Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
1
DERS NOTU 01
BİR SOSYAL BİLİM OLARAK İKTİSAT VE
TEMEL KAVRAMLAR
Bugünki dersin işleniş planı:
1. Temel Kavramlar ................................................................................................................... 1
a. Kıtlık .................................................................................................................................. 1
b. Mal-Hizmet ........................................................................................................................ 2
c. İktisat Bilimi....................................................................................................................... 2
d. Kaynaklar (Üretim Faktörleri) ........................................................................................... 3
2. Alternatif Maliyet ve Üretim İmkanları Eğrisi ...................................................................... 4
a. Alternatif Maliyet ............................................................................................................... 4
b. Üretim İmkanları Eğrisi (veya Üretim Olanakları Eğrisi) ................................................. 6
c. Artan Fırsat Maliyeti Kanunu ............................................................................................ 8
d. Üretim İmkanları Eğrisinde Kaymalar ............................................................................. 14
3. Uzmanlaşma, Karşılaştırmalı ve Mutlak Üstünlükler .......................................................... 15
a. Karşılaştırmalı Üstünlükler .............................................................................................. 15
b. Mutlak Üstünlükler .......................................................................................................... 19
c. Dinamik Karşılaştırmalı Üstünlük ................................................................................... 20
Ek Matematiksel Hatırlatmalar ................................................................................................ 21
Ek 1 Temel Bazı Matematiksel Bilgiler ............................................................................... 21
Ek 2 Türev ve Eğim ............................................................................................................. 27
Kaynakça .................................................................................................................................. 30
1. Temel Kavramlar
a. Kıtlık
İnsanlar gelirleri ile satın alabileceklerinden daha fazla mal ve
hizmet satın almak isterler.
Diğer yandan, sınırlı kaynaklara sahiplerdir.
Kıtlık, fiyat sıfır olduğunda bir mal veya kaynağın miktarının
insanların sınırsız isteklerini karşılamaya yeterli olmadığı anlamına
gelmektedir.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
2
b. Mal-Hizmet
İstekleri karşılayan nesnelere mal ve hizmet denilir.
Otomobil gibi 1 yıl ve daha fazla kullanılan mallar dayanıklı
mallardır.
Yoğurt gibi kısa bir zaman süresinde kullanılan mallar ise
dayanıksız mallardır.
Hizmetler elle tutulamayan mallardır.
Yüzme dersi, saç kesimi, telefon şirketinden satın alınan
haberleşme hizmeti gibi faaliyetleri kapsar.
Kıt olan herhangi bir mal ekonomik maldır.
Bir mal, istekleri karşılamak için sıfır fiyatta yeteri kadar elde
edilebiliyorsa bu mal serbest maldır.
Bu anlamda kıt olmayan bir mal serbest maldır.
o Hava, bazı zamanlarda serbest mal olarak
düşünülse de, hava kirliliği o kadar yaygın hale
gelmiştir ki havayı bir serbest mal olarak
düşünmek zorlaşmaktadır.
c. İktisat Bilimi
İnsanlar, istekler sınırsız ve isteklerini karşılayan şeyler ve sahip
oldukları gelirler kıt olduğu için seçim yapmak zorundadırlar.
Ancak bazı tercihlerde bulunurlarken diğer tercihlerden vazgeçmek
zorunda kalırlar.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
3
İktisat bilimi insanlann sınırsız isteklerini karşılamak amacıyla kıt
kaynakların kullanımı için nasıl tercihte bulunacağını
incelemektedir.
Diğer bir değişle, İktisat bilimi bireylerin ve toplumların sınırlı
kaynaklarını sınırsız isteklerini karşılamak için nasıl dağıtacağını
araştırır.
d. Kaynaklar (Üretim Faktörleri)
Mal ve hizmetleri üretmek için kullanılan kaynaklar 4'e
aynlmaktadır. Bunlar toprak, emek, sermaye ve girişimcilik kabiliyetidir.
Kaynak: Çolak, Ömer Faruk (Ed.) (2007) İktisada Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara
Toprak kendisinin yanı sıra madenler, su gibi bütün doğal
kaynaklan içermektedir.
