BTKø SEL ATIK YAö LARIN YÖNETM - Çevre …cygm.gov.tr/CYGM/Files/yayinlar/kitap/bitkisel_atik...gliserol (gliserin) CH2-CHOH-CH2OH ile ester oluşturur. Bu esterler iç yağı,

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

BİTKİSEL ATIK YAĞLARINYÖNETİMİ

Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü 2

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ


Bu kılavuz, bitkisel atık yağların yönetimine dahil olantaraflara teknik destek sağlamak amacıyla Çevre ve

Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü,Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı

tarafından hazırlanmıştır.

NİSAN 2010

© T.C. Çevre ve Orman BakanlığıÇevre Yönetimi Genel MüdürlüğüAtık Yönetimi Dairesi Başkanlığı

Söğütözü Cad. 14/E 06560 AnkaraTelefon 0312 207 50 00 • Faks 0312 207 64 46

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr


İÇİNDEKİLER:

ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………5

TABLOLAR DİZİNİ…………………………………..6

1-GİRİŞ…………………………………………….......7

2- BİTKİSEL YAĞLAR………………………………9

2.1- Bitkisel Yağların Tanımı...........................92.2- Türkiye’de Üretilen ve Tüketilen Bitkisel Yağlar........................................14

3- BİTKİSEL ATIK YAĞLAR……………………...16

3.1-Bitkisel Atık Yağ………………………..16 3.1.1- Soap-Stock…………………….....17 3.1.2- Tank Dibi Tortu…………………..18 3.1.3- Yağlı Toprak……...………………18 3.1.4- Yağ Tutuculardan Elde Edilen

Yağlar……………………………19 3.1.5- Kullanılmış Kızartmalık Yağlar….213.2- Bitkisel Atık Yağların Çevresel Etkileri ......……………………………...22

4- KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞLARINGIDADAN ÇEKİLME SÜRECİ………………...26

5- BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN GERİ KAZANIMYÖNTEMLERİ VE KULLANIM ALANLARI……32


5.1-Biyodizel………………………………..34 5.1.1- Biyodizelin Çevresel

Avantajları……………………....465.1.2- Bitkisel Atık Yağlardan Biyodizel

Üretimi Yapacak Tesislerin TeknikÖzellikleri……………………….49

5.2-Biyogaz…………………………………555.3-Asit Yağ.………………………………..57

5.3.1- Soap-Stock’dan Asit YağÜretimi……………………..........57

5.3.2- Tank Dibi Tortu’dan Asit YağÜretimi…………………..............60

5.3.3- Yağlı Toprak’tan Asit YağÜretimi…………………………..62

5.4-Sabun………………………….………...64

6- ÜLKEMİZDE BİTKİSEL ATIK YAĞLARINYÖNETİMİ…………………………………………...68

7- BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN ATIKKATALOĞUNA GÖRE KODLARI………………71

8-KIZARTMALIK ATIK YAĞLARIN UYGUNGERİ KAZANIMI İÇİN YAPMAMIZGEREKENLER……………………………………....72

9- BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ?....................74

10- KAYNAKÇA……………………………………..77

EKLER: EK-A: Bitkisel Atık Yağların KontrolüYönetmeliği…………………………………………...79


ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil-1: Türkiye Bitkisel Sıvı Yağ Tüketimleri..……...16Şekil-2: Yağ Tutucu…………….. …………………....20Şekil-3:Kızartma İşlemi Sırasında Meydana

Gelen Reaksiyonlar …………………………....27Şekil-4: Polar Madde Tayin Cihazı……………………29Şekil-5:Kullanılmış Kızartmalık Yağların

Kanserojen Etki Sınırı.……………….........30Şekil-6:Biyodizel Üretim Aşamaları…………………..34Şekil-7:Hayvansal ve Bitkisel Yağların

Yakıt Özelliklerinin İyileştirilmesi………...…37Şekil-8:Örnek Bir Tesisin Bitkisel Atık

Yağlardan Biyodizel ÜretimiProses Akım Şeması…………………………...52

Şekil-9:Soap-Stock’dan Asit Yağ ÜretimProses Akım Şeması…………………………...58

Şekil-10:Örnek Bir Tesisin Soap-Stock’danYağ Asidi Üretimi Kütle Dengesi…….. ………60

Şekil-11:Tank Dibi Tortudan Asit Yağ Üretim Proses Akım Şeması……..……………………61

Şekil-12:Örnek Bir Tesisin Tank Dibi Tortu’danYağ Asidi Üretimi Kütle Dengesi…….. ……...62

Şekil-13:Yağlı Toprak’tan Asit Yağ ÜretimProses Akım Şeması………………………….63

Şekil-14:Örnek Bir Tesisin Yağlı Topraktan Yağ Asidi Üretimi Kütle Dengesi……………..64

Şekil-15:Örnek Bir Tesisin Sabun ÜretimiProses Akım Şeması ………………………..…66

Şekil-16: Örnek Bir Tesisin Soap-Stock’danYarı Mamul Sabun Üretimi Kütle Dengesi……67


TABLOLAR DİZİNİ

Tablo-1: Kızartma Amacıyla Kullanılmakta Olan Yağların Özellikleri …………………………..31

Tablo-2: Türkiye’de Biyodizel Standartları…………...36Tablo-3: Dizel ve Biyodizel Yakıtın

Emisyon Değerlerinin Karşılaştırılması……….48Tablo-4: Hammaddelere Göre Biyogaz Hasılatı

(m³ Biyogaz/ton hammadde)…………………..56Tablo-5: Kaynağına Göre Yağ Asitleri………………..59


1-GİRİŞ:

Atık bitkisel yağlar ekotoksik özelliklerindendolayı çevreyle uyumlu olarak yönetilmesi gerekenatıklar arasında yer almaktadır. Bu atıkların yönetimininuygun şekilde sağlanması amacıyla Çevre ve OrmanBakanlığı tarafından hazırlanan “Bitkisel Atık YağlarınKontrolü Yönetmeliği” 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılıResmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğikapsamında, bitkisel ham yağ rafine sanayinden çıkansoap-stock, tank dibi tortu ve yağlı topraklar ilekullanılmış kızartmalık yağlar, çeşitli tesislerin yağtutucularından çıkan yağlar ve kullanım süresi geçmişolan bitkisel yağlar, bitkisel atık yağ olaraktanımlanmaktadır.

Ülkemizin yaklaşık 950 bin ton likit, 550 bin tonmargarin, 200 bin ton civarında da yem, boya ve sabunsanayi ihtiyacı olmak üzere 1,7 milyon ton bitkisel yağtüketimi vardır. Yağ rafinasyon prosesi sonucu ve eldeedilen yağın tüketimi sonucu yaklaşık 350 bin tonbitkisel atık yağ oluştuğu tahmin edilmektedir.

Bitkisel atık yağların evsel atıklarla birlikteatılması, kanalizasyon sistemi gibi kolektör sistemlerineverilmesi veya kontrolsüz bir şekilde açık alanlarabırakılması sakıncalıdır. Bu alanlara dökülen atık yağlarkolektör sistemlerinin tıkanmasına, yeraltı sularınınkirlenmesine, evsel atık su kirliliğinin ve arıtma tesisimaliyetlerinin artmasına neden olabilmektedir.


Yönetmeliğin amacı, bitkisel atık yağlarınüretiminden bertarafına kadar, çevreye zarar verecekşekilde doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortamaverilmesinin önlenmesini, bu atık yağların yönetimindegerekli teknik ve idari standartların oluşturulmasını,geçici depolama, geri kazanım ve bertaraf tesislerininçevreyle uyumlu yönetimi için buna yönelik prensip,politika ve programların belirlenmesi amacıyla hukuki veteknik esasların düzenlenmesini sağlamaktır.

Yönetmelik, bitkisel atık yağların geçicidepolanması, toplanması, taşınması, geri kazanılması,bertarafı, ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişineilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacakönlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki vecezai sorumlulukları düzenlemektedir.

Bitkisel atık yağların çevre ile uyumluyönetiminin sağlanması ile insan ve çevre sağlığıkorunabilecek ve geri kazanımı ile ekonomik değeri olanürünler üretilerek ülkemiz ekonomisine katkı sağlanacak;çevresel bir problem çevresel avantajadönüştürülebilecektir.


2- BİTKİSEL YAĞLAR

2.1 Bitkisel Yağların TanımıBitkisel yağlar, zeytin, ayçiçeği, mısır, pamuk,

soya, kanola ve aspir gibi yağlı bitki tohumlarından eldeedilen yağların genel adıdır.

Karboksilik asitler bir trihidroksi alkol olangliserol (gliserin) CH2-CHOH-CH2OH ile esteroluşturur. Bu esterler iç yağı, zeytinyağı, pamuk yağı,susam yağı, bezir yağı, tereyağı, margarinler gibi doğalveya yapay ürünlerdir. Bu nedenle monokarboksilikasitlere “yağ asitleri” de denir.Yağlar,

CH2-O-CO-RCH-O-CO-R

CH2-O-CO-Rgenel formülüne sahip bileşikler olduğundan gliseridolarak da adlandırılırlar. Yağ molekülündeki üç açilbirbirinden farklı, fakat özdeş moleküllerden ibaretolabildiği gibi, moleküldeki üç açil birbirinin aynı, fakatyağ özdeş olmayan moleküllerin bir karışımı olabilir.


Açilleri (karboksilli asitlerden (RCOOH), OH grubununçıkartılması ile geride kalan yapının adı açildir) aynı olangliseridlere “basit gliseridler” farklı olanlara “karmagliseridler” denir. Yağlar genellikle karma gliseridmoleküllerinden oluşurlar. Yağlarda açilleri halindebulunan asitler, yüksek moleküllü karboksilik asitlerdir.Bu asitlerden bir kısmı alkanlardan türeyen doymuşasitler, bir kısmı ise alkenlerden türeyen doymamışasitlerdir.

Yağ asitleri genel olarak çift karbon sayılı, ciskonfigürasyonunda, dallanmış ve düz zincirlimonokarboksilik asitlerdir. Hidrokarbon zincirindekibağlara göre doymuş veya doymamış yağ asitleri olarakayrılırlar.

Karbon-karbon (-C-C-) bağları tek bağdan oluşanyağ asitleri doymuş yağ asitleri olarak isimlendirilir.Genel formülleri R-COOH’dır. Burada R hidrokarbonzincirini gösterir. Bitkisel yağlarda doymuş yağasitlerinden stearik (CH3-(CH2)16-COOH) ve palmitik(CH3-(CH2)14-COOH) bulunur. Doymuş yağ asitlerininerime ve kaynama noktaları zincir uzunluğu arttıkçaartar.

H H H H | | | |

—C—C—C—C— Doymuş Yağ Asidi Zinciri | | | |

H H H H


Doymamış yağ asitleri molekülde bir veya dahaçok sayıda çift bağ ile gösterilirler. Zincir formundadallanmamış mono karboksilli asitlerin içinde alkenasitleri grubuna dâhildirler. Doymamış bağların sayısı birveya daha fazla olabilir ve doymamış yağ asitleri doymuşhale getirilebilir. Doymamış yağ asitleri kolaylıkla oksideolabilir. Özellikle çift bağ sayısının artması oksidasyonukolaylaştırmaktadır.

H H H H | | | |

—C— C = C—C— Doymamış Yağ Asidi Zinciri | |

H H

Yağ asitleri bir çift bağ içerdikleri zaman teklidoymamış veya monoenoik olarak isimlendirilir. Birdenfazla çift bağ içeren yağ asitlerine çoklu doymamış veyapolyenoik ismi verilir. En önemli doymuş asitler, butirikasit (tereyağında), laurik asit (defnede), palmitik asit(hurma yağında), stearik asit (iç yağında) ve arahidik asit(yer fıstığında) bulunmaktadır. Doymamış asitlerden enönemlileri zeytinyağında bulunan oleik asit ile mısır yağı,pamuk yağı, yer fıstığı, soya fasulyesi yağı ve beziryağında bulunan linolenik asitlerdir.

Yağ asitlerindeki karbon sayısı 2-34 arasındadeğişmektedir. Yağ asidi molekülünde karbon sayısı6’dan az ise “kısa”, 6-10 arasında ise “orta” ve 12 ve


daha fazla ise “uzun zincir” yağ asidi olarak tekrar bir altgruplama oluşturulabilir.

Yağ asitlerinin hem fiziksel hem de fizyolojiközellikleri karbon zincirinin uzunluğuna ve moleküldekiçift bağların sayısına (yağ asidinin doymamışlıkderecesine) bağlıdır. Karbon sayısı düşük olan (10’akadar) yağ asitleri oda sıcaklığında sıvı ve uçucudur.

Daha fazla sayıda karbona sahip olanlar (12 veyadaha büyük zincirli doymuş yağ asitleri) vücutsıcaklığında katıdır. Küçük moleküllü doymuş asitlerdenve doymamış asitlerden türeyenler ise sıvı haldedir.Erime noktaları molekül ağırlığının artması ile artar.

Bilinen bütün doymamış yağ asitleri odasıcaklığında sıvıdır. Çift bağ sayısı arttıkça daha düşükderecelerde de sıvı kalabilirler. Doymamış yağ asitleritaşıdıkları çift bağlar sayesinde yüksek reaksiyonyeteneğine sahiptir.

Tuz oluşumu: Altı karbondan yüksek yağasitlerinin metallerle yaptıkları tuzlara sabun denir.Sodyum ve potasyum sabunları suda erirler. Ancak diğermetallerin tuzları (sabunları) genellikle erimezler vesabun değildirler. Yağların bazik hidrolizinde sabunlaroluştuğundan bütün esterlerin ve hatta başka bileşiklerinhidrolizine “sabunlaşma” denir.

Ester oluşumu: Yağ asitlerinin karboksil gruplarıalkolle dönüşümlü olarak esterleşebilir. Esterleşmekendiliğinden yavaş fakat ısı veya hidrojen iyonuvarlığında hızlı olur.


Çift bağlarla ilgili reaksiyonlar: Doymamış yağasitlerinin yapısında yer alan etilen bağı (-CH=CH-)kolaylıkla hidrojenle ya da halojenlerle doyurulabilir.Doymamış yağ asidi doymuş hale geçer. Ya da çift bağoksidasyonla açılarak yeni ürünler oluşabilir. Doymamışyağ asitlerinin moleküler oksijenle oksitlenmeleri ve çiftbağlara O2 girmesiyle çeşitli gruplar ortaya çıkar.Otooksidasyonda (yağ, kauçuk, eter ve aldehitlerinoksijen ile radikalik yükseltgenmeyle bozunmatepkimesidir) oluşan ve yağda istenmeyen tat, görünümve koku oluşturan bileşikler peroksit, epoksit,ketohidroksit gibi gruplardır. Bu grupların özelikleyüksek ısılarda parçalanmaları ile çoğunlukla asit vealdehitlerden oluşan değişik ürünler oluşur.

Yağlar insan vücudundaki hücre, doku veorganların yapısında yer almaları nedeniyle, yaşamınsürdürülebilmesi ve vücudun işlevlerini sağlıklı birşekilde yerine getirebilmesi için mutlaka gerekli olan birbesin öğesidir.

Canlı vücudundaki anatomik yapının oluşum vekorunmasında yapı taşı olarak önemli işlevibulunmaktadır. Vücut ısısının ve suyunun korunmasındada izolatör olarak görev yapmaktadır. Vücuda alınanfazla enerji, gerektiğinde tekrar kullanılmak üzere yağhalinde depolanmaktadır. Yağlar hidrofob karakterliprovitaminler ve vitaminler, hormonların sentezlendiğisteroitler, kimi enzimler, antioksidan etkideki terpenler,glikozit ve alkoloit yapısındaki kimi aktif maddeler içinde önemli kaynak ve/veya taşıyıcıdır


2.2 Türkiye’de Üretilen ve Tüketilen Bitkisel YağlarBitkisel yağlar gıda sanayinde sıvı ve katı

formlarda kullanıldığı gibi, yem sanayi, sabun sanayi,boya sanayi ve oleokimyasal sanayindekullanılmaktadır. Ayrıca biyodizel ve biyogaz üretimi ileenerji üretiminde de kullanılabilmektedir. Ülkemiz yağlıtohum ihtiyacını karşılama bakımından kendine yetenbir ülke değildir. Petrolden sonra en büyük ithalatkalemini yağlar oluşturmaktadır.

Kanola-Kolza Tarlası

Bitkisel yağ üretimimizin 280 bin tonu ayçiçeğiyağı, 199 bin tonu pamuk yağı, geri kalanı soya, mısır vekanola olmak üzere; 500 bin tonu yerli kaynaklardantemin edilmekte, yaklaşık 1,2 milyon ton bitkisel yağaçığımız ithalatla karşılanmaktadır.

Yemek sektöründe kullanılan yağların Türk GıdaKodeksinde yer alan kriterleri karşılaması gerekmektedir.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan28.08.2007 tarih ve 26627 sayılı Resmi Gazete’de


yayımlanarak yürürlüğe giren “Kızartma AmacıylaKullanılan Katı ve Sıvı Yağların Kontrol KriterleriTebliği” (Tebliğ No:2007/41) kapsamında bir defadanfazla kızartma işlemlerinde kullanılan sıvı ve katıyağların kullanım özellikleri belirlenmiştir. Tebliğdekızartma yağlarının fiziksel ve kimyasal özelliklerininhangi sınırlar içerisinde kalması gerektiği yer almaktadır.Bu sınır değerlere göre atık yağlarda bulunan polarmadde ≤ % 25 ve dumanlanma noktası >170°C olmasıgerekmektedir. İnsan sağlığını doğrudan ilgilendiren bualanın düzenlenmesi ve kontrolü Tarım ve KöyişleriBakanlığı tarafından yapılmaktadır.

