BUKK 3. Ders - etu.edu.trkayit.etu.edu.tr/turk_dili/tur_102/hafta_8.pdfBazı künyelerin altında ise pdf simgesi değil, tam metin arama simgesi vardır. Bu örnekte simgeye tıklandığında

8. HAFTA

TÜR 102 TÜRK DİLİ

Bu bölümün tamamlanmasıyla birlikte;

Keşif aracının veri tabanlarındaki bilgilere ve kaynaklara erişim

açısından etkin kullanılabilmesi için gerekli bilgilerin edinilmesi

Keşif amacıyla kullanılan alternatif araçların tanınması

Tarama teknik ve stratejileri hakkında bilgi edinilmesi

Böylece gerekli bilgi kaynaklarını ararken daha sağlıklı sonuçlar

alabilmek için gerekli donanımın kazanılması

amaçlanmaktadır.

Amaçlar

8.HAFTA TÜR 102 TÜRK DİLİ 2

Keşif aracı

Bütünleşik arama

Arama sonuçlarını daraltma

Gelişmiş arama

Boole mantığı

Arama stratejileri

Arama teknikleri

Kesik terim

Yakınlık

Kaynakça yönetimi

Anahtar Kavramlar


EBSCO Discovery Service (EDS) Keşif aracı

Alternatif arama araçları

Arama stratejileri

Arama teknikleri

Açık kaynakça yönetimi araçları

İçerikten ek kaynaklara

Veri arama

İçindekiler


Gerektiğinde doğru ve yeterli bilgiye makul sürede ulaşarak bir çalışmayı

yürütebilmek zamanı iyi kullanma ve başarıya ulaşma açısından kritik önem taşır.

Bir kütüphane tarafından erişilebilen veri tabanlarının etkin kullanımı için duyulan araç ihtiyacına bir yanıt olarak mümkün olduğunca çok sayıda veri tabanını kütüphane kataloğu da dahil olmak üzere bir arada arama olanağı veren keşif araçları kullanılmaktadır.

Keşif araçları, hangi dergilere erişim sağlanabildiği ve hangi derginin hangi veri tabanında mevcut olduğu bilgilerini sağlayan ‘Yayın Arama’ ögesi de içermektedirler.

Varlığı saptanan makalelerin tam metnine geçiş sağlayan bağ çözümleyici paketin diğer önemli bir ögesini oluşturmaktadır. Eğer bu öge mevcut değilse tarama sonucunda saptanan dergilerden ilgi duyulanlara erişmek için ilgili veri tabanında yeniden tarama yapmak gerekir.

Bilgiye Erişim için Keşif Aracı Kullanımı


Yaygın kullanılan birkaç keşif aracı vardır. İşleyiş mantıkları hemen

hemen aynıdır.

Burada EKUAL kapsamında sunulan veri tabanları için tüm

üniversitelere sunulan EBSCO Discovery Service (EDS) örneği ele

alınacaktır.

EDS arka planda çalışmakta ve üniversitenin web sitesi stiline uygun bir

görünüm ve ad verilerek kullanılmaktadır.

Keşif Araçları


‘Isı transferi’ üzerine kaynak aradığımızı varsayalım. Bir konu üzerine

arama yaptığımız için anahtar kelime araması yapıyoruz. Bütünleşik

arama, lisanslı veri tabanları, kütüphane kataloğu ve güvenilir açık

kaynaklardan sonuçlar getirecektir.

Kaynak Keşfi:

1. Adım – Bütünleşik Arama


Bütünleşik Arama

Anahtar sözcükler yan yana olmalıysa çift tırnak işareti kullanarak doğrudan konuyla ilgili yayınlara

ulaşırız.

Ancak hala sonuç sayısı çok yüksektir ve gelişigüzel karşımıza ilk çıkan birkaç yayınla yetinemeyiz.

Çeşitli açılardan filtreleme yapılarak sonuçlar daraltılabilir:

Temel daraltıcılar: Daraltıcı kümeler: Veri Tabanına Göre Daraltma

Tam metine erişebilme Yayın türü Yayınevi Atıf dizinleri

Hakemli yayında yer alması Konu Coğrafya Belirli bir/birkaç veri tabanı

Yayın yılı aralığı Dil Makale için dergi adı


Arama Sonucunu Daraltma Örneği

747.324 sonuç veren ‘Isı transferi’ konulu

arama

“Isı transferi” şeklinde tırnak içinde kalıp

arama

Tam metine erişebilme,

Hakemli olma,

2002 -2015 yılları arasında yayınlanma ve

Kitap türünden olma

ölçütlerine göre daraltıldığında sonuç

sayısı 95’e inmiştir.


