255

phayvan2009.files.wordpress.com¥C -L¥C Tia`Li-sir tac-8ia QUYEN TRUYFjN CbA PIERRE EJ:6 tang . TRANG V|| I.- CU6C CHINH-PHUC CAM-TINH DAU-Tl fiN I.- ,±udi-i,(lt …

  • Upload
    voquynh

  • View
    213

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

QuyfiN TRuy£N cfrA BAN TOI

ANATOLE FRANCE

OUYiNTRUYEN€tiABANT6I

LE LinE n[ HOH AHI

Dicb gis : V6-Tbi_Hay

vi Le - Ngpe - Tr¥

80 GIAO-DUG

TRUNG-TAN HOG-LIEU

®

TRUNG-TARE HQC -LIEU240, Tran-Binh-Trgng Saigon 5

Bet. : 93642 -24142

ln lan thff nhtrt 1962 ....... 2000 cu6n

ln lan thfr hai 1972 . . 4 .... 2000 cu6n

• H(:Ii-fl`d)ltg duu(:I s(1(.,}I :

Bd NGUYEN-THANH-LONG. . . "%,v€I-Irinh t%.€n

6.6. NGUYEN-VAN-Kl£T ....... H¢i-pr.e^n

" " NGUYEN-KINH-E}6C ...... H¢{.-".€o

M¥C -L¥C

Tia`Li-sir tac-8ia

QUYEN TRUYFjN CbA PIERREEJ:6 tang .

TRANGV||

I.- CU6C CHINH-PHUC CAM-TINH DAU-Tl fiN

I.- ,±udi-i,(lt ............11.-Bddotl.(lng ...........

Ill.- Livle Oho con b6ntg h.tlbpng rfug .....

JV- IIai concita u)ua Edotiard lur6.c Aith . .i.- Chtim ich.oi ............

VI-. Btl blarcel[e mt±!`t uchg d.nh ......

YII.- B{1t,~kLB [m`i5i ri.I.iig-ddiig .......

I1.- T±}`+H YEU M6r|

I.- '1`u:i^m trong Th&o~m¢c-ui6n . .11.- Lao Le Beciu ..........

lil.-Bd n¢itro=iil`( -.,-.........

IY.- Cdi I.16mg ............

Y._ Thi-ut`±nb{`€u-16 ........-.

TI.- VuaTeutobclchu.* ...,.....ill.- ug-tin Grid gid.O-su. iu-s~L Jul]al ....TIII.- FJ6n cdi-k^5t cina anh Foiitanet . . . ®IT..- Ldi cu^6i-cimg (.,lola D6cius Mug ....I.- C9i3-d{'en-hg{`' ..... ^ .....

±1.-Rimgsim ..... ` ......ill.-Cdil)6ng ............

QUYfiN TRUYEN CbA SUZANNE

Cting ban doc ...........

I.- SUZANNE

I.- Congttt,.6ng ..........11.~ Nhtrng tdm-hii5nm6ng-mu¢i .....Ill.-V`l sao ...,.........IV.-Guignol(Hinhmfia-r6i) .......

11.- BAN CbA SUZANNEI.- 1+ndr¢,.............

11.- I)iel-I.e .............

Ill.- Jc.s.Stg .............

Ill.- Tb SACH CbA SUZANNEI.~ Kiwhg&iBtiD ...........

11.~ Cu¢]c dtun-thoi.ii v}e chuy¢n thitfln-ti6n gtf roIjLlul.e, Ocl(lve lltl Rctumonll .....

`+

151

TIED_sfr VAN_Hjio ANATOLE FRANCE

( 1844 - 1924 )

Sc.ii utin-hdo LlnalLole FR:INCH, danh~ijgng kh&plh6-gicri, du:gc {gi&i-thu&iig udn-chLro'ng Nobel rilm 1921,liic thd.c dLrgrc iur(rc Ph(lp ldm I;S, qu6jc,J[dli{g loltg-trQng.

I.d ickc-tu:Li'i qug''`D`,n *Lr`iL-1{ti] luLy¢t-mo u;a d{]`i thcr-t±u, Qnyqe`n

ti`u}ren ci'ia hqn tdi (Lc Livre de mon ami).

()it(g lF,`n An{ilole,-Fi.angois Thil)ault, Scinh tc|i lJal.i`s

ngdy 16] thd.ncg {.tr iL{'i`,n '184'+. m{it tc.ri bi¢t~tlng Lti Beche,I.-

lei.ie, if .ra Saln±L-Cgi.-Sur-Loil.e9 cg`cain thdnh Tours, itgdu'1.2 thdlLg 10 1ttlm i{).2lt9 ihg 80 tli6i. Bi¢t-hi¢u Fr.aLnc,e cfia

bitg (to 16ii tiic cfi{t thdit-.siith ti.ug`€n lt.ti.

Chti bng lt3n ld. Fi.aitsois No`Ot 'l:hil]ault ,--- md ngurb.iI_a thu:tf ng g9i tdi Fi.tixpois uidndt Fr.an.Ice, I.dsu ngdu ti.&lhchh l]i±i-danh ~, cltug6n nghe bdn sdelt-u& Dd. ti.I-ticl.vie thtri Dqi Cdeh-mqiig (1'789). I'.g6i hdng & ben Llalaquaig,dL.ia ti.6n`b& song Seirie.

Hodl+c&ith gia-dinh vd. a:a-hr±i3 Sd.cheij& ld.i-lieu Sanc6_ ctia cha a Ithd i1{t c,flu ngu.tri ta ti.u:ng~bdLg bdn ngo{iichEr tl.f].i, da gitipj nhi`P;u v{,io s&--hot iil`|t^>n-bdc r,lola [itvindho.

- viii -

B-[im-tinh thong-mink tit 1]4, luiig lb-m6, quan-.sat t`tm ht9eu,bug dLr(.fc mag-malt .sC;ng tqi in(:)i x6m (`,6-cu:u & l{ilth-db

I'til.is, t.,t'i bdntu sdrh, hiutg btin ti`ulth c;a bdg lculid..,i dt!c b(I`

.song, c6 di-tlch Itch-sir edy ct}-thy, ldm -vidlL ..., bngIigdg i\gdg I.au-riio ithiit .xem khdp cfi.

Ttinh nhtit-Ichdi, hag ldm Di€c theo s&-thick, nanthud nh6 hgc trtrb'ng ti.ung-hgc Stanislas, 6ng bi thag ldting Lalanne cho ld bi6ng-nhdc. Ham 1859, m6.i 15 tul6i.di Diet sdch, ch&m-clur&c theo chuu¢Ii &6-tich md soqut/[!g?^n La L6gende de Sainte Radegonde, Reine de France,.Sdch cb chin trang giag ijiet, de l{uing cho aha lne. Veg Iudd`6n kg i,hi i.ti-tdi, 6ng bi Cha Hase ddnh r6t. Bi hi3rig,ijan diem-rthi6It, tdult hag i6 In6 kh&o-co6t s&n sdch cfiacha, 6ng ben nghi6Ii-c{ru ule ±hb.i Dqi Cdch-mqug ud. Thi6-kg XVIII.

Xliv cha quen v&i hi€u Lemerre ld. hi¢u chng6n condt-bdlt cdc Sdch cipia |]hd.i ilri-nhdn Pal.Irasse, nan 6ng dureycc,cr-ht}i giao~thi¢p u6i tl.i-phdi why, vd bdi dhuldrntho.Ong Zt.iz. uz.e'£ c.J!o zap-c/{z' Chasseui` bibliographe, I)d[. Ju¢n-thuggt diati c6 gid.ti`i cfia 6itg ld met bdi ph6-b`twh via thcrcfia Lecomle de Lisle (186.7). Cnlig udo khoang ag, 6mgc¢ng-tdc soqn cho dqi ttr-d{'en Grand Dictionliaire Larousseilidu muc liei u`e cdc ki€t-tdc ij;a nghie di6u-khac Hg.Lap.ru:a.. nhu tuqsng th;dn ApollQn, tu:erg tli;an Venus cia rii-

-,} J`

lo. Ong xudt-l]&n quifen nghi6n-ctiu ula thi.-hdo Alfl`ed deV{.glty, Alfi.ed de Vigny, 6tude (Z868) {jd ±¢p £Jlo. Le,s Poe-`\`_es il_oT6s (1873) die tdn{g Lecoit±e de ljisle ld ngtrtfi da

t:b &ith-h{r&ng ithieu den thi-ht.]c c{ia 6ng : 6ng cnng chiutitifh-hLr&iug ctia Sully Pi.udhoilmu', ud 1``ralt§ois Co|}p4e.

-ix-

Song thcr cfia 6ng kh6ng c6 gt ld m6+i-m6, nhu:ng dtr€fc lb.iutln chdi-chli6t ihanh-too.

Thd.ng tdm 18`76, bltg durcf c dii5 lcun, ilut-ktir thti~{]ur &'rho-i]i¢n ThITt.mg-iighi-vi€n, dtr(i i tiuFfen c,h[mh iigaF] iJhci

tlu'I-tho Leconde, de Lisle. Vti:a l[im ui¢c,, 6ng uti:ti Soqn Ohohi¢u Lemeri.e, btig gib. dung in h.ii cdc .Sd.ch ucviit-churo`I-Lg i'6~

dtien, t{au-sir ud. st.r~Iighi¢p, i]dli-chtrcrng ctia in.6i tdc-gia i5-

d{'Sn ; nga!] i,tr l{ic, iriay dd th{'ig lf! rti cdi dcvic-s&c ctia ucin-

c,hurcmg 6ng, thii nhirt ld cdi tchh hay ljdn rang ra ngod.ide,, ud cdi gigng trtio-i]hring hoqt-I{6 mat cdck nh?-]thdrng.

B9c I.¢ng h{'€u lthiieu, 6ng ltodi-nghi tdi ca, hod.i-nghich&ng nhtrng vie chdnh-tl`i md hodi-nghi ca ij;a dqo-dtrckhoarhgc, cho den mfig-thu¢1. Tut-ttr&ng hodi-nghi ciia 6ngctuQ.c ph6-bdu tl.ong h`au tie;et tdc-plz9&m ci:ia 6ng. 6Itg hotLi_Itghi vd chdm-l]i^6m. u`L 6ng da n6i : « T6i cdng nghit dF5>n ddtngtrb'i ±IviL cdlig tin rang & db.i chii n6n ltig lJzing tliurcrngngudi i]d lri chdm-bi^5m de md quan.Sdi cimg phdn:dodltcho vi¢c dtri >>. Tug nhi6n, Squ hods-nghi d6 kh6ng phaitug¢±-d6i ,. chiwh 6itg ct~ing nhili-Ith4n nha: th~€. 6ng rtoi :« T6i diau kh6ng tilt g`i., Song cbmg tilt met dieu rtlng : vquru4t ld tlrcmg-d6i i)d hi¢itrtu.gng I,d. bi`6n-thi6it ».

Thtim-nhu;an c76-dtiaRThgc La-Hg l]ting 16i dieu.hod udkien-tlinc g-nhiQ 6itg chin fiwh-Iun&ng ciia Vol.tail`e u;a

giQng udit` chdm-bi^8fi gdsl~sac` cfia Renalt v`e kg-thu4lk'e chug¢n, u`e 16ii udit kb{ic-clti`6t thi-vi. Bdi-|ihdp ci:ia 6ng.silng I.{~} tllu€¢t-di(S'u, dlr(fin mt:)-I t&in-h`t3m nhq-iLh[uig coo-cti,

dE mi;n.

Tiu`i tdldt ti..dim-mtic,. nlui..n{| dn{.`i tr{T(tc~t(ic 1.tit nhi;6u.

.riitii±-bin ttr nfim 1867 din ltdm lgc2'1, dtrt:rc ntgtjz ba mu:oil

-X-

quifen, ph;an 16n id.c-pham durq.c dich ra nhieu thtr tirfeng.6ng vt'et ule dt.1 loqi .. thi, l{ich, ttt€u-lu4n, sf i, chd.nh-tl.i, trf€uthuifeet, ti.ug¢n Itg&n ud hal-kg. Kh&i Sap ui8t i]dn hi6i ±5tul6i, nhurng 6ng dIT9.a ul6i ti?5ng vdi quifen tti6ulhuifet rfitcc; Zdrri-zJ.I. .. Le Crime de Sylvestre Bonnard, membi`e del'TIrstifut (T¢i cfia 6ncg I-Idlt_Ldm Sgluestl.e Bonnard) (188-'t).

~ Va ihi, tap Lespoemes dotes c6 mtiu bdiode ala lumia,re, Gel.fs, Le d6sii` cd gz.ci.Zj..I. IiJz£'z.I . L\Tdm Z876,

a:uciit-b&It m¢t l]di l{ich btlng t`Itcr : RToces C.orir[thiiennes>

« thi6-cdch nghi6m-Zrang chan-ch{ra long hdm-m¢ udn-h6a Hg-Lap >>. Nlurng ucvm-hdo Anatole FI.ance lrf6i danku:6 tan-udn, nan thcr 6ng it ai de g.

- V`G ti'au-lu¢un ijdn-chtro3ng, 6ng Diet hi6i ldm bi6n-

£¢p-u!.Gn 6. Z7c{o Le Temps (Jr986`j, Jzo'z. mfzc Vie Litt6i.aire,

ph6,-b`Inh cdc §dch-u6. u`e utin-hgc. Cdc bdi fig, v`S sou su.u-itjt|i thdiih 4 quiifen ct~mg di t6iL lil Vie I;rfu6TBLite (188t8 --189C~)~). Cd.ch ijh6-b`mh c{ia C)n{g -kh6ng c6 plLip-tdic lchit±-

dinh, tutg cfim-'T{Ic klti doc sdchg a:ct I.dl iJcvm doc, ldg ldm

thlch utL ill.Cm d6 gcri ra cdi `ltr-ii.r&itg 1.i6Itg cila ITti,wh,

th`6 lil h(lg.

~ V`8 .Sft, 6ng kh6Itg phai nhd Stpr-hgc, chi lq.i-dung ldi-

lieu liich-sir d'& ui^g± ti2au-thug`Et9 c6 Elisto±res Coule"poreLines

96m -{J, /zz!#G^ji.. L'Oi`me du mail (Jt997j, Le Mannequind'osiei. (j&T£)7j, L'Anneau d'2im6{Lhyste. r£899J, MonsieLu.

BergereL a P€+I.is (1!)01) ., {.`j\.i_o (18i89), `Suru-ii.tp ndm do&It-

[I_I..Lil_i i.I_mit:]c v`© i`Ltl`!n ±i'i,t\,'i-d{_.ti_ 1:_hf;itb nil.au trontg lich~gtr c:6-

4..1.in, Zz`{. fromGJ.e czi;n 6'oj!i{ffrjf!r['e ,. L'Ile des Pingouins

(/9(/6'J ,. La R6volte dos Alige,s (ift;Jzjj ,. Les I)ieux ont soif

-xi-

(±912), t& ndtrng nhdn-u4t thdri F)qi Cdch~mqng Phdpintreyn tan nhtrng chfi-nghia binh-d&ng bdc-di md gist hqil¢h6ng bi'et bao ithi6u sanh-I.il\h. Hat quifen La vie de5eaLune d`Arc; (1908), ui 6ng chil-9 lap-thug^6t rang bdJeanne d`Arc kh6ng c6 tdi g`L mftg, chit bi ben ngirdri fing-h¢ vua Ch{il.leg VII lg.i-dl.mg, g_l¢i'en ndag kh6ng du.gc di.3,plong qu6c-ddn Phdp, It6n bi thi6It-hq di-nghi.

-- Sdrh ijd chdnl+ti.i ld nhdsltg sd.ch tiig ccr-b,¢i md

Dz.e-Z I.tt .. Opinions Sociales (Z£)02), L`Eglise et la Republique

(Z904) Vers les temps meilleurs (i 907), gzlg?`ji 6.¢[z rtagSuu~t¢p nhtimg bdi di*en-thugdet ciia 6ng ttr 28-11-'1898 di6n•2'f-.2-1.goo, khof ing vi.I tin Dreyf us clang kick-li¢t.

~ T{&u thug8t ud ti.uu¢n ng&n c6 .. ]ocaLste et le CbaLt

maigre (f6'70) I.e Crime de Sylve`qtre Bonnard (Z88-/I),Thai's (Z890) L.Etat de Nacre (Z892), La R6tisserie de kiReine Pedauque (Z893) Les Opiiiions de Jer6me Coignartl

(18!)3), Le Lys Rouge (/894), Le Jardin d`Epicure (Z894),Puits de Siiinte-Claire (Z6'95), Affalre Crainquebille {r90,2)I-|is{oire comique (J903) Sur lil pierre blanche (J905).Contes dc Jacques Foul.nebroche (7908), Sept femmes deB€irbe-l}leue (J909).

'I-1.ong cdc ttic-ph`4m dg, qugan Le tys I+ouge ld

«qiLig°en t{Su-th,ug6t ng6n-t`tnlt .soqn d{mg ph6p-thc9 cb ZI`t&g-

chung k^&t-c€±u h&ithbi, tdl cdi t`mh. khdc-ht}i ctia met nhdnuR| ~ ll`mt:it tlb.i mat lJi bd -ill.6`c I)Im -iihdit. » Ong `Iule,s

LemLi`it.re lji!tth -|jh.bim itlur I)`tlEi : Vtin lrid+ig hdti -ht®rp [d.ni_

chat quti lllur lo{|i him a(it C,orini[he, lI.ont} udn Iidu cd

utin RaciiLe, vtllt `!-oliaif.e, vtln I.`laul)ei.i, utin Reltcm, md

- -_y_ii -

tlu'itg-chung I)dn ld udn .1Italole FI.cmce. Xgubi liic^ig c6 ttiiHem dixem-l¢ di6n tugei-|]Ii'am : the.it I.d cdi boa thcrm ttig¢t-li.`am c{ia tinh~tlrf en La-i,inh ij¢g ».

~ rrhud|l chug¢n kg .{i:c t]d lhu& di6ng-&u vd thuf).`

thank-nii}n cL7tct 6ng, c6 qug.an Le Livre de "ori a"i (1885),Piei`re, Noziere (Zgoo) Le Petit Pierre (f9r8) Vie entlem (Tti6i thanh-`.rudn) (1921}.

giv

6ng d&c-ct'r i]do Hch.Idm-i]i¢It (1896). thng tire Fer-dilund de Lesseps.

Ttr ndri 1894 d6It ndm 1906, i]ii dn DI.egfus I.dt s6i.-rfei : dq.i-ug Dreuftts, tor..g-St.r tqi 8¢ Thcun-mu:u, l]i cdoda Zrao tdi~li¢u qtidin-Sxp cho qudn Dire ud l]i kh6p ijdot¢i phan-qu6c. Dtr-lu¢n chid_ lam I`.ai i]he, m¢t. pheh^8tt¢i, met phe binh-uquc md 6Itg Analole France, u`L longith6m-dqo, I.d ltgutfi hdng_h.di binh ut.rc hon lt8t. R6i cu¢c,i]qu d.n drrgrc 'cc[Pr lqui, ud Dregfus du:grc tT&Itg d.n.

Sou uu dn lriag (1906}9 6mg qualt -tdm deft nhttngtranli-chap chd.nh-ii'i ud esa_h¢i, ud vie sau, 6ng thi6n i]`eDe Tcim Qu6c.-ttS, ui b&±-ntt~un ijbsi bao n6i l]tit-c6ng -lI`6n

d&i thuc-le.

SOU 8¢ F]Tlt&± Th`6-cliibn9 6ng dugc gi&i~tlm&ng udn~

c,hwo'itg Nobel |192.1| ul{3, «t(jtm tlti¢, trur6.c-tdc ctpia d>ng ud

lb`i uttitit lhaEd..-ttio I.L{..>si] ijb.i llF:'6-cdch d6-d{'en».

oTIre`

- xiii -

Trong nhttng qug°en ki`']--{rc dug6n-ddng vie d&i nd6n-thiireu cfia 6ng, hat quu96It Le Petit Pierre (1918) iJdv±eon fleuT {1921), theo nhi)eu nhtt uctn-hgc-sfr, nhtrng kg-ticirong hdi quif en n`ag dd du:crc udn-hdo «t6-dlf©m, g9t gifia>>v6.i tubi gid.

Qug9en hi6i_I{g gia-prfe c6 Z6, a-an st.I ih¢i{ u&i db'i 6ngh`6i brf ei du-tri ud tlti^6u -thb.i ld tdc-phi}m .. « Qny8`entruyen ctia ban t6i» (Le Livre de mom ami). rdc-phamn}aid i]i"ef, hi6i ndm 1885 ltic I]tin hLdo du.crc ttrfra dtri Itgu:b.i>j.tqui Itg6i nhd cfici i]Q' 6ng (Pr du:drltg Chalgrin hGo-ldnh, soukhi 6ng dtrcrc hat con.

Vdi l`oi ijdn thu`an-Itha dug6n-ddng, ziiin-hdo nhdc lqinhtttng k©-niem 6m-die5m i]`e mtig b¢c thf!.It-g6u, 6ng lld5(.ha, Ine, th`ag, bqu : <tQut]2€n tTugen cim Pierre F{ozib,re»

I(I a(ri ciia tti.\.--!iifi, ud «Q{Iur&n tl.uu¢n (.lola SUE(ume» ld

d(I i ci]la con gdi, dti.a con gdi (.,I~ing .s(rm thfmg-miTi`h kiti-I(.I

nhtr I)dn-hdo.

ife

®UYEN TRUYEN G3A PIERRE

Ngay 31 thang 12 nam 188. , .

Eize tang

-.+e-I mLezzo del ccmi-mLi-nL dl Ito§tra -v`Lia . . `

f}`en nf ra durdrng dbpi...

Chiiu nay, c6 16 lan thtr mat ti`am rna t6i nh6'{di can thcr ti.en ctia thi-si Dante dhng d6 m& dau ]]aiThdnh-ca Lc{ Dz.L7z.ne Com¢c!z.a. Song lan nay la lan dau-tien t6i thay cam-d@ng.

Du}Tet lai can tho. trong tri thay thti-vi lam sao Ii-6 dtrng-dan va hoan-to{an the' nao! Vi lan nay t6i c6tha ap-diing cho chinh t6i. Tdi hrQt t6i di de'n ncri rnaDante da de'i], thud no, ltic anh dLro'ng di5m da'i-I nandaii c.ha the-k}9r mu'di ball. Du'dng ddi, t6i di (hrqc, mobnira., gia-sfr nhu. con itu'drng .qy, ct5i v6.i ai, n6 c.ring d€`ii

ilo ba'T nhieu, `ta i`i`ing du.a de-n Eu8i gi{`t.

Ti`di oi ! Cdch hal Intro.i nan nay, t6i da bi6t pbi,'Lidi cid.r{ d:ir ; I_ii€'t `'a}t, nhtrngJ``t6i k]i6Iig cam th#y nliit.

2 QUYEN TRUYEN CtlA BAN Tol

vay. Thud ay t6i nghi td'i nfi'a du.dng ddi nhu nghi tdicon dudrng di Chicago. Bay gid da len kh6i d6c, t6ingoanh lqi tr6ng doqn du.a.ng ddi trai qua man ch6ng ;va cau tho cfia thi-sl xtr Flol`ence khi€n t6i mo.-m¢ngden d6i thtrc su6t dem than, trur6.c 16 sur6'i, d8 nang daynhfi.ng bang que' h6n rna. H5i 6i ! Ngudri qua-vang nh?lam sao I

Em dep thay, kheu ni8m k}'r-ti.c. Canh khuya yen.tinh giuc ta ggi nhd. Canh lang-16 ban den lam dan-dicac, bang rna, v6n bi6n hi¢n kh6ng chtmg, nhurng lai thichnoi u-{ich d8 hienv§ thfi-t.hi ben tai ngudri ban tram-

gian. Rein cfra s6 da keo kin, man cfra cfing phd nangtren taln than. Chl con met c*nh cfr& m6. h6, clang kia3not mat t6i, theo ban-nang, quen hu.dng nhln. Ncri d6 loera met anh lnd,va t6a ra nhfi.ng hoi th6' nhip nhang mhchinht6i cting .kh6ng phan-bi¢,I nhip tht'i' cfia ngir6'i in?hav cfia hal con.

Ngfi yen di, vty con yen-da'u I Ngd yen di I

Ban ndrct durdrng dtf i...

Canh 16 ld.a tang t(^)ing6i mCi-m¢ng va tu&ng-tuqngt{'5 fi'm na}T, trong can bu6ng lap-lanh ngon den chongva t6a ra nhip th& trong-lanh kia, nhu met quin h6o-|Anh ben durdrng ddri th5ng thang rna t6i da di ducrc matnfra.

Ngfi yen di, vq con yeu dau I Ngay rna; ta lqi cringca't budc len du6'ng.

QCTE`' TRUYEN C6A BAN T()I 3

Ngaymai! C6 m¢t thdi, tlanh-{tr na.v chtr.1 di.mgmet rna-lquc em-dep d6i `Tdi t(`]i. Ndi len ti8ng #}J9 n-hi§u

gITongmat xa la va yeu-ki6u dura ng6n, tay ra hieu va99i nhs t6i : ttLqi di`iy I » Thud a}r tt^]i yen ddi ]iim ! T6itin i.eu ddi vdi ni§m tin-tu&ng thcr-m§ng cfia met ga si-tinh, `Ta t6i kh6ng nghi rang ddi c6 th8 nghiem-khac vdit6i, mac dan ddi v6n cay-nghiet.

T6i kh6nglenAn cuocddi. Nd kh6ng lam thu.ong-t8n t6i nhu.da gay cho bao ngudi khfic. Dc`ti khi, n6 continh-cd vu6t-ve t6i nfi.a, c6i Ddri r^dt than-nhien kia. D8 btilai nhfi.nggi n6 da lay in=£t cfia t6i hoac da ttr-khudrc

t6i, n6 ban cho tt3i nhi6u kho-l.i`1ng (|u}'r-ban. SanhTdi kho-talng ay, nhfrng di§u u6c,-vQng cha [t`ji ch{ 1al tro`'a kh6i. Dan sao, tt^ii da mri[ h&n ni6m h}'-voiig va nay,t6i khctng tha, nghe ndi : ttD6 ngay mai!j> iiia khong

kh6i cam thay inoL m6i lo-£iu bu6n-ba.

Kh6ng! Tt^)i khong con tin-tur6.ng noi cu¢c dc}i,ngudiban c6-giao cda tt^>i nti.a. Nhung t6i van yeu ndNgay nao 16i con thay tia si'mg than dieu tea tren bavangtram trong 'Lrang, tren ba Yang tram th{4n-yeu, t6i sS cancho ddi la d?p va kh6ng ngdt cam-ta n6 ,

C6 nhfrng gid rna cai gi cfiiig lam tt^)i ngac-nhien,nhfrng gid lna lnot squ-vat tan.thudng cting khi6n t6i rhngminh tru.dc cai nhiem-mau cfia Tao-hod.

The nen, hien gid, theo t6i, [ri nhd' dirdng nhu: lanang-lu.c huyan-di¢ii, vi\ l!iieT`-tiT lam s€;ng l{}i dr_`'arig

cfing lal m¢t squ ky-Lava 16i-dep hen thien Lu [iiin.doi'in

tlron8-lfli.

QuyEN TRUTftyJ CtA BAN T0I

That qua k}'r_tic la mat €^in.hue cfia Trdi. Dem trudngvang_lang, t6i nhdm lc?i d6ng .r,.f]i tan lrong 16 surdi Ohobtrng chd}r len. Ngfi yen di, vty con yeu dau ! Ngfi yendi!

T0i vi6t thien ksT-niem au_mien nay la d6 tang :

TAT CA BA ngudi d6,

`#i

CU¢C CHINH-PH¥C CAM-TiNH ®iu TI[N

QUAI -VAT

Ai ndi vdri t6i kh6ng con nh6. gi ira iihfrng namdau thai tlio-au lam t6i iigqc-nhien lam. Phan tdi, toivan gift nhfrng k.V-tic r5-rang va thai-ky toi con b6 ti.Danh rang, ch{ lal nhfrng hinh-anh rdi-rt?c, nhung ci~ingvi the rna chi'ing nd n8i bat I.iFc-r5 hen, tren met ii§nt6i md va huy8n-bi. Tuy t6i can kh€'` lau mdi tdi tu8igia, nhung c€lc k5r-iii¢m thi^in-yeu kia, d6i vdi t6i, nhu.dgn ttr met di'-vang xa.xam. Thud a,y tt^ii hinh dung cu¢cthe troiig canh mdi-I.? buy-hotiiig v{i to.in malu-sac xinh-tuoi. N8u t6i lal m¢t ke man-rq, t6i se tu&ng canh ddicfing tr6, hoac, theo ban, cring gia nhir 16i. Nhuiig kh6thfly, t6i kh6ng la ke man-1.q. T6i da doc nhieu salchn6i v8 sir c,8-dai ci'ia trai d.€t va i]guz5n-g6c cac chfing-loai va t6i bu6n.ba so-s.+Iih ki6p s6iig iigan -ngfii ct'iacon ngurdi vdi spy trudng-tan cfia nh€\n-chfing. Vay toibi€t rang cach dc4y kh6ng l€^iu, toi c6 chi8c giudng song-ly trong met can phdng r©ng Ion ctia tda nha cfi-ky

6 QUYEN TRUYE?N CbA BAN T0I

sLiy.vj, m`L}r tTa 7ji ]i!]:'`-hL'[.v tTS ]ihu.i``}iig (.h{i Oho day nlii\ mt'i-i

ci°ia Trudng M.i'-TIHit41. T6a lih:`i (id (.l'[a i.,ha L0i, m¢[ Vi

y-sl khiem-L{;n vfi thich suu-i.€p nhfi.ng vat k}r-lc? 1hien-iihien. Ai cho ri`iiig ti.a nit kh6iig [ri nhd ? T6i d{`iy con

tha'y r2ing-1.alng ccin 1)hang ci'ia tt^ti, vdch dc+n giay, innhi3u calnh l€'i xaiih-luc, va ti.eo mt>t btrc tranh mau ra'tdep, mh v§ sau tt^]i duqc bi6t, ire nang Virgin-ie tren layclialiig Paul, l¢>i qua ch6 c€.in song Noire. Lam chuyelikh€'tc-thudiig da xciy I.a cho t6i ti.ong can T]h6ng a'y.

Nhu t6i dri ii6i. t6i c6 m¢t chie'c, gitrchg song+vnh6, su6t ngci.v dep ]]en gdc vi dem den thi me t6i dat

g.[fi.a pl]6ng cd le d§ gan giudrig iigu.di,I mh c€'ic mal]i[ti_tirdrig khie'n tt`ii klii6p-ilin v;I lay li\m ky-di. D6 t6i

ngi.1 tliat citin-go. Pliai call mum-ni, kh6c-16c, £^`u-y6In.

Vay lm:i chura li6L d{`iii : t6i lilac i'io iigi'i r6i in:I con thoati.hi.\y tr6n \T:i nhay nhu' th6. Me tdi pliai chup l]al toidu.di ban d8 den t6i tfd lqi giur6.Iig ngfi. i.`hat vui lamSao!

Soiig tt`>i vdr.a 11:`tin xu6ng, lal ]]i6t bao nli€^m-vat xa-la

vdi gia-qiiy6n tt`>i bat tlaii di di6n quanli t6i. H9 c6 cai]ni`ii iihir m6 `c.,{), ri`iii m6p ldin-ch6'in, bt.mg nhgn vat b¢

gi6 iihur ct°`ing gal tr5Iig. HQ dura m':it tr6ng nghieng Vdimat mat li-On-vo giti.fl g6 man, van di ca doc, tay camc,h6i, gap liut'rng, luc-huy6n-ci^im, 6ng chich vat vai dung-ci.I la. Xau nhur th8, dt'uig 1§ hQ kh6ng lien chudng mati`a ; nhuriig toi phai n6i chi l}'r.: hQ l€:ing,le troi elm doctheo tu.a.iig, vi`i klit^ing in(:}t ai, ca den ngudi nh6 nhtrtvat chat h6t c6 cai 6ng ba giat noi m6ng, hQ chang h8]]u.6.c den giudiig t6i. M¢t manli-1Tc, vt^]-liiiih kEm gift

QUYEN TRUY£T,N Ct}A B..\N Tor

hQ noi tu6.ng, doc theo d6 hg di lhoi'ing nhc, qiia, kh(')ng

ph6 lay m¢t h§~d€iy nato d€'ing k6. Vi Lh€, toi du.tyc vi~rngbung d6i chi'iL; va chang 16i thi't.c canh chtrng. Thfr nghl,ctlng vdi ]iQn nhu th6 ai rna nh€im n]at duqc. Tdim& mat trao-trio. Nhtrlig r6i (day cring !Li met di6uk}'-dieu) thinh-1inh t6i c.ho.t tlia'y t6i a tror]g phti]ng dayanh-sang mat trdri. Chi c6 mat minl] me t6i choiiiig ao ngi®imau hang rna ctingkhdng hi%u I,c?i sao dem t6'i van cdc

quai-vat di c.4ch niio daii ma't.

Me t6i cud.i ndi : tt(:on {di ]igfi m6 dfi' !j>

Ma that, tt'>i phai clang k8 1±] met dtra ngfi me.

H6m qtia, khi th€'i rati doc hdr s(^jiig, t6i th#y trongti¢m bu6n liiiih t.i~I, mat t|uy8n tap thu¢c trong bo sachloai «Cham kh£'ic d±-hi[ih » n]a dieu-khac-su Jacques

Caillot da kbeo stl'-di.ing mi~]i kliac nhQn v2i cti'ng, cdc tat`-

pham a'y nay tr6. men rat higni. '] hud t6i tho-a'tl, cd niuMignot a gan nha lalm nghs bd{i thfi-an-hQa, I,reo tl{iiikl]ap tudng. M6i ngay, khi didao \7a tr6' v6, tdi {ii``iingain nhin; mattoi nut`]i day qudi-\'a[ d6 vat khi' I]:im

ti.en giur6'ng song-ly nh6 lal tdi thay lai hinh-finh qudi-tl!-dau khdng c6 y nhd den. Oi , m€i-thucit ci°ia Jacques C€\i]I `t.

I)uy8n tap nh6 toi lat xem danh thi'i'c trong tri tt`>ici .motthe'_gidi tall ma't, va t6i cam thay nt'] d£^i'ig lchtron.g lam h6n tt`>i nliir n`,¢t lap bui ngat-ngcio, ti`o!`.* a'.V

cac hinh~b6ng tliaii-}eu I;1n-`liH.]`[ 1tto£'tng qua.

•;.g:

11

BA AO TRANG

Thud ay cd hal ba chug 6 chung tod nha vdi chiingtdi: mat ba mac toan y-phuc trang, mat bd mac toanden.

Dtrng h6i {oi hai ba tr6~ch5ng; vi¢c dd qua tarnhisu-bi8t cfia t6i. Nhung t6i hi5t la hal ba thorn lu'ng, va`c6 lam cfr~chi th.inh_nhs. Me t6i vi qua ban viec, va kh6ng

thich lan-]a hang x6m, men kh6ng bao gicr sang ben hg.Song t6i thi qua thu.6ng lam, nhtrt la vao Sid an quachisu, vi ban ao den -thurdng cho t6i banh nggt.The la mat minh t6i di vi8ng hai ba. Phai qua caisam. Me t6i dtrng tai cfra s6 trong chdrng v,a g6 cfrakie'ng nhac khi tbay t6i quen lfrng, vi mai xem ngurdi

:r ddnh xe chai long cho con ngqua. That ca mat c6ng-tril?h

kbileo len thang gdc c6 lan-can sat, rna mac thang quacao, kh6ng phai lam d8 Oho cap gid b6 nh6 ci'Ia t6i. Nhungt6i dug.c ira cong xtrng-ding ngay kbi budc v6 ph6ngcfla hal ba ; tai day c6 ca ligan d6-vat khi8n t6i me-thick. Songkh6ngcd gi bi kip hai or]g |th6ng sanh, dat

QUYEN TRU¥F.N CtA BAN T0I 9

ng6i tren 16 su6.i, hai ben c]ii6c d6ng-h6. Hal tu.Q`ng a'y\tut lac dau vd le lufyi. T6i du.¢c bi€fhQ tti.Trung-Hoasang va toi tq. iihd se di den d6. (:€'ii kh6 la lam saocho chi vtr chiu dat toi. Toi chac-chan Trung-Hoa 6 saukhai-hoan man Arc de Triomphe, nhu.iig t6i cliua bi8t timcdch nao d6 ti¢n bu'dc tdi dd.

Trong |]h6ng cac ha i`6ii c6 met tan than boa rnat6i vui suchg nan lan treii d6 ; va m¢t gh6 tru'6iig-k}nhs em va sau. T6i bi€n n6 thanh man d6 choi, khichi8c tau, khi con ngqua hoac, c6 xe. Theo t6i, ba do denc6 hoi map, rat hi6n-ttr va t`h&ng h€ ray la t6i. Ba dotrang c6 tat n6ng va c¢c rieng 16i ba, song ba cu.6i |`atduyen-clang I Ca ba a,ht'ing t6i rat thuan-thao va t6i sap-d€:`ttrong tri, lam sao chi iii6i met ininh tt`ii du.qc `Tao ph6nghai 6ngph6ng nay nia thai. T6i iig6 jT v6.i ba ao trangv6 quy^e't-dinh ay. Ba du.dlig iihu c6 v6 hoi ch8-nhaot6i, nhung t6i c6 nai-ni Hen ba hii.a chiu iihfi.ng gi toimu6n.

Ba hira. The' rna met bfi'a kia t6i gap m¢t 6ng kh£.ichng6i tr6n gh8 cfia t6i, ch{`ui doe triin tarn than ci.ia t6i,va n6i chuyen vdi hal ha cfia t6i, v6 mat htfaii-hoan. Oiiglai tl.ao cho hal ba mSt bi'rc tho ina hai ba ti.i'i lt?i, khiclap xoiig. Viec ay lain ph{+I long t6i, iien t6i d6i u6ngnudc dudiig, vi khat rna ctiiig v`i mu6ii cho ngu'6.i ta d6

y den toi. That vay, 6iig khach li6n ng6 t6i.

Ba c4o dell ndi :

- Chil l]e ldng gi€ng da'y.

Ong khach tie'p :

10 QUYfiN TRUYJ3N CtTA BAN T0I

- Pliai lu?, chi'I chi cd mat minh chii hay chang ?

Ba £'lo tl.ting d`ip :

_ phai. Nliu.iig c6 g`i kiii6'n 6ii8 li8h] iihu. vay ?

Ong kh{t(.b n6i :

~- V`i clii'i ct} v6 m{:)I dii'a con culls. Chij th6c-

mach vfi lt`j--nid. Hi¢n Sid chri in& ]iii'it thao-l{lo iihir ciii

(i,I.a c:)llg xL. .

D8 nhin 6i]g ta t.ho i'5 ! T6i khdi]g mu6'n tqu khen,iil]Lrng 16i hi8u i.aiih-m€]t`li, Sjau ci`iii t.hu=,Ten. I.ang ba ao

li.i'+ng c6 mt:>t ngu6'i cli{5iig ld nh£`iii-v€iL gi d6 6 m¢t xtr

i:a, Ong kh€'ifh dem tho` tTi'ia cli:51..{q b€1, bii c€im o.n khdch

I-T5 S;`in I(`)ng gii'ip b;I vj¢t` {qf}' `7c+ k]iei}-iigg.i kh±icll du.qc

jiit 1{`+in d€:3 iih:{l hi-th`r (S,etT(iifiiL'e). Nhu']ig chiiyen a'y

kit(`)llg I€`lnl vlli I(`)ng r!.(`)i, i]6n klli i-€` \,T3,1(`)i ttr-C116i

kht`]ng chiu h{`>n ]]a i'io ti.!'ingo da i31i€+i ~Jj:i.

Bfi.a d6, vao bii6i an t6j, `.di h6i jra {6i ttsecr6taire»nghia lfi gi. Ba [Oi khdng d€'ii), \'€`t liig t6i n6i k`l met tillnlit; d8 t`a'i gia}T-[6.. cd ai liiEu {iu.q.a i]l]u. vay ch5iig ?

N8ird.i t€i b€`it 10i di ngi'i v€`i c{'tc qii£'ii-vat mat in:`tt git~ra

gt`] rna, lu.qii quanh giu.6i]g L6i, nh5ii mat nhiu mciyhGn I)ao gid hgt.

