41
Briefing ba Jornalista sira Briefing ba Jornalista sira Orsamentu Jerál Estadu 2013 Orsamentu Jerál Estadu 2013 Husi La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: [email protected] Website: www.laohamutuk.org 1 Fevreiru 2013 1 Fevreiru 2013

Briefing ba Jornalista sira Orsamentu Jerál Estadu 2013

  • Upload
    jalena

  • View
    26

  • Download
    2

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Briefing ba Jornalista sira Orsamentu Jerál Estadu 2013. 1 Fevreiru 2013. Husi La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: [email protected] Website: www.laohamutuk.org. - PowerPoint PPT Presentation

Citation preview

Page 1: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Briefing ba Jornalista siraBriefing ba Jornalista sira

Orsamentu Jerál Estadu 2013Orsamentu Jerál Estadu 2013

Husi La’o HamutukInstitutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-LesteTel: +670 332 1040email: [email protected] Website: www.laohamutuk.org

1 Fevreiru 20131 Fevreiru 2013

Page 2: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Tópiku atu diskuteTópiku atu diskute

• Panorama Orsamentu Estadu

• Konsekuénsia husi dependénsia ba petróleu

• Justisa Ekonómika

• Fundu infrastrutura iha pasadu no futuru

• Livru neen kona ba OJE 2013, no fonte seluk

• La’o Hamutuk nia komentáriu ba Parlamentu

Page 3: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Konseitu BázikuKonseitu Báziku

• Reseita/Revenue/Rendimentu• Despesas/Expenditure/Gastus• Transferénsia públiku no pesoál• Virement• Gap / Defisit• Carry Over• Sustentaveis/Sustainable/Sustentavel• Investimentu vs. gastu• Dívida públiku• Inflasaun

Page 4: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 5: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 6: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Ors. Orijinál tinan kotukOrs. Orijinál tinan kotuk

Orsamentu orijinál; la inklui mudansa husi Orsamentu Retifikativu.Orsamentu orijinál; la inklui mudansa husi Orsamentu Retifikativu.

Page 7: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

• Maioria povo moris hanesan agrikultór subsistensia.

• Area agrikultura barak liu iha area kosta súl.

• Governu aloka de'it t$36 (2.0% husi OJE 2013) ba agrikultura, kompara ho t$26 iha OR 2012.

Page 8: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

FontesFontes OJE 2013 OJE 2013 (tokon USD) (tokon USD)

Page 9: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 10: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

T-L Depende ba Osan husi Mina-T-L Depende ba Osan husi Mina-RaiRai• Orsamentu Estadu 2013:………………………………………. Tokon $1,798

Tokon $1,198 Tokon $1,198 (67%) sei mai husi Fundu Petróleu tinan 2013.(67%) sei mai husi Fundu Petróleu tinan 2013. Maizumenus t$400 Maizumenus t$400 (22%) mai husi FP iha pasadu ka futuru.(22%) mai husi FP iha pasadu ka futuru.

• Non-oil GDP iha 2013:..…………………………………………Non-oil GDP iha 2013:..………………………………………… Tokon $1,507 Tokon $1,507• GNI iha 2013:…………………………………………………........ Tokon $4,304

Tokon $2,309Tokon $2,309 mai husi esportasaun mina no gas naun-renovable. Hamutuk homai husi esportasaun mina no gas naun-renovable. Hamutuk ho Tokon $ 489 Tokon $ 489 husi investimentu Fundu Petróleu, persentajen 65% ekonomiahusi investimentu Fundu Petróleu, persentajen 65% ekonomia nasionál tomak, no and 95% reseita estadu nian. nasionál tomak, no and 95% reseita estadu nian. Reseitas mina sei tun kada tinan no bele remata iha tinan 2024. Reseitas mina sei tun kada tinan no bele remata iha tinan 2024.

• Atividade estadu nian, selu ho osan mina, maizumenus metade ita nia ekonomia Atividade estadu nian, selu ho osan mina, maizumenus metade ita nia ekonomia “naun-mina,” tanba osan ida ne’e sirkula iha ekonomia lokál.“naun-mina,” tanba osan ida ne’e sirkula iha ekonomia lokál.

• Rendimentu mina la fó empregu ka osan ba ema sira – hotu ba Estadu de’it.Rendimentu mina la fó empregu ka osan ba ema sira – hotu ba Estadu de’it.