Bütünleşik Gelişmiş Arama

Gelişmiş arama, konu, yazar,

başlık gibi farklı alanlardan

birden fazla ögenin ve/veya/ve

değil işleçleri ile kesiştirilmesini

sağlar. Örn. bir yazarın bir

konudaki yayınlarını tarayabilir

ve

• Hangi yıldan bu yana bu

konuda yayın yaptığını,

• Hangi dergilerde kaç makale

yayınladığını,

• Hangi dizinde kaç

makalesinin

indekslendiğini saptayabiliriz. 8.HAFTA TÜR 102 TÜRK DİLİ 10

Yayıncı Kontrolü

Arama sonuçlarının

daraltılabilmesi amacını

güden ‘Yayınevi’ kümesinin

altındaki ‘Daha fazlasını

göster’ ifadesi tıklanarak tüm

yayınevleri incelendiğinde

eksik olduğu düşünülen

yayınevi çıkarsa söz konusu

yayınevinin kendi veri

tabanında aramayı

tekrarlamak yararlı olur.


Konu, yazar veya başlık ile yapılan aramaların dışında belli bir yayın

aranabilir. EDS Keşif Aracının kendi ekranında üst menü çubuğundaki

‘Publications’ sekmesi tıklanarak,

Kütüphane sayfasındaki arama kutusu kullanılıyorsa ‘Yayın Arama’

seçilerek yayın arama ekranına geçilir.

Belli Bir Yayına Erişim

Durumunun Saptanması


Yayın Arama Ekranı ve Kullanımı

Yayın arama ekranında konu alanlarına göre

yayın listelerine bağlantılar yayın sayıları ile

birlikte yer almaktadır. Listeler incelenebilir.

Kitap ve dergiler yayının başlığı, standart

yayın numarası veya konusuna göre

taranabilir.


Sonuç listesinde pdf simgesi varsa

tıklanarak doğrudan tam metin kaynağa

geçiş yapılabilir. Ancak daha önce başlığa

tıklayarak açılan sayfadan sağ taraftaki

‘Cite’=Atıf simgesi tıklanarak seçilecek

formatta bibliyografik künyeyi atıflarda

kullanmak üzere not almakta yarar vardır.

Bir araştırmada kullanılacak kaynakların

yönetiminde Mendeley, Zotero gibi

ücretsiz bir kaynakça yönetim programı

kullanılabilir ve künyeler bu programa

kaydedilebilir.

Arama Sonuç Listesi


Bazı künyelerin altında ise pdf simgesi değil, tam metin arama simgesi

vardır. Bu örnekte simgeye tıklandığında ulaşılan tam metnin olduğu

sayfada tam metine erişimimiz olmadığı için 25 ABD Dolarına satın

ama önerisi ile karşılaşıyoruz.

Arama Sonuç Listesi


Arama Sonuçlarından Bir Adım Öteye

Bir kayıttan Scopus atıf indeksine

geçildiğinde özüne erişilirken, diğer bir

kayıtta WoS’a göre atıf sayısını EDS

ekranında görüp tam metine de ayrıca

geçiş yapılabilmektedir.


Ekran görüntüsü ve diğer bazı tercihler kaydedilerek sürekli kullanılabilir.

Klasörler oluşturularak araştırmalar düzenli biçimde yürütülebilir.

Klasörler paylaşılabilir.

Diğer araştırmacıların klasörleri incelenebilir.

Araştırma geçmişi kaydedilerek gerektiğinde dönüş yapılabilir.

E-posta veya RSS uyarı alım düzenlemeleri yapılabilir.

Kaydedilmiş araştırmalara uzaktan da erişilebilir.

Bu özelliklerden bazıları çeşitli veri tabanlarında mevcuttur ve sık kullanılan veri tabanlarına, araçlara kaydolmakta yarar vardır.

Kişiselleştirme

EDS’ye kaydolunarak bazı özelliklerinden yararlanılabilir.


