BUDŻET OBYWATELSKI GLIWICE

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

opracowanie:

Paweł Harlender Bartosz Rybczak

Petros Tovmasyan

1. Wstęp Budżet partycypacyjny to w Polsce jeszcze nowość, pomimo tego, że obecny jest już od 2011 roku, gdy po raz pierwszy wprowadzono go w Sopocie. W kolejnych latach pojawił się także w Elblągu, Gorzowie Wielkopolskim, Poznaniu, Zielonej Górze, Warszawie, Zabrzu, Katowicach, Dąbrowie Górniczej, Poznaniu, Łodzi, Tarnowie, Wrocławiu, Kielcach, Wodzisławiu Śląskim, Toruniu, Wałbrzychu, Białymstoku, Karpaczu, Giżycku i wielu, wielu innych miastach Polski. Z pewnością stosuje się go w każdym województwie. Pomimo tak wielu przykładów zastosowania zjawisko to można uznać za nowość ponieważ obserwując poczynania poszczególnych miast można odnieść wrażenie, że każdy chce stworzyć swoje indywidualne rozwiązania. To oczywiście dobre zjawisko, szukając własnej drogi nie można zapominać jednak o kilku podstawowych, fundamentalnych wręcz zasadach stosowania budżetu partycypacyjnego.

2. Czym jest budżet partycypacyjny? Budżet partycypacyjny, zwany często obywatelskim, jest techniką służącą aktywizacji mieszkańców i to jest jego podstawowa funkcja ­ poprzez oddanie części decyzyjności zachęcić społeczność do zaangażowania się w sprawy swojego najbliższego otoczenia. W pewnym sensie jest to też dzielenie się odpowiedzialnością za stan miasta z jego “użytkownikami”. Oprócz tego, budżet partycypacyjny spełnia szereg innych, bardzo istotnych funkcji:

­ legitymizuje politykę miejską, ­ promuje innowacyjność i przedsiębiorczość, ­ pozwala podejmować trudne decyzje, ­ pozwala uzyskać od mieszkańców szczegółowe informacje o funkcjonowaniu miasta, ­ wspiera decentralizację władzy, ­ zmniejsza dystans między rządzącymi a mieszkańcami, ­ buduje wzajemne zaufanie, ­ zwiększa popularność zaangażowanych polityków, ­ aktywizuje mieszkańców, ­ tworzy społeczeństwo obywatelskie, ­ demokratyzuje proces podejmowania decyzji, ­ buduje dialog władzy z NGO, ­ zwiększa przejrzystość finansów publicznych, ­ ma wpływ na zmniejszenie korupcji.

3. Podstawowe zasady budżetu partycypacyjnego Badacze budżetu partycypacyjnego zgodnie podkreślają kilka głównych zasad tego mechanizmu ­ mieszkańcy rozmawiają na specjalnie w tym celu powołanych płaszczyznach dyskusji, nie opierają się jedynie na już istniejących instytucjach, takich jak rada miejska czy rada osiedla, a dyskusja nie toczy się drogą korespondencyjną czy przez ankiety internetowe. Ponadto, budżet partycypacyjny nie może być ograniczony jedynie do poziomu osiedla

1

czy dzielnicy, powinien pojawić się w nim projekt ogólnomiejski. Wyniki BO są wiążące, co odróżnia go od konsultacji społecznych. Na każdym etapie mieszkańcy są wyczerpująco informowani o przebiegu prac. Reasumując ­ w budżecie partycypacyjnym najistotniejsze jest spotkanie mieszkańców i dyskusja o mieście.

4. Przykłady z innych miast Poniżej przedstawiamy poglądowe zestawienie podstawowych zasad BO w kilku miastach Polski. Nie można oczywiście porównywać Gliwic z miastami wojewódzkimi 1:1 np. w zakresie kwoty przeznaczonej na zadania jednoroczne, natomiast procedury i zasady dobrze ukazują trendy ogólnopolskie. GLIWICE KATOWICE KRAKÓW ŁÓDŹ WROCŁAW

Kwota 2,5 mln. zł. 20 mln. zł. 10 mln. zł. 40 mln. zł. 20 mln. zł.

