44
Treinamentu ba Rede Edukasaun Treinamentu ba Rede Edukasaun Orsamentu Jerál Estadu Orsamentu Jerál Estadu Husi Charles Scheiner, La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: [email protected] Website: www.laohamutuk.org 12 Dezembru 2012 12 Dezembru 2012

Treinamentu ba Rede Edukasaun Orsamentu Jerál Estadu

  • Upload
    danton

  • View
    148

  • Download
    1

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Treinamentu ba Rede Edukasaun Orsamentu Jerál Estadu. 12 Dezembru 2012. Husi Charles Scheiner, La’o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste - PowerPoint PPT Presentation

Citation preview

Page 1: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Treinamentu ba Rede EdukasaunTreinamentu ba Rede Edukasaun

Orsamentu Jerál EstaduOrsamentu Jerál Estadu

Husi Charles Scheiner, La’o HamutukInstitutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-LesteTel: +670 332 1040email: [email protected] Website: www.laohamutuk.org

12 Dezembru 12 Dezembru 20122012

Page 2: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Tópiku atu diskuteTópiku atu diskute

• Panorama Orsamentu Estadu

• Ekonomia no sustentavelidade

• Orsamentu aloka ba edukasaun

• Timor-Leste kompara ho nasaun seluk

• Ezekusaun alokasaun ba edukasaun

• Fonte informasaun kona ba OJE

Page 3: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Konseitu BázikuKonseitu Báziku

• Reseita/Revenue/Rendimentu• Despesas/Expenditure/Gastus• Transferénsia• Virement• Gap ka Defisit• Carry Over• Sustentaveis/Sustainable/Sustentavel• Investimentu ka gastu• Dívida Públiku• Inflasaun

Page 4: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu
Page 5: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Orsamentu orijinál; la inklui mudansa husi Orsamentu Retifikativu.Orsamentu orijinál; la inklui mudansa husi Orsamentu Retifikativu.

Page 6: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

• Maioria povo moris hanesan agrikultór subsistensia.

• Area agrikultura barak liu iha area kosta súl.

• Governu aloka de'it t$26 (1.6% husi OJE 2012) ba agrikultura.

Page 7: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

FontesFontes OJE 2012 OJE 2012

Page 8: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

T-L Depende ba Osan husi Mina-T-L Depende ba Osan husi Mina-RaiRai• Orsamentu Estadu 2012:………………………………………. Tokon $1,674

Tokon $1,495 Tokon $1,495 (89%) sei mai husi Fundu Petróleu.(89%) sei mai husi Fundu Petróleu.• Non-oil GDP iha 2012:..…………………………………………Non-oil GDP iha 2012:..………………………………………… Tokon $930 Tokon $930• GNI iha 2012:…………………………………………………........ Tokon $3,750

Tokon $2,497Tokon $2,497 mai husi esportasaun mina no gas naun-renovable. Hamutuk homai husi esportasaun mina no gas naun-renovable. Hamutuk ho Tokon $ 324 Tokon $ 324 husi investimentu Fundu Petróleu, persentajen 75% ekonomiahusi investimentu Fundu Petróleu, persentajen 75% ekonomia nasionál tomak, no and 97% reseita estadu nian. nasionál tomak, no and 97% reseita estadu nian. Reseitas mina sei tun kada tinan no bele remata iha tinan 2024. Reseitas mina sei tun kada tinan no bele remata iha tinan 2024.

• Atividade estadu nian, selu ho osan mina, maizumenus metade ita nia Atividade estadu nian, selu ho osan mina, maizumenus metade ita nia ekonomia “naun-mina,” tanba osan ida ne’e sirkula iha ekonomia lokál.ekonomia “naun-mina,” tanba osan ida ne’e sirkula iha ekonomia lokál.

• Rendimentu mina la fó empregu ka osan ba ema sira – hotu ba Estadu de’it.Rendimentu mina la fó empregu ka osan ba ema sira – hotu ba Estadu de’it.

• Maske Fundu Petróleu bele apoiu igualdade entre jerasaun sira, FP labele Maske Fundu Petróleu bele apoiu igualdade entre jerasaun sira, FP labele garantia boa governasaun ka prevene korrupsaun, no sai mamuk lalais se ita garantia boa governasaun ka prevene korrupsaun, no sai mamuk lalais se ita kontinua polítika atuál.kontinua polítika atuál.

Sudan Súl iha nasaun ida de'it iha mundu depende maka’as Sudan Súl iha nasaun ida de'it iha mundu depende maka’as liu husi mina no gas kompara ho Timor-Leste. liu husi mina no gas kompara ho Timor-Leste.

