Bu kitap, “Fabrika Organizasyonu, Üretim Sistemi Yapılandırma ve Performans Ölçmeye Yönelik Simülasyon Yazılımı Geliştirilmesi (Faborg-Sim)” başlıklı 104M377 nolu araşrıma projesi kapsamında 26 Mayıs 2008 tarihinde düzenlenen “Fabrika/Üretim Organizasyonlarının Yeniden Yapılandırılması ve Verimliliğin Arttırılması Yoluyla Büyüme” temalı I.Endüstri Mühendisliği Çalıştayı’nda sunulan bildilere ait makaleleri kapsamaktadır.

Düzenleme ve Tasarım: Arş. Gör. Erdal AYDEMİR Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü, Isparta.

© Copyright 2009, NODEL YAYIN DAĞITIM

Bu kitabın bütün hakları Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti’ne aittir. Yayınevinin izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz.

i

ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR

Günümüzde insanın yaşam biçimini ve kalitesini teknolojik gelişmelerin ortaya çıkardığı ürünler ve hizmetler şekillendirmektedir. Teknolojik ürünlerin üretimi, tüketimi ve endüstriyel faaliyetlere bağımlı olarak yapılan düzenlemeler, ekonominin motoru olmakla beraber, diğer yandan insanoğlunun yaşam biçimini belirleyici rol üstlenmektedir. Endüstriyel ürünlerin tüketicisi/ kullanıcısı olarak bizler, yüksek kaliteli ve güvenilir ürünleri düşük fiyatlara satın alabilmeyi beklemekteyiz.

Teknolojik ürünler, sistematik geliştirme ve ekonomik fiyatlarla üretimi sayesinde ortaya çıkarılabilir, üretilebilir ve satılabilir hale dönüştürülür. Organizasyon ve teknolojik gelişmelerin ortak etkisi, geçen yüzyılın başlarında endüstriyel anlamda kitlesel üretimin başlamasına neden olmuştur. Fabrikalarının yönetimi ve organizasyon yapılarını, F. W. Taylor’un 19. yüzyılda ortaya koyduğu ilkeler geçerliliğini korumaktadır. Bilimsel yönetim ve yöntemlerin uygulanması ile üretimin gerçekleştirilmesi ve üretim kaynaklarının verimli kullanılması sayesinde devlet ekonomisinin gelişmesi ve büyümesi mümkündür.

Avrupa’daki yüksek işçilik ücretlerine karşılık Çin’de düşük işçilik ve enerji maliyetleri birçok sektörün Batı Avrupa’dan Çin’e ve Doğu Avrupa ülkelerine kaymasına neden olmuştur. Bunun sonucunda artan işsizlik ve sosyal sorunlar ile birlikte, Amerika’da geri ödenemeyen ev kredileri dünya ekonomisini küresel ölçekte krize sokmuştur. Ülkemizde 2002’den beri devam eden ekonomik büyüme 2008’in son çeyreğinde durağanlaşmaya başlamış ve son aylarda ise kendisini gerilemeye bırakmış, yatırımlar durma noktasına gelmiştir. Zaten ithalata dayalı ihracat, bir anlamda katma değer üretemeyen, daha çok işgücü pazarlamaya dayalı ihracatta, Çin’deki üretimin artmasıyla rekabet edemez duruma gelmektedir. Tüm bu şartlar altında, nasıl daha ucuz, daha kaliteli, daha fonksiyonel ürün geliştirilebilir, üretilebilir sorularıyla yüzleşmemiz gerekmektedir.

Üretim kaynaklarının verimli kullanılması ve tüketilmesi için fabrika/ üretim organizasyon yapılarının ve iş akış proseslerinin iyileştirilmesinde ve tedarik zincirleri düzenlenmesinde yönetim veya karar verme enstrümanı olarak simülasyon araştırmaları ve sonuçları, işletmelerin verimliliğinin arttırılmasında önemli rol oynayabilir. Müşterinin istediği maliyet ve kalitedeki ürünler ancak teknik ve organizasyon bilgisi ile gerçekleştirilebileceği, bunun sonucunda şirketlerin büyümesinin ve dolayısıyla ekonomik büyümenin sağlanabileceği bilinen bir gerçektir. İşletmelerin başarısı için verimlilik anahtar kelimedir. Verimlilik yönetimi birçok stratejileri ve enstrümanları kapsar. Bu stratejiler ve enstrümanlar

ii

çeşitli biçimlerde işletmelerin verimliliğini etkiler. Verimliliğin artışına kısa ve uzun vadede nasıl ulaşılabilir ve işletmelerin rekabet edebilirliği nasıl güven altına alınabilir? Verimlilik yönetiminde hangi enstrümanlar ve metotlar pratik olarak işletmelerde uygulanabilir? Kobi’ lerin verimlilik ile ilgili sorunları ve çözüm yolları hakkında neler yapılabilir? Bu ve benzer soruların cevapları “Fabrika/Üretim Organizasyonlarında Yeniden Yapılanma- Verimliliğin Arttırılması Yoluyla Büyüme” konulu 1.Endüstri Mühendisliği Çalıştayı’nda tartışılarak katılımcılarının dikkatine sunulmuştur. Farklı bakış açılarından daha verimli üretim için yöntem ve teknolojik gelişmeler ve çeşitli çalışmalar örnek olarak bu kitapta yer almaktadır. Bu bağlamda fabrika/ üretim organizasyon yapıları ve verimlilik ilişkileri, üretim sistemlerinde simülasyon uygulamaları ve simülasyon destekli performans ölçme, üretim maliyet hesaplama yöntemleri, üretim yöntemleri, değer akış haritalandırma ve israfların yok edilmesi, hücre imalat sistemleri, verimlilik ve optimizasyon yöntemleri konularını kapsayan çalışmalar yer almkatadır.

