Εικαστικές τέχνες στο Βυζάντιο

Εσωτερικό ναού Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης

Κάτοψη Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως

Ένα κτίριο του Η' αιώνα, ένας χριστιανικός ναός σταυροειδής με τρούλο. Τα έξοχα μωσαϊκά της χρονολογούνται από τον Η' και τον ΙΒ' αιώνα ενώ οι τοιχογραφίες από τον ΙΑ' αιώνα. Βρίσκεται στην πλατεία Αγίας Σοφίας. Παρατηρήστε ότι απουσιάζει η εξωτερική διακόσμηση σε αντίθεση με τους αρχαίους ναούς. Γιατί;

Santa Constanza, Ρώμη, 4ος αιώνας μ.Χ.

Άγιος Γεώργιος (Ροτόντα. Αρχικά υπήρξε μαυσωλείο του Γαλερίου) Θεσσαλονίκη

Η εκκλησία Καπνικαρέα στην Αθήνα αποτελεί παράδειγμα βυζαντινού ρυθμού

O Όσιος Λουκάς  είναι ένα από τα πιο σπουδαία δείγματα Βυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Το κυρίως κτίριο είναι μια οκτάγωνη εκκλησία με τρούλο. Στη Βόρεια πλευρά του βρίσκεται μια μικρότερη εκκλησία η κοίμηση της Θεοτόκου.

O Xαρακτήρας των εικόνων και η θέση τους στη βυζαντινή κοινωνία

H εικόνα έχει χαρακτήρα:

Λατρευτικό

Mε την απεικόνιση του Xριστού, της Παναγίας και των αγίων ο άνθρωπος έρχεται πιο κοντά στις θείες μορφές και ζητά τη μεσολάβησή τους για την εκπλήρωση κάποιας επιθυμίας του (εικ.46). Oι πιστοί προσκυνούν της εικόνες και μέσα από τη λατρεία τους στους ναούς και στα εικονοστάσια των σπιτιών τους βρίσκουν παρηγοριά και κουράγιο στις δύσκολες στιγμές τους.

Λειτουργικό

H εικόνα βρίσκεται παντού, χρησιμοποιείται στην θεία λειτουργία, στις λιτανείες, στα μυστήρια, στους τάφους των νεκρών, στα νοσοκομεία, συνοδεύει τους πιστούς στα ταξίδια, τους προστατεύει από το κακό και τους εμψυχώνει στις μάχες σε περίοδο πολέμου.

Διδακτικό

Mέσα από τις απεικονίσεις των θείων μορφών και των ποικίλων παραστάσεων, ο πιστός μαθαίνει τα μεγάλα γεγονότα της Bίβλου και του Eυαγγελίου, ή τις ηρωϊκές πράξεις των μαρτύρων.

Η εικόνα είναι έργο τέχνης

Aπό τις πολυάριθμες εικόνες που έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στα Mουσεία ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί για την καλλιτεχνική πορεία των βυζαντινών ζωγράφων

Μονή Φιλανθρωπηνών. Κύριος ναός. Κέντρο Καμάρας. Παντοκράτωρ, ουράνιες δυνάμεις και προφήτες.

Pieta

1499

Βασιλική του Αγίου Πέτρου

Μιχαηλάγγελος

Έχετε δει κάτι αντίστοιχο σε ορθόδοξο χριστιανικό ναό;

Τα βυζαντινά επιτοίχια ψηφιδωτά φιλοτεχνούνταν με άμεση τοποθέτηση των ψηφίδων πάνω σε ειδικά προετοιμασμένη επιφάνεια ασβεστοκονιάματος που αποτελείται από διάφορα στρώματα:

1. Το κατώτερο στρώμα, πάχους 2,5 εκ., αποτελείται από ακοσκίνιστα υλικά: μαρμαρόσκονη, ασβέστη, τουβλόσκονη και κομμένο άχυρο, που δίνει όγκο στο κονίαμα, δένει τα υλικά μεταξύ τους και διευκολύνει την απορρόφηση της υγρασίας. Πριν στεγνώσει αυτό το κονίαμα, με την άκρη του μυστριού δημιουργούσαν πάνω του κυματιστές αυλακώσεις ώστε να κολλήσει το επόμενο στρώμα κονιάματος.

2. Το επόμενο στρώμα, πάχους 1,5 – 2 εκ., περιλαμβάνει τα ίδια υλικά κοσκινισμένα και με λεπτότερη σύνθεση.

3. Το τρίτο στρώμα, πάχους 1 – 1,5 εκ., έχει κοσκινιστεί δύο ή τρεις φορές και δεν περιέχει άχυρο.

Η σκηνή του Νιπτήρος, 11ος αι. Όσιος Λουκάς Βοιωτίας. Παρατηρήστε: κυριαρχία ανθρώπινων μορφών, μεγάλα μάτια, έντονες πτυχές. Πού βρίσκεται ο διδακτικός χαρακτήρας του ψηφιδωτού;

Προσέξτε την προσπάθεια του αγιογράφου να αποδώσει την κίνηση του Αγγέλου

Μικρογραφία: όχι ιδιαίτερα επεξεργασμένη μορφή—όχι καλή τεχνική προοπτικής . Ποιος είναι ο στόχος του καλλιτέχνη;

Χαρακτηριστικά της βυζαντινής αγιογραφίαςΧαρακτηριστικά της βυζαντινής αγιογραφίας:

Δεν ενδιαφέρεται για κίνηση, αναλογίες, προοπτική

Μορφές λιπόσαρκες σε όρθια και μετωπική στάση

Στόχος η μετάδοση πνευματικότητας, αυστηρότητας, επισημότητας και η προβολή της μετά θάνατον ζωής

Οι μικρογραφίες των χειρογράφων

Επεισόδια που περιγράφονται στο κείμενο

Παρέχουν πληροφορίες για τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής του χειρογράφου, όταν λείπουν έργα μνημειακής ζωγραφικής

Το τελευταίο βυζαντινό νόμισμα

Αργυρό σταυράτο του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου (1449-1453). Αθήνα, ιδιωτική συλλογή.

Τα νομίσματα

Α. αισθητική αξία ως έργα της μικροτεχνίας

Β. ιστορικές πηγές γιατί παρέχουν ποικίλες πληροφορίες για την πολιτική (απεικόνιση αυτοκράτορα), την οικονομία (αξία μετάλλου, πού βρέθηκε, σε ποιες ποσότητες), τη θρησκεία

Π.χ.: η μπροστινή όψη των νομισμάτων απεικόνιζε την Παναγία ή το Xριστό. H πίσω όψη τους συνήθως παρίστανε με επίσημη ενδυμασία τον αυτοκράτορα ή τους αυτοκράτορες που κυβερνούσαν, καθιστώντας έτσι το νόμισμα ένα σημαντικό μέσο πολιτικής προπαγάνδας

Ιουστινιανός ο Α’ σε χρυσό βυζαντινό νόμισμα

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου και Μιχαήλ Θ' Παλαιολόγου (συμβασιλεία 1294/5-1320).

Αθήνα, ιδιωτική συλλογή.