Wnioskodawcy RO, radni RM, MRM, 15 osób

1 osoba 15 osób 15 osób 1 osoba

Konsultacje Brak ustaleń TAK ­ Akcja edukacyjna / Dzielnicowe prezentacje

TAK ­ Spotkania z mieszkańcami

TAK ­ Spotkania z mieszkańcami

TAK ­ Laboratoria Obywatelskie

Podział wniosków dzielnicowe ogólnomiejskie/ dzielnicowe

ogólnomiejskie/ dzielnicowe

ogólnomiejskie/ dzielnicowe

brak podziału

Czas trwania akcji marzec ­ czerwiec marzec ­ wrzesień

luty ­ lipiec kwiecień ­ grudzień

styczeń ­ październik

www brak http://bo.katowice.eu/Strony/default.aspx

http://krakow.pl/budzet

http://budzet.dlalodzi.info/

http://www.wroclaw.pl/wroclawski­budzet­obywatelski

Powyższe zestawienie rodzi kilka podstawowych wniosków: ­ procedury są maksymalnie uproszczone, odchodzi się od wskazywania wielu podmiotów

uprawnionych do zgłaszania projektów, dając to prawo nawet jednej osobie, ­ zdecydowany nacisk kładzie się na spotkania z mieszkańcami; ­ oraz podział wniosków na lokalne i ogólnomiejskie, ­ wydłuża się całą procedurę nawet do 12 miesięcy, co pozwala przeprowadzić naprawdę

skuteczną akcję informacyjną i konsultacyjną, ­ tworzy się dedykowane platformy komunikacji z mieszkańcami.

5. Analiza proponowanych zmian 5.1. Zmiany wdrożone w 2015 roku:

5.1.1. INFORMACJA ­ w naszej ocenie ogłoszenie w MSI i na stronie internetowej miasta to zbyt mało, by akcję informacyjną określić “szeroką”. Przede wszystkim zabrakło spotkań z mieszkańcami, plakatów, ulotek informacyjnych, ogłoszeń w prasie. Akcja “BO” powinna posiadać swoją własną stronę internetową.

2

5.1.2. NABÓR WNIOSKÓW ­ łączenie wniosków tożsamych i lekka modyfikacja ich przedmiotu to logiczne działanie. O powodach odrzucenia wniosku wnioskodawca powinien być poinformowany niezwłocznie po podjęciu takiej decyzji.

5.1.3. GŁOSOWANIE ­ Brak uwag. 5.2. Zmiany proponowane do wdrożenia w procedurze docelowej:

5.2.1. PODZIAŁ PULI ŚRODKÓW NA OSIEDLA ­ jest to zmiana pozytywna, należy jednak mieć na uwadze dwa aspekty ­ po pierwsze, wśród projektów powinny znaleźć się również propozycje ogólnomiejskie. Po drugie, podział puli musi zostać dokonany niezwykle ostrożnie ­ według nas proponowana kwota minimalna dla najmniejszego osiedla (50 000) jest zbyt mała. Procedura podziału kwoty powinna być stała.

5.2.2. POSZERZENIE GRUPY INICJATYWNEJ ­ zdecydowanie pozytywnie należy ocenić przyznanie prawa inicjatywy wnioskodawczej grupie 15 osób. Jednak według nas grupę tę należy rozszerzyć o organizacje pozarządowe, których przedmiotem działania jest często właśnie rozpoznawanie i artykułowanie potrzeb mieszkańców. Z tego punktu widzenia zupełnie nielogiczne wydaje się pomijanie tych podmiotów.

5.2.3. AKCJA INFORMACYJNA I ZBIERANIE OPINII W OSIEDLACH ­ prawdopodobnie ten etap procedury będzie przesądzał czy cały BO ma w gliwickim wydaniu sens. Jak wspomniano na wstępie, etap konsultacji jest dla tej techniki aktywizacyjnej kluczowy. W proponowanych zmianach zadanie to przerzuca się na barki Rad Osiedlowych ­ ludzi poświęcających pracy społecznej swój wolny czas. Należy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy RO posiadają narzędzia i środki do realizacji tego najważniejszego etapu procedury. Czy na przeprowadzenie konsultacji otrzymają środki finansowe? Czy znajdzie się budżet na plakaty, ulotki, ogłoszenia w prasie?

5.2.4. MOŻLIWOŚĆ WYCOFANIA WNIOSKU ­ logiczne uprawnienie wnioskodawcy, bezspornie możliwość taka powinna istnieć. Wycofanie wniosku powinno być jednak dobrze uzasadnione.

5.2.5. GŁOSOWANIE W OBRĘBIE OSIEDLI ­ zmiana wykluczająca jedną z największych wad naszego BO ­ bezsensownej rywalizacji o środki finansowe między osiedlami.