Endüstri Mühendisliği Bölümü tarafından gerçekleştirilen 1.Endüstri Mühendisliği Çalıştay’ına katkıda bulunan Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörü Sayın Prof. Dr. Metin Lütfi Baydar’a, Rektör Yardımcısı Sayın Prof. Dr. Vecihi Kırdemir’e, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Nilay Keskin’e, Isparta Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Sayın Hasan Hüseyin Kaçıkoç’a ve ayrıca kitabın basımını destekleyen TÜBİTAK- BİDEB’e, çalıştaya katılmak suretiyle destek veren ve kitabın oluşmasını sağlayan tüm yazarlara ayrı ayrı teşekkür ederim.

Isparta, Şubat 2009

Yrd. Doç. Dr. Halil İbrahim KORUCA

iii

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR ............................................................................................... i İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. iii Halil İbrahim KORUCA ÜRETİM İŞLETMELERİNDE ORGANIZASYON YAPILANDIRMA, VERİMLİLİK İLİŞKİSİ VE PARAMETRELERİ ................................................................................. 1 1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 1.1. Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Gelişim ............................................................ 1 1.2. İşletmelerde Verimlilik ve Büyüme İlişkisi ............................................................ 2 1.3. Verimliliği Etkileyen Faktörler ve Etkileşimi .......................................................... 3 2. ÜRETİM ORGANİZASYON YAPILARININ DEĞİŞİMİ VE GELİŞİMİ ..................... 3 2.1. Üretim Organizasyon Yapılandırmayı Etkileyen Faktörler ve Verimlilik İlişkisi ..... 4 2.2. Organizasyon Değişiklikleri .................................................................................. 8 2.3. İmalat ve Montaj Organizasyon Yapıları ............................................................ 10 2.4. Üretim Yönetimi Amaçları ve Verimlilik İlişkisi ................................................... 13 3.ÜRETİM ORGANİZASYONLARINDA PERFORMANS ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................................. 18 3.1. Üretim Organizasyon Yapılarında Performans Ölçe ve Değerlendirme ............. 20 4. KAYNAKLAR ........................................................................................................ 22 Servet HASGÜL ÜRETİM İŞLETMELERİNDE SİMÜLASYON YÖNTEMİNİN VERİMLİLİĞE ETKİSİ VE UYGULAMALI ÖRNEKLER ...................................................................................... 26 1.GİRİŞ ..................................................................................................................... 26 2.ÜRETİM İŞLETMELERİNDE SİMÜLASYON ......................................................... 27 Simülasyonun Tanımı ve Kullanımı .................................................................... 27 Üretim Sistemlerinin Bileşenleri ve Simülasyonu ................................................ 29 Malzeme Aktarma Sistemlerinde Simülasyon ..................................................... 30 3.SİMÜLASYON UYGULAMA ÖRNEKLERİ ............................................................ 32 Buzdolabı İşletmesinde Vakum İsyasyonu Simülasyonu .................................... 32 Kopresör Üretiminde Montaj Hattı Simülasyonu ................................................. 35 İş Süreçleri Yönetimi ve Simülasyonu................................................................. 37 4.SONUÇ.................................................................................................................. 40 5.KAYNAKLAR ......................................................................................................... 41 Halil İbrahim KORUCA FABRİKA ORGANİZASYONU, ÜRETİM SİSTEMİ YAPILANDIRMA VE PERFORMANS ÖLÇMEYE YÖNELİK SİMÜLASYON YAZILIMI GELİŞTİRİLMESİ (FABORG-SIM) ........................................................................................................ 42 1.GİRİŞ ..................................................................................................................... 42 2.SİMÜLASYON YÖNTEMİNİN ÜRETİM SİSTEMLERİNE UYGULANMASI ........... 45 3.FABORG-SİM YAZILIMI ........................................................................................ 49 3.1. Faborg-Sim Modelleme Modülü ......................................................................... 50 3.2. Faborg-Sim Simülatör Modülü ........................................................................... 55 3.3. Faborg-Sim Değerlendirme Modülü ................................................................... 56 4.SONUÇ.................................................................................................................. 58 5.SONRAKİ ARAŞTIRMA......................................................................................... 58

iv

6.TEŞEKKÜR ........................................................................................................... 58 7.KAYNAKLAR ......................................................................................................... 59 Durmuş ACAR DİREKT VE ENDİREKT ÜRETİM ALANLARINDA MALİYETLERİN DÜŞÜRÜLMESİ YOLUYLA VERİMLİLİĞİN ARTTIRILMASI:UYGULAMALI ÖRNEK ......................... 62 1.GİRİŞ ..................................................................................................................... 62 2.MALİYET BİLGİSİ VE YÖNETİMİ .......................................................................... 63 3.DİREKT VE ENDİREKT ÜRETİM ALANLARINDA OLUŞAN MALİYET UNSURLARI VE SINIFLANDIRILMASI .......................................................................................... 65 3.1. Gider Yerleri ...................................................................................................... 65 3.2. Mamul üretiminde ortaya çıkan maliyet unsurları .............................................. 66 3.3. Gider Çeşitleri .................................................................................................... 67 3.4. Direkt ve Endirekt Üretim Alanlarında Oluşan Maliyetler ve Mamulle İlişkisi ..... 69 4.DİREKT VE ENDİREKT ÜRETİM ALANLARINDA MALİYET DÜŞÜRME YÖNTEMLERİ .......................................................................................................... 69 5. MALİYET GİDERLERİNİN DÜŞÜRÜLMESİ ....................................................... 72 5.1. DİMM Giderlerinin Düşürülmesi ......................................................................... 72 5.2. İşçilik Maliyetlerinin Düşürülmesi ....................................................................... 73 5.3. Genel Üretim Giderlerinin Düşürülmesi ............................................................. 74 6.SONUÇ.................................................................................................................. 76 7.KAYNAKLAR ......................................................................................................... 76 Osman KULAK, Olcay POLAT, Yusuf ŞAHİN BİR ÜRETİM SİSTEMİNİN SİMÜLASYON VE DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMA YÖNTEMLERİ İLE ANALİZİ ..................................................................................... 78 1.GİRİŞ ..................................................................................................................... 78 2.YÖNTEM ............................................................................................................... 79 2.1.Değer Akışı Haritalandırma ................................................................................ 79 2.2 Mevcut Durum Haritası ....................................................................................... 80 2.3 Gelecek Durum Haritası ..................................................................................... 82 3.SİMÜLASYON ÇALIŞMASI ................................................................................... 83 3.1 Simülasyon verilerinin oluşturulması .................................................................. 85 3.2 Modelin çıktısı ..................................................................................................... 85 3.3 Mevcut Durum Haritası ile Simülasyon Sonuçlarının Karşılaştırılması ............... 86 4.SONUÇ.................................................................................................................. 87 5. KAYNAKLAR ........................................................................................................ 87 M. Bülent DURMUŞOĞLU GERÇEK ORTAMDA HÜCRESEL ÜRETİM UYGULAMALARI ............................... 90 1. GİRİŞ .................................................................................................................... 90 2. HÜCRE YAPISI .................................................................................................... 90 3. ENDÜSTRİYEL UYGULAMALAR ........................................................................ 91 3.1.Bir Kesici Takım Endüstrisinde Uygulama .......................................................... 91 3.2.Bir Cam Kalıbı Üretim Sisteminde GT Hücrelerinin Tasarımı ve Uygulanması ... 93 3.3.Ofis Hücrelerinin Planlanması ve Uygulanması ................................................ 104 4. KAYNAKLAR ...................................................................................................... 108