Ülkemizin yaklaşık 950 bin ton likit, 550 bin tonmargarin, 200 bin ton civarında da yem, boya ve sabunsanayi ihtiyacı olmak üzere 1,7 milyon ton bitkisel yağtüketimi vardır. Buna göre kişi başına düşen bitkisel yağtüketimi 21 kg dır.

Ayçiçeği yağı, Türkiye bitkisel sıvı yağtüketiminde yaklaşık % 70 paya sahiptir. 2009-2010


yılında bu miktarın 1 milyon ton olacağı tahminedilmektedir. Türkiye Bitkisel Sıvı Yağ TüketimleriŞekil-1’de verilmektedir.

Şekil-1: Türkiye Bitkisel Sıvı Yağ Tüketimleri (x 1000 t)

Kaynak: Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği & Trakya

Birlik, 2009.

3- BİTKİSEL ATIK YAĞLAR3.1 Bitkisel Atık Yağ

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğikapsamında, bitkisel ham yağ rafine sanayinden çıkansoap-stock, tank dibi tortu ve yağlı topraklar, kullanılmışkızartmalık yağlar, çeşitli tesislerin yağ tutucularındançıkan yağlar ve kullanım süresi geçmiş olan bitkiselyağlar, bitkisel atık yağ olarak tanımlanmaktadır.


Ülkemizde her yıl yaklaşık 1,7 milyon ton bitkisel yağtüketilmektedir. Yağ rafinasyon prosesi sonucu ve eldeedilen yağın tüketimi sonucu yaklaşık 350 bin tonbitkisel atık yağ oluştuğu tahmin edilmektedir.

3.1.1 Soap-stockBitkisel ham yağların rafinasyonunda serbest yağ

asitlerinin kostik ile nötralizasyonu ve yıkama sonrasındaayrıştırılan, sabun, reçine asitleri ve vakslı maddeler, suve az miktar yağ içeren yan ürün, soap-stock olarakadlandırmaktadır.

Soap-stock ham yağlardan sudkostiknötralizasyonu ile serbest yağ asitlerinin giderilmesi(alkali rafinasyon) sırasında ele geçen bir yan üründür.Bu işlem sırasında ham bitkisel yağa serbest yağ asitleriiçeriğine göre belirlenen miktar ve derişimde sodyumhidroksit çözeltisi ilave edilerek;

reaksiyonuna göre sabun oluşturulur ve serbest yağasitlerinin sabun halinde yağdan ayrılarak alt su fazında

Yağ asidi + sudkostik → sabun + su


toplanması sağlanır. Ancak bu işlem sırasında ham yağınbileşimine ve uygulanan koşullara bağlı olarak bir miktarnötr yağın da sabunlaşarak kaybolması söz konusuolabilir. Bir miktar nötr yağ, sabunların oluşturduğuemülsiyon fazına geçerek de kayıp olabilir. Ham yağdabulunan fosfatid, karbonhidratlar, proteinler, sterol,tokoferol, renk veren maddeler gibi bazı maddeler de buişlem sırasında kısmen sabun fazına geçerek yağdanayrılırlar. Genellikle ham yağın % 3-20’si oranındaoluşan bu sabun fazı “soap-stock” olarak isimlendirilir.Bazı işletmelerde nötralize olan yağın su ile yıkanmasısonucu ele geçen yıkama suları da bu faza ilaveedildiğinden soap-stok, % 10-40 oranında toplam yağlımadde içerebilmektedir.

3.1.2 Tank dibi tortuYağ üreten tesislerin ham bitkisel yağ depolarında

dibe çöken ve yağ ihtiva eden tortular tank dibi tortuolarak adlandırılmaktadır. Bitkisel atık yağ üretimiyapılan tesislerde rafinasyon işleminden sonra bitkiselyağlar depolama tankına alınır ve zamanla tank dibindeyağ ihtiva eden tortu birikir. Bu tortular bitkisel atık yağolarak değerlendirilir ve lisanslı bitkisel atık yağtoplayıcıları tarafından toplanarak çevre lisanslı gerikazanım tesislerinde işlenir. Bu tortuların içerisindenbitkisel yağ ayrılır ve ayrılan yağ sabun üretimindehammadde olarak kullanılır.

3.1.3 Yağlı toprakYemeklik bitkisel yağ rafinasyonu sonucu ortaya

çıkan topraklar yağlı toprak olarak adlandırılmaktadır.


Yemeklik yağ üretimi yapan tesislerde ham yağ80-90 °C’ye kadar ısıtıldıktan sonra, yaklaşık % 0,1oranında % 75’lik fosforik asit çözeltisi katılıp 30 dakikasüre ile karıştırılarak yapışkan maddelerin hidratasyonusağlanır. Daha sonra karışıma % 0,25 oranında ağartmatoprağı ilave edilip homojen bir karıştırma yapılarak filtrepreslerde filtre edilir. Bu işlem sonrasında çıkan yağlıtopraklar bir miktar yağ içermektedir. Bu nedenle butopraklar atık bitkisel yağ kategorisindedeğerlendirilmektedir.

3.1.4 Yağ tutuculardan elde edilen yağlarYağ tutucular, kullanılmış kızartmalık yağların

bulaşık yıkanması veya yağın lavabodan doğrudandökülmesiyle kanalizasyon sistemine vereceği zararlarınönlenmesi veya arıtımları sırasında arıtma tesisininişletim maliyetlerinin azaltılmasına yönelik olarak atıksudaki yağın fiziksel yöntemler ile uzaklaştırılmasıamacıyla üretilen yağ ayırma birimleridir. Fizikselözelliğinden dolayı (yağın suya göre yoğunluğudüşüktür) yağın ünitenin yüzeyinde toplanması sağlanır.Yağlı su, yağ tutucu tankı içinden geçirilir. Akışsırasında, yoğunluğu suyun yoğunluğundan daha küçükolan yağ zerrecikleri yağ tutucunun yüzeyine doğruyükselir. Nitelikli yağ tutucu kullanımının sağlanması iletoplanan bu yağların çevre lisanslı geri kazanımtesislerinde geri kazanımının sağlanması gerekmektedir.


Şekil-2 : Yağ tutucuKaynak: Öğüt ve Oğuz, 2008

Yağ tutucular atık sulardaki yağın fizikselyöntemler ile giderilmesi amacıyla imal edilen yağayırma cihazlarıdır. Fiziksel özelliğinden dolayı(yoğunluk farkı) yağın ünitenin yüzeyinde toplanmasısağlanır. Yağlı su, yağ tutucunun içinden geçirilir. Akışsırasında yoğunluğu suyun yoğunluğundan daha küçükolan yağ zerrecikleri yağ tutucunun yüzeyine doğruyükselir. Yağ tutucular, sistem içindeki su akışını bozanve kanalizasyonda tıkanmalara neden olan gres, yağ,katılar ve diğer döküntüleri tutmak için tasarlanmıştır. Buüniteler genelde mutfak bölümündeki dren yolunaeklenmektedir ve çoğunlukla lavabonun altındabulunmaktadır. Yağ tutucular bina dışında da kurulabilir.Bir yağ tutucu sürekli kontrol edilmeli ve uygunçalışmasını sağlamak için sık sık bakımı yapılmalıdır.Taşma, koku ve drenaj problemleri yağ tutucunungörevini gerektiği gibi yapmadığını gösteren işaretlerdir(Öğüt ve Oğuz, 2008).


3.1.5 Kullanılmış kızartmalık yağlarYüksek sıcaklık altında okside olmuş, tekrar

kullanımı sağlık açısından uygun olmayan kızartmayağları kullanılmış kızartmalık yağ olarakadlandırılmaktadır.

Kızartma işlemi‚ en basit olarak gıda maddesininsıcak yağ içinde pişmesi olarak tarif edilebilir. 170-190°C sıcaklıkta gerçekleşen bu işlemde ısı ve kütle iletimibirlikte yürümektedir. Isı yağdan gıdaya transfer olurken,su gıdadan uzaklaşır ve yağ gıda maddesi tarafındanabsorblanır.

Kızartma sırasında yağda oluşan fizikseldeğişimler sonucu viskozite artar, renk koyulaşır,köpürme olur, dumanlanma noktası azalır. Serbest yağasitleri, karbonil bileşikleri ve yüksek molekül ağırlıklımaddeler artar. Bazı fiziksel değişimlerin göz ilegörülebilmesine rağmen, sağlık açısından yağlar kızartmaesnasında polar madde tayin cihazları ile kontroledilmelidir


Evsel kullanımda ise kızartmalık yağın iki defa,kısa aralıklarla kullandıktan sonra değiştirilmesigerekmektedir. Bir defa kullanılan yağ, aradan bir süregeçtikten sonra tekrar kullanılmamalıdır. Çünkü beklemeesnasında polimerizasyon devam etmektedir.

Toplam polar madde ve toplam oligomer maddedeğerleri sınır değerlere ulaştığında kullanılan kızartmayağı artık atık kızartmalık yağ kategorisine geçmektedir.Toplam polar madde oranı % 25’i geçtiği andan itibarenkanserojen etki başlamaktadır. Bu nedenle insan sağlığıiçin kızartma işleminde bitkisel yağ kullanımınınkontrolünün son derece önemli olduğu kızartmalıkyağlar, gıdadan çekildiği andan itibaren ekotoksiközellikleri nedeniyle çevre açısından da zararlı bir atıkolmaktadır. (Türkay, 2008).

3.2 Bitkisel Atık Yağların Çevresel EtkileriAtık yağlar ekotoksik özelliğe sahiptir. Çevreyi

kirletmekte ve bulunduğu ortamda yaşayan canlılarazarar vermektedir. Yeraltı sularını kirletmekte, sualtıcanlı varlıklarını etkilemekte, kanalizasyon sistemlerindeve atık su arıtma tesislerinde tıkanıklıklara ve kirlilikyükünün artmasına neden olarak işletim ve bakımmaliyetini arttırmakta, toprağa döküldüğündekirlenmelere neden olmaktadır

Yapılan araştırmalarda atık su kirliliğinin %25’ini kullanılmış bitkisel ve hayvansal yağlarınoluşturduğu bulunmuştur. Arıtılmayan atık sularıniçindeki bitkisel ve hayvansal atık yağlar, denizlere,göllere ve akarsulara ulaştığında suyun kirlenmesi vesudaki oksijenin azalması sonucu; başta balıklar olmak


üzere ortamdaki diğer canlılar üzerinde büyük tahribatayol açmaktadır. Ayrıca atık bitkisel yağlar özgülağırlıkları nedeniyle su yüzeyini bir film tabakası gibikaplamakta ve oksijen transferini önleyerek su altı canlıvarlığını olumsuz yönde etkilemektedir.

Kullanılmış yağlar lavaboya döküldüğü zamandren sistemine sıvanmakta, kanalizasyon borusu içcidarında diğer atıkların yapışmasına ve zamanlaborunun daralmasına neden olmaktadır. Bu şekildetıkanıklıklara ve taşmalara neden olarak kanalizasyonsistemine ve arıtılması gereken atık yükünü arttırarak atıksu arıtma tesislerine zarar vermekte ve bakım ve işletmemaliyetini arttırmaktadır. ABD’nde yapılan biraraştırmaya göre lavaboya dökülen atık yağlar,kanalizasyon sistemlerinin % 40 oranında tıkanmasınaneden olmaktadır.


Kanalizasyon sisteminden çıkarılmış taşlaşmış atık yağ

Yağ ve gres, anaerobik parçalanmaya karşıdirençlidir. Çamur içerisinde bulunduklarında,çürütücülerde aşırı köpüklenme olmasına neden olabilir,filtrenin gözeneklerini tıkayabilir ve çamurun arazidegübre olarak kullanılmasını engelleyebilirler.

Evsel ve endüstriyel atık suların ve çamurlarınyağ ve gres içeriği, bu atıkların yönetiminde oldukçaönemlidir. Yağ ve gres sudaki çözünürlüklerinin azolması nedeniyle sıvı fazdan ayrılma eğilimi gösterir veüst faz oluşturur. Yağ ve gresin, suda ayrışmaları oldukçayavaştır, bulundukları ortamlardan kolaycauzaklaştırılamazlar, bu nedenle suyun bulunduğuortamlarda problemlere neden olmaktadırlar.

Atık su arıtım işleminde yağ ve gres ön çökeltimhavuzunda köpük halinde ayrılmaktadır. Bu nedenleyüksek yağ ve gres içeriği taşıyan sanayilerde köpükproblemi oldukça önemli olmaktadır. Ayrıca çamurunvakum filtrasyonu da oldukça güç olmaktadır.


Membran ile arıtım yapılması durumundaözellikle yağ ve gresin uzaklaştırılması gerekmektedir.Aksi takdirde yağ ve gres, membranın tıkanmasına nedenolmaktadır.

Evsel atık sular genel olarak biyolojik olarakarıtılmaktadır. Evsel atık su içinde bulunan yağlarıbiyolojik olarak arıtmak zordur. Çünkü biyolojikarıtmada faaliyet gösteren bakteriler yağ ve greslekaplanarak aktiviteleri engellenmektedir. Bu nedenle atıkyağlar atık suyun KOİ ve BOİ’ sinde ciddi artışlara nedenolmaktadır.

Atık su arıtma tesislerinde problem oluşturan yağve gresin tamamı ön çökeltim havuzlarındauzaklaştırılmaz. Suyun içerisinde çok ince emülsiyonhalinde önemli miktarda yağ ve gres kalır. Aktif çamurtesislerinde gres çoğunlukla gres kürecikleri içinebirikmektedir. Damlatmalı filtre ve aktif çamurproseslerinin her ikisi de sıvıdan biyolojik kütledekihücrelere oksijen transferini engelleyen fazla miktardakigresten önemli ölçüde etkilenmektedir. Ayrıca biyolojikarıtmada aktif çamur prosesi 30 mg/l’den fazla yağiçeriyorsa aktivitesi engellenmektedir.


4- KULLANILMIŞ KIZARTMALIK YAĞLARINGIDADAN ÇEKİLME SÜRECİ

Dünyada 20 milyon ton civarında bitkisel vehayvansal yağ kızartma amaçlı kullanılmaktadır. Bumiktarın büyük bir kısmı, endüstriyel işletmelerdetüketildiği halde, yağların kullanımdan çekilmesi ve geridönüşümünün sağlanması çok kolay olmamaktadır.Çünkü hem ham halde hem de atık olarak yağ, ekonomikbir değere sahiptir ve piyasada yasal ve yasal olmayanyollardan değerlendirilme imkânı bulabilmektedir. Bunedenle bitkisel atık yağ yönetiminde bitkisel atık yağüreticilerinin atıklarını, Valilikten geçici depolama iznialmış toplayıcı firmalara ve taşıma lisansı almış taşıyıcıfirmalara vermeleri ve atık yağın Çevre ve OrmanBakanlığı’ndan çevre lisansı almış firmalarca gerikazanımının yapılarak standardı olan nihai ürünleredönüşümünün sağlanması gerekmektedir. Çevrekirliliğini önlemek, çevre ve insan sağlığını korumak içinoluşan bitkisel atık yağın tamamının, bitkisel atık yağtoplama sistemine dâhil edilmesi gerekmektedir.

Bu amaç doğrultusunda “Bitkisel Atık YağlarınKontrolü Yönetmeliği” kapsamında BüyükşehirBelediyeleri ve Belediyelere 2008 yılından itibarenkullanılmış kızartmalık yağların hanelerden toplanmasıiçin gerekli sistemi kurmak, halkı bu konudabilgilendirerek atık yağ toplama faaliyetlerini 2008 yılıitibariyle başlatmakla ilgili olarak görev ve yetkiverilmiştir. Ayrıca Çevre ve Orman Bakanlığınca, “çevredenetim birimi” kuran Belediyelere ilgili Yönetmeliğin 8inci maddesi gereğince sınırları dâhilindeki bitkisel atık


yağ üreten otel, lokanta, yemek fabrikaları, sanayimutfakları ve benzeri yerleri denetlemek ve 2872 sayılıÇevre Kanunu gereğince gerekli cezai işlemleriuygulamak amacıyla söz konusu kanunun 12 nci maddesigereğince yetki devri yapılmaktadır.

Kızartma işlemi sırasında, gıdada meydana gelendeğişimlerle birlikte kızartma yağında da, fiziksel vekimyasal değişimlere neden olan bir dizi reaksiyonoluşmaktadır. Hava ve gıdadaki oksijen, gıdanın nemi veyüksek sıcaklık nedeniyle yağda hidroliz, oksidasyon vepolimerizasyon reaksiyonları gibi üç temel reaksiyongerçekleşmektedir.