• Maske Fundu Petróleu bele apoiu igualdade entre jerasaun sira, FP labele Maske Fundu Petróleu bele apoiu igualdade entre jerasaun sira, FP labele garantia boa governasaun ka prevene korrupsaun, no sai mamuk lalais se ita garantia boa governasaun ka prevene korrupsaun, no sai mamuk lalais se ita kontinua polítika atuál.kontinua polítika atuál.

Sudan Súl iha nasaun ida de'it iha mundu depende maka’as Sudan Súl iha nasaun ida de'it iha mundu depende maka’as liu husi mina no gas kompara ho Timor-Leste. liu husi mina no gas kompara ho Timor-Leste.

Page 11: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Rendimentu husi mina no gas Rendimentu husi mina no gas tomaktomak

Page 12: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 13: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Balansu komérsiu Balansu komérsiu (tokon USD)(tokon USD)

Esportasaun Importasaun

2010 17 289

2011 12 319

Balansu pagamentu 2011: Osan tama: 490 (exclui mina)

(Inklui servisu) Osan sai: 1,873

Bainhira osan husi petróleu remata, oinsá ita bele Bainhira osan husi petróleu remata, oinsá ita bele selu atu sosa sasán no servisu husi rai li'ur?selu atu sosa sasán no servisu husi rai li'ur?

Page 14: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Inflasaun anuál, tuir DNEInflasaun anuál, tuir DNE

Page 15: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Impaktu inflasaunImpaktu inflasaun

• Sasán folin sa’e.Sasán folin sa’e.

• Kapasidade atu hola Kapasidade atu hola sasán tun.sasán tun.

• Ema ki’ik mak sofre liu.Ema ki’ik mak sofre liu.

• Difikuldade atu hahú Difikuldade atu hahú negósiu.negósiu.

Page 16: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Labarik barak sei sai joven.Labarik barak sei sai joven.

Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu ba joven na’in Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu ba joven na’in 15,000 tama iha forsa laboral durante tinan 2012.15,000 tama iha forsa laboral durante tinan 2012.

Iha tinan 2024, joven na’in 30,000 foun sei buka servisu kada Iha tinan 2024, joven na’in 30,000 foun sei buka servisu kada tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei iha labarik ona.iha labarik ona.

Page 17: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Dili diferente tebes husi distritu Dili diferente tebes husi distritu sira.sira.

Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi povo nasionál, Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi povo nasionál, maibé 2.5% de’it moris iha liña pobreza nia okos. maibé 2.5% de’it moris iha liña pobreza nia okos.

Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho pobreza.Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho pobreza.

Page 18: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Konsekuénsia Konsekuénsia empréstimu empréstimu bainhira mina-maranbainhira mina-maran

• Maske osan laiha, GoTL tenke Maske osan laiha, GoTL tenke prioritiza atu selu tusan uluk, molok prioritiza atu selu tusan uluk, molok dezenvolve povo.dezenvolve povo.

• Setór servisu públiku sai fraku liu tan.Setór servisu públiku sai fraku liu tan.

• Deve ohin, fó naha todan ba jerasaun Deve ohin, fó naha todan ba jerasaun futuru.futuru.

• Uza Fundu Petróleu ba selu deve ohin Uza Fundu Petróleu ba selu deve ohin loron, ignora tiha direitu moris loron, ignora tiha direitu moris jerasaun futuru.jerasaun futuru.

• Ita entrega eransa kiak ba ita nia oan Ita entrega eransa kiak ba ita nia oan sira.sira.

O Fundo Petrolífero deve contribuir para uma gestão sensata dos recursos petrolíferos para benefício da geração actual e das gerações vindouras.

( Lei Fundu Petroleu)

Page 19: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Saida mak Timor-oan na’in Saida mak Timor-oan na’in 600,000 ho idade servisu halo ba 600,000 ho idade servisu halo ba

traballu?traballu?

Page 20: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Ajudu husi doadores Ajudu husi doadores menus menus

Page 21: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

TL gasta menus ba Servisu TL gasta menus ba Servisu SosiaisSosiais

Nasaun sira ne'ebé atinje MDG gasta 28% husi OJE Nasaun sira ne'ebé atinje MDG gasta 28% husi OJE ba saúde no edukasaun. ba saúde no edukasaun.