Emek insanların fiziksel ve entelektüel hizmetlerini ifade
etmekte
Sermaye üretimde kullanılan makine ve teçhizat gibi ürünleri
ifade etmektedir.
o İktisat biliminde sermaye makine, teçhizat, depo ve
fabrika gibi fiziki bir varlığı ifade eder.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
4
Girişimcilik kabiliyeti, karlı bir fırsatın farkına varma
yeteneği; toprak, emek ve sermayeyi organize etme, riski
üstlenme becerisi ve isteğidir.
o Girişimcilik kabiliyeti bir ekonomide önemli bir rol
oynar ve ayrı bir kaynak gibi düşünülür.
o Girişimcilik kabiliyeti sergileyen insanlar girişimci
olarak adlandırılır.
Her bir üretim faktörü üretim sonunda üretimden payını alır:
o Toprak sahibi rant elde eder.
o Emek hizmeti sağlayan insanlara ücret (veya maaş)
ödenir.
o Sermaye sahibi faiz alır.
o Girişimci ise kar elde eder.
2. Alternatif Maliyet ve Üretim İmkanları Eğrisi
a. Alternatif Maliyet
Kıtlık, insanların tüketmek istedikleri bülün mal ve hizmetleri
üretecek kadar kaynağın bulunmaması demektir.
İnsanların isteklerinin tamamının karşılanması mümkün değildir.
o Bu yüzden bireyler mevcut bulunan sınırlı kaynaklar ile
hangi isteklerinin karşılanacağı hususunda seçim yapmak
zorundadırlar.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
5
Bir mal veya hizmetin üretim veya tüketim faaliyeti ile ilgili alınan
her karar bir başka mal veya hizmetin üretim veya tüketiminden
vazgeçme pahasına gerçekleşir.
o Bu durum alternatif maliyet kavramı ile ifade edilir.
Alternatif maliyet belirli bir mal veya hizmeti elde etmek amacıyla
vazgeçilen diğer alternatiflerin değeridir.
Basketbol maçına gitmenin alternatif maliyeti iki kısımdan
oluşmaktadır: Bilet fiyatı ve daha fazla ders çalışmak suretiyle
sınavdan daha yüksek not alınabilecekken bu notun alınamaması.
Bir faaliyete daha fazla zaman ayırmak diğer faaliyetlere daha az
zaman ayırmak anlamına gelmektedir.
Bir tüketici sınırlı bütçesi ile bir mal veya hizmet satın almaya
karar verdiğinde bu mal veya hizmetin alternatif maliyeti satın
alması mümkün olduğu halde satın alamadığı diğer mal veya
hizmetler olmaktadır.
Üreticiler üretimde kullanabilecekleri üretim faktörlerinin kıt
olması nedeniyle bir seçimde bulunmak zorundadırlar.
o Bir mal veya hizmetin üretiminde kullanılan üretim
faktörleri başka mal veya hizmetlerin üretiminde de
kullanılabilmektedir.
Bu bakımdan bir mal veya hizmeti üretmenin alternatif maliyeti
üretilmesi mümkün olan ama üretilemeyen başka mal veya
hizmetlerdir.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
6
b. Üretim İmkanları Eğrisi (veya Üretim Olanakları Eğrisi)
Alternatif maliyet kavramı üretim imkanları tablosu ve üretim
imkanları eğrisi yardımıyla açıklanabilir.
Üretim imkanları eğrisi teknoloji ve kaynaklar veri iken, bütün
mevcut kaynaklar etkin bir şekilde üretime yönlendirildiğinde
üretilebilen iki malın olası çeşitli bileşimlerini gösteren üretim
sınırını ifade etmektedir.
Üretim imkanları eğrisine bakarak 3 önemli kavramı gözleyebiliriz:
kıtlık, seçim ve fırsat maliyeti.
o Üretim Olanakları Eğrisinin dışında yer alan ulaşılamaz
(veya erişilemez) noktalar bize kıtlık kavramını gösterir. O
noktalara erişemeyiz çünkü kaynaklarımız kıt’tır.
o Üretim Olanakları Eğrisinin üzerinde yer alan erişilebilir
noktaların hepsi ayrı birer alternatiftir. Bu alternatif
noktalardan herhangi birini seçmek durumunda olmamız,
bize seçim kavramını gösterir.
o Üretim Olanakları Eğrisinin eğimi bize fırsat maliyetini verir.