Şekil-3: Kızartma işlemi sırasında meydana gelenreaksiyonlar

Suyun etkisiyle gerçekleşen hidroliz reaksiyonusonucunda mono- ve digliseridler, serbest yağ asitleri vegliserol oluşurken, kızartma yağının asitliği artar ve


dumanlanma noktası azalır. Ortamda bulunan temizlikmaddesi gibi bir yüzey aktif madde kalıntısı bureaksiyonun oluşumunu kolaylaştırmaktadır.

Oksijen ve ısı etkisiyle gerçekleşen ve yağın tat,koku, renk gibi özelliklerini bozan oksidasyonreaksiyonları sonucunda, çok sayıdaki oksidasyonürünleri ile bunların polimerleri oluşmaktadır

Yüksek sıcaklıklarda etkin olan termalpolimerizasyon reaksiyonları sonunda ise trigliseridlerindimer, trimer gibi polimerleri oluşmakta, oluşan bumaddeler yağın viskozitesinin artmasına ve rengininkararmasına neden olmaktadır.

Kızartma işlemi sonucunda yağlarda, uçucumaddelerden uçucu olmayan monomerik ve polimerikmaddelere kadar geniş bir aralıkta değişen bozunmaürünleri oluşmaktadır. Bu maddelerin miktarı vekimyasal yapıları yağın ve gıdanın cinsi ile sıcaklık, süre,kızartma yöntemi gibi kızartma koşullarına bağlı olarakdeğişmektedir. 400’den fazla farklı bozunma ürünükızartma yağında belirlenmiştir. Ancak tüm bu bozunmaürünlerinin ortak özellikleri kimyasal yapılarının polarkarakterli olmasıdır. Bu nedenle polar olmayan yağiçinde polar maddelerin miktarı tayin edilerek, bir başka


deyişle kızartma yağının toplam polar madde içeriğini (%TPM) saptayarak, kızartma yağı ve bozunmareaksiyonlarının miktarı hakkında sağlıklı birdeğerlendirme yapmak mümkündür. Bu nedenle toplampolar madde içerikleri, kızartma yağlarının kullanımdançekilmesini belirleyici bir kriterdir. Toplam polar maddemiktarı polar madde tayin cihazı ile ölçülmektedir.

Şekil-4: Polar Madde Tayin Cihazı

Kızartma yağlarının değerlendirilmesindekullanılan bir diğer kriter, yağın toplam oligomer(polimer) madde içeriğidir (% TOM). Bu değer içinkabul edilen üst sınır ise % 10-12’dir. Kullanılmışyağlarının kullanımdan çekilmesi için gösterilen buhassasiyet, bazı bozunma ürünlerinin insan sağlığınaolumsuz etkileri ile özellikle poli klorlu bifeniller(PCBs), dioksin gibi doğada yok olmayan ve yağda çokiyi çözünen toksik maddelerin, kızartma sırasındagıdadan yağa geçerek birikmelerindenkaynaklanmaktadır. Bu nedenle Avrupa Parlamentosu,2001 yılında yayımladığı bir Direktifle kullanılmışkızartma yağlarının hayvan yemi üretiminde


kullanılmasını yasaklayarak, söz konusu toksikmaddelerin gıda zincirinden çekilmesini sağlamıştır.

Pek çok ülke yasa ve yönetmelikler ile bu değerinüst sınırını belirleyerek, kızartmalık atık yağlarınkullanımdan çekilmesini sağlamaktadır. Avrupa’dagenellikle kızartma yağlarının toplam polar maddeiçeriğinin en fazla % 24-25 değerine ulaşana kadarkullanımda kalmasına izin verilmektedir. Ülkemizde deTarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 28.08.2007 tarih ve26627 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğegiren “Kızartma Amacıyla Kullanılan Katı ve SıvıYağların Kontrol Kriterleri Tebliği” (Tebliğ No:2007/41) ile kızartmalık yağların gıdadan çekilmesüreçleri belirlenmiştir.

Şekil-5: Kullanılmış Kızartmalık Yağların Kanserojen Etki Sınırı

Kaynak: Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birliği-ALBİYOBİR


Kızartmada kullanılan yağların sıcaklığı parlamanoktasına (320 °C) ulaşıldığında yağ yüzeyinde sıçramabaşlar. Yağın parlama noktasından alevlenme noktasına(400 °C) çok hızlı bir geçiş olmaktadır. Kızartmadakullanılan bitkisel yağların uzun süre dumanoluşturmadan verimli bir şekilde kullanılması için dumanoluşma noktasının altındaki sıcaklıklarda kullanılmasıgereklidir.

Tebliğe göre dumanlanma noktası 170 °C’ninaltına düştüğünde ve polar madde oranı % 25 değerineulaştığında kızartmalık yağların gıdadan çekilmesigerekmektedir. Tebliğ ile ilgili olarak denetimler Tarımve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılmaktadır.

Tablo-1: Kızartma amacıyla kullanılmakta olan yağlarınözellikleri

Kaynak: Kızartma Amacıyla Kullanılan Katı ve SıvıYağların Kontrol Kriterleri Tebliği (Tebliğ No: 2007/41)

Özellik Limit

Polar Madde ≤ % 25

Dumanlanma Noktası > 170 °C


5-BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN GERİ KAZANIMYÖNTEMLERİ VE KULLANIM ALANLARI

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinegöre bitkisel atık yağların geri kazanımı, bitkisel atıkyağların Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan çevre lisansıalmış geri kazanım tesisleri tarafından toplanarakendüstride kullanılacak yarı mamul (külçe sabun, stearin,kimya sanayinde kullanılacak hammadde ve benzeri) veürün (sabun, biyodizel ve benzeri) elde edilmesi işlemleriolarak tanımlanmaktadır. Yönetmelikte ürün ise, bitkiselatık yağların işlenmesi ve çeşitli katkılarla karıştırılmasısonucu oluşan ve standardı olan nihai madde olaraktanımlanmaktadır.

Bitkisel atık yağların geri kazanımını yapacak olanfirmaların Çevre ve Orman Bakanlığı tarafındanlisanslandırılması gerekmektedir. Bu geri kazanımtesisleri çevre lisansı olmadan işletilemezler. Lisans almaaşamasında, sabun üretimi için Sağlık Bakanlığından,yemlik yağ üretimi için Tarım ve KöyişleriBakanlığından gerekli izinler alınmalıdır. Bunlarındışındaki ürünlerin üretimi ve kullanımı için ise gerekli


izinler, meri mevzuat çerçevesinde ilgili kurumlardanalınmalıdır.

Bir ulusal ve uluslararası standarda sahipolmayan, standardı belirlenmemiş olan geri kazanımürünleri ile yarı mamuller nihai tüketim maddesi olarakkullanılmaz. Bunlar sabun, kimya ve benzeri sanayilerdebirincil hammaddelere ilave edilerek standardı olanürünlere dönüştürülebilmeleri durumunda bu sektörlerdekullanılır.

Kullanılmış kızartmalık yağların canlılarüzerindeki zararlı ve kanserojen etkileri nedeniyle yemve sabun sanayinde kullanılması ilgili kurumların daişbirliği ile yasaklanmıştır. Kullanılmış kızartmalıkyağların, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 2005/24 sayılıTebliğ’i ile yem sanayinde kullanılması ve SağlıkBakanlığı’nın 15.02.2006 tarih ve 1697 sayılı yazısı ilede sabun üretiminde kullanılması yasaklanmıştır.

Geri kazanım ürünlerine dönüştürülemeyen atıkyağlar ile geri kazanım işlemlerinde ortaya çıkan tehlikelinitelikli atıklar ve bunlarla kirlenmiş malzemeler ve atıkyağ depolama tanklarının dip çamurları, özelliklerinegöre Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, KatıAtıkların Kontrolü Yönetmeliği veya 08.12.2001 tarihlive 24607 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇimentoFabrikalarında Atıkların Alternatif veya Ek Yakıt OlarakKullanılmalarında Uyulacak Genel Kurallar HakkındaTebliğ hükümlerine göre çevre lisanslı tesislerde bertarafedilir.


5.1 BiyodizelBiyodizel, kolza (kanola), ayçiçek, soya, aspir

gibi yağlı tohum bitkilerinden elde edilen yağların veyahayvansal yağların bir katalizatör eşliğinde kısa zincirlibir alkol ile (metanol veya etanol) reaksiyonu sonucundaaçığa çıkan ve yakıt olarak kullanılan bir üründür.Kullanılmış kızartmalık yağlar ve hayvansal yağlar dabiyodizel hammaddesi olarak kullanılabilir.

Biyodizel saf olarak veya her oranda petrolkökenli dizelle karıştırılarak yakıt olarak kullanılabilir.Saf biyodizel ve dizel-biyodizel karışımları herhangi birdizel motoruna, motor üzerinde herhangi birmodifikasyona gerek kalmadan veya küçük değişiklikleryapılarak kullanılabilir.

Şekil-6: Biyodizel Üretim AşamalarıKaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü


Bitkisel yağların ısıl değerleri hidrokarbonlarının çift bağsayısı ve zincir uzunluğuna bağlıdır. Aralarındaki çift bağsayısı arttıkça ısıl değer azalmakta, zincir uzunluğuarttıkça ısıl değer artmaktadır. Burada ısıl değerin artışıkarbon ve hidrojen sayılarının oksijen sayılarına oranınabağlıdır. Dizel yakıtın ısıl değeri 39.500-41.000 KJ/kg,bitkisel yağların ısıl değeri ise 37.000-42.000 KJ/kg dır.

Bitkisel yağların viskozitesi motor üzerindeoldukça önemli olan ve araştırma yapılan bir konudur.Bitkisel yağların viskoziteleri genelde yüksek olduğu içinpüskürtme ile birlikte iri tanecikler silindirin içinegönderilir, iri zerrecikler nedeni ile yakıtın parçalanmasızorlaşır. Yüksek viskozite basınç artışına ve yakıtın iyiatomize olamamasına neden olurken, viskozitenin düşükolması da kaçaklara neden olmaktadır.

Setan sayısı bir dizel yakıtın tutuşma kalitesininifadesidir, Setan sayısı yüksek olan yakıtın tutuşmakalitesi, tutuşmaya yatkınlığı yüksek demektir. Setansayısının yüksek olması motorun daha sessiz çalışmasınısağlar. Dizel yakıtların setan sayısı 45-50 arasındadır.Bitkisel yağların setan sayısı ASTM metotlarına göre 32-42 arasında değişmektedir. Yağların modifiye teknikleriile dizel yakıtına dönüştürülmesi sonucunda setan sayısıartmaktadır.

Dizel yakıtının yoğunluğu 0,851 kg/litre (40 °C),ayçiçeği yağının yoğunluğu ise 0,921 kg/litre (20 °C) dir.Genel olarak bitkisel yağ yoğunluğu 0,910-0,940 kg/litre(15 °C) arasında değişmektedir. Bitkisel yağlarınyoğunluğu doymamış yağ asitleri ve molekül ağırlığınedeni ile artmakta, esterleşme ile azaltılabilmektedir.


Tablo-2: Türkiye’deki Biyodizel Standartları

Kriterler TSE EN 14214Yoğunluk 15 °C g /m³ 0.86–0.9Viskozite 40 °C mm² / s 3.5-5Parlama Noktası °C > 101Kükürt % m/m < 0.01Sülfatlanmış Kül % m/m 0.02Su mg/kg < 500Karbon Kalıntısı % m/m < 0.03Toplam Kirlilik mg/kg < 24

Setan Sayısı > 51Metanol % kütle < 0.2Ester İçeriği % kütle > 96.5Monogliseritler % kütle < 0.8Digliseritler % kütle < 0.2Trigliseritler % kütle < 0.4Serbest Gliserol % kütle < 0.02Toplam Gliserol % kütle < 0.25Fosfor mg/kg < 10Alkali Metaller (Na,K) mg/kg < 5

Bitkisel yağlar, enerji içeriği yüksek, petrol kökenliyakıtların (motorin ve fuel-oil) özelliklerine benzerözellik gösteren en önemli yenilenebilir enerji kaynaklar ıarasındadır, ancak bitkisel yağların yüksek viskozitelerive düşük sıcaklıklarda katılaşma eğilimleri (yüksekbulutlanma ve akma noktaları) önemli iki sorun olup; buözellikleri doğrudan kullanımlarını engellemektedir,püskürtmede ve depolamada sorunlara neden olmaktadır.Katılaşma eğilimi ısıtma veya katkı maddesieklenmesiyle çözümlenebilmektedir. Viskozite


sorununun çözümü için ise modifikasyon teknikleriönerilmektedir. Bu modifikasyon teknikleri:

1) Seyreltme,

2) Piroliz,3) Mikro emülsiyon,

4) Transesterifikasyondur.

Şekil-7: Hayvansal ve Bitkisel Yağların YakıtÖzelliklerinin İyileştirilmesi

Kaynak: Kaplan C., (2001)


1)Seyreltme ile bitkisel yağların yakıt olarakkullanımı:

Seyreltme modifikasyon tekniği uygulamasında,bitkisel yağlara belirli oranlarda motorin ve/veya organikbileşikler katılarak yağın viskozitesi düşürülmektedir.

Motorin dışında başka seyreltme maddesi olarakayçiçeği yağının viskozitesini azaltmak amacıyla yağ,normal bütanol, aseton ve etanolle çeşitli hacimoranlarında karıştırılmaktadır.

Bu tekniğin kullanılmasındaki karışımlar kolaylıklahazırlanmaktadır. Ayrıca bitkisel yağ ve motorinkarışımları depolanmasında herhangi bir sorun yoktur vedepolamada karışımda faz ayrışması olmamaktadır.

Seyreltme modifikasyon tekniği, alternatifmotorinlerin hazırlanması için kullanılan diğer tekniklereoranla uygulanması çok daha kolay bir tekniktir.Özellikle tarım sektöründeki zirai ekipmanlarda alternatifyakıtların kullanılabilmesi için çalışanlara ilave bir teknikeğitim vermeksizin hazırlanabilecek yakıt karışımlarıkolaylıkla kullanılabilir.

2) Piroliz ile bitkisel yağların yakıt olarakkullanılması:

Piroliz kok kömürü üretmek amacıyla çok uzunyıllardan beri uygulanan termokimyasal bir prosestir. Buproses, kok verimini arttıracak şekilde düşük sıcaklıktave yavaş bir reaksiyon hızıyla gerçekleştirilmektedir.

Piroliz gaz, sıvı ve katı ürün üretmek amacıylaoksijensiz ortamda organik maddelerin ısılbozundurulmasıdır. Piroliz, aktif karbon üretiminde uzun


süredir kullanılmaktadır. Üretilen maddenin miktarı,uygulanan metot ve reaksiyon parametrelerine bağlıdır.Yüksek miktarda katı ürün elde etmek için, hammaddedüşük sıcaklıklarda yavaş tepkimeye sokulmaktadır.Hızlı veya flash piroliz maksimum sıvı ürün elde etmekiçin uygulanır.

Piroliz işleminde sıvı ürün verimi reaksiyon hızınabağlıdır. Genellikle 450-650 °C gibi düşük sıcaklıklardaçok yüksek ısıtma hızları (1000-10000 °C/sn) ile kısasürelerde gerçekleştirilen flash ve hızlı piroliztekniklerinde sıvı ürün verimi yüksektir. Bu şekildeuygulanan piroliz işlemlerinde, oluşan büyük moleküllüsıvı ürünlerin gaz halindeki daha küçük moleküllereparçalanması engellenerek, sıvı ürün veriminin artmasısağlanmaktadır.

3) Mikro emülsiyon ile bitkisel yağların yakıt olarakkullanılması:

Bitkisel yağların yüksek viskozitelerini düşürmekiçin uygulanan bir diğer yöntem metanol, etanol gibi kısazincirli alkollerle mikro emülsiyon oluşturmaktır. Mikroemülsiyon oluşturma yöntemi ile hazırlanan yakıtlarınısıl değerleri, alkol içermeleri nedeni ile dizel yakıtınaoranla daha düşüktür ve güçte bir miktar düşmeye nedenolmaktadır.

4) Transesterifikasyon ile bitkisel yağların yakıtolarak kullanılması: Biyodizel Eldesi

Transesterifikasyon, yağ asitlerinin (bitkisel yağlar,bitkisel atık yağlar, hayvansal yağlar) bazik bir katalizör


eşliğinde alkol (metanol, etanol v.b.) ile esterleşmereaksiyonudur.

Bu yöntem ile biyodizel üretiminde aşağıdaki işlembasamakları takip edilmektedir.

1. Alkol ve katalizörün karıştırılması: Katalizör tipikolarak sodyum hidroksit veya potasyumhidroksittir. Katalizör, standart bir karıştırıcı vemikser kullanılarak alkol içerisinde çözülür.

2. Reaksiyon: Alkol/katalizör karışımı kapalıreaksiyon kabı içerisine doldurulur ve bitkiselveya hayvansal yağ ilave edilir. Alkol kaybınıönlemek amacıyla sistem tamamen atmosferekapatılır. Reaksiyon karışımı, reaksiyonuhızlandırmak amacıyla belli bir sıcaklıkta tutulurve reaksiyon gerçekleşir. Hayvansal veya bitkiselyağların kendi esterlerine tamamendönüştürülmesini sağlamak için fazla alkolkullanılır.