v

Gültekin ÖZDEMİR İŞLETMELERDE VERİMLİLİK ARTTIRMADA OPTİMİZASYON YÖNTEMLERİNİN UYGULANMASI ..................................................................................................... 110 1. GİRİŞ .................................................................................................................. 110 2. VERİMLİLİK NEDİR? ......................................................................................... 111 3. OPTİMİZASYON VE ÖZELLİKLERİ ................................................................... 112 4. VERİMLİLİK VE OPTİMİZASYON ARASINDAKİ İLİŞKİ ..................................... 115 5. SONUÇ ............................................................................................................... 116 6. KAYNAKLAR ...................................................................................................... 116 Adem GÖLEÇ, Ömer ÖZTÜRKOĞLU İMALAT STRATEJİLERİ, REKABET ÖNCELİKLERİ VE İŞLEM PLANLAMA ARASINDAKİ BAĞINTI VE PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ ......................... 118 1. GİRİŞ .................................................................................................................. 119 2. LİTERATÜR TARAMASI .................................................................................... 119 3. STRATEJİK İMALAT: KAVRAMSAL MODEL ..................................................... 122 3.1. İmalat Stratejileri .............................................................................................. 122 3.1.1. Sipariş Kazanma .......................................................................................... 123 3.1.2. Sipariş Niteliklendirme .................................................................................. 124 3.2.İmalat Yeteneğini Oluşturan Oyuncular ............................................................ 124 3.3.Rekabet Öncelikleri .......................................................................................... 125 3.3.1 Maliyet .......................................................................................................... 125 3.3.2. Esneklik ........................................................................................................ 125 3.3.3 Kalite ............................................................................................................. 126 3.3.4. Hız/Zaman .................................................................................................... 126 3.4. Ölçüm Göstergeleri .......................................................................................... 128 3.5. İşlem Planlama – Yönetim Gayretleri............................................................... 128 3.5.1. Kapasite Kararları ......................................................................................... 129 3.5.2. Tesis Kararları .............................................................................................. 129 3.5.3. Süreç ve Teknoloji Kararları ......................................................................... 130 3.5.4. İmalat Altyapı Kararları ................................................................................. 132 3.5.5. İnsan Kaynakları Kararları ............................................................................ 132 3.5.6. Yeni Ürün Sunma ......................................................................................... 133 3.5.7. Tedarik Zinciri Yönetimi ................................................................................ 133 3.5.8. Müşteri İlişkileri Yönetimi .............................................................................. 133 4.TARTIŞMA VE SONUÇLAR ................................................................................ 136 5.TEŞEKKÜR ......................................................................................................... 137 6. KAYNAKLAR ...................................................................................................... 137 Remzi VAROL METAL İMALAT SANAYİSİNDE MODERN YÖNTEMLER ve MEKANİK YÜZEY İŞLEMLERİ UYGULAMASI .................................................................................... 140 1.GİRİŞ ................................................................................................................... 141 2.MODERN İMALAT SİSTEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNDE POTANSİYEL ALANLAR ............................................................................................................... 143 3.YÜZEY İŞLEMLERİ ............................................................................................. 145 3.1. Bilyalı Dövme ................................................................................................... 145 3.1.1. Bilyalı Dövme İşlem Büyüklükleri .................................................................. 147 3.1.2. Bilyalı Dövme İşleminin Kullanım Alanları ..................................................... 151 3.1.3. Bilyalı dövme ile şekillendirme ...................................................................... 152

vi

3.2. Lazerle Dövme ................................................................................................ 152 3.2.1. Laserle Dövmenin Uygulama Alanları........................................................... 154 4.BİLYALI DÖVME İLE LAZERLE DÖVMENİN KARŞILAŞTIRILMASI .................. 156 5.SONUÇ................................................................................................................ 158 6.KAYNAKLAR ....................................................................................................... 158 Erdal AYDEMİR BİR İMALAT ATÖLYESİNDE SİMÜLASYON DESTEKLİ ORGANİZASYON YAPILANDIRMA: UYGULAMALI ÖRNEK .............................................................. 162 1.GİRİŞ ................................................................................................................... 162 2.SİSTEM ANALİZİ VE İŞ ETÜDÜ ......................................................................... 163 3.BAŞLANGIÇ DURUMU SİMÜLASYONU ............................................................ 166 4.ALTERNATİF YAPI SİMÜLASYONLARI ............................................................. 170 4.1. Alternatif-I Simülasyonu ................................................................................... 170 4.2. Alternatif- II Simülasyonu ................................................................................. 174 4.3. Alternatif-III Simülasyonu ................................................................................. 177 5.SONUÇ................................................................................................................ 180 6.TEŞEKKÜR ......................................................................................................... 180 7.KAYNAKLAR ....................................................................................................... 180 YAZARLARIN KISA ÖZGEÇMİŞLERİ .................................................................... 182