Ne'u b€.lil tu6I!g c|ua liga}r s€.lil, {6i c`6n nhd de'n 611g

kli_€'tc`h gall ben nb€`i b{`i €'!o {i'i:;i]g ihi ]3aii li€im, vi 16i da

quell mffl Oil/g I.6i, va 16 ra, lily noi 6ng, 6ng c6 1h8 d8c.ho i.t`ji quen h&n t`jiig di. Nhu.Iig 6Iig 1€.ii t`a gall dam den

nli£`i h€3i }i€`i ]]t?n tt`ji nti.a. T6i kl36iig r6 1a mud.i iigay hay

]{`i mud.i i]am` ,qim I:in \rie'iig thiim dau-ti.eii ci'!a Ong. B{``y

gi#` {oi mdi flu.6i3g l{`i nut.di Hg{i}T. C{'ii 6ng }ii6.i I?-llii]g

QUYEN TRUYFiN C£TA BAN T0l i,I

cdr chi6m ch6 iig6i ci'ia t6i. Lan nc¥y tdi nhin k} va thaydng kh6ng cd gi d6 thuong h6t. Tdc ling bdDg, rau m6pden, rdu ria den, cam cao nhan-nhui, lai c6 mo{. 16nting a giti.a, vac manh-mai, y-phi,ic clep, va vd`i loan-dien nhu th6, dng cd v6 tt.I.-man lam. Ong ndi chuyenv6van-pbdng 6ng bo-trudng ngoqi-giao, cdc v& tu6nghat, cac 16i thd.i-trang va cac sach mdi xu^dt-ban, cacbu8i dq~h¢i ci`mg nhfriig cu¢c khieu-vfi rna trong caccu¢c ay, 6ng m6i mat tim hal bah. Hai ba lai ch5m~chtlnghe 6i]g lam sao ! Cd vdy rna cting ]a mol ci`iu chii}'enduqc a? Ong ta khoiig tha`, nhu ba ao den ii6i vdi t6i,ndi v6 cac xi'r rna ntii non I;i du'dng, k?o, vd song rachla nurd'c chanh ngot hay sao ?

Ltic t)ngra v8 r6i. ba ao den ii6i 6ng ta ]a matlhanh-nieii kha-€'ii.T6i, `Llii tdi n6i 6iig ta gid, 6iig [a

xau, lam bah c+o 1rang cu.di qii€`. Song le,, c6 gi clangcudidau. V€:iy rna, day bar c,urdi v6 cdu L6i ii6i, hoac labalkh6ng nglie toi n6i gi B{`i ao trang c6 hal t€:it xa'ii

ay, kh6ng k6 mat tat Llii'r b€` lam t6i that vQng: tat li€iykii6c, kh6c, la kh6c. Me L6i ii6i vdi toi ii8udi 16.ii kh6iigbaogidkh6c. A! vi iiie t6i cliua tlia}t, iihu i6i, ba aotrangnga |jhicl], nan ngang tren gh6, btrc tho m& ratren daug6i, d:iu nga ra sau va khan lay ch.im mat.Birc thcr ay (tdi dam cuOc la mt:>t btrc tho' mac-danh)1alni kh816iig ba lam. Ddng bu6ii that, vi ba bi6t eachcudi rat c6 du)Ten ! Hal lan vi6ng tham cfia 6ng khachay 8gi cho tt`]i }'7-lug.n8xin cud.i ba. I.+a ii6i \T6.i t6i lia

c6 m¢t6ng cli6ng 16.n ben Trung~I]oa, b:1 s6 ct'> in¢t

6iig (rch6llg nh6)) I?i du6`ng M{tl{iqii€`is ; lli6 l€`i xong,

va ba cho t6i mat cai bdiih ngqt.

12 QUYfiN TRUYEN CUA B+iN T0I

Nhung 6iig khach rau ria den ctr tr6 lai tliudnglam. Motbfra ba ao trang clang thuat cho t6i nghe bars6 cho ngudri Gem ci xaiih ttr Trung-Hoa v6 Oho toi vdican cau d% t6i can ca, thi c6 tin 6ng khdch de'n; dng duqcmdivalo. N¢i cach chtiiig t6i ngb iihflu dt'i clii r6 rangchiing I,6i kh6ng ua nhaiu. in ao trang n6i vdi 6ng tarang di ci.ia ba (y l]a mu6n nbi ba ao den) mac di miiad6 6 hi¢u «Dci!|. ilJc{gofs» (rna t6i tu6ng mua tl6 Ohohai 6ng ph6ng). T6i nhin hai ph6ng sanh 6 tr6Ii 16 sudiva kh6ng hi8u I?i sao phai di ra ngoai mua gi d6cho chhng n61am clii. Song ngay nao cting c6 chhyen kh6~hiau Kay ra ca! Ong khach kh6ng t6 ve bu6n vi su.vang mat ci.ia ba ao den, lai ii6i v6'i ba ao trang rang 6Iigc6 chu}'en nghiem-trQng mu6n n6i vcri ba. Ba ao trangduyen-clang ng6i lai trong ghe' trudng.k5T rt}i ra hi¢u cho6ng khdch bi8t ba sam-sang nghe 6ng. Nhung 6ng khichng6 toi va xem c6 m6i ngirQ'ng-ngap.

Sau r6t, 6ng dua lay vu6t dau t6i r6i n6i :

- Chti be nay ngoan day, nhung„.

Ba Ao trang ndi :

~- Ong "ch6ng nh6" cfia t6i d6.

Ong khach li§n ti€p :

~ Vay ba kh6ng the tlu6i li6 v§ me nd sao ?

Chuye,n tdi sap ii6i chi met m`inh b€i durqc nglie mdthai.

Bah do trcing cbi6u 6ng.

Ba n6i vdi t6i: i,

QU¥fiN TRUTEN CtA BAN Tdl 13

~ Thai cu.ng qua cho.i ben phdng an di. Chdrngnao ken mdi tr& lqi nh6 ! Di, di cirng !

T6i di rna long bu6n nghi8n. Ma ph6ng an cting kjr-la lam ch6', cd cdi «d6ng.h6 b¢ tranh» g6m met hdnntii dTa bar bi5nvdi iig6i nha-thdr, dudi bau trdi xalih-bi6c,va ltic di8m giG, c6 chie'c thuy§n dflo-d¢ng trenlugn song, c6 chie'c xe lfr{i v6'i cac toil 16 ra kh6i ham,va mat khinh khicau bayleii. Nhung khi long bu6n, cdcanh nao khuay-khoa duQ`c dau. Va lai, cai «d6ng-h`6botranh>> dirngim. Hinh nhu xe lfra, tau va khinh-khi,c.auchi kh6i_hanh ttr m6i Sid dring, va mat gid laulam sao ?ft ra, gid h6i fry lau that. May thay, chi b8plen ki6m d6t.rong ti®i d6 an, tha}) t6i bu6n-bquc, ben chot6imay mi8ng niirt, cfing lam vui duqc long phian-muSn ci.ia t6i. Nhung khi mtrt h8t, t6i trd lai tiu-nghiu.Tuy (td6ng-h6 b¢ trflnh>> chua g6 gid, tdi tudng-tuqngdau cot-man gid la gid ch6ng-chat tren canh c6-don bu6nthan ci°Ta tdi r6i. Ttmg chap, tdr can pholig k5 ben,vai tie'ng ndi cda dng khach lot vao tai t6i ? Ong `'an-nii, can-khan ba ao trang, r6i hinh nhu Ong , gian ba.. .The' la tt`tt ! Nhung chirng nao hQ mdi dti`t chd ? Toi gimtii v6 kie'ng, rtit may cQng may gh6 ng6i, xoi ldn cac16 gia'y turdng, bi'i't tua vi€n man, con gi nira? Phi6n-mu¢n la chuyen kinh-khdng that! Sau r6t, kh6ngtrfe chd dgi\nffa, tdi nh?-nhe budc tdi cfra phong haidng ph6ng va vdi tay cam kh6a van. T6i bi€t la hanh-d¢ng v6-16 va xau-xa, nhung lam nhu vtiy, tdi lai chola hanh-di¢n.

Toi qu6 cda, va th5y ba ao trang ddrl]g sat lb sudi;

14 QuyfiN TRuyEN CbA B,iN Tot

6ng khach quy g6i du'd'i chan ba, clang hai tay ra...

Ba ao trang, mat fang hang hon thud.i]g bfra vaxem xi'ic-d¢ng nhia.u. Ba ndi :

-Thai di t`]iig, thai di. Oiig n6i yeu t6i; thai

di. . . va dtrng d8 toi phai €`in-hcin„.

Ba c6 v6 sq t`]ng va du5i strc r6i.

Khi tha'y t6i, dng khdch lat-ddt dtrng day, va t6i tinch5c ]tic d6 t)ng thoang cd }'7 djnh quang tdi ra cfra s6.Nhung ba, thay vi ray tdi nhu toi turdng, bd lai din t6i,

99i tdi bfing c`rng.

B!i bang 16i lqi gh6 tru'dng+i)'r va kh6c that lau, i`i-ii tren g6 m€4 t6i. Chl con hal chtilig tt`]i. trong ph6ng.D8 all t'ii ]]:I, t6i n6i dug c6 I.all r`ia ay I.i m¢t ngudix£{u, ne'u b€\ a vay m¢L minli v6.i toi nhu d:i th6a-hi¢p trirdcthi bci d{`iu cd bu6n. Nhung lq that, t6i thci'y ngti.di ldnnhi6u khi l]u6n cudi lam.

Chdng toi vtt.a [iiih-[£io th`i ba ao clen Om g6i bu.dcvao

Ba h6i cd ai de'n khong.

Bd ao traiig than-nhien ddi] : tt Ong Ai`nould cd de'iinhung ciii 6' met gi€'ly th6i>>.

Chuy?n nay toil)ie't ba ndi tr6', nhung durdng nhulinh-tdnh bao tdi lang thinh, ddrngcai lai.

Th' ham fi'y tr6'di, toi khong gap lqi dng Arnouldnfi.a, va cut:ictham-gi€to ci'Ia t6i v6`i b{`i i'io ti`ang he't biai qua'y-i`ay, ch€ic cfiiig vi va}T ni{`i it`ji kh6ng con nhd

gi ca. Cho de'n boin qua, I]ghla la ho.n ba muoi namsau, [di cfiiig khdng bie't lja ao trang da tr6 nenthe' nao?

Quyr3N TRuyE:N cbA B,\N TOI 15

Ht^)in (|lla, 1(`}i tTi dqu c,tl¢je, (1q-vi~i ci.ia (^)iig bt:i-|i.ii.t9yng

ngoL?Lgiao. T0i cfing tl6rig y vdri T[urqiigiighi-.qf Pal-Inerston r€ing ddi se d6 chill, n€u kh6Iig c6 c€'ic cu(:)cvui. Viec l€`im h!big ]ig€`iy kht^ilig qu€` si'i.c tt`>i, cling kht^ing

qui'i lri hi8ii-bi6[ cfia tt}i va [t^>i Llii.v thich viec lciin. Cli`it.,ac cu¢c, [i6p-ti`in cli:liih-Llii'i.c lfim ki.16 t6i, T6i bi6t r£.iiig

dqu bu8i khieu-vti cfia 6ng b¢,tru.frng nhu vay chali-ngat`va v6-ich, t6i bi6t rna lqi cli dir, vi thudng-tiiih conngurdi siiy-nghi khan-kh6o lihuriig li.`iiih-clt:]ng v6-1y.

Virii I)u`Jc, \r!`i.:) ph61lg kll£ich ldii, toi li6n iighe xu.dng

danh Dai-sti.... va pliu-nhi`in. T6i tta gap D4i-sL'r iilii8u

lan,11.eli gurcmg i":il lha]ili-t['i c6ii in iiel met-m6i. kh6iig

|thai loan v`i l€`un viec. iigo{.ii-giao il{`m. NgiTdi l,a tl6n t`ing c6m{:i[ tliie'ii-tht`ri st`j.I-ii8i vt`i Li.ong infy cli6 iiJ.:)i-liQp, iilii§ii

gifii-tho...ii v§ ddt t`iiig duqc ti.ii)'t`n i.a. '1`lidri-giaii t`iliglurii-11.il tai 'l`rung-Hoa, ci'`ch d:`iy bti mu.ui mvim, mt}i dac_

bieL c6 lam chuy¢ii t`iiih im`i iigurdi ta I..ai thit.,h thiiatlc?i,` klii ctmg iihau iig6i nliap ca-i]lie, cfra ph6ng d6]igkin. Vq {^)iig, I(`)i chua (Iurqc li{`iil-h{.inh bi6t, [u6i d¢ ti.¢n

nan niiTo.i. B{`i mac toAn den vdri ]iliiriig I.en tu}r¢t-hat]ljao tr[im dung-nhan ci'ia xlifin-tho.i da qua, nhuiig v{incon dop. T6i duo.c li;^`n-iiaiili gi6.i-tliieu chiig ba vi 16i v6]ithich liaii chuyen vdri cac ba tr¢iii8-[ii6i. 1`lieo giQng vlcam du-duro.ng d8 cho c£'ic tlii6u-phil li.6 khieu-vri, chtingt6i ii6i v3 l£¢im chu}Ten, va tinli-cd bd bit sang n6i dentlidi-k}' b{`i cu-ngii L€}i in¢t t6a nhi`i i.ri, du.6.Iig Mfilaquaiis.

T0i ken len : ttvay ra li:`i la ba :'io trang !j>

Bah d€'ip : «Thua (^)ng, v:`ing. H6i tl6,1(`)i lu(^)n lut^)n m£:lc

}7_I)hiic tl.i'ing J).

16 QUYEN TRUYf]X Ci}A B++kT TOT

~ Va, thura ba, t6i d!`iy la « 0]ig ch6ng nh6» cfla

ba.

- Sao ! Ong la con ci'ia b€ic,sI Noziere tai gi6i day

a. Thud ay, 6ng thich banh nggt lam. Ong con thichnfra chang ? Mdri 6ng den nhLa chuliig t6i thudng-thtrc.Thti. bay nao chhng t6i cfing- c6 tiec tra thLin-mat daiban. Mtrng thay ta durqc tao-ngo I .

~ C6n ba io den ?

- B.qy Sid chfnh t6i la ba €io den. T¢i-nghi¢p

di tt^ii, di tin qiia ddi nam c6 chie'ii-tranh. Trolls ma'yiiam chat, di thii.diig nhac-nh& cle'n t^iiig lut^]n.

Lhc`, chi'ing t6i n6i chuyen tren day, met 6Iig i.:iu-i.ia bac, nhu .cir6`c, kinli-call chao l]fi dqi-=`,i'r v6.i diet+}t¢

thang-than iighiemiighi c,fia met 6ng lao halo-liofl. Hinliiihtr tt^]i nhdr ra c{'ii cam cfia Ong ta.

Bi`l dai -sL'r I]6i vd.i t6i : « Oiig Arnould, met b€?nc6-giao ».

•t

Ill

MF CHO CON BONG Hu.a.NG Nay

Chring t6i a mat can nha rang nhi6u ph6ng chti.aday d6 vat ky-I.?. Tren turdrng tram--i.iii5'[ nhiau khi-gi6.iman-rq, c6 ci`1m sg ngudi va tdc; xu6ng d¢c-m¢c v{idam-bo'i thi mdc tren tram-nha canh mtq'y con cti sfro danroin; tfi ki8ngdirng chim-choc, 6-chim, c€`1nh sam-h6. v€`iv6 s6 bo xuo.iig nh6 Iihu t`Iay v6 1hh-ham va dc-j. H6i{Id t6i kht^tng hi§u ba tt`ji ke't-u.d.c gi vdri nhti'ng loaf.vat

quai g& {i'y,baygid `L0i md.i hi8u : ke't-udc cfia nha sun.tain. Hi8n-lanh, kh6ng vu-lqi nhu (^)iig, I)ng lqi mcr.tu6'ngdan nh6t w`io moL cai tfl ca van-vat nhu th6. Vi lqi-ichcho khoa.hoc, 6ng ndi va 6ng tin.tur&ng nhur vay; thatra, chi la tat cfia nhi`i suru.tarn.

TOAn cannha chdra d;iy cac vat ky.Ia, thien.nhien,trdr phoiig khach nh6, la kht^]ng bi dong_vat-hgc, khoang`'at-hgc, nli.in-ch+'ing-hQc, qu&i-hinh-hoe xam-chie'm; aday kht^ing c6 vay ran, mai rha, xiro.ng c6to ludi lain.set, ci~ing chang cd bha di cfia mQi M9-Chau, m€`i chi cdloan bang hudng. Gia'y dan phdng-khach toan rae d`ayhong hurdng. Hurdng nu, con btip, do.ii-so., gi6ng llhauva d6u dep.

18 QUYEN TRUYfj`T CUA B+}N T0I

Me lt^ti \Ti lic{t-binh nhiaii vt}i khofi d¢ng-vat-hQc

d6i-chie'u\Ta ph6p ti.ac-l{Igng. xuong sq, nen su5t ngayng6i ti.ong ph6ng khach nhs, trudc ban d6 rna)7. T6ing6i li`en thcim, dirdri chan ba, chcri con ti`tru ba chan,h'icdauthi b6n, vi the' men nd kh6ng xti.ng gop matv6.i con th6 haidau ti`oiig suu-tap quai-h`inh-hgc ci'ia bat6i.T6i con c6 m¢tthang ha bi6t cfr-d¢ng hai tay vacon mbi nudc so.n : h6i d6 chac t6i phai cd nhi§n turdngtirqng lam, vi v6'i t6i, thang h§ va con ti.tru tirqug-

trtrng dfi thtrnhan vat ti.ong hang iigaii t2{n kich 1}r-k$7Khi nao xa`v i`a chuyen tbti-vi cho con trtru, horic thangh§, t6i lia`n n6i vdi me t6i. Ma lu6n-lu6n v6-ich. Nend§ y rang ngurdi lan kh6ng he hi8u r5 nhfrng gi tt.6 concat ngr?a dau. Me tt^ji lo-dalig. Bi`i kht^]ng chi'iiT nghe t6inhi8u. D6 l{`i tat ldn cfia bd. Nhuiig bi`i c6 m{)I cach nhintt^ii vdi tlt^]i mat to va gQitoi la «b6 ng€\t» khie'n mQi squdell h6a-giai he'l. M¢t ham, trong i]h6ng khach nhs, I)A1)ut^)iig d6 may, nhac bang tt^]i leii, cht m¢it bt^>rig ti.olig

gia'y r6i ndi :--Me Oho conb6ng hudrng nay..

Vt`id8 d6 nhan, b€`ilay mri theu ghi len m¢[ gqchtl.eo.

Kht^>ng cd tang-pham Halo lam t6i sung-surd.ng bang.

giv

IV

HAI CON CdA VUA EDOUARD NU6'C ANH

« Con toi coi gic;ng tu.dng cudp vdi tdc xd nhuvay I Ong Valence, chai lc?i theo kigu con ci®Ia vua Edou-ard gitim t6i». Me t6i dan 6ng Valence Iihu vay.

Ong la th¢ hdt t6c gia kh6o-lc]o va que chan. Ghithcqy mat Ong la t6i nhd tdi mtii sat n6ng lqm-gigng ctia d6u6n tdc ; toi ghe-tdm cfing vi hai lay Ong day sap xti.c t6c,rna cfing vi 6ng kh6ng the hcyt t6c mh ch&ng d8 t6c rotvao c8 t6i. Vay men ltic 6ng khoac ao choang trang vacot khan-quan vao c8, toi li6n cu5ng lai. Ong ben n6i :

- a Ban nh6 cfia t6i khong 16 chiu d8 b¢ tdc rtrng-

rri nhu vdra mdi a be « J,cr iTf6d[zsc » ra a ».

Vdi gigng r8n-rang mi6ii Nam, ltic nao 6ng cfingthuat lai cuoc dam tau «Lfz fl46dHsc» Ma ong duqcthoat ch8t, sau nhi6u phen co-cquc kinh-khfing. Nao lachi8c be tarn-bqu, cdc dau-hieu keu-ctru tuyet-vgng,nhfrng bfra an thit ngudi, 6ng d6u thuat r5 tfit ca, meteach vui-v6 cfifl ngur6'i chl nhin b3 t6[ mgi viec ddi, viong Valence vui tanh lam !

20 QUvi'::}T TPLuyf]^`r {:tT,,t !3[iri` Tt)I

H6m a'y, chi6u theo each ng6i cf]a tt^ji, 6ng lamdan t6i lan qua, va khi nhin vao ki6ng sol, t6i ih:a:y kh{'tc

tbudng lf`m. T6c t6i chai clip xu6ng, ht'j.{`, rtii'ing nhur c£'iimfi ti.hm tdi mi long may, v€`i x6a xut^;n{{ bat q6 in.i,

gi6ng tai chd xh xtr T€^iy-ban.nha.

M? t6i lnh.ng lam: Ong Valence qui°i thc4[ chai daut6i nhu ki6u « con a,I.ia vua Edouard ». Ba ndi, t(A)i nhuvay, mac ao choang nhung den, ngu'dri tit chi con c6 n}i5tt6i trong thap v6.i anh cfi t6i...

Nhac b8ng t6i len, l]£i ii6i tit;p lD{dying met Sit.mg

qua-quy6t duyen-clang :

« D6 ai rna dam I »

R6i 6m chat t6i vao k`]ng, ba ba: t{^ji I.a xe9 di [ham

ngurdri quen.

T6ih6i me {Oi ngur6.i anh ca "fao in:`i t6i chu.a bi5{

va`ciii thap g`i dd, nghe sg qiia.

Me t6i v6n c6 t€'inh k.len-nhigm `£h2in-t`iEili va tdnh

lt8`€^iy-Lho vui-v6 cfia c.f'ic LcimQh6n chi c6 ni¢t cliuy€n

trolig ddi la yeu-duong, m{'ri k8 li}i cbo t6i iighe, bcping

gigng bap.b? day thi-vi cfia tr6 con, \7`i sflo lmi dtra conxinh-d?p va ngoan-ngorm cria vua Edouard lai bi 6ngcan Richard hung-ac, cudp lia me cht'ing, Gem ti`2{n ch€t

n8Op tron8 hiim t6i thdp Loudres.

Me t6i lai I)h6ng t}ieo 15i v6 cfia bL'i.c hQa dii'crng-

th6.i, n6i them rfing con cht'j nhs cfia hal dit'ra tr6 si'ialen, bdo Oho chi'ins hay lric boll s€'tLnh£`n d8n g;'tzi.

QuyE`T TRuyr]r\T c6A B,i`T T6| 21

Ba thuat dirt, r6i n6i cau chu.Yen ^dy da xtra 1€¢im,nhung rat cam-dong va r^dt hay, da'n fi6i ngurdi ta vantiep-tuc lam da_tcii d8 ve tranh va d8 di6n thanh tu6nghat mat khan-gia d6u khdc, va me t6i ci~ing kii6c iihu hQ.

T6i li6i vdi than-mau t6i chtic F\ phai i'tc lam mdilam cho me khdc nhu the', ca me `7t\ tliien~ha nti'a.

Me [6i n6i, tr€ii laf , iighe.sl phai c6 mt:>t tan-h6ncao-ca vat .mt:]t tai-niving xura't-sac, nhiriig t6i kh6iig hi8uba. T6i nato bi€t g`i v§ ngu6n khoL'ii-c?im cfia ntrdc matd``Lu.

Xe d6 6' Iie, Saint-Louis, tl.u.t'rc can nhal xirarna t6i khong bi€t. Cli['ing t6i len c;iu thang bfingda, rna cac }].ic i-I8u mt`]ii \r€i m'rLn6 iibur li`im m€it gianvdi chi'ing t6i,

\Ttra tdi ch6 qu?o, con ch6 nh6 si']a oiping len. T6itham nglii : ttD6, ch6 ctia may con cfia viia Edouar(I d6».R6i mat con st.I. thinh-linh, kh6ng kiam-ch8 du.t.j.c, dien..cu6ng n8i.len xam-chie'm t6.I. Rt~i-raiig cau th€ing nay 1€`i

thang thdp trong tru}'en, con t6i hd'[ tbc tlieo mfl trhmva mac ao choang bang nhung, chilih t6i lch mat di'ra concia vua Edouard. Ngudi ta sap gi€t toi. 'I`Oi kh6ng chiu,tdi ban chat i'io me toi, bet 16n :

-«Dem t6i di, dem tdi di ! .I`6i kh6ng chin len thang

th`4p dau.,)

-« Coi kia, nin di, b6 khhng... Na}r, nay, con, dtmg

sq...Thang that n6ng-nay... Pierre, [Jiei.re, b6 cu'ng cfiain?, ngoan nao.»

22 QuyEN TRU¥E.V C¢A BAN T0I

Nhung t6i khong ]Ighe gi ca, ctr deo dinh v.?t aome, ctrngkhu, co rilt : t6i la, toi h6t, t6i ng¢p thd. Matt6i day kinh-khting, thay loan nhi-mg hinh bang chap-chdn do con sQi qua khie'p-dam tqo men.

Nghe ti€ng la, tren dau thang mat canh cfra mdra, 16 clang mat 6ng gia rna, mac dau t6i khdng-khi8pva mac dau 6Iig d¢i mti trhm va clang mac do ngfi, toicting nhin ra 6ng ban Robin cfifl t6i, 6ng Robin bant6i, m6i tuan ln¢t lan den banh kho cho t6i, dTngtrong chop mfi cfia 6ng. Chinh la 6ng Robin, nhungt6i kh6ng hi6u duqc tqi sao 6ng lai a tfong thap, vit@i chua l]igt rang thap cfing la nha, ttrc n.hien 6ng gianay phai a d6, song nha nay da xira qua,

Ong dua hai tay don chting t6i, tay trai cam baodu.ng thu6c vi^\ lay mat cam mat chtlm thu6c gifra ngoncai va ng6n tr6. Ghinh la 6ng Robin.

«Xin mdri bah v6 I Vq toi da kha nhiau, mu s§

hoan-hi ti6p ba. Nhung con can Pierre, hinh nhu cankh6ngmay yell-lam. Phai con ch6 nhs cfia t6i lam causcr chang ? Lai day, Finette.»

T0i vfrng bung trd lai, t6i ndi :

-« Ong a trong cai thap t6i.tan qua, ong Robin a.»

Vdra nghe dirt cau fly, in? t6i li§n ham nh? tay toic6 y can toi, matoi hi8ulam, bi§u dtrng xin banhong l]an Robin rat t6t cfia t6i di§u rna 16i sap sfra lam.

Trong ph6ng khach mau vang cfia 6ng }ja Robin,con ch6 nhs Finette giiip t6i nhiau lam. T6i choi dtiavdi n6 ; va t6i con in ti`i la chinh no sda bQn am-sat

QuyEN TRuyEN Ct;t<l RiN T6I 23

ma'y con vua Edouard. Vi the' men t6i chia baiih cfia6ng Robin cho t6i vdi nd. Nhung t6i kh6ng lam saochain chii de'n mat chuy¢n gi lan duqc nhtrt la minhcon be nhs. Tarn-tri t6i bat sang chuy¢n nay den chu)'¢nkhac, nhu. dan chim nhay-nhd[ ttr ct`inh nQ den c€`inhkia, r6i cting nhd lc?i chuy¢n coil vua Edouard. Da c6mat y-ki8n v6 chtiug, t6i v¢i bdy t6 li6n. Tdi k6o lay do6ng Robili n6i :

«N;iy 6ng Robin, 6i]g bie't kh6ng. n6u me t6i 6'trong thap Londres thi chac me da can ngu.di can d¢c.ac ddng g5i Iran ch8[ ng¢p cac con vua Edouard.))

Durdng nhu Ong Robin kh6ng hi6u h8t y-nghT ci'i€i

t6i, nhu.iig kbi chi'ing t6i xu6ng thang lau, chi con me`-di con, me t6i li6n nu.ng bang toi len, maiig }'eua Quy iia ! d8 me h6n con !t>

•.`;-`

CHUM NHO

|15i §}t, i6i sung-sudng, t6i rat sung`su'dng. T6ihinh-dung ba, m£'i va chi v'ti t6i nhu. nhfmg vi kh8ng-|6, r€it hiEn-lanh, nhfrng ngu'di dry-nhat, bat-di b2{t-dich.chtrng-nhan cfia nghy dau tien cfia nhan-loai. T6i chac\chan ba ng`rdi iiay, khi hfru-sT, d§u li£'to_ve t6i trongmoi chuy¢n chang lanh va ben canh hQ, t6i rat yentan. Long tin-tudng noi me t6i la mat cai gi khan-chng :khi t6i nhd tdi dtrc-tin thi6ng-lieng clang qui fry. t6i mu6nh6n that nhi.6u caithfing be nh6 thud xua, chinh la t6i. Vatrong ddi n`ay, ai rna hi8u bie't rang gift duqc mat cam-tinhben bl m6'i khd lam sao, at s6 thong-cam m6i ham-hdv6 nhfrng k5r-niein 2{}'.

H6i dd, t6i sung.su6ng. Ca ngan chuyen vtra than-mat vri'a bi.hi6m, choan 6c tu&ng-tuqng cfia t6i, ca nganchuy¢n kh6ng dau, iihung da du vao cu¢c ddi t6i. Ddit6i nhs b6 that, song van la met cu¢c dcri, nghla latrung-tan di8m, van-vat, trung-uong cfia the-gidi, Bandtrng cudi ld`i n6i cfia t6i, hay chi cu.di vi tinh ban,va ban hay nghl rang ai s^6ng day, d`au cho mat concnd nhs di nii'a, cfing a trung-lam van-vat.

Qc'yii`T TRuyl:I:< CTJA B^}r\- To| 25

T6i dfl sling-su.t.i`ng du.Q'c mat thay tai nghe ; m6i+

lan nic {6i h¢`, m6' ti.I ki^c'iig lh [6i. kh6ng kh6i cam th5y

mf.it tfsul t6mib linh-.t8 val day thi-vi. C6 gi a trong ay?•rr(i`i I thi c6 ; tio quan, ttii long-iic8io, va nhi5u hop gia}',

h¢p thi6c. hTgd}- nay, 16i nghi ch€ic ba lnQ clang thuongcfia t6i thich h¢p l£'im. Ba ct'j dfi c5' li¢p, va nhi§u v6-s5 k8. Vc+ c£'ie hsp a}r, rna t6i bi cam kh6ng duqc rdni6 den, khi8n t6i nghI-ngQ.i nhi6u. D6 cho.i cting lammet tri-6c b6 nhs ci.ia £6i, nhi'i.I la nhfrng mt'iii htra chot6i liia t6i con ch6' dt.j.i, vi cdc man t6i c6 r6i, kh6ng canbi-mat v{'ji t6i, Hen cring h6t tbti-vi. Nhi~rng m6n d6 choirna t6i con mo..`u.(I`c md'i xinh-dep lam sao ! Met phepmau kh€'ic, la `'t`> s5 1:ill ngang net doc va binh th6-so"a t6i c6 tha, va.Llh-v6 du.Q.c vd!i vi6t chi hay ng6i vi6t.Tcii `.€ qu£^`ii linh : t6i lam mat ci'ii dau ban-due, chupI€]i mt:" cai im:i lirih I-lung-gia-lqi. Sau nhi6u lan ngam-

nghia, t6i mt'j.i cl-Hj a;tii b.itv6 mri den chan nfay. T6i thichbring boa. in.ill lht>.in, man an ngf`tn, y phuc dep. T6ibalih-di¢n cd c€'ii mfi \'ai giat long va d6i vd ngri sac.Soiig ch6 t6i u.a fhich hcri], ngoai m6i v€:it k8 rieng, latoan-th6 Su'_vat : r,h€`i_cL'r£`, kh6ng_khi, anh_sang, t6i nao

bi€t gi ho.n ? T6m lc?i la sap sang I Met canh loan em-diu }jaobbQc t6i. Kh6rjg gi khoai-cam ho'n la chim contlr I,6 cg.3tL`it, -`rao long miing 16t 8 n6.

'l`Oi dfi s]Ling,siitT7ng, r2it sung_sud`ng. Th6 rna t6i con

I-L Ld.c duQ`ii, nh'Li. m{:>t dtra t'I`6 khric. 1,\nh ten Alphon`qe

hlTL`ii,g hi'€[ a:nh c{) ten nao khi'ic chang. v{`i c6 th8 alih

t.;`ii c6 ten ni;iv. }1? .ai]h l€`i thq g,i£:" di lani 6 ngt]€``i ph6.

.i.iri`±or,se f?i }£`iig.thar!g su6t p,g,iy 11.ong san hoac ngodi

Llii t6iig, ``i`i .lil. €i'[a s6, t6i i]biii fmh, in:it.mtii tern-lem,

26 QUYEN TRUYFIN Ct`A BAN T0l

md tdc vang I]ti.xh, quan dtli kh6ng day, vdi d6i depmbn lan rna anh le-let trong muol]g ranh. T6i day, toicfing mu5n durqc tq.'-do di trong mu.o.I]g ranh nfra. Al-

phonse thu6ng lang vang gan ma'y chi b8p val'bi hothudng nhia^u tit.tai vdi vai mau bdnh cha cfi. C6 khingudi gift ng¥a sai< cinli di k€ich thting nudc clang mayb6m va anh tqu-dac mang v§, mat d6 k6 va lur5i thera. The, inch toi ao-udc duQ'6 nhu. anh. Anh kh6i phaihoc cdc bai ngi.I-ng6n La Fontainc nhu t6i, anh kh6nglo sg bi ray vi mat vet do lam ao. Ann khong bi batbuoc phai ndi cfido 6iig .r chdo bd .i' `'di nhfrpg ngudi rnanhfrng ngay dam, trdi t6t hay xau cfia hg kh6rig antliua g`i den anh chtit nao ca ; va n6u anh .k'h.6ng cdduqc nhu t6i met chi6c thuy§n cfla 6ng Noe, va matcon ng¥a may, thi alih choi, theo s6`-th.ich anh, v6.i maycon chin s6 ctia anh bat duqc, vdi in^dy con ch6 chayrong nhu anh, cd khi ca vdi mary con ngtra trong tau, de'nthtrng nao ngu.6.i phu xe day x6 €\nh ra ngoai bang daucan ch6i. Anh r2{t t¥-do va tao.bao. Ttr r]goai sam, lankvTc ctia anh, aiih nhin toi & tren cao, sau cfra s6, nhunhin chim trong 16ng.

Sam 5y du'qc vui.v6 nao-nhiet nhd cac thti-vat ddloai va s6 gia-nhan thudng lui tdi. Sam rol]g. T6a nhachanh ngan sam v§ phia nam, c6 mat day nho gia nhieumat kb&ng-khiu che phfi. Tren mai nha c6 d6 mat trac-anh-k€ do bdng mat trdi: nang mtra lam tr6i mat nets5 v§ tren mat dii rna lan bdng cfia trac-anh-tru, nhucay kin, tha'm-thodt tr6i nhe qua, khi€n t6i n.gac.nhien.Trong cac b6ng rna {6i gQ`i nhd, rna cfia sam cti.ky nayla quai la nhtrt d6i vdi dan Ba-Le hien nay, Sam ctia

Anh n6i.. a 8ITng cyc gqch n`ag di>>.

QuyE^T TRuyriN ctTA BAN Tdl 29

hQ ng{``y nay du'gc h6n thurdc vu6ng, da 10 in¢t manhtr6i, Ion b:'`ng kli.in lay, tren c6 nam tti'ng lau nhu. tdd@ an, cat gie ra. D6 cting la tie'n-b¢, song hi}i silJckll6e.

M¢tt }jtl.a kia, ci'ii sin vui-v6 a'}T, rna Si'ing si'ing cdc

bd n`?i tr(.i. d8n hii.ng nudc b6m d€iy v6, rna c€'ic chi b^6p,vao s{'iu Sid s€'ing den vh.a ray Oho r€'io nirdrc ci'ii x€i-k.ich

trong gi6 thi`u vtra ban chu}'¢n gc§u vdi may anh giftngi.ra, cai sam ay bi cf..iy g6' da lot. Ngudi t€` ci.iy d€'i ra

(18 lot lai, nhuiig trong ltic l€im, ti.di lqi mira, nell sambaylay. AnhAlphonse choi giam li.en san nhu inot vithan hoang_da trong rh.ng, [t`[. dau d6'n ch£`in deu met mauv6'i dat. Anh ddi_chuy8n may `Tien gf?ch vdi v6 hang.hi'`i vui-thich. R6i ngu.dc d;iu len, thfiy t6j tren I:^iu ciio,anh ra da'u ken t6i xu6ng. T6i mu€jn choi vdi anh, d6`i-chuy6ii may vien gach ci'y lam. Trong ph6ng t6i, kh6Iigc6 gach lot d6 ddi-chu}'8n. Gfra nhii khdng d6ng. Tdile.o xu6ng, ra sam.

T6i n6i vdi Ali]honse : tiT6i di`i}' nc.»

Anh n6i :

tt Bung cuc g?ch nay di.»

Anh c6 v6 dti ton. va gigng n6i khan-khiin : toi bennghe lcri. Thinh-linh vien gach bi gil.['t {r6n ta}' {6i `7a t6i

bi nhac kh6i in.at dci't. Chi vi'i bang t6i_ ili, gian dfi.. Chiti.im t6i bang xal.l]6ng MaLxay \T.i clie L0i dt'ing i:{u_h8.

di choi v6'i met iti'i`a i]bt'>ng-dcing, di'ra la-ca all-cfip, dt`!

vO . Iqi.

Me {6i ti^6p n6i ; «Alijhoiise m^dt t!Li.`j', kh()ng ithi'ii

}6i no, in;I canh, b4c-phiidc cfiii no ; iihu.ng dti'a tr6 ed

30 QUYfiN I:RUY£N CtYA BAN T0I

giao-duo kh6ng men gan vdi nhfrng dti.a that-giao.»

T6i la dil'a tr6 rat thong_minh va hay nghi.ngqi. T6i

ghi nhd ldri me tdi va kh6ng hi8u tqi sao may ldi a'y hiepvdi nhfrng gi t6i hQc.h6i v6 c€ic tr6 xau s6 rna quyan CpruThaiih_Kinh bang thfi-an-hail giai-thich cho t6i. Cam.Iinhtdi d5i vdi Alphonse thay d6i ham. Kh6ng t6i h8t ao-u'dcduqc nhu anh nfra. Anh khi8n cho tdi vdra kinh-hai vri.flthiTo.ng-hqi. «Kh6ng phai 16i nd, rna canh bqc,phudc ci®i&Ilo.» L6`i ndi cda in? t.6i khi8n toi ai-ngai clio anh. Me cri,

in? n6i vdi con nhu vay la phai lam, 16i in? rat b6 ichkhi cho con hifleu, ngay tdr ltlc tho-gut va su. `'6-16i cfia k6kh5n-nan. Ldi me rat nhan-ttr, phan con pliai gift sao choldi ndi a'y th6-hien maj trong cu¢c ddi con sau nay.

r\'hung it ra lan nay, ldri ndi c`d hieu-qua, t6i xdtthucmg s6 -phan cdfl di'ra tr6 xau,s6 a'y.

Mat ham trong li'Ic anh 6' dudi sam choc pha con k6ccfia mat ba gia-chfi 6. cring Ida nha v6i t6i, t6i ]ang ngamanh Cain u-bu6n `'a luc-luang ay `.di `'6 bi-cam ctiamat Abel nh6 hi6n-lanh. Than 6i ! Chi cd hanh-phtic niditao nhi§u Abel. T6i tim cach d8 chirng-t6 long tbuGng hgianh Alphonse. T6i dinh g6i cho anh mat cai h6n, nhungmat mfii hung-ton cfia anh kh6ng thich-trr]g d8 nhah m6n

qua, va long t6i cfing kh6ng khtrng cho tang-vat ay. Toi timrat lau nhfrng gi cd th8 cho duqc ; t6i ban.khoan qud. ChoAlphonse con ng¥a may, d{au kh6ng con du6i, con gay,cting hoi 16. Va I?i, cd phai cho con i]gTa mdi chtrng-t6 duqc long thuo.ng-hai hay sao ? Phai ]u.a mol tangvat nao thich.hQ.p vdi tre x^du-s6 mdi du.Qc. flay lamat cai bong ? C6 ca met bd bdi]g trol]g phong-

QuyEN TRUYFjL`' CUA BAN T0I 31

kh€lch Nhung m©[ cai bong `cting:gi6ng mat cai ht^]n. Tt`]isq Alphonse kht^>ng thich bt^)ng ; tt^>i dam khap ph6ng-an rna long phah-van lam. 86ng t6i hdn-hd, v6 tay : t6itim ra r6i I

Tren tfi d6 an, met dia nho Fontainebleau ngon.Ianh. T6i bac gh6 leo len lay m¢t ch`tim dali va iiang, choan

gan ba phan tu. dia. Nho mau xanh lQ't vt`i frng \Tang matben chac s§ ngQt lim trong mieng minh, nhurng t6i kh6ngn€m, t6i chay lai ban may cfia me. tt.]i d8 ki8m cu6ng chi.T6i bi cam kh6ng durqc lfty m6n gi. Nhurng phai bi6t cailinh mdi duqc. T6i cot chhm nho ti.en dau m6i chi, ctii dquathanh cfra s8, ken Alphonse, va ttr-ttr tha chtiln nho xu6nggall. D8 thay Oho r6, anh tr6 xxu-s6 ven mar tdc vang kh6imat va, khi vat den lam ta}', anh giqut dai luon vdi scri chi,i`6i ngfrngdau len, anh the lu@i, dura ng6n tay len mtii ch6-nhao, doan din chhm nho chaydi, dua m6ng v8 phia t6iCac ban nh6 toi kh6ng c6 tap toi quen v6.i thai nay.Ltlc dan. toi gian lam. Nhung x6t lai, t6i ngu6i li6n. T6inghi than : ttMinh kht+]ng cho cai bang, cali hen, that cfing

phai."