3. Ayırma: Reaksiyon tamamlandıktan sonra iki anaürün gliserin ve biyodizeldir. Her bir ürünreaksiyonda kullanılan miktardan arta kalanönemli miktarda metanol içerir. Gliserin fazınınyoğunluğu, biyodizel fazınınkinden çok dahafazla olduğundan bu iki faz gravite ile ayırılır vegliserin fazı çöktürme kabının dibinden kolaycaçekilir. Daha hızlı ayırma işlemi için santrifüjkullanılır.

4. Alkolün uzaklaştırılması: Gliserin ve biyodizelfazları ayrıldıktan sonra her bir fazdaki fazla alkolbir flaş buharlaştırma veya distilasyon prosesi ile


uzaklaştırılır ve reaksiyon karışımı nötralizeedilir. Gliserin ve ester fazları ayırılır. Her ikidurumda da alkol distilasyon kolonu kullanılarakgeri kazanılır ve tekrar kullanılır.

5. Gliserin nötralizasyonu: Gliserin yan ürünü,kullanılmamış katalizör ve bir asit ile nötralizeedilmiş sabunlar içerir ve ham gliserin olarakdepolanmak üzere depolama tankına gönderilir.Su ve alkol, ham gliserin olarak satışa hazır olan% 80-88 saflıkta gliserin elde etmek amacıylauzaklaştırılır. Gliserin daha hassas kullanımlariçin % 99 veya daha yüksek saflığa kadardistillenir ve kozmetik ve ilaç sektörüne satılır.

6. Metil ester yıkama işlemi: Gliserindenayırıldıktan sonra biyodizel kalıntı katalizör vesabunları uzaklaştırmak amacıyla ılık suylayıkanır, suyu uzaklaştırılır ve depolamayagönderilir.

Biyodizel, bitkisel veya hayvansal yağlardantüretilen yağ asidi zincirinin mono alkil esteri olaraktanımlanmaktadır. Biyo kelimesi yakıtın yenilenebilir ve


biyolojik olduğunu, dizel kelimesi ise dizel motorlarındakullanımını ifade etmektedir.

Biyodizel, bitkisel ve hayvansal yağlar gibitrigliseridlerin alkol ve katalizör varlığındakitransesterifikasyonuyla üretilir. Her çeşit kompleks yağasidi biyodizel ve gliserin üretiminde kullanılabilir. O O | | | |CH2– O – C – R CH3 – O – C – R | O O CH2-OH | | Katalizör | | |CH – O – C – R* + 3 R – OH <===> CH3 – O – C – R* + CH-OH | O O | | | | | CH2-OHCH2– O – C – R** CH3 – O – C – R**

Trigliserid Alkol Yağ asidi alkil esterleri Gliserol(kullanılmışkızartmalık yağ) (Biyodizel)(1,05 ton) (0,11 ton) (1 ton) (0,1 ton)

Alkoliz reaksiyonları denge reaksiyonları olupalkol fazlası genellikle reaksiyonu ürün lehine döndürür.Bu reaksiyon için stokiyometrik oran 3 mol alkolekarşılık 1 mol yağ olmasına karşın pratikte ürün veriminiarttırmak için stokiyometrik orandan farklı olarakgenellikle daha yüksek alkol mol oranlarındaçalışılmaktadır.

Alkoliz reaksiyonunu hızlandırmak için asit, alkaliveya enzimatik katalizörler kullanılabilir. Alkalikatalizörler olarak NaOH, KOH, sodyum metoksit,sodyum etoksit, sodyum propoksit veya sodyum butoksittercih edilir. NaOH ise hem ucuz olması hem de kolaytemin edilebilmesi sebebiyle bu reaksiyon için en çok


kullanılan alkali katalizördür. Genel olarak bakıldığındaise alkali katalizörler reaksiyonu asit katalizörlere göredaha hızlı yürüttüğünden daha çok tercih edilirler. Alkalikatalizörlü alkolizde, gliserollerin ve alkollerin susuzolması gerekir; çünkü su sabunlaşma reaksiyonuna sebepolur. Sabun oluşumu ester miktarını azaltır, ester vegliserolün ayrılmasını zorlaştırır.

Alkolizde kullanılan asit katalizörler ise sülfirikasit, fosforik asit, hidroklorik asit ve organik sulfonikasitlerdir.

Enzimatik katalizörler olarak genellikle lipazlarkullanılır. Ancak enzimin aktivitesini korumak içinreaksiyon koşullarının çok iyi denetlenmesigerekmektedir. Alkoliz reaksiyonu için katalizör olaraklipaz kullanıldığında triaçilgliseroller ve kısmi gliserollerlipaz varlığında hidrolize olarak kısmi gliseroller veserbest yağ asidi verirler. Metil esterler de, metanol veserbest yağ asidinin esterleşme reaksiyonu sonucu oluşur.

Alkoliz reaksiyonlarında sadece metanol, etanol,propanol, bütanol ve amil alkol gibi basit alkollerkullanılır. Bu alkoller arasında en çok tercih edilen alkolmetanoldür.

Alkali katalizör ile transesterifikasyon reaksiyonuiçin trigliserid ve alkol sudan arınmış olmalıdır. Çünkü sureaksiyonu önleyici etkiye sahiptir. Ayrıca reaksiyondaoluşan sabun, ester ürünlerini azalttığı gibi esterin,gliserinin ve suyun ayrıştırılmasını da zorlaştırır.Trigliseridde düşük serbest yağ asidi içeriği varsa alkalikatalizörlü transesterifikasyon reaksiyonu dahaverimlidir. Eğer trigliseridde daha fazla su ve serbest yağasidi varsa asidik katalizörlü transesterifikasyon


reaksiyonu kullanılır. Asidik katalizörlü reaksiyontrigliseridleri sadeleştirebileceğinden daha sonra biralkali katalizör ile transesterifikasyon yapılabilir. Asidikkatalizörlü transesterifikasyon reaksiyonunda alkol-trigliserid molar oranı daha yüksek, reaksiyon süresi dahauzundur.

Baz katalizörlüğündeki transesterifikasyon yöntemiekonomik ve yüksek verimli bir prosestir. Bunun başlıcanedenleri:

· Düşük sıcaklık ve basınçta çalışılması,

· Minimum yan reaksiyon ve kısa reaksiyon süresiile beraber yüksek verimli (% 98) bir prosesolması,

· Başka herhangi bir ara basamağa gerek kalmadanmetil esterlere direkt dönüşümün sağlanmasıdır.

Biyodizel üretiminde kullanılan kaynaklaraşağıdaki gibi sıralanabilir:

· Soya fasulyesi, kolza, ayçiçek yağı, mısır yağı,pamuk yağı, palm yağı gibi bitkisel kaynaklar,

· Hayvansal yağlar,

· Kullanılmış kızartmalık yağlar,

· Yağ teknolojileri yan ürünleri (asit yağı, soap-stock)

· Bitkisel yağların rafine edilmesinde kullanılanağartma toprağı.

Günümüzde hayvansal ve bitkisel yağlardan eldeedilen yağ asidi metil esterlerinin en önemli kullanım


alanlarından biri petrol bazlı dizel yakıtlara alternatifolarak gösterilen biyodizel yakıtı üretimidir. Biyodizelsaf olarak veya her oranda petrol kökenli dizellekarıştırılarak kullanılabilir.

Saf biyodizel ve dizel-biyodizel karışımlarıherhangi bir dizel motoruna, motor üzerinde herhangi birmodifikasyona gerek kalmadan veya küçük değişiklikleryapılarak kullanılabilir.

Biyodizel, dizel ile karışım oranları bazındaaşağıdaki gibi adlandırılmaktadır:B5 : % 5 Biyodizel + % 95 Dizel

B20 : % 20 Biyodizel + % 80 DizelB50 : % 50 Biyodizel + % 50 Dizel

B100 : % 100 BiyodizelBiyodizel enerji kaynağı önemli bir sektör

oluşturma aşamasında çok hızlı bir potansiyelkazanmaktadır. Bunun nedenleri, dizel yakıt yerinedoğrudan kullanılabilmesi, dizele yakın bir yakıt verimi


olması, hayvansal ve bitkisel yağlardan elde edilebilirolması, enerji tarımı için işgücü ve ekonomik sektöroluşturması, yenilenebilir olması, sera gazı emisyonuaçısından nötr olması, çevreci olması şeklindesıralanabilir.

5.1.1 Biyodizelin Çevresel AvantajlarıDünya enerji ihtiyacının tarihsel gelişimi

incelendiğinde üretimin ve tüketimin katı yakıtlardan sıvıve gaz yakıtlara kaymakta olduğu görülmektedir.Bununla birlikte alışılagelmiş bu enerji kaynaklarırezervlerinin sınırlı oluşu ve petrol krizleri buna bağlıolarak artan fiyatlar ülkeleri hem çeşitli tasarrufönlemlerine hem de yeni ve yenilenebilir enerjikaynaklarının değerlendirilmesi konusuna yöneltmiştir.Yağlı tohum kökenli çeşitli sıvı, katı ve gaz yakıtlaralternatif yakıt olarak üretilmekte ve kullanılmaktadır. Buyakıtların önemli bir bölümünü de motorine ve fuel-oil’ealternatif sıvı yakıtlar oluşturmaktadır. Bitkisel yağlardoğrudan veya modifikasyon teknikleri (seyreltme, mikroemülsiyon oluşturma, piroliz ve transesterifikasyon) ilemotorine ve fuel-oil’e alternatif olarakdeğerlendirilmektedir.

Biyodizel (yağ asidi metil esteri), tarımsalbitkilerden elde edilmesi nedeniyle, biyolojik karbondöngüsü içinde, fotosentez ile CO2’i dönüştürüp karbondöngüsünü hızlandırdığı için sera etkisini artırıcı yöndeetki göstermez. Yani biyodizel CO2 emisyonları içindoğal bir yutak olarak düşünülebilir. Ayrıca CO, SOemisyonlarının, partikül madde ve yanmamışhidrokarbonların (HC) daha az salındığı kanıtlanmıştır.


Ozon tabakasına olan olumsuz etkiler biyodizelkullanımında dizel yakıta nazaran % 50 daha azdır. Asityağmurlarına neden olan kükürt bileşenleri biyodizelyakıtlarda yok denecek kadar azdır. Biyodizelyakıtlarının yanması sonucu ortaya çıkan CO oranı dizelyakıtların yanması sonucu oluşan CO oranından % 50daha azdır.

Biyodizelin NOx emisyonları dizel yakıta göredaha fazladır. Emisyon miktarı motorun biyodizel yakıtauygunluğuna bağlı olarak değişmektedir. NOxemisyonlarının % 13 oranına kadar arttığı test edilmiştir.Bununla birlikte biyodizel kükürt içermez. Bu yüzdenNOx kontrol teknolojileri biyodizel yakıtı kullanansistemlere uygulanabilmektedir. Konvansiyonel dizelyakıtı ise kükürt içerdiği için NOx kontrolteknolojilerine uygun değildir.

Kyoto Protokolü’nde AB üyesi ülkeler CO2emisyonlarını 2010 yılına kadar 1990 seviyesinden % 8oranında azaltmayı taahhüt etmiştir. Bu hedefi başarmakiçin yenilenebilir enerji önemli bir araçtır. Biyokütledaha ağırlıklı olarak yenilenebilir enerji kaynaklarından


biri olacaktır. AB taşımacılık sektöründe biyoyakıtlarınkullanımını geliştirmek için Direktifler yayımlanmaktave hedefler belirlenmektedir.

Saf biyodizel (B100) ve % 20 oranında (B20)biyodizel kullanılması durumunda ortaya çıkabilecekemisyon değerlerinin dizel yakıtlarla karşılaştırmalıdeğerleri Tablo 3’de verilmektedir.

Tablo-3: Dizel ve biodizel yakıtın emisyon değerlerininkarşılaştırılması

B100 B20

Yanmamış Hidrokarbonlar % -93 % -30Karbon Monoksit % -50 % -20Partikül Madde % -30 % -22NOx (Azot Oksitler) % +13 % +2Sülfatlar % -100 % -20Polisiklik AromatikHidrokarbonlar –PAH (Kanserojen Maddeler)

% -80 % -13

nPAH (nitratlı PAH'lar) % -90 % -50Hidrokarbonların OzonTabakasına Etkisi % -50 % -10

Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, 2009


5.1.2 Bitkisel Atık Yağdan Biyodizel ÜretimiYapacak Tesislerin Teknik Özellikleri

Bitkisel atık yağlardan biyodizel üretimi yapacakolan tesislerin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nunteknik düzenlemelerine uygun olarak üretim yapmaları,Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan “biyodizelişleme lisansı” ve Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan çevrelisansı almaları gereklidir. Biyodizel üretimi sonucuoluşan yan ürünlerin kullanımı ve satışı için ilgilikurumlardan izin alınması gereklidir.

Atık yağlardan biyodizel üretimi yapılan birtesiste aşağıdaki bölümlerin olması gereklidir:

· Atık yağ deposu: Tehlikeli özellik gösteren atıkolduğu göz önüne alınarak ve yangın ve depremekarşı gereken önlemler alınmalıdır.

· Katalizör hazırlama ünitesi: Eğer piyasadan hazırkatalizör çözeltisi satın alınmıyor ise katalizörümetanolde çözen bir tank bulunmalıdır.


· Metanol tankı: Alevlenme noktası, kaynama noktasıve zehirli olma özelliği dikkate alınarak gerekenönlemler alınmalıdır. Metanol iyi havalandırılan,direkt güneş ışığı almayan ve nemsiz bir ortamdadepolanmalıdır.

· Reaktör: Karıştırmalı, ısıtmalı ve malzemesi atıkyağın asit içeriğine göre seçilmiş bir reaktörolmalıdır.

· Dinlendirme tankı veya santrifüj seperatör,

· Metanol buharlaştırıcı: Ester ve gliserol fazlarındanmetanol geri kazanmak üzere bir evaporatör veyadistilasyon cihazı,

· Ester yıkama ünitesi,

· Biyodizel kurutucusu,

· Biyodizel depolama tankı (Kuru ve güneş almayanbir ortamda muhafaza edilmelidir),

· Atık gliserin depolama tankı,

· Su yumuşatma sistemi,

· Vakum sistemi,

· Atık su arıtma sistemi,

· Atık gaz arıtma sistemi,

· Tesisteki pompa ve elektrik motorları exproof vetopraklanmış olmalıdır.


Bunların dışında;

· Kullanılan katalizörün cinsine göre gerekliönlemler alınmalıdır. Katalizörün hava ile temasetmemesi, el ile temas etmemesi ve teneffüsedilmemesi gereklidir.

· Üretimin her aşamasında çözücü kullanımınadikkat edilmeli, çözücü geri kazanımı mutlakayapılmalı, buharlaşarak havaya karışmaması içingerekli önlemler alınmalıdır.

· Biyodizel üretimi yapılırken maksimum verimleüretim yapılması ve reaksiyon sonrası ayırma vesaflaştırma işlemlerinin sorunsuz olarakyapılabilmesi için, kullanılan yağın, katalizörünve çözücünün su içermemesine özen gösterilmelive gerek bu maddelerin gerekse üretim sonrasındaelde edilen biyodizelin hava geçirmeyen kurutanklarda/depolarda muhafaza edilmesisağlanmalıdır.

· Biyodizelin aynı zamanda çözücü özelliği deolduğu için depolandığı tanklarda boya, vernik,antipas v.b. gibi biyodizel içinde çözünebilecekmaddelerin yer almamasına özen gösterilmelidir.

· Üretim sırasında meydana gelen atık su arıtmatesisine gönderilmelidir.


Şekil-8: Örnek bir tesisin bitkisel atık yağdan biyodizelüretimi kütle dengesi

Kütle dengesindeki miktarlar (reaksiyona girenhammadde ve çıkan ürün miktarları) prosesten prosese vehammadde özelliklerine göre değişiklik göstermektedir.

1 ton atık yağdan 1005 kg biyodizel üretimigerçekleştirilmekte olup, 7 kg atık çamur ve 148,5 kggliserol (105 kg gliserin + 41 kg metanol + 2,5 kgkatalizör) oluşmaktadır.

Biyodizel üretimi sırasında açığa çıkan yan ürüngliseroldür. Gliserin tatlı, kıvamlı, sıvı tabiatında üçdeğerli bir alkoldür. Su ve etil alkolde her orandakarışabilir. Gliserin su çekici özelliği sahip olması venem oluşturması nedeniyle özellikle kozmetik sanayindeve ilaç endüstrisinde kullanılmaktadır.

1 tonatık bitkisel

yağ

Reaktör

2,5 kgkatalizör

150 kgmetanol

7kg atık çamur 148,5kg gliserol(105 kg gliserin+41 kgmetanol+ 2,5 kg katalizör)

1005kgbiyodizel


Gliserin:

Saf gliserin, renksiz, kokusuz, tatlı, koyu kıvamlısıvıdır. Üç hidroksilli bir alkol olup kimyasal formülüCH2OHCHOHCH2OH şeklindedir. Doğada hayvansalve bitkisel yağların ana maddesi olan gliserin esterleri(gliserid) halinde yaygın olarak bulunur. Yağ asitlerinindoğal yağlardan üretilmesinde gerçekleşen iki işlem,yağların parçalanması yani sabunlaştırma veya hidrolizeedilmesidir. Bu işlem sonucu aşağıdaki tepkimedegörüldüğü gibi yağ asidi ve gliserin oluşur.