Eğrinin negatif eğimli olması bize bir maldan daha fazla
üretmek istiyorsak diğer maldan bir miktar
vazgeçmemiz gerektiğini söyler. Bu vazgeçilen miktar,
üretimi arttırılan malın fırsat maliyetidir.
Üretim Olanakları Eğrisinin eğiminin mutlak değerine Marjinal
Dönüşüm Oranı (MRT) adı verilir:
yx
y dyMRT eğim
x dx
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
7
Kaynak: Çolak, Ömer Faruk (Ed.) (2007) İktisada Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara
A noktası bütün kaynaklar buğday üretiminde etkin bir şekilde
kullanıldığı zaman üretilen buğday miktarını göstermektedir.
F noktası ise bütün kaynakların silah üretiminde etkin bir şekilde
kullanılması durumunda üretilen silah miktarını göstermektedir.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
8
A ve F noktaları arasındaki diğer noktalar kaynaklar her iki malı
üretmek için etkin biçimde kullanıldığı zaman üretilebilecek
buğday ve silahın olası bileşimlerini göstermektedir.
Eğer bir malın üretimini azaltmaksızın diğer malın üretimini
artırmak mümkün olmuyorsa üretimsel etkinlik sağlanmış demektir.
Üretimsel etkinlik konusuna ileride daha ayrıntılı bir şekilde
değineceğiz.
c. Artan Fırsat Maliyeti Kanunu
A noktasında bütün kaynaklar buğday üretimine tahsis edildiğinde
20 birim buğday üretilmektedir.
Buğday üretiminden 1 birim vazgeçilirse daha fazla silah üretmek
mümkün olur.
Silah üretimi 9 birim olarak gerçekleşir ve B noktasına doğru
hareket edilir.
Buğday üretiminden 2 birim daha vazgeçilmesi ilk duruma göre
daha az miktarda silah üretiminin artmasına imkan tanır.
Buğday ve silah arasındaki değişim devam ettikçe silah üretiminde
bulunmanın alternatif maliyeti artar.
Buğday üretiminde ilk başta gerçekleşen düşüşün az olmasının
nedeni silah üretiminin ilk olarak buğday üretiminde daha az etkin
olan ancak silah üretiminde oldukça fazla etkin olan kaynakların
(Silah üretiminde uzman olan personel gibi) çekmesinden ileri
gelmektedir.
Silah üretimi arttıkça buğday üretiminden vazgeçilen miktarlar
gittikçe artmaktadır.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
9
Bunun nedeni daha fazla silah üretmek için buğday
üretiminde daha etkin olan kaynakların (çiftçiler gibi)
çekilmesidir.
Daha fazla silah üretmek için buğday üretiminden kaynakları
çektiğimizde buğday üretiminden artan miktarlarda vazgeçmek
gerekir.
Diğer bir ifadeyle silah üretimi arttıkça silah üretmenin
alternatif maliyeti artmaktadır.
Buna "Artan Fırsat Maliyeti Kanunu" veya "Artan Alternatif
Maliyet Kanunu" adı verilir.
Bu kanuna göre bir şeyi daha fazla elde etmek için, bir başka
şeyden giderek artan miktarda vazgeçmek gerekmektedir.
Artan Fırsat Maliyeti Kanunu Üretim Olanakları Eğrisinin şeklinin
orijine göre içbükey (konkav) olmasına neden olur.
o Üretim Olanakları Eğrisi, yukarıdaki şekilde de görüldüğü
gibi genellikle orijine göre içbükey (konkav) bir şekilde
çizilir. Bunu sebebi artan fırsat maliyetleri kanunudur.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
10
o Diğer bir ifadeyle, orijine göre içbükey olarak çizilen bir
Üretim Olanaklari Eğrisinde, artan fırsat maliyetleri kanunu
geçerlidir.
Çünkü Üretim Olanakları Eğrisinin eğiminin negatifi
(veya mutlak değeri) X eksenine konulan malın fırsat
maliyetini vermektedir.
Dikkat edilirse sağa doğru gidildikçe, eğrinin eğimi
artmaktadır. Yani giyecek üretimi arttıkça, giyecek
üretmenin fırsat maliyeti artmaktadır.