Nghi vay, v6 thh-ban cfia t6i li§n tieu-tan, vi that ra,khi long tqu-ai durgc th6a-man, chuy¢n gi khac khongmay quan-he.

Song le, nhd tdi h'ic phai thti that \Tdi me, t6i quarfi-chi. '[`Oi c616i ; me toi ra\' rna vui; t6i nbin thay d6i

mat bh tuoi-tan.

M? t6i n6i ''

{{ Cho thi cho cfia minh, char dtrng la'}T cfia ligudi

QUYfJN TP`UYf]N CtJA B+|`T ` T(.)I

kh£'\f rna cho, va ph{®ii hie't ctich tang nfia.t>

Ba t6i n6i tie'p :

a D6 l±`i bi-quye't ci'ia h€}nh-phiic, v.i it ngurdi bi8t

lam ),.

Ba t6i, thi t^mg bie't r5 !

•S-?.`

VI

BA MARCELLE MAT YANG ANH

H6i fry t6i durqc nam tu6i, vci tt^]i c6 mob t|uan_niem v§ viec ddi, song v3 sau, t6i buoc phai d8i }r :ding tie'c that, quan-niem d?p l£®`in. Mat ham, trongltict6i I)€:in ve nguech-ngoac may hinh ngu.di th(^j-vung thime tt`ti keii, kht^]ng nghl rang lia 1!im r¢n tot. Ltlay bamc c6 t.inh lo.-clang tld. .

Lan nriy, la d6 si9i.<`-soan cho tt^ii. Tt`]i kht`jng c{9iTn

th€{y can va chi th#\' bu.c minh, nan tt^ji co-cu'qiig, tt`Ji

uhan nii:it, t6i irong-nganh.

Me I(A)i n6i :

-«Me d6..dau con si¢ip den, kht^]ng {V`ii.mr`c t8.

ch!nh thi coi ngo lam d£{y ! »

Me da-dau tt^ti ! T6i clit:ra h6 g{:ip im:tt bfi, tt`ii khcing

quen biet l>al chi'it m`to. Tt`ii cfifig ch{&ing bi6t id c(I) l]diifra. Nliung t6i ]jie't r6 bah me d6.-dau la gi : tt^>i c6 doc

trong truyen \'c4 cia tha}J tl`ong sach hinh ; i(`)i bi8t mc

d6'-dtpiu la mat ba tien.

34 QUTBN TRuyEN GbA BAN T0I

Toi d§ me t6i tan g¢i, chai ga cho vtra y. T6i thimcrnghTd6nme dd-dau, v`i t6i rat t6 m6 mu6n hi8ubi6t ba. Thudng khi tanh t6i hay chat-van, song nayt6i lai kli6ngh6i den nhfrnggi t6i dflng n6ng mu6n bi8t.

_ «Tai sao? »-Ban h6i t6i tai sao ? A ! Vi tqi toi kh6iig dam;

vimay batien, theo t6i hi3u, thich im-lang va bi-mat ;vi trong tirih-cam con ngurdri c6 c€'ii gi mo'.h6 rat quy-bau rna, theo ban-nang, trong tarn-h6n trong-trang mu5nbo-bo gift in.ii ; vi d5i vdi tr6-nit cting nhu d6i .vdi ngudildn, cd nhi6u say-kien kh6ng the ta, chinh la tdi da yeume d5-dau cfiat6i mac dau khong quen hi6t.

Ban s§ ngac nhien lam, nhung s¥ that thinh-thoangc6 chuyen bat-ngcr, inay-man, khi€n ta d€`-chiu .... M?d5-dan t6i dep nhu y-nguy¢n. Khi vtra thay ba, t6inhan ra li6n. That y nhur long t6i ao-udc ; qua la batien cda toi. T6i chiem-nguang ba, kh6ng ngac-nhien,rna lai mtrng-ra nfra. Laii n2iy, va that la bat thudngs¥ ddi qua dtlng nhu m¢ng dep cfia mat dti.a be.

Me da-dan t6i nhint6i; ba c6 doi mat vang anh.Ba curdivdi toi va toi thay rang ba nh6 nhu rang t6i.Ba ndi chuyen : ti8ng bd trong-treo va ngan_nga nhuti€ng su5i reo trong rtrng. Ba hon t6i, m6i ba turoi mat ;t6i con cam.giac noi rna t6i.

Khi gap ba, t6i hu&ng met ni§m diu,hi§n v6-tan.Va hinh nhur squ gap g5 ay phai chtraL-chan mgi di§mem-dep, men k5r-ni¢m a.v ghi met net ngay-thcr rquc-ra trong chc ky-iiiem t6i con giii lai tron-ven.Chinh cai mieng he m6 d6 nd mat nu cudi va d§ hen

QUYEN TRuyEN CbA B+N Tor 35

dfing dti.ng thang, hai lay m6 rang, dd la hinh-anh cdaba in? d5 dau t6i, hinh-anh ay lu6n luon hien trongtri t6i.

Ba nh{¢ic bang t6i kh6i. mat dfft va n6i :~ « Cuc ngQc cfia t6i oi, cho me nhin mau ;ac

cap nhan cfi€i con chult col i>.

R6i hat-ha't may len t6c t6i, ba ndi ; « T6c va,ngnhurng n6 s€ ntAu ».

Ba tien cda t6i bi8t chuy¢n tirong.Iai. Song le, cac|di tiet`-doan d§-dai cfia ba c±Iua irng-nghi¢m trgn-Yen.Hi¢n na.v, t6c toi kl]6ng con vang rna cting khong conden.

H0m sau, ba gdi cho t6i cac mdn d6 choi durdngnhir kh6ng phai d6 cho t6i, T0i s6ng vdi sach, anh,19 keo, hop mau va tat ca d6 nghe cfia mat dtra trethong-[]]inh, gay y6u, sdm thjch ng6i mat noi ; vdic{{c m6n d6 cho.i d6, tdi liz ngcqy-tho tap quen tdnh cam-m8n hinh-thti.c va man-sac, n6 la duyen-do cfla bao n6ikh6 niem vui.

Cac tcing-vat cfia ba in? da-dau toi chQn khongthu¢c v§ 16i s6ng ay. D6 la mat bo day-dfi dung-Colthe-thao va th8-duc c@ nh6 ; du day d§ leo, thanhsat d8 chuy§n, trdi sat, ta, tat ca nhfrng gi can-thi€t d§luyen-tap strc manh tre con va chuan-bi mat ve depthan-hinh htlng-trai]g,

Ri'ii thay, t6i da c6 n6p s6ng van-ph6ng, vui-thichnban-nqi ng6i cat giay, bu6i t6i, dudi dnh den; tdi c6m¢t y-thtrc dam-da ve hinh.anh va khi nghi cuoc chori

36 QUYf]+\T TP`UYf]L\T C<6A B+|N T,OI

nghe-sl ti§n-dinh €{y, la nhfi'Iig co'n diei]-r6, nhfi.ng str say-me nao-1o.?n day tbi lan-xa vao cAc cu¢c. chcri khac kh6ngl§-16i, kh6ngdi6u-h6a : nhur l€im tr6 turdng cu.dp, canhdam thu}76n, canh chay nha. Cac dung.cu a'y, bang cayhoang-du'ong scrn dau, va bang sat, h`inh nhu' lanh-nhatHang n3,' kh6ng ph6ng-tting va kh6ng linh-h6n ; ltic meda-dan t6i tap t6i sfr-dung, n6 mdi c6 chtit it hti.ng vi. Bhmqnh bao dfr m^dy qTiia ta va dora chi,ch6 ra clang saujba.chicho t6i each lu6n thanh sat tren lung vat duqihai ci\nh ta.v the' nao Oho na 16iig ngTc.

Met ham, bfi dat t6i len dau g6i bit va htra cho .

t6i m¢t chi6c tall, chie'c lau trang-Iii day-dfi, c6 bu6inva st'ing di.ii-]j£'ic tqi hang t!iu. Me dt~t-dau t6i n6i chuyen

halng-li;ii nhur m¢l thfiy-thti kinh-nghiem. Bd kh6ng quenliao v6m a tren cot bu6m, ntio san tau, nao da}'chang cot bui~Sm, ncho hii6m durcyi va -bu6m chat trenngQn c¢t. Bd thao thao vdi may tie'ng mdi la ^ay va .c6 ve tha-thie't khi n6i de'n. C61§ n6 nhac-nh6' bd nhi§uchu}T¢n litim. Mt)I ba tien ta't di du.di nude.

T{`>i kht`jiig iih€:in dirqc chie'c tan d6, Dau con nhs

tu8i I(`)i cfing kh6ng bao gid c2in duQ'c man d,6 chcri d6 Vuihu.&ng,vd chie'ctau tien kia choan melt hang gicr ctia t6i.

T6i da tha}T n6 va liien nay cfing con [hay Ilo nfra. N6 h8t|ain¢t m6n d8 choi, mat la m¢t bang rna. N6 t.roi nhetren mat bi8ii d`ay su.o.ng mt], va t6i nh`iiithffy tren mantan met thi8u-phi.I im-lang, hai tLiy kh6ng cti,dong, d6imat m& [o va kh6ng tiiih_th?Sn.

.,.T0i kh6ng con dut}c gtip lc?i in? d5-dau t6i.

OU¥E`T TP`UYf]`t CtTA P,_l¥ TOT 37

Liicay, t6i da c6 m¢t }'7-kie'n ra't d['ing v`E .tinh-net

ba. T6i cam thay ba sanh rad§ lam vui long \7a }teti-durong, d6 la phan viec ctia a ddi na}T. Than 6i ! t6idodn kh6ng l`am. Tdr 1£`iu t6i bie't ba Marcelle (b€`i tenMarcclle), c,hi lam c6 th^e'.

D3'n nhi§uriam sau, t6i nidi ctu'qc bie't vai mauchuTen \T§ ddi bci. B£`i llarcelle `'a me t6i I)_i€t nhau h6i hQc

a nha tu. Nhung me t6i ldn hcrn vai lu3i; vi qua !ighiem-trangi7a qua tie't~{It:i ncm kh6ng th8 I:`im l>L?n .qn-can

Tdi b{`i Marcelle, vi bi`i da tla[ trong t`inh ban, m¢t

nhie[-t`mh qui'i {Idng va bang ni¢jt 16i hrri r6-dc?i. Co

g:'ii n{:)i-tr-i'i tla gQi cho bL;i Marcelle nhiau tiri[i-camkli€'`c t-hurtmg, lcicon chfi n[]`i bu6n, m¢t thi¢'u nfi' I,o_

ldn, ti.am-tlnh, kieu-ngao va k6m tht`]iig-minh. Bd Mar-celle khong r6.i nhin cri^); kh6c-16c vi m¢[ tici'ng n6i,v`i m¢I[ cfr-chi nhtq> cfia ljqn, bat c6 the-1h6t, lu6n lut^]n

ghen-tLrong vt!j.i c6 ta, vi€t trong gid hQc bfii nhfi.ng btrctho dai hai mu.oi ti.ang gi€{}T, the' r6i c6 gal to mapkhong chiu dqung du.qc ntia, tu}Ten-b5 c6 chan qua I`6i,va c6 mu6n du.Q'c }'en tl-lan.

Bah Marcel!e kh8-sd danh phai ri'i[ lui, ti-d¢t, €^`iu-s;au

khien in? t6i phai thurong hc?i. Bat dan tdr d6, hqi rigu.dith£`in~thie'[ nhau. mat thdi-gian ngan, tru.dc klii iiie t6irdi nha tu. D6i ban hri'a s§ tham vi6ng nh;ui va dci

gift ldi.

8€\ Mal.e,elle c6 met 6ng cha, ngu'di I(;I, nhi'i.i ddi,kha-ai, tri.h6a va kh6ng theo chinh ly thong thu'drngOng rtyi b6 hang-hal, kh6ng du}'en-cd, sau hai muroinam di bisn. Ai cfing lay lam lq. L§ ra phai la'y l€\m lt?

38 QuyEN TRuyEN CtA BAN T0I

tai sao Ong & trong nganh nay iau nhu the. Squ-sam 6ngtan-thurding vat s6 ti5n tie't-ki¢m lai qua te.

Moth6m tl`dri [niFa, cid.ng cfra s8 iihin rat 6ng thayvQ va con gdj 6ng di bS, l!ing-tilng vdi vay vA dh. Landan-tien. 6ng nhan ra vg con 6ng kh6ng c6 xe-cO, vtrchuyen khdm-ijha nay lam biL15n long 6ng nbi6u. Ttrckhac, 6ng gom-gop lien cfia, ban nil.-trang cfia vg, muqunti§nvai bc?n than va di ngay den Bade. Vi bng da cdmet 15i danh bac don tian that chac-chan, 6ng ilz'inh bacc6t d§ an clang c6 ti6n sam ngtra, xe b6n }]:inh va y-

phuc ngudri danh xe. Sail tan ngay, 6ng trfr v§ nhal,kh6ng con m¢txuva lqi tin-tu.dnghon bao gid h6t v616i dinh bac c`®ia 6ng.

Cdn lai met manh dat lih6 6 Brie, 6ng ti`6ng thorn.Tr5ng-tia dirgc mat nan thi 6iig phai ban h6t `r6n li8ngd§ tra ti6n mu.dn nhh ki€ng u`o.ng cay. R6i 6ng chuyen-tanv§ cac phat-minh may-m6c va vg 6ng ch€t md 6ng kh6ngchti-y d8n. Ong g&i cho cac 6[ig t6ng-trur&ng, Ngh!-vienHQc-vien. Hoi BAchgc, tat ca thie]i hc?, va nhti.ng d6 an vanhti'ng ban thuy8t-minh. Cdc ban thuy€[-minh try, c6 khilai vie'[ bang van vfin. Th8 rna 6iig ki5m durqc chdt ti§n,6ng lai sang. That lal than-i`inh. Bt` Marcelle Oho d6 1athudng-squ va den mua r,6n vdi tfi[ ca c€tc d6ng mat tramxu ba nhan ducrc.

Vao thdri ay, v6n con thie'u-nfr, me t6i cfing kht)ngchiu cach s6ng nhu the va ba run-sg cho ba Marcelle.Song ba lai thurong.men ba M{r>Lrcelle.

Me t6i n6i vdi t6i c{qi ti.am lan : a N8ii con lii6t, ne'u

con hie't Marcelle d§-thTrong la ngan nao»

QU¥fiN TRuyEN C6A BAN T6I 39

- « Da, in? yeu.dau, con till-1u6.ng nhur the lam.»

Vay rna cting c6 chuyen bat-hod gifra hal ngudi,vaduyen.cd ld met tinh-cam t6-nhi, kh6ng men d8 trongb6ng t6i hau giffu-gie'm 16i cfia ngu'di minh than-y6u, songt6i kh6ng duJcrc phep phan-tach, rieng t6i, nhu mat k6khac du.¢c lam. T6i da ndi, t6i kh6ng dugc phep va ctingkh6ng th8, vi v6 van-d6 ay, t6i chi cd vai chri.ng-tich v6-ctingmap-md. Liic d6, in? t6i dinh-h6n vdi mat y-si tr6 tu6i, |tlau sau 6ng cudi ba va tr6 thanh ba t6i. Ba Mar,celle duyen-clang lam, t6i da n6i vdi ban kha nhi§u... Ba t6i con tl.6.Hai ngudi gap nhau, chuy¢n tr6 vdi nhau. T0i con bigt

gi nfra ?„. Me t6i lam 16 vu-quy va kh6ng con gap baMarce]le.

Song le, sau liai naITi bi bat bu¢c xa-each, ba mS-nffmat, vang du'Qpc tha-thti.. Duo.c thi'i. 16i mat cach d.8ndutyc nai-ni, lam in? d5!-dan cho t6i. Trol]g khoang ay,ba c6 ch6ng. Chu}-¢n nay theo t6i iu.dng, gitip nhi6u chovjec hod-giai. Ba Marcelle sbng_bai mat ngu.di xau-xi,

qudi-di, da ng5m, nh6 tbd, di bi8n. h6i mdi bay tu8i,tren m¢>t chi8c tau bu6n, rna t6i iighi manh-liet la hgbu6n moi da den, Vi 6ng c6 su.-sam a Rio-de-Janeiro,6ng dan ba me d5-dau t6i qua d6.

Me t6i thudng n6i `'di t6i :

«Con kh6ng sao hinh-dui]g dutyc ch6ng cfla Marcellethe nao d.qu : mat thang ph(5ug. mat con khi, con khi mac

y-pht.ic vans ttr dau den chan. Y kh6ng n6i ti6iig nudenao ca, ch3 bi6t m6i thh. met i{, va phdt-bi8u bang cdchla_16i, ra b¢-t!ch, hoac trdn xoe cap mat. N6i cho ngay,

40 QUYfiN TRUYEN CtTA Bi`{`{ Tor

y c6 d6i mat tuy¢t dep.» Me t6i lai tie'p : «Con ?, ddrngtu6ng y a Dao, y la d{in Phdp, sanh-tru6.ng a Bresl, vaten la Dupont.>>

Cting men n6i qua vdri ban rang, khi in? i(`>i ndi«-bTguJdi 6 Bao » thi phai hi6u |a dan kh6ng pbai t9>' tren

dat Au-Chau ; di§u ^dy lam th^stt_vQng ba t6i, 1a tdc-gianhi§u cdng-cu¢c nghien~ciru nhan-chfing+iQc d6i.chi`6'ii..

M§ t6i k6 tie'p : ttMarcelle y6u say-rile ch6r]g. ,Luc

mdi cu6i, ai de'n vi8ng hg hinh nh'Lt lam r¢^n hQ ira:\'.

xpang duQ'c haph„phtic ba, b5n nfim ; mg n6i hanh phtici;i phai k6 den m6i s6`-thich. Nhung tfong chu}Te'n Hang

dulhanh sang ,Phap' . . '. con kh6ng nh6J Gall, con connhs qua ,).

- « 6 i ine a, con con nhd i`5 lam.

- « ti i trong chuye'n du-hanh ^dy, ga da ngam atai Bao ben nha da tap nhi_eLi. thai t|uen ghe-gfrm ; gdsay-sua trong cac quan I.uQ.u tu.tap thfiy-thti . . . gfi bitldni_. Vh3a nhz:in d-irci'c gi5y b€io tin dan, Marcelle li6n

d€ip t.au tr& `78. riTang s€{n-s6c ch6ng vdJi long nhiet-thanhcdo-d¢p, chu-clad. Song ch6ng nai]g bi di mau vat ch8t )>.

~ «Me a, ba Marce,lie co tr6 l€.ii Phap khdi]g .7 Sao

con kbdng gap l€}i me d6.-dau con ? »

P\Tghe h6i, me t6i hoi b6i-i`6i clap ;

_ « \yi god-bt]a. Marcelle quen bie't iihiEu sI-quan

hai-quart a BIG-de-J€iLnejro va bi titi-ti6'ng to. Kh6ng Hen

nghi. xa'u Oho Marcelle, cc;`ii a. I`Tarig la met thj€u-phi.1

ngoqi+1e, khc`ng hanh-d¢>ng nhu ngu.6.i. khdc. Nhung tie'p

nang a i]ha m`ii]h la met viec tr6' n¢n kh6-kh{viii.j>

QUYEN TRU¥:EN Ct'A BAN TOI 41

- «M? oi, con kh6rig nghl xa'u ba Marcelle dan, me i

ndi.cho con bi'e't coi ba tr& men nhu -the nao ?

-a Na}' con, mat Dai-dy hai quan }'6u Hang, chuy¢n,

c.ting thudng, va nang d:I mang ti€ng, vi met cu¢c chinh-

phuc dep-da nliu the th6a-thich loll+g tqu-di ct'ia chang.M? kh6ngndi ten 6ng ^dy Oho con bie't, hi¢ii. Sid duglam Thie'u-tu.6.ng hai-quan, con c6 an cool nhi6u lan v6i6n8 t&.

-Sac ! Ongv . . 6ng mat d6`da'y a ! Mi, 3au m6i

bfra an, 6ngthuat nhiau chuy¢n hay lam,` 6rig B6-d6c d6.

-ttMarcelle }`eu 6ng d^e'n sa:r-cti6ng. Nang thec>

6ngcting khap. Con nen hi6ii., in? kli6ng r6 gi li.inv6 chuy¢n n`a}T. Song n6 k6t-cuQc mat each.1£inh_

khting. Ca hal d€u 6 ben }I}-'-chau. Me kh6ng n6i du.crcchac-chan la ch6 ti.ao \'i lil.Q kh6ng bao gig nhc; tentrong dia-du.. 86i cl:i clian n;'tng, a.rig kie'm cd vu-i,'o daxa-1dnh nfing va ti-6. v6 Phap. Trong lt.ic m6i 16ng ti6ng-dcri tan ben kiag thi do met td bao a Ba.-Le, nang du.qctin chang cS mat 6 met hi-vien vdi m¢t c6 dao. Kh6ngchiu d[.mg n6i, va mc*c dau nang cant sat, nang ctingclap tan di, D6 la chu}+a:n di cu6i-ci'ingFcfia Hang. Nang

ch'e't tren tan, con a, va M? d6'-dan ding thuong ci'iacc`n bi ii+lay ti-ong met t^5m vai trai giuJdng d6 tlia xu6ngbi§n.»

Me, t6i thua[ 1aivdfi tui nhu the'. T6i kh6ng du.gcbie't gi hctii. Rliung m6i khi trdi u-am the-lucrng va gi6ritnh? nhurl-en-sie't, tri t6i lai bav v§ vd`i ba Marcelleva t6i n6i \ro'i ba :

42 QuyEN TRuyEN cfrA BAN TOI

« Linh-h6n, dau-kh6 ding-thurong, linh-h6n van-vor{Sfra dai-hai rna trting-duong clang day-du`a nhti.ng m6itinh dau tren trai da't, bang rna than-men, h5i me d&-a?u va ba tien cfia t6i hay hu6ng phudc cfia nguditinh chung-thtiy nhtr[, cfia ngu.dri c6 16 duy-nhtrt da contudng-nhd den ba ! Hay hudng phu`dc va ni6n qua ba dat

Ttrong n6i t6i. Ia chi ctii xu6'ng nhin th6i, hay hu6ng``phu6c vi ba da gqi Oho t6i bi6t, ttr khi t6i mdi vdra m6

tri khan, nhfrng th6ng-kh6 diu-ding rna cai dep da banJcho c-dc tan-h6n nao-ndrc mu6n hi8u hj8t ; hay hu6ng

phu6c cfia dti.a tr6 rna ba da nhac b8ng len d6 tim xem mau'`r sac cap nhan n6 ! Dti.a he ay rat cd phu.dc va n6 dam ndi

]a ban tl]an nhdrt cia ba. Ch].nh ba cho d[+a tr6 5y nhi6unhtl.t, baban nhan-tdr o.i ! Vi chlnh hat lay ba da m6

`' T6pg c6i-ddt mcr-m¢ng v6-bien ffia_ n6.»

-c313P``

VIE

BUT-KY BU6I RANG~BONG

Bay lal b6 ky-ii.c dau-tien cfia t6i, thau gat m¢t demd6ng. C6 nen d6 n6 bay theo gi6 chang ? T6't hen c6nen ke't lqi den c^dt valo vu'€i chang ? T6i tin-tu&ng .n6s6 la met man an b8-Ich Oho tinh-than.

C)ng Littr6, ngu.Cri t6t nhti.i va thong-thai hen ca,c6 y mu5n m6i gia-dinh d6u lu'u-giti gia-phs vat s6-sachva ti6u-sfr gia-dao cfia minh. Ong n6i : tfTtr ltic met n8ritl`i€t-lj' t6t-de|) day t6i ton+1-Qiig thuye't truy6n~th6ng vabao-tan, t6i da lam li'ic h6i-ti8c. silo trong thai Trung-

`C6, c6 nhieu gia-dinh trung~|tru kh6ng iighl de'n viec

thanh-lap nhfrng quy8n s8 don_gian d8 ghi-ch6p cac`'iec quan-h¢ trong cu¢c s6ng gia-dinh hau truy8n-tfrluu-ton. Cac quy8n s6 ay chac se qu}'r la lam, khi truj5ndell d6'i chting ta, mac dau ghi ch6p van-tat !Bi8tbao y-kie'n va kinh-nghiem m^dt di, c6 tlis v2ii.n-ci,'i.u durqcvdi met lt than-tr`Qng vci linh-than lien-tuc.;t

V&y thi, ri6ng t6i, t6i thanh-tt|u y mu6n cria 6nglao hi6n-tri6t : tap n`ay se gifi. k5+ Ta kh6'i dau quy8n s8cfia gia-dinh Noziere. Bdrng b6 met ti gi i-6 di-\-ang. Chiv¢i dI-Yang mdi t?o duqc tuorlg~Iai.

i!

TiNEL ¥EU fflSj

1'

Tg riN TR®NG THA®-M®c.vl±N

Tdf chua bi^e't doc, t6i con mac qua.n. y8m, t6i kh6ckhi chi vt3 hi mfii Oho, rna t6i lai hao-hire vi yen-thichdanh-vQng. Stir that la v`iy : th~ t`u6i c'6n mang tr6, toi d€inuoi y-chi phai s6m dugc n6i tie'ng `'a dtTgc mQi ngudinh6 mai. Toi (im phuong-phap trong khi toi khai-di6n

quan linhbang chi cfia t6i tren ban an. Ne'u cfj th8,thi Loi di chink-phuc danh-vQngb#t-di?I tren bai ,chie'n-

tru6ngg ``a {di duct.c gi6ng nhur met troll.g cdc vi6ndai+udii.g, `Ta tdi Gang xoay-xd tren tay nh6 b6 cfia tdi,m6i vi toi phan-ph6i cho met sir-nghi€p v6-cong tr6nta'm it.ii so'n dan.

=\Thu`ng rier]g tt.ji, tdi khong di`'i, sti.c de sam mat

con ngqu'a. mt.)i bQ quan-phiic, met lien-d6i chng voi

quaT`.„iijch, !a't c`a iiihirng gi can.-thie't v§ danh-vQng v6-cdng. rl`h8 nan toi nghl d'6n viec tr6' thanh met 6ngthaLn_i'!. eri`F,ten do it ca.n. d6 thi€'[-bi Ta dem lai nhi§ii

danh-lil+. hc;`n, .ftyl? toi m¢ dao. Long tha_n.h-kinh ay,-nil+ume tc)i~, t}iat d8 me'n va nghiem-trang khi€n t6i.cam-dsngllhi3ii. M?t6i thu.dug doc tt Bd.I. cdc ITf}djiJIJ,` (VZ.e

-Lzt8`.,.:jas€=i:,I:'jl

I`bi-I-F:a I-¢i.r,-!5-,-t-i ,-i I,,-'=(i,,,- 'i---, "i, t`,,|=,

QUYEN TRUYSN Cb.A. BAN T0I 47

dcs Sat.ri!s) rna t6i vui sudng lang iighe va tan h6n dur?inda.v kinh-ngac \Ta thurong-cam. Do d6, t6i bi8t may ngudicia Ghria da lam the nao d% ddi s6ng trd men quy-banday c6ng-trang+ T`6i bi6t mhi thien-huong nao da todtrong cac b6ng hurdrng tuan-giao r6i. Nhung tuan-giao lamat 16i [ich-cpc rna t6i kh6ng chtl-y tdi. T6i cting khongnghl d6n chtrc-vi tang-d6 hay squ truy6n-giao, vi khong

phai kha-nang cfia t6i. T6i ben quy8{-dinh chQn each kh8-hanh, d6 sfr-dung va chac-chan hcrii.

D8 thi-hanh kh6i mat thdi gid, toi ttr-khurdc kh6ngan trura. Me t6i kh6ng hi§u gi ve khuynh-hudng mdi-me cfia t6i, tu.dng t6i dau men nhir` t6i lo-I.ang, khient6i kh6-s&. T6i kh6Iig vi d6 Ina ch&ng nhin ddi. Doannhd td'i Thanh Sim6on S[ylite da s6ng tren cay cat, t6iben leo len mAi nurdc nha ]]€p ; nhirng t6i khong s6ngdutyc tren #y, vi Julie, chi a, trut t6i xu6ng gap. Xu6ngmay nude, t6i inanh bao x6ng vao con dudrng hoan-thien vaquy8t noi gurong 'l`hc4nh Nicolas de Patras .da

phan-phat cfia-cai cho k6 ngheo. Cdra s8 phdng-van cfiaba t6ill]dra phia bd song ; Tdi quang ra cfra s816imotchucd6ngxungudita cho t6i, vi n6 mdi tinh vasang ch6i; tt^ti quang ti€p lu6n dan vien, bang vu va conch vdi chie'c roi da bang da luon cfia t6i.

Ba t6i ddng cfi'a s6 va h6t: « Th&ng Dh6 nay r5n86c I ,)

T6i calm thay gian va h6-then khi nghe xel-docint6i nhu {he'. Nhu'ng t6i Oho I.&ng l]a t6i khong phai thanh

nhu tdi, men kh6ng chia-s5 vdri t6i cai vir`h-hc?nh cfiaThanh-nhan, va y-nghi ay an-di tdi nhi§u.

48 QU¥EiJ TP`UyfirtT ctA B,+`T io|

Khi d8n gi6. dan t6i d€.to mat, t6i durqc d¢i cstin6n long, t6i lian birt lcmg b6 di d8 bat chudc thalnhLabre, vi 6ng n`ay, khi c6 ngur6'i cbo 6ng cai n6n cfi dcr-ban. 6ng lai con le n6 tr`en btin i,rude, khi d¢i leii. Met6i nghe chuy?n b^dt-k:i v8 ti3n-cfia ltd cat nan thi nhi'invai va th& dai. R5 that t6i lam phi§n long in? t6i qua.

Ltic di Oho.i, t6i ngd xu6ng d8 kh6i lang-tri vi cacssulh.St, hen ngoii ; t6i lhi-hanh dL'ing theo mSt qu}7-tac

thLrdll8 Cla}' jirong` Sdch ttBd3[. ccic 7Tjt('{jiJz ;rt

Sau ciT¢e tlio chcri }`j8mich ay trr.j. T2}, d3 hoan-thanh

d6i thanh-d}5, t6i kh`:5-l`i'qnh b±`ing each lan vao lu.n,g met

c6ng lt^jng ~iiem cfia chi€jc gh.g dqua cfi. T6i 1.?i bi kh@

them vi chi cTulie biz!t t|i trcin lL'ic t6i dai]g b±'tt chuJ6'c edc

m6n-dt5 thanh Friin{;oic;., CEum-cL'-I. ba ngo±ii, kl]t`j{ig iii`ii h:tell

sau 57-iighi`a, chi tli?iy tdi moi lfing giil] la cdr phat vaodit t6i, that gian-di.

Nghl den cac chuyen lao-kh8 Kay rn [rong ngay fly,t6i nhin-nhan la rtit kh6 rna thiTc-hanli ddi th€'inh-d6 tai

g.ia-dinh, T6i ni¢ri hi25u tat sao cac thanh Antoine va]el.6me b6 di s6i]g Lrong. sa-mac gifra su-ti'i- vd de than ;t6i ben quy€L(tinh,1`:3 ii`i. ngay mat, s3 di an mat noi

cfifi ngir!`Ji tll kh€J-11`1nh. T(`Ji chgn con thi't`>.ng ming-nh€n

trolls Tit..-'H`i-ni{^?t:-vien tT:$ 1r6n Chinh nt}i d6 t5i mu6n

s6ng tri}ni~{Lr mric-i.ii't.2m{_} nhu. {hanli Paul I.F.rmite, mac

ao l``)in8 ld tl!,`[.,.=i, 'l`t)i th:'tm ngh^i' : «Trong irir6.ii c6 i`a c€`t}T

ILam lhi'i'c €`in. i:6 mf)i chi\j:i nh5 tl`£m e,hd[ ni'[i. 'I`L?i ct€`iy

t6i s€ s6ng i`1uiiig vdi c'€'`c, thi'i trong tl.if n ; con su.~ti.1.

d`i dting m6it]g chun d±o hu`Tet+iia cho ba thdnh Mariev.

\

QuyEN TRuyBN cfrA BAr\T Tt:t| EB

l'Egyptienne c618 se tim tt^]i d8 thi-hanh nliiein-vu dalohuyet-rna cho vai tu-sl trolig v-[mg. Nhu thanh Antoine,t6i s§ thay dirqc ngu6'i c6 cang de, Ta con ngu.a iriinhngu6'i. Va kh6ng chid.ng cG4c thien-th2¢Ln s,6 b6 bang toikh6i mat d^dt d8 hat bai thdnh-ca.j>

• Qu}'8t-dinh cfia t6i s§ bd`t la-I=::t n6u ai bi8t rang

t+ir lau, Thao-m6c-vien la mSt nGi thank-dia d6i Tbi- tfji

gi6ng-gi6ng i7di Thjen-Duang h~q~gi6.i mar t6i th2iy fro-ngtlifiian-hga quy8n Cti.u Thanh -Kiiih cfia tot. Chi vilthucj.ng dat t6i tdri d6, t6i dut.].c m¢[ cam-giac tho'-thi'j`ithan-tien. Cho de'n TT{]m trt`>.i no'i dt'j c-fing hinh ]ihu.

buy:`n-bi va tron8.-[r6o ho'n no'i khde va {rong dam maytr6i tren i6ng kec, tren chu6ng cop, tl.en li;fin g':`=iu `\-atren nhal voi, tdi ld-md th£`iy D'ang 'l`l]irqug-De', ran bac,ao xanhO dua lay ra, ban ph6p lanh ciio h`ji \7dsi con Soii-dirong, con linh-du.ong, [h6 i7t!i JIB-cau; vd khi toi ngbidudi cay ba-huong Li}]an, lt`ji tli:{y chi8u tr6n dan t6ixuyen qu{i ccinh ci`iy, dnh sang i.fia ThuQ'ng-Dg t{°ia [tr cacng6n lay Ngai. Mfiy con thi'i dgn an tan La}' t6i, hian-lanlinhin t6i, khie'n t6i nhdr lai nhti.ng g1 me t6i d±~i day Tl? {^Jng

Adam va `7a may ngay dan-tien Tt) tt:ji-16i. V€+n-vat tu-1]Q'pnoi day, nhLr hdi th€li-c8, trong chie'c, iiha n8i ctia dL?i giao-

tpu.6ng, ira ph;hi-chie'u vao mat t6i toan lal mat `T6 Jepngay.tlio. Vaj.kh6iig c6 gi lam h6ns durgc Thien-DLrdngcia t6i ca. T6i klioiig churdng lil:fit g4ij ncri da}T maychi vL'i, may quan.nhan, ii]£y gd l>2in dii.a. 'I`i.ai l€+i9 tc`)i

tha}r sung -sudng duqc gan ,-g-rii ct'iit ngudri tan -thuij'ngkhiem-ton b6 mgn rna t6i lai nhs be hen t^dt cfi. T#t-Ca d6i vdi t6i dau trong sc?ch, d§ yeu hianianh, b6`i vdi

50 QUYfiN TRUYfiN CtA BAN Tot

tan long thanh-bach tot l]u'c, toi cho tat ca theo v5 1}-tu&ng tre con cfia t6i.

T6i di ngti vdi quy8t-dinh se s5ng gifra vudrn ay dalay duqc c6ng-lao va tl.a men ngang-hang cc4c thanh ten-tu6i rna toi nhd ca ti8u-sfr day hanh-phtic.

Salig ngay sau, qu}'€t-dinh cfia t6i cans manh-m8hem nfra. T6i bzio cho in? t6i bi€t. Ba pha len cudi. Vdrachait6c tot, bat van cudi vfi ht'ti : tt Ai Oho con y-dinhlam tu-s¥ trong con durdrng mang nh¢n 5 'l`h.io-mac-Vienvay ?,)

T6i dip :

-t`Conlnu6n duqc n8i danh va ghi trong danh-thi6p ci'ia con « Tu-si va Thdnh trong Itch giao-hoi » nhurba d6 trong thi6p cfia ba «Trting-cd.-vien flan-lam Y-hoc va Tho-ky h¢i Nhan-loai-hgc. D

Lan nay, in? t6i bu6ng roi lugc clang cha.I t6c toi,n6i ldrn :

-«Pierre! Pieri.el c6 dien-i`6 va t¢i-16i kh6ng?

T6i v6 phudrc qua I Con trfli nli6 cfia t6i chua den tu8icd tri-khon rna da mat ti.i-kh6n r6i ! »

R6i x€^`y qufl ba t6i, ba ndi :

« Ong c6 nghe nd n6i kh6ng, 6ng ban : i'tra bay tu8ila n6 mu6n n8i danh I t>

Ba t6i ti-a ldi :

« Ba bL?n th€\n, d8 chdrng hal mucri tu6i thi nd chiin

danh-vQng cho ba xem.»

• M? t6i n6i:

QUYF}N TRUYl:}\T CtTA B`.\hT T(3| .-''

- C6 trdi khie'n ! T6i kh6Iig u'ti l]oii ht'im-d{inh

chL'lL lli`lo.

•T1.(`).i (Ifi kliia'n `ri`i ba 1(^)i ]i6i kh6118 s!\i. Nhlr `'iifl

YveLot, ngi`i}' ]ia}' t6i vtiii s€;Iig ]ii{`i m`io c.an (1:mli-TonLS

v€`i kh6ng c6 }'' gi im6Ii ghi-khac tcFi tot.. Pieri`e Nozitirc

trong tri nb6. mgi iigii.6.i nt~['a.

Song le. g].a di``}T klii di dz)o v6.i ti`ang kj'r-niem xa-xamli`ong Thao-m¢t.-`ien na}' dc=i tieu-diltu \'{`i liu;3n -lj!1,

I(`)i m9i}i i`a }'' niu€;n k|i('j-t:`, F\ 1,liii€:ll l{.`i \'6`i (.i'`(. ]tan \T6-dan.h.

c{'`i iii¢ng nan xii.a ('i'ia toi, m6Jig s6n8 llieo lf;i c?in-sl ti`ong

Vu.dn nz}}', }'' i.lu`l.n`g nl¢)iig il`l't (`on fl'\' (-6 the h(`n+ \rd'i |ir-

tii.t°Hig c.fLa ngircyi kl-i{'`i. tT8 taji`q t.ho TIT:°to-mt:tt.-\'ii`in nci,i {`ilii~

din {.rill iiiot nL.i t`LI.d'i.

L€.`i m~ra, d6i \T('j.i t6i (`,fing 1:`i mt:tt \r.i'n-{IS (18 ]jiil t.oi

khi ttr-I)(°) ddi s6ng (|llflll-Iih{`in li'i(. vtr.a s€iu tu6i 16i c6 1\''

1ia}T kh6ng ; vi that-i`a t6i kh6ng ha nghl de'n sfl thanh qm}n-nh{`iii. T6i cd ho.i tit:c, Vt'j.i I)iiih-nhuiig, cling (.{'j m¢>t daiih-

dii. troiig ddi vay. No.i a'y, ban-phali m6.i r6-rang va calngd[i.qc xac-dilih rang kh6Iig itliai ly.Iuan xi'`c-dinh du.gc]]8n-|]han. Ngu.di ly-hian du.qt. h€`inh-vi vo.tt.`ji r:}'t itt Phai I.i

mt.ic-slr hay qu{in-iihf`n ni('j.i kh6ng ma'ii nlii~i.ng n('ti lo-{^iti

cfia m€;i nghi-ngd.

