Büyük Kaza Senaryolarının Hazırlanması ve Veri …Kritik Olay/Zirve Olay Büyük kaza senaryolarında Hata Ağacı Analizi (FTA) yapılması sonrasında olası büyük kaza sonuçlarının

Büyük Kaza Senaryolarının Hazırlanması ve Veri Bankaları Kullanımı

Özlem ÖZDİLEK (ÖZKILIÇ)Özlem Akademi Eğitim Danışmanlık AŞ. - Genel Müdür

Emekli İş Başmüfettişi E. İş Teftiş İstanbul Grup Bşk. Yrd.

Kimya Yük. Müh.- A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

26-27 Kasım 2019

Atatürk Kültür Merkezi/MERSİN

Mersin Ticaret ve Sanayi OdasıMersin Chamber of Commerce & Industry

………………………………….SEVESO III Direktifinin Amacı

• SEVESO III Direktifinin temel amacı, yüksek operasyonelrisk taşıyan tesislerin emniyetle işletilmesi için;

• Yüksek riskli kazaların oluşma ihtimaliniazaltmak,

• Böylesi bir risk oluştuğunda, ortaya çıkan işsağlığı ve güvenliği zararları ile mal hasarlarınıen aza indirgemektir.

………………………………….

Enschede (Hollanda)

Mayıs2000

Toulouse (Fransa)

Eylül 2001

Texas City (Amerika)

Mart2005

“Seveso II”(2003/105/EC)

Baia Mare (Romanya)

Haziran 2000

Buncefield (İngiltere)

Aralık2005

Jaipur (Hindistan)

Ekim2009

Viareggio (Italya)Haziran

2009

Kuzey Atlantik Okyanusu

Nisan2010

Budapeşte(Macaristan)

Ekim2010

Seveso II Direktifi çerçevesinde yapılan çalışmalara rağmen yaşanan

Büyük Endüstriyel Kazalar yeni düzenleme gereği doğurmuştur.

4 Temmuz 2012 tarihli AB Resmi Gazetesi’nde yayınlananSEVESO III Direktifi, 1 Haziran 2015 itibariyle, “Seveso IIDirektifi”nin yerini almıştır.

Seveso III Direktifinin Gelişimi

………………………………….

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik 02 Mart 2019tarih ve 3072 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Buna göre;

Yönetmeliğin Geçici 2 nci maddesine göre bildirim

yükümlülüğünü 1.7.2019 tarihine kadar süre

verilmiş ve süre bitmiştir.I.

II.Yönetmeliğin Geçici 3 üncü Maddesine göre, eski yönetmeliğegöre alt ve üst seviyeli kuruluşlarca hazırlanmış olan KANTİTATİFRİSK DEĞERLENDİRMESİ 01.07.2020 tarihine kadar geçerliolacaktır.

Yönetmeliğin Geçici 4 üncü Maddesi gereğince,

Yönetmeliğin 10, 11 ve 13 üncü maddelerine göre

çıkarılacak tebliğler yayımlanıncaya kadar Tebliğlerin

aykırı olmayan hükümleri uygulamaya devam edilecektir.

III.

(RG: 02.Mart.2019 / 3072)

………………………………….

Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin ikinci fıkrası gereğince

hazırlanması gereken Tehlikeli Maddeye MüdahaleKartları 01.07.2020 tarihinde yürülüğe girecektir.IV.


………………………………….

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik 02 Mart 2019tarih ve 3072 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Buna göre;

V.Yönetmeliğin 8 inci maddesi gereğince hazırlanması gerekenBüyük Kaza Senaryo Dökümanı 01.07.2020 tarihindeyürülüğe girecektir.

Yönetmeliğin 13 üncü maddesi gereğince

hazırlanması gereken Dahili Acil Durum Planları

01.07.2020 tarihinde yürülüğe girecektir.VII.

Yönetmeliğin 16 üncü maddesi gereğince

yapılması gereken Kamunun Bilgilendirilmesi

01.07.2020 tarihinde yürülüğe girecektir.VIII.