78

BİR ÜRETİM SİSTEMİNİN SİMÜLASYON VE DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMA YÖNTEMLERİ

İLE ANALİZİ

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin Pamukkale Üniversitesi

Endüstri Mühendisliği Bölümü,

Kınıklı Yerleşkesi, Denizli

okulak@pau.edu.tr

Özet

Yalın üretim, katma değer oluşturan faaliyetlerin belirlenerek israfların elimine edildiği, sürekli iyileşmeye açık sistemlerin oluşturulması için kullanılan sistematik bir yaklaşımdır. Yalın düşünce israfların ortadan kaldırılarak üretim temin süresini düşürdüğü için günümüz rekabet şartlarında firmalara önemli bir ayrıcalık sağlamaktadır. Yalın dönüşümün sağlanmasına yardımcı olan ve işletmelerin faaliyetlerine bir bütün olarak bakmalarını sağlayan araçlardan birisi de değer akışı haritalandırma yöntemidir. Değer akışı haritalandırma, sistemin mevcut durumunu analiz eden ve hangi israf kaynaklarının ortadan kaldırılması gerektiğini görmemize fırsat sağlayan etkin bir yöntemdir. Bu çalışma ile, değer akışı haritalandırma yöntemi ile simülasyon yöntemi belirli kriterler dikkate alınarak karşılaştırılmıştır. Yöntemlerin karşılaştırılması için mermer üretimi gerçekleştiren bir üretim sistemi seçilmiştir. Anahtar Kelimeler: Değer akışı haritalandırma, Simülasyon

1. GİRİŞ

Tam zamanında üretim felsefesinin başlangıç noktası olan değer; müşterinin zaman, fiyat ve kalite olarak ihtiyaçlarını karşılayan bir ürünün ve/veya hizmetin oluşturulmasıdır. Değer akışı; her ürün için esas olan ve tüm akışlar boyunca bir ürünü meydana getirmek için ihtiyaç duyulan faaliyetler bütünüdür. Bu faaliyetlerin katma değer sağlamayan bölümünün ortadan kaldırılması Değer akışı haritalandırma yöntemi ile daha sistematik gerçekleştirilmektedir.

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin

79

Değer akışı haritalandırma, tam zamanında üretim felsefesinin önemli konularından ve araçlarından biridir. Ohno (1998) ve Shingo (1985) tarafından temelleri atılmış, daha sonra Womack ve diğ. (2002) tarafından geliştirilmiştir.

Bu çalışma ile Değer akışı haritalandırma yöntemi ile simülasyon yöntemi karşılaştırılmış ve sonuçlar mermer üretimi gerçekleştiren bir sistemin analizi ile değerlendirilmiştir.

2. YÖNTEM

2.1. Değer Akışı Haritalandırma

Değer akışı haritalandırma yöntemi, çalışanların müşteri talebini daha kolay karşılamak için yapılacak iyileştirmeleri nasıl ve ne zaman gerçekleştireceklerini planlamaları için fırsat sunan sistematik bir yaklaşımdır. Bu yöntem müşteri talebini esas alarak malzemenin üretim sistemi boyunca akmasını sağlayan bir sistemi kurmak için mevcut sistemi kısa bir zamanda analiz etmek isteyen tasarımcılara önemli avantajlar sağlamaktadır.

Değer Akışı Yönetimi, ilk olarak sistematik veri toplama ve sistematik veri analizi doğrultusunda yalınlık ile bağlantı kurmaktadır. Değer Akışı Yönetimi sekiz adımdan oluşmaktadır (Durmuşoğlu, 2003). Bu adımlar;

1. Yalın hale getirmek,

2. Değer akışını seçmek,

3. Yalını öğrenmek,

4. Mevcut durumu haritalandırmak,

5. Yalın metrikleri belirlemek,

6. Gelecek durumu haritalandırmak,

7. Kaizen planları yaratmak,

8. Kaizen planlarını uygulamak.

Değer Akışı Haritalandırma, sadece yönetim aracı değil, işletmelerin yalın hale gelmesini sağlayan planlama ve uygulama sürecidir. Conner’a (2001) göre ise; yalın üretimin önemli bir aracı olan değer akışı haritalama, ürün geliştirme, proses tasarımı, hazırlık ve planlama olmak üzere dört adımdan oluşmaktadır.

Yalın, ürüne/hizmete değer eklemeyen israfların ortadan kaldırılmasıyla ilgilenmektedir. Günümüzde yalın üretim sistemi; isletmelerin rekabet gücünün korunmasında ve artırılmasında kullandıkları en temel dinamik araçlardan birisi haline gelmiştir (Zerenler ve İraz, 2002). Toyota ile ortaya çıkan yalın üretim sisteminde, hücresel

Bir Üretim Sisteminin Simülasyon Ve Değer Akışı Haritalandırma Yöntemleri İle Analizi

80

üretim, hazırlık sürelerinin düşürülmesi, toplam üretken bakım ve çekme esaslı kontrol sistemi gibi pek çok yalın üretim araç ve yöntemi kullanılmaktadır. Yalın üretim uygulamaları, otomotiv, elektronik, beyaz esya gibi sektörlere yayılmıstır (Abdulmalek ve Rajgopal, 2006).

Değer, müşterilerin para ödemeye istekli oldukları ürün dönüşümlerini içeren faaliyetlerdir. Tipik olarak müşteriler; fazla üretim, beklemeler, ıskarta, yeniden işleme, envanter, fazla işlem ya da kontrol için ödeme yapmak istemezler. Bunların hepsi israftır ve israfları yok etmeden önce bu israfları görmeyi öğrenmek gerekir. İsraf ancak tanımlanabildiği durumlar için ortadan kaldırılabilir. Müşteriler tarafından algılanan değer belirlendikten sonra mevcut durumun haritası hazırlanır. Değer akışı haritalandırıldıktan sonra iyileştirme fırsatları tespit edilerek gelecek durum haritası oluşturulur. Daha sonra müşteri çekmesine bağlı olarak üretim yapan bir sistem için iyileştirmeler yapılır. Döngünün tamamlanması için, ‘tekrar yeni gelecek durum haritaları’ oluşturulmakta ve sürdürülebilir mükemmellik için sürekli bir gelişim sağlanmaktadır (Duggan, 2002).