Vt^ in(:)ng li`im ?ill-sT, tt^ti dfi thuc-hanh lai mt']i khicam-nghl c.u¢ic dt`yi that qua xcq'u-xa, nghi€` 1a t6i d.a tht.rc-hanh m6i nga~\r. Nhti.ng ligay ncio tc?o-h6a c[~ing kich-tliicl]tt`]i va dem t6i tr6' \Ta nhi~rng ti.{>-tldi ci'ii` kie'p nh!`m-sinh

I)inh-di .

``-|rL

LAO LE BEAU

Ngu.6.i ta tim tlia'\' ti.ong t|uy8n a Ji'.I)+'r.t. t.fzf{ HcfiJ.I.

IIeine i (M¢moii`e`s de-He|u.i `II;ii:e) hi\i`peLi li{]'c ch`.```n-{lt+Iig

8i6iig }' nhu. tliat, nhu.ng bao-phi~i mt:>[ man thi-Ti. Nhu'I.hcin-diiiig 6ng Siiiion de Geldern, can c.i``ia thi-si Henl.iHeine vi6t : ttThat la met c.on 1,igurdi d£:ic-]jiet, }]8 ngoai

khiem-t€;ii `ra lq-kjT ho`n he't, m¢t kh8 mat nhs h6, ]]inh-tlnh, dimg-nhan met xanh, nghiem-nght, in-ii:i thcing. dgc-dtrii, nhu. mili ngu.dri H}'-Lap, tuy chcic chan van dai henmat phan ]tfl mfii di`ui Hy-Lap chanh-tang. Di d.qu, Ongdell mac theo 16i xu.a, qurm ngan, vd to. trang. giay kh€`tu\ra, theo ithong-ti.Ic xu.a, ban *o c6 met duoi khii dai.Li'Ic 6ng lao bu.dc ngan, voi-vang bang ngang dtrd.ng i]li6tlii du6i €'`o lai iihay-iih6t ttr vai nay qua vai kia, tung-tang dfi c.{'`t.h, nhu. tti. cl€'uig siiu lir]ig, t`h€f-nhao 1{ii chinh

chfl nd.

ong lao c,lia't-phac a'}' c6 in¢t ta'in 16iig d{.ti-lu`t.mg`7a chi8c ao la du6i chin chi€\ v6i ctiti 6ng`, i]hfi lci'y conngudri hi¢p-si cu6'i-cting. Solig-le, liiep-sl €i'}' ]ai kh6ng

QUYfl^\T TRuyf]\T (i,I.',T^\ B.\\T r|`(-\|

]£mg-than*, 6iig (.}` nlia {`)ng I:.ii Diissiildoi`f, ti`tiiig tt'/'/H{`i/i3jt

()n.() +\To(')». tqg(`).I iibh ii\`6 i.{ta t`{`)-p\i`.I 6i`g m`c\I`8 tt`n llt'>

\'i 6` i`t'i.a (`('i chain chie'c tliii\r6ii fi'v I.{`{L kh6o va [`6 m€iu.+

s{:ic`,-`q5.. Ti`ong nha, t`jn`S tha h6 mtii-iiii¢t v6`i c£'ic st.'i`~

Lhich efia t)ng, `78 c±'ic ti`6 btic-hpc tr6 con, v6 tat nghi¢n

s€'ich, ve 15i say-cui5ng vi8t-l€'ich, iihi'i.I la vi€:I d8 clang

trong cdc nh¥t']i€'io chanli.tri ira cac tap-t.,hi kh{`ing ten

tu6i.

Ch{nh \'i nhi¢|t-[£^`m vdi c()ng-ich p.1ti Ilo Sim()n (1e

(`Icl`tlern m6`i ham Ti€;I. Lao kh6-nliQc vdi n6 r2it nhi§u

Nt:>i t`r_tu.('mg. siit`jng, Iao ct~irig iihi t6ii bao c6.gaiig tu}Jet-

vQng Ijcio dtmg mat I(A;i vaii xirii t.l'L.ng-x€t'{ng mat l:`io hQc

h6i t'>' ti`ii.tI.ng tha.\' d6iig.

IIenr.i Heine n(')i : « Gllill!l (`)ng c{.`iu fi'}i di~i i.iiih-hir(.'i.ng

to_1{'\t ti`ong \7iec in(``'j.~mung lri-thl'rc |t`)i, vat \r6 di{Sm iia}r,

toi tliat hani~o.n ()ng vt`>-ctiiig. Mi:ic dan t|u{`n-ni¢m chiing

tt`iic6 khi'ic, song hociiLl)ao Tan-chu.o'ng cfia t`mg, tu)' t¢

tliat, c6 le dagitipph:rim vdo `'i¢c i]h€'i{ kh6j }'7 mii6n vi6L

vivin cfia toi `7ay>>.

Hinh-ddng lao Geldei.n khiil:n i(`)i n.I`d 1{ii mat gut>.ng

mat khi'\c, hi¢n cLii sang Li-ong k}'T.drc rieng ctiii t6i,

gurong mat hinh iihur xanh m6[ vh khong duyen-di\ng.'I`li€:it i`a toi kh6ng h§lji8t ti'i liinh-diing vtra huy§n-hoac

vtra gi6ng het rna hQa-su Rembrandt \'a Heine ct'> bi-

quye't. U6ng qu{'t ! Con ngu.di dac-hiet d€'ing dtrqc in¢[hga~sl tai-ba v6 nan .

Phai, t6iday e,fing cd,m¢t lao Sinion de Geldern d8htrng-cam tt`]i, th. ltic c6ntho tr616ng yeu.thich c6ng-vi¢c ti.i-thtrc vasay-mevi6t-lach. Ong ten Le Beati, c6 le

51 QUYf]N TRUYSN CU.i B|`T TOT

nhdr ting mci tti' mud.i lcim ncim nay, t6i tis vie't phd gia}r`'d.i nhi~rng mt?ng.tir6'ng ci®]a t6j. T6i kh6Iig 'iiie't c6 men cam

on 6ng \'lf chuye,n nri}T kh6ng? Da`u sao, 6ng chi ttip chohoe fro Ong bat chudc tanh ham-mev6 -h€.ti cfia 6ng rna th6i.

Tanh hftm.me cia 6ng la bien thanh muc-luc. Ongchepmuc-luc lien-mien... T6i thi'\n-phuc 6ng, va ltic m6`imudri tu6i, t6ida cho viec lammuc-luc ia hc`y horii thangtran a chie'n-trudng. Nhung ttr do, x6t do€'in toi c6 phanh6ng; song trongtham.tan, t6i khong may thay-d8i y-kie'nnhur ngurdri ta lam tu6.ng dau. Lao Le Beau, tuc g9i 6ng nhuth6, d6i vdi toi van con xtrng-clang du.qc khen phi.ic vamong-ur6.c, vane'u lam lL'ic t6i mim curdri khi nhdr tdi 6ngban c6-giao a'y, thi n6i vui ctia t6i that lh than-ai `Jacam-dons.

LaoLe Beau da qua gia i`6i trong ltic, toi con qudire, the mdi gitip chL'ilig t6i hap nhau iihie`u.

Cat gi noi ong, t6i deu td-m6, till-{ur6.ng. D6i ki8n8mang treii chdL mtii to va tron, guong mat hang va daydan, ao «gi-1e» iiit co lj6ng, ao lot mda lanli, r¢ng phtlng.

ijliinh rna inciy mielig Lint den hd hang vi day nhoc salcli,trgn con ngurdi 6ng co ve chat`phac, diem in¢t chtlt itngay-dai. Ong doi nan vanh rang, mar [6c bqc cria 6ng qu€`{nlen chung quanh vanh nan nhu. cay kin-iigan-hoa trenl]ao lou sdn thu.gng. I\Thti.iig gi 6ng noi rii tl8u gian-di, va|i_tfi[. Ihtiy d6ikhalcnhtlu, bang-bay nliur mat can chuy¢n

cho nhi-d6ng. Ong vC;n c6 t€'inh hoan~i[ijiig `'€i lam toi vui-

thich khdng kh6-iilioc gi ca. O[ig la ban ill.in \'di l]a mc4t6i; thffy t6i l{i met ddra tre thong-minh, tis-chinh, t)ng

QUYEN TRUYF,hT Ct}A BAL\T Tor

khu.ve'n-kE~jii:li tdi de'n choi nha 6ng, noi chi cd chu6t c6ng

d5n vi6ng.

Nhd rat xu'a, cat ben m6, tren mSt con dudng hepva d6c di d8nthao-m¢c-vien, va t6i cliac ltic a'y tart cacdc thQ' lam ntit ve v2i thq ddng thting 6. Ba Le d6u

tu.ii-hQ.p noi nha nay. Nha c6 m¢t mhi de dquc va intiithting ru.¢u im`i su6td6`i toi khdng quen du'Qc. Nanon,ba td gia, d&t t6i qua m¢[ mie'ng vudn lih6 iihu. vudncfia mi.ic.sti', leo len tan cap. d8 vao m¢t ch6 a |a.thur6.iig v6-ct-ing. Nhiaii xac-trap sap doc theo nha t,ru6.c

don tie'p tdi ; m¢L xdc bQc trong v6 vang rna, cac xi'ickhac chi con }T-pht.tc den Xi quanh th€`in minh kh6 d6[,sauch6t met x€'lc duQ`C md I)ang qu£{n ra, nhin bf`ing

d6i mat men si'i. va nhe 1]¢ rang 11`€``ng nan. NS{c thang

cfing kh6ng kt:I,in ghe rcm ; da}' xiang si`it, di`i}' xi6ng c6Lti, chia khda cfra nguc to ho.n b£®lp tay long-thong lreotl.en tudn8.

Ong Le Bct`u, nhu. 6ng Bouvard, c6 th6 dam x5i]

them mat gic4 ti.eo tt:ii }ji xfr-giiio trong suii-[Sp ci.i±`

6|ig. it ra 6ng ci~itig duQ'c cay thaiig vu.g[ ngi.ie cfia

Latudevd m¢t 16 hinh-ci.I trdi le (d6 vao mieng ligu'6.ibi€tra tan cho kh6i keu la g`i du.qc). 86n call ph6ngt|.ong iiha dng k[idi]g khde iiliau chut iifio; sc+ch cha'[

ltit den ti`isn `'£ibti'a bai ti.en \'€'in `'6`i d6-b:in, hu}'-chiro.ng

binh giap, ct`t.-xi, b5 sain kiit'ii, va nhfrng manh gay vund6-vatdieu-kh€°ic xu'a,b{uing c£\y ha}r }]ang da. 'I`rt.`n cii

ban gap-gliiiih va ccii td mgt due, c6 ca mt:]t mii ds

bang sanh so.n mau.

56 QU¥EN TRUVEN C6A BAN Tot

Nhfrng gi treo m6c duQgc d8u treo tren tram vdiding-dieu thi8u-nfio. Trong kho bao-tang h6n-loan ay,t`dc d6-vat. lan-lan nhau dudi mt:>t ]dp hui cting manvahinh nhu' di'i.ng vfrng chi vi mu6n ngan to nh¢nbao quanh chting.

(`)ng Lc B.can cd qufln-niem ]'ieng i-a cfich bao-tan

nghe-thug:it-phAm, men da cam Nanon qu6t sam nha.Chuye,n la ho.n ca lA nhfi.ng gi ti.ong d6ng h6n-tap a'yd6u c6 mat b¢ mat, hoac bu6n, hoac ch€-nhao va dti.-tQ'n nhin minh. Tdi thay trong dd ca mob in ta-thuat,ac-rna.

(`)iig L€ Beau thurd.ng a trong Dh6ng ngd cia dn8,cfing ba-ban I]hu cac ncri khac. song khdng qua hui-bam ; vi ngoc?i 1¢, noi day hal td' gja t]u'Q.c ph6p qucr

ngQn ch6i long `'a ch8i qu6t cfia ba. M¢jt li:in dai claymanh gi{1'y b6i nh6 chi6m h€t nfi.a can ph6Iig.

(`Jngban gia ci'ia t6i mac ao ngfi bang l€'i xanh, d¢imfi trtim dau, ng6i lam viet` trudc b€`n ^d?T `'di ca ni6m vui

i`iia mat tan-h6n gian-di. (`)ng hien muc-luc, con tt`]i, d6imat md to, tdi nin th6' d8 than-phi.Tc 6ng. Onglap muc-lucnhtrt la v6 `sdeh `7a huy-chuong.(`)ng cb ki6ng hian-vi giiipmat va ird'i tu6ng chfr nhs. di±`u-di:`n. kl]it-kb&o. 6ng bie.nda}' c{ic the. T6i kl]6ng tu6ng-ttrQng tn,i cd the theo d6i mat

cdiig `'iec t6t d?p hcm duo.c. T6i da lam. C6 mat thg inlf`nh jn th6 t`fia t`>t]g Le Beau ; tdi th€{}' di]g ban 16i sL'l.a

]]an in thi'i.. (`)iig gbi lihiau d^du b]'~niciit ]igoai la^ ban v6 in.

tht'r. Chtrng a}r, tdi mdi hi8u.la met c6ng viec tat dep nhtrt

ddi va toi nga}' ngu.dri st'rng-sd kham-phuc.

6ng ban gid ci.ia 16i ng`oi Ibm ui¢c lrlldc bdn 6y.

QUYE:N TRU¥EN Ct;TA BAN T6I 59

Lan-lan, t6i bao dan, va ti.I hri'a met nga)' kia t6i

cting s6 cd ban in thri. d6 sfi'a-chfi.a. Ldi mong-udc khf`ngduqc topi-nguy¢n. T6i hoi hcri ti8c vi da nhan ra, ltic giao-dich vdi mat nha van trong nh6m ban, \-i¢c gi I.6i ai ctiiigchin, k6 ca vi¢c sfra ban in thi'r. Dau sao, say that van lachinh dug ban gia da quy6t-dinh khu)'nh-hurdng ci'ia t6i.

Quaiig-t`,anh bay-bi¢n khac-thudng cfia dng da tapt|i]en tri tht]. tt`ii \Tdi cdc hinh-thtrc xua \'€i hi6m-c6, qua}t

t,ri t6i v€ dI-vang va cho n6 nhi6u thi-hi6u k}'-xao ; `76.i

gucrng c2in-ctl k`im viec tri-thtrc d6u-d6u, kh6iig nhQc-nhan, kh6ng lo-ng€}i, 6ng dfi gi\y cho t6i, t,tr li'ic, c6ii tho.

jt+bich m`i6n lam viec d8 hQc-h6i. R6t lai, chinh iihd6ng mfi tu. ban-lam toi, t.6i [r69 thanh ngurdi say-me docscich, nhi¢t-th{`irih chti-giai cac ball c8-van, vA nguech-

ngo?c vi6t-ldch nhfrng bi'it-k5' khong 'mo Sid in.

Tt`ji du.gc mu'6.i hai tu8i thi 6ng ban gia clang mepn

`'ii dac~s€Jic fi}' ti'i.-tu;in ra't em-xii6i. Nhu ban da bi6't`ban muc-1i.ic cfia Oiig con tren bi'it chfr in chua lenkhu6n, kh6ng du.qc xuat-l]an. 8£` t6! gi€i Nanon ban mfiyx€.ic„u.dp `Ta t..ic d6-vat khac cho iigu6Ji bu6r_ d6-cfi,

nhfrng k}'T-m¢m fry hi¢iFgid xii.a hon mt:]t phan tu the.-ki' r6i.

Tuaii ri}i, Lt`ji th€`i}T ti.ung-b2`}7 t€.ii iihd bi'`n da'u-gi:i

Drouot mt:jt trong nhi~i.ng ngiic-th Bastilles c6. nli6, cl.1a

nha Ai-qu6c Pallo}' ch?in ti6o h6i nam 1789, bangnhti.ng tang da cfia thanh-lfiy bi phs-lii'iy, va 6ng nhLi.ding

lai vdyi mo{ s5 tian thtl-cdng cho may do-sanh va cac

60 QUYfiN TRUYEN Ct;'A BAN TOI

c6ng-dan. M6n d6 khong hi6m-hoi va van-diing laibat-tien. Nhurng t6i xem-xet ky v6`i ban-tinh hie'u-k}r valong t6i rung-cam khi doc cLurdi chan mt}t th€ip, hd[ig chti.

ghi- da phai-md :

Clfza ijctl+|]hbng 6ng Le Bctl_u

giv

Ill

BA N6I NOZIERE

S{:`ng nay, ha t6i c6 v6 thi6u.nao. Me t6i ban-ran, n6ikhe-kt`6. Trong phdng-fin, mat chi thq lo ma}. }'-I)hue, den.

Bti'€i an bu6n-ba vat da}' ci\u chuy¢n thi.tham. T6i

nghi chflc c6 su. gi d£\}r.

Sau rat, mc tbi mac }'-phuc loan den va choang plidmat, ken t6i :

((Di con»

T6i h6i di dau, me t6i clap ,

--tf Pierre con, i]ghe in? nhs. Bd n¢i con... con bie't

chcr, in? cfia b€i dd... da ch6t h6i t6i nay. M? con minhden chao \inh-bi¢t va h6n l]a lan cu6i chug `>.

`ta t6i tha'`' me t6i khoc. Rieng t6i, tdi 1]i xuc.d¢ngrat manli, vi tr{'ii t|ua ljao nhieu nan T€'m chuii phai m6..nhirng r{it mo.-h6 d6n n6i kh6ng dian ~ ti'i bring ldi du.Q.c.

T6i cling kh6ng the ndi la met xdc.{I¢ng bu6n-]]5. }T6ibu5n it ra cfing khdng cb gi i'ic-doc. Cd 18 chi cd mat

62 QUYEN TRUYEN CtTA BAN TO|

chfr, mSt chfr thai, « chip lang -man »,1a dp-dung phannao v6 m6i xhc-d¢ng rna, that ra, khdng do y6u_t6 th¥c-t6 tao men.

Su6[ doc dLrdng, t6i nghi den ba n¢i t6i, nhur kh6ngsao y-thi'I.c duo.c chu}J¢n gi da Kay ra cho ha. Che't ! T6i

oan kh6ng ra la cai gi. T6i chi bie'l la gid-phut nghieni-trQng.

Vdi met ao-anh c6 th8 giai-thich, la ltic g;£n d6'ii nliangu.di che't, t6i iihan th5y tat-ca chung-quanh v!i ngu.a.ilan-ccin d8u bi anh_hu6ng vi c±ii ch€i't ctia ba in:>i t6i, canh

`Tang laiig cfia dudng-sd vao bu8i s€lng, 1ie'ng keu gQi cfia i.t'ict`>ng cdc bi I]aiig xdm, deu bat ngu6n ttr cdi ch8t cfia ba lioit6i. Ao_anh ay hoan-toan xam-chi€m tri-6c tdi ; t6i conke'[-hQ.p {lieiii `Tao ao-anh 2{y v6 dep ca).-i`5i, kh6ng-klii

mat diu vd mau trdi ri.I.c-I.6`, nhan thay lan dau-tien.

Toi thay iihu. clang di ti`en dudng huy§n-bi, cho tdilhc de'n mat khi'ic quanli, nhin l`a mi6ng vud`n nhs vang6i nhal quen thuoc, 16i ho`i th^at-TQng vi kh6ng tim rastr 8i khac-thTI.6.Ii8. chim-choc \Tan liu-lo.

T6i d£.im sq, i]g6 me 16i. fil£C`t b{`i kinh . can S!¢r. -set

chain-chi.I nhin m6[ tli8m rna t6i cfing hu6.ng nhin llieo.

Qua cfi.a ki€;ng va main {r5iig trong iih6iig }ta ii¢it6i, t6i chQ.I thc{}' nit:]t t'iiih 16.-md, }'elu-dt xaiih-dcyt Gang

chai]-clid.n. Anh ld-m6. t|uti the-lu.o'ng li`oiig ciinli sang.i`6`mat trdi ]]an mai, klii6n tt`>i ci'ii xL{{;ng d8 kh6i nhin tlifi'y nt'>.

}r? con toi len carl thang ljang c,.``}r, ba]]g qua cfinnhs hoan-toan im-lang. Liic me t6i dua lay m6 cfra ph6ngt6i c6 y muo'n chan lqi . . Chting t6i budc vao. M¢t di

QUYf3N TRuyBN CUA B+|N TOT 63

phudrc ng6i tren gh6-diTa li6n dtrng day nhudng ch6 dangiudngcho chting t6i. Ba noi toi nam day. mat nhamnghi§n.

Dan ba hilih nhur n*ng lam, nang nhu. da, men mb'i%n si^\uxii6ngg6i nhuth6 ! T6i kli6ng thay ba I.6-ret lamsao ! B.i d¢i mti trang phfi c€i tdc ; xem it gia hen binh-thirdng, tuyba da mat sac r6i.

Oil Bah kh6ng cd v6 ngfi dan ! L\Thurng vi sao Ba c6

nu curditinh qudi va c6-cliap den nhin thay phai daulong ?

Hinh lihu mi mat ba chdp clidi], c6 1§ vi b.4 hi datdudi aiili chap-chJ[I cd,1 hii ngQn n3'n, thi®ip treii ban, gan

dirt nudc thaiih cd nhi'ing canh hoang-durcyng.

Me tot ljao : t{H0iiba di con»

T6ik6 doi moi. M¢[ hcri lanh khong danh-tdr naodien-ta ii6i va s§ kh6ng bflo.gid ct'j nfra. Toi sup matxu6ng va nghe in? t6i kh6c nth.c.nd.

That tinh, t6i kh6ng hi6u t6i sa trd ra lam .sco n€ubA a cria noi t6i kh6ng dat t6i rfl kh6i phdng.

Ba nam lay dan toi d8n ti¢m ban d6 chcri va ndi :

«Lua di con>>.

T6i Ipa cc4i n6 va c.ho'i ban li¢t Gall vao I:'i cay.

T6i quen bfi n¢i t6i.

Chiaii ]ai, khi gap ba tdi, t6i mdi nhdlqi chuyen btin

sc4ng. T¢inghiep, b€` t6i h8t nhin ra duquc. Mat 6ng ttt

pliting, lang-lay, d6 hirc ; m{it udt-rirql va m6i m€u-mi'io,'

r)1 QUYBN TRUYflL\T CtJA B+|`T TOT

Ai n6i vdi 6ng viec g`i, 6ng cfing kh6ng da j7 nghe`Tal clang bu`6n-ran 6ng vut bi.rc-ti'rc. Canh Ong, me t6ivi8t dia-chi tren bao tho. vi§n den. \Thi6u th!``n-nhi^ind€nphu vdil]a. T6i du¢c day x6p tho.. Chting t6i c615i murdi ngurdi chung-(|uanli cai ban to. Trdri n6ng.Iti'i.c. T6i cd c6ng-viec mdi, t6i durpc quan-trQng hunvan lav lfim vui.

D6i vdi tdi, I)a noi t6i ch8t r6i ]n{`i viin s6ng m¢][ddi thi'r liai dac-biet ho.n ddi trirdc. Bang mt:>t rmanh-l\.i'c

|]hi.thudrng t6i hitih-dung lai n6i t6i vdi nhti.ng gi tdithay ba lam, hoac nghe ba n6i li'ic sanh-ti6n, `r!`i hangngay ba t6i d6it thtiat chuyen ba, nhu ]jft di~` s{;ng I.?i,d^e'n d6i c6 lhc, valo I)u6i clii§u, tru.dc bi`in {V`n, hinh

nhu bar cting an vdi clidng t6i tai iiha. Tai sao takh6ng n6i vdi bang than }'6ii ki€`, nhi~i'ng ldi ci'ic ng[rdidi hanh-16 a Emma{is da ndi vdi Chha : «Xin a k`ivdi clidng t6i, vi trdi da t6i va khuyfl r6i`j>

Oi I Bdng ba hien v8 duyen-clAng lAin sao, vdi chi€cmti ren cot daixflnh. Khong th8 tin la ba yen-|]han benkia the'-gidi dugc. Cai ch8t mdi kh6ng thich-ting choba chhtnao ca. Ch6t chi danh Oho thay tii, lia.y hun nti.a,chovai nti. anh-hhng. Nhung khong hap chtlt nao vdiba lao nh6-th6, tuoi-cudi, d6-df`i, an mac diem-di'ia nhuba noi Noziere cda t6i.

T0i xin ka cho ban nghe chuyen tqu t6i kh€'`m-phaltic nt?i t6i con s6ng.

Noi toi nhe-da, noi toi dao-dtrc giin-di, nQi tdi tin-ngu5ng kh6ng hon con chin, Phai nhin con mat tr6n vo

QuyEN TRuyEN CbA BAN T0I 65

cia n¢i t6i ngd me con toi di 16 nha thd, ngay chtia-nht¥t, mdi bi8t. N6i toi mim cudi kLii thfi'y me t6ilam vi?c gi cting trinh-trQng, viec hang ngay hay viec

gi€'io-16. Noi dung-du6ng tha-thi'r he't t¢i-16i cria t6iva chac cting tha-thtr nhi~i.ng toi-tinh to Ion hen nfra ?N¢i t6i thudng n6i va t6i :

tt Nd s6 la dti.a phdng-Clang ho'Ii cha n6o jt

Y noi toi mu6n n6i tdi s6 phi tu5i tr6 di khieu-vti...Noi tdi I.im t6i hanh-di¢n, Chuy¢n dii}T-iihi'rt mar noi t6i t{'in-thanht6i, ne'u b€`i c6ti sang (thi m\y bci durgc m¢11i.i-uninuditu6i) lei cach s6ng I.rn't hinh-tli cfi€i t6i va luqngkhoiin-dung ithong-nhrl rna toi mua c.hu6c kh6ng dat gii'i]]cing `'ai till-tu6.ng dc?o-dt'rc v€`i chanh-ti`i.

\'di in:ii t6i, di'i.c-t€liih €{y c6 m¢it si'i.c h2ii]-d£'m duyen-di'iiigtqu-nhien, Ba che'tmal khdng 1]ie't ba d?I cd nd. Di6uthua k6m cfia tdi lat6i lai tir bi6t iiiinh khoan.dung valX€l-glao.

Noi t6i thu¢c vao the'-k}* mudi Ldm. Sii' bi8u-hi¢u fythat di'mg ! T0i I.i8c kh6iig ai ghithi¢ii ky-i'rc cfia bd. Cdnchinli ]]alvie't r€`, cliac-chaii bd bat-lil.c. Nhung tc?i sao bafbi khdng lam, cb hen di lo vi¢c t[o sQ daii Papous vhd€`in Boschimans chang? Bd Cai`oline Noziere sanhti.`i Vet.sailles, ng2iy 16 tlii'ing -I, n£U\m 1772, la con gal

cfia y-sl Dussuel, 6ng duo.c di`nh-y Cabanis me'ntai dtl'c va tanh-tinh. Chinh h6i mvim 1786, y-sI I)us-

suel Lq€U`n.sac clio Thai-tt'i., bi ]]¢nli ]]aii d6 nhe. M6i

iigal)r xe ci9ia Hodiig-Hau de'n I.ueieniies ru.6.c 6ng,no.i civm nha nhs im`i 6ng s6iig I.2{t ngheo-nalii nhu. met

66 OUYF}N TPLUYT::\' C[T+ B.,\N T()I

/

m{^)n-de cflfl Jeftii-Jacques Rouseftu, vdi si'tch-vd `'h b¢bach-thao stTu-tall. M¢t ham, t`hi6t`, xe tr6ng-kh6Iig Iravaden; vi y-si ttr-khirde, kht`]iig dch. Qiia liin tham belihsail, Hoaiig-Hau ti'i.t. gil:in nt'ji :

ttong t|uen chting tdi 1.6i sao ?

-«Kinhthua bci,16.i bat tl.dch liim mat 16iig t6i,

nhtmg nhti.iig ldi d6 lam danh-di.I cho thieii-ti.unh c.t'ia m¢t}ial ine, nen t6i tha-thtr. Bah dtrng nghi-iigd, t6i siv`n-sact.on ba theo ldngnh€`m-d{?o`. Song ham qiia, t6i mac banda d6 Oho mat thi6u-phi.1 que mi`i{i.>>

Nan 178{J, 6ng Diissuel clio xu#t-]i€'in ni¢t t|ii}T%ii

sacli, t6i kh6Iig tfii iialo ni& I.a im`i kh6iig kii]Ii-c';ill \':i

doc rna kh6i mim-cirdi. S€'`ch nhaii-da tt^\ro!z`[/¢/I-p(HI`q

mtjJt cbng-dtm» {I.es Vceu.x trim citogc|\) vd.+ d`e i+I `Iistl.is

.gz{ccttJ.I.eJ.c dz.,9co. . T€tc-gia kh6ii dau n6i, v6ii con nha ngheo,

6Iig can-nguyen cho hanh-phi'ic d±^m Phi'`i]. K'6 d6 6iig chi`in-thalih v€.ich cac quy-tac v6 t6i_dai h{}nh-i]huc c.6ng-i`,t:jng,1€\nm.ngquy-tacmt:>tn§ntt.r-dothan-ti.Qiig,c6Hi6n-ph±'lp}l.io-daln. Ket-luaii, 6ng nhai. cho iigudi c`d long [rzic-an clu'ii'thtra-nhan Louis rl`hap Lt.ic, vua ci'ia dan-tt:jc tt.I-do, V€1

6ng bao tru6.c su. tai-h6i Hoalng-kim thai-dc?i.

B€i iiam Sau, cacbenh-nhcin than-cl-lil va ci~ing la ban(`)ng d6u bi xfr chem vat chinh 6ng cri[ig lii tinh-nglii

thut:)c nh6m 6n-h6a chtl.nghla. Uy-b{m thanh Sevl.es t.j.

Vet.sailles ralenh bat 6iig dan tdi nha tu tqj. R6,collets,{16ithanh trc?i Siam. Den no.i, minh ong` day bi.ii-b€:`m,

gi6ng lao 5n-may lion la mt:it y-si hi§n-tri6t. Ong d€:`txu6ng dat c€ti ttii con th,mg t€'ic-|]ham cfia Raynal v€`i

QuyEN TRUYEN CbA BAN T0I 67

Rousseau, ng6i phich xu6ng gh8 va thd dai ndi: tfl;d

|]hai da}T ld phan-thudng sau nam mu.cri nan dao-dtrcllay chan8 ?»

M¢>t thi6u-phu iu}Tet-dep rna tho{?t tien 6ng chuakip tha'}r, huiig thau ` nti'6.c vdri mi6ng b6ng-da lai gan6n8 ndi :

- Chat., chi'ing ta hi xfi.-ti'i. 6ng `a. Nhu.ng trong

li'ic chddQi, xin 6ng d8 t6i rti'a mat, rd.a tay 6ng nhs ?\'i 6ng dcr nhu ngu'di rtrng.

Lao Dussuel nd. Id.n :

~ H6ii thi6u-phLi d6-cam, c6 phai nhd canh tan

Siam rna t6i du'qc gap g6 nang chang ? 'l`u6i-tac, netmat, hanh-vi cfia nang dau nbi len 1.ang nalig v6-toi..

Nfr toi-pham dep-de dip :- T6i bi toi chi vi da khdc mat vi vua iru-tti

llon Ca.

Ong c5 t6i I.?i clap:

-Vua Louis Thap Luc cd dtrchanh rieng ciangai, song cd phai con danli-dqu hon, n€u ngai tan trungTdi Hi6n-phap cao-ci'i kia...

• Thi8u-phi.I qua mi8ng bdng_da iihau day nude,

ndi ld.n :

~ Sao! 6ng la phe Cap-ti8n dan-cht'i-clang va ctln8

hang ngti vdi ban cudrng-dao a ?...

--R6i sflo! ba lan d6 clang k6 nghich nudc Phtip

iT?Ct't th§ nao tim tha}' long thu.ong ng`rdi no.i mat

68 QU¥E`- TRUYEN CtTA BAN Tot

1?.6 qu}'.phdi chang? 0|]g Dussuel th6s dai n6i, m*`tmdi I`fTa duQc nt'ra chtrng.

Thi6u-phu ten De Lavjlle, clang da tang Oho vua.Su5tb€;n thing bi giam chung, nang kh6ng ngdt choc

gian 6ng ban iiang va lqi tim cach gii'ip_da 6ng. Trai~\7di squ chd-dgi, khdiig ai chat dau hg. Sau td. phuc

tl.inh cfianghi.sI Battelier, hQ du'pc phdng-thich va baI)e Lavil]e trd nen ban ch]'-than cL'[a ba noi t6i, lticdt't duapc hal muo.i in6t tu8i, c`6 ch6ng ttr ba nam lac6ng dan Danger. |]h6 quan-ccr dai-doi chi-nguyen-quanHaul-Rhin.

Ba noi t6i ndi :

«Ong ta dep ngurdi, nhung t6i kh6ng chac nhinra 6ng 6! ngoai dirdng.;;

Ba qua-quy8t khong giap mat ong hen sam gid,a,Ong chung ti.ong ntim lan gap nhau. Ba urng 6ng vi mat

}'7-nghi tre con d% dtreyc bdi t6c ki§u «d lci nclfz.on», STthat, ba kh6ng can ch6ng,.. Orig b6 nha ra di, ba d8 6ngdi rna kh6ng cht'it hdn-oAn 6ng.

Ra ditimdanh-dT.r, 6[]g Danger chi da s¥-sam laiOho vq, troiig ng5n k6o ban vi8t, cd mtiy bien-nhan ti6ncfia ngudi anh, 6ng Daliger de Saint-Elme, sr_quan trongt|ucin-doi Cond6, va mat xap tho ciia may ngudi qu}''-toc ly-huro.ng ti-nLin g&i v6. Bay nhieu cting dfi lam roid.au b€`i n¢i t6i v6'i ncim cht.ic ngu.di nfra.

Ba hoi nghi-ngd, men m6i khi c6 cuOc khan-xettrong vting. ba dau tqu~nghl : t{Th6 nao cfing phai ddt

QUYEN TRUYBN CtiA BAN TO1 69

gig}t-tdr ct'ia 6ng ch6ng tan-liiih miiih mt'!`i dtr{.rc.» hthuiigba rfit phan-van. list ciit}f , m¢t sing-ng, ba cting phainhti.I dinh d6t nd.

Ba rat thung-dung kh6ng `r¢i I. . .

Ng6i tru.6.c ld sir6.i, ba bay la-liet. 1ren gh€ dira,cac gia'y-to. trong ban vi6t, d8 lira chgn. Ba chain-raix8p tdrng d6ng nh6, thti' nao d6 danh ca't rie,ng va thtrnao nen ddt. Ba doc mat hang noi nay, mat hang ch6khac, trang ng hoac trang kia, tri ba ngao-du ttr k}'7-ti.c

qua ky-tic, luqm-lat vai mau chuyen di-vang d docdudng, thinh-linh ba nghe ct'ra m&. Ttrc khac, nhu duqi.,linh-tanh bdo tru.dc, ba bi€tngay lam©t cuOc x6t nha.

Ba qua h6t md. giay 6m b6 du.di gh6 trudng-k}''cd vai bgc chain ddt. 'l`hay giay con ld ra ngoal, balay chan day vO dudi gh8. Mat gdc tho con ld ra nhuc`hdt tai con meo trang lili6, thi dai-dien Uy-ban an-ninhtoalii-bo budc vao vdi sau ngirdri trong khu doan, v6-lrang bang shng, guam vcr giao. Ba I)anger dtrng daytrudc`ghe truong-ky. t3a tu. nghl chua ham hoan-toanchac ch8[dAu, cd the con mat phan ngan hy-vgng vachuyen sap xayra rat quan-trong d6i vdi ba.

Chfi-tich khu-doan n6i :

¢Nii c6ng-dan, ba ]ti t5-c€\o tho-th' lieu-lac vdi ke

nghi.ch cfia chanh-the C¢ng-hod. Chtilig t6i d6ntich-thau

gia`v-rna ba day.»®

Nhan\-vien Uy-ban an-ninh toan-b¢ ng6i ti-en gh€

trudng-k}PT d8 vi8t td bien-ban tich-thau,

70 QLIYE\t TRUYf}h' C,i:TA BAN TOI

I}i^!i e*t: lt¢-liq cfia t`>ng ta luc-~so€it ban gh6, m6

kli6a J\t&ng mac vat t-I8 lung c€'ic h¢c., tt'i. Kh6ng tliay 'gi,chi'i.ng d{^imthfing v€'in bit cfi.a, x6 nga tfi c6 ngan k6o,l€it iigu.Q.c kliu6ii hinh. dting lu.6'i le sol c€lc gh8, nemnhu.ng v6-ich. Chi'ing d¢>iig ]it'i si'iiig `Tao ttrdng, khan x6ta;ngkht'ii,hat tiingvai malih sali nli£`i. Chi.ing chi hoai-

t.6iig. Sau lxi gi6` 1i.ic-soiit v6-lii¢ii, tan |ih:i `r6-ich, met

nhoai, tti}'et-vQng., h8-ng`i.o.i, t.lii'ilig keo ra ra v6 con hi'rase trd lai ni~ra. Chi'ing kht`ing nghl I.a ci'ic.h phai d6mdu.di gh€ tru.dng-k}Pr.

f[ nga}T sau, n¢i t6i di xem di6n kich trd v§, th{i'ytriTdc iihal m¢]t ngu6.i 6m 16i i:u.o'Iig, xanh met, mat-may xa'u-xi `7a md r.iu ltc?t`, hoe do-d€i}T, qu}r g6i xu6ngVan Xin I)€`i :

~- Ni~i. c(^ing-d£`m Daingei., t6i l€`i Alcide, ct'ru t(^)i

vd,i.»

Ba nliin ra 6iig lisn, hen Tidi :

- Trt}i cd 16 nao diig la 6ng Alcidt`, tha}' dq.\'

khi6u-v``i ct'ia t6i sao ? Ong Alt.ide o'i. gi:tp lt?i 6ng trongth€\n-tha ]i;iv ch !

--T(`)i bi `t'r+tt't'. i]i`i' (.dng-il;`m oi, (`l'1'u t6i vdi !»

~T6i (`b{ (.6-g€.`Iig m`i thai. Clii'nh t6i (`t~1lig bi

tinh-nghi va c`]ii ]]e'p i.t'ia tdi lt?i ]a i]he DAn-chri-d:\ng.(`)iig theo {6i. Nhtrng c€5 girl. 8ao cho iigu.di g€'ic ci'i.a dtrn8

ih`;|'.\T t`i]ig nhi'`. `' I:`i dt)-{`hinh-qti{`n da}'. D

H;\j ngti.t.ri leli thaiig` I;£ti, \T{i li{`i Dangei. nh€`in-ttr,

i`li_6-Hi6 kia` dhng ft'i'a 6' trr}iig ph6ng v6'i (`)ng Alcide

QUYfix TRU¥BN CtTA BAN T6I 71

ding thurong-hai` clang bi cam-sat 1.un-r;'iy, I.a]ig d.ilih

bb-cap va lLidti-ludn lap Lai c,au :- Ci'ru tdi vd±i, ctru t6i vdi I'rhgy clang thi6u-nao cria Ong ta, bd n{:]i tdi bat

ti'rc-cudi. TLiy nhieti, (inh-the' rfi'L ng`iy-iigap. B£L r€®io mat

nhin cac tri ldn va tfi cd ngan keo r6i tqu h6i : « Nhet dng

tit a dau?;> Khdng tiiii duqc ch6 nao khac, b€i nay rfl

}.'-ki€n dat dng trong giudng ba.Ba b6 ra hai mi6ng n¢m, d6 mat ch6 tr6ng gan

w'`ch-tudng va bao 6ng Alcide nam gen vdo d6. Cat

giudng vi the' cd v6 xao-ti`On. Bah tha}' d6 ra leo len

giir{`rng. Dot+n ham chuong keu t`,hi b8lp, bah n6i :~ Chi Zo6. ham nfly tdi Ctau, chi den i.,ho t6i

con gd, xd-ldch va 1}' rtrqu Bordeaux. C6 gi li.I kh6iig

chi?~ (:6 cut:ic aln-mu.u cia bQn qu}'+.t¢]c, hQ mu6ll

1]i chat dau {di ngudi chdt. Ngudi d:ing Cach-mqT`g tinh

mat lam. « R6i se de'n ! R6i s6 den ! » (qa ira !)... Ai`h gdc

cfra n6i vdi tdi cd mat dtra ac gi€in ten Alcide I]i lling kie'mtrolig vhng nay, va c6 th8 bd s6 bi x6t nhd ttein na}'.

Alcide nfim gifra hai nem, nghe I.6 m*y ldi ndingol-bhi ay. Sau khi chi Zo6 di kh6i, 6ng len con studen lung-bay' ca giudng va hoi th& thalnh khd-klian (I^e'nkhb-khe ch6i tai vang khap can ph6ng.