Elektronik kaynak ve araçları etkin kullanabilmek için

kılavuzları incelemek yararlı olur.


Google yaşamın bir parçası olmuştur ve alışkanlıktan kaynaklanan bir

yönelim olabilmektedir. Ancak ticari mahiyette, haber türünden vb çok

fazla içeriğe erişilebilen böyle bir ortamda gerçekten yararlı olacak

lisanslı bilgilere erişilebilmesi pek mümkün değildir.

Akademik Google belli bir ölçüde bir alternatif olabilir ve bazı lisanslı

kaynaklara geçiş de verebilmektedir.

Atıf dizinleri seçici bir yaklaşım söz konusu ise arama aracı olarak da

kullanılabilirler.

Alternatif Arama Olanakları


Araştırmacılara yönelik özel arama amaçlı Akademik Google açık erişimli

kaynakların yanında Science Direct gibi bazı ticari veri tabanı makalelerine de,

eğer kurumun kütüphanesi bağ çözümleyici kullanarak kaydolmuşsa geçiş

vermektedir. Üniversiteler yaygın olarak bu düzenlemeyi yapmaktadırlar. Atıflar

da görülmektedir.

Eğer Google’dan vazgeçilemiyorsa hiç değilse akademik versiyonunun

kullanılmasında yarar vardır.

Ancak gelen sonuçlar içinde kaybolmamak açısından üniversitenin kendi keşif

aracı üzerinden seçilmiş güvenilir kaynaklara ulaşılabileceği anımsanmalıdır.

Akademik Google


http://scholar.google.com.tr/


Akademik Google Tarama Sonucu


Akademik Google’dan Keşif Aracına Geçiş



İlgilenilen konuda kapsamlı bir bibliyografik liste edinmek yerine daha az sayıda

çok atıf alan seçkin makalelere ulaşmak istenirse atıf indeksleri de arama amaçlı

kullanılabilir.

WoS da erişilebilen

tam metinli

kaynaklara geçiş

verir.


WoS’ta dizinlenen dergi

sayısı 2015 itibariyle 12.000

dolayındayken 22.000

dergilik bir seçki yeğlenirse

Scopus da yine arama

amaçlı olarak kullanılabilir.


Scopus’tan da

erşilebilir lisanslı

kaynaklara geçiş

mümkündür.


Her bir veri tabanının yapısı, taramalarda iyi sonuç almak için

uygulanabilecek taktik ve stratejiler bazı farklılıklar gösterebilmektedir.

Veri tabanları web sitelerinde yer alan destekleyici yardım sayfaları ve

kılavuzlar kullanılabilecek teknikler yönünden yararlı olur.

Kütüphaneler genelde gruplara sunum yapar ve kişisel soruları

yanıtlayarak yardımcı olurlar.


Veri Tabanlarının Etkin Kullanımı

Sanal dünyadaki sınırsız veri ve bilgi yığını içinden aradığımıza en

etkin biçimde erişebilmek için bilinçli bir yaklaşımla çeşitli strateji ve teknikler kullanarak arama yapmak sonucu güvence altına alır. Aşağıda “siyam kedisi” hakkında Google’da yapılan bir aramanın sorgulama şekline göre aynı oturumda ne kadar farklı sayıda sonuçlar getirdiği görülmektedir:

• Siyam kedisi 97.100

• “siyam kedisi” 89.300

• allintitle:siyam kedisi 3.960

• inurl:kedi inurl:siyam 1.180


Nasıl Aramalı

Arama Stratejileri

Aranan, başlığı bilinen bir bilgi kaynağı ya da bir yazarın

yazdıkları ise kolayca bulunabilir. Ancak bir konu hakkında doğru

ve yararlı kaynakları saptamada başarının sırrı öncelikle konuyu

ifade eden anahtar sözcüklerin iyi seçilmesi ve nasıl bir

kombinasyonla kullanılacaklarına karar verilmesidir.

Seçilen sözcükleri ararken amaca uygun biçimde ilintilendirmek

için İngiliz matematikçi, eğitimci ve filozofu George Boole

tarafından geliştirildiği için adını taşıyan Boole mantığına dayalı

bir strateji belirlenebilir.