Sabit Fırsat Maliyeti durumunda ise Üretim Olanakları Eğrisi
orijine göre içbükey (konkav) değildir, bir doğru şeklindedir.
o İki malın üretimi arasında sabit fırsat maliyeti varsa, bu iki
mal için çizilen Üretim Olanakları Eğrisi bir doğru (düz bir
çizgi) şeklinde çizilir, yani içbükey (konkav) olarak çizilmez.
o Aşağıdaki şekil sabit fırsat maliyeti olması durumunu
göstermektedir.
Giyecek malından bir birim fazla üretmek için
Yiyecek’ten vargeçilmesi gereken miktar her zaman
0A/0B birimdir. Yani, Giyecek malının fırsat maliyeti
0A/0B birimdir ve doğru boyunca sabittir.
Benzer şekilde, Yiyecek malından bir birim fazla
üretmek için Giyecek’ten vargeçilmesi gereken miktar
hep 0B/0A birimdir. Yiyecek malının fırsat maliyeti
0B/0A birimdir ve doğru boyunca sabittir.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
11
Kaynak: Çolak, Ömer Faruk (Ed.) (2007) İktisada Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara
Azalan Fırsat Maliyeti durumunda ise Üretim Olanakları Eğrisi
orijine göre dışbükey (konveks) şeklindedir.
Kaynak: Çolak, Ömer Faruk (Ed.) (2007) İktisada Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
12
- Hangi Üretim imkanları Eğrisi Daha Gerçekçi?
Orijine göre içbükey (konkav) çizilen üretim imkanları eğrisi
daha gerçekçidir.
Bunun nedeni uzmanlaşmış kaynakların verimli oldukları
faaliyetlerden daha az verimli oldukları bir faaliyete
kaydırılmaları durumunda alternatif maliyetin artmasıdır.
Fakat, sabit alternatif maliyet durumuna örnek hiç verilemez mi?
İki ürün düşünün ki bu tür bir ilişki gerçekçi olsun.
Hangi ürünler dersiniz?
Peki azalan alternatif maliyet durumuna örnek hiç verilemez mi?
Üretim Olanakları Eğrisinin üzerindeki bütün noktalar üretimsel
etkin noktalardır. Eğrinin içinde kalan noktalar üretimsel
etkinsiz’dir. Eğrinin dışında kalan noktalar ise ulaşılamaz’dır.
Şekil 1.3’de üretim imkanları eğrisinin içinde yer alan A noktasında
bir malın üretimini azaltmaksızın diğer malın üretimini artırmak
olasıdır.
A noktasından C noktasına doğru hareket edilirken silah
üretimi sabit miktarda kalmakta ancak daha fazla buğday
üretilmektedir.
A noktasından B noktasına doğru hareket edilirken bu sefer
buğday üretimi sabit kalmakta ancak daha fazla silah
üretilmektedir.
Bu yüzden A noktasında kaynaklar etkin kullanılmamaktadır.
A noktası üretimsel etkin değildir, veya üretimsel etkinsiz’dir.
Üretim imkanları eğrisi veri kaynaklar ve teknoloji ile üretilmesi
mümkün olan en yüksek üretim düzeylerini göstermektedir.
Bu yüzden bu eğrinin dışında kalan noktalar (örneğin D
noktası) ulaşılması mümkün olmayan noktaları
göstermektedir.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
13
Kaynak: Çolak, Ömer Faruk (Ed.) (2007) İktisada Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara
Şekil 1.2 Üretimde Etkinlik (veya Üretimsel Etkinlik)
Daha önce de bahsettiğimiz gibi Üretim Olanakları Eğrisinin eğiminin
mutlak değerine Marjinal Dönüşüm Oranı (MRT) adı verilir:
yx
y dyMRT
x dx
Marjinal Dönüşüm Oranı (MRT), ekonominin Y malının üretiminde
kullanılan kaynaklardan bir kısmını X malının üretimine kaydırarak,
Y malını X malına etkin bir şekilde dönüştürme oranı olarak
düşünülebilir.