(RG: 02.Mart.2019 / 3072)

Diğer maddeleri ise yayımı

tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Yönetmeliğin 9 uncu maddesi gereğince hazırlanmasıgereken Büyük Endüstriyel Kaza Frekansının Sınır Değeri01.07.2020 tarihinde yürülüğe girecektir.VI.


Yönetmelik Madde :9

Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi

İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre belirlediği tehlikeli ekipmanlar için senaryoedilen her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansını 1x10-4/yılseviyesine veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye indirmek zorundadır.

………………………………….Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik

Eski yönetmelik Maddesi

değişmiştir.

Yönetmelik Madde :9

Büyük Endüstriyel Kaza Frekansının Sınır Değeri(ESKİ: Mümkün Olan En Yüksek Önlem Seviyesi)

İşletmeci, büyük kazaya sebep olabilecek tehlikeli ekipmanlar için senaryo edilen her bir büyükendüstriyel kazanın meydana gelme frekans değerini 1x10-4/yıl veya bundan daha küçük birdeğere indirir.


………………………………….

Yönetmelik Madde :8Kantitatif Risk Değerlendirmesinde,

➢Proses enstrümanlarının ve acil durum kapatma sistemlerinin güvenilirlikdeğerlendirmesi ve sertifikasyonu,

➢Bakım ve onarım işlerinde güvenilirlik verisi,➢Güvenilirlik merkezli gerçekleştirilecek bakım ve risk temelli kontrol

yöntemleri,➢Büyük kaza senaryolarının kök neden ve sonuç analizi,➢Geçmişte yaşanan kazalar ve bu kazaların nicel tekrarlanma olasılıkları,➢İnsan hataları ve güvenilirlik analizi,➢Proses enstrümanlarının ve acil durum kapatma sistemlerinin güvenilirlik

değerlendirmesi ve sertifikasyonu,➢Bakım ve onarım işlerinde güvenilirlik verisi,➢Güvenilirlik merkezli gerçekleştirilecek bakım ve risk temelli kontrol

yöntemleri,➢Büyük kaza senaryolarının kök neden ve sonuç analizi,➢Geçmişte yaşanan kazalar ve bu kazaların nicel tekrarlanma olasılıkları,➢İnsan hataları ve güvenilirlik analizi,hususları dikkate alınır.


Eski yönetmelik Maddesi

değişmiştir.


Aşağıdaki adımlar izlenerek hazırlanıcaktır.

• 1. ADIM: Tehlikeli ekipmanların belirlenmesi,

• 2. ADIM: Belirlenen tehlikeli ekipmanlar üzerinden dahilitehlikelerin tanımlanması,

• 3. ADIM: Tehlikeli ekipmanlara etki edebilecek kuruluş dışındankaynaklanabilecek harici tehlikelerin tanımlanması,

• 4. ADIM: Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde yer alan büyükendüstriyel kaza frekansı değeri ile karşılaştırma yapmayaelverişli sonuçlar üretebilen yöntemler ile tehlikeli ekipmanlarüzerinden büyük kaza senaryolarının oluşturulması.

Büyük Kaza Senaryosu Dokümanı (MADDE: 8)


Dâhili ve harici tehlikelerin belirlenmesi aşamasında kuruluşiçinde veya dışında geçmişte yaşanmış kazalar, ramak kalalarve KAZA VERİ BANKALARINDAKİ ULAŞILABİLİR KAYITLAR dadikkate alınması gerekecektir.



Büyük Kaza Senaryoları Nasıl

Hazırlanılacak?

Veri Bankaları Derken?



Büyük Kaza Senaryo Raporu

Kantitatif Risk Değerlendirmesi

Tehlikeli madde tanımına uygun olarak

tehlikeli maddelerin belirlenmesi ve sınıflandırılması

1. Tehlikeli Madde Bilgileri



1. AŞAMA: Tehlikeli Madde Bilgi

Tehlikeli Kimyasallar Direktifi+ CLP

❖ Seveso III Direktifine uygun olarak Yeni Yönetmelikte madde vekarışımların sınıflandırılması, etiketlenmesi ve ambalajlanmasınailişkin 1272/2008/EC sayılı CLP Tüzüğü çerçevesinde revizyonyapılmıştır.