Ba Danger tqu nghl : « The la }-en. » Bar all mi€ng

cdnh ga dua cho 6ng Alcide fi-rfi mat chtit ruquuBordeaux.

72 QUvfiN TRtJTEN CbA BAl\r TO]

Ong Alcide than Ion :

« Oi I ba oj . . . Oi I Chtia oi I it. . . R6i 6ng lai ren-

i.i vang am len, bat-chap 16 phai.

Ba Dflnger k+i nghi : « T6t lam ; d6-chinh-qufln ctl.dell.....»

Nghi d8n day thi ti5ng ba-suing ding naiig-n§ xu6ngdat iam rLing-chuy6n ca ttmg lau, cl]i Zoe dan v6 b6nchi'i.i.-`Tien do-chinh `Ta ba chuc linh ho.qu6c-quan.

Alcide nan im ; kh6ng nghe mat ti8ng 6ng thd nhe.

Met ho-qu6c-qii€`m ndi :

-- Ng6i da)', nfr c6ng-d€`m.

Mat ten kh€'ic cai lai i`fing ba kh6iig th8 ban d6trurdrc mat dan 6ng.

Mat c6ng-dcin thay chai 1.uQ.u, cam u6Iig thfr va mayten khac dan u6ng cho th6a-thich.

Mat ten vui.tdnh ng6i len giudiig, nqung cam baDaLngei. va ndi :

- U8ng qua, gu.ong mat xinh-dep nhu vay rnak.ii la phe quy-too ; va cai c6 nhs-nhan nay lqi phai bi(.hat di I

Ba Danger ndi :

~ Th6i di. T6i thay c£.ic 6ng dan la ngudi tfr.t6.Cac 6ng lo phan-say cho mau va tim-ki6m cai gi cacOng mu@'n tim cho xong di, t6i bu6n ngd qua r6i.

Chtlng a su5t hai gid che't ngu.di trong ph6ng ; hon haimuoi lan h6t, dri'a nay de'n dtra kia, chting qua lai tru.dc

« Ng*oi d¢y, nit c6rig-ddn. n

QU¥fiN TRUYEN Ct'A BAN T¢I

giuchg d8 ngd col cd ai & durdi khdng. Sau r6t, c.hungtu6n ca ngan cfiu xcf{c-lao 1.6i mdi 1.lit tli.

Tell sam ctmg vdr€i mdi t|ufl}7 got thi ]]i Daiigei` diitdau v6 khe giirdng ken : «()iig All.ide ! Ong Alcide !»

}'Iot giQngren-r{ d£.lit :

-~ Ti.dri oi I Ngudi ta c6 th6 nghe chilng tit. L{.t}'

C,hi'ia I Ba o'i, xili tlitrong h;.ii dtim tdi.

Bc+ n¢i tdi ti6p :

- Oiig Alcide. 6iig lam t6i sqr qui.i! T6i khong nghe

6nggi I.£'io,t6i tuang 6ng cli6t \Ta }''-Lir&iig lifim tr6n ni`.t,_

x{'ic ch6t kliie'n t6.I suj7t iigat xiu ca tram liin. Ong Alcideoi, ong cu-xfrkli6ng t6t i-d'i t6i day. 'I`i.dri oi I Ne'u khongche'tthi phai lentie'ng chd' ! T6i kh6ng dung thL.I bng v6cb:n khi6P-dam rna 6ng gt`ty t`ho t6i d€.`u.

C6 phai n<:]i 16i t6t vd.i 6ng Alcide ddng tliucmg-lii.iikia chang? }Tgay li6m sflu ba {tein gi€`{u Ong d `[eiidon irahad-hi¢p ctru 6ng tlioat nan.

Kh6ng ai ngd c6 gi'ii efia iiha ti.i6t.hQc Dussuel dad6.daitin-tu6ng ph6p mau hoai. in€}o-hi8m tren la th6-

gidi sieu-linh. Ba kh6ng may-mfly mo-dao va luo.ng-tl.i]jal lai ngan-ngt'ii, ba plian-d6i mQi huy8n-bi. i.lie' rnacon ngurdily-tinh dudng 2{y lai thuat cho ai mu6n ngheba, cau chuyen 1}'-ky rna bd la nlian-i.,liii.ng.

Li.ic di tham 6ng than ba a Rt},collets th2`nh Ver-sailles, ba lam quen ba\De Lflville, bi giam a dd. D6nkhi dirt}c tha 1.a, ba nay d'6n 6 durchg Lancry, chng matt6fl nhavdi balnoi t6i. Hai ccin ph{tng d8u 6 then matttrng lau.,

76 QUYEN TRU¥EN CtJA BAN Tot

Ba De LaLville & vdi ngudri em gai ten Amelie.

Am6lie to-ldii va d?p. Vdi gu.ong mat trang met,mait6cden huy6ii, Iiang 10 mat v6 d?p kh6n bi. Manangu-bu6n hoac sang-rquc, nhu tim qu€inh nang matcii 8i md,i lq.

Nang la iifr-tu trong giao hoi tuc-gian a l'Argen-tiere, con clidr dqi ducrc dinh-doqt a ngoai ddi. Nghendi h6i mdi ldn len. Amelia bi dau kh6 vi m6i tinlidau kh6ng dutyc chia-s6 rna nang danh phai nin-lang.

Xem nang ratsau kh8. Lam ltic, nang khdc kh6ngduyen-cd, c6 khi nting doc nga'u-nghie'n cac sach dao.Bi day-nghi6n vdi nhti'ng mo-tur&ng hao-liuy6n, nangoan-oai trong dau-kh6 v6 ngan.

(;hi nang bi bat, cac ban iiing bi cquc hihh. lendoan-dau-dai vi toi am.muu, them vdi c€'ic cap-bao kinh-hai lien-mien, cac chuyen ay gie't mdn th8-chat suy.IihurQccda nang. Nang gay 6mdang s¢. Tie'ng tr6ng nga}' ngaykeu gQi khu-doan dong-binh, hang dan cong-dan doimti d6, cam giao di6n qua cfra s6 nang, mi¢ng hat bat :«Ga I.rc{ !» gieo hai-hhng ttrng chap cho nang, khithi sty di8ng, ltic lai khich-d¢ng. Chtrng than-kinh n8ilen qua manh va gay lam bi8n_chtrng la-ltlng.

Amelie n5m mong rna sang.su6t de'n ngudi chung-

quanh phai ngac.nhien.

D8n t5i, nang di lang.thang, dau tinh hay sayngfi, nang d6u vang nghe clang xa, ti8ng ran-ri cia cficnan-nhan. Cdltic nang diing clang tay chi trong b6ngt6i met vat vd-hinh rna mieng lai th6t ten Robespierre.

QUYEN TRUYEN CtTA BAN TOI

Chi nangn6i : t{Nb cd linh-cam ddrng lam va tien-doan tai-nan...»

Thi bfra Chin Thermidor (chin i`ang murdi thingmudi m¢ttronglich Gong-hod), ba noi tdi va ba t6i dben ph6ng cfia hai chi em. 86n ngurdi d6u ban.loan, nhaclai sot-lucrc nhfrngbie'n-c6 quan trong trong ngay va c6doan hau-qua. Ta}' thd-lanh chuyen-quy8n tan-ac bi batdan de'n I,uxembourg nhurng ngudi gift cfr:i khdng clio vd

phai dan tdi canh-sat cuoc & b6n Orfevres, k6 duqc C0Iig-xa giai-thoat dem de'n Dd.sanh. .

Y con d dd.hay kh6ng va cdthai-d¢ nao, h6-nhuc hflyhung-tom ? 85n ngurdid6u ban~khoan v6_ctlng va kh6ngnghe gi, Iigoaiti^e'ng v6 ngu'angudi dua tho ctifl Henriot.ttrngch*p phdng mau tren itirdriigvang lz!nh. HQ chd dcri:ltic li'ic lai trao d6i nhau mat k}°r-niem, mat m6i ngd, maturdc-vong. Amelia ng6i im.

Thinh-linh, nang h6t len mat tie'ng ldrn.

Ltic d6 la mSt gid rur@i khuya. Ndng nghieng miiihv6 ki€ng nhur chain-chi'i nhin mat tham-kich. Nang n6i :

- T6i thay }1 I T6i thayy ! y met xanl` I Mdu mieiig

.v trio ra. Rang va halny b6 Iiat. D¢i on Thucrng-D€ IB¢i o'n Thuqug-D8 !K6 khat-mau u6ng mau n6 I (K6thh ngudi chi hai minh I). .

Sau khi dilt may ldi ay vd'i di¢u lang-i]g€``m la-lhng,nang rti len mat tie'ng ghe-rqn r6i nga laii ra. Nang bat-tinh

Chinh ldc ay, trong ph6ng H¢i.ngbi D6.sinh, Robes-pierre lanh m¢tphdt suing tay lam b% quai ham va chfmdirt «Thdi Dai-Khfing-86» (LEI Tel.rcur).

78 QUYfiN TRUY13N CtTA BAN T0I

Ban¢i t6ila ng!.rdi «nang bang vjat>. Iai tin-tt`r6ngmanh v6 than-ao fi}-.

«Lam sao cat nghia ? >>

- T0i cat nghla rang ha n¢i t6i tut- khdiig tin daolai kha tin v8 rna-qu5', va rna chd sdi. Li'ic con nh6, l]athich c€'ic tr6 y6u-thu€:`t va, nhu. ngurdi ta i]6i, ba la m¢tnba doanvi¢c vi-1ai di.ii-tai. V6 sau, ba tlam sQ. rna-qu}'-,nhung da tr6 r6i : chtlng nan chat ba va khdng lam siloba h6t tin chting dutyc.

Ngay Chilih-1]i6n (9 Thermidol.) dem tldi s6i]g d6-dfiilqicho ti6u gift-dilih a Lflncrv. Ba noi t6i hudng lQri nhi6uv6 si.rthay d6i dd; nhu.ng ba kh6ng tai nao oin ghet inaicac ngudi ct'ia cuOc Cdch-mqng. Ba khoiig phut. hQ,- barchi phuc cd miiih tdi rna th6i -iihirng bah khdng tlili-ham ho.ha kh6ng h§ nhd.tdi s6 d6i hp giai-thich cai sq Ilo gay choba. Cd le gi hokh6iig lhmba scr. Cd le nhi'rt la vi lja noit6ila met tan-binh, mat tan-binh trong tan-h6n va, nhuai da li6i, tan-biiih thi lu6n-lu6n se la tan-binh.

Trolig liic dd, 6ng Dangei' van ti6p-ti.ic nghi¢p v6-cdng rirc-ra noi chie'n-trudng. Trong bt:] qudn-plii.ic dqi-16, 6ng lu6n-lu6n hi``n-hoan \'ci cam dan d¢i binh dngcho dan ltic tfr-th`rGrng vi mat vien dan d€.ii-bac, nga}-h.ii muc}i thdng tu. nam 18()8, ti.ong tram chi8n-da'uoanh-liet a Abensbei.g.

Do td c6ng-bdo LWoriz.Ze[zr', ba n¢i t6i bi8t lh bd da

gda ch6ng. I)qi-tu.dug Dflngel. anh-dring dcxi ducri., «mai-tdng trong vinh-quang».

QUYfiN TRUYfhT CtA BA.`' T0| 79

Ba not t6i than : a Ti8c qu€i I M¢it da'ng tat-boa th6av ! \)

Nam sau, hfi ke't-h6ii v6'i 6ng Hippolyte Noziere,thflm-si.T thut.t.ng-hang 8¢) Tu-phap. ngurdi trong-sach,viii icinh, thu.dng th8i s{'io [tr s€'iu t-Ie'n chin gid sang vattr ntim de'ii t€'un gid a,lii§il. Lan liay hdn-nho'n m6'i that-si.I. va hll]i-]]i. \'o..ch6ng yc^]ii nhaLi, va lai hQ kh(^jng con

li.e nan l]i6t tha-thfr nhau. Ba Caroline kh6ng chap 6ngHippol}7te th8i sao lu-bh, vt\ 6ng H].p|]olyte 1]6 qua nhfrngchuyen dd-ngudi cfia ba Garoline,. Ca hai d§u songhqnh-phtic. Ong n¢i Noziere t6i la t£'ic-gia quy8n « 7'Jz6'rlg.k6 c,dc ngt.ic (Stati.Stique de`S Prisons ){Ba-L6, Qu6c-zjzTcrng t^in-gudn, nan 1817-19, 2 quysn ca-x€p -4 ). va«{Con gdi cfia Momu`s, bdi hilt mcfi, » (Filles de Momus,cJ]cl]t,`.o]i.`. iioH[jeJJcs.) (Ba-Le tac.gia xuat-ban nam 1821,

ca x8p -18,.

Binh nhdrc g.in g.Ay dai-chie'n vdi 6ng noi tdi, songkh6ng lam mfit ham tdnh vui cf-ia 6ng ducrc, ca denkh6ng ngan-can ong th8i silo ; sau cnng, ccm binh gistdng che't iigop. 'J6i kh6ng duqc biet dng. Nhurng t6i cdbti.c chan-dung 6ng day : 6ng mat., y-phuc xa[ih, tdc

qiian nhur long ti.tnt \ra i`am mat ltit ti.cir_g t.di ca-vatlo-tu`6.ng.

Da t{'im mti.cri lu8i, gba ch6ng tti' mu.6.i lam nam,ba n¢i 1-Oi cfm |it}i : «'l`6i lhuo.ng tie.c 6ng cho den

nga.`' cu6i-i`i`ing. »

}'I(:il 6n`g ham than-giao clap ldi ba in,`ti t6i :

80 QUVEN TRUYEN CbA BAN T0I

- Ba cd I)'7 : 6ng Noziere day dfl dtrc-tanh met 6ng

ch6ng t6t. »

Ba n6i t6i cat :

- Tfft ca tdnh tat va tat xau nfra chd dng.

~ Thura ba, phai cd tat xau mdi thanh mat ngu'dich6ng hoan-loan sao ?

Ba n6i {6i nhtln vai ndi .

- Chd sao I Dtrng cd thdi xa'u la mat khuye't-di§m to day !

Ba nt:ii t6i che'[ nga}` m6ng ban thang bay nam 1853,the lam muoi m6t tu6i.

` .S-.

IV

CAI RANG

N6u ai cfing lo an-miiih chu d{'io nhir da thudng lochu-dao |]h6-truong thi se trdnh du.quc bao nhieu phi§n-toai, T6i trai qua lan kinli-nghiem dau-tien m`iy sdm lam.

H6may la mat ngay mufl. T6i duqc tang ln6n d6i`ho.i g6m dfi bo d6IigiTa di tram, mi~i, roi, dtqy cu.ong valuc-lac. C6 1-at nhi6u luc-lac. Tt^>i bac.k6, bac-k€ Ohochinh t6i; vi t6i g6m tat-ca : ngudi cu6`i ngqua, ngqua vaxe. DTrdng di tdr nha b8p d8n ph6ng an, ngaiig qua hanh-lang. D6i vdi t6i, phdng tin tu.qng.trung rat dting, ch6 chgti.ong lang. 'rii i`utyu b{Puig g6 clao-hoa,tarn, cli6 t6i thay118qufl tram, 8i6ng nhir qu€`n-tro aivgapcz Kz.mJ). Hanh-1ang

d6i vdi t6i nh[rm¢]t dai-l¢ vdi phong canh d6i-thay vanhting bat ngd xay rfl. ']`qu h€}n-ch6 trong klioang h?p t6i-tam, t6i vui hiT&ng mat chali trdi rang-rai vh gifra m`aybi'i.c tu.dug quen-thu¢c, t6i cd cdm-giac la ma'v chuyen bat-i]gd kia mdi thich-thi'i cho cuOc hanh-trinh. Vi li'ic ay toinhur lA mat nha |]htt-thfiy dqi-tai. Da vui chcri, t6i gqi lqicdc nh€.in.vat }`eii-m€n v:`i ttl`'i' sfr-dung ca van-vat. Thien

82 QUYEN TRU¥EN CbA BAN T0I

phi'i qu}'r-bdu a'y lti. na}7 t6i da v6-phi'ic danh ma't h6't r6i.Bfi'a mu.a ham d6, t6i m6'i hudng duo.c nhi§u, ltlc t6i lamngiTdi c5.i ngqua tram.

Si.I vui-sudng ay 16 ra th6a long t6i lam: nhuiig c6i+i bcfing long m{ai chang? T6i vut c6 }'r mu6n loe-phinh,l±`lm kinh-di va ngac-nhien ngufyi xem. Nan nhungvalut.-1{?c c6 k8 gi vdi t6i n€u kh6ng aiti.am.-tr6 chL'ing. Nghe]tillm'i t6i n6i chu}Te,n 6. ph6ng gan ben, t6i 6-qt chc?y v6. 13i`t6i nhin t6i m¢t h6i, I`5i nbL'in vai n6i :

-«.rliang nhs nay a nha kh6ng bi6t lam gi. `Yen

Sdi nd vao tru.d'ng cd noi-trti.»

Me t6i n6i :

_ tt\Td con nhs qua.JD

Ba t6i ddl, :

-ttThi men ds Ilo chung vdima'y dtra nh6.»

T6i chi Iighe i`6 ma'y ldi a'}7, c€'ic lcri sau i-'6i quen matmat phali, va n€u toi thuat l€.`i di'ing y la l>di v§ sau tdinghelap i.?i nhiau lan.

Ba t6i n(,i ti€5p :

- «'I`hang b6 kh6ng c6 anh, chi, $6ng don-d¢c 6day, se thich mo-int.)ng d8 r6i i`d hai `'8 sau. Canh 16-loikich-doiig ti.i tu.dng-tuqng nb `'a t6i nhan thay dan 6c ndday chu}`¢n licio-huy6n. Cac tr6 trangtu8i, hgc chung vdin6,se tap nt'> lii§u ddi. N6 se hQc vdi chhng the nao li`i]Tgurdi I(j'n ? 13a vci t6i kh6ng d{?y nd du.qc vi hai ta ch{ la

thaii h¢-in.?iig n6. Cht'mg bt?n n6 s6 t`,oi 116 ngang-hang, v€i

nhtr r\ray bat-bu¢e phai, hoac thuo.ng-x6t vat khang-cT+.. ho*c

QUYEN TRUYEN CbA BAN TOT 83

tl]uye't-phuc hay tranh-dan. N6 tap-thnh vdi chtlng dd'is6ng xa-h¢i.»

Me t6i h6i ;

- Ong ban kh6ng sg trong ben tr6 a'y c6 di'['a tinhxau hay sao ?

Ba t6i clap ,

- Chiiih ci'ic ddra xau mdi hfru-ich cho nd, ne'u nd

thong-minh, vi n6 s€ tcip phan-bie[ chi']ng vdri inay dtra t6tva di§u hi8u-bi6t iiay rat can_thi6t. Va lcqi, ba men vi8ngcac trudng trong vting nay d§ chQn noi nao d6ng tr6 hQcrna 16i day-d6 thich-irng vdri 16i giao-duc dur-di[ih cho thangPierre. B8n taiili con ngudi d:`iu dan cfing vay; nhung«mdn an» ci.ia ho, Iihur ngurdi xua dca n6i, rat khac nhauxa, tdr ch6 nay de'n ch6 kia. Sir khai-h6a t6t-d?p truy6n-th6iig ttr nhi6u d6`i lamnay-n& mat b6ng hoa, v6-chng t8-nhi, va bang hoa ay, k8t-tinh ngdt inot the-k}'r, cd th8 hangmat trong vai ngay. Gan-gi~ii cac tre kh6ng durqc day-d6dakh6ng lqui-ich cho chi'ingmh nan hoc-van cia con minhci~ing s6 suy-giam nrl.a. Cao-quy cfla tu-tur&ng do Thugng-D8 ban Oho, cao-qu}'r cfia cti.-chi nhd noi theo gu.Cm8 t6tva duqc di-truy6n c6-dinh. Cao-quy ay dep hcyn ten tu8i

quy-too. N6 tu.-nhien lion va duqc v6 dep duyen-daugchtrng-minh, con qu}'7-toc chl chtrng-minh bang giay-td ctik5;' kh6ng ai bi6t the nao rna x8i)-don duqc.

M? t6i n6i :

~ Ong c6 ly. Ngay mai tdi s§ di tim trurdng cd

noi-trd cho con. T6i s8 lu:a theo y 6ng ndi va chac-chan ch6 nao sung-tiic da, vi m6i lo-nghr v§ ti§n-bac

84 QuyEN TRUYEN CbA BAN T0I

lam lac-hudng tri-bc nha giao, va thay-d8i tanh-tinh hothanh gat-gang di, Ong nghi Sao v6 noi noi-trti do matngurdi dan-ba dam-nhi?in ?»

Ba t6i kh6ng dip.

M? t6i lap lai : «Ong nghT sao?A

Ba t6i ndi :

_ La met di§m -can men suy-xet lai.

Ng6i tren ghe' dqua trudc ban vie'L hdng trbn, 1]at6i t6i ngam-nghia th. nay gid met cuc xu.ong nht.i met daunhgn va dau kia tr6n lan. Ong lan n6 trong c.4c ng6n tay;val chac cting quay tr6n n6 tr6ng tri O]ig, men ltr dd,vdibao nhieu luc-1qi., t6i kh6ng t`6n hien-dien d6ivb.i 6ng.

Me t6i ch6ng ctii-ch6 tren lil.ng gh6 dqua, tie'p-tt.icsuy-nghl den y-ki6n ba vtra neu i`a.

8€\ t6i ch`i cho J]a cuc xu.cmg nhs xau-xi r6i n6i :

~ Day la cAi rang ctia ngudi h6i thdri-k}r c6

gi6ng voi kh6ng-16, h6i th6.i-k}7 bang-tuye't, da s6ng tronghang, ban dau tr6ng-kh6ng va tro'-trgi ; hang ay bay-gidnt'i.a phan duo.c phfi giay nho ri`rng va thay-tu-hoa, canhday, ttL. nhi§u nan 1.6i, du',ig len mai nha xinh-dep liayrna chi'ingta de'n 6., trong hai thdng h6, nan dam ctr6`ichi'ingtfl. That la hal thang hqnh-phi'Ic. Nha c6 chie'cduong-cam cfi, bah choi ban dhn t`,t'Ia nhac-sun Mozartsu6t ngay, men nhd b2i, khulc nhac than-tinh, tham-tramaybay lot I.a ngoai cfra s8, linh-dong ca vling thung-lting nori con ngudi c6-16 chi nghe c6 tie'ng cop r5ng.>>

QU¥EN TRU¥EN CtrA BAN TOT 85

M? toi dat dan len vai ba t6i, troiig khi 6ng vanti8p-tuc ndi :

a Con ngurcri ay ch{ bi€t lo sg va si.r d6i, gi6'ng nhuloai thti. Tran ngudi bi lam xu6ng. Th6J thit tor chan~may nhiu lai bi6'n thanh nhti'ng lan nhan gdm-ghie'c ; d6i

quai ham nhcI ra to-[urdng ; rang moc kh6i mieng, Banhin rang nay xemo n6 dai ira nhori lam sao !>>

^,« Ay la loai ngurdri ltic so. -k-liai. Nhu]ig lan h3i,

vd-i bao c6.gang cliam.-chc?p -\Ta p-hi-thurdng, ct'jn iigu.t±,.i

tl'a men it t6i-teg it hung-tQ.n ; co-th8 hg ci-i[ig l]ie'n-

chuy§n theo si.r can dting. Th6i quen tu-tut9mg mt`}-mang1]¢ 6c, \'d cdi Iran I.¢ng ra. Ham rang kh6ng con pliaid§ can x6 [hit s{;ng nen cring mQi-. ngan lai trolig ddiham bd[ dting-"inh. Gu'ong mi:i[ ngut`yi c6 mt:jt ve {T€p

hoaln-in)~T, va nu cud.i ]i6. tren moi dt±in,ba.»

N6i den t-I.iy, ba t6i h6n g6 ]ii`£'i me t6i clang mimcudri, r6i 6ng tdr ttr .Itra raiig ngudi c?5-1t`> 1eii kh('ji daii,

ndi ldn :

- H5i ngu6.i thu.Q'ng-c8 ]iial day li`t di-c6t xh.xi

thd-kich ; tudng-nghf {-|6ii ngudi, toi xaLo-xuy8n tanday long ; toi thalih.kinh ngu`di, yeu-thucrng ngurdi, h6'it8-tien t6i ! Xin ngurdi nhcin no.i clay, ttr c6i xfl-thankhan dd rna ngu.di clang yen-nghi, long tri,an kinh-cancia t6i ; vi t6i bi8t da the on ngudj de'n ngan nao.T6i bi6t c6ng-lao kh6-nhQc ctia ngudi da tranh cho t6i

bao canh kh6n-nan. Si.I that, ngurdi kh6ng nghi de'n

tuong_lai ; mat tia tli6ng-minh ye'u-dt chc4p-chdn tl.ongtarn h6n u-t6i cda ngurdi : ngur6.i chi bi6t lo ninoi s6ng

86 QUVEN TRUYBN CbA BAN T0I

va tr5n-ti.dnh rna thoi. Tuy-nhien, ngurdi van la ngudi.M¢t ly-tu&ng mo.-h6 thi'ic-d?ay ngurdi v6 cai gi d?p va t6tcho nhan loai. Ngudri s5ng kh8-s6', ngu6.i s6ng kh6ng vd-ich, va kie'p s6ng qua ur kh6~nao, ngubi truy§n lai itkh8 hon cho con chau. D6n phien t.on chau ngudi laid6ng lo Oho db'i kha-quan ho'n nfra. Tat ca d6u gopc6Iig vao k}r-thuat : k6 sang-che' cai c6i, k6 cdi bdnh xe.Tat ca deu n6-llrc sang.kie'ii va squ c6-gang kh6Ii8ngtrng cfia bao tri,dc, qua bao thd.i-dqi, tr8-sanh nhirngkir-c6ng tuyet-xao, rna hi¢n git`]. diim-t6 d6'i s6ng conngurdi. Va m6i lan con ngurdi sang-clie' mat nghe-thuathay lap men m¢jt k9-nghe, thi cting mat ltic, hQ phat-salih lu6n v6 d?p tinh-than va tao men dtrc-hqnh. H9ch6-tqo hang-vai cho ngudri dan-ba che. than, va nhdd6 dan.6LIg hi§u bi6t gi.i-tri ,cL'ia sac-dep.

D6n clAy, ba t6i dg cai rang ngudi ti8n-sfr tren banva h6n me t6i.

Oiig con n6i nfra. Ong ndi :

- The men chting ta dau ham-on t6-tien tat-ca, caden ai-tinh !

T6i mu6n rd cai rang da gcri Oho ba t6i nhfrng ldin6i rna t6i kh6ng hi8u nghia. T6i ti6n den gan banvi8td6 cam cai rang len. Nhung nghe ti8ng luc-lac, bat6i quay lai, nhin t6i nghiem-nghi r6i ndi :

« T6[ lam! Nhi¢m vu chua dirt ; chting ta s§ kh6ngvi-tha bang ngudi c8-16, n€u phien ta, ta kh6ng n6-lTclam Oho ddi s6ng con.cai ta vting-ban va t6t-dep honddi s6ng cfia chinh minh. C6 hai bi-qu}'6t v6 van-d6

QU¥EN TRuyEN CbA BAN T0I 87

nay : yeu-duong va hiiu-bi8t. Vdi khocl-hQc vat ai-tinhta Kay-du.iig xa-hoi.»

Me t6i n6i :

- Chac vay 6ng a, nhung cang nghl t6i car]g nhan

thay men giao-phd dtra b6 trai vao tu6i th:ing Piei`re chomat ngurdi dan-ba. Nghe ndic6 c6 giao ten Lefort. Ngaymai t6i s§ den tim c6.

j%

V

THI-V_A~N BIfiu-L©

C6 Lei-or-t3 quin-d6C mob ld'p noi-trli Oho tr6 concan nhs tii_6i, 6 ngoai-6 Saint-Germain, bang long thau-hli_an dav t6i ttil murdi gid den mudi ha`i gid trua va ttr hai

gid de'ii b6n gid chi§u. Tdi c6 thanh-ki6n ghe-gdm v8trudng-hQc ay, nan khi chi vtr d_5`t t6i di lan dau, t6ithra'y lam ngu_y r6i.

Th8 nell t6i v6-ctmg ngc?c-nhien khi budc vao can

phdng rang ldn, thay nan, sau tr6 gai va do motchuc tl`Otrai clang cudi-gi5n, khi-khQn, lam ctfi thtr bo-tich v6-tu-lur va ranh-manh. T6i doan chting n6 da chai-li.

TI.ai lai, t6i thay c6 Lefort bu6n lam. Cap matxanh c6 ucm-urcrt vdd6i m6i c6 h6 m6.

Nhfrng len t6c xoaly 6c, dgt mau, bu6ng thongxu6ng g6 md c6 nhu canh ii6u rfi bu6n dnya bd nudc.C6 nhin rna ch€`'ing tha}', hinh I_I_hu. mci't than-tri trong

gia,c mong.

V6 hi8n-th. ctia c6-giao bu6n-tliam va su. vui-v6Cfia hgc-ti.6 kbi6ii t6i vti'ng ]6ng; k.`i nghi den t6i s6

QUVEN TRUYF.N CbA BAN T0I

hQc chung v6.i nhi6u tr6 gal b6, con sQ` t6i lantieu-tan.

Sau khi phdt cho t6i ta'm bang da, cay vi^6tLcfort da[ t6i ng6i gan mat tr6 trai ti.t`ng tu6i`'6 giao-hoatva d6i mitit lanh-lqi.

t6i'

Tr6 2{y n6i :

- T6i ten Fontflne[, con anh ?

Doan anh h6i b±i t6i l!im ngh6 gi. T6i clap l€i }'-SI.

Fontanet, ndi :

~ Ba t6i la luat-su., t6t ho.n.

_ Taisa_ovaT?

~- Anhkh6ng thfi)t lam liiat-su d?p ho.n sao ?

- Kh6n8.-~ vay tli_i anli_ n8u qua.

Fontanet giau tur&ng-tuQng lam Anh day t6i nu6itan-to va dua t6i xem met ban todn Pythagore ra't dep,tap anli_ lam. T6i d6u khen-phuc Py[hagore va Fontanet.Phan t6i, t6i chz thuoc may bai ngu-ng6n.

Ra v§, t6i duqc c6 Lefort thu6ng t^dm di8m t6t matt6i kh6ng sao tim I.a` cdch dting Me t6i cat nghia rangcai kh6ng c6 ich lqi mdi chinh that la danh-di.I. Bah laih6i t6i lain gi tr.oiig ngaly hQc.. dau-tien n2Sy. TC!i tr.i ldirang t6i nbin c6 Lefort.

Bah cudi nhao t,t`]i, nhu.ng t6i d.i n6i that. Luc naotoicfingc('j yxem ddi nhir met tan tu6ng. T6i kh(^tng

90 QU¥EN TRuyEN CbA BAN TOI

h3 lam duo.c met quan-sat-vien vi mu6n quan-sat phai c6he_th6ng d8 theo, van toi kh6ng c6 he-th6ng. Ngudi quan-sat hudng-dan nhan-quang minh, met khan-gil lai theodd cfiai d6i mat. T6i ham-sinli la khan-gia va chac s6giti. mai su6t ddi v6 chin-that con ngu6i nhan-tan trongcdc thanh-ph6 ldn, md mQi say d6u vui-thi'i, vi tuy aviio tu6i day tham-vgng. t6i van giti. durqc tc+nh t6-m6v6-tu. cfia tr6 con. Trong cac c|uaiig-canh toi muc-kich,canhduy-nhat rna t6i chin ho.n ca la canh ti.ong hi-tru.dng, bat bu¢c .ta phai nhiii len si\n-kli^du, ngtrqc lai,tat-ca nhfrng- tr6 ddi d6u lan giai-tri t6i, khdi dau ttrnhti.ng t|u€ung-canh tdi muc-kich trongldp-hQc c6 Lefort.

T6i tie'p tuc nhin c6 gii'\o vii tri tdi cang qua-t|uye'tla cO clang bu6n, tdi mdi h6i &nli Foiitflnet vi dau c6bu6n vay. Kh6ng xdc-Iihan la tli±:it, €uih Fontanet chorfing cO bu6ii vi h6i-ham. va nhd r6 c6 Lefort cd netl]u6n-riiu in trenmat td. ham, d£~i lciii r6i, c6 ^dy tich-th[iuchi8c bong-vu bang cat hoang duo'ng ci'i€i aiih, tuy kh6ngcd quy3n, va cd xam pham them mat t¢i mdi nfra. Iad8 trci'n-dp ldi keu-ca cfia k6 b! cO cudp do?I, cd an caimfi lai ltlJa tren dan anh.

Anh F`ontaiiet nhan-dinh ran_g met tcim-h6n hoen-6vi hanh-vi bat-chanh ay, s6 phai mat h&n ngu6n vui vaan:tlnh; song l}'7-le cfi`| anh chua dfi thoa-man t6i, ment6i di tim nguyen-do khac.

N6i that, ctingkh6 rna tim ra met chuyen gi tronglop hQc c6 Lefort, vi a day lu6n-1u6n huyen-nao. HQc-ti.6 mac-sire danh_dam nhau tru'd.c mat c6 Lefort, tuycd hi¢n-di¢n rna lam-tri a dau. Chiing t6i thi nhau

QUYEN TRUYEN CbA BAN TOI 91

chQi sach giao-ly toat-ye'u va v6 bdnh mi den mh-mit calop va kh6ng dti.I ti8ng lop-d6p trong ph6ng. Rieng bennhs tu6i ho.n, tay nam ban chan. Iuds the kh6i mi¢ng,chulng nhin tr`an-nha vdi nu-cudi binh-thaii.

Chqt c6 Lefort, con trong con mong-du, thinh-1inhKen v6 canh 6n-ao, va phat vai dtra v6-t¢i; r6i c6 tr& laiu-bu6n nhu. tr6. vao trong thap. Xin cac ban thfi'nghlde'ntarn-trang mat dti.a-tr6 tarn tu8i, tl.ong canh h6n-loan ay,tt[. sAu tuan nay, cii. vi6t mai tren tarn ban dd cau :

ttcon d6i-kh6 ch6n vtii Malfilatre (thi-si tr6 tu6i)rna d6.i kh6ng bie't.»

C6ng-vi€c, cia t6i da}'. C6 li'ic hal tar t6i 6m chat ld'ydill d`6 k§m gifi' cac y-nghf; nhirng mat y-nghi hi¢n ra r6-r¢t : }'7-nghi va n6ibu6n cfla cd Lefor[, tdi kh6ng ngdt suy-nghi de'n c6 gic4o sau-kh6 cfia t6i. Anh Fcintanet lai g¢itc4nl] t6-mt> cfTa tdi b:'mg nhfrng can-chuyen ly-k}r. Anh

|idi, bu8i s£'ing, kh6ng ai di ngflng phdng c6 Lefort rnakh6i nghe ti8ng 1-en~si€t Ken lan tie'ng xiang sat chain nhau.

\nh 1?i con them : «Ba l€\u r6i, chdrng m¢t thingna}-, tdi nhcf c6 Leforl doc ti'rc-tfri Oho tat-ca lop ngheni_ot can-chuy?n chac vi^e't bang van van»

Ldi thuat cia anh Fontanet c6 v6 ghe-rgn khi€n t6iGang tham sq. Qua ngay sau, t6i durqc dip tin rgngchuyend6 kh6ngphai la tu6ng-turQ'ng` nhtrt I,4 bai doc ldn chotat ca 16p nglie; con va chuy¢n xi6ng sat ch£.im_ nhaude'n anh Fontanet xanh mat thi t6i kh6ng ha`, bi6t gi ca,

va nay, t6i nghl chac thcit ra chl la tie'ng xu8ng va gicip-sfit.

Chlj_ye,n Kay ra bfi.a sau nlilf va}' ,.

92 QUYEN TRU¥EN CtJA B±.\!'`t TOT

C6 Lefori nhip thu.dc tren balm da giti. im-lang, r6ic6 tan-hang, n6i giQng 6-a :

((Nang Jeanne daiig thuong I D

DocTn ngdrng mat chiip, cd ti6p :

«Trong cdc trinh-ntinoi th6n-xdm. nang Jeanne laxinh-dep hcm ca.»

Anh Fontanet thtic ct].i-ch6 vO ngu.c, Ldi, r6i

phd len cu'di ngat. Cd Lefort trdrng mat gian-dti'nhin anli„ r6i tre'p-tuc cli_uyen n_alng Jeanne ddii_gthuong bang giong bu6n-tham hon doc kinh sam_-h6i. C6 le, rna chac-chan, 1a bai n`ay lam bang vanvan tri. dan d6ncu6i; nhtrng t6i bat-bu¢c phai thuat lai

}' theo lri nhdr. Udc-mong trong van sudi cia tdi sa c6iir`ai-rae vat doan van cfi,a thLsf .

Nang Jeanne da dinh li_6n; nang tl]¢-ti.dc `7din_1_®t chang trai anh-dfing mi6n nili. Chang muc-d6ngt6t phiic a'y ten la oswald. Viec sap dat hdn-16 da hoan-tat, ban nang di dem khan choang d`au tin-nhan va v6ngboa de'n Oho nang. Hqnh-phric thay nang Jeanne ! Nhungmat ccrn benh suy-nhu¢c xam-nhap co-th8 nang. D6imdnangm6t xanh nhu da ngudi ch6t. Os`-tyald xu6ngntii. Changchcayd6.n nang va ndi : ttEm kh6ng la vqflnh u?»Nang clap bang mo[ giong ki¢t-lquc : (toswald

}7eu-da'u, gia-tdr. chang ! Em che't m^dt 1» Thuong th€`ynangJeanne! Narm m6 la giu6`ng tan-h6n cfia nang vachudng nhch thd trong thdn nhs ding le d6 mti`ng ng{iycu.b'i lai vang len lam 16 an-ti'Lng nai]g.

QUTEN TRUVF.N CbA BAN T0I 93

Su6t bai c6 nhi6u ttr-ngfi. t6i mdi nghe lan thtrnbtrt vd kh6ug hi%u nghia ; nhung toan th8 nghe quathat bu6n va dep lam sao, de'n t6i cam thay mat lu6ngI.ung~cam chu.fl th.ng cd ; cai thi.-vi cda m5i u-sau bi8u,l¢trong ngdt ba muro.i ci`iu thcf rna tt`)i v6-phurcmg giai-thich tti.ng chfr int:tt. Vi la, trtr khi da gia, ngu6.i [a khdngcan hi6u nhiiu d§ cam iihi6u. Nhfriig gi mo.-h6 c6 th8 lailhting g`i calm.dt:]ng, va that nhu vay, chuyen mo.-h6 ratthjch-hQ.p cho tim-h6n non-Ire.

Nudc mat trao ra tti! c5i long chan-chula cia. t6i ;a.nh Fonl&net dau c6 lam tr6 khi hay che'-nhao, cfingkhong nhan du¢c con tirc-tfri t6i. Tuy-nhiei], ltic b^dy

gid, t6i khdng h§ nghi-ngdr tai cao cfia anh. Phai d¢ianh tr& thanh Thtr-tru.dng t6i in_di he't tin tai aDh:

Nutyc in_at t6i lalm vui long cd Lefort ; c6 k6u t6ide'n gan val ndi :

« Pie,rre Noziere, em da kh6c, thu&ng em huy-chu.ong danh-dqu nay. Em men bie't, chinh c6 dat baitho a}T. cd c6 m6t quy8n tap to chep day cau th09 cfin8hay nhu vay ; nhung c6 chua tim duoic nha xu'£t-bind8 in. Cd quai-g6 va kh6ng tur6ng-turqng du¢c chan8 ? »

T6i n6i :

~ 6 I C6 a, t6i mdrng lam. Bay gid t6i mdi I]i6t

dLiyen-cd nao cd bii6n. C6 }teu nang Jeflnne dang-thuong da ch8t trong than nhs, va phai chalig vi tuchg-nhd de'n nang, rna c6 bu6n, men kh6ng bao Sid thfychung em lam gi trong lop h€t?»

94 QUVEN TRU¥EN CbA BAN Tor

Kh8 thay, ldri t6i n6i lam phi8n long c6, vi c6

gian dfr, nhin t6i r6i ndi :

« Chuyen nang Jeanne chi la chuyen tudng-tuqng.Em lal met thang ng6c. Tra buy-chuong lai r6i v3ch6 ng6i di. a

T6i kh6c. tr6 v§ ch6 ng6i. Lan nay chinh t6i kh6cOho phan t6i, wh thi'i-that, giQt le nay kh6ng chtra-channi6m em-diu nhur nudc mat rna nang Jeanne bac-phudckia da gay men. Mat vi¢c lam tang them m6i phi§n-mu©ncfia t6i nfra : toi kh6ng bi6t « Fiction » la ngh}a gi ; anhFontanet cfing kh6ng bi6t gi hon,

V6 nha h6i in? t6.i, ba clap :

- " Fiction " la chuy¢n lao.