CH2-O-CO-R CH2-OHCH -O-CO-R + 3 H2O =====> CH - OH + 3 R-COOHCH2-O-CO-R CH2-OH

yağ su gliserol (gliserin) yağ asidi

Yağ asitlerinin üretimi sırasında yan ürün olarakelde edilen gliserinin geri kazanılması ayrı bir işlemgerektirir. Yağ parçalayıcıdan gelen gliserinli su % 12-20 oranında gliserin, emülsifiye olmuş yağ, az miktardaçözünmüş asitler, proteinli maddeler ve eser miktardainorganik tuzlar içerir. Gliserinli suyun pH’ı 4,5-5civarındadır. Gliserinli sular aside dayanıklıbuharlaştırıcıda konsantre edilerek içindeki safsızlıklaruzaklaştırılır.

Yağ parçalama işlemi sonucu elde edilengliserinin (% 88 gliserin) ticari standartlara uygunolması için tekrar damıtılması ve deiyonize edilmesigerekir.


Yağların parçalanması sırasında ise yağ, su iletepkimeye girerek yağ asitleri ve gliserinli sular oluşur.Gliserinli sular bir ön saflaştırma işleminden sonradüşük basınç altında buharlaştırılır. Çöken tuzlarıayırmak için sıcak iken süzülür. Daha saf gliserin eldeetmek için fraksiyonel destilasyon işlemi yapılır.

Gliserin endüstrinin hemen hemen bütünsektörlerinde kullanılan bir maddedir. Ftalitik asit gibiasitlerle birleşerek boya sanayinin önemli bir girdisi olanalkid reçinelerini oluşturur. Yatıştırıcı ve deriyiyumuşatıcı özelliklerinden dolayı çoğu ilaç vekozmetiğin bileşiminde gliserin vardır.

Gliserin, pasta türü ürünleri nemli tutmak için,şekerleme ve şekerli kremaların kristalleşmesiniönlemek için, tat vericiler ve öz suları için taşıyıcı veçözücü olarak, renk verici maddeleri çözücü olarak gıdasanayinde büyük miktarlarda kullanılır. Nemlendiriciözelliğinden dolayı işlenme sırasında ufalanmasınıönlemek için tütün üzerine serpilir. Yapıştırıcı vetutkallara gliserin ilave edilerek çabuk kurumalar ıönlenir. Birçok özel yağlama sorunu gliserin ve gliserinlikarışımlar ile önlenmektedir.

Büyük miktarlarda gliserin birçok maddeninplastikleştirilmesinde kullanılmaktadır. Bazı özel tipkâğıtları yumuşatmak amacı ile gliserin ilave edilir.Kimyasal türevleri içinde gliserinin esterleri çokönemlidir. Nitrogliserin dinamit yapımında kullanılır.


Gliserin, teknik gliserin, dinamit gliserini vefarmasötik gliserin gibi çeşitli kalitelerde pazarlanır.Teknik kalitedeki gliserin boya ve tekstil endüstrisinde,farmasotik gliserin ise ilaç, kozmetik ve gıda sanayindekullanılır.

5. 2 Biyogaz

Biyogaz, organik bazlı atık/artıkların oksijensizortamda (anaerobik) fermantasyonu sonucu ortaya çıkanrenksiz, kokusuz, havadan hafif, parlak mavi bir alevleyanan ve bileşiminde organik maddelerin içeriğine bağlıolarak yaklaşık; % 60-70 metan, % 30-40 karbondioksit,% 0-2 hidrojen sülfür ile çok az miktarda azot vehidrojen bulunan bir gaz karışımdır.

Dört bölümden oluşan biyogaz tesisinin ilkaşamasında hammadde açık alan silo içinde depo edilip,ihtiyaca göre kullanılmaktadır. Metan gazının oluşumaşamasında moleküler hidrojen desteğiyle metanojenbakteriler olarak bilinen anaerob bakteriler aracılığı ilemetan gazı oluşturulmaktadır. İkinci aşama olarakfermantörde anaerob fermantasyon sürecigerçekleştirilmektedir. Üçüncü aşama gazın arındırılmasıve gazın kullanımından oluşmaktadır. Dördüncü aşamadaise fermantasyon artığı depolanmakta vedeğerlendirilmektedir.


Tablo-4: Hammaddelere göre biyogaz hasılatı (m³ biyogaz / ton hammadde)

(Bu değerler tesisin teknoloji sistemine, ısı değerine, pH-değerlerine bağlıdır)

Kaynak:Yrd. Doç. Dr. Ergün PEHLİVAN, SelçukÜniv. Çevre Müh. Bölümü, Biyogaz ve BiyogazUygulamaları.

Ülkemizde biyogazın hayvansal dışkılardan eldeedildiği gibi bir algılama söz konusu ise de gelişmişülkelerde tarımsal atıklar ile başta atık bitkisel yağlarolmak üzere organik artık ve atıklar biyogaz üretimindekullanılabilmektedir. Organik maddeler (yağlar,karbonhidratlar, proteinler) mikroorganizmalar etkisiyle


ayrıştırılır. Bu anaerob modifikasyon, işlev bakımındanbirbirlerini tamamlayan bakteriler tarafındangerçekleştirilmektedir. Fermantasyon sayesinde toprağaçabuk işleyen ve bitkiler tarafından kolayca absorbeedilen ince sıvı homojen çok mineralli organik gübre eldeedilmektedir.

Biyogaz doğalgazın kullanım alanlarıyla paralelolarak kullanılabilen çevre dostu bir enerji kaynağıdır.Geri kazanımda biyogazın en önemli avantajı atığın birbütün halinde kullanılabilmesi, proses artığının datamamen organik gübre olarak değerlendirilebilmesidir.

5. 3 Asit Yağ

5.3.1 Soap-stock’dan asit yağ üretimi

Soap-stock’un sülfirik asitle parçalanması sonucuasit yağ ve tuzlu su oluşmaktadır. Oluşan asit yağı,işlenen soap-stock’un kaynağına göre değişmektedir.Örneğin zeytinyağı veya mısır yağı işleniyorsa oleik asit(C17H33COOH) oluşmaktadır. Asit yağı, bitkisel hamyağların rafinasyonu esnasında çıkan soap-stock’un

http://tr.wikipedia.org/wiki/Do%C4%9Falgaz

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87evre

http://tr.wikipedia.org/wiki/Enerji


bünyesindeki sodyum hidroksitin nötrleşmesi ile eldeedilen bir üründür.

R-COO-Na + H2SO4 =====> R-COOH + Na2SO4Soap-stock depolama tanklarına alınır. Depolama

tankından şarj için proses tankına alınarak karıştırıcılarvasıtasıyla yavaş yavaş karıştırılır. Hammaddenin %3’üne karşılık gelen miktarda, % 98’lik H2SO4 azar azareklenerek karıştırma işlemi yapılır. Prosesin sıcaklığı80-100 °C’a çıkartılarak karıştırma işlemine devamedilir. Proses kazanı yaklaşık 1-2 saat karıştırıldıktansonra, 1-2 gün süre ile dinlendirilir. Dinlendirmesonucunda, üst fazda biriken asit yağı sifonlar vasıtasıile ürün tankına alınır.

Şekil-9: Soap-stock’tan asit yağ üretimi proses akımşeması.Kaynak: TÜBİTAK Bitkisel Atık Yağ Geri KazanımTesisi Proses Yeterlilik Raporu,

Sülfürik asit

Sıvı atık

Hammaddedepolama

Hammaddeninişletmeye alınması

Proses tankı Reaktör


Kullanılan hammaddenin yaklaşık % 25’i asityağına dönüşür, dip fazda işleme alınan hammaddenin% 75’ine karşılık gelen miktar ise suya dönüşür. Sıvıatık olarak arıtma sistemine verilir. Proses sonucundaelde edilen asit yağı, sabun ve yem sanayindekullanılmak üzere alıcılara satılır.

Soap-stock’un işlenmesi sonucu oluşan asit yağı,işlenen soap-stock’un kaynağına göre değişmektedir.Kaynağına göre farklılık gösteren yağ asitleri Çizelge4.2’de verilmektedir.

Tablo- 5: Kaynağına göre yağ asitleri

Asit Formülü KaynağıOleik asit C17H33COOH Mısır yağı, pamuk

yağı, zeytinyağı

Linoleikasit

C17H31COOH Pamuk yağı, mısıryağı, bezir yağı

Linolenikasit

C17H29COOH Bezir yağı

Araşidonikasit

C17H31COOH Sardalya yağı, mısıryağı, iç yağı

Kaynak: TÜBİTAK Bitkisel Atık Yağ Geri KazanımTesisi Proses Yeterlilik Raporu,


Şekil-10: Örnek bir tesisin soap-stocktan yağ asidiüretimi kütle dengesi

Üretilen yağ asidinin % 5,5 oranında su içerdiğikabul edilmiştir. Kütle dengesindeki miktarlar(reaksiyona giren hammadde ve çıkan ürün miktarları)prosesten prosese ve hammadde özelliklerine göredeğişiklik göstermektedir.

Hammadde olarak giren 1 ton soap-stocktan 826kg yağ asidi üretimi gerçekleştirilmekte olup, 620 kgatıksu ve yaklaşık 20 kg ara faz ürünü ve dip çamuruoluşmaktadır.

5.3.2 Tank dibi tortu’dan asit yağ üretimiDepolama tanklarına alınan tank dibi yağ, şarj

için proses tankına alındıktan sonra karıştırıcılarvasıtasıyla yavaş yavaş karıştırılarak sıcaklığı yükseltilir.Proses kazanının sıcaklığı 60-70 °C’de sabit tutulur.Karıştırma işlemi bittikten sonra sistem 1-2 gün süre iledinlendirilir. Dinlendirme sonucunda, üst fazda birikenyağ, sifonlar vasıtasıyla ürün tankına alınır.Hammaddenin yaklaşık % 50’si yağa dönüşür.

1 tonSoap-stock Kazan

20 kg ara faz vedip çamur

311kg atık su(106 kg su + 208 kgNa2SO4)

872 kgyağ asidi

891kg yağ109 kg su

143 kgsülfürik asit


Birinci prosesle alınan hammaddenin alt fazdakalan yaklaşık % 50’si ikinci işleme alınır.Hammaddenin % 3-4’üne karşılık gelen miktarda %98’lik H2SO4 yavaş yavaş eklenerek karıştırma işlemiyapılır. Proses sıcaklığı 80-100 °C’ye çıkartılır vekarıştırma işlemine devam edilir. Proses kazanı yaklaşık1-2 saat karıştırıldıktan sonra 1-2 gün dinlendirilir.Dinlendirme sonucunda üst fazda, ikinci işlemde prosesealınan hammaddenin % 15’i yağa (ürün) dönüşür. Üstfazda biriken ürün sifonlanarak ürün tankına alınır. Dipfazda işleme alınan hammaddenin % 85’ine karşılıkgelen miktar ise suya dönüşür. Sıvı atık ise alınarakarıtma sistemine verilir

Şekil-11:Tank dibi yağlardan asit yağ üretimi prosesakım şeması.

Sülfürik asit

Sıvı atık

(I.Proses)Proses tankı

Hammadde depolama

(II. Proses)Proses tankı Yağ (ürün) tankı

Yağ (ürün) tankı


Şekil-12: Örnek bir tesisin tank dibi tortudan yağ asidiüretimi kütle dengesi

Giren tank dibi yağın % 5 su, % 2 tortu içerdiği,atık tortunun hiç yağ içermediği kabul edilmiştir. Kütledengesindeki miktarlar (reaksiyona giren hammadde veçıkan ürün miktarları) prosesten prosese ve hammaddeözelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Hammaddeolarak giren 1 ton tank dibi yağdan 930 kg yağ asidiüretimi gerçekleştirilmekte olup, 395 kg atıksu veyaklaşık 20 kg dip çamuru oluşmaktadır.

5.3.3 Yağlı toprak’dan asit yağ üretimi

Depolama tanklarına alınan yağlı toprak prosestankına alınmadan önce, tanka su alınır. Daha sonrayağlı toprak azar azar proses tankına ilave edilerekkarıştırılır. Diğer taraftan suda çözünmüş NaOH pudrasısisteme yavaş yavaş eklenir. Sistem karıştırılarak ortamsıcaklığı yükseltilir. Proses sıcaklığı 50-60 °C’de sabittutularak kaynatılır. Karıştırma işlemi bittikten sonradinlendirmeye alınır. Dinlendirme sonucunda, proses

1 tontortulu yağ Kazan

ısı 345 kg buhar

20 kg tortu395 kg su

930 kgyağ

20 kg tortu50 kg su930 kg yağ


kazanında faz oluşumu gözlenmediğinde, hammaddenin% 1-2’sine karşılık gelecek miktarda % 98’lik H2SO4prosese alınmış hammaddeye yavaş yavaş eklenerekkarıştırma işlemi yapılır. Proses sıcaklığı 80-100 °C’yeçıkartılır, karıştırma ve kaynatma işlemine devam edilir.Proses kazanı yaklaşık 1 saat karıştırıldıktan sonra 1-2gün süre ile dinlendirilir. Dinlendirme sonucunda üstfazda, hammaddenin % 45’i yağa (ürün) dönüşür. Üstfazda biriken ürün, ürün tankına alınır. Dip fazda işlemealınan hammaddenin % 55’ine karşılık gelen miktardatoprak ve ortama verilen sıvı atık oluşur. Sıvı atıkalınarak arıtma sistemine verilir. Toprak ise analiziyapılarak, analiz sonucuna göre atık türü belirlenerekbertarafı yapılır.

Şekil-13: Yağlı topraktan asit yağ üretimi proses akımşeması

Sülfürik asit

(I.Proses)Proses tankı

Hammadde depolama

(II. Proses)Proses tankı Yağ (ürün) tankı

SuNaOH

Sıvı atıkSıvı atık


Şekil-14: Örnek bir tesisin yağlı topraktan yağ asidiüretimi kütle dengesi

Kütle dengesindeki miktarlar (reaksiyona girenhammadde ve çıkan ürün miktarları) firmadan firmaya(prosesten prosese) ve hammadde özelliklerine göredeğişiklik göstermektedir.

Hammadde olarak giren 1 ton yağlı perlitten 699kg yağ geri kazanımı gerçekleştirilmekte olup, 575 kgatık perlit (213 kg kuru perlit + 75 kg yağ + 237 kg su)oluşmaktadır.

5.4 SabunTüm yağların ortak özellikleri ester olmaları

nedeni ile hidrolize olabilmeleridir. Yağların hidrolizialkalilerle, asitlerle veya basınç altında su ile ısıtılarakyapılmaktadır. Yağlar sodyum veya potasyum hidroksitçözeltisi ile kaynatıldıkları zaman gliserol ve yağasitlerinin alkali tuzlarını vererek hidrolize olurlar.

1 tonperlit Kaynatma kazanı

ısı 224 kg su

213 kg perlit75 kg yağ237 kg su

699 kgyağ

774 kg yağ13 kg su213 kg perlit


CH2-O-CO-R CH2-O-CO-RCH -O-CO-R + 3 NaOH ===> CH2-O-CO-R + 3R-COO-Na+

CH -O-CO-R CH2-O-CO-RYağ Gliserin (gliserol) sabun

Yüksek moleküllü karboksilli asitlerin alkalituzları sabunlardır. Başka bir ifade ile nötr yağlarınsodyum hidroksit veya potasyum hidroksit gibi bazlarlasabunlaşmasından yağ asitlerinin alkali veya alkalikarbon ile nötralize edilmesinden sabun elde edilir. Katısabunlar sodyum tuzları, arap sabunu kıvamında olansabunlar ise potasyum tuzlarıdır. Potasyum sabunları,sodyum sabunlarından daha çabuk erir. Doymamış yağasitlerinin verdiği sabunlar doymuş olanlara oranla sudave alkolde daha fazla erir.

C18H35O2C18H35O2 + C3H6 + 3 NaOH =====> C3H8O3 + 3 C18H35O2NaC18H35O2stearik trigliserit kostik gliserin sodyum stearat

C18H36O2 + NaOH =====> C18H35O2Na + H2OStearik asit kostik kostik sabunu su


Şekil -15: Örnek bir tesisin sabun üretimi proses akımşeması


Yarı mamul sabun üretiminde kullanılan hammadde,oluşan yan ürün ve atık miktarlarını gösteren kütledengesi Şekil 14’de verilmiştir.

Şekil-16: Örnek bir tesisin soap-stocktan yarı mamulsabun üretimi kütle dengesi

Kütle dengesindeki miktarlar (reaksiyona girenhammadde ve çıkan ürün miktarları) prosesten prosese vehammadde özelliklerine göre değişiklik göstermektedir.Kütle dengesi şemasında da belirtildiği üzere hammaddeolarak giren 1 ton soap-stocktan 452 kg yarı mamulsabun üretimi gerçekleştirilmekte olup, 610 litre atık suoluşmaktadır.