Yalın üretim uygulamalarında değer akışı haritalandırma yöntemini kullanan literatürdeki bazı çalışmalar şunlardır: Kulak ve diğerleri, 2000, Scullin, 2005, Donatelli ve Harris, 2001, Czarnecki ve Loyd, 2001, Venkat ve Wakeland, 2006, Lian ve Van Landeghem, 2002, Ahmetoğlu, 2007, Özgürler, 2007.

2.2 Mevcut Durum Haritası

Mermer sektöründe faaliyet gösteren bir işletme için Değer Akışı haritalandırma yöntemi kapsamında ilk olarak mevcut durum haritası hazırlanmıştır. Ürün grubu olarak 61x61x1,5 cm ebatlarındaki ürünleri içeren grup seçilmiştir. Seçilen ürün ailesi sırasıyla; ham kesim, yarma, kalibre ve dolgu bölümlerinden geçmektedir. Yarı mamul ünitesine geçmeden önce bütün ürünler bir gün boyunca kurutma bölümünde bekletilmektedir. Kurutma bölümünün ardından yarı mamul ünitesine alınan ürünlere silim, ebatlama ve seleksiyon işlemleri uygulandıktan sonra sevkiyat yapılmaktadır.

Günlük çalışma süresi;

8×60 – (2×10) – 30 = 430 dak.× 60 × 3 vardiya = 77400 sn./gün olarak hesaplanmıştır.

Çeşitli faaliyetler için öngörülen süreler Tablo 1’de özetlenmektedir.

Yarma, kalibre - honlama ve dolgu makineleri için güvenilirlik oranı %84, silim ebatlama makineleri için %81 ve seleksiyon için de %84 olarak hesaplanmıştır.

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin

81

Tablo 1. Yürütülen faaliyetler için Öngörülen süreler

Faaliyet Süre (dakika)

Takım değiştirme 15

Temizlik 10

Bakım 5

Proses parametrelerinin ölçümü ve ayarı 10

Kalıp ve aparat değişimi 5

Takım değiştirme ve dönüşüm 15

Operatör yokluğu 5

Taşıma 15

Her prosese göre çevrim zamanı, hazırlık süreleri, güvenilirlik oranları hesaplanmıştır. Makinelere ait hesaplamalar Tablo 2’de belirtilmektedir.

Tablo 2. Süre tablosu

Ham

Kesim Yarma

Kalibre Honlama

Dolgu Kazıma Silim Ebatlama Seleksiyon Tamir Keçe

Çevrim Süresi (sn)

19.3 13,2 12.7 13.1 10.0 10.0 10.0 3.0 30.7 10.0

Hazırlık Süresi (dak)

30.0 10-15 3.0 15-20 - 5-10 20-25 - 5-10 5.0

Güvenilirlik Oranı (%)

84 84 84 84 81 81 81 84 - 84

Vardiya Çalışma Süresi

25800 25800 25800 25800 25800 25800 25800 25800 25800 25800

Mevcut durum haritası incelendiğinde temin süresinin 114,8 saat olarak belirlenmiştir. Ham kesim, yarma, kurutma, seleksiyon ve kasalama öncesinde fazla stok bulunduğu görülmektedir. Yine ham kesim basta olmak üzere bazı operasyonlar için hazırlık sürelerinin fazla olduğu görülmektedir.

Bir Üretim Sisteminin Simülasyon Ve Değer Akışı Haritalandırma Yöntemleri İle Analizi

82

DolguYan

KesmaSeleksiyon Kasalama

Üretim Müdürlüğü

C/T:13,25 sn

C/O: 10~15 dak

Uptime:%84

3 Shifts

25800 sn

C/T: 10 sn

C/O: 10~15 dak

Uptime:%81

3 Shifts

25800 sn

C/T:13,1 sn

C/O: 15~20 dak

Uptime:%84

3 Shifts

25800 sn

C/T:12,7 sn

C/O: 3 dak

Uptime:%84

3 Shifts

25800 sn

C/T:5 sn

3 Shifts

Uptime:%84

25800 sn

C/T: 3 sn

Uptime:%81

3 Shifts

25800 sn

STOK ALANI

Kazıma Silim

C/T:10 sn

3 Shifts

Uptime:%81

25800 sn

C/T:10 sn

C/O:5~10 dak

Uptime:%81

3 Shifts

25800 sn

61x61x1,5

(299 adet)%9,09 Alt ebat

%5,96 Tamir

61x61x1,5

(271 adet)%1,33 Alt ebat

%9,36 Tamir

KURUTMA 63x63x1,5

(388 adet)

63x63x1,7

(396 adet)

%1 Alt Ebat

63x63x1,5

(388 adet)%0,5 Tamir

%1,51Alt Ebat

63x63x1,5

(352 adet)%9,27 alt ebat

Mermer Ocakları

Aylık Tahminler

Kafa

Kesme

C/T: 10 sn

C/O: 10~15 dak

Uptime:%81

3 Shifts

25800 sn

Günlük

GünlükGünlük

13,25 sn

7,75 sa

3 sn

5,8 saat

Katma Değer Süresi:50,625 sn

Temin Süresi: 114,8 saat

10 sn

1 gün

5 sn

5,25 saat

ÜRETİM

ŞEFİ

61x61x1,5

(310 adet)%87,41 Normal

%12,58 Tamir

Günlük

YarmaKalibre-

Honlama

Yıllık/Aylık Tahminler

Kurutma

Günlük/Haftalık Siparişler

Günlük Siparişler

1 konteynır = 24 palet

1 palet = 66 taş

1 konteynır = 1584 taş

Ham

Kesim-ST

10x Günlük

C/T:38,75 sn

C/O: 30 dak

Uptime:%84

3 Shifts

25800 sn

3 gün

19,375

3 gün

63x63x4,1

(200 adet)