Önemli
Üretim Olanakları Eğrisinin üzerinde yer alan bütün noktalar
üretimsel etkin noktalardır.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
14
d. Üretim İmkanları Eğrisinde Kaymalar
Şekil 1.4 (a) ve (b) kısımlarında üretim imkanları eğrisi paralel bir
şekilde kaymıştır.
Bunun anlamı kaynak arzındaki değişmenin her iki malın
üretimine de eşit biçimde uygun olmasıdır.
Ancak bir kaynak buğday üretimine daha uygunsa o zaman bu
kaynağın arzındaki bir değişme şekil 1.4 (c)'de görüldüğü gibi
üretim imkanları eğrisini buğday ekseni boyunca kaydıracaktır.
Silah üretimine uygun olan bir kaynağın arzındaki bir değişme ise
şekil 1.4 (d)'de görüldüğü üzere üretim imkanları eğrisini silah
ekseni boyunca kaydıracaktır.
Kaynak: Çolak, Ömer Faruk (Ed.) (2007) İktisada Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
15
3. Uzmanlaşma, Karşılaştırmalı ve Mutlak Üstünlükler
İnsanlar (firmalar, ülkeler) ya kullanacakları malların tamamını
kendileri üretebilirler veya sadece bir (veya birkaç) malın üretimine
odaklanıp, diğer malları başkalarından satın alabilirler. Buna
mübadele (değişim, alımverim) veya ticaret diyoruz.
Sadece bir (veya birkaç) malın üretimine odaklanma durumuna
“özelleşme” veya “uzmanlaşma” denir. İnsanların, üretiminde
karşılaştırmalı üstünlük’e sahip oldukları malın üretiminde
özelleşerek, diğer insanlarla ticaret yapmaları durumundan ne kadar
kazançlı çıkacaklarını aşağıda göreceğiz.
a. Karşılaştırmalı Üstünlükler
Bir insan (bir firma veya ülke) bir üretimi herkezden daha düşük bir
fırsat maliyeti ile gerçekleştirebiliyorsa, o insanın (firmanın veya
ülkenin) o malın üretiminde “karşılaştırmalı üstünlüğü” vardır denir.
Fırsat maliyetlerindeki farklılaşma, bireysel beceriler ve kullanılan
kaynakların yapısal farklılıklarından kaynaklanır. Hiçkimse herşeyde
birden mükemmel değildir. Herhangi bir insan, çok başarılı bir
pazarlamacı olabilirken çok kötü bir yatırımcı olabilir. Başka biri çok
başarılı bir mühendis olabilirken çok kötü bir öğretmen olabilir.
Hemen hemen bütün insan uğraşılarında aynı şeyi gözlemleriz ve
yaşarız: herhangi bir işi, biri kolayca yaparken diğeri yaparken çok
zorlanır. Aynı durum toprak ve sermaye için de geçerlidir. Bir toprak
parçası çok verimli olabilir ama hiç doğal kaynak içermeyebilir.
Başka bir toprak parçası doğal kaynakklar balkımından zenginken,
çok verimsiz hatta kurak bir yapıda olabilir. Benzer şekilde, bir
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
16
makinanın kullanımı çok zor ve yavaş olabilir ama çok hatasız üretim
yapabilir. Bir diğer makina çok kolay ve hızlı üretebilir ama çok daha
fazla üretim hatası yapabilir. Değindiğimiz tüm bu farklılıklar,
“karşılaştırmalı üstünlüklerin” meydana gelmesine sebep olur.
Şimdi, karşılaştırmalı üstünlükler kavramını Üretim Olanakları
Eğrisini kullanarak gösterelim.
Farzedelim ki, kot üretimi yapan iki şirket olsun: HarikaKot Ltd. ve
SüperKot Ltd. şirketleri.
Bu şirketlerin Üretim Olanakları Eğrileri aşağıda verilmiştir.
Şekilden görüleceği üzere, HarikaKot Ltd’nin kot pantalon üretiminde
ve SüperKot Ltd.’nin de kot etek üretiminde karşılaştırmalı
üstünlükleri vardır.
Eğer SüperKot Ltd. şirketi kot etek üretiminde, HarikaKot Ltd. şirketi
de kot pantalon üretiminde özelleşirse (veya uzmanlaşırsa), iki
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
17
şirkette Üretim Olanakları Eğrilerinin B noktasında üretim yapmaya
başlarlar. Üretecekleri toplam kot etek miktarı 12 000 ve toplam kot
pantalon miktarı da 12 000 (adet/hafta) olarak gerçekleşir. Bu durum
Z noktasıdır.