❖ Yönetmelik, sağlığa zararlı maddeleri CLP Tüzüğü’ndeki kategorilereuygun olarak tanımlanmaktadır.

❖ Yönetmeliğin 5 inci maddesinde yer alan tehlikeli madde tanımınauygun olarak tehlikeli maddelerin belirlenmesi ve sınıflandırılmasıyapılacaktır.








Tehlikeli kimyasal içeren en tehlikeli

senaryo veren ekipmanların belirlenmesi

2. Tehlikeli Ekipmanların Sınıflandırılması



2. AŞAMA: Tehlikeli Ekipman Belirleme

Hangi Ekipman Daha Riskli?

Büyük kaza senaryoları hazırlamak için önemli olan AnaOlaya veya Büyük Kazaya Yol Açma potansiyeli yüksekolan tehlikeli ekipmanlara karar verilmesidir.



Ünite Seç

Malzeme Faktörü (MF) hesapla

Özel Proses Tehlikesi - F1 Genel Proses Tehlikesi – F2

Ünite TehlikeFaktörü F3= F1xF2

Etki Çapı MPPD

Gerçek Maksimum Olası Ekipman Hasarı - BI

F&EI = F3 x MF

Kayıp Kontrol Faktörü= C1xC2xC3

Hasar Faktörü MPDO

Kullanılan Kimyasalları Belirle

Nh, Nr, Nf Belirle

Bir Ünite Seç


Kimyasalları Sınıflandır

(Sıvı,Gaz,Katı, Parlama Noktası, Kaynama

Noktası, EC Klası, R Kodları, NFPA Kodları,

LD50 , LC50 vb. )

EHS 11 Kategori İndeksleri Belirle

Emniyet Sağlık Çevre

Mobilite

Yangın / Patlama

Reaksiyon/

Bozunma

Akut Toksitite

İritasyon

Kronik Toksitite

Hava İle Temas

Su İle Temas

Birikim (Kalıcılık)

Bir Ünite Seç

Hasar İdeksini Hesapla - DI


• Kimyasalları Sınıfla

• İşletme Koşullarını Belirle

• Dizayn Koşullarını ve Alternatifleri Belirle

Proses ve Tehlike Kontrol İdeksini Hesapla - PHCI

Temel Güvenlik İdeksini Hesapla - ISI








Proses Tehlike Analizi yapılarak proses risklerinin

analiz edilmesi

3. Proses Tehlike Analizi






Besleme

Metan

Etan

Propan

Bütan

Pentan

Gaz Ürün

Sıvı Ürün

FC-1

F2 F3

T1 T2

T3

T5

TC-6 PC-1

LC-1

AC-1

PAH

LAL

LAH

2. AŞAMA: İşletim Kontrolü

Proses Tehlike Analizi

OLASILIK TAYİNİ YAPARKEN VERİ BANKALARI KULLANIMI GEREKLİ…





Prosesteki Güvenlik Sistemlerinin

Değerlendirilmesi

4. Güvenilirlik





analiz edilmesi







➢ SIS veya ESD’ler anormal bir işletme durumusezinledikleri anda tesisi tekrar emniyetli birduruma getiren sensörler, mantıksal modüller veaktüatörler veya bunların kombinasyonlarıdır.



Besleme

Metan

Etan

Propan

Bütan

Pentan

Gaz Ürün

Sıvı Ürün

FC-1

F2 F3

T1 T2

T3

T5

TC-6 PC-1

LC-1

AC-1

PAH

LAL

LAH

3. AŞAMA: İşletim Kontrolü

Güvenilirlik





Prosesteki Güvenlik Sistemlerinin

Değerlendirilmesi

Büyük kaza senaryoları oluşturularak büyük

endüstriyel kaza frekansı değerinin

hesaplanması

4. Güvenilirlik 5.Büyük Kaza Senaryosu Hazırlanması





analiz edilmesi






Büyük Kaza Senaryosu Dokümanı

(MADDE: 8)

Büyük kaza senaryosu ikinci fıkraya göre tespitedilen tehlikelere göre belirlenen köknedenlerden başlanarak olası yayılım, yangınveya patlama olaylarının tamamını içerecekşekilde oluşturulacaktır.Başlatıcı Olay



Başlatıcı Olay

Buna göre artık; Başlatıcı OlayFrekansı Generik Datalardanalınarak sadece Olay Ağacı Analiziyapılarak Büyük Kaza Senaryosuoluşturulması yapılamayacaktır.