Boole İşleçlerinin Temel Mantığı

Konuya uygun ve uygun olmayan terimleri çeşitli kombinasyonlarda ilişkilendirerek tüm eşanlamlılar ve ilgili terimlerin kapsama alınmasına olanak sağlar.

“VE” aranan terimin bir arada olduğu, “OR” ikisinden herhangi birinin olduğu ve “VE DEĞİL” ise birinin olduğu yerde diğerinin olmadığı kaynaklara bizi ulaştırır.

Aşağıdaki örneklerden birincisinde aranan 3 terimi de içeren kaynaklar ortadaki sarı alanla gösterilmiştir. İkinci örnekte ise sarı alan A ve B terimlerini içeren kaynaklardan C terimini içermeyen kesiti ifade etmektedir.


Boole İşleçleri Kullanımı

Strateji belirlenirken parantezler de kullanarak bir cebir işlemi yapar gibi esas konuyu tam olarak ele alan kaynaklara erişme olanağı yaratılabilir. Şu örneklere baktığımızda anahtar sözcüklerin gelişigüzel dizilmesi ile yaratılacak kargaşa ile işleçler ve parantezlerin bilinçli kullanıldığı bir aramanın ne kadar farklı olacağını görebiliriz:

(Nefi VEYA Fuzuli) VE Divan

((hiciv VEYA mizah) VE (Cumhuriyet VEYA Meşrutiyet)) VE DEĞİL karikatür

Böyle bir tarama için ScienceDirect’te olduğu gibi uzman tarama sayfası olması gerekir.


Aynı konudaki taramada farklı sonuçlar

Title=(Value AND ((Grapefruit

OR Orange) NOT lemon)) <12

makale>

Title=Value grapefruit

orange <0 makale>

Topic=Value grapefruit orange

<53 makale>

Boole işleçleri kullanılabildiği yerde sonucu kesinliğe doğru götürür.


Boole İşleçlerinin Farklı Kullanımları

Çoğu veritabanı veya arama motoru otomatik uygulamalar, yönlendirmeli veya

gelişmiş arama formları ile Boole işleçlerinin kullanımını kolaylaştırmaktadırlar:


Aranılan bilgiyle ilgili en uygun kaynaklara erişebilmek için kullanılan

arama arayüzünün sağladığı olanakları değerlendirmekte yarar vardır.

Bazı teknikler çoğu arayüzde yaygın olarak uygulanabilirken bazı veri tabanları kendilerine özel az rastlanan olanaklar sunabilmektedirler.

ScienceDirect veri tabanın üst menü çubuğunun sağdaki son ögesi “Help” bize sunulan olanaklar hakkında bilgi edinmemiz için kapıyı açarken SpringerLink veri tabanında arama kutusunun yanındaki ayarlar simgesine tıklayarak gelişmiş aramaya ve yardım sayfalarına geçiş yapılabilmektedir. Sıklıkla kullanılan veri tabanlarının arayüzlerini incelemeye zaman ayırmanın ödülü daha iyi sonuçlara ulaşmak olacaktır.

Arama Teknikleri


“Gelişmiş Arama” Nerede Acaba?

• SpringerLink’te belli bir yayın türü içinde arama

yapılmak istenirse yayın türünün adına

tıklanabilmektedir.

• Arama tam metnine ulaşılabilir kaynaklarla

sınırlanmak istenirse “Include Preview-

Only content” yanındaki varsayılan olarak

işaretli kutudaki işaretin kaldırılması gerekir.

SpringerLink’te gelişmiş arama ekranı veya

yardım için ayarlar simgesine tıklamak

gerekirken Akademik Google’da basit

arama kutusunun sağ ucundaki aşağıya

bakan üçgenin tıklanması gerekir.


Gelişmiş Arama

Gelişmiş arama arayüzü Boole işleçlerini bilmeksizin

uygulamaya yönlendirici yapıda olabilmektedir.

SpringerLink örneği:

VE

Tırnak işareti koymaksızın söz dizimi (kalıp)

VEYA

VE DEĞİL

Ya da başlık, yazar gibi belli bir alanda taramaya

yönlendirme yapılabilmektedir.