T6i n6i :

-6 ! M?oi I Kh6 thay ne'u nang Jeanne la mt:jt

chuyen ldo.

Me t6i h6i :

- Jeanne nao ?- Trong cdc trinh-nff noi than-xdm, nang Jeanne

la xinh-d?p`' how ci.

R6i t.6i thuat lai chuy¢_ri nang Jeanne y theo trit6i c.6n nhd.

M? t6i khdng d£`i`p ltri ; nhung t6i nghe ba n6i nl±6

vdi ba t6i :

- Coi hQ day [hang nh6 chu)'¢n ngheo-nan vd-vi lam sao !

QUYEN TRUYj}N COA BAN -T0I 95

Ba toi dip ,- That vay, ngheo-nan v6-vi qua lam ! Nhung

ba mu6ii the' nao ducrc, mat c6 gai gia hiau v§ khoa

g.Lao-duc ? Tt^]i c6 mat phurong.phdp giao-h6a mar matngay kia t6i s§ trinh-bay cbo bah f6. Theo phuong-

phap ay, phai day dtra tr8 trang tu8i thang Pierre ciachhng minh nhfrng dac-tanh cfia thh-vat, vi dii.a tr6 ay

gi5ng thti-vat v§ tanh them mu6n va dc thong-minh.Thang Pierre dd strc hi6u long trung-thanh cfia ch6,ddrc hy-sinh cfra voi, n6[ tinh-nghich cia khi : chinhnhfrng thtr ay mdi ding thuat clio n6 nghe, chd khongphai nang Jeanne, than-x6m, va inay chu6ng nha thdgi dd, may cbuyen ay kh6ng c6 nghia ttrdng_thurdngchtit nao.

M? t6i clap :

- Ong ndi phai ; tr6 con va thti.vat thich-h(rp nhau

lam, hai ben deu gan vdi thien-nhien. Nhur.ng 6ng men tint6i, c6 met chLiy¢n rna tr6 con hi§u ho.n trd muu-m6 ciagi6ng khi, 1a cong-nghi¢p hi6n-hach cfia cac bac vI-nhan.Khl-phach anh:hting sang-t6 nhu ban ngay, dau vdi matdtra tr6 nh6, vch n8u ta thuat cho thang Pierre nghe cdichet anh-dfing cda ky-sl d`Assas, nhdr Trd.i, nd s€ hi6u,cting nhu Ong va t6i.

Ba t6i tl]d dai n6i :

- Than 6i I t6i tin-tudng trai lai, la xa than v`i

nudc durqc hi8u bang nhi§u cAch, ttiy theo thdi-gian,hoan-canh va nhan-vat. Nhung niac-ke, chuyen clang quan`-tarn trong dtrc hy-sinh la chinh squ hy-sinh thai. N6u muc-

96 QUYEN TRUYEN CtlA BAN TOI

tieu cL®ia squ mlnh hy-sinh la met ao-tugn8, thi long hy-sinh cfing kh6ng kem that-squ ; va squ that dd mdi lamdn t`rang-strc buy-hoang rna con ngudi cd th8 diim-trang cho sp khi8m-khuy8t dao-ddrc cfia minh. Ba ban

yen.dau, dtrc tanh khoan-hang thien-nhien cfia ba gitip bahi8uT6 cac sap that ay con hcrn t6i hi§u nhd kinh~nghiemva su}-nghi nfrao T6i s6 ghi n6 them vao phuong-phdpcha t6i.»

I)tiy ia cuOc tranh-luan cfia bac-sl ba t6i va me t6i.

Tarn ngay sau, t6i vi€t lan ch6t tren ta'm ban da,

gifra canh 6n-ao, ca-ii :

tt Con ddi-kh6 ch6n-vhi Malfilatl.e rna ddri kh6ng bi€t.t>

Anh Fontanet vi t6i d6u th6i hoc met lu.o't noitru.dng n¢i-trti ci'Ia cd Lefol.t.

`fxp..

YI

VUA TEUTOBOCHUS

Theo t6i, kh6ng the' nao cd duqc mt)t tf\m-tl.i hoan-t,oan binh-thudng, ne'u ai da sanh-[rudng va ldn len a}icr song thanh-ph6 BaL-Le, ngang dien Louvres vaTuilerie,s, canh dai Mazal.in,trudc con song Seine vinh-

quangchay qua gifrfl cac thap dai, ti6u thap v€`i chopnhQn lau chu6ng cfia thanh-i]h6 Ba-Le c6 xira, a db,ttr dudng Guenegaud tdi dudng D6-ngang, cac hieu banSach, cdc ngudi bu6n d6 c6 val thti-an-hoa bay laL-lief]]ie't bao kieu hay d?p v§ m9-thuat va c{ic di-tich ky-1athdi xira. M6i td-ki8ng vdi 16i bay bien duyen-d€ing khacd6.i va cach l]tra.bai bii5n curdi d§u lam dep mat va

quy6n-rti ti.i-6c hi6u-k}r. Khach nhan-du bi6t thudng-thtrc d5u lu6n-lu6n thau-thai] duqc noi dd met tu-tudng, nhu chim tha ro`m bay v6 lot 6.

Vi la noi d6 cd cLqy_c6i va sacli-v6., lqi cting c6nhi6u iihu-nfr qua lai, that la no.i dep nhi'i.I tran,gian.

Thud t6i, con tho-au, con nhi§u ho.n ba}' gid nfra,chq. buon-ban d6 cti ay trung-bay day-dd cac ban-gh€

98 QUYfiN TRU¥£N CEA BAN T0I

xu.a, thfi-an-hQa cti-ky, tranh lan ddi va sach c8, band8 d616 chain, doc-binh-hoa, d6 sir, d6 sanh v6 hinh,vi6n theu kin-tuye'n, vai g2{m cai hoa, tham det hinhngu.d'i, s€'ich hinh va so-ban d6ng bang da de thu¢)c.May mdn d8 d6-thu.o.ng 2{y mcri don cac nha ham-mosanh-sdi va y-nhi, 6` vao thdi bu8i chu.a c6 may nhamua-ban chi'rng-khodn va kich-sl tranh-gianh mua vdrihg. Nhi~rng mdn h2ing a}T r^dt quen mat v6.i cinh Fon-tanet v€`i t6i, h6i chiing t6i con la hQc -sinh mac {'`o

bau to theu, quan ngcin chtra bap chu6i.

Anh Fontanet a g6c dir6'ng Bonaparte, ch6 I)h6ng-van luat-sir cfia ba anh. Nhal }]a mar t6i lieu mt`it ci'inh,

vdi nhh hang Ghimay. Anh Fon[ane[ va toi la lan-canva ban thie't. Ngay nghi, cln'ing t6i de'n Tuilerie.s chtr.I,di ngang qua b6nvoltaire uyen-l>ac ay, tuy cam v6ng,banhb6 ttii, chi'ing t6i vtra di vtrfl nhin vO c€ic tiem,nhu ma'y cu gia, va theo sd-ki6n, chring t6i ban banluan luan, Oho y-ki6n va cac m6n d6 ksr-la, phat-sinh ttrdivang, di-vang huyen-bi.

That day! Chting t6i r8u-rao, ki6m doc sich cfi,ngam xem tranh-anh.

Chiing t6i vui-thich lam. Nhung i]hai n6i la anhFontanet kh6ng durqc nhu. t6i cd tanh ton-ti.9ng cac d6vatcL~i-ky~7. Anh cudi ngao mxy dia htrng rau xu.a ci'iathqu cao va may tirgng thanh linh-muc c6 s6ng mfii b§.Anh Fontanet ltic b2iy-gidr d€~i t6 ra la ngu'6.i cfia ti€n-bo, nhu ligaynay ban cd nghe anh 6 di6n-dan Nghi-vi¢n. Di6ub^dt-kinh ctia anh Fontanet{` khie'n t6i gian

QuyEr\T TRUvBN cbA BAN Tfjl 99

run. T6i kh6I]g u.a anh gQi ch£\n-dung k5r.I.? ci'ia t6.tien

l{`i«dau 6ng die'iii>. T6i bao-thfi. Bay gid, t6i cfing

con gift it nhi§u tanh ay va ta't-ca ti.i8t-ly cfia t6i dcidanh cho t®i si.T u.a-thich lam than vdri nhfrng cay c6-thQ `Tci muc-sir d d6ng-que.

T6i cting khac vdi anh Fontanet; tdnh t6i haykhen-phuc. c€li gi t6i kh6ng hi8u. T6i sting_bdi cfic s€'ichkh6-hi8u, va tat_ca, hoac chi may-may, c{'ii gi la kh6hi6u vd.i t6i. Anh Fontanet, trai lai, chi thich xem-x6tmat vat 8`L ina anh nhin-nhan c6 c6ng-dung. Anh ndi ;ttAnh thaykh6ng, c6 c€li ban-ls, m6. durQ.c. C6 c€'ii dinh

`rit, thao du.Q'c» Anh Fontanet 1€\ mat ngLrdri cd I)(:t dcchinh,x€'ic. T6i nen [liem la anhrat ct'j th8 iihiet-listcam-kinh khi ngam c€'ic tranh chi€n-tram ; bi'i.c ti`anh«Sang scmg 84r6zina» (I.e, i'tissage dc la 84i.i,=in(I) trny`erl.cam, kich-thich anh. Ca hai dii.a t6i d§u ua-thich cactiein ban v6-khi. Khi chting t6i thay, gifra cac giao,thuan nhs thai Triiiig-C8, cac ao giap va khien hinhtron cfia bo-binh xira, 6ng Petit-Pretre, ngquc khoac khanche bangni «x?[» xanh, khap.kh6nh nhur than Viilcain.v6 tu6t trong kho la'y mot lurai gurcrm c8, dem dat vaokims5t tren ban thqi cfia 6ng d§ lau luai gurom va sfralai can, thi ch`'ing t6i cho la durqc muc-kich mat tan.tu6ng `i-dqi. Ong Petit-Pretre d6i vdi chi'ing t6i nhurcao len qua tarn mtrc. Chting t6i im-lang, nhin me-mi6[ v6 ki8ng. D0i mat den lay cfia anh Fontanet sangri.rc va guong mat b6 nhs, manh-de, da l]inh 6ch cfiaanh phan-khdi len.

Chi6u lqi, nhd den chuy¢n 2{y. chi'Ing t6i Gang

loo QUVEN TRUVEN CbA BAN TOT

kich-thich mann ttiem va mu6n ngan di.r.tiiih ph^dn-chin:iy-n6 trong dau 6c chdng t6i.

C6 lan, aiih Fontanet n6i vdi t6i: « Phai minh]a'y gia'y cirng \'a gic&'.v chi mau ]]ac bao s6-cO-la lam

]]inh-khi nhu. cfia 6ng Petit-Pretre I.. })

Y-ki8n hay. Nhung chdng toi kh6ng lam sao tllTc-hien Oho clang-hoang duqc. T6i lam cai n6n c6i mar flnhFontftnet ttl'6.ng la mfi trtim cfi& n}ia phh-thtiy.

T6i ben ndi : ttHai chting ta lap mSt kho bao-tan8...»

Y-nghi tuyet i Nhung hieli gid, chtlng t6ichl cdnfra ti.am vien dan va met 16 bang-vu d8 vao bao--tangay thai.

Vi vay rna anh Fontanet mdi c6 mat .V-nghl thdrba. Anh nbi ldn : Ta hay lap mob pho Sz?r nIT6.c J'hdp

(Hi.b`foz.re dc /+'rerltce) vdi day-dfr chi-ti8t, g6m nan muo.i

quy%n.,)

Ldi d§-nghi vui-long t6i, t6i v6 tay va reo mtrngti€p-don. Chtlng toi d6ng.y mai sang se khdi-s¥, macdau con mat trang sfr De Vz.rz.s. phai hgc.

Anh Fontanet lap lai : «Tat ca chi-ti6t. Phai ghidfi chi-tie't I »

T6i {hi cting bang long nhu vay : Dfi ca chi-tie't I

ChL'ing toi bi bat di ngfi. Nhurng toi n&m thao-thtrc tron mat khac d6ng-h6 tren giurdiig vl mai tram.

QUYBN TRUYEN CtlA BAN TOT 101

ti.pc nghl d6n }+-ttrdrig cao-ca lap met pho ,Srfe. 7ilt.6.rPJ!d.n g6m nam muo'i quy%n, vdi tat-ca chi-tie't.

Chi'ing t6i kh&i dan pho Sfr ay. Tinh that, hi¢n

gid t6i kh6ng bi6t tai sao h6i ay, clii'ing t6i lai bat dauttr vua Teutobochus. Song d6 la churcrng-trinh cfia chi'ingt6i bat bu¢c phai th6. Cliurorng thti. nhtrt dat chi'ing t6iti.udc vi vua Teutobochus, cao ha mu.oi tliur6.c xud

(0,m321), mu5n chac thi do theo hall-c6t tinh-cd da timthay. Ngay ltic tien-khdi i]hai duro'ng dan vb.i m¢t 6ngkh6ng-16 du.dng a'}' ! Cuoc gap-ga ghe-gdm that. Chinhanh Fontanet cting ngac-nhien.

Anh bao t6i : ttphai lurd[ qua tren 6ng Teu-tobochit s . »

T(^)i kh6ng d€`m.

Pho S`fi.nIT6.c P/idp g6m Ham muro.i quysn danhngtrng tai ch6 vua Teutobtjchus.

Than 6i! 'rrong d6'i t6i, bi8t bao 1`aii toi da g€:lp lqichuy¢Ii quy6n sdch 6ng Kh8ng-16 I Bi8t h&o lan, khi sap-sfra kh6i-sir mat c6ng tac vldai hay chi-buy met kinh-doanh quy-m6 nao thi t6i lai bi chan dtrng ham vi mat 6ii8Teutobochus, g9i n6In-na la van-mang, 1inh-cdr, nhu-y8u !T6i tr&lai mang-on va cau TI.di ban phudc cac 6ng Teu-tobochus, da chan ngan toi tren dudng nguy-1ii§m vin[`-

quang, va d6ng thdi d8 lai cho t6i hai ho-\Te trung-thanl`vd st.I d-an va ddi binh-di. Ca lifli dan hi§n-tti. v€\

yeu-thuro.ng t6i. T6i tat phai den clap tra lqi ta'm thanh,tinh ay.

102 QUYBN TRUY£N CbA BAN T0I

Phan anli Fontaiiet, anh `lj{`n t{`]].-tua'n Foiit€tnet i.i'ia

t6i lam luat-su,hoi-d6ng hang-tinh, quart.I}'' nhi€ii c6iig-ty, nghi-si, that la k5'-dieu rna tha'y anh ch€.\}T gi6'n ratthanLtinh gifra hai cang cdcl ta't-c€Pi nhti.ng 6ng Teutobochustrong xa-hoi. N8u a vao dia-vi anh, ct'j 1§ toi s6 de'n nganlan bi gay s6ng mrii vi cac ong Teutobochus a'y,

EEE

VII

UY-TfN CbA GIAO-SU. TU-Sf JUBAL

Tdi len ldp tim dqu-bi,long chtri\-chan sq.-set va tqu-dac, Tii.-sl Jubal la giao-su' 16.p c{y. i`ieng 6ng kh6ng c6 gihung-dfi., 6ng kht^>ng c6 ve m¢)t ngird`i dc-d¢c, 6ng lai c6 v6

met ti8u-tho. ho'n. NluTI]g vi 6ng ng6i giai]g-dan cao, r¢ng.vaden, b£{y nhieudd lam cho t6i thgy Ong ding b`Q'.Ti6ng iiof vd mat iihili cfia Ong d6u hi§n-ttr, t6c 6ng c6len, ]tdn Lily trcing, ti``iil-1£'ilili nh!`in-hall. C6 ]6 6ng lanh ii]iir

mat con cdru Ilo.n lal phai dieii m¢it vi gi€io-su..

Mt:it h6m, nic t6i tlia}T 0iig trong ph6iig-tli5m {}.trLrdlig, ben ii6i nh6 vdi 16i : (tang ta con ti.6 t|iid !it va

iidi balls mat 8iQn8 the' nao ay.

T6i bat dau he't s9. 6ngkhi t6i tqu tha'y I]at-bu¢c i]iiaithan-i]huc6iig. Chuy¢nxayi`a trong li'ic t6i ti`;'i bai, matbai ljfuig van vaii cfitt tu-vi€ii-1r[r6`ng Gauthier, n6i va cdcd6`i vua dan-tien n[i.d.c Pliilp.

Tdi doc in6i c!`iu met inacli, nhu ld vie't dinh tlianh

met cbti. :

104 QU¥EN TRU¥EN CbA BAN T0I

Vua Pharamondlalvuadautienchacacvua

MadanFrancstaixtrGaulet6nlenng6i

Vuaclodionchie'mthanhcambraik6vilavuaMerov6e„.

Den day, t6i n3h'ng bat va cir lap lai: ilf6r.oz;6e,il/t;I.oz;t;c, AIJ€rou6c, Van ay, vtra hfru-ich vtra em tai, nhac t6inh6gvan pj'6b`ej'ufJe (tr:'mh kh6i) cfia ci`iu k6 la khi 11/6j.ot;6etri-vi, Lutece (thanh-ph6 Lutece) dut.]'c tranh kl]6i... Nhirng«tranli kh6i» cai gi ?T6i kh6i]g S€io ndi duo.c, vi da quenhi9m di. Thi'i-that, chuy¢n kh6ng mfty lam t6i iigac-nhieii. T6i c6 }''-tu.dng Lutece ld m¢L bd ci.I. Tt`ji vui rnaLhay ba dtro'ctr£'iiih kh6i, nhirng coiig-viec ci'ia ba, tom}€}.ilam t6i I.alit qu€tn-tarn. Kli8 thav,' 6Iig tu-sl Jubal ychti.ng mu6n tdi k8 chuy¢n thief-h€}i ncio md ba diTQ'cti`dnh kh6i. T6i n6i «0..., M6i.ovee .... a,a,oy>. Phai chia ldp tarn dT-bi nay c6 motchi'it tl.ic-1¢ €\i quen thi th6i,thi cliac t6i da iiinl*ng. Khong doan nfi.a. Anh Fontanetllg6i c€.uih, ch6 nhao t6i, 6ng Jubal lo gifia m6ng tay. Sftur6t ong nhac :

ttsu` cudng-bao ctia Attila, Lutece dug.c tranh kh6i,>>

t\Aiih Nozi6i.e ne, n6u anh kh6ng thuQc ci\u van aytlii anh phai dat n6 lai, thay vi ddrng im. Anh c6 th8 ndi :

"Cu¢c xam lang cfia Attila, Lutece duQic tranh.kh6i,»hay la ,

ttvi hung-than_ Attila, Lutece durqc tranh~kh6i.»hav ]ich-su hcrn :

€Tai-€lch cia ThuQng-D€, Lutece duqc tranh kh6i.»

«A nh c6 {h§ they-d8i €hfr, mien gift dL'ing van-lust th6i»

QuyEN TRuyEN C6A BAN Tor 105

Ham ay t6i bi di8m xa'u; nhung 6ng Jubal cltrqcuy-tin ldn d6i vdi t6i, vi y-thcr 6ng rao-rat d6-ding, Uy-tin a'y vB sau con tang them nfra.

6ng Jubalc6 nhi¢m-vuday van-}]ham theo sdch cfiahat OngNo€l va Chapsal va day sfr theo quy8n SL'i. riiz.6.cPhdp (Hi:toire de Fi.Once) cia 6ng \u-v.ieri-Lru&L\g GaLu-thier, the' mi dng van kh6ng xflo-lang viec giang luan-lyva ton.gi ao .

Mat h6m, t6i kh6ng nhd nhaii-dip nao, 6ng lay

giong nghiem-nghi n6i vd.i chting t6i :

«Naycaccon, n6u phfii tie'i]-i`u.dc mat Ong t6ng-

trudng tqi nha, cac con lit-dcit khoan-dai ong nhurngndi dai-dien ci'ia Vua. Vay thi, vdi ci'ic inuc-su., dqi-di¢nchoThuqng-D8 dirdi tram, sao cdc cttn kh6iig cang t616ngt6n-kinh ? Thu'Qng-D6 cang c€iohcrn `'ua chtifl l]aonhieu tlii mi.ic-sur cang cao hen tang-tru6.ng bay nhieu.»

Thud 5y t6i chu€L he` Lje'p-i`u.a.c vi t6iig-ti`u.6ng ]iao,

rna cfing kh6ng dinh don-tie'p t{}ng-tru.frng ttr m}' denlau v8 sau. Toi con chac-chtG`ii lt`i ne'u cti `'! t8iig-lrur&ns

de'n nha ngay a'y me t6i s6 du6i tdi xu5ng 5n chung vdima'y chi 6., nhu.,kh6 thay. ba da thudrng liim va}T mfjikhic6 ti¢c. T6i l€.ii cans i[1ii8u hen sao cfic iiii.ic-su lqiduqckinh-trQng qu€i th6 va ne'u dcm su.-that dd ap-dungOho 6ng Jubal thi long t6i h6i-hop `'6+Ofiiig. Nhd lai, trii'd.cmat 6ng, t6i c6 cot met hinh ii¢m giay sail lung anli Fon.tanet. Lam iihu va}' c6 16-ph6p chruig ? T6i c6 c¢t n¢m

gi#y sau lu.ng anh Fontanet trudc mat 6ng tang-tru6`ngchang ? Chac la kh6ng. The' rna t6i cot hinh gi€{y 2{y,

106 QUYEN TRU¥BN CbA BAN T0I

that ra 6ngJubal kh6ng hay bi6t, nhung ltic bay-gid c6mat 6ng va n8u tdr d6, toi c6 nh6t sdi nhs vao c6 aoanh Fontanet trong gid hQc, hay ve vung-vg hinh ngu'dingay tren ban 6ng Jubal thi it ra t6i da halnh-d¢ng vdi si.rloai-chi tha'u-ddo ca Lam rang Ion v6 t©i-16i cfia t6i.

Sciu d6 met thdi-gian, fbi lai cd dip lu.a.ng du¢clong sling dao trang-nghi6m cti€\ 6ng .Ju]]fll.

Mat ham, t6i a trong ti8u-git'io-dud.ng `76.i vai ba band8 chd de'n luQ't xu.ng t¢i. Trdri vtra slip t6i. Anhmd ci°ia ngQn den b2{t-diet lam rung-rinh cac ng6i sflovangLreii voin nha thd m6. s€*`m. 6' cu6i ph6ng xu6Iigkinh, plio tu.a.ng Thdnh-}Ii=`u D6ng-Trinh son mau da

|]h€ti lqt nhu. met canh hien h6n. Ban thd chat-Lich binhboa ph6t vang cam bang ; m¢[ mhi tram phi°ii]g_

phat trong kh6ng-khi, ngu.dri ta thodiig th^dy chap-chdnca ngan thtr, va cai bu6n, cho den d6i cL;,i bu6n, n6ikh8 lan ay cfi€i tr6 con, 116 ci~ing du'eym niau em-diutrong bau khong-khi cfi€i ti8u-giAo-durdng nay. Tdi tu.dngchtriig nhu. 6` phi€i ban thd`, gis.io-dudrng dung tdi thien-dudn8.

Ti.di t6i ban. Thinh-linh t6i tha}T t^>ng Jubal cam

d€n 16ng budi., tdi ph6ng xurdng kinh. Ong qu}T g6i bdi thatsau r6i m6. songsat budc len b¥c ban thd. T6i chain-chi'inhin 6ng. Ong m6. g6i bay rcl nhib`u `'d]ig boa gia. gi6hgcac l]oa anh-dao rna den th€ing bay cb nhi§u niu giadem ban ngoai dudng. Tdi kinh-phuc khi {hay 6ng

giao-su t6i den gan tuqng «Ti`inh-Khi^6t Hoai-th€\i.»Ong tu~s? oi! Ong d8 mat nhtim dinh trong mi¢ng

QUYEN TRUYEN COA BAN TOE 107

dng day I Li.Ic dan tdi squ 6ng nu6t di, nhung chi la d6cho vtr.a tarn tay 6ng. Ong mac leo len ghe' dau va kh6'isqu d6Iig dinh may day 'bchg chung quanh cdi be trongtudngdat tuQ.ng Thanh-Man. Nhung thinh-thoang 6ngxu5ng ghe' lui r€i x€` d8 ngam-nghia, va 6ng rat banglong ke't-qua c6ng-ti.iiili 6ng; rna 6iig d6, mat 6ng sdii_g,dng dfi min-cudi ne'u kh6ng c6 mi'y clay dinh dng Iigamgifra rang. T6i, t6ikham-phi.ic 6ng h8t tinli. Va tuy cayden 16i]g du.6Ji d^dt rQi len 16 mfii 6ng ni¢t cdch bu6n

cud.i, t6i cling tli2{y 6iig ra't xinh. Chtrng d6 t6i m6.i hi8urang 6ngtren hcing ci'tc t6ng-tru.6'ng, nliu 6ng da timchi trong bcli giaiig kli6n-kh6o cfia 6ng. T6i nghl r€ingdau d¢i kim-kli6i, ng6i tren b€.tch-mri tt8 x6ng-i]ha lh;ingLrau ci~ing kh6ng dci] va thic.h-y bfing treo v6ng hoi` lrentu6.ng ct'ia tis,u-gido-dtrd`ng. T6i li6ii clu.t.t'c 1]ie'[ i`ang

khuynh-hudng ci'Ia t6i la b5lt chu-6.c 6ng.

Chi6u k.ii, a nh€t. t6i ]3aL chu'dc dng, lay keo ci.iame t6i, cat t€{t-ca gi§y gi t6i tim duQ'c d8 lam v6ng boa.

vi vciy mar mci'}7 bai hgc ci'ia t6i bi be-tr6. Bai hoe Phap_v£Uin cfia t6i con bi thi¢tJiai be_tr€ nhi6u hon nfra.

D6 la niot bfii lam theo sdch gi€io.khoa ci'ia mat 6ngCoquempot nao d6, rna quy3n scS~ch la met qi`i}`§n €``c-

doc. T6i kh6ng thtl_oan gi, va r!^e'u tac-gia ^£y c6 metcai ten i[ d6 nhd ho'n, tlii t6i da quen d6-clang r6i.Nhit.ng j`=h6ng th8 quen Coquempc)t. T6i kh6ng inu6nl{?.i-dtmg hofi]i-canh il_gall-nhien £{?T t[g ch6ng d`5i 6ng.

Song lephai chophep t6i ngcic-!ithi6n sao lai b2it phailam, lain chi nhii.ng b€`ii-tap kli8-s6' den tht; d8 hQc mt:]tthrr tie'ng gQi la ti6ng in?-d6, rna mg t6i dc?y t6i I.a't hay,

108 QU¥EN TRUTBN CbA BAN T0I

bfing each n6i chuyen vdi t6i. Vi me toi n6i chuy¢n thattuyet I

Nhung 6ng Jubal da tham-nhi6m c6ng-dung ctiaCoquempot va nhir chua th8 tha'u-hi8u ly-16 cfia t6i.men 6ng cho toi di8m xau. Nam hQc k6t-thtic khdng c6

gi clang k8 ho'n. Anh Fontanet nu6i sau tarn trong hoc-tfianh, vat6i, vitny-ai, cting nu6i sau tarn, tuy t6i g6.in

'chting lam. Anh Fontanet thh Goquempo, m6i thti

chung ayk8l-hqp chting t6i. Ng6i trong lop, ngl]e dellten Coquempot, lil chriiig t6i dua mat tinh~}'r ng6 nhauva nhanmatdayy-nghra. Nhu vay lh chting t6i phuc-tLh dd. Anh Fontanet ndi i`ieng vdri t6i rang ne'u len ldptan mh combat hoc Coquempol nfi'a thi anh tinh-nguyenlam tliu}''-thfi nh6 tren mat chi6c tau to. Quy€t-dinli a'yhap vdi y t6i, men t6i htra s6 chng tinh-nguyen vdianh. Chting t6i k6t tinh ban-tlii6t vdi nhau.

Ngay phat phan thu'6ng, kh6ng ai nhin ra anhFontanet va t6i. Cd 16 tai vi cliting t6i duro.c c,h.ii-gfr tie|n_tat. Ao ngan mdi, quan dai trang cfia chting t6i, 16u rapbang vai tr6o go, phi.I-huynh hQc-sinli tap-nap tdi, dai 1]¢treo daycd-xi, tat-ca d§u khi8n t6i h6i-hop, ban-cli6nnhu trong cu¢c dqi-16. Sach va vdng hoa chat thanhmat d6ng sang-ra, rna trong ay t6i lo.tang tim doanphannaocfia t6iva ng6i tren bang, tdi cam th2{y rtmgmill_h. Song anh Fontanet, khan-Iigoan hen, kh6ng timbi6t s5-phan minh. Anh gifi' v6 binh-ffnh ding phu.c.cai clau be nh6 t6-m6 ci'-ta ann xoay di'i hu.dug; anh d8-

y den cdc mti+i di-binb cfia may 6ng cha va c&c kigu nan

QUVEN TRUYEN CbA BAN TOI 109

15-lang cfia mary ba in?, met cach tinli-tri rna t6i kh6ngth§ lam duqic.

Nhac tr8i len. Ong hi¢u-tru&ng khodc chi€c aochoang 16 nhs tren ao thay tu, hien ra tren khan-dai.cflnh ben vi dai-turdng mac sac phuc dai-16, va dtrngtrudrccac vi giao-su. T6i nhan ra cdc 6ng sau nay ddca. HQ ng6i xu6ng ch6 theo thti bquc, sau vi d{?i-tudng :dau he't la 6ng ph6 hieu-trudiig; ke' mary gido-su ldp|drn, den dng Schuwer, giao-sur am-nhac; 6ng Trouillon.

gido-su. tap vi8t va thay d¢i Morin, day the-di.ic. OIig tu-sf .Tubal ra mat c`h6t h€tva ng6i trong g6c, tren cdi gh8dan con kh8-s6'. Vi thie'[i ch6, men cbi dat duQ'c cb ba chantT.en bquc, chan thri. tir cid rach vai 16u. Vay rna ongJubiil con kh6ng th8 gift. ch6 khiem-t6n a'y lau du¢cnfra chtr. Nhi6u ngudi mdi tdi dan dng tu6t v6 96c vadng bi ld co. che khuat mat. Ngu.6'i ta dat cai ban trench6 0ng, the la h6t. Anh Font£`net r^dt vui-thich `'6 chuy¢ndep ma't ncriy. Plian t6i, t6i that ngu.qng-ngtlng rna tha'ysau ngu6.i {a lc?i d8 &\ trong xd g6c, nhu. mat ca}' gay,hay mat car dh, mat iihan-`tat tdi-ba `r6 m6n k6t-boava lam tlio., lai la dai-di¢n cho Thu.9'ng-D8 dudi tramllllu. Vay.

ip

VIII

N6N CAT-KET cbA ANH FONTANET

M6i thin bay, chi'ing t6i dil.gc dan di xung tSi. Ne'uai n6i di[Q.c gihm toi d8 lam gi thi t6i ra't inh'iig. Tap-ti.ic, ci'y gqi long tl]alih-kinh va n6i bu6n-ch€in cho t6inhi6ti. Tbi kh6ng tin cha tu)Ten-u}'T that-si.I cht'i-y nghe

•t¢i-16i cfia t6i, nhu.iig t6i lc?i r2{t kh6-chin phai n6i ra

vdi cha, Ci'ii kh6 thti. nhi'rt lfi tim ra tt`ji. C6 16 bantin t6i n5u t6i n6i I-cing ll'ic mu.di tll8i, t6i khong c6dtrc-tanh v6 tarn-1inh `Tdi phu'o.ng-phap ph{`in -t€`clid6 c6 th8 gil'lp t6i d6-x6t hgp-ljr n¢i-tarn t6i.

Tuy nhi6ii, pliai cd toi-16i mdi durQc, vi ne.u kholigcd toi thi kh6ng cd xung t¢i. That i`a, tdi duQ'c phatOho met cr.6n sdch nhs ghi I.dnh ta't-ca toi-16i. T6i chichQn Ipa thai. Nhung ll.1'a chQn kh6 qua. T6i doc tl.ongt|uy8n sach a'y : ttT6i tt.I.-thi.'i la i6i da that-vgng. T6i ti.1.-tlii.I l£`i cd nglie chuy¢n I;guj>. Cli6 na}' con l!mi cho

Ldi b,^ji-|`(^ji llhi€u.

Th6' men, thudng thLi.6.ng lt`ii chtlit de'n iiii.ic d£`ing-

tri. Dt=`ng--ti`i a nliii }je'|], clang-tri ti-olig khi iiii, t`lai!g-

QuyEN TRU¥BN cbA BAr\T T0I „EII

trj tiTong cdc cu¢c tth¢i,ngh!S, [6i xuiig t.,¢i tart-ca, vat.:'`i ti`6ng-r6ng clang thuo'i]g-hqi cfia luong-t€^im t6i khie'nt6i xa'u-h6 nhi6u.

T6i ra't xa'u-h8 vi kh6ng c6 t¢i.

Sau r6t, met ham, t6i nghi den cdi nan cat-ke'tcfla anh Fontanet; t6i tim ra t¢i cfia toi r6i; t6i dlrqccti.u nguy !

K8 ttr ngay a'y, thtr bay nao t6i ctiiig trtit dudichan cha tuyen-uy ca sti.c n€:mg cfia cdi nan anhFontanet.

V§ cdch t6i lam thiet-hal vaL s6.-hfi.Li cfia ngu.dikhac, thi chie'c nan fi'y gQ.i cho t6i, Lrolig vai phtit,m6i thii. bay, nhi§u n6i lo-cqu manh-lief clio si..r ctrii-r6ilinh-h6n 16i. T6i d6cat day nan, t6i quang nan trencay r6i phai chQi da cho lidn I.a.I xu6ng nhu choitrai cay chua chin ; 16i dting n6 nhu. m¢t nhi-gis d8chhi hinh phiiii tren bang den; t6i lieng qua ctia hamnha cho nd lot trong ma'y ham kh6 vo durqc, vcr khirakh6i lap, anh Fontanet tai gi6i ran tim 1.a du.9.c, thin6n chi la met manh rach ban-thin.

Song c6m¢t ba tien canh chh.ng d8n s6-|]han cfiacdi nan, vi ngay mai n6 hi¢n tren dan aiih Fontanet tronghinh-thtrc ba't-ngd, mat cat-ke't sc?ch-s5, d6-coi, co-h6 depnfra. Va m6i ngaly d3ii nhu. vay. Ba lien?`'yla clii cfia anliFc,ntanet. N¢i di8m d6, c6 tli8 u.dc-doan chi kh6o tali

n¢i-trg.

C6 met lan, troiig ltic t6i quy g6i du.di he tod-anthieng-lieng thi cai nan cat-ke't anh Fontanet d5_ bi t6i

112 QUYEN TRUYEN CBA BAN T0I

nhan dudi day h6, trong sam choi. Vi va}' men tlnh-thet6i ltic ay cb mat cai gi hoi khd-nghI.

Va an-tinh nato khi8n t6i ch6iig-d6i cai cat-k6t kiaL ?Met han thtl.

Anh Fontanet hanh-hc? t6i chi vi cai cap dc` ki8uxuavalathirdng rna 6ng cau toi, ngudi tanh ti6t-kiem, datang t6i d§ lam kh6 t6i. Cap qua lan d6i v6.i t6i, vat t6i quc4nh6 d6i vdi n6. Va lai, cap d6 kh6ng gi6ng mat capda,vi le nd kh6ng phai cai cap da. Xy la mat b6p todqung giay t6' cti, k6o I.a nhu. cay ddn phong-cam rnangudi thq da cfia cau t6i dinh them c.4i dai.

H6i d6,t6i gdm,gh6t b6t rfo'y lam, kh6ng |]hai kh6ngly-do. Nhung Sid day t6i kh6ng tha'y n6 qua xci'u-te de'nbi khinh-Inlet. 85p 1]ang da de, mhu d6, vi6n Ten vans in.?tren cai kh6a d6ng cd hinh met v6ng mien va buy-hieu hihu}'r nat., Mi6ng lufl phai mau, li'ic trudc chac, man xfliih,lot phial trong cap. Phai cap fry con, t6i se ngam-nghia nb

ky the' nao I Vi theo t6i nhdr thi cai v6ng-mieii, chac lavuongmien cfia vua, va tren buy-hieu hinh cdi khiencon thay r6 (tl.tr khi t6i mcr) ba bang hue rna dau dao nhipcao kh6ng sach, ba'y gid t6i nghi chac la cai b5p a'y, g6ctrudc do ctia met Ong bo-tru6ng nao ddi vua Louis ThapLuc.

Nhung anh Fontanet kh6ng h6 k8 lilc trudc cap a'ylal gi, h6 tha'y cap tren lung t6i la kh6ng sao kh6i nem valonhfrng h6n tuy8t hay trdi de An-DO, tu}h theo m``ia, vab;anh cao-su thi quanh nan.

Trong chuy¢n nay, cac ban t6i, va chinh anh Fonta-

QuyaN TRuyBN cbA BAN TOI 113

IIetchi cd m¢tdi§u d6-ky vdi cap da t6i,1a sap di-hinhcfifl nd. Nd kh6,ng gi6ng cac cap khac, vi vay mar nd tao

cho t6i bao nhieu n6i kh6, Tr6 nit cd m¢t tarn-h6n ctrng-ran v8 binh-clang. Chi'Ing kh6ng chiu thtr gi khac-la haydac-sac. Chinh ca-tanh d6 ong can t6i kh6ng d§-y den.khi cho t6i t±:ing-vat tai-hqi a'y. Cap t`i'ia anh Fontanetxau-te ; hai anh ld.n ci°Ia anh thfly phien le nd tren gh€ nhatrudng, cap h6t con do. them duqc; da r€'ich mudrp va lfing-18, khuy gai mat h8t, thay the' bang day nhQ' ; nhung vi capkh6ng c6 gi khac lq, aiih Fontanet kh6ng h6 bi qufty-ray.Con t6i mang cap ti.e]i lung, vtra v6 s.an-trudng, la bi mettram h6-h6t', bao vay, x6 day de'n t6 sa]] n:®iin dai. AnhFontanet gQi nhu vay lch batt6i lalm r[ia, i.6i aiih leo lenmai ci9ia t6i. Aiih kh6ng nang mary, nhu.ng t6i xau-li8

qu€i. Vtra di'i.ng day duQ'c la t6i nhay cht.ip nt'm cdt-ke't anli.

Than Oi ! cL'it-ke't anh lu6n-lu6n m6.i 16t va cap da t6ikh6ng h6 bi hir durqc. Va chu}'en liung-b?o cfia clii'ing t6itie'p n5i do mat dinh.mqng khat-khc, nhll. cc4c t¢i.ac troiigng6i nha c8 ci.ia gia-dinh Atrides.

I+-

IX

L¢I CU6I-CUNG C¢A DECIUS MUS

Sang nay, trong ltic t6i tim xem s`dc]] tqi hang lj€insach`cti ti`en lJd song, t6i th€i'y 11.ong m¢L li¢p hai xii

quy6n sdch 16 b¢ chflTite-Live. T6i laf so. qua va tinh-cd gap cau : «Nh6m tan quan La.Ma den thanh Canu-sium nhd dem t6i.)) Va cau a'y nh€6tc t6i nhd |ai 6ngChotard. Ma h6 nhd tdi 6ngchotard la t6i guy-nghi meth6i lau. Ve nha, den bfra tin t6i cting con nbd. Vi t6icon mim-curdri, men t6i bi hdi duyen.cd.

- Duyen-cd ha cc+c con, chinh la 6ng Chotard.

_ Ong Chotard nao lam ba cudi vay ?

- Ba se tliuat cho cdc con nghe. Ne.u ba lam

cc4c con bu6n chi'in, cac con cfing iien gia.b¢ nghe bad3 ba tin-tur&ng rang ba a,6 thucit lc?i t.,hu}'en kh6ng |]hai

cho chinh minh nghe.>>

«T6i durgc mudi b6n tu8i va Gang hoe ld'p detarn. Ong gido-sun ciDia t@i, ten la Chotard, c6 m¢t nirdc da

tLTo]i-n& cfia thay tu, va chin_h 6ng la mat.