J

TOP

E1

E3

E2

E4

A BE F

E5

G H

IC

E6 E6 E7

DK E F M

J

TOP2

X1

X2

X3

X5

A B

S RX4

G H

WC

X7

X6

D

P

E F M

P X2 X5

S P P

BH

C

E6 E6 E7

DE F M

F

W

L

QN

E1 E1

TOP3

Kritik Olay/Zirve Olay

Büyük kaza senaryolarında HataAğacı Analizi (FTA) yapılmasısonrasında olası büyük kazasonuçlarının frekansınınhesaplanması için Olay Ağacı Analiziile birleştirilmesi gerekmektedir.



Örneğin; HAZOP analizinde “Düşük Basınç” değerlendirilmişolsun;Yüksek basınca neden olan tüm kök nedenlerin büyük kazasenaryosu içerisinde değerlendirilmesi istenilmektedir.

KÖK NEDEN Başarısızlık değerlerinin VERİ BANKALARINDAN ALINMASI gereklidir….

Büyük kaza senaryolarında Hata Ağacı Analizi(FTA), Bow- Tie veya LOPA analizleriyapılması durumunda Kök Nedenlerin ProsesTehlike Analizi (Örneğin; HAZOP) ileilişkilendirilmesi istenilmektedir.


VERİ BANKALARI

İşletmeci, büyük kaza senaryo dokümanında kullandığı güvenilirlik verisi ile olasılık verilerini hangi veribankalarından veya kaynaklardan aldığı konusunda ayrıntılı bilgi verecektir.


Akıllardaki Soru….

Peki Bu Veri Bankaları Nedir?


70’lerden Günümüze…..

Birinci Nesil Arıza Veri Kaynağı

• Yayınlanan en eski geniş kapsamlı güvenilirlik veri kaynağı MartinTitan El Kitabıdır.

• Bu yaygın olarak dağıtılan kaynak, çok çeşitli elektriksel, elektronik,elektromekanik ve mekanik parça ve düzeneklerde genel arızaoranlarını içermektedir.

• Titan El Kitabı, başarısızlık oranlarının 106 saatte bir başarısızlıkoranını içeren ilk kaynaktır.


İkinci Nesil Arıza Veri Kaynağı


İkinci kuşak kaynakların tümü Titan El Kitabının deneyimiüzerine inşa edilmiştir (106 saatte sabit tehlike üstel modeli vetemel arıza oranları kullanılarak) ve günümüze kadar bir şekildehayatta kalmıştır.

Bilgisayar kullanımı, kullanıcının verileri daha hızlı kurtarmasınave istatistiksel olarak analiz etmesine izin vermiştir.

Bilgisayar destekli ilk veri tabanı, ABD Ordusu sponsorluğundaoluşturulan FARADA olarak da bilinen GIDEP (Devlet SektörüVeri Değişim Programı) idi.

1) MIL-El Kitabı-2172) Arıza Oranı Veri Bankası (FARADA)3) Elektronik Olmayan Güvenilirlik Bankası (RADC)


Üçüncü Nesil Arıza Veri Kaynağı

Önceki nesil güvenilirlik veri kaynağının ana eksikliği, sabitbaşarısızlık oranları içermesi ve tehlike modelinin tüm çevreselkoşulları dikkate almamasıdır.

• Araştırmacılar, bu sorunları ele alan yeni veritabanlarıtasarlayarak iyileştirmeler aramaya başlamışlardır.

• Çabalar nükleer enerji endüstrisi, Offshore Petrol & Gaz, PetrolKuyuları, Platformlar, ve kimya endüstrisine taşınmıştır.

• Veri analizi tekniklerinin ve ayrıca donanım ve yazılım araçlarınıngeliştirilmesi, veritabanı performanslarının büyümesinibaşlatmıştır.