Kesik terim

Joker

Tırnak içine alarak söz dizisi veya tamlamaları kalıp halinde arama

Yakınlık

Alan araması (Başlık, yazar gibi belirli bir alan seçimi yapılması)

Yaygın Uygulanan Bazı Teknikler


Başlangıcı aynı sözcükleri bir arada tarayabilmek için kesik terim

taraması yapılır. Gereksiz yere genişlemeye yol açmamak için kesme noktasını doğru saptamak önemlidir. (Truncation)

Bir iki harfle farklı yazılabilen sözcüklerin iki tür yazımını, veya İngilizce tekil ve “s” / “es” le sonlanan çoğul sözcüklerin bir arada taranabilmesi jokerle mümkün olur. (Wildcard)


Kesik Terim ve Joker

Kesik terim için genel arama karakterleri; yıldız “*”, soru işareti “?” veya

Dolar “$” iken joker için kare işareti de “#” kullanılabilmektedir.

Arama yapılan arayüzde kullanılıp kullanılamadıkları ve hangi işaretin tercih edildiğinin yardım veya tarama ipuçları sayfasından kontrol edilmesinde yarar vardır.

Bazı veri tabanları artık otomatikman işaret konulmuş gibi sonuç vermektedirler. Örneğin EBSCOHost önceleri; hum#r (humor/humour )’ da olduğu gibi çok karakter söz konusu ise “#” kullanmaktayken artık humour yazıldığında humor sözcüğünün geçtiği kayıtları da getirmektedir.


Kesik Terim ve Joker II


Genel Arama Karakterlerinin Kesik Terim

ve Joker Olarak Kullanımı

N = Near Sıralamaya bakmaksızın belirlenen sayı aralığında arama

Örn. lyric N5 poetry

İki sözcüğün 5 sözcüğe kadar ara ile birbirinden önce veya sonra kullanılmış olduğu kaynakları saptar.

W = Within Terimlerin yazıldığı sırayla belirlenen sayı aralığında arama

Örn. lyric W8 poem

Sekiz sözcüğe kadar aralıkta, önce lyric sonra poem geçen kayıtları

saptar.

JSTOR veri tabanında ise ~ kullanılır: “Turkish fiction”~10


Yakınlık

Yan yana yer alan sözcükler bir söz dizimi (kalıp) olarak aynen yazıldığı gibi taranmak istenirse bazı veri tabanlarında tırnak işareti kullanılabilir. Örneğin;

“Turkish poetry”

Anahtar sözcük(ler) için belli bir alanda arama yapılabilir. Örneğin bir yazar hakkındaki kaynaklarla kendi yazdığı kitapların kayıtları böylece ayrıştırılabilir.


Diğer Bazı Tarama Teknikleri


Hangi Veri Tabanı Ne Kullanıyor?

Not: Özellikler 2010 yılında

saptanmış olup zaman içinde

değişiklikler olabildiği göz önünde

tutulmalıdır.

Terimleri münferit alanlarla sınırlayınız

Varsa kavramlar dizinini kontrol ediniz– daha dar terimleri kullanmayı deneyiniz

Dil sınırlaması yapınız

En yeni yayın yılları veya en yeni güncellemeler

Özel belge türleri

Özel uygulama türleri


Çok Fazla Sonuç Mu Var?

Birkaç iyi makale için “hızlı ve kirli” arama yaparak bu makalelerde

kullanılan terimleri deneyiniz ve ScienceDirect’te olduğu gibi ilgili olabilecek diğer makaleler için tavsiyeler veriliyorsa inceleyiniz

Daha kapsamlı bir arama için daha genel bir terim deneyiniz varsa kavramlar dizinini kontrol ederek terim seçiniz

Kavramlar dizinini terim değişikliklerini belirlemek için de kullanabilirsiniz.

Eş anlamlı sözcükleri ekleyiniz

Yazar adlarındaki vb. değişiklikler için dizinlere göz atınız

Tüm alanları dahil ediniz


Sonuçlar Yeterli Değil Mi?

Veri tabanları dışında serbest Internet kaynaklarından yararlanıldığında

bilgilerin doğruluğunu araştırmak gerekir. Dikkat edilecek bazı hususlar şunlardır:

Güncellik (Tarih)

Yazar, e-posta adresi

Kurum (Logo)

Amacı

Sunucu, domain

Kaynak belirtme

Evveliyatını kontrol etme: http://web.archive.org


Site Güvenilirliği

Webde siteler, sayfalar sık sık değişmektedir. Atıf yapılan bir sayfaya

geri dönülmek istendiğinde değiştiği saptanırsa Wayback Machine ile

eski sayfa Internet Arşivi’nde aranabilir.