QUYE\T TRUYE\' CtTA 8+:\' T(`}l 11.i

ttsLr-hti}-nh Chotard sau khi dE`+ ld m¢t c()n €,hit_ill_

hian+1anh trong chu6ng ch.u cfia th£'ii]h Fran{:,ois, vcionciml830, lc?i hoan-tiic, tri'it b6 flo thay tu d§ mac y-

phi.ic thg-tuc, song kh6ng sao mac cho thanh-nhri du.Q.c..Su-huynh Cho{ard h€inh.tit:jng nhir vay vi ly-tio nao ?K€], thi ndi vitinh, k6 lai n6i v`i sQ., `r€`i bai sau ba

nga.\' t|uang-vilih (tL'i.c la. 27, 28, `29 tli€'mg ba}r cu¢c

Ci'ich-mt?ng nan 1830), d±`in l{`im ]ji'i chfi t`6 lieng v€ii l8.I

riiu cat v2io ma'}T tu-sf 6' ..., n6n thay dt`>iig Chotai.d

li6n nliay qua tu.dng iiha tii, d8 tr£'mh cho mLi'y ngu.dritli hallih-hc? kli6i ]ii t¢]i to, la ngu.t.j.c-dai m¢]L [h;^iy tti

d6ng thi'unh Fi.aii€ois.

ttThav d6ngtt.iiili t5L a.y i{`i |i]¢i r]iia tta_i,€v`n {]`[t°t[Tg_

ki8ii. C)ng duo.c 1`niiiig-{i.at, dt?}T hgc vi`i sfing m¢t Cir¢t.,

{Idi sling-m`m de'n d6i t6c 6ng hoa-r€``in, md 6ng bang-liaomfii 6iigd6, khitoivac€'ic ban du.gc dan tdri l]e giai]g-dancfia 6ng.

«'rhatla met 6iig gido-sir hi6'u-OIL.Le'n 12im `3ao i.,fia

ldp d¢ tan chiing t6i I Pliai nh`iri t^]ng klii lay 6ng cant bz`iihoe, 6ng dan binh-lilih cfia tu.dng BI'utus tdri tan Philippes.Gan-da lam sao ! Tarn-h6n cao-ca lalm sao I Anli-hliiiglam sao I Nhtrng 6ng lL.ra ltic d8 lam anh-h[ing \7al ll'lc ^dy

kh6ng phailal th6.i hi¢n-t4i. Oiig Chotard tliurdng t6 ra loui:iu va sQ.-set su6t tldi 6ng. Ngirdi ta nhat ong ra't d6.

«Ong sQ'k6 ti`Om, ch6 dien, sam-set, xe-c¢ va ta't-ea

iihfi.ng g`i, xa ha}t gan, c6 the tan-hai den da-th!t met nguJdilu'o.ng-thien.

t{N6ithat ra thi chi cd than-xtic 6ng a. vdi cht'ing t6i,

116 QuyaN TRuyEN c€TA BAN TOI

con {±^mi-hbn 6ng lhi a vi? ddi thuQ'ng-c£5. Con liglr6`i

tuy¢t-hao a}T s6ng \'6.i \Ti.ia L6o]iidas 6' Thermoi]yles ;

trong ]]i8n Sftlamjne, tren h.iilhu`T§n f i'ia Th6mistocle; taicdc c<fanh d6iig 6. r,alines (Y-clai-lei) gan chra'ii-chink-t|uanPaiil-Emile : (`tng t€, minh 6ng {-I`am im'ui. ti..ong h6 Trasi-

mene, rna it ]±`m s€`ii, m¢jt ngu. phil t`im m{}. clii6c nhanhi¢p.slla-rna ci'ia 6ng. T.ii Ph€`rsale,, 6ng du.o.ng-dau vdiC6sar va cac than-liiih; 6ng vung tloan-kie'm gay trenxac tu.ding Varus, trong rtrng H3rcynie. Qua that la mat

quan-nhan lil.ng-danli.

«Qua-quye't hy-sinh mang 6iig tren b6. song Aegos-Potamos, va u{`;ng can ly ru.Q.u giai-ph6ng trong thanhNamance bi vcAv.ham, 6ng Cliotard kh6ng che b6 16i dtingchie'n-lirg'c i)!{t-Jh€1ii'[i, ii`iu. in:{y tu.6'ng-lank inuru-m6.

((Mat h6m 6ngcholal`d ndi vdi cliting toi, trong li'icchu-giai mSt bai van cL'ia Elien : Mt.)t chie'n.Iurgc clangkhuyen-dan la du qu€in-dicli lQtvao trong khe ntii r6itieu-diet chtiii8 dud.i iiitlii8 da.

ttong kh6ng n6i vdi chhng t6i coi quan dich c6thudng-triu.d'ng vLii-16;ig d6 clio bi dieu-d¢ng nhu th6chang. |`hu'ng [6ichng gapthiiat d€n diem iiao Ong Cho-tard noi_danli ti.ong tri.oc cac hQc-tr6 0ng.

t{Ong cho chting t6i d6 bai thi, vtrti chti. La-tinh`Tdra chin i'hap ve cde tram ddiih, cdc cuoc congham, cdc16giai.oan,16 cau-phiic, va chinn lhc dgc lqi may baisti.a ma6ng thi-Lh6 net ca tai htlng-bien cua ong. Tr6nghaing6ii-ngfi.,16i van va cach doc ct'ia dng d6u bi8u-l¢

m¢t nhi¢t-thanh hie'u-chi6n. C6 lric 6ng I]gtrng d6ng

QU¥EN TRuyEN C6A BAN T0I 117

tu._tu6'ng d8 phan-phat vcii trtrng-pllat dcing toi cho chtingtoi, nhu'ng giong ndictia 6ng van cdnoanh-li¢t tdi chng-do a}', vith6 mi lan-lugt, Ong dhng m¢tgiQngnhur tu'dng-lanh kliich-1e qufinlinhthud xua, va nhu mt:jt giao-surlop de tan phan-ph€'it bai phat, 6ng gieo trong dan-6c hQc-tr6 mat m6i lo-scr calng to Ion vi khong sao doan duQc6ng turdng-lanh hay 6ng giao-sur clang nbi day. M¢t h6m6ng cao-htrngt§t-d¢, trong mat bai di6n-van v6-song.Bai di6n van a'y, chi'ing t6i dan thu¢c long; t6i da than-trQng chep n6 vao tap, kh6ng b6 sd{ chfr nao.

«Dav la bai di6n-van v nhu t6i da nghe, v€i canclang nghe ntia, va hinh nhu giQng ddt-dd`t cfia On8

Chotard vc§n con vang-d¢>i dav tai t6i, met each nghieln-trang dau-d§u.

Ldl CU6l CUNG CUA DEGIUS MUS

«S£®`p hy-sinh Oho than Maries va thi'[c h6ng con

ngi.1.a hung-hang, Decius Mus qiiay lai cac ban d6ng-ngfi lan ch6t va n6i :

- N6u cac ngurdi kh6ng gifi' yen-lang. toi phat

ttta't-ca kh6ng cho ra ngoali. Vi t8-qu6c, t6i se tr6g-«thanh ba't-tfr, H6 th&m chd t6i. Toi se ch8t d8 ctru«qu6c. Anh Eontanet, chep Oho t6i mudi ti-ang salch«cuo'ng-y6u La~tinh ngfr. Vd'i ch£'inh-sach khan-kh6o,tt.Jupiter Capitolinus, than h©-v¢ trudng.cfi.u cfia Thanh«ph6 Bat-Diet, da nhti't dinh nhur th6. Anh Noziere,«dudng nhu anh con dua bai cho anb Fontflnet ch6p,

118 QUYE`T TRUYBN CtTA BAN Tor

« theo I,€:`t t|ue]i cfia anh ca.y, thi t6i sa vi€1 the. Oho ba

t` anh. Met c6ng-dan h}'-sanh cho si.I. ciru-iiguy chung« thcit la ch{'`nli-dc4ng ira can-thi8t vay. Ha)7 trdc mu6n¢t theo t6i cli`iy va di`T.ng kh6c t6i. Curdi kh6ng du)Ten-cd

« la ngu-ng6c. Anh NozilJi.e thi'i. nan nay Se bi phat a« lai. Gu.ong sang cfia t6i s6 s6ng mai `Tdi cac ngudi.

« N6 c€ic anh, giQng cLrdi che'-nhqo cfia cac anh th.it lintt khi8m.nba, t6i kh6iig th8 tha-thi'r dupe, t6i se phdc-tttrinh len dng hieu-tru&ng v§ hc?nh-ki8m cac anh.t{ Va t6i th€i'y trong cl-Lanh-di¢n Elys6e, Ind rang cho

«.Iinh-h6n ! c€'ic da'ng anh-hhng hao,kiet, cdc nfr d6ng-« trinh n6n Gong-h6a de'n tl.eo day bang giffy du.dri chan-« dung t6i.»

ttH6i d6 t6i c6 m¢t nang,lTc cudi d6i.da-o. T6icudi qua d6i sau ma'y ldi cu6i.c[ing cfia D6cius Mus, vakhi gt.ri Oho chtlng t6i mat duy6n-cd dich-ding d8 cudi,81]g Chot{ird lc?i n6i them la cirdi rna kh6ng duyen-cd lai]gu-ng5c,, t6i hen gi€[u d`auvao cu6n tqu-di8Ii r6i cTrdi nga'tde'nm2{t he't cam-gi€'i`c.H6i murd`i lam tu6i, ai rna kh6ibi mat tram phat tdi-ta'p vi mat tram cudi dien khd iiinduqc, ta't kh6ng hudng trQn khoai-cam.

« Nhung dtt'i]g ttr&ng t6i s&_ti.irdng va |eu.h9>ng

trong lop rna th6i d€`ui. T6i la met nha i`8-di8n-hoccon be, theo 15i cfia t6i, 'J`6ibi8t cam nianh v§ nhfrng

gi kh:i-di va cao-qii)'' ti.ong cai rna ngud'i ta `qQi ra't d`'iuglam`~7-tdr.

QLT¥EN TRuyEN CbA BAN Tot 11(J

«H6i dd, t6i da c6 mat s6.-thicli v6 van hay cfiaLa-tinh v.i Phap rna de'n ngay nay t6i chu.a b6 m^dt,mac dau cd nhi6u 16`i khu}'en va nhfi'ng guong cfia cdc b£.ind6ng-thdi t6t-s6 cfia t6i. Va phuong-dien a'}-, chu}T¢nd6 Kay i`a cho t6i cting nhu da xay de'n met c€'ich th6ng-thudngcho nhfi.ng ngurdi rna cac tin-tur&ng bi khinh-bi. T6i tThao v6 nhfrng gi rna c6 le chi la mob 16-lang.T6i gan-li trongvfin-churo.ng cda {6i va tt)i van con lamet nha van c8-dian. Ngudi ta c6 th8 Oho t6i la quy-

phai hay quan lieu, nhung fbi tin-tudng rang s:.iu haybay nam trau-d6i van-chirong, s5 den cho tri-6c, chtian-bi chu-d€'io d8 thau-thap n6, m¢t v8 cao qu}.r, met Si'i.c

manh thanh-nhs, m¢>t v6 dep rna kh6ng ai ti^e'p nhanbang phu.ong.ph€'ip nao khac durQ.c.

ttRiengt6i, t6i thu6.ng-thtrc tliti-vi Sophoclc vci \Tir-

gile. Ong Chotart]., thi'i-[Iiat, 6ng Chotard nhdr c6 'I`itc-Live, gQ.i cho toinhi8u gici'c-ino cao-ca. Tri tu.&ng-tu'qngcfiii tr6colitliat lalkir-di6u. \'!i ]ji€i't }jao h`inh-anh l¢iig-

la}T tliodng qua tron`q daii-dc i`t'ic tr6 leu,16iig I Kl]i 6ng

Chotarcl kh6nggQ.i clio [di m¢t (.o'Ii cu.6.i kht'j nliin, th`i

611g lqi cho [6i di£\'-cli'i li€``ii-hotiii.

((}16i klli V6.i g.long dd'[-d6`1 i`tla in(;)I \ri thit\.jt-

pha|igia, 6ng cb€:mi c]i€:im [li6t ii¢n I.all : ttNht'>ni tziii-

qu£`in La-M£`i tle'n [Lhanli Ciimi^qiiim iih¢7 dein tt`ji» l±t tdith#}' l{:ing~18 tht)all.S ([iiti, (iu.6`i dnli Li`tuing, lron`q d6iig

ti`6ng, tren colt du.(j`iig hiti ben d.a.`. m6-mii. iihi8ii gu't].iig

in.:it :`anh`xao, bt>-iiet mau-me `'a b`i.ii-bani, iidii .qcpiL m6o-

ni6, gidi] s:it lie'[ bdiig-lo€ing, liu.-li6ng, doi'\n ki^e'm ga}'.

120 QU¥EN TRUYEN CbA BAN T0I

Va ao-tudng a}', ld-md, chain-chap tan lan, rat la trang-nghiem am-dam va kieu-hhng lam sao, den d6i timtrong 16iig ngirc t6i nhay mqnh vi dau-thucrng vathin-I)h,.1C.

`ap``

X

C6 ~ DIEN -HoC

T6i Kin k§ cho b£.in nglie -nliti'iig di6iLi rna, ni6i mvim

khi trdi thu lay-d¢ng, bfi.a £Uin chiau i;£n c-ir`u ng6i clu.6.i

bang den va la iria vaiig ti`en canh ca}' i`iin-I.ay iiliac i6inh6. lc?i; t6i Kin k8 Oho 1)qn iighe nhtiiig gi tdi th2{}7 khi

t6i bang qua vurdii Ijuxembourg ti`oiig inff.v iigdy dau thu,vu.dn hlc 2{}T ilo.i ]ju6ii `r!i dei) lio'n bao gid. ha't. Vi t{t't I:i

ldc la vang. 1.o.i lac-d£'ic ti.eii c.€'ic ijho tirt.j.iig trang phau.

Li'ic ba'y gid t6i tha}t lrong vu.6.ii kia ni¢t chi'i }t6, ta.y thQt.v6 ttii, capmaiigti`en lu.[ig, clang tli tr6n durdiig, iihay-nh6t nhu. con chim sdi. Gil.i c6 ti.i nhd t6i tha'v chd bt5 #`'rna th6i, \'i chtila m¢t hinli-bang, b6ng ci'ia thang Zdi. h6ihai mu.oi lam Ham triT6`c. That tiiih, t6i u€`_thich chti a\-

lam ; khi con chi.I, t6i kh6ng h6 ql.lan_t£```m, nhu`ng gi6' da`'

chti kh6ng con nfi.a, t6i lai cang I;eu chri them nhi€u. Ka 1.achu hen ta't-ca cactbi``tng €dz. kht'tc, sau khi chi'i dfi ttmca'tj>di. C,lii'i r2{t Gang-tri nhlrng kht``Hig d¢c-dc, rna t6i I)hfii nhin-

nhan la chti kh6ng h8 d8 Oho t6i mdt k`°T-niem xa'u-xa nao.That la t6i da m2{t mt:>l chi'i nga}T-tho. Le c6 rihi6n t6i m€r`_--

tie'c chi.I,16 c6 nhien toi phaj thay lai chi'i trong tri-nhd'va tri toi thudng thich h6i-iu&ng lai chi'i.

12.2 QuyEN TRUYEN C6A BAN TOI

Cach day hai muoi lam nam, cting vao thu nay,chi'i bang qua vurdn xinh d?p fi'y, tr!.I.dc tcim gid d6 di hQc.L6i]g a,hrh ho.i nao-bu6n, vi d6 la ngay tquu-trudrng.

Song le, chL'i van li_ang-hai burdc mau, sach mang tr6nlu`ng. va b6ng-vu trong tL'ii. {'-tuang gap lai cac b€in cfikhi6n chii h£`i{n-hoan trong da. C6 bi6t I)ao chuyen d8 n6iva d8 nghe ! Chi'i can bie't ctji anh Laboriette c6 di san th£:ittinh trong rti.ng Aigle hay chang ? Glii'i phfii clap ri.ingcliiiih chi'i da cii.6.i ngi.I.a trong ni'ii Au`Tergne chd'. Khi da

lam met \'ie,c nhu vay, nao i3hai d8 gi.iu-gie'm daii. Va gcip|ai ciic b£.in ca [h€}t la vui-v6 l±im sao ! Da ldu t|iia r6i,chi'i chu.a gap anh Font:inct, Iigudi I)€.in {hi`m da clie.-nhao

t`hi'i met ctich nhs-nhan, d€\-chiu, anh Font€uie'L v6c ldnkh6ngho'n con chLit:itc6ng mfl lnurll-m6 con lion Ulysse,li'ic iiao ctir.gdL'rng dau s6 v6.i mol du}`en-daiig tu.-nl]ien I

Cht'i cam tha'`T nhe-nhang khi nghi de'n se gap anh

F`ontanet. Va nhu the, ch[.I bang qua vudrn Luxembourgtrongl]u6i sang m±`i tuo'i mat. Nhfi.ng gi chi'i tha'y ltic ayt6i viin con th£`'y hi¢n gid. Gfing m¢t ban ti.6'i, m¢t mat d.Sttarn-h6ri canh-vat van nhu xu.a, nhfi'ng ti`im-h6n ggi t6i vuihay bu6n, va ruiig-cam ; chi c6 cliti la khong con.

T[ie' nell, cang th€m tu6i, t6i cang }-6u thich nga}T tquu-

tru.dng.

Phai clii h6i tru.dc t6i lfi hQc.sinh n¢i-trti, thi hi€n

my k}''-ni¢m d6.i liQc sE £'ic-d¢c d6i vdri toiva t6i xua-du6i

khong nhd 16i. Nliung ba m£'i t6i kh6iig giam_ham t6i trongnha tti ^ay. T6i hoc ngoqi-trri t£.ii intjt ng6i tru6'ng cti-k)~r,

an-khua'i, c6 vG m¢t tu-`7i¢i]; ni6i i]ga}' t6i deu iibin thay

--life*r{ -*

JS--`'-EE

®,

iiEii=- *..-.Vd nhu th'e, ^chck bting qua uErdit ljurembouTg.

QU¥EN TRUYEN C6A BAN Tor 125

dudng-sa va nha cfra, t6i kh6ngbi cach-bi¢t vdi ddi s5ngngoai xa-h¢i va trong gia-dinh, nhur cac hgc-sinh noi-trd.Vi vay rna tinh-cam t6i, kli6ng gi5ng nhir cfia mat k6 n6.Ie, duqc i]hat-tri8n 6m-dill va mi.`nh-m8 nhd noan-canh tap.do t€.io men. Kli6ng c6 chuySri thiii ham Ken lan vao. Tanh t6-m6laiduqc nay-n& t6t va chinh d8 yeu thuong rna [6imu6n hi8u I]ie't. Nhfrng gi t6i tha'y doc durdrng : ngurdi, thtiva su._vat d§u gop |]han vao d8 gitip t6i cam tha'y ddi s6ngct't cdi g`i don-gian vii hhng_`i how la do tri ta tin-tu.&iig.

D6 tap ti.6 cttn hi§u r5 gu5ng ma}' xa-h¢i, kh6ng gibang a iigoai dur6'ng. Ti.6 ra'}- can |jhai tha}r, m6i bu8i s£'`ng,chi l]an sti'a, €iiih giinh nude, ngu.di b€'m thaii ; n6 can Hemk`~+ i.ac quan thtre.pli?im,1i¢m ban thit, ngu.di ban rirqu ;nb |]hai men muc-kic.h m€.)I trung-doan binh-linh di qua, c6nhac dfin dan ; sau r6t, n6 c`an hit kh6ng-khi ngoaictird.ng d§ hi8u-bi.8t i.ang-lcim-viec la m¢>t luat rat huy6n-di¢u va m6i ngu.di d6u phai lo trdn nhiem-vu trong xa-li¢i na}.. Do nhi~iJng bcin di l€}i sang va chi6u nhu vS.y, th.nhal de'n ti`udng va tri' tru.dng \T6` nha, t6i con gift dueyc tdnhhie'u-ksT !`han-€ii ct6i vd'i cat. Iigh6 va cac ngudi hanh-ngha.

Thti that, d6i v6'i tat-ca cac ngh6, toi kh6ng c6 met,cam-tinh bang nhau. Ma}-ngudi bu6n giay, cbung-ba5-tru`dc cti'a hi¢u hQ cdc hinh-anh Epinal, duqc t6i ua-thich trud.c he't. Bi8t bao lan, t6i gi mfii v6 tri kie'ng,doc th. d2iu tdi cu6i nhfiJng ldi cht.I-thic,h ci'ic, bi-kich

nh6 bang hinh kia! '

Nhd d6 t6i bi6t r2{t nhi8u trong khoang thai-Sidngan. C6 nhi6u chiiy€n k}r.quai bat 6c tu6`ng-tugng t6i

126 QUYEN TRUYEN CtTA B.AN T0I

phai suy-nghi va phdt-tri8n noi t6i cai kha-nang rna n^e'ukh6ng c6 n6, kh6ng ai tim duquc chi ca, dan v6.i m6nhoc tlii-nghiem hoac trong laiih-vquc khoa-hoe toan-s6.Cd chu}y¢n trinh-bay ddi s6ng vdi hinh-thtrc h6n-nhien`Ta cam-kich khi8n t6i nhin thav lan dau-tien met st}-ki¢n ghe-g6'm ho'n h6t, hay n6i r6 hcm, met squ-kien ghe-

gdm duy-nha't, la dinh-mang. Tom lai, t6i mang on cachinh-anh Epinal ra't nhiau.

V6 sau, h6i mudi b6'n hay mudi lam tu8i, t6i he'tddrng lai trudc hang thquc-pham tap_hod rna cac hop mri.itrdi cay dfi ttr lau c6 vl;, rat ngon laT`h d5i i'd.i t6i. Toikh6ng them nhin cac tiem ban kim-chi va cfing kh6ngtim do€'`n hieu nglila clifi. Y ]ji-hi8m baiig vang long-linh tren t^dm ban hieu cfia ho ntia. T6i chi ngtrng sod6 tim giiii-dip may hinh d6 vung-v6 v6 treii i`ao satcriti m2{y tiem ruqu xira md ngudi ta thay hinh traimac-qua hoac mat sao ch6i l]ang sat Ten. Tri-dc t6i, te'.nhi ho'n, chi quan-tarn de'n ma}r qilali nh6 ban thfi-fi'n-hQa, may hang tap-vat, \Ta ina'}' hop s€icli cfi.

H6'i i`€lc iinh Do-thiii gia ]jaii-tliiu a durd'ng Chei.che

Midi, cac ai]h b€\n sach cti chfi't-ph£'ic a doc bd song, bacthay cfia t6i, t6i mang on c,€ic anh bie't dir6.ng iiao ! Cfingbaiig va con ho.ii cac 6ng gi€'io-su' Bai-hoe nti€i, cac anhda g;iy-dqung ti.i,thtrc t6i. CAc aiih t6t thay, cdc aiih dati.ung-bay tru.6'c mat vui-su6'ng ci'ia t6i nliti.ng hiii[i-thti.c lji-an.ci'ia thd.i-gian qua \'d tci't-c:i c6ng-trinh qu}''-I)€.`u cfia tu.-tu.6.iig 11gu6.i ddi. Chinh nh6. lt.ic-so:'i[ tl.ong

l]Op tfia c{'`c anh, chinh nhd ngam-ngh+ia m£{}t gian hang

bui-b;:\m ci.lil cdc anh, chtra day thanh tich cfia 6iig ch&

QU¥E^T TRUY£N CtLI 8+`' T6I 127

t,1 `T6'i nhfrng tu-tu6.ngdep rna t6i duo.I mac-nhien tha'm-nhuan met nan tri^e't-1)'' trong-sach hon ca.

Di'Ing vay, hal cdc ban th€`in-me'n, vi thud.ng tdixem c€'ic quy8ii s€'ich met gain, c€'ic manh sat vun ri~s6tva cac v{'m bQc turdrng sau-met cfifl cAc anh ba}` bdn

d8 sanb-s5ng, t6i thau-th€:}p duo.c, tiiy t`,6n tr6 nit, mattinh-cam sau-xa va canh tha'm-thoat vi`i ch6 hu-kh6iigcfia v{?n-vc4t. T6i doan bi6t con ngur6`i chi la nhi~i'ng hinh-anh d8i-thciy trong ao_tucrng bao-la, va ttr d6 t6i thienv6 n6i bu6n, niem em-diu vd long trac-;'tn.

Trurdng hQc ngoai trdi day t6i, n',itr c€'ic anh dath^dy nhiau khoaL cao-ca. Trurdrng hgc d nha con hfru-ichcho t6i hon. Bfra an trong gia-dinh dam-am lamsao, khi ltinh nude trong-vat, m®ip ti.ai balm trang-tinli ira c€'tc gu.o'iig mat binh-than, bt:i'a an m6i ngaly v6.ican-chuyen tlian-mat tao cho dtra tr6 ccii s6.-thich vatri thong-minh v6 cac squ-vat khiem-t6ii va clang kinhtrong ddi. Nju tr6 ay c6 duo.c, nhu t6i, bac cha methong-minh vA hi6n-dtrc, thi nhting c£^iu chuy¢n nd nghea ban an, se dein iai Oho n6 met y-thtr`c chinh-xac vatanh ham chuong yeu-duong. M6i iigay tr6 ay se dutycan man tJt'iiih ttidiiti rna ngurdi cha tiiih-`ihan b6 ra Pha[1-

phat cho cdc tin-d5 di hanh.16 trong qiidn tai Emlnatis.Va ddra tr6 s8 nglil nhir cac ngu6.i ay : a fin t6i I.art am-ap trong n¢i lam t6i.>j

Bti'a an rna ci'ic luu-tri'i hQ``, sinh d[ing trong ph6ngan chung kli6.rig lalm sao c6 cai em-£i'[n va dd.c`-tanh a'y.dirQ.c,. Oi I trurdng hQc t6t thay l£`t trudl]g hQc 6. nha I

128 QUYEN TRUYEN CtTA BAN T0I

Song le. ai tu&ng lam che khoa c8-di8n-hQc langurdi ay hi,8u kh6ng than tu'-tu.&Iig t6i. Theo t6i, mu6ndao,tao mat tinh-than, kh6ng gi bang hoc hcli khoa c6-di%n Hy-lap va La-tinh theo phuo.ng-phcip cac nha c8-di%n-hoe ngu6.i Phap thdi xita. Danh-tt`r c6-di8n, cdnghia la trang-nhca,, ap-diing that dting trong n§n van-hod c8-di8n.

Chii b6 t6i vi`ra n6i h'ic rT2av vdi mt)i [hie,n-cam rna

cd 16 t6idurQ'c tha-thtr, khi nghl rang thi¢n-cam aykh6ng ich-k}'r va chi d6i vdri mat hinh-b6ng rna th6i,h`inh }j6ng cfia chi'i b6 nha.`T-nh6t nhu chim s6 bang

quavu.din Luxemboui-g, Kin t=,n t6i, chinh ]al mob nhac8-di8n-hQc cring kh€'i dcq'y. Vd'i t€`tlri+lan trG colt, cht'ibi8t thu.63ng-thti.c `r6 htlng-htsn La-n`|ci i+€`i c€ic t\.'.du ngti'

bang-bay cao-d?p cfifl thi-van c6. Nhfi'ng gi chti I]C` camva tha'y ti-ong d6.i hQc sinh ngo€.ii-trL'i h.1.-do du.tyc sung-

sudng r§u-rao qua cdc quin tieni, vci dting ]jti+a €V`n vdicha me chii, khong lam chul ianh-d€}iii \rdi |5i ng6n-ngfrvan-hoti day d trir6.ng. Tr{'ij lai, trong nh6m van-sl nh6b6 do nhi§u 6ng giao gall hign-1urong ca.i-quan, chti cfing

phai c6 chiit il gi t6 i`a cting tao-nha nhu ngudiAthene va hting-bi¢n phil-hoa nhur Cic6ron.

Chti be hQc,h6i, jt vi viiih-dir, cting kh6ng liadurqc sing-ch6i treii bang danli-sAch tu'6'ng-thu.&ng; chtl

hQc nhi6ii vi chil ua-[hich, nhu L€i Fontaine da n6i. Baidich, chi'i lchm rra'.I kh6o va bai di6n-van La-tinh i`fia chtixtrng-ddng v6.i 16.i khen-nggi cfia 6ng thanh-tra n€ukh6ng c6 vai 16i van-pham lam ma't cai hay loan-th6di. Chi'i da chang c6 thuat r6i, hlc mu'cti hai tu6i, may

QUYBN TRUYEN C6A BAN T0I 129

cfiu chuy¢n ct'la Tile-Live khi6n chli rcri nhfi.ng giQt 1¢,

hao-hi?p a ?

Nhung ltic d§-cap xtr Hy-lc?ii, chi'i mdi thay cdidep don-gii.in huy-hoaiig cfia n6. Chi'i den I.anh-vtrc nay1.at t|.6. Tho. ngu-ng6n ct'ia Esope ban dau lam tarn_h6n chti hoang-man8. Mat gifio-su. hi t€`+t gi`i lung men

ccfit nghla nhfi.ng bai a}T theo binh tat cfia 6ng, gi`i lungttr the-xac de'n linh-hisn. Ban c6 tha}' Tliersite dan cdcthi8u.mien Galates vao rli.ng vtiii-churo.ng chang ? Chti b6kh6ng qiian-ni¢m nhu vay durg'c. C6 the tiT&iig 6ng

giao gil cfia chii, d€:ic-biet hi6n-minh d8 giai-thich ma'ybai ngu~ng6n Esope, Ia da du.qc thau-nli€:in trong c6ngvi¢c a'y : kh6ng dan ! d6 la met 6ng gil gia-hieu, ong

gti kh8ng-16, kh6ng tri-6c, kh6ng tr{uig-nha, thien v6di8u quay va la met k6 bat-c6ng hgn [i6t. Oiig kh6ngxtrng-clang, dad ciii d8 giai-[hich iu-tudng met ngird.i

gh. Va lqi ma'y bAi ngu-ng6n kh6-khan doc-ac kia.mcTng danh cfia 6ng Eso|Je, Gem day chL'ing t6i, da bi got-

gitia do met [u-sI a Byzance c6 b¢ 6c hep-h6i vat kh6-khan dudivanh t6c 16 the' phat cfia 6ng, h6i a lop d¢-ngfi, t6i kh6ng bie't ngu6n-g6c, ma'y bAi ngu.ng6n a'y,va cfiiig kh6ng can mu6a bi8t ; nhung h6i d6 tdi xet-doiin cac bai ay diing nhu t6i x6[-doan hien gid.

Hgc xong Esope, chiing t6i hQc Hi`jmere. T6i thay

The.tis vurQ.i len nhu met dam may traiig tren bi6n ca ;t6i thay c6ng-chila Ntiysicaa ci;ing cti; ban nang, t6ithay cay th6t-n6t tren ch-lao D61os, vdi canh tl.di trenda't va bi8n ca, va nu-cud.i sa-l¢ cfia Andromaque. . .Toi hi§u, t6i cam-thong. Su6t sdu th€ing : t6i kh6ng

130 QUYEX TRUYEh' CtT++i 13..\''; T6I

lam stqLo thodt kh6i thi-pham Otz#s`t.6€. Chinh dd la 15'-do

t6i lji 1)hat nhi6u. Nhfi.ng bai phqt c6 lam gi t6i ? T6iclang cting v6.i Ulysse b`inh-b6Iig t{tren bi8n mau tim. »Ti6p den, t6i kham-pha cac bi-kich. T6i kh6ng hi6umay v8 Eschyle ; nhung Sophocie, nhu.ng Euripide m&r¢ng mt?I the-gidi than-tien cfia c£'ic anh-hting, liet-m~rva ti.iiv8n-thti cho t6i hi6u 16i thi-van dau-kh8. M6i l]i-kich rna t6i doc d6u gqi cho t6i nhfrng ni6m vui, nhfi.ng

giQt 1¢ mdi-m6 ciing vdi nhi§u rung-cam kh€ic-k}.

Alceste va An[igone cho t6i nhti.ng giac-mo. cao-qu}'rin.i chua c6 mat dtra tre nit nao tti.ng hu6'ng dtrQ.c.T6i vi`i.i dan trong quy8n tT-di6n, tren lian hQc I]e-lte'tmi.1.c, vd th£{y nhi6i] gu.ong m€V}t than-tien, iihiaii cdnlilay nga bu6ng-th6ng tren do dai ti-ang, `'al t6i nghe nhi6u

giQng thanh-tao hcrn ct'ic ban nhac lia}', t-tang than-`'anem-tai.

Chuyen ay con lam t6i ]]i phqt them iiti.a. Bi phqtddng lam, vi t6i lo chuyen khi'ic hon l]ai hQc trong lop.'|`han 6i! T6i van con quen tat. Dan lji dat vao a lop

ncho ti`ong ddi s5ng, vdi chu6i nga}' con lai, t6i sQ e,tuy da gia, cting con ru.6.c lay 16.i qua-trach cfia ong

giao-su de-nhi : Anh Pierre Noziere, anh ctr lo chu}'enkhac hon bai hQc tl.ong ldp I »

Song nhii.I la trong cac bu6i chi6u d6ng, li.icttinhQcv§, toi m6.isay-sua vdi anh sang vh gigng hald6 a ngoai du.dug. Dudi anh den va trudc tfi-ki8ngthcpip s,Ang trongti¢m 1]u6n, t6i doc ma'y `Tan tho, r6i

vh.ci di t6i vtra doc thuoc long lqi nho-nh6. Ganh hoqt-

QUYfiN TRUYSIV CT3A BAi`Y TOI ]3i

dong bu8i chi6u d6ngrat nh@n-nhip tren cdc du.d`ngnhs h?p a ngo?.i-6, rna dem t6i da bao [rtmi.

Lam lilc, toi vap phai vai chti nhs hQc.ngh§ lambanh, dau d¢i gi6 dai hai quai, clang theo giac-mo cfiamay chi'I nhiT t6i clang tha theo h6n-in¢ng cfia t6i,hoac thinh,1inh t6i cam thg}' tren g6 md ho.i thfr n6ngcfia con ngqua clang thurorng-hai {Iang k6o xe, Thi.I.c-t€

kh6ng lam hang gi€{c mr:jng t6i, vi t6i rfft .veu-m8n maycon dudng cri-k}' 6 ngoai-t`j, rna cdc vien d€i d6u th#yt6i lan len. ^\'It:j[ chiau ng, t6i doc tho v8 c,6ng-chi'iaAntigone dirdi dnh den cfia m¢t anh }J€'in trai d6 Tay.va sau m¢t phan tu. th^eT-k}°T 1.6i, t6i kh6ng sao nlid tdi

c`dc cau thoi iiay :

i)i I m`i3-in('i ! 6[ giLrtmg ho(i-ch`L'lc, !...

Ina ch<Ping thay lqi anh I]an lia.ng xtr Auvel.glie ay thaitrong mat I]ao giay, va ch€qtng cam th€iy gan ben niinh ho.in6ng cfia chao rang ti.ai d6 cfia anh. Vat h6 nhd de'n conngu.di t6t d6 thi k}i'-irc t6i doc len mt:it cdch em-a iihfriigldi than-van cfia triiih-nfr xtr Thebes.

hThu. th8 d6, t6i hQc thu¢c nhi§u tho lam. Nhur th6d6, t6i thau-thap dug.c nhi§u higu-Iii8t lqi-ich va quy-gia.Nhu. the' d6, t6i chuyen v6 c8-di8n-hQc,

C€ich thtrc dd r^at t6t cho t6i, n6 lai kh6ng gia-tri d6ivdi mt?t ngudi khac. T6i kh6ng dim khuyen ai c€'ich nay.

Viol lai, toi men thd that, nhuan-thuoc Homere vdSophocle, toi thi€u nang-khi8u khi hgc m6n tui-ttr-hgc.Cliinh 6ng giao-su. t6i n6i nhur the, va t6i sam-long tin Ong.

192 QUYE`' TRUYEN CtTA B`++`T Tot

Thi-hi8u da c6 ho*c biau 1¢ h6i mt'7i mirdi h?iy tii8i it khidu'gc t5t d`?,1). Mu6n cho toi gi6i ho.n, 6ng gifio-siT tu-

ttr-hQc khuy6n t,6.i r€'ing chain hQi` toan-b¢ t.ic-pham c,haCasimir Dela`'igne. Tdi kh6ng theo ldi 6ng d€.i}'. Sophocle.CIA tqo cho t6i vailan n8p rna t6i khbng y`da tlurQ.c. Trudrckia cting nbu. bay git`>., 6ng giao-su' tu-ti`i.-hQc d6, d6i vditoi, kh6ng c6 v6 nao lal met nha van tinh nhu? ; nhungchng v6.i lam-h6n hay bu6n, 6ng durcyc tan]i ngay~thangvi`i tqu-phu, N8u Ong c6 d€}y chting loi vali ta-thuy8t van-chuong, it nfi'a 6ng cting chtrlig t6 v6.i chL'ing t6i, theo

guong6ng, the nao la mat ngtrdi lu.ong-thien.

}'16n ay i`,6 gia-tri cfia n6 lam. Ong Char.ron du.gc tat-ca hQc-li.6 kiiilin6. Vi tr6 con xet r^£t di'ing gia_ti.i tinh-than thay hQc c.fia m`inh. Ti`i` hai muo'i lam nan nay.nhfrng gi toi nghl v5 6ng giao-sur gh ba't-c6ng va 6ngCharron iucrng-thien, d8n nay t6i cting con nghi ynhlr `'a),.

Nhurng cliiau ham dalig rfi xu6ng cay durong-ngo-d6ng trong vu.din Luxembourg va hinh-b6ng chti be mdt6i gqri lqi tqu nay gidr da lan trong tan-t6i. Gia_ttr chd be,{/if`{ri`g ft}z. b6 nhs rna t6i dzi m4[ `ra tdi se mai-mai ti6c-

thiro.iig, n6u t6i kh6ng t`im gait lai chL'i, xinh-dep hen len,

trong dti'a con ti.ai ci'ia t6i I

®Tgr-

XI

RtrNG slM

H6i nh6, t6i la met ddra tr6 rat thong-minh,nhung d`€n mudi bay tu8i, t6i lqi ti`6. n€n ngd-ngan.T6i nhtit-nhat den d6i t6i kh6ng thg chao fli hay ng6ichung vdi ai rna tram kh6idam m6-h6i. Squ c6 mc?it ctifl

phu-nfr cang lam t6i b5i-r5i. T6i gii~r ddng theo gitio-di`eu n`ay, trong quyQen «Noi gu.orng Clutia Ki-T6» (Imi-fclfz.on de J6szzs-C/zrz.sf) rna t6i hgc, kh6ng bi8t a ldpnhs nao,nhuriig toi con nhd, vi m2iy can thor dich ctiaCorneille, rat la-lhng d6i vdi toi :

«Tranh phu-nfr, chd tam~giao ;« K6 thtl s§ thay the nao 16i anh.« Chng nhau cziu-n8u)'en Cao-Xanli,« Cho ngurdi phu-nfr gang tranh gi6i.mdit{ C6ng-ng6n dung hanh dua tfi.i.tt Gap ngn.di ph€°ii gap phan {ay nhau li§n.

¢t Thu.ong hQ t%t. chd qiiang_xien,t{Nhu d€¥ng Thirqug-D6 tiiuro'ng mien tram-gian.A

13.I QUYBN TRUYBN CtTA BAN Tor

T6i theo ldi khuven ci.ici 6ng tu-sf gia than.bi,nhung bat-dac.dl mci thai. T6i mu6n gap phu-nfr nhunglqi kh6ng mu6n gap ph€^in taLy nhau lisn.

Trong ci'`c ban gal cfia me t6i, c6 m¢it ngu6i toi

rat thich ng6i gan d% n6i chu}Ten that lan. D6 lal qua-phucfia 6ng Adolphe Gance, m¢t lay Oho.i du'ong-cam n8itie'ng, nh`rng che't ti.a. Ba ten Alice. Kh6ng hao Sid tdithay r6, tbc, mcit `7{;i rfing ha„. rim sao thf{y r5 dirQcnhi~rng g`i phapijhdi, chi8u sang, n}i5i]-nh{'i}', ch6i-1oal .?