Günlük

Şekil 1. Mevcut durum haritası

Seleksiyon Kasalama

Üretim Müdürlüğü

C/T:13,25 sn

C/O: 10~15 dak

Uptime:%84

3 Shifts

25800 sn

C/T:5 sn

3 Shifts

Uptime:%84

25800 sn

C/T: 3 sn

Uptime:%81

3 Shifts

25800 sn

STOK ALANI

Silim

Ebatlama

C/T:10 sn

C/O:5~15dak

3 Shifts

Uptime:%81

25800 sn

Mermer Ocakları

Aylık Tahminler

13,25 sn

0,78 saat

3 sn

0,78 saat

Katma Değer Süresi : 50,625sn

Temin Süresi: 50,34 saat

10 sn

1 gün

Yarma-

Kalibre-

Dolgu

Yıllık/Aylık Tahminler

Günlük/Haftalık Siparişler

Günlük Siparişler

1 konteynır = 24 palet

1 palet = 66 taş

1 konteynır = 1584 taş

Günlük

3xGünlük

40 taşlık palet

Dolgu

malzemesi

Hazırlık

süreleri

Hazırlık

süreleri

Kanban

Projesi

5 sn

0,78 saat

Blok

Kesimi FIFO FIFO

19,375

1 gün

FIFO

40 taşlık palet

C/T:19,375 sn

C/O: 30 dak

Uptime:%84

3 Shifts

25800 sn

Şekil 2. Gelecek durum haritası

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin

83

Gelecek Durum Haritası Mevcut durum haritası ile değerin üretim süreci içerisinde nasıl aktığı, israf ve israf kaynaklarının neler olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra yalın akış prensipleri dikkate alınarak gelecek durum haritası oluşturulmuştur. Mevcut durum haritasına göre, malzemelerin makineler arasında çok bekledikleri görülmüştür. Takt süresine göre üretim ve çekme esaslı üretim kontrol sistemi nedeniyle mevcut durum haritasında temin süresini artıran operasyonların önündeki bekleme süreleri azaltılmıştır. Takt süresi, ürün grubuna yönelik günlük üretim talebi 1238 adet alınarak hesaplanmıştır. Bu durumda;

Takt süresi= Net çalışma süresi/Günlük Talep

Net çalışma süresi= 77400 sn.

Günlük Talep Hedefi = 1238 ürün/gün

Takt süresi= 77400/1238= 62,5 sn

Yine mevcut durum haritasında ham kesme öncesinde oluşan hazırlık süresinin düşürülmesi için hazırlık süresi içsel ve dışsal süreler olarak ayrıştırılmıştır. Süreler analiz edildiğinde hazırlık süresinin büyük bir kısmını dışsal hazırlık süreleri oluşturmaktadır. Kesim makinesi bir önceki işi tamamlayıp beklerken, bir sonraki iş için gerekli olan taş stok alanında araştırılmaktadır. Bu süre hazırlık süresini artırmaktadır.

Gelecek durum haritasında önerilen iyileştirmelerin gerçekleşmesi durumunda sistemdeki gelişme durumu Tablo 3’de göstermektedir.

Tablo 3. Operasyonlara yönelik gelişim düzeyleri

Ham

Kesim (gün)

Yarma (saat)

Kurutma (gün)

Seleksiyon (saat)

Kasalama (saat)

Toplam Süre (saat)

Toplam Çevrim

Zamanı (sn

Mevcut Durum 3 7,75 1 5.8 5.25 42.81 26.25

Gelecek Durum 1 0,78 1 0.78 0.78 26.34 26.25

Gelişim (%) 66,67 89,94 - 86,55 86.55 38.47 -

3. SİMÜLASYON ÇALIŞMASI

Simülasyon, gerçek hayatta mevcut olan veya yapılması tasarlanan sistemlerin modellerinin oluşturulması ve bu modeller yardımıyla sistemin olası davranışları hakkında bilgi sahibi olunmasıdır. Bu şekilde gerçek sistemin çalışması maliyetleri model maliyetlerine indirgenmiş olacaktır. İşletmenin üretim ortamındaki simülasyon çalışması için ARENA 10.0 simülasyon programından faydalanılmıştır.

Bir Üretim Sisteminin Simülasyon Ve Değer Akışı Haritalandırma Yöntemleri İle Analizi

84

Değer akışı haritasında 400 taşlık bir değer akışı oluşturulmuştur. Normalde parçalar paletlerde belirli sayılara ulaştıktan sonra diğer proses, alt ebat ya da tamire gitmek üzere taşınırlar. Bu nedenle, simülasyon çalışmasında prosesler arası taşımalar paletlerle yapılmıştır. Yarma bölümünden önce 20 adet olan ürün palet kapasitesi, diğer bölümler arasında 40 adet/palet kapasite ile taşıma yapılmaktadır.

Simülasyon çalışmasında mevcut durumda bulunan değerlerin karşılaştırılması için ortak bir noktanın bulunması gerekmektedir. Karşılaştırma için çıktı miktarı referans noktası olarak belirlenmiştir. 400 parçalık partilerin girişinden sonra, çıkan 310 parçalık taş baz alınarak simülasyonda 310 adet taşın çıktısı için model çalıştırılmıştır. Böylece aynı sayıda çıktı elde etmek için girmesi gereken taş adedinin kaç olduğu belirlenmiştir. Ancak her prosesten sonra oluşabilecek olan tamir ya da alt ebat hataları işletmenin bir aylık verileri incelenerek oluşturulmuştur. Elde edilen hata yüzdeleri Arena programının Input Analyzer kısmında formül edilerek sisteme yerleştirilmiştir. Hata yüzdelerinin incelenmesi sonucu Tablo 4’te elde edilmiştir.