1 tonSoap-stock Atık Yağ Pişirme

Kazanı

62 kg NaOH

610 litre atık su

452 kgyarımamulsabun

310 kg yağ690 kg sabunlaşmayanmadde

Tuzlu Su


6-ÜLKEMİZDE BİTKİSEL ATIK YAĞLARINYÖNETİMİ

Ülkemizde bitkisel atık yağların yönetimiyle ilgiliesaslar 19 Nisan 2005 tarihli ve 25791 sayılı ResmiGazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Bitkisel AtıkYağların Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiştir.Yönetmelik ile bitkisel yağ üretimi yapan rafinasyontesislerinden kaynaklanan rafinasyon atığı bitkisel atıkyağlar ile kızartma işlemlerinden kaynaklanan yağlarbitkisel atık yağ olarak tanımlanmıştır.

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’ninamacı, bitkisel atık yağların üretiminden bertarafınakadar, çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veyadolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesininönlenmesini, bu atık yağların yönetiminde gerekli teknikve idari standartların oluşturulmasını sağlamaktır.

Yönetmelik, bitkisel atık yağların geçicidepolanması, toplanması, taşınması, geri kazanılması,bertarafı, ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişineilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacakönlemleri, yapılacak denetimleri, tabi olunacak hukuki vecezai sorumlulukları düzenlemektedir.

Yönetmelik Çevre ve Orman Bakanlığına, MülkiAmirlere, Belediyelere, yemeklik bitkisel yağüreticilerine, atık yağ üreticilerine, atık yağ geri kazanımtesisi işletmecilerine, kullanılmış kızartmalık yağtoplayıcılarına görev, yetki ve yükümlülük vermektedir.

Bitkisel atık yağ taşımak isteyen gerçek ve tüzelkişiler, ilgili valilikten taşıma lisansı almak zorundadır.Atık yağların taşınması sırasında araçlarda ulusal atıktaşıma formu bulundurulması zorunludur.


Kullanılmış kızartmalık yağların verimli birşekilde toplanabilmesi için, geri kazanım tesisleridışında geçici depolama alanları kurulabilir. Toplayıcılarbu alanlar için valilikten geçici depolama izni almaklayükümlüdür.

Atık yağları ürün ve yarı mamul elde etmekamacıyla kullanan ve teknik özellikleri Yönetmeliklebelirlenen geri kazanım tesisleri için Çevre ve OrmanBakanlığı’ndan çevre lisansının alınması zorunludur.

Ülkemizde, yemeklik yağ üretim sanayindenkaynaklanan soap-stock, tank dibi tortu ve yağlı toprakgeri kazanımı ile asit yağ üretilmekte ve elde edilen asityağ, ilgili kurum ve kuruluşların uygun görüşleri alınarak(Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı v.d.),sabun, yem ve diğer ürünlerin (makine yağları ve diğeroleokimyasallar) üretiminde kullanılmaktadır.

Kullanılmış kızartmalık yağlar bitkisel yağkullanarak yemek ve yiyecek hazırlayan ticariişletmelerden kaynaklandığı gibi konutlar tarafından daüretilmektedir. Kullanılmış kızartmalık yağ üretenyerlerin sayısının yağ rafinasyon fabrikalarınınsayısından çok daha fazla olması nedeniyle bu atıklarınyönetimi, soap-stock, tank dibi tortu ve yağlı toprakyönetimine göre nispeten daha zordur.

Yönetmelik kapsamında Belediyeler 2008yılından itibaren kullanılmış kızartmalık yağlarınhanelerden toplanması için gerekli sistemi kurmak, halkıbu konuda bilgilendirerek atık yağ toplama faaliyetlerini2008 yılı itibariyle başlatmakla yükümlü kılınmaktadır

İnsan ve çevre sağlığına zarar veren çok sayıdabozunma ürünü içeren kullanılmış kızartmalık yağların


yem ve sabun sanayinde kullanılması ilgili kurumların(Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı)işbirliği ile yasaklanmıştır. Bu atık yağların ülkemizde enyaygın kullanım alanı biyodizel üretimidir. Kullanılmışkızartmalık yağ geri kazanımı yaparak biyodizel üretimiyapan tesislere Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından“çevre lisansı” verilmektedir.

Kullanılmış kızartmalık yağların doğrudan veyadolaylı olarak yemeklik yağlara, ham yağlara, mineralyağlara karıştırılması ve doğrudan yakıt olarakkullanılması yasaktır.

Kullanılmış kızartmalık yağ üreten lokanta,yemek fabrikaları, otel, motel, yemekhaneler, turistiktesisler ve tatil köyleri ile diğer benzeri tesisler, buyağların toplanması için çevre lisanslı geri kazanımtesisleriyle veya toplayıcılarla yıllık sözleşme yapmaklayükümlüdürler. Bu yağların ücretsiz olarak gerikazanımcıya veya toplayıcılara teslim edilmesigerekmektedir.

2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 12 nci maddesineistinaden çevre denetim birimi kurarak Çevre ve OrmanBakanlığı’na başvuran Belediyelere Bitkisel AtıkYağların Kontrolü Yönetmeliği’nin 8 nci maddesigereğince bitkisel atık yağ üreten otel, lokanta, yemekfabrikaları, sanayi mutfakları ve benzeri yerleridenetlemek amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığınca yetkidevri yapılmaktadır. Yetki devri çerçevesindeBelediyeler tarafından kullanılmış kızartmalık yağ üretenticari işletmelerde yapılan denetimlerle ilgili olarak,tespit edilen aykırılık ve uygulanan işlemler hakkında İlÇevre ve Orman Müdürlükleri ile Çevre ve OrmanBakanlığına aylık olarak bilgi verilmektedir.


7- BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN ATIKKATALOĞUNA GÖRE KODLARI

05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’deyayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi GenelEsaslarına İlişkin Yönetmelik gereğince bitkisel atıkyağların kodları aşağıdaki şekilde kullanılacaktır.

AtıkKodları

Atık Tanımı

20 01 25 Yenilebilir sıvı ve katı yağlar (kullanımsüresi geçmiş bitkisel yağlar)

20 01 26* 20 01 25 dışındaki sıvı ve katı yağlar(kullanılmış kızartmalık yağlar, yağtutuculardan çıkan yağlar)

02 03 01 Yıkama, temizleme, soyma, santrifüj veayırma işlemlerinden kaynaklanançamurlar ( tank dibi tortu)

02 03 04 Tüketime ya da işlenmeye uygun olmayanmaddeler (soap-stock, yağlı toprak)


8- KIZARTMALIK ATIK YAĞLARIN UYGUNGERİ KAZANIMI İÇİN YAPMAMIZGEREKENLER

1. Kızartmalık atık yağlarınızı lavaboya, çöpe, suyave toprağa dökmeyin. Kızartmalık atık yağlarınızıdiğer atık madde ve çöplerden ayrı olarakbiriktirin. Atık yağların biriktirilmesi içinsızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklıbidon (evler için), konteyner ve tank (ticariişletmeler için) gibi toplama kapları kullanın.

2. Size hizmet veren Belediye ile kızartmalık atıkyağlarınızın yönetimi (toplanması, taşınması, gerikazanımı) konusunda irtibata geçin.

3. Belediye yetkilileri kızartmalık atık yağlarınızınkim tarafından, nasıl ve ne zaman toplanacağıkonusunda sizlere gerekli bilgiyi verecektir.

4. Atık haline gelen bitkisel yağların Çevre veOrman Bakanlığı’ndan lisans almış kişilercetoplanması, otel, lokanta, fastfood, yemekhane,yemek fabrikaları, turistik tesisler, tatil köyleri vehastaneler gibi ticari bitkisel atık yağüreticilerinin kızartmalık atık yağlarını ve yağtutucularında tutulan yağları bu lisanslı firmalarlayıllık sözleşme yaparak teslim etmelerigerekmektedir. Kızartmalık atık yağlarınızı Çevreve Orman Bakanlığı’ndan lisans almışhttp://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/bitkiseltasima.xls

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/bitkiseltasima.xls

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/bitkiseltasima.xls


adresinde yer alan lisanslı taşıyıcılarla,http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/biyodizel.xls adresinde yer alan çevrelisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerinegönderin (ticari işletmeler için).

5. Kızartmalık atık yağ sevkiyatında ulusal atıktaşıma formu kullanın ve her taşımadan sonraformların bir kopyasını ilgili valiliğe gönderin(ticari işletmeler için).

6. Ticari işletmenizde kızartmalık atık yağoluşuyorsa TS EN 1825-1 sayılı standarda uygungres ayırıcıları kullanın. Tutulan yağı çevrelisanslı tesislere vererek geri kazanımını sağlayın.

7. Çevrenizde bulunan lokanta, fastfood,yemekhane, hazır yemek fabrikası, otel, motel,hastane, turistik tesis, tatil köyü gibi ticariişletmelerin ürettikleri kızartmalık atık yağlarınve yağ tutucularından çıkan atık yağların bertarafıiçin lisanslı bir toplayıcı/geri kazanım tesisi ileyaptıkları sözleşmenin, işletmede kolay görünürbir yerde asılı bulunmasına dikkat edin.Sözleşmesi olmayan firmaları ilgili Belediyeyetkililerine bildirin.

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/biyodizel.xls

http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr/lisans/lisans/biyodizel.xls


9- BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ?

* Kızartmalık atık yağların ekotoksik özellik gösterdiğini,denizlere, göllere ve akarsulara döküldüğünde suyüzeyini kaplayarak havadan suya oksijen transferiniönlediğini, balıklar ve diğer canlıların ölümüne nedenolduğunu,

*Evsel atık su kirliliğinin % 25 oranında kaynağınılavaboya dökülen kullanılmış bitkisel ve hayvansalyağların oluşturduğunu,

*Kızartmalık atık yağların lavaboya dökülmesi ile;

-Dren sistemine yapışarak kanalizasyon borusu içindekiatıkların boru cidarına tutunmasına, zamanla borunundaralmasına ve kanalizasyon sisteminin kullanılmaz halegelmesine neden olduğunu,

-Tıkanan boruların evlerde ve caddelerde kanalizasyontaşkınlarına neden olarak çevre ve insan sağlığını tehditettiğini,


-Kanalizasyon sisteminin ve atık su arıtma tesislerininbakım, onarım ve işletim maliyetinin arttığını,

-Böcek ve koku problemlerinin meydana geldiğini,

*Kızartma işlemi sırasında oluşan fiziksel ve kimyasalreaksiyonlar nedeni ile yağda çok sayıda bozunmaürününün oluştuğunu ve bu maddelerin yağı çevre veinsan sağlığına zararlı hale getirdiğini,

*Sağlığımızı korumak için kızartmalık bitkisel yağın enfazla 2 defa kızartma işleminde kullanılması gerektiğini,

*Kızartma yağı test cihazı ile belirlenen toplam polarmadde oranı 25 i aşmış bitkisel yağların atık olarakdeğerlendirilmesi ve gıda zincirinden çekilmesigerektiğini,

*Kızartmalık atık yağların canlılar üzerindeki zararlıetkileri nedeniyle yem ve sabun sanayindekullanılmasının yasak olduğunu,

*Kızartmalık atık yağların biyodizel üretimindekullanılarak geri kazanımının sağlandığını,


*Atık yağlardan biyodizel üretimi ile hem çevreninkorunduğunu hem de atıktan katma değer sağlandığını,

*Kızartmalık atık yağlardan üretilen biyodizelin, dizelyakıta göre iklim değişikliğine neden olan sera gazıemisyonunda % 65-92 oranında azaltım sağladığını,

*Kullanılmış kızartmalık yağların önemli bir içme suyukaynağı olan yer altı sularının kirlenmesine sebepolduğunu.


KAYNAKÇA:1. 19.04.2005 tarih ve 25791 sayılı Resmi Gazete’de

Yayınlanan Bitkisel Atık Yağların KontrolüYönetmeliği.

2. Kızartma Amacıyla Kullanılan Katı ve SıvıYağların Kontrol Kriterleri Tebliği (Tebliğ No:2007/41, 28 Ağustos 2007 tarih ve 26627 sayılıResmi Gazete).

3. Yemlerde Kullanılacak Yağlar Hakkında Tebliğ(Tebliğ No: 2004/35, 17.09.2004 tarih ve 25586sayılı Resmi Gazete).

4. TÜBİTAK Bitkisel Atık Yağ Geri KazanımTesisi Proses Yeterlilik Raporu.

5. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü<http://www.eie.gov.tr>

6. Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birliği-ALBİYOBİR, < http://www.albiyobir.org.tr>

7. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği, 2009. 2009-2010 Sezonunda Yağlı Tohumlar Ve Ham YağPiyasalarına Bakış Toplantısı, İstanbul.

8. Öğüt, H., Oğuz, H., 2008. Atık Bitkisel YağdanBiyodizel Üretiminin Ülkemize SağlayacağıYararlar, Atık Bitkisel Yağların Çevreye ve İnsanSağlığına Etkileri ve Biyodizelin ÖnemiSempozyumu.

9. Keskinler, B., 2008. Atık Bitkisel Yağların İnsanSağlığı ve Çevreye Etkileri, Biyodizelin ÖnemiSempozyumu, İstanbul.

http://www.albiyobir.org.tr/


10. Yrd. Doç. Dr. Ergün PEHLİVAN, Selçuk Üniv.Çevre Müh. Bölümü, Biyogaz ve BiyogazUygulamaları.<http://www.emo.org.tr/ekler/0d936dc2a4718f8_ek.pdf.>.

11. Kaplan C., (2001). Ayçiçeği Yağı Metil EsterininDizel Motorlarında Alternatif Yakıt OlarakKullanımı,Bilim Uzmanlık Tezi, KocaeliÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

http://www.emo.org.tr/ekler/0d936dc2a4718f8_ek.pdf

http://www.emo.org.tr/ekler/0d936dc2a4718f8_ek.pdf


EK-A: BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN KONTROLÜYÖNETMELİĞİ

Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği

BİRİNCİ BÖLÜMAmaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel İlkelerAmaçMadde 1 — Bu Yönetmeliğin amacı, bitkisel atık yağların

üretiminden bertarafına kadar, çevreye zarar verecek şekildedoğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesininönlenmesini, bu atık yağların yönetiminde gerekli teknik ve idaristandartların oluşturulmasını, geçici depolama, geri kazanım vebertaraf tesislerinin çevreyle uyumlu yönetimi için buna yönelikprensip, politika ve programların belirlenmesi amacıyla hukuki veteknik esasların düzenlenmesini sağlamaktır.

KapsamMadde 2 — Bu Yönetmelik; bitkisel atık yağların geçici

depolanması, toplanması, taşınması, geri kazanılması, bertarafı,ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak,sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacakdenetimleri, tabi olunacak hukuki ve cezai sorumluluklarıdüzenler.

Yemlik yağların kullanımına ilişkin esaslar, buYönetmeliğin kapsamı dışındadır.

DayanakMadde 3 — Bu Yönetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872

sayılı Çevre Kanununun 8, 11 ve 12 nci maddeleri ile 1/5/2003tarihli ve 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat veGörevleri Hakkında Kanun’un 2 nci maddesinin (d) bendinedayanılarak hazırlanmıştır.