Örneğimizdeki bu iki şirket, ürettikleri toplam 12,000 kot etek ve
pantalonu aralarında, “Ticaret Doğrusu” denilen doğru boyunca değiş
tokuş edebilirler. Örneğin C noktasına karar verebilirler. Tüm
ürettiklerini eşit olarak aralarında değiş dokuş ederlerse, ikisi de C
noktasında tüketim yapabilir.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
18
C noktası ikisinin de Üretim Olanakları Eğrilerinin dışında bir
noktadır, yani ticaret yapmadan ulaşılamayacak bir noktadır.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
19
b. Mutlak Üstünlükler
Yukarıdaki örnekte HarikaKot’un kot pantalon ve SüperKot’un ise
kot etek üretiminde karşılaştırmalı üstünlükleri vardı. Ayrıca bu
örnekte, Harika Kot Ltd. bütün kaynaklarını kot pantalon üretiminde
kullanırsa diğer şirketten daha fazla kot pantalon üretebiliyordu
(12000/hafta). Diğer taraftan, SüperKot Ltd. şirketi de bütün
kaynaklarını kot etek üretiminde kullanırsa, diğer şirketten daha fazla
kot etek üretebiliyordu (12000/hafta). Dikkat ederseniz, bu örnekte iki
şirketten hiçbiri, iki malı da en fazla sayıda üretememektedir.
Mutlak Üstünlük Eğer herhangi biri (firma veya ülke) söz konusu
olan iki malı da diğer kişiden daha fazla üretebiliyorsa buna “mutlak
üstünlük” denir.
Bizim örneğimizde iki şirket de mutlak üstünlüğe sahip değillerdi.
Şimdi varsayalım ki, SüperKot şirketindeki bir çalışan bir makina
yapsın ve bu sayede şirketin üretkenliği 4 katına çıksın. Yani şirket
aşağıdaki hale gelsin.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
20
Dikkat ederseniz, bu yeni durumda artık SüperKot Ltd. firmasının iki
malın üretiminde de mutlak üstünlüğü vardır. Bu durumda ne
değişecektir? Cevap: Hiçbirşey !
Çünkü fırsat maliyetleri değişmemiştir. Hala HarikaKot şirketinin
pantalon üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü vardır. Diğer taraftan
SüperKot firmasının da kot etek üretimindeki karşılaştırmalı
üstünlüğü devam etmektedir. Aslında değişen hiçbir şey yoktur.
Bu örnekte gösterilmeye çalışılan önemli nokta şudur:
Hiçkimsenin (hatta herşeyde mutlak üstünlüğü olsa bile) herşeyde
karşılaştırmalı üstünlüğü yoktur. Dolayısıyla, uzmanlaşarak,
ticaretten kazanım sağlamak her zaman olasıdır.
c. Dinamik Karşılaştırmalı Üstünlük
Karşılaştırmalı üstünlük kavramı durağan, statik bir kavram değildir.
Dün çelik üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğü olmayan Güney Kore,
bugün uzun çalışmaların sonunda ve yaparak-öğrenme (learning-by-
doing) yoluyla çelik üretiminde karşılaştırmalı üstülük kazanmıştır.
Bu nokta çok önemli bir noktadır.
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
21
Ek Matematiksel Hatırlatmalar
Ek 1 Temel Bazı Matematiksel Bilgiler
Doğrusal bir denklemin genel şekli aşağıdaki gibidir:
y = a + bx
burada: y = bağımlı değişken
a = kesişim noktası
b = doğrunun eğimi
x = bağımsız değişken
Pozitif Eğime Sahip Doğrusal Bir Fonksiyon
Negatif Eğime Sahip Doğrusal Bir Fonksiyon
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
22
Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler Arasında İlişkiler ve Eğim
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
23
İlişkisiz Durum Örneği ve Grafiksel Gösterimi (1)
İlişkisiz Durum Örneği ve Grafiksel Gösterimi (2)
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
24
Artan Pozitif Eğime Sahip Artan Fonksiyon
(Artarak Artan Fonksiyon: eğri dikleşiyor)
Azalan Pozitif Eğime Sahip Artan Fonksiyon
(Azalarak Artan Fonksiyon: eğri yatıklaşıyor)
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
25
Doğrusal Olmayan Bir Fonksiyonun Eğimi
Doğrusal olmayan bir eğride herhangi bir noktadaki eğim, o noktada çizilen
teğetin eğimidir.