Mevcut durum haritasında proseslerden geçen taşların alt ebata, tamire ya da normal sürece gidiş yüzdeleri aşağıdaki Tablo 5’te gösterilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi başlangıçta giren ürünün %57,48’i kasalara yerleştirilebilmekte. Bunun yanında ölçümü yapılan 400 parçalık partinin 39 adedi yani yaklaşık %10’u da tamir bölümünden kasaya yerleştirilmiştir. Bunun yanında, hurdaya ayrılacak olan malzemeler 400 parçalık bir grup içinde fazla bir yüzdeye de sahip olmadıkları için simülasyonda daha ayrıntılı olarak gösterilmiştir.

Tablo 4. Makinelerden hatalı çıkma yüzdeleri

İşlem

Ortalama %

Alt ebat Tamir Hurda

Yarma 1,17 - 0,09

Kalibre 0,29 0,23 -

Silim 7,9 - 1

Ebatlama 19,6 9,2 -

Seleksiyon 4,7 10,6 -

Tablo 5. Temiz ürün çıkma yüzdesi

Giren(%) Altebat(%) Tamir(%) Hurda(%) Çıkan(%)

Yarma 100,00 1,00 99,00

Kalibre 99,00 1,51 5,00 92,49

Silim 92,9 9,27 83,22

Ebatlama 83,22 9,09 5,96 68,17

Seleksiyon 68,17 1,33 9,36 57,48

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin

85

3.1 Simülasyon verilerinin oluşturulması

Simülasyon için veri oluşturma aşamasında işletmenin bir aylık üretiminin günlük verileri incelenmiştir. 61x61 ölçülerindeki bütün proseslerdeki işlem süreleri, taşıma sürleri, alt ebata düşüm oranları, tamir bölümü için ayrılan ürünlerin oranları ve hurdaya ayrılan ürünlerin oranları detaylı olarak araştırılıp belirlenmiştir.

3.2 Modelin çıktısı

Toplamda 67.2701 saatlik çalışmadan sonra 310 adet ürün çıktısı elde edilmiştir. 61x61 ve 63x63 ebatlarındaki taşlar için süreçler arasındaki mamul geçişlerine ait bilgiler Tablo 7’de özetlenmektedir. 61x61 ebatlarındaki ürünler için sistemde değer katılan ve katılmayan süreler Tablo 8’de sunulmuştur.

Tablo 7. Süreçler arası mamul geçişleri

Ürün Adı Giren Çıkan

61x61 381 400

63x63 3265 1840

Kazıma_alt ebat 51 80

Tamir_Seleksiyon 77 40

Seleksiyon_Tamir 34 40

Yarma_Alt ebat 2 0

Tablo 8. Değer katılan ve katılmayan süreler

VA (sn)

NVA (saat)

Toplam Süre (saat)

Simülasyon 310 Çıktı

Ortalama 82,154 21,343 33,838

Minimum 41,04 21,29 23,858

Maksimum 108 21,4 64,264

Değer katılmayan sürelerden bekleme ve taşıma süreleri ürünler bazında detaylı olarak Tablo 9’da gösterilmiştir.

Tablo 9. Bekleme ve taşıma süreleri

Ürün Adı Bekleme Süresi

(saat) Taşıma Süresi

(saat)

61x61 12.27 0.196

63x63 5.34 0.17

Kazıma_alt ebat 21.53 0.19

Tamir_Seleksiyon 22.22 21.69

Tablo 10’da ise ortalama bekleme süreleri gösterilmiştir. Ayrıca 61x61 ölçülerindeki ürünlerin sistemde geçirdikleri ortalama süre hesaplanmıştır. Bu süre 21,7 saat ile 47,6 saat arasında değişmekte olup 29,375 saat ortalama olarak hesaplanmıştır. 61x61 ölçüsündeki ürünler

Bir Üretim Sisteminin Simülasyon Ve Değer Akışı Haritalandırma Yöntemleri İle Analizi

86

için proses içi ürün sayısı 415 ile 519 arasında değişmekte olup ortalama 438 adet olarak gözlemlenmiştir.

Tablo 10. Kuyrukta Bekleme Süreleri

Ortalama Ham

Kesim Yarma,

K&H, Dolgu

Kazıma, Silim

Ebatlama Seleksiyon Kasalama Tamir

Ortalama 2.6 1.11 1.21 1.79 3.72 0.17

Minimum 0 0 0 1.73 0 0

Maksimum 5.79 15.5 15.8 15.8 16.7 0.34

3.3 Mevcut Durum Haritası ile Simülasyon Sonuçlarının Karşılaştırılması

Bu bölümde değer akışı haritalandırma yönteminin mevcut durum haritasında elde edilen sonuçlar ile simulasyon sonuçları karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma için girdi ve çıktı olarak ürün sayısı, ve katma değer sağlamayan faaliyetlere ait veriler kullanılacaktır.

Girdiler ve çıktılar açısından karşılaştırma Tablo 11’de gösterilmiştir. Bu veriler incelendiğinde iki sistem de hemen hemen aynı sayıda girdi ve çıktı ile değerlendirilmiştir.

Tablo 11. Mevcut Durum ile Simülasyonun Girdi-Çıktı Tablosu

Mevcut Durum

Yarma, K&H, Dolgu

Kazıma, Silim,

Ebatlama Seleksiyon Tamir Toplam

Giren 400 388 299 49 400

Temiz 388 299 271 39 310

Alt Ebat 2 68 4 6 80

Tamir 4 21 24 - 49

Hurda 6 0 0 4 10

Simülasyon

Yarma, K&H, Dolgu

Kazıma, Silim,

Ebatlama Seleksiyon Tamir Toplam

Giren 381 440 320 80 381

Temiz 400 320 320 40 310

Alt Ebat 0 80 0 0 80

Tamir 0 40 40 0 80

Hurda 0 0 0 0 0

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin

87

Katma değer sağlayan ve sağlamayan sürelerle ilgili sonuçlar Tablo 12’de sunulmuştur. Tablo incelendiğinde simülasyon sonucunda elde edilen katma değer sağlamayan süre daha düşük gözlemlenmiştir. Bu durum simülasyonun daha dengeli sonuç vermesi ile yorumlanabilir. Değer akışı haritalandırmada 3 farklı ve anlık değerin ortalaması alındığı için daha yüksek değer edilmiş olabilir.