5.2.6. MINIMALNA KWOTA DLA NAJMNIEJSZEGO OSIEDLA ­ 50 000 zł. Kwota ta budzi nasze poważne wątpliwości ­ poważnie ograniczy możliwość zgłaszania projektów przez mieszkańców danej dzielnicy, dyskryminując ich ze względu na miejsce zameldowania. Np. plac zabaw o powierzchni 200 m2 wraz z dokumentacją projektową to koszt ok. 250 000 zł, budowa siłowni zewnętrznej to ok 70 000 zł, boisko ze sztuczną nawierzchnią kosztuje ok. 350 000 zł. 1

1 http://www.wroclaw.pl/ile­kosztuje­plac­zabaw­i­dlaczego­tyle

3

5.2.7. WERYFIKACJA FORMALNA I MERYTORYCZNA WNIOSKÓW ­ nowa procedura nie przewiduje korekty odrzuconego wniosku ­ to niedopatrzenie wymagające zdecydowanej poprawki.

5.2.8. PRÓG UDZIAŁU MIESZKAŃCÓW ­ pięcioprocentowy próg może być niejednokrotnie barierą nie do pokonania dla mieszkańców osiedla. Obecnie stan partycypacji społeczeństwa w demokratycznych procesach decyzyjnych znajduje się na niezadowalającym poziomie, mieszkańców nie należy zniechęcać kolejnym utrudnieniami i obostrzeniami. A jeśli wprowadzony zostanie próg, to brak jasnych zasad co z pulą środków, które przepadną w przypadku nieprzekroczenia wskazanego poziomu uczestnictwa.

5.3. Odrzucone propozycje zmian: 5.3.1. Ograniczenie zakresu przedmiotowego składanych wniosków ­ naszym

zdaniem decyzja o odrzuceniu tej propozycji to błąd. Mieszkańcy zgłaszali różne projekty do BO, niestety po weryfikacji urzędników dopuszczono jedynie 9 wniosków nie związanych z remontami infrastruktury (na 36 poddanych pod głosowanie). Należy podkreślić, że remonty dróg i chodników to zadanie ZDM i z budżetu tej instytucji powinny być realizowane.

6. Inne uwagi

­ Gliwicki “Budżet Obywatelski” podzielono na trzy grupy zadaniowe: inwestycje, remonty oraz pozostałe wydatki bieżące. Każda grupa otrzymała pewną pulę środków. Korzystając z dobrych praktyk innych miast należałoby wprowadzić podział budżetu na dwie kategorie zadaniowe: osiedlowe oraz ogólnomiejskie.

­ Cechą charakterystyczną naszej wersji BO jest brak konsultacji z mieszkańcami.

W nowej edycji mają pojawić się konsultacje przeprowadzone siłami rad osiedlowych, nie wiadomo nam jednak nic o przekazaniu radom niezbędnych środków potrzebnych do podjęcia takiego zadania.

­ Cała procedura BO powinna zaczynać się konsultacjami, budżet partycypacyjny to proces, który może trwać cały rok, a spotkania mogą i powinny być organizowane wielokrotnie.

­ Nadal isnieje zbyt dużo niedopowiedzeń formalnych np. ­co w przypadku, gdy osiedle

nie posiada swojego organu przedstawicielskiego? Czy w ogóle nie bierze udziału w BO? Co z pulą finansową, jeśli w głosowaniu nie zostanie przekroczony próg uczestnictwa?

4

­ Urząd powinien przygotować broszurę w stylu “Poradnika wnioskodawcy”, w której, oprócz zasad BO, w prosty sposób przedstawiono by ideę budżetu partycypacyjnego oraz wskazano co może być przedmiotem wniosku.

­ W naszym odczuciu zasady przeprowadzania Budżetu Obywatelskiego powinny mieć

umocowanie w uchwale Rady Miasta. Prezydent w drodze decyzji powinien podawać tylko kwotę przeznaczoną na realizację zadania.

­ Zdecydowanie brakuje w procedurze etapu ewaluacji. Nie można doskonalić

mechanizmów nie poddając ich merytorycznej ocenie. ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Bibliografia: Budżet Obywatelski w Polsce; Dariusz Kraszewski, Karol Mojkowski; Warszawa 2014 Budżet partycypacyjny. Krótka instrukcja obsługi; Wojciech Kębłowski; Warszawa 2013 http://bo.katowice.eu/ http://krakow.pl/budzet http://budzet.dlalodzi.info/ http://www.wroclaw.pl/wroclawski­budzet­obywatelski

5