Eğriler, Eğimler ve İlişkiler
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
26
Kesişim Teriminin Değişmesi ve Eğrinin Değişmesi Arasındaki Fark
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
27
Ek 2 Türev ve Eğim
Aşağıdaki denklem verilsin.
2 4y x
Bu denklemi çizersek aşağıdaki grafiği elde ederiz:
x y
0 4
-2 0
İlk olarak bu eğri üzerinde A noktasında olduğumuzu düşünelim, o
zaman A noktası için şu şekilde yazabiliriz: 0 0
2 4y x .
x
y
-2
4
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
28
Şimdi, varsayalım ki, x’in değeri a kadar artsın (değişsin).
Bu durumda B noktası için denklem aşağıdaki şekilde yazılır:
0 02( ) 4y x a
Acaba x’deki değişimin (a kadar) y’deki değişime oranı, yani yx
nedir?
x’deki değişim 0 0 0 0
( )x x a x x a x a
y’deki değişim 0 0
y y y
0 0
0 0
0
2( ) 4 2 4
2 2 4 2 4
2
y x a x
y x a x
y x
2 4a 0
2x 4
2y a
O halde x’deki a kadar değişimin, y’deki değişime oranı 2
2y ax a
’dir.
x
y
x0
y0 A
x0+a
0y B
y=2x+4
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
29
Ek olarak bu artışın (yani, a’nın) çok küçük neredeyse sıfıra yakın
olduğunu varsayalım.
0
2lim 2a
y ax a
Dikkat ederseniz, 0
lima
yx
ifadesi türev’den başka birşey değildir:
0lima
y dyx dx
Dolayısıyla, eğim (yani tanjant, yani yx
oranı, a sayısı sıfıra
yaklaşırken, bize türevi verir).
Böylece 2 4y x ifadesinin türevinin 2 olduğunu göstermiş olduk.
Peki denklemimiz y=x2 şeklinde olsaydı nasıl olacaktı?
Gene (x0,y0) noktasında olduğumuzu düşünelim:
2
0 0y x
Yine x’in değeri a kadar artsın (değişsin). O zaman
2
0 0y x a
2 20 0 0
2y x a ax
y’deki değişim 0 0
y y y
2 2 20 0 0
2y x a ax x 2
02y a ax
O halde x’deki a kadar değişimin, y’deki değişime oranı
IKTI 101 Ekim, 2012
Gazi Üniversitesi – İktisat Bölümü
Öğretim Üyesi: Doç. Dr. Ozan ERUYGUR
İktisada Giriş I - Ders Notları (Ticari amaçlı değildir) e-posta: [email protected]
30
20
0
22
a axya x
x a
’dir.
Bu artışın (yani, a’nın) çok küçük neredeyse sıfıra yakın olduğunu
varsaydığımızda, ifadede ki a terimi kaybolur ve 0
2y
xx
elde edilir.
Dolayısıyla,
2
000
2lim 2a
a axyx
x a
Böylece x2’nin türevinin 2x olduğunu göstermiş olduk.
Görüldüğü üzere türev bize, x’de meydana gelen çok küçük (a0) bir
değişikliğin sonucunda yx
ifadesinin alacağı değeri vermektedir ki
bu da karşı kenar bölü komşu kenar, yani tanjant (eğim)’dan başka
birşey değildir.
Bu matematiksel ilişkiler iktisat alanında çok yoğun bir şeklide
kullanılır, bu yüzden bu noktaların iyice kavranması gereklidir.
Kaynakça
İktisada Giriş, Editör: Ömer Faruk Çolak, Gazi Yayınevi, Ankara, 2008
Economics, M. Parkin, M. Powell and K. Matthews, Addison-Wesley, 3.
Baskı, Harlow, 1997.
Principles of Economics, Case and Fair, Pearson, NY, 2008.