Tablo 12. Değer katan ve katmayan sürelerin karşılaştırılması

Mevcut Durum H.

Simülasyon

Ortalama Minimum Maksimum

VA (sn) 50,625 82,15 41,04 108

NVA (saat) 42,78 21,34 21,29 21,4

Sonuç olarak değer akış haritalandırma çalışmasında oluşturulmuş olan mevcut durumun verileri, simülasyon modeli verileri ile karşılaştırılmıştır. Katma değer sağlamayan faaliyet süreleri ile ilgili veriler incelendiğinde Simülasyon sonucu elde edilen sonuçların Değr akışı haritanlandırma ile elde edilen sonuçlardan daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu sürelerden en fazla etkiye sahip bekleme süreleri de karşılaştırıldığında simülasyonda değişkenliğin fazla olduğu ancak ortalamalara göre mevcut durum haritası yönteminden daha düşük bekleme sürelerinin oluştuğu gözlenmiştir.

4. SONUÇ

Bu çalışma ile bir sistemdeki israfları analiz etmek için kullanılan değer akışı haritalandırma yöntemi ile simülasyon yöntemi mermer üreten bir sistemin analizinde karşılaştırılmıştır.

Sonuçlar karşılaştırıldığında simülasyon sonuçlarının daha güvenilir sonuçlar sağladığı tespit edilmiştir. Değer akışı haritalandırma yönteminde değişik 3 farklı zamanda elde edilen sonuçların ortalaması alınarak harita hazırlandığı için sonuçlar olması gerekenden yüksek veya düşük olabilmektedir. Bunun yanında bu yöntemin uygulaması açısından simülasyon modelinin hazırlanması ile karşılaştırıldığında daha kısa sürede gerçekleştirilebilir.

5. KAYNAKLAR

ABDULMALEK F.A., RAJGOPAL J., Analyzing the benefits of lean manufacturing and value stream mapping via simulation: A process sector case study, Int. J. Production Economics, Article in Press, 2006.

Bir Üretim Sisteminin Simülasyon Ve Değer Akışı Haritalandırma Yöntemleri İle Analizi

88

AHMETOĞLU, F.

Değer akış haritalandırma ve geleneksel kanban sisteminin kurulması, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.

CONNER, G.

Lean Manufacturing For The Small Shop, Society Of Manufacturing Engineers Press, Dearborn, Michigan,2001.

CZARNECKİ, H., LOYD, N.

Simulation of Lean Assembly Line for High Volume Manufacturing, Proceedings of the Huntsville Simulation Conference, 2001

DONATELLI, A., HARRİS, G.

Combining Value Stream Mapping and Discrete Event Simulation, Proceedings of the Huntsville Simulation Conference, 2001

DURMUŞOĞLU, M. B.

Just In Time Production, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 1998.

DURMUŞOĞLU B., KULAK O., VE ERDOĞAN N.,

Teknik Plastik Parça Üreten Bir Sistemde Değer Akışı Haritalandırma ve Kanban Sistemi Uygulaması, YA/EM Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisliği 21. Ulusal Kongresi, 370-373, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. 12-14 Haziran 2000.

DUGGAN, K. J.

Creating Mixed Model İn Value Streams, Productivity Press, New York, 2002.

LIAN, Y-H., VAN LANDEGHEM, H.

An Application of Simulation and Value Stream Mapping in Lean Manufacturing, Proceedings of the 14th European Simulation Symposium, 2002.

OHNO T.,

Toyota Production System: Beyond Large-Scale, Production Productivity Press Oregon, 1988

ÖZGÜRLER, Ş.

Değer akış haritalandırma ve conwip sistemine yönelik bir tasarım, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.

SCULLIN, M. E.

Integrating value stream mapping and simulation, Brigham Young University, School of Technology, Master of Science, 2005

Osman Kulak, Olcay Polat, Yusuf Şahin

89

SHINGO, S., A Revolution in Manufacturing: The Smed System, Productivity Press, Cambridge, MA, 1985

VENKAT, K., WAKELAND, W.W.

Using Simulation to Understand and Optimize a Lean Sevice Process, Business and Industry Symposium, 2006

WOMACK, P., J.JONES, T. D. ROOS, D.,

Dünyayı Değiştiren Makine, Otomotiv Sanayicileri Derneği Yayınları, İstanbul, 2002.

ZERENLER M., İRAZ R.,

Japon Yönetim Anlayışı Ve Şirket Ağları (Keiretsu) Analizi, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Birimler Fakültesi, 2002

185

Osman KULAK, Doç. Dr.

Pamukkale Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümünde Öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümünde doktorasını 2003 yılında tamamlamıştır. Hücresel üretim, yalın üretim, aksiyomlarla tasarım ilkeleri ve üretimde simülasyon uygulamaları ile ilgili araştırma ve yayınları mevcuttur.

Olcay POLAT, Arş. Gör.

Pamukkale Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümünde araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. 2008 yılında Pamukkale Üniversitesi Endüstri Mühendisliği A.B.D.’da Yüksek Lisans eğitimini tamamlamıştır. Montaj hattı dengeleme ve üretim sistemlerinin simülasyonu konusunda çalışmaları bulunmaktadır.

Ömer ÖZTÜRKOĞLU, Arş. Gör.

Kayseri, 1980 doğumlu. Dokuz Eylül Üniversitesi Endüstri Mühendisliğinden 2003 yılında mezun oldu. Sonrasında, 2006 yılında Erciyes Üniversitesi Endüstri Mühendisliğinden Yüksek Lisans derecesini aldı. Şu an Auburn Üniversitesi Endüstri ve Sistem Mühendisliği bölümünde doktora eğitimine devam etmektedir.