TanımlarMadde 4 — Bu Yönetmelikte geçen;Bakanlık: Çevre ve Orman Bakanlığını,Bitkisel Yağ: Bitkisel kökenli ve kullanım amacına uygun

olarak piyasaya arz edilen gıda yağlarını,Ham Yağ: Bitkisel yağlı tohumlardan veya meyvelerden

muhtelif fiziksel ve kimyasal işlemlerle elde edilen yağ ürününü,


Yemeklik Bitkisel Yağ Üreticisi: Gıda için kullanımamacına uygun olarak yağ üreten tesisleri işleten veya bu yağlarıithal eden gerçek ve tüzel kişileri,

Atık Yağ Üreticisi: Bitkisel atık yağ oluşmasına nedenolan, kaynağın bilinmemesi durumunda ise bu tür atıklarımülkiyetinde bulunduran gerçek ve tüzel kişileri,

Bitkisel Atık Yağ: Rafine sanayinden çıkan soap-stock’ları, tank dibi tortuları, yağlı toprakları, kullanılmışkızartmalık yağları, çeşitli tesislerin yağ tutucularından çıkanyağları ve kullanım süresi geçmiş olan bitkisel yağları,

Atık Yağ: Bitkisel atık yağları,Soap-Stock: Bitkisel ham yağların rafinasyonunda serbest

yağ asitlerinin kostik ile nötralizasyonu ve yıkama sonrasındaayrıştırılan yan ürünü,

Kullanılmış Kızartmalık Yağlar: Yüksek sıcaklık altındaokside olmuş, tekrar kullanımı sağlık açısından uygun olmayankızartma yağlarını,

Tank Dibi Tortu: Yağ üreten tesislerin ham bitkisel yağdepolarında dibe çöken ve yağ ihtiva eden tortuları,

Yağlı Toprak: Yemeklik bitkisel yağ rafinasyonu sonucuortaya çıkan yağlı toprakları,

Bertaraf: 14/3/2005 tarihli ve 25755 sayılı ResmîGazete’de yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğiveya 14/3/1991 tarihli ve 20814 sayılı Resmî Gazete’deyayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamındanihai bertaraf işlemlerini,

(Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,1Geri Kazanım: Atık yağların, Bakanlıktan çevrelisansı almış geri kazanım tesisleri tarafından toplanarakendüstride kullanılacak yarı mamul (külçe sabun, stearin, kimyasanayinde kullanılacak hammadde ve benzeri) ve ürün (sabun,biyodizel ve benzeri) elde edilmesi işlemlerini,

Ürün: Atık yağların işlenmesi ve çeşitli katkılarlakarıştırılması sonucu oluşan ve standardı olan nihai maddeyi,

Rafinasyon: Ham yağların rafine edilerek, ulusal veyauluslararası standartlar ile şartnamelere uygun yemeklik bitkiselyağ elde edilmesi işlemlerini,

Toplayıcı: Lokanta, restoran, yemek fabrikaları, otel,motel, yemekhaneler, turistik tesisler, tatil köyleri gibi yerlerden


kullanılmış kızartmalık yağ toplayacak gerçek ve tüzel kişileri,Geçici Depolama: Atık yağların geri kazanımı veya

bertarafından önce tesis sahasında veya ayrı bir alanda buYönetmelikteki teknik koşullara göre belirli bir süredepolanmasını,

Ulusal Atık Taşıma Formu: Tehlikeli Atıkların KontrolüYönetmeliğinin ekinde bulunan taşıma formlarını,

(Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,1) Çevre Lisansı: 29/4/2009 tarihli ve 27214sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çevre Kanununca AlınmasıGereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelikte düzenlenenlisansı,

(Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlanan Yönetmelik,M,1) Taşıma Lisansı: Bitkisel atık yağ taşımacılığı yapmakisteyen araç sahibi firmaların İl Çevre ve Orman Müdürlüğündenalacakları belgeyi

Akreditasyon: Laboratuvarların, muayene vebelgelendirme kuruluşlarının ulusal veya uluslararası kabulgörmüş teknik kriterlere göre çalıştığının değerlendirilmesi veyeterliliğinin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesiişlemini,

Sabun: Yağ asitlerinin alkali hidroksitler ile reaksiyonusonucunda elde edilen genellikle temizleyici olarak kullanılanürünleri,

Biyodizel : Her türlü biyolojik orjinli yağların birkatalizatör eşliğinde kısa zincirli bir alkol ile (metanol veyaetanol) reaksiyonu sonucunda açığa çıkan ve yakıt olarakkullanılan ürünü,

ifade eder.Genel ilkelerMadde 5 — Atık yağların yönetimine ilişkin ilkeler

şunlardır:a) Atık yağların ithali yasaktır. İhracatı ve transit geçişiyle

ilgili kurallar Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğihükümlerine tabidir.

b) Atık yağların kaynakta azaltılması ve geri kazanılmasıesastır. Geri kazanıma uygun olmayan atık yağlar bu Yönetmelikhükümleri doğrultusunda bertaraf edilir.

c) Atık yağlar ile bu yağların işlenmesi sonucu oluşan


atıkların çevreye zarar verecek şekilde depolanması, taşınması,doğrudan veya dolaylı bir biçimde yüzey suları ile yeraltı suyuna,denizlere, kanalizasyona, drenaj sistemleri ile toprağa verilmesive mevcut düzenlemeler ile belirlenen sınır değerleri aşarak havakirliliğine neden olacak şekilde yakılması yasaktır.

d) Kullanılmış kızartmalık yağların doğrudan veya dolaylıolarak yemeklik yağlara, ham yağlara, mineral yağlarakarıştırılması ve doğrudan yakıt olarak kullanılması yasaktır.

e) Atık yağların kaynakta ayrı depolanması esastır.f) Atık yağların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan

doğan zararlardan dolayı, atık yağ üreticileri, toplayıcıları,taşıyıcıları, geri kazanım ve bertarafçıları kusur şartıaranmaksızın sorumludur.

g) Bitkisel yağların rafinasyonu sonucu ortaya çıkan yağlıtopraklar, orman ve ağaçlandırma alanlarına, tarım arazilerine vebuna benzer yerlere bırakılamaz, açık alanlarda kontrolsüz olarakgeçici depolanamaz, geri kazanım imkanlarının bulunmamasıdurumunda bertaraf edilir.

h) Boşaltılmış olan toplama kapları, tank ve konteynerleringeri kazanım tesislerinde ve geçici depolama alanlarındatemizlenmesi zorunludur.

ı) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2) Atık yağlar, çevre lisanslı geri kazanımtesisleri ile geçici depolama izni almış toplayıcılar tarafındantoplanır. Bunun dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından atıkyağlar toplanamaz, alınıp satılamaz.

j) Atık yağlar ile kontamine olmuş bitkisel yağlar, atık yağolarak değerlendirilir ve bu Yönetmelik hükümlerine göre gerikazanılır veya bertaraf edilir.

k) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2) Kullanılmış kızartmalık yağ üreten lokanta,yemek fabrikaları, otel, motel, yemekhaneler, turistik tesisler vetatil köyleri ile diğer benzeri tesisler, bu yağların toplanması içinçevre lisanslı geri kazanım tesisleriyle veya toplayıcılarla yıllıksözleşme yapmakla yükümlüdürler. Bu yağların ücretsiz olarakgeri kazanımcıya veya toplayıcılara teslim edilmesi esastır.

l) Atık yağların toplanması, geçici depolanması, gerikazanımı veya bertarafı uzman kişilerce yapılır. Bu hususlarda,ilgili tesislerde konu hakkında uzmanlaşmış teknisyen ve


mühendis bulundurulur.m) Atık yağların yönetiminden kaynaklanan her türlü

çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar kirleten öderprensibine göre atıkların yönetiminden sorumlu olan gerçek vetüzel kişiler tarafından karşılanır. Atık yağların yönetimindensorumlu kişilerin çevresel zararı durdurmak, gidermek veazaltmak için gerekli önlemi almaması veya bu önlemlerin yetkilimakamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum vekuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar 21/7/1953 tarihli ve6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunhükümlerine göre atık yağların yönetiminden sorumlu olanlardantahsil edilir.

İKİNCİ BÖLÜMGörev, Yetki ve Yükümlülükler

(Değ. Mad. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2) Bakanlığın görev ve yetkileri

Madde 6 — Bakanlık, bu Yönetmeliğin uygulanmasınayönelik işbirliğini ve koordinasyonu sağlamak, atık yağ yönetimplanlarını hazırlamak, atık yağ geri kazanım tesislerini düzenliolarak denetlemek, ulusal atık taşıma formunu oluşturmak çevrelisansı vermekle görevli ve yetkilidir.

Mülki amirlerce alınacak tedbirlerMadde 7 — Mahallin en büyük mülki amiri;a) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlanan

Yönetmelik, M,2) Belediyelerin yetki alanı dışında bulunankullanılmış kızartmalık yağ üreten atık üreticilerini belirleyerekbunların çevre lisansı almış geri kazanım tesisleriyle veya geçicidepolama izni verilen toplayıcılarla yıllık sözleşme yapmalarınısağlamak, sözleşme yapmayanlara gerekli cezai işlemiuygulamakla,

b) Geçici depolama alanlarının 17 nci madde ve Ek-1’deverilen teknik özelliklere göre kurulmasını sağlamak, bunlara 23üncü maddeye göre izin vermek, izin verilen ve izni iptal edilendepolama alanlarını Bakanlığa bildirmekle,

c) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2) Bu Yönetmelik kapsamına giren atık yağ gerikazanım tesislerini tespit ederek çevre lisansı almak üzereBakanlığa müracaat etmelerini sağlamakla,


d) Geri kazanım tesislerini ve geçici depolama alanlarınıdüzenli olarak denetlemekle,

e) Atık yağ taşıma lisansı vermek, lisans verilen ve lisansıiptal edilen firma ve araçları Bakanlığa bildirmekle,

f) Belediyelerden, atık yağ üreticilerinden, toplayıcılardan,geri kazanım tesislerinden alınacak bilgileri ve ulusal atık taşımaformlarını değerlendirerek, ilde oluşan atık yağ miktarlarını, gerikazanılan ve bertaraf edilen miktarları yıllık olarak Bakanlığabildirmekle,

ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alır.Belediyelerce alınacak tedbirlerMadde 8 — Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler;a) Yetki sahasında bulunan lokantalar, sanayi mutfakları,

oteller, tatil köyleri, motel ve yemekhaneler, hazır yemek üretimiyapan firmalar ile diğer yerlerde gerekli denetimleri yaparakkullanılmış kızartmalık yağların kanalizasyona dökülmesiniönlemekle,

b) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2) Sınırları dahilinde kullanılmış kızartmalık yağüreten işletmelerin çevre lisanslı geri kazanım tesisleriyle veyavalilikten geçici depolama izni almış toplayıcılarla yıllık sözleşmeyapmalarını sağlamak, buna ilişkin kayıtları ilgili valiliğebildirmek, sözleşme yapmayanlara gerekli cezai işlemiuygulamakla,

c) 2008 yılından itibaren kullanılmış kızartmalık yağlarınhanelerden toplanması için gerekli sistemi kurmak, halkı bukonuda bilgilendirerek atık yağ toplama faaliyetlerini 2008 yılıitibariyle başlatmakla,

ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alır.Yemeklik bitkisel yağ üreticilerinin yükümlülükleriMadde 9 — Yemeklik bitkisel yağ üreticileri;a) Kızartmalık yağ ambalajlarının etiketlerinde Ek-2’de

yer alan çevre bilgisine yer vermekle,b) Piyasaya sürülen kızartmalık yağ miktarlarını yıllık

olarak Bakanlığa bildirmekle,c) Atık yağları taşıma lisanslı araçlarla geri kazanım veya

bertaraf tesisine göndermekle,d) Kullanılmış kızartmalık yağların düzenli olarak

toplanması amacıyla halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine


yönelik çalışmaları desteklemekle,yükümlüdürler.Atık yağ üreticisinin yükümlülükleriMadde 10 — Atık yağ üreticileri;a) Atık yağları diğer atık madde ve çöplerden ayrı olarak

biriktirmekle,b) Faaliyetleri sonucu oluşan atık yağların biriktirilmesi

için sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidon,konteyner ve tank gibi toplama kaplarını kullanmakla,

c) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2) Atık yağları lisanslı taşıyıcılarla çevre lisanslıgeri kazanım veya bertaraf tesislerine göndermekle,

d) Atık yağ sevkıyatında ulusal atık taşıma formukullanmak ve her taşımadan sonra bunların bir kopyasını ilgilivaliliğe göndermek, bu belgeleri beş yıl süreyle tesiste muhafazaetmekle,

e) Geri kazanım veya bertaraf tesisleriyle olabilecekuyuşmazlıkları ilgili valiliğe ve Bakanlığa bildirmek, uyuşmazlıkgiderilinceye kadar uyuşmazlığa konu olan atık yağları kendidepolarında muhafaza altında bulundurmakla,

yükümlüdürler.Atık yağ geri kazanım tesisi işletmecilerinin

yükümlülükleriMadde 11 — Atık yağ geri kazanım tesisi işletmecileri;a) (Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlanan

Yönetmelik, M,2) Bakanlıktan çevre lisansı almakla,b) Faaliyetlerine ilişkin raporlarını yıllık olarak ilgili

valiliğe göndermekle,c) Atık yağın tesise kabul kriterlerini belirlemek, atık

yağın taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespitetmekle,

d) Kullanılmış kızartmalık yağların toplanması için gerikazanım tesisleri dışında kurulacak geçici depolama alanlarını, buYönetmeliğin 17 nci maddesine göre kurmak, bu alanlar için 23üncü maddeye göre geçici depolama izni almakla,

e) Tesise getirilen atık yağların analizini yaparak üreticibeyanına uygunluğunu tespit etmek, atık yağın uygun bulunmasıhalinde ulusal atık taşıma formunu imzalayarak teslim almak veatık taşıma formlarının bir nüshasını her taşımadan sonra ilgili


valiliğe göndermekle,f) Tesise kabul edilen atık yağları ayrı depolamakla,g) Personeline geri kazanım faaliyetlerinin gerektirdiği

nitelikte eğitim vermek, acil durum planlarını hazırlamak, atıkyönetimiyle ilgili işletme kayıtlarını tutmak ve bu kayıtları beş yılsüreyle tesiste bulundurmakla,

h) Geri kazanım işlemleri sonucunda ortaya çıkan atıklarıve bunlarla kontamine olmuş malzemeleri bertaraf etmek veyaettirmek, buna ilişkin harcamaları karşılamakla,

ı) Taşıma formu ve lisans belgesi olmayan taşıyıcılarlagetirilen atık yağları tesise kabul etmemek ve durumu ilgilivaliliğe bildirmekle,

j) Toplayıcıyla olan sözleşme iptallerini ilgili valiliğebildirmekle,

k) Tesise giren atık yağlara ait ulusal atık taşıma formu vesevk irsaliyeleri ile çıkan yarı mamul ve ürünlere ait satışfaturaları ve mevzuata uygun gerçekleştirilen bertaraf kayıtlarınınSanayi Odaları veya Ticaret ve Sanayi Odaları tarafındandeğerlendirilerek girdiler ve çıktılar yönünden biyodizel üretimtesisleri için altı aylık, diğer tesisler için yıllık toplamları gösterenonaylı belgeyi Bakanlığa sunmakla,

l) Bu Yönetmeliğin 16 ncı maddesinin (b) bendinindenetlenmesi amacıyla ürün analizlerini altı aylık dönemlerdeBakanlığın uygun göreceği akredite bir laboratuvarda yaptırmak,bu amaçla numunelerin ilgili valiliğin gözetiminde laboratuvarsorumlusu tarafından alınmasını sağlamak ve analiz sonuçlarınıBakanlığa ulaştırmakla,

yükümlüdürler.Kullanılmış kızartmalık yağ toplayıcılarının

yükümlülükleriMadde 12 — Kullanılmış kızartmalık yağ toplayıcıları;a) Geçici depolama alanlarını 17 nci madde ve Ek-1’de ki

teknik özelliklere göre kurmakla,b) Kurulacak geçici depolama alanları için 23 üncü madde

gereğince valilikten izin almakla,c) Geri kazanım tesisleriyle sözleşme yapmak, geçici

depolama izni müracaatlarında bu sözleşmeyi valiliğe ibrazetmekle,

d) Sözleşme yaptıkları lokanta, yemek fabrikaları, otel,


motel, yemekhaneler, turistik tesisler ve tatil köyleri gibi toplamanoktalarına biriktirme bidon ve konteynerlerini temin etmekle,

e) Boşaltılan taşıma araçlarını, bidon ve konteynerleri herdefasında temizlemek, temizlenmeyen biriktirme kaplarınıtoplama noktalarına dağıtmamak, temizleme işlemindenkaynaklanan yıkama sularını doğrudan kanalizasyonavermemekle,

f) Toplanan ve geri kazanım tesisine sevk edilenkullanılmış kızartmalık yağ miktarlarını aylık olarak ilgili valiliğebildirmekle,

g) Geri kazanım firmasıyla ortaya çıkacak anlaşmazlıklarve sözleşme iptalleri hakkında valiliğe bilgi vermekle,

yükümlüdürler.ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Atık Yağların TaşınmasıAtık yağların taşınmasıMadde 13 — Atık yağların taşınması, ilgili valilikten

taşıma lisansı almış gerçek ve tüzel kişilerce yapılır. Atık Yağlartaşınırken kaza sonucu yağın dökülmesinden oluşacak zararlar ilebertaraf masraflarının taşıyan tarafından karşılanması zorunludur.

Taşıma aracı; beyaz renkte ve araç kasasının veya tankınınher iki yüzünde yeşil renkte, dikey yüksekliği en az 20 cm olanBitkisel Atık Yağ Taşıma Aracı ibaresi bulunacaktır. Taşımaaraçlarının kasa veya tankları; sızdırmaz, koku önleyen vekolaylıkla temizlenebilir bir sisteme sahip olması zorunludur.

Atık yağ taşıyıcılarının lisans alma zorunluluğuMadde 14 — Atık yağ taşımak isteyen gerçek ve tüzel

kişiler, ilgili valilikten taşıma lisansı almak zorundadır. Lisansalmak için Ek-3’de belirtilen belgelerle valiliğe müracaat edilir.Lisans, başvuruda bulunan firmaya ve firmanın araçlarına verilir.Bu hükümler kara taşımacılığı için uygulanır. Bu lisansdevredilemez ve üç yıl için geçerlidir. Bu süre sonundayenilenmesi gerekir. Araçların denetimleri ilgili valilikçe on ikiaylık dönemlerde yapılır. Denetimler sonucu lisans koşullarınauymayan firma ve araçlarının lisansı iptal edilir. Lisans verilen velisansı iptal edilen firmalar ve araçlar valiliklerce Bakanlığabildirilir.