Timor-Leste aloka de'it 11.7% iha 2013.Timor-Leste aloka de'it 11.7% iha 2013.

Page 22: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Alokasaun OJE 2013: t$1,797.5Alokasaun OJE 2013: t$1,797.5

Saláriu t$ 160.3Sasán no servisu (Goods and services, ink FDKU) t$ 461.7Kapitál Menór t$ 47.2 Transferénsia Públiku (Individual/organizasaun) t$ 236.5Kapitál Dezenvolvimentu (inklui Fundu Infra.) t$ 891.9 Doadór sira t$ 200.4

Fundu Konsolidadu t$1,002.2Fundu Infrastrutura (inklui carry-over & empréstimu) t$ 752.9Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu t$ 42.4 Total t$1,797.5

Page 23: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Ezekusaun O.R. 2012Ezekusaun O.R. 2012

Fonte: Portal Transparénsia, 23 Janeiru 2013

Page 24: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Fundu Infrastrutura 2012. Fundu Infrastrutura 2012. Alokasaun no ezekusaunAlokasaun no ezekusaun

Page 25: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 26: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Projetu boot husi Fundu Projetu boot husi Fundu InfrastruturaInfrastrutura

Page 27: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 28: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Fonte informasaun kona ba Fonte informasaun kona ba OJEOJE

• La’o Hamutuk nia websiteLa’o Hamutuk nia websitehttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/12OJE2013.htm

• Lei OJE iha Jornál da Repúblika Lei OJE iha Jornál da Repúblika http://www.jornal.gov.tl/

• Relatóriu Ministériu Finansas nian kona ba ezekusaunRelatóriu Ministériu Finansas nian kona ba ezekusaunhttp://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/treasury-http://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/treasury-documents/budget-execution-reports/?lang=tl documents/budget-execution-reports/?lang=tl

• Konta Jerál Estadu (2011) Konta Jerál Estadu (2011) http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/LHsubComCGSA2011Nov12.htmCGA11/LHsubComCGSA2011Nov12.htm

• Portal Transparénsia Portal Transparénsia http://www.transparency.gov.tl/tetum.html

• Google translate Google translate http://translate.google.com/

Page 29: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Lei OJE no Lei OJE no Anexu 5Anexu 5

Reseita, Ajénsia Reseita, Ajénsia Autonomos, no Autonomos, no despeza en jerál.despeza en jerál.

http://http://www.laohamutuk.org/www.laohamutuk.org/econ/OGE13/LawPt.pdf econ/OGE13/LawPt.pdf

Page 30: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Livru neen husi Min. FinansasLivru neen husi Min. Finansas

1.1. Panorama / sumariu Panorama / sumariu Objetivu, estratéjia, ekonomia, reseita, gastu, finansiamentu, Fundu Objetivu, estratéjia, ekonomia, reseita, gastu, finansiamentu, Fundu Petróleu, inisiativas founPetróleu, inisiativas foun

2.2. Planu de Asaun Anuál Planu de Asaun Anuál Husi kada ministériuHusi kada ministériu

3.3. Distritu Distritu Programa iha kada distritu, subdistritu no suku Programa iha kada distritu, subdistritu no suku

4.4. Linhas Orsamentál (parte rua) Linhas Orsamentál (parte rua) To’o nivel diresaun ka órgaunTo’o nivel diresaun ka órgaun

5.5. Parseiru de Dezenvolvimentu Parseiru de Dezenvolvimentu Husi kada doadór, ba kada órgaun, projetu no distrituHusi kada doadór, ba kada órgaun, projetu no distritu

6.6. Fundus Espesiál Fundus Espesiál Lista projetu iha FI no FDKU ba tinan limaLista projetu iha FI no FDKU ba tinan lima

Bele hetan husi La’o Hamutuk nia website.

Page 31: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Livru 2 OJE 2013.Livru 2 OJE 2013.

Planu Asaun Planu Asaun

Anuál, ezemplu. Anuál, ezemplu.

Inklui orsamentu, profil de Inklui orsamentu, profil de funsionáriu sira, no planu funsionáriu sira, no planu anuál ba atividade sira hotu.anuál ba atividade sira hotu.

http://www.laohamutuk.org/ehttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/BksDec12/OGE201con/OGE13/BksDec12/OGE2013Bk2Dec2012pt.pdf3Bk2Dec2012pt.pdf

Page 32: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Ezemplu husi livru 2.Ezemplu husi livru 2.