Page 9: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Benefísiu finansial husi projetu Benefísiu finansial husi projetu SunriseSunrise

Page 10: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu
Page 11: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Balansu komérsiuBalansu komérsiu

Esporta

(US$/tokon)Import

(US$/tokon)

2010 17 289

2011 12 319

Balansu pagamentu 2011: Osan tama: t$ 490 (exclui mina)

Osan sai: t$1,873

Page 12: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Inflasaun anuál, tuir DNEInflasaun anuál, tuir DNE

Page 13: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Impaktu inflasaunImpaktu inflasaun

• Sasán folin sa’e.Sasán folin sa’e.

• Kapasidade atu hola Kapasidade atu hola sasán tun.sasán tun.

• Ema ki’ik mak sofre liu.Ema ki’ik mak sofre liu.

• Difikuldade atu hahú Difikuldade atu hahú negósiu.negósiu.

Page 14: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Labarik barak sei sai joven.Labarik barak sei sai joven.

Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu ba joven na’in Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu ba joven na’in 15,000 sei tama iha forsa laboral durante tinan 2012.15,000 sei tama iha forsa laboral durante tinan 2012.

Iha tinan 2024, joven na’in 30,000 foun sei buka servisu kada Iha tinan 2024, joven na’in 30,000 foun sei buka servisu kada tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei iha labarik ona.iha labarik ona.

Page 15: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Dili diferente tebes husi distritu Dili diferente tebes husi distritu sira.sira.

Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi povo nasionál, Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi povo nasionál, maibé 2.5% de’it moris iha liña pobreza nia okos. maibé 2.5% de’it moris iha liña pobreza nia okos.

Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho pobreza.Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho pobreza.

Page 16: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Konsekuénsia Konsekuénsia empréstimu empréstimu bainhira mina-maranbainhira mina-maran

• Maske osan laiha, GoTL tenke Maske osan laiha, GoTL tenke prioritiza atu selu tusan uluk, molok prioritiza atu selu tusan uluk, molok dezenvolve povo.dezenvolve povo.

• Setór servisu públiku sai fraku liu tan.Setór servisu públiku sai fraku liu tan.

• Deve ohin, fó naha todan ba jerasaun Deve ohin, fó naha todan ba jerasaun futuru.futuru.

• Uza Fundu Petróleu ba selu deve ohin Uza Fundu Petróleu ba selu deve ohin loron, ignora tiha direitu moris loron, ignora tiha direitu moris jerasaun futuru.jerasaun futuru.

• Ita entrega eransa kiak ba ita nia oan Ita entrega eransa kiak ba ita nia oan sira.sira.

O Fundo Petrolífero deve contribuir para uma gestão sensata dos recursos petrolíferos para benefício da geração actual e das gerações vindouras.

( Lei Fundu Petroleu)

Page 17: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Saida mak Timor-oan na’in Saida mak Timor-oan na’in 600,000 ho idade servisu halo ba 600,000 ho idade servisu halo ba

traballu?traballu?

Page 18: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Ajudu husi doadores Ajudu husi doadores menus menus

Page 19: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Edukasaun Primária, Sekundária no Edukasaun Primária, Sekundária no SuperiorSuperior

Fonte: UN ESCAP Statistical Yearbook for Asia and the Pacific, www.unescap.org/stat October 2012

Page 20: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Númeru estudante ba kada Númeru estudante ba kada profesórprofesór

Page 21: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Halo hotu eskola primáriaHalo hotu eskola primária

Page 22: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Kuidadu: GDP kria Kuidadu: GDP kria distorsaun!distorsaun!Iha tinan 2010, TL nia

GDP: tokon $ 876 GNI: tokon $3,199.Iha nasaun seluk, GNI no GDP besik hanesan.

Timor-Leste (% of GNI) 2.4 4.7 3.8

Page 23: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

TL gasta menus ba Servisu TL gasta menus ba Servisu SosiaisSosiais

Nasaun sira ne'ebé atinje MDG gasta 28% husi OJE Nasaun sira ne'ebé atinje MDG gasta 28% husi OJE ba saúde no edukasaun. ba saúde no edukasaun.

Timor-Leste aloka de'it 10.4% iha 2012.Timor-Leste aloka de'it 10.4% iha 2012.