• Örnekler; OREDA Hata Datası, EIREDA, ESREDA, CCPS PERD HataDatası, ALERTs Hata Datası, vb.

FTA, QRA (Nicel Risk değerlendirmesi) analizinde yer alan bileşenlerinbaşarısızlık oranlarını kullanarak, kaza senaryosunun meydana gelmeolasılığının değerlendirmesini sağlamak için tasarlanmıştır.


GENERİK HATA DATA NEDİR?

EKİPMAN HATA DATASI NEDİR?

Ekipman verileri, özellikle arıza ve bakımla ilgili olan bazı ekipmanların"ÖMRÜNÜ, ARIZA ORANLARINI VE SÜRELERİNİ" açıklayan verilerdir.

Ekipman Hata Datası

Karmaşık sistemlerin güvenilirlik seviyelerini analiz etmemize,karşılaştırmamıza veya tahmin etmemize olanak sağlamak için,tesislerin ve işlemlerin saha kayıtlarındaki her türlü bileşenleilgili olarak güvenilirlik verilerini ve arıza oranlarını içerir.

Arıza Verileri:

34


Ekipman Hata Datası

Düzeltici ve önleyici bakım hakkında hakkında bilgi içerir;- Ekipman hata kaynaklı tehlikeleri en aza indirmeye ve yüksek

ekipman güvenilirliği ve bakım verileriyle ekipmankullanılabilirliğini iyileştirmesine yardımcı olmak içingeliştirilmiştir.

- Yüksek kaliteli veriler aynı zamanda nicel riskdeğerlendirmesinde de (QRA) kullanılır.

Bakım Verileri:



2- Arızaya kadar ortalama süre- MTTF - (Arızanın sonunda komponent/enstrüman değiştirilmelidir )

1- İki arıza arası ortalama süre - MTBF – (Arıza oluştuğunda komponent/enstrüman tamir edilebilir)

3- Operasyondaki ekipmanın başarısızlık oranını (λ)

4- Talep üzerine ekipmanın hata olasılığı (PFD, PFHd)

5- İşlenmiş güvenilirlik verisi (R)

6- Bakım süresi (γ)

37


Bu Veriler Neleri İçerir?

Çoğu insan hata datası ABD Nükleer Düzenleme Komisyonu (NRC)tarafından geliştirilmiştir.

Görev başarısına yönelik performans zorluklarının birkarakterizasyonudur.

İNSAN HATA DATASI



2- Proses anormalliklerinin operatör tarafından alarm ile veya alarmsız tespit etme gerekliliği,

1- Operatörün yapmış olduğu eylemin yüksek düzeyde bilgi birikimi gerektirip gerektirmemesi,

3- Anormalliklerin anlaşılması, cevap planının kararlaştırılması,

4- Cevap planının yürütülmesi ve ekip ile iletişim ve denetim

5- Operatörün yedekliliği ve yetkinlik ve yeterlilik gerekliliği

6- Tepki süresi



SONUÇ OLARAK;

70’lerden günümüze birçok hata datası istatistik veriler ve geçmişdeneyimler kullanılarak hazırlanmıştır.

Bu hata datalarını kullanırken özellikle ne kadar güncel bir dataolduğuna, bilimsel literatürdeki yerine ve özellikle de 3. KUŞAK HATADATASI olup olmadığına bakarak seçim yapılması önerilmektedir.

Yine hata dataları kullanılırken özellikle HAM DATA kullanılmasıkesinlikle önerilmemektedir.

Özellikle ISO 14224 standartı taksonomisi çerçevesinde işlenmiş vegüvenilirlik onayı almış dataların kullanılması tüm uzmanlar tarafındankabul edilmektedir.

Mersin Ticaret ve Sanayi OdasıMersin Chamber of Commerce & Industry

Atatürk Cad.MTSO Binası Kat:3 MERSİN

0324-238 95 00

0324 231 96 97

[email protected]

www.mtso.org.tr

mailto:[email protected]

Documents

Büyük Kaza Senaryolarının Hazırlanması ve Veri …Kritik Olay/Zirve Olay Büyük kaza senaryolarında Hata Ağacı Analizi (FTA) yapılması sonrasında olası büyük kaza sonuçlarının