Page 33: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Livru 3 OJE Livru 3 OJE

2013. 2013.

Distritu siraDistritu sira

Inklui funsionáriu Inklui funsionáriu sira, PNDS, PDL, sira, PNDS, PDL, PDID, PDD1, PDD2, PDID, PDD1, PDD2, doadór.doadór.http://http://www.laohamutuk.org/www.laohamutuk.org/econ/OGE13/BksDec12/econ/OGE13/BksDec12/OGE2013Bk3Dec2012te.pdOGE2013Bk3Dec2012te.pdf f

Page 34: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013
Page 35: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Livru 4A & Livru 4A & 4B. Ezemplu, 4B. Ezemplu, ParlamentuParlamentu

Inklui pájina barak ho Inklui pájina barak ho detallu kona ba kada detallu kona ba kada diresaun.diresaun.Ba 2014-2017, Ba 2014-2017, aumenta de’it 4% kada aumenta de’it 4% kada tinan.tinan.http://www.laohamutukhttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/BksDe.org/econ/OGE13/BksDec12/OGE2013Bk4aDec2c12/OGE2013Bk4aDec2012pt.pdf 012pt.pdf

Page 36: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Livru 5 OJE 2013. Parseiru Livru 5 OJE 2013. Parseiru

DezenvolvimentuDezenvolvimentu

Informasaun Informasaun kona-ba kada kona-ba kada sektór, kada sektór, kada projetu.projetu.

http://http://www.laohamutuk.org/www.laohamutuk.org/econ/OGE13/econ/OGE13/BksDec12/BksDec12/OGE2013Bk5Dec2012eOGE2013Bk5Dec2012en.pdf n.pdf

Page 37: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Livru 6 OJE 2013. Fundu Infrastrutura & Livru 6 OJE 2013. Fundu Infrastrutura &

FDCH.FDCH.

Informasaun Informasaun kona-ba kada kona-ba kada sektór, kada sektór, kada projetu.projetu.

http://http://www.laohamutuk.org/www.laohamutuk.org/econ/OGE13/econ/OGE13/BksDec12/BksDec12/OGE2013Bk6Dec2012tOGE2013Bk6Dec2012te.pdfe.pdf

Page 38: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Despeza total husi Fundu Despeza total husi Fundu Konsolidadu durante 2011Konsolidadu durante 2011

Page 39: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Durante tinan 2011, Ministériu Durante tinan 2011, Ministériu Edukasaun selu husi Fundu Edukasaun selu husi Fundu Kontinjénsia dala 93, ho Kontinjénsia dala 93, ho montante total tokon $4.montante total tokon $4.Buat barak la'ós urjente ka Buat barak la'ós urjente ka labele antisipa.labele antisipa.

Bele hetan lista kompletu iha:Bele hetan lista kompletu iha:http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/ContingencyFund2011.pdf

Page 40: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Kontratu ba Sektór Edukasaun husi Kontratu ba Sektór Edukasaun husi Portal AprovizionamentuPortal Aprovizionamentu

Bele hetan lista kompletu iha:Bele hetan lista kompletu iha:http://www.laohamutuk.org/econ/portal/ProcurementPortal16Nov2012.pdf

Page 41: Briefing ba Jornalista sira Orsamentu  Jerál Estadu 2013

Obrigado barak.Obrigado barak.

Bele hetan informasaun tan no atualiza Bele hetan informasaun tan no atualiza ihaiha•La’o Hamutuk nia website La’o Hamutuk nia website http://www.laohamutuk.org http://www.laohamutuk.org

•La’o Hamutuk nia blogLa’o Hamutuk nia bloghttp://laohamutuk.blogspot.com/ http://laohamutuk.blogspot.com/

•Reference DVD-ROM husi La’o Hamutuk fulan oin.Reference DVD-ROM husi La’o Hamutuk fulan oin.

•Karik hakarak uza gráfiku balun husi LH, husi de’it.Karik hakarak uza gráfiku balun husi LH, husi de’it.

Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza DezenvolvimentuRua Martires do Patria, Bebora, Dili, Timor-LesteMailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste

Tel.: +670 7723 4330 (mobile) +670 332 1040 (landline) Email: [email protected]