Page 24: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Alokasaun O.R. 2012: t$1,674.1 Alokasaun O.R. 2012: t$1,674.1 founfoun

Saláriu t$ 139.0Sasán no servisu (Goods and services, ink FDKU) t$ 378.5Kapitál Menór t$ 47.8 Transferénsia Públiku (Individual/organizasaun) t$ 199.6Kapitál Dezenvolvimentu (inklui Fundu Infra.) t$1,131.7 Doadór sira t$ 221.8

Fundu Konsolidadu t$ 893.9Fundu Infrastrutura (inklui carry-over) t$1,006.9Fundu Dezenvolvimentu Kapitál Umanu t$ 37.4 Total t$1,931.3

Númeru balun ladún konsistente iha Governu nia dokumentu sira.

Page 25: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Ezekusaun O.R. 2012Ezekusaun O.R. 2012

Fonte: Portal Transparénsia, 11 Dezembru 2012

Page 26: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Fonte informasaun kona ba Fonte informasaun kona ba OJEOJE

• La’o Hamutuk nia websiteLa’o Hamutuk nia websitehttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/10OJE2012Te.htmhttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/12OJE2013.htm

• Livru neen OJE no OR Livru neen OJE no OR http://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/budget-documents/budget-current/?lang=tl

• Lei OJE iha Jornál da Repúblika Lei OJE iha Jornál da Repúblika http://www.jornal.gov.tl/

• Relatóriu Ministériu Finansas nian kona ba ezekusaunRelatóriu Ministériu Finansas nian kona ba ezekusaunhttp://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/treasury-http://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/treasury-documents/budget-execution-reports/?lang=tl documents/budget-execution-reports/?lang=tl

• Konta Jerál Estadu (2011) Konta Jerál Estadu (2011) http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/LHsubComCGSA2011Nov12.htmCGA11/LHsubComCGSA2011Nov12.htm

• Portal Transparénsia Portal Transparénsia http://www.transparency.gov.tl/tetum.html

• Google translate Google translate http://translate.google.com/

Page 27: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Fonte: Relatóriu Ezekusaun OJE husi Ministériu Finansas, 2008-2011

Despeza ezekuta ba edukasaun Despeza ezekuta ba edukasaun kompara ho OJE tomakkompara ho OJE tomak

Page 28: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Despeza total husi Fundu Despeza total husi Fundu Konsolidadu durante 2011Konsolidadu durante 2011

Page 29: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Livru neen husi Min. FinansasLivru neen husi Min. Finansas

1.1. Panorama / sumariu Panorama / sumariu Objetivu, estratéjia, ekonomia, reseita, gastu, finansiamentu, Fundu Objetivu, estratéjia, ekonomia, reseita, gastu, finansiamentu, Fundu Petróleu, inisiativas founPetróleu, inisiativas foun

2.2. Planu de Asaun Anuál Planu de Asaun Anuál Husi kada ministériuHusi kada ministériu

3.3. Distritu Distritu Programa iha kada distritu, subdistritu no suku Programa iha kada distritu, subdistritu no suku

4.4. Linhas Orsamentál (parte rua) Linhas Orsamentál (parte rua) To’o nivel diresaun ka órgaunTo’o nivel diresaun ka órgaun

5.5. Parseiru de Dezenvolvimentu Parseiru de Dezenvolvimentu Husi kada doadór, ba kada órgaun, projetu no distrituHusi kada doadór, ba kada órgaun, projetu no distritu

6.6. Fundus Espesiál Fundus Espesiál Lista projetu iha FI no FDKU ba tinan limaLista projetu iha FI no FDKU ba tinan lima

Bele hetan husi La’o Hamutuk ka Ministériu Finansas nia website.

Page 30: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Livru 2 OJE 2012.Livru 2 OJE 2012.

Planu Asaun Planu Asaun

Anuál.Anuál.

Pájina 22 kona ba Pájina 22 kona ba planu trimestral.planu trimestral.

http://www.laohamutuk.org/ehttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book2finalPt.pdfcon/OGE12/Book2finalPt.pdf

Page 31: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Livru 3 OJE Livru 3 OJE

2012. 2012.