Eski Web Sayfalarına Erişim

İçerik Zenginliği

Tarama sonuçlarını gözden geçirip

hangilerinin yararlı olacağını

belirlediğimizde pdf formatında

kaydedip sonra kullanma alışkanlığı

yaygındır.

Oysa veri tabanında html formatta

okunan makale örnekte görüldüğü bir

tabloyu Excel’e veya bir grafiği Power

Point sunumuna aktarabilecek şekilde

mevcut olabilmektedir.

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S00

9913331500107X#MMCvFirst


Veri Paylaşımı

Bilimsel çalışmalarda veri paylaşımı ve böylece aynı verinin çeşitli araştırmalarda farklı amaçlarla kullanılabilmesine olanak sağlamak artık gündemdedir. Araştırılan konuya göre veriler için arama yapılması da düşünülebilir.

http://zenodo.org/

https://www.openaire.eu/search/find?keyword=


Atıf verilecek bilgi kaynaklarının künyelerinin Internet adresleriyle birlikte

uyulması gereken atıf formatına göre kayda alınıp düzenlenip

saklanmaları gerekir.

Bu amaçla Mendeley (https/:www.mendeley.com) veya Zotero

(https://www.zotero.org/) gibi bir kaynakça yönetimi programı

kullanılabilir.

Kaynakça Yönetimi


https://www.zotero.org/



https/:www.mendeley.com

Bir arama yapmak için ilgilendiğiniz bir konuyu İngilizce olarak belirleyiniz ve bir kağıda konuyla birlikte

aşağıdaki soruların yanıtlarını not alınız: i. Bu konu sizde hangi sözcükleri, adları, kısaltmaları, kısma adları (akronim) çağrıştırıyor?

ii. Konuyla ilgili web sayfalarında kullanılabileceğini düşündüğünüz başka sözcükler var mı?

iii. Belirlediğiniz sözcükler arasında eşanlamlı, farklı şekillerde yazılabilenler var mı? Onlardan hangilerini aramanızda kullanmak üzere parantez içine alıp OR ile bağlayarak bir araya getirmek istersiniz?

iv. Tamlama veya söz dizisi oluşturan ifadeler var mı? Bunları tırnak içine alarak kalıp halinde aramaya dahil edecek misiniz?

v. Belirlediğiniz terimleri aradığınızda gelebilecek ama sizi ilgilendirmeyen hususlar var mı? Bunlardan hangilerini aramanıza VE DEĞİL ile bağlayarak dahil etmek istersiniz?

ScienceDirect veri tabanında Expert Search (Uzman Arama) sayfasını bularak oluşturduğunuz stratejiyi uygulayınız.

Sonuç alamazsanız daha geniş terimlerle konuyu açınız.

Daha sonra aynı konuyu Advanced Search (Gelişmiş Arama) sayfasında nasıl arayabileceğinizi ve ne gibi bir sonuç geldiğini inceleyiniz.

Alıştırma


Sağsan, M. (t.y.). Temel Bilgi Teknolojileri ve Araçları: Kütüphane Kullanımı

Oturum-2. Başkent Üniversitesi.

Karpuz, B. (2009). Araştırma yöntem ve stratejileri. İstanbul: Hiper

Akademik Google. http://scholar.google.com.tr/

EBSCO Support. Türkçe Kaynaklar. http://support.ebsco.com/training/lang/tr/tr.php

George Boole. Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/George_Boole [foto]

Internet Archive Wayback Machine. http://archive.org/web/

OpenAire. https://www.openaire.eu/

Mendeley. https/:www.mendeley.com

Zotero. https://www.zotero.org/)

Başvuru Kaynakları




http://support.ebsco.com/training/lang/tr/tr.php

https://tr.wikipedia.org/wiki/George_Boole

http://archive.org/web/




Documents

BUKK 3. Ders - etu.edu.trkayit.etu.edu.tr/turk_dili/tur_102/hafta_8.pdfBazı künyelerin altında ise pdf simgesi değil, tam metin arama simgesi vardır. Bu örnekte simgeye tıklandığında