Araçlarda ulusal atık taşıma formu bulundurmazorunluluğu


Madde 15 — Atık yağların taşınması sırasında araçlardaulusal atık taşıma formu bulundurulması zorunludur. Araçlardabulundurulacak ulusal atık taşıma formlarıyla ilgili olarakTehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin ilgili hükümleriuygulanır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMGeri Kazanım Tesisleri ve Geçici Depolama AlanlarıGeri kazanım tesisleriMadde 16 — Atık yağ geri kazanım tesislerinin özellikleri

ve yapılacak uygulamalar;a) Tesiste giriş bölümü, atık kabul ünitesi, atık yağ geçici

depolama alanı, prosese uygun fiziksel, kimyasal veya biyolojikarıtma tesisi bulunması zorunludur. Tesis prosesi ve temizlemeişlemlerinden kaynaklanan atık sular doğrudan kanalizasyonaverilmez.

b) Atık yağlardan elde edilen ürünlerin ulusal veyauluslararası standartları sağladığının sürekli olarak izlenmesi için,bu Yönetmelik kapsamındaki atık yağları hammadde olarakkullanacak geri kazanım tesislerinde akredite edilmiş birlaboratuvar bulunur, bulunmaması halinde bu ihtiyaç bir başkaakredite laboratuvardan karşılanır.

c) Tesise getirilen atık yağlardan laboratuvar sorumlusutarafından numune alınır. Tank içinde gelen atık yağlar, numunealmadan önce homojen hale getirilir. Bidonlarla getirilen atıkyağlardan bidon başına numune alınır. Numuneler geri kazanımişlemleri tamamlanıncaya kadar muhafaza edilir.

d) Araçlardan atık yağ boşaltıldıktan sonra her defasındaaraç ile buna bağlı tank veya kasa ve bidonlar yıkanır. Bu iş içintesiste gerekli altyapı oluşturulur. Temizlenmeyen tank, kasa vetoplama bidonları tekrar kullanılmaz ve bu bidonlar toplamanoktalarına dağıtılmaz.

e) Tesiste taşıma araçlarının, bidon ve konteynerlerintemizlenmesi için bir yıkama ünitesi bulundurulur.

f) Tesiste kokuya karşı önlem alınacaktır.g) Tesiste yangına karşı köpüklü yangın söndürme ve sulu

tank soğutma sistemleri bulunur. Tesiste görevli tüm personel;acil durum, yanıcı, patlayıcı maddelerin özellikleri ile potansiyeltehlikeler, yangınla mücadele ve ilk yardım konularında eğitilir.Ayrıca ilgili personel kendi görev alanlarında, belirli aralıklarla


tekrarlanan uygulamalı eğitime tabi tutulur.h) Atık yağ taşıyan borular, sızma veya herhangi bir

nedenle akmaya karşı koruma altına alınır. Atık yağ taşıyanborular temiz su taşıyanların altında bulunur. Pompa basınçlarıboruların hasar görmeyeceği şekilde tasarlanır ve ayarlanır.

ı) Sahada toplanan yağmur suları, yıkama ve benzeri atıksular ayrı olarak toplanarak, 31/12/2004 tarihli ve 25687 sayılıResmî Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği KontrolüYönetmeliğinde yer alan sınır değerlere uygun şekilde arıtılır.

j) Tesis içinde meydana gelebilecek döküntü ve sızıntılarıönlemek amacıyla yeterli miktarda emici malzeme bulundurulurve bu malzemeler tesis içinde uygun noktalarda kolay kullanımısağlayacak şekilde depolanır. Kullanılmış emici malzemelerözelliklerine göre ilgili mevzuat kapsamında bertaraf edilir.

k) Tesisin çevresi koruma altına alınarak, giriş ve çıkışındenetlenmesi amacıyla etrafı çit veya duvarla çevrilir.

l) Tesis içi geçici depolama alanları için 17 nci maddehükümlerine uyulur.

m) Geri kazanım tesislerinde paratoner ve topraklamasistemi bulunur.

Geçici depolama alanlarıMadde 17 — Geçici depolama alanları, geri kazanım

tesislerinde hammadde olarak atık yağların kabul edildiği veproses atıklarının biriktirildiği depolama tanklarından oluşanalanlardır. Bu tür alanlar bitkisel yağ rafinerilerinde prosesatıklarının ve yan ürünlerin biriktirildiği yerlerdir. Geri kazanımveya rafineri tesislerinde bulunan geçici depolama alanları içinilgili valilikten izin alınması zorunlu değildir. Rafinerilerin geçicidepolama alanlarında biriktirilen soap-stock, tank dibi tortular,yağlı topraklar ile çeşitli tesislerin yağ tutucularından çıkan yağlargeri kazanım veya bertaraf tesislerine bir başka yerdedepolanmadan doğrudan sevk edilir. Bu atıkların tesis sahasıdışında geçici depolanmasına izin verilmez.

Tesis alanının atık yağ ile temasta olan kısımlarında zemingeçirimsizliğinin sağlanması gerekir. Bu amaçla betonarmezemin, epoksi boya veya benzeri tecrit malzemesi ile kaplanır.Atık kabul alanı yağmura karşı korunur. Beyaz renkte olacakdepolama tanklarının üzerinde Bitkisel Atık Yağ ibaresi bulunurve atığın cinsi tank üzerinde (soap-stock, tank dibi tortu,


kullanılmış kızartmalık yağ ve benzeri) belirtilir. Bu tanklar,taşmaya neden olmayacak hacme sahip güvenlik havuzu içindebulunur. Hacmi, en az tankın kapasitesi kadar olacak güvenlikhavuzunda, güvenli boşaltmayı sağlayacak ekipman bulundurulur.

Lokantalardan, yemek fabrikalarından, otellerden,motellerden, yemekhanelerden, turistik tesislerden, tatilköylerinden ve buna benzer yerlerden kullanılmış kızartmalıkyağların verimli bir şekilde toplanabilmesi için, geri kazanımtesisleri dışında geçici depolama alanları kurulabilir. Bu alanlarınEk-1’deki teknik özellikleri sağlaması ve işletmecilerin buYönetmeliğin 23 üncü maddesine göre ilgili valilikten geçicidepolama izni alması gerekir. Atık yağlar, geçici depolamaalanlarında üç aydan fazla süre ile depolanmaz.

BEŞİNCİ BÖLÜMAtık Yağlardan Muhtelif Ürünlerin Üretimi ve Atık Yağların

Bertaraf EdilmesiAtık yağlardan biyodizel üretimiMadde 18 — Atık yağlardan biyodizel üretimi yapacak

tesisler için aşağıdaki esaslar uygulanır:a) Atık yağlardan biyodizel üretimi yapacak tesisler, bu

Yönetmelik kapsamında geri kazanım tesisi olarak değerlendirilir.b) Bu tesisler, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun

teknik düzenlemelerine uygun üretim yapar ve piyasaya arzedilen ürünlere ilişkin olarak dağıtım firmalarından alınacakteslimatla ilgili belgeleri altı aylık dönemlerde Bakanlığa sunar.

c) Biyodizel üretimi sonucu oluşan yan ürünlerin kullanımıve satışı için ilgili kurumlardan izin alınması şarttır. Bu tesislerekabul edilen atık yağ miktarları ve geri kazanılamayan atıklarınnasıl bertaraf edildikleri yıllık olarak ilgili valiliklere bildirilir.

Atık yağlardan sabun ve diğer ürünlerin üretimiMadde 19 — Geri kazanım tesisleri, sabun üretimi için

Sağlık Bakanlığından, yemlik yağ üretimi için Tarım ve KöyişleriBakanlığından gerekli izinleri alır. Bunların dışındaki ürünlerinüretimi ve kullanımı için gerekli izinler, meri mevzuatçerçevesinde ilgili kurumlardan alınır.

Standardı belirlenmemiş olan geri kazanım ürünleri ile yarımamuller nihai tüketim maddesi olarak kullanılmaz. Bunlarsabun, kimya ve benzeri sanayilerde birincil hammaddelere ilave


edilerek standardı olan ürünlere dönüştürülebilmeleri durumundabu sektörlerde kullanılır.

(Değ. Mad. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,2)

Atık yağların bertaraf edilmesiMadde 20 — Geri kazanım ürünlerine dönüştürülemeyen

atık yağlar ile geri kazanım işlemlerinde ortaya çıkan tehlikelinitelikli atıklar ve bunlarla kirlenmiş malzemeler ve atık yağdepolama tanklarının dip çamurları özelliklerine göre TehlikeliAtıkların Kontrolü Yönetmeliği, Katı Atıkların KontrolüYönetmeliği veya 8/12/2001 tarihli ve 24607 sayılı ResmiGazete’de yayımlanan Çimento Fabrikalarında AtıklarınAlternatif veya Ek Yakıt Olarak Kullanılmalarında UyulacakGenel Kurallar Hakkında Tebliğ hükümlerine göre çevre lisanslıtesislerde bertaraf edilir.

ALTINCI BÖLÜM(Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlanan Yönetmelik, M,2)

Çevre Lisansı ve Geçici Depolama İzniDeğ. Mad. 30/3/2010/27537’de yayımlanan Yönetmelik,

M,3) Çevre lisansı

Madde 21 — Atık yağları sabun veya sabun hammaddesi,biyodizel ve diğer ürünleri elde etmek amacıyla kullanan gerikazanım tesislerinin çevre lisansı alması zorunludur. Çevre lisansıalınması işlemlerinde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzinve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri uygulanır. Sözkonusu Yönetmeliğin Ek-3 C sinde yer alan Teknik UygunlukRaporunun içeriği, bu Yönetmelik kapsamında Bakanlıkçayapılacak çalışmalarla belirlenir.

Bitkisel yağ rafinasyon tesisleri içinde rafinerinin kendiatıklarının değerlendirildiği ve ana tesisle entegre olarak işletilengeri kazanım üniteleri için çevre lisansı alma şartı aranmaz (Değ. Mad. 30/3/2010/27537’de yayımlananYönetmelik, M,4)

Lisansın iptaliMadde 22— Yönetmeliğin 22 nci maddesi yürürlükten

kaldırılmıştır.(Değ. Mad. 30/3/2010/27537’de yayımlanan

Yönetmelik, M,2)


Geçici depolama izniMadde 23 — Çevre lisansı bulunan biyodizel üretim

tesisleri, lokantalardan, yemek fabrikalarından, otellerden,motellerden, yemekhanelerden, turistik tesislerden, tatilköylerinden ve buna benzer yerlerden kullanılmış kızartmalıkyağları toplayabilmek için, toplayıcıları kullanılmış kızartmalıkyağ toplamaları konusunda yetkilendirebilir. Toplayıcıların bu işiyapabilmeleri için hizmet alanlarında yeterli kapasiteye sahip ve17 nci madde ile Ek-1’de teknik özellikleri verilen geçicidepolama alanlarının bulunması zorunludur. Geçici depolamaalanlarına valilikçe geçici depolama izni verilir.

Biyodizel üretimi yapacak geri kazanım tesisleri, 12 ncimaddede belirtilen toplayıcıların tabi olduğu hükümlerkapsamında, geri kazanım tesisi dışında, kendi geçici depolamaalanlarını kurabilirler. Geri kazanım tesisleri bu alanlar içinvalilikten geçici depolama izni almakla yükümlüdür. Gerikazanım tesisleri içinde bulunan depolama alanları için izinegerek yoktur.

Toplayıcılar, geri kazanım firmasıyla yapılan sözleşme,tesis projesi ve işletme planıyla geçici depolama izni için valiliğemüracaat eder. Valilik müracaatı uygun bulması durumundageçici depolama izni verir.

Geçici depolama izni süresi, geri kazanım tesisinin mevcutçevre lisansı süresine göre verilir. Bu süre çevre lisansı süresiniaşamaz. Toplayıcıya yetki veren geri kazanım tesisi veyatesislerinin çevre lisans süresi dolduğunda, toplayıcının da izinsüresi dolar. Benzer şekilde geri kazanım tesisi veya tesislerininçevre lisansı iptal edildiğinde, toplayıcının da izni ilgili valilikçeiptal edilir. Geçici depolama izni koşullarına uygun olarakfaaliyette bulunmayan toplayıcının izni valilikçe iptal edilir ve buhusus anlaşmalı olduğu geri kazanım tesisine veya tesislerinebildirilir. Geçici depolama izni belgelerinde toplayıcının bağlıolduğu geri kazanım tesisinin çevre lisansı numarasınınbelirtilmesi zorunludur.


YEDİNCİ BÖLÜMÇeşitli ve Son Hükümler

Yönetmeliğe aykırılıkMadde 24 — Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket

edenler hakkında 2872 sayılı Çevre Kanunu, 5216 sayılıBüyükşehir Belediyesi Kanunu, 5272 sayılı Belediye Kanunu veilgili diğer mevzuatta öngörülen cezai işlemler uygulanır.

Düzenleme yetkisiMadde 25 — Bakanlık, bu Yönetmeliğin uygulanmasını

sağlamak üzere her türlü alt düzenlemeyi yapmakla yetkilidir.Geçici Madde 1 — Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği

tarihi takip eden altı ay içinde mevcut geçici çalışma izinli velisanslı olan ve bu Yönetmelik kapsamına giren atık yağ gerikazanım tesisleri, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarakBakanlığa başvurmak ve lisanslarını yenilemek zorundadır.

YürürlükMadde 26 — Bu Yönetmelik 1/1/2007 tarihinde yürürlüğe

girer.YürütmeMadde 27 — Bu Yönetmelik hükümlerini Çevre ve

Orman Bakanı yürütür.


Ek–1

Geçici Depolama Alanlarının Teknik Özellikleri

1) Geçici depolama alanları kapalı sistem olacaktır.2) Tesiste kantar ve atık kabul alanı bulunacaktır.3) Bu alanlarda en az 30 ton kapasiteli kullanılmış

kızartmalık yağı biriktirme tankı bulunacaktır. Bu tanklargüvenlik havuzları içinde bulunacaktır.

4)Tanklar beyaz renkte olacak ve üstünde KullanılmışKızartmalık Yağ ibaresi bulunacaktır.

5)Tanklar kolay temizlenebilecek özellikte ve seviyegöstergeli olacaktır.

6) Geçici depolama tesisinin zemini betonarme olacaktır.7) Toplayıcıların lisanslı toplama araçları bulunacaktır.8) Toplama bidonları yıkama kolaylığı için çember kapaklı

olacak ve yeterli sayıda bulunacaktır.9) Boşaltılan taşıma araçlarının, bidon ve konteynerlerin

temizleneceği bir yıkama ünitesi bulunacaktır.10) Yıkama ünitesinden çıkan yağlı sular doğrudan

kanalizasyona verilemez. Bu amaçla yağlı suların biriktirileceğiyıkama suyu biriktirme tankı veya tankları bulunacaktır.

11) Yağlı yıkama sularının arıtımı bir başka tesisteyapılamıyorsa, bu alanda yıkama sularının arıtımının yapılacağıbir sistem bulunacaktır.

12) Dökülen yağların toplanması için yeterli miktardaemici madde bulunacaktır.

13) Yangına karşı gerekli önlemler alınacaktır.14) Yağmur suyunun yıkama suyu ile karıştırılmaması için

gerekli önlemler alınacaktır.15) Kokuya karşı önlem alınmış olacaktır.16) Tesisten sorumlu en az bir teknisyen sürekli olarak

tesiste bulundurulacaktır.


Ek–2

Çevre Bilgisi

1) Kullanılmış kızartmalık yağları diğer atıklardan ayrıolarak temiz ve ağzı kapaklı bir kapta biriktiriniz.

2) Kullanılmış kızartmalık yağları, çevrenin korunmasıamacıyla kanalizasyona, toprağa, denize ve benzeri alıcıortamlara dökmeyiniz.

3) Bu yağları kullanılmış kızartmalık yağ toplayıcılarınavermeye özen gösteriniz.


Ek–3

BİTKİSEL ATIK YAĞLARIN TAŞINMASI AMACIYLAVALİLİKLERE YAPILACAK LİSANS

BAŞVURULARINDA İSTENECEKBİLGİ VE BELGELER

1 — Araç lisansı için valiliklere yapılacak başvurulardaaşağıdaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktır.

a) Aracın ait olduğu firmanın adı, adresi ve telefonnumarası,

b) Aracın tipi,c) Plaka numarası ve şasi numarası,d) Araç sahibinin adı, iş adresi ve telefon numarası,e) Taşınacak atık yağların cinsleri,f) Aracın taşıyacağı atık yağ konteyner türü (bidon, varil,

konteyner ve benzeri),g) Taşınacak atıkların herbiri için ayrı ayrı fiziksel ve

kimyasal özelliği, kaza anında insan ve çevre sağlığına olabilecekolumsuz etkilerin en aza indirilmesi için alınacak tedbirler,

h) Olabilecek kazalara karşı ilk müdahale ve ilk yardımdakullanılacak malzemeler,

ı) Bitkisel atık yağ taşıyacak her bir araç için atığınbulunduğu tehlike grubuna göre aracın sahip olması gerekendonanımlara ve özelliklerine sahip olduğunu gösterir UygunlukBelgesi.

2 — Aracın bağlı olduğu firmanın lisanslandırılması içinvaliliklere yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve belgelerbulundurulacaktır.

a) Firmanın adı, adresi, telefon numarası,b) Firma sahibinin / sahiplerinin adı, adresi, telefon

numarası,c) Atık yağ taşımaya uygun donanıma haiz nakliye aracı

sayısı,d) Lisans alacak araçların plakaları,e) Yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlardan alınan tehlikeli

madde taşıyan araç sürücüleri için verilen sürücü eğitimserfitikası,


(Değ. Bent. 30/3/2010/27537’de yayımlanan Yönetmelik, M,4)Ek–4Yönetmeliğin Ek 4’ü yürürlükten kaldırılmıştır


Documents

BTKø SEL ATIK YAö LARIN YÖNETM - Çevre …cygm.gov.tr/CYGM/Files/yayinlar/kitap/bitkisel_atik...gliserol (gliserin) CH2-CHOH-CH2OH ile ester oluşturur. Bu esterler iç yağı,