Distritu siraDistritu sira

Parte kona ba Parte kona ba edukasaun de’it. edukasaun de’it. Livru ida ne’e mós Livru ida ne’e mós inklui setór seluk.inklui setór seluk.http://http://www.laohamutuk.org/econ/www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book3finalTe.pdfOGE12/Book3finalTe.pdf

Page 32: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

OJE 2012 ba OJE 2012 ba Ministériu Ministériu EdukasaunEdukasaun

Livru 4B inklui Livru 4B inklui pájina 32 ho pájina 32 ho detallu kona ba detallu kona ba kada diresaun iha kada diresaun iha Min. Ed. Min. Ed. http://www.laohamutukhttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book4.org/econ/OGE12/Book4bFinalPt.pdfbFinalPt.pdf

Page 33: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Livru 5 OJE 2012. Parseiru Livru 5 OJE 2012. Parseiru

DezenvolvimentuDezenvolvimentuPájina 4 tan ho Pájina 4 tan ho projetu 33 husi projetu 33 husi doadór sira, inklui 4 doadór sira, inklui 4 ho NGO siraho NGO sira

http://www.laohamutuk.org/http://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book5finalEn.pdfecon/OGE12/Book5finalEn.pdf

Page 34: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Fundu Infrastrutura ba Fundu Infrastrutura ba Edukasaun iha 2012Edukasaun iha 2012

http://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book6finalPt.pdfhttp://www.laohamutuk.org/econ/OGE12/Book6finalPt.pdf

Page 35: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Fundu Infrastrutura 2012. Fundu Infrastrutura 2012. Alokasaun no ezekusaunAlokasaun no ezekusaun

Page 36: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Mudansa Mudansa iha iha Orsamentu Orsamentu RetifikativRetifikativu 2012u 2012ba ba EdukasaunEdukasaun

http://www.laohamutuhttp://www.laohamutuk.org/econ/OR12/12Ok.org/econ/OR12/12OR2012.htm#proposalR2012.htm#proposal

Page 37: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Tinan fiskál Tinan fiskál besik atu besik atu remata.remata.

Agora daudauk, tenke asina kontratu lalais.

Eskola Portugeza de’it hetan osan boot husi Fundu Infrastrutura.

Page 38: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Ministériu Edukasaun 2012 Ministériu Edukasaun 2012 (FKTL)(FKTL)

Alokasaun t$93.5Despeza atuál t$42.5

To’o 11 Dezembru 2012

Page 39: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Alokasaun FDKH no UNTLAlokasaun FDKH no UNTL

Inklui t$18.6 ba funsionáriu públiku sira

La inklui t$4.6 iha Fundu Infrastrutura

Universidade Nasionál Timor-Leste Universidade iha Rai Seluk tokon $15.6 tokon $11.4 Estudante na’in hira? Estudante uitoan liu.

Page 40: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Fundu Dez. Kapitál UmanuFundu Dez. Kapitál Umanu

• Uza lori fó treinamentu no bolsu Estudu ba Timor oan.

• Haforsa “estadu” maibé la haforsa povo.

• Ezekusaun sei fraku.

• Di’ak ba tempu badak, maibé la di’ak ba tempu naruk.

Page 41: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Fundu Dez. Kapitál Umanu Fundu Dez. Kapitál Umanu 20122012

Alokasaun t$37.4Despeza atuál t$28.3

To’o 11 Dezembru 2012

Page 42: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Durante tinan 2011, Ministériu Durante tinan 2011, Ministériu Edukasaun selu husi Fundu Edukasaun selu husi Fundu Kontinjénsia dala 93, ho Kontinjénsia dala 93, ho montante total tokon $4.montante total tokon $4.Buat barak la'ós urjente ka Buat barak la'ós urjente ka labele antisipa.labele antisipa.

Bele hetan lista kompletu iha:Bele hetan lista kompletu iha:http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/ContingencyFund2011.pdf

Page 43: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Kontratu ba Sektór Edukasaun husi Kontratu ba Sektór Edukasaun husi Portal AprovizionamentuPortal Aprovizionamentu

Bele hetan lista kompletu iha:Bele hetan lista kompletu iha:http://www.laohamutuk.org/econ/portal/ProcurementPortal16Nov2012.pdf

Page 44: Treinamentu  ba Rede Edukasaun Orsamentu  Jerál  Estadu

Obrigado barak.Obrigado barak.

Bele hetan informasaun tan no atualiza Bele hetan informasaun tan no atualiza ihaiha•La’o Hamutuk nia website La’o Hamutuk nia website http://www.laohamutuk.org http://www.laohamutuk.org

•La’o Hamutuk nia blogLa’o Hamutuk nia bloghttp://laohamutuk.blogspot.com/ http://laohamutuk.blogspot.com/

•Reference DVD-ROM available from our office.Reference DVD-ROM available from our office.

Institute Timor-Leste ba Monitor no Analiza DezenvolvimentuRua Martires do Patria, Bebora, Dili, Timor-LesteMailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste

Telephone: +670 7723 4330 (mobile) +670 332 1040 (landline)Email: [email protected]