Nliung t6i xem h{i d9p hon in:Jug-tu'&ng `'ti c6 v6 ru.(.-

i`a phi-thudrrDg. Me t{)i thurdrng n6i, n5u ph{in-tach tdrngdi8m, th`i net mat ha G{ince khf}ng c6 gi khdt`-1a. }16i

lan me, tt:ti n6i i`]iu the thi lia t6i lac dfiu kh6ng tin.Chac t^iiig cha tuyet,hao a}r caiig nhu- tt^]i : f>ng kh6ng

phan-t€lch i`6t mat bfi Gance. Va mac dan cbi-ti6t c`6lam s.rto tli nfri`, to{`in-dien b`4 d§u du}'ei]-daiig-. Me, kh6iigtin Sao.? Con d{'im chf\c la ba Gance a_?p. Ba Gance

qu}'6n-I.ri t6i : sac-tl€,p la m¢t cfii gi em-diu : ha Gancekhi8n toi sq-htii : sac-den la m¢it cai gi ghe-gd.in.

}.It:it chi6ii nQ, tfong ltic ba t6i clang tie'p vai ngudri

khdi',h th`i b€i Gance bu¢rc vd 1)hang-khachvdi v6 diu-hi6nkhi6n t6i can-dam len d6i c`hi'it. Gifi.a nh6m dan-6ng,lam lilc ba ra v6 mat kh€ich nlian-du thay m6i chochin con an. R6j [hinh-linh bah la'y I)t?-diSu kieu-hanh.v6mat lanh-ling, bA phe-phay chi6c qiii.`t mSt eachchain-chap kh6ng vui. Lt'ic a}T t6i kh6ng hi6u lal gi. Ba}r

gid t6i his.u r5 : Bah Gance hay lam clang, th6 tli6i.

T6i vdra n6i la chi6u ham ay. mdi biit'T{`3 v6 ph6ng-

khdc.I]„ ba lj6n tang cho tat-ca, luftn den ngu'dri khiem~

QUYEN TRU¥EN C6A B+iN T0I 135

1,6n nl.itr[, la 16i day, vai Iiii-cudi cfia ba. T6i .:.kh6ng

I.di nhin bci va t6i chac da bf`it chQ'p duo`c trong d6imat dell cfia bah m¢[ v6 u-bu6n, men ldiig bci'n-loan. Viban thay khong, t6i c6 mat tan-h6n t5t. hYgut`I.i ta mar;ba dan diTo.ng-cam. Ba d{inh }j€°iii da-klii'ic ai-o€in cfia

Chopili, tdi kh6ng hci nghc litiae iiAo ha}' }]€`iiig. T0i cam

thay chiiih ma'}- iigdn {a}' ba Alice, ng6n tay dai vatrang nu¢t, rna ba vtra cdi mary chie'c ca-ra ra, phdt nhetai toi nhur cai vu6t-ve thien-th€'i!i,}i.

Lilc }ja dan dirt b£'m, tqu-nhien, tdi vt.it bu-6`c {didat ba va ch6 v& r]g6i lien lja . . . ba ha,i Eoi thich ani-iihac chang; giQng ii6i ba lam t6i rting iiiinli. T6i iii6.

mat I.a gap ba Hang nhin tdi, cai nhin lam t6i iii£;[,tinh-1h2in.

T6i b.an-loan clap : «Thua 6ng-, c6.t>

V'i li'ic ay dat kh6ng nirt ra d6 ch6ii vhit6i, la tao-h6a can tli6'-a `rdi ldri thfnh-cau n6ng-nhie;,Ic.lola d^dng trurgng-phu_ !

Su6t dem, nam trong ph6ng, t6i tqu mang la` ngii-.ng6c, la th6-16 va tap thoi da'm vao m€:i[. Sang na}T, €`,au_khi suy~nghl that lau, t6i chua lam laiih vdi tdi dirqc,T6i tu.-nghI : «Mu6'n n6i vdi met ngudi dan bd rangba dep, tuy¢t dep, ba bie't c.ho.i du.ong-cam that tuyet.bi8u-di6n duQ'c tie'ng th6' dai iiao-nuot, giQng than-thri.f,nii.c-n6. `7a giQt-l¢ dau-kh6 chan-th€inh, Iiia chi ndicTtrQ.c cd cau : «Z'/iu±fl djig, cd.» €{y la lam m'#t ca, lio.;I

ca l}.r-tri nfi.a, cdi thien-phti dian+d¥t lu.-tir6ng minh.Anh Pierre Noziei`e cri, anz] 1{\ m¢>t k6 tS{-nguyLsn, I]6n

lan ti.5n di !»

136 QUYEN TRUYEN CtTA BAN Tdl

Than 6i I T6i van kh6ng th8 nao tra'n mat duqc. T6i

phai chudng mat v61dp, noi ban an, di chcringohi dudngphs. T6i c6 he't strc giau tay, chan, c8 t6i. Ngudi ta cfingc6nthay t6i va t6i r^dt kh6-s&. Vdi ma'y ban t6i, it ra t6icon c6 phuo.ng_sach da'm danh va bi thoi bi cti ti`& lc?i; vaycring lam¢t thai-d¢... Song vdi ban gdi cfia me t6i, t6i thatclang thuong-hai. T6i cam thay sir nhanntdr trong cau giaodi§u nay cfia quy8n Jmz.Zc{Zz.ozi :

«Trdnh phu-nfr, chd tcim-giao.»

T6i tqu nghI : «Ldi khuyeli b?5-ich lam sao ? Phai chi16i tranh xa ba Galice bu8i chiEu {ai_h?i ay, rna ba da danmat ban du,duong thi-vi de'n kh6ng-trung cting duqmngu6n rung-cam me ly ; ph&i chi h6i d6, t6i lanh xa bd.bah kh6ngh3i t6i : ttAnh c6 thick ain-nhqc kh{`ng ?» va t6ikl]6ng dc4p ldi ba : t`Thu.aL 61]g, c6.»

M^dy ti8ng «Thua 6ng, c6» kh6ng ngdt vang r6ntrongtai t6i. Ky-tic 2{y lu6n-lu6n hi¢n-d;`¢n hoac, ho.n nfra, domet hien-[uQ.ng lu.oi]g-tri ghe-g(rm, hiiih nhu d6i v6i t6ithai-gian vutdti.ng lai, t6i bi mai-mi`ii a ch6 vdramdi thatcau kb6ng phu.ong sfra-chti'a na}' : 6{Thu.a 6ng c6». Kh6ng

phai diau h6i-ban day~nghie'n t6i. ST h6i-ban con ye'usanh vdi diEu t6i Gang cam thay. T6i au-s2tiu fi-rfi tr.Qn s€``u

tuan 16, vat su5t thai-gian d6, cliinh ba md i6i cfing nhanth^dy t6i la mat thang ng5c.

Chuven lam tdi lioan-toan ng6c theni. Ia trong 16iigt6i cang g±un_b.am bao nhieu th`L iigo!ii tht.1.a,-i,e', cans riit-re,

nhrit-nhat bay nhieu. Thu.d'ng thu6ng tri nhan-thti'c cfifttbitnhHnic\rn thi tho~bao. Cfia t6i lqi cuong quye't. T6i

QLTvfiN TRU¥EN C6A BARt Tot t3;

tufrng da n3m chac sap that. Khi c6 met minh, tc^ii [ao-bao,t6i each-mang.

C6 m¢t minh, t6i bao-gan, t6i vui-L+nh lam sao I T6ithay-d8i nhi6u tti. dd. Bay gi6., t6i kh6iig qui ltj sg car,ban d6iig-{h6.i vdi t6i. T6i c6 gang dat minh gifi.a nhfi.ngngudri t2ii-tri hon t6i va nhting tigu.di k€m £6i. 'l`rcii lqi,d6i-dien vdi t6i, t6i kh6ng vfrng long ntra... Nh_ung t6iclang thuat cau chuy¢n h6i t6i mu.¢j i` bay tu8i. Ban da hi§u.Idc a'y tat nhult-nhcit va ttinh gait-d4 kia xen lan nhau dabi6n t6i thanh mat k6 quai-gd v6-chng.

Sau thang sau chuyen tinh-car kh6ng hay mar t6ivdra n6i v6'i bc?n, va man tuLtdr-hQc {t`jj {+ta hQc xon{j

tarn dfi, ba t6i cho t6i nghi mat & d6iig nrii klioangcekhodt. Ba t6i g6i-gain t6i cho mSt 6ng b€}ii dzsng-iighi¢p

khiem-t6n va xtrng-clang hen ci, met 6ng Y-sl gia frd6ng-que, c6 ph6ng-mach 6] Sf\int-Patl.ice.

Chiiih no.i tt6, [Oi de'n ngh= he, Saiiit-Pall.ice li`i

rm(:)t lhng nh6 6 ]Jd hi8n mien Not.rna.|idie, ti.ra `r{4o in(:)I

khu 1.ting va d6c tlai xLi6ng m`>E l]rii ci.it, eo-hgp gift.ahai bd bi8u d6c hic'im. H6i d6, bai bian a'y hoang-vu vatv€6lng-i.6.

^Mat bi8n rna {Oi th`::i:v. lcSii ilau-ti6n, va khu-i.£i'ng,

ven I.ing va that em-dill, khi8n t6i hcin-hoan ltlc }!andai]. Canh menh-man.S vd kh6ng i`t`j-I.ang ct°ia bi6`n eat v€`iI.ting vans phil-hqp t'¢i I.,anh \'o`-i.gin cfiii ti`ip[iJaiisn .{di.

Tdi c5.i ngu.a chf.t}. trong i`driig ; toi lan tf6ii, minh ti`iin,tren }j6' cat, long da}. Iba-£hi`6'L ii,{:jl cai g`i la-1ting nil

]38 QUYBN TRU¥EN CbA. BAN TOT

t6i doan c6 trong c[ing khap, va t6i kh6ng tim thaya dau dau.

C6-do.n su6t ngay. t6i kh6c kh6ng du.Yen-car ; c6ltic t6i cam thfy thinh-l`inh tim t6i ph6ng len qua malihd8n tu>&ng chtrng se che't mrft't. Sau r6t, t6i cam thaymat m6i ban-khoan to Ion ; nhurng a ddri nay, c6 canhim-lang nao xtrng-ding vdi n6i lo-au cia t6i chang ?Kh6ng ? T6i d5i-chtrng vdi rtrng cay rna cac canh Gapvao mat t6i ; t6i d6i-chtrng vdi b6. bi8n ch6 t6i d8nxem mat trdi lan durdi nu.drc, kh6ng gi bi duqc n6i kh6rna tdi bi giay-v6, kh6Iig gi bi duo.c nhfrng mong dau-tieu ct°ia nan-nhi ! N8u squ ao-u.dJc di6`m-t6 duqc nhfrng

gi minh a;£u-ngu}T¢n, thi si.i_9 ao-ifdi`, vat lc? s§ di8`m-t6vfi-tru.

Vd.i kha nhi§u tinh-te', tdi tlui.dng c6 lam sap h6n-nhien la ddi. C6 1§ con ldu ngay hen nfra, t6i cfinga,hu'a bi8l duyen-do n6i c,ain.xtic `'!i nhfi.ng mG-irdcvu-w cfia t6i. NhLrng. m¢t thi-s``I da tie't-l¢ cho t6idi§u ciy.

Tdr ltii. a trirdng, t6i da ben mrii phong-vi thi-nhanin_a may thay t6i con gifi`' dLrQ`c.

Ffutic mtrdi baytu8i, t6i say-me Virgile va n6u cdc

giio-su kh6ng giai-thich, t6i ci:ing tha'u-hi3u ranh-rs.

Di nghi he, t6i c6 lu6n lu6n tl`ong li'ii quy%n thi

cfia Virgile. D6 la met quy§n Virgile nh6, t6i-tan, vi6tl]ang Anh-ngfr cfia Bliss ; hi¢n t6i con n6 day. T6i gift

quyan sac,h that tl.an-trQng. b.e't sirc hat 16ng c,i'~ia t6i ;

QUVEN TRU¥EN CbA BAh' Tor 139

nhi6u bong 6p kh6 rdt ra m6i khi t6i d& quy8n sach,86ng cti hen h6tlal nhting b6ng a rdrng Saint-Patrice,noi rna t6i da rtit sung-su'(mg va r2it dau-kh8 h6i mud.ibay tu8i.

R6i met h6m, t6i di met minh qua ben `'en rdri]g ay,khoan-khoai hit miii c6 kh6, trong lric Sid ttr bi3n thaivc4o tha'm man tren m6i t6i, t6i cam tha'y mat su' met-•han kh6ng gucrng n6i, t6i ng6i phich xu6ng dat va nl]inrat lau mav bav tren trdi. Doai`i, theo thai quen, tdi m6`

quyan Virgile ra doc : H[.c, g[zos dLz7'us ctjnoJ ....

ttNoi d6 nhfrng k6 rna tinli-}Teu khac-iighiet datan-i.ic gist l`ali m6n, iii tr5n trong ma'y con dudng bi-hi8m, va khu rtrng sim toa b6ng chung quanh.»

t{Va khu i`drng sim toa bang..» a I t6i da bi6trtrng sin ay r6j, n6 bao trtim long t6i. Nhung t6i kh6r]g|ii8t n6 ten gi. Quy8n Virgile vti.a mdi ti6t-l¢ duyeii-don6i dau-kh6 cfia t6i. Nh6. quy8n sach a'}-, ±6i mdri bie'tla t6i yeu.

Nhung t6i chua r5 t6i yeu ai. Mha d6ng `sau, €6i

ni_di bi8t, khi gap lai ba l`Iance. Ban chac tinh-y ho.nt6i. Ban da dodn trting. Chinh t6i yeu Alice. Nen than-

phuc dinh-mang I T0i yeu chinh ngurdi dan-ha rna, d5i-di¢n vdri I]gud``ri, tt^>i chi la 16-bich vc4 ngurdi chac da

nghi toi x£{u-t¢. That ddng tuyet-v6ng Nhirng h6i d6,squ tuyet-vQng da thdnh v6-dung. Vi 6ng cha ta da lapi-dung, nell da lam hang mat r6i. T6i kh6ng 12im gi Gang

g-he-t6'm hoac to chuy€m. T6i khong I-f6n du.6.i v6ng efra

140 QuyEN TRUYEN CtJA BAN T6I

t6-v6mot tu-vien xua ; t6i kh6ng lang-thang noi sa-mac ;t6i kh6ng keu-gao than-thd vdi gi6 bac. T6i chiv6-chng kh6-sd va lo thi tli-tai.

Chinh h?nil-phtic t6i cting la cay-dSc : la duqcthay, duqc nghe Alice i-a iu. nghi ; ttNang la tlii6u-phuduy-nhti.t trong ddi rna t6i c6 th8 yeu ; t6i l€`i ngu.a.idan-6ng duy-nhtrt rna nhng kh6ng chiu dt|ng dupe.»Ltic nar]g ng6i trudc dan duong-cam d6 theo ky_am, t6i lan d& trang cbo Hang rna mat nhin md t6c

phat-pho Ion-vdn tren c8 trang ng`an cfia nang. Song, d§kh6i bi lap lai m©[ lan nfi'a : t{Thura 6ng, c6,», t6i thekh6ng h& m6i h6i nang call nao. Ni]i6u thay-d6i Kay dentrongddi t6i va t6i he't gap Alice men kh6i phai vi-i]hamldi th8.

•{Fe~

T6i gap lai ba Gance 6 bar bia`n tren ntii, mtlahe nay. Nt.ra th6-kjT hi¢n clang de nang tren sfic d?p datao cho t6i nhti.Iig xi'ic-ci'rm dan.tien va la nhfmg xtlc-cam tuyet-vtr.i hen ca. Nhiung s!ic de`p tlieu-tan kia vfincon duyen-ding. Dau bqc hoa~I.am r6i, t6i mdittr giiii-thoat ldri the ltic mien-thi`e'u ct'iti t6i. T6i ndi vdri ba

Gance :

« Chalo bajj

\J'a lan rj.+i.v, tiian t`>i I m5i c£'im-xiic lric thie'u-thdikh6ng con lam xt`>ii-xao mat nhin h`dy gigng n6i i.,flai,`)i nrl,a.

Ba iihan I.a t6i kh6ng mfty kh6. K}'r-ii.c xira k6L-

QuyEN TRUYEN CbA BAN T6I 141

hgp chi'ing t6i. Hai ben dTa vao cau chuy¢n d8 gitip vuinhfrng ngay v6-vi fr khach-sam,

Kh6ng bao lau, nhi§u day li6n.Iac nay sanh giti.achting t6i va cac lien-I?c a'y qua that ben-vfrng ; a'y ladoch6 d6ng binh tuong-than. Sang nao, ng6i trenchi8c bfing xanh, chting t6i cfing ndi cliuyen v6 biiihnhdrc gan va cac tang-kh6. Dau d8 dai chuyen lam.Mu6n khudy-lang, chting t6i Zen lan di-vang vao hien-tal.

Mat h6m {6i n6i vdi ba :

«Ltic tl`udrc ba xinh-d?p qua va duqc ngu5ng-molam sao I »

Ba tucri cudi dip :

t[That vay. Bay gid gia r6i, toi cd the n6i nhuthe : t6i c6 duyen. KV ni€m dd an-fii tu8i gia t6i. T0idurtyc nhi6u cach tall-tung clang hanh-di?n. Nhung t6iSe lam 6ng ngac-nhien n6u, trong cac ci^iu cfl-tung, t6inbi cau iialo d5 laln t6i cam-d¢iig hon he't.

- T6i rat t6 In6 mu6n bi€t laln,

- Vay thi d% t6i ndi cho 6ng nghe. M¢t bu6i

clii6u iiQ, da tdr lau r6i, c6 mat thu-sinh tr6 nhin` t6iva xtic-cainth6 nao rna .d8n khi t6i h6i cau mat cau,cau lai ddp : ttr/iircz drig, c6.» Khong cb si.T t6 longh{im-mt:] nato ti`iiig-b6c, vci d?p long t6i ho'n cfiu : ¢{Thua6ng, cd.» , vdi dc4ng-dieu lu6ng-cu6i]g khi th6t ra cau•ayJ)

rash

Xil

CAI BdNG

H6i hfli mu'eri tu8i, t6i gap inot chuyen la-l[iiig. Bat6i sai den mien HCT Maine d8 thu-xe'p mat vi¢c nha ;mat bu8i chi§u. t6i rdi thcinh-ph6 Ern6e nh6 xinh-dep,den trong giao-khu Saint-Jean ngh6o-nan, cach chri.ng ba.`.dam, d8 vi8n`g ng6i nha, hi¢n nay vang-v6, da hen haiti.am nan che,-ch& dtim-bgc iron gia_quye'n ben n¢i tdi.Da thdng chap I`6i. TLi}8t roi tlr sdiig. Mat minh met ngqua,tdi chay tren dufi'ng dai giti.a hang rao cay tiroi, t`i li'innhisu ch6, va t6i tranh lay trfing ra't kh6-khan.

Nhurng con Ham, s*u cay s6 ngan den Saint-Jean_du'drng it r:-au hcrn, va mac dau con gid manh n8i len `'atuy6t vtit vao mat, t6i cting thtic ng¥a ch?y mau. Hai hangca}r doc du'dng chq.v vut lhi sau t6i nhu nhE.ng bang di-hinhva dau-kh8 trong dam t6i. Idc cay den xi ay rarL clang ghe-sq. dan bi xC`,Ii, than da\r u-]ian vat ve't-theo, cchnh i-an-

xoaii, 6' Inian Hfi Alaiiie. ngu.di ta gQi la «c;``}r-Ji¢I]gyL

Clii'in8 lam 16i i]Iiiit st.t!, `Ti md.i ham qua, cha Ph6 tu-

vi¢n saint-Mal`c.el th€`ilih Ei`n6e ed {huS"i in(:tt i'huyen elio

f6i ii_gh€i,. (_`,ha Pbd a(')i, met li`()itg f€'`c cti}r 2f}', ni¢t tr{]ng

Bd nghi-ngdr nh`m lbi n.Fi€tT m§t k:-€{i8h-la.

QU¥iiN TRU¥BN ctA BAr\t Tor 145

cac c8-thu bi cat Ken, tan-phe'. ctia vhng Bocage, mSt cay¢{Iat» cut dan, ho'n hat tr.¥m nan I.6i va tr6ng bangnhu cai thap, bi set danh ch6 ttr treri xu5ng g6c ngay24 th.ing 2 Ham 1849. Xu}'en qua lan t6t. ngurdi tathffy trong ay c6 mat bo xuo.iig ngu'dri, dtrng squng,k6 hen c6 cay sting va x€^tu chu6i trang hat. Durdi channgudi a'y c6 cai d6ng h6 khac ten Claude Noziere. OngClaude la chri ctia ba t6i, h6i sanh-ti§n but}n lam valam k6 cu'dp. Nam 1794, 6ng than-gia cu©c khdi-loancfia phai bao-hoang do ttchouan>t cam dan, trong nhdmcfia Treton, tqu Jambe d'Argent. Bi [hu.`i'ng nang va bitan-binh sam du6i, linghat, 6ng tr6n r6i ch£'t lu6n trongbang cay ay. Ma'y ban va k6 thti 6ng kht`jng bi€t Ongtr6' nen the nao ; vci den nfra th8-k)9T sau khi 6ng ch8t.clang vien gia phai bao_li.oang ¢tchouai» mdi bi metti8ng set kl]ai-qi,Tat ra.

T6i nhd d6n 6ngkhi tr6ng tha'y cat cay bang vutlhi hai ben durd.ng, toi ben thL'ic ngqua sai mau them.Trdi t6i nit ltic t6i den Saint-Jean.

T0i burdc vao quantrg ; ddytreo ban hieu bi gi6 khuanghe bu6n-I]a trong bang t6i. Chinh t6i dat ngqua v6 tau, vakhi xong r6i, t6i chui vao met can ph6ng thap, nga ngudrixu6ng chi8c gh6 banh cfi-ky c6 vanh tai, canh ld sur&i. Ltict6i lig6i sur&i arm nhu th8, nhd anh lfi'a, t6i thay gtrarng matba chfi quan. R6 la met ba gial quai-dan. Treii mat samnet phoiig Iran, chi can tliay cat mfii nhu' bi gain va haimci[ h8t tinh-than trong d6i m{ dt.> ng}ti`. Ba iighi-ngdr

nhin t6i nhip. m§t kh:'ich I.?. DQ§ Iran-t?.:ih bi t6i ]]en

xurng da_nh-tanb rna chac ba bie't ra. Ba lac dan a.tp

140 QUYEN TRUYBi\t CtA BAi\. TOI

rang kh6ng con ai cd tenNoziere nfi.a. Tuy-nhien, basam long don htia an cho toj. BA chum them cdi vOlb sudi, r6i I.a ngoai.

T6i bu6n-ba va met-m6i, ban-khoan vi met m6i loau khd-ta. Nhi6u hinh-anh den-t6i, dfr-tqn d8n bao vayt6i. T6i chop matmot lat, nhung trong gia'c ngfi chap-chd'n, t6i van con nghe, trong 16 6ng kb6i khoet a tramnha, tigng gi6 ritva tli.ng loat gi6 hat tro trong 16 sirdilen d6i fang cfla t6i.

DO vai phrit, khi t6i m6. mat ra, t6i tha'y matchuy¢n rna t6i kh6ng bao gid quen, toi tha'}7 r6-rang,{ai ci]5i can 1)hang, tren vdch tut`t'ng so'n v6i trang,m¢t cdi b6ng dl'1.ng im : ]]6ng mat lhi8u-nfi'. Ng6 nghieng.b6ng ay ra't hian-diu, trong-tr€®ilig. duyen-ding lam saod6n t6i cam tha'y squ met-m6i va n6i bu6n-chc4n tieu-tan trong iii§m cam-phi.ic thic]i-thri.

Hinh nhu t6i ngam ]t6ng trong mat phht; cdth§ s\i. thAn-phuc cfia I,6i lan dai ho`n, vi toi kh6ng c,d

phuong-the nao do-lu.dng durqc thdi gjan that-s¥. Doantoi quay dau lai d8 xem ngurdi nho c6 c€\i ]j6ng dep nhuthe'. Kh6ng cd ai trongph6ng ..., khong ai, ngohi mu chfi

quin gia clang lo trai tan khan ban trang tl.en ban.

T6ingd tr&lai ti.entu.dng : cai bang kh6ng con nfra.

Th6 r6i long t6i se lai nhu kh8 vi tinh. t6i dau-ddn v6 cai rna t6i vti'a mat.

T6i suy-nghi giay lau, v6'i tri-6c hoan-toan sang-su6t, t6i h6i :

-Mu o.i LMu oi I.ai vtr.a mdi a day vay ?

QUYfiN TP`UyB^\T CbA BAN T0I 147

Ngcr.ngac, ba chti quan clap I.ting ba kh6ng tha'y :ti.

T6i chay ra cfra. Tuye't rcri thcqt nhi§u d6ng daymat dfft va kh6ng c6 da'u chan nao in len.

« Mii oi I Mu chac kh6ng c6 thi8u-phu nao trongnha sao ? ]>

Ba clap chi cd m¢tmlnh ba.

T6i la len : « Nhurng con cai b6ng kia ? >>

Ba im bat.

Toi c6 strc xdc-dinh, theo nguyen-tac \rat-ly-hgc,ch6 dti.ng cfia ngudi that rna t6i thay cai bang, va gio'ng6n tay chi ch6 ay, t6i n6i :

-T6i n6i vdi ba la nang 6 day, day ne...

Ba gia cam den n8n burdc tdi gan vA ng6 tt^tibang d6imat khfing-khi8p, kh6ng tinh-than, doan n6i :

«Hien gid nay, [6i m6'i tha'y anh kh6ng d6i t6i,anh chinh that la d6ng-hg Noziere. C6 phai anh lacon trai 6ng Jean, bac-sf 6 Ba-Le chang ? T6i bie't ch['ictia 6ng la ga Ren6. Ong chu d6 c,ting tha'y mat thi6u-

phu rna kh6ng ai tha'y ca. Phai till-{ur&ng d6 la methinh pliat Tliuqng-De' da giang xu6ng cho ca d6ng-hQvi toi-16i cfia 6ng Claude, clang-vien bao-hoang ttchou{an»

T6i h6i :

-Phai ba ndi dng Claude rna bo xuo'ng da tim

th#y trong b¢ng c€`iy vdi c.4y sL'ing va xau t``,hu6i trang-hat khdng ?

- Cau em a.i, x€`iu chu6i trang-hat kh6ng ctru-r6i

durqc dng ta.

148 QUYBN TRuyBN CtA BAN Tot

Ba gia khoiig ndi ti6p them g1 ndra. T6i c5 nu6tbanli mi, trtrng, thit rna `7a ruQ'u tan ba don Oho t6i.Mat toi lu6n nh`inlai t^dm vach tudng noi t6i da thaycai bang. a I that lid, t6i thay call b6ng r6 lam i Bangxinh-xan va r5-rang hen bang that-si.I do anli lira cbap-chdn trong 16 su.di `ta anh md cfla den ne'n tao men.

Ngayh6msau, t6i den vi8ng can nha `7ang-ve, noimah6i sanh {i6n, 6ng Claude `7a 6ng Ren6 da sang ad2{y; t6i di kh.ip vting, t6i h6i tham 6ng muc-sunhung t6i kh6ng bi6t duqc cai gi cb th8 cho t6i hi8uv`e c6 gai mar toi dutyc thtiy bang.

Den b€^ty gid', t6i cting kh6ng bi8l c6 men tin chuyencfia ba quan gia chang ? T0i kh6ng bi8t h6n `ma nao,trong ch6n Yang-v6 c6-quqnh d vhng Bocage, da hienv§ vie'ng nhfrng nong-dan t8-phu ctia toi, va kh6ngl]iet cdi. 86Iig truy§n-ki€p da am-anh t8-[ien hung-dfrva than-bi ctia t6i c6 hien ra vdi v6 du,ven-clAng mdila cho dti.a chau tre mcr-m¢ng nay chang.

Gd phai t6i da tha'y trong quan-trQ a Saint-Jean,h6n rna quen-lhu¢c ci.iaL ddng Noziere. hoac hon nfra,dd ch&ng qua la di6m bao trudc, trong dem d6ng ay.rang s6-phan toi trong ddi nay s5 t6t-dep, va tqo-h6anhan-th. da ban cho t6i tang-pham quy-bau nhtrt, cdiHang-khi€u va mcr-mong ?

`.S.`

QUYEN TRUYiN CdA SuZANNE

CUNG BAN DOC

K8-ire ctia Pierre Nozibre chdm-diit lroi cdu cluigenu{ra doc xong. Chting t6i thdu c;an l{bm theo udi ii.ang cimgm¢f btif-Z'z'c.fr. Quy!n truy¢n cfia Suzanne /'{'tf /?od/I-Eoctlt

tl`ong van-thcf cfia 6ng l]qn than ch{mg la... fJ76 lap

quifen ]idiy, chtmg t6i chap trong c,dc, tap ci:ia Piei.I.tJNozi6i.e nht~mg g`L c6 li6n-quan a;a hay g.Oin d^6it tir'6i tho.-tiu cfia con gdi 6itg. Nlun tltlg, chtmg ta ho[il+[htinh dugcmat chtrcrng mbi tl`ong quifen sdcli gia-diLith irioiy md 6ngtap htra se iji^6t li6I+tuc, nhung 6ng chii ife lqi ttrng doqnmd th6l.

NHA XUAT-BAN

SuZANNE

CON GA TR6NG

Suzanne chua tdi tu8i di tim cai d¢`i]. 86 liaiig-h€'iitim nd ltic m6.i bfl thdng hai mu.oi ngay.

Cliinh 6 ph6ng-an. Ph6ng c6 m¢)t v6 c8 giz.i-tao,vi ma'y dia bang sanh, may chai bang sa-thc?ch, may bauthie'c cd quai va cac 10 bfing thu}Pr-tinh Venise, chfi't dayti.en chan bat. M? Suzanne tqu tay bay-bien theo 16ingu6.i dan Ba-Le m6-thicli ti8u.ngoali-vat vd gifrfl ci'icm6n d6 c6-ngoan a'y, Suzanne xem tu.oi dep hall, ti.ongchie'c ao ren trang. Thay b6 fli cting d§u nghi : «Thattinh, b6 la met virLi-vat nh6 ti tinh-hao I »

86 kh6iig mang tt{n c,i'i.i` chch dia xu.a a'y, de'n ci'`cchan-dung cii-k}~7 va den cac dla d6ng to lreo ti-en tudng.T6± dinh chac,, salt nciy, nhfi.ng d6 vat c.6-16 kia s§ taocho b6 nhi§u tu-tu&ng quai-di va gieo trong dan-6c bc`iihieu mong-tu6ng kh€ic-tliu6'ng, v6-lj7 vd dep-de. 86 s6c6 .qc,-tu&ng rieiig cfia be, Ne'u b!` co khi8u, b¢ se

151 QU¥EN TRU¥EN CbA BAN T0I

luy¢n 6c tirdng-tuqng ra chi-ti8t va phong-th8 d§ t6-di6m cho cuoc ddi. T6i s6 thuat cho b6 nghe nhfrngcau chuyen v6-l}'7, kh6ng m€{y gia-tqo hen bao chuyenkhac, nhung lc?i hay d?p hen nhi6u, b6 s6 say-mecu6ng-nhi?t. T6i cau chtic cho ngudi nato t6i }'eu-me'nmSt chtit r6-dai. Nhu vay long i6i du.qc vui-v6. Trongkhi chd.dgi, Suzanne kh6ng them in.im-cudi vdi tuqugBacchus nh6 ng6i tren thting ru'gu. Be nghiem-trang,vtra mdi ba thdng hai murGi ngaly.

Vao bu6i sing, met bu6i sang xam trdi em-mat.

Dfiy him-him xen krin day nho rri.ng bao quanh cfra s6vd.i cac b6ng hoa hinh ng6i sao nhi§u mau sac. VQ'ch6ng t6i vtr.a an xong, clang ng`6i n6i chuy¢n khao nhungudj kh6ng c6 chuy¢n gi d6` n6i. Gi¢-khac a'y, thdi-

gian qu€i nh? nhu' d6ng song chay elm-xu6i. Hinh nhuta thay dut.].c song clang chay vfi ni6i tia'ng n6i Ill metvien s6i li¢ng xu6ng im.6'c. T6i nh6! chac la chting t6iii6i v6 inau ci'ia ddi mat b6 Suzanne. M¢t d§-tai ba't-tcin.

- B6i mat xanh mau ban-thach.

- Mau vang xua va mau «xrip cfi hanhit.

-L6ng-lanh mciu xanh luc.

-D6u dting ca ; d6i mfit mau.i`ihi¢m that.

\rdra ldc d6, Suzanne `J6 ; lan n`ay cT6i mat b6 ctingmet malt vdi lndii ti`di, met malu x€.uni rift de,p. 86 Suzanne-v69 `TL'i em bang trong ta}'. Xa-h¢i thanli.15eh bat-bu¢c

€{n -r<e |]ha} du`9c ``h n6 fiii]. Nhii'ng be Suzaune gi6ng

QUYEN TRUYEN CtA BAN T0I 155

nhu cdru con cfia La Fontaine va tat ca cdc cdru con, lab6 phaibi'i sti.a me. T6i r8 bi€t trong tl.udng-hQ.p n`ayva trong cdch cho con bti qua que-kich kia, it 1.a phai

gifrth8-di¢nd8 mudn mat vti em khdng stia. Nhu. cat',vi'i em khac, chi nay cting cd kim to tudng va daybang tren mfi tl.hm dau, duy thi8u c6 sfraL. Sfra, chiduqctre chti-trQng, con daybang vakim c.ai t6c, ai aicfing d§u thay, Khi ngudri me thich Oho con bti, ba mu'dnvi'i em kh6ng sti.a d8 giau n6i th?n cfia ba.

Nhung me ci'ia Suzanne lai lot-clang, kh6ng nghi de'ncach sfr-di.lug t6t-dep d6.

Chi vtr cia Suzannela met thie'u-nfi. th6n-que ttr langmdi len, noi lang rna nang nu6i bay tim em trai, vasang clii6u, nang cfl vang nhfrl]g bai hat xtr Lorraine. Nangdutyc ph6p nghi mat ngay d6 di vi6ng Ba-Le ; liic v§,iiaiig rat hoan-hi ; nang da thay nhi6ii cfi cai d6 thatt6t gi6ng. Ci'ic thtr khac, Hang xem khdng xa'u. song c6ci®i cai d6 la nang than-thudng, nang vie't tho v§ xtr kgchu}'en nay. V6 ngf]}r-ng6 a'y hoan-toan hap vdi Suzanne,vi rieng i]han b6, trong \'an-`rat, b6 chi d6-}'7 den denva binh pha-le.

Khi Suzanne xuc*t-hi¢n, itlidng an ti.& nen vui-v6.MQi ngu'6i cudi vdi Suzanne, Suzaniie cudi lai vdi chtingtoi ; lu6n-lu6n dt5u cd ci'ich th6i\-hiep nl]au khi d:i yeu-me'n nhau. Ba me dua liai tav m`em-m€`i, hai canh toytroiig chi6c i'iochoang x6c-x€ch, mat bu8i sting he. R6iSuzanne clang hal tay b€ nlit?j nh-ii. tar ii'ia i.dc hinh in-i'iaI.5i, khong co k}i dii'gc ti.ong tay i'io may chan. Be xoe

156 QUYEN TRUYSN CbA BAN T0I

cac ng6n tay lam ta tha'y nhu hinh nam chia nhs mauh6ngd dau tay ao. Me be hdn-h& dat b6 ti`en dan g6iva ca ba chting t6i that hoaln-toan hanh-phtic. C6 18 vichting t6i kh6ng nghi gi ca. Nhung tinh-trang ay khdngth§ k6o dai. Suzanne nhoai minh qua ban an, m6 mattr6n-vo va vay d6i tay nli6 ctia be tr6ng gi6ng nhu taybang g6. Ti`ong mat nhin cfifl b6, c6 cai v6 ngac-nhienva than-phuc. Net ngay-tho' cam-dong val clang-kinh tren

gurcmg mat be nh6 cfla Suzanne c6 cai gi nhiT mat thoangthong-minh ludt qua.

86 thet len mat ti8ng nhu chim bi thuong.

ttc6 16 kim dam 1]6.» Me be nghi tham nhu the, vimay thay, ba rat chtl-y den thq'c-t6 trong ddi.

Mary cay kim t€`iy ghiin bang d6 slit lam, rna Su-zanne cd ca tan cav tren minh.

i=`

Kh6ng, kh6iig phai kim chich b6. Chinh la sp yeu-tliich cai dep khie'n b6 th6t len.

Yen cai d?p h6i lja thcing hai murcri ngay a ?

Thi xeln day : nhoai he't iifra minh ra kli6i tay ciame. b6 qua h€ii nam tay tren ban va, guqng vao vai vadau g6i, th6', ho, nh8u nur6'c dai, \b6 c6 6m duqc matc€ii dla. Mat ngudi thg mac-mac 6. Strasbourg (cd le lam¢tt i]gudi i.hat-|]h€'ic ; c`au-an cho nam xucyng tan cfia

y !) da ve tren dla a'y mSt con ga tr6ng cia

ttsuzaime mu6n b6c con ga, kh6ng phai d8 an, rnavi th£{y lit'> dep.» T6i n6i T6!i in? b6 cau su).-hian gian-di db, Ija dip :

QUYEN TRUYEN Ct;TA BAN T0I 157

«Ong d6t qua ! N8u Suzanne nam durqc con ga,nd s8 dem v6 mieng ttrc khac, thay vi d8 ngam-nghia.That rna, ma'y nha tri-thtrc kh6ng quan-niem theo 16

phai thong-thudng !»

T6i n6i :

- Thi nd kh6ng b6 qua dan, nhung chuyen dd

chul.ng-minh ci'ii gi, n6u kh6ng phai lan nhi6u niing-tinhkhdc nhau cda n6 tu.u-ti`ung dau c6 mat co-quan chanli]a c€\i lnieng? 86 da tai]-lu}T¢n chi mielig trudc khiluyen con mat; vcr b6 lam nhur vay lal phai. Hien gi6.,mieng b6 luyen xoiig, tinh-t8 va bi6t cam-gidc, d6 lamSt phuong-tiSn t6t nhi'rt v6 hi8u-bi6t mar b6 duqc`qi'i.-dung. 86 c6 lj' khi s{'i.-dung n6. T6i n6i ba lighe,con gdi ba l€`i cci squ khdnHngt>fln dd. Phai, b6 s6 dat

con ga v6 mieng ; nhung I:I dat mat vat dep chd.kh6ng pliai mat mt'm an. Nen iih6' 1a thai quen a'yduqc thTc-hanh ti.ong gid`i tr6 con lai tan-tqi troiigiig6n-ngfi' tfac, ngu6'i ldii. Chtin8 ta ii6i : «thu&ng-thtrcmt':]t ±ii]g Tan-chu'oiig, mat btrc tranh, met dai nhac.kichJ'

Ti'ong ltic t6i di6n-ta nhirng y-tuqng khd bi¢n-honay, ne'u bang met ngon-i]gfi' khd-hi8u, rna gidi trie't-hQclai ch^dp-thuan, thi Suzanne cung bay Gap v6 dia, lfiym6iig lay caova li6i (vdi met giQng bap-be bi-mat, ng¢-nghlnh lam sao!) r6i la{ qua lat `'[?i, la3' chuy8n caidifl dfr-doi^

86 kh6ng kh6o lay ; kh6ng! vat ci't.-d¢]ng b6 thie'utinh-xac. Rhu`i]g met ct'i'-doug, dau xem d§-dalng, ci~ing

158 QU¥EN TRuyEN C6A BAN T0I

ra't kh6 lam ne'u kh6ng quen. Ma mdi ba thing haimuoi nga}' lam sao quen thuoc duqc. Chi dua matng6n tay tit len cfing phai di6u-khi§n day than-kinh.xurcrng va bap thit nfra la. Dem so-sanh vdi viec giqutday cac hinh mria-r6i cfia 6ng Thcrmas Holden, thic6ng-vi?c sau a'y chl la met ti`6 cho.i. Ong Darwin.mat nha quan-sat sang-su6t la'y lam khen-phuc vi¢c tr6nit lti8t cudi val bie't kh6c. Ong vi6['m¢t quy8n sachto-tudng giai-thich chi'ing lam lam sao. Ong Zola ctingndi, «cac nha thoi]g-thai chdng toi» tall-nhankh6ng bi6t thuong-x6t.

Nhung may thay, t6i kh6ng phai nha dqi tb6ng-thai bang 6ng Zola. T6i n6ng-can. T6i kh6ng thi-nghiem vdi Suzanne. T6i chi quan-sat be khi t6i c6th8 lam rna kh6ng trai y n6.

86 quao con ga ti.6ng r6i hcri phcin-vcin, kh6nghi§u sao mat `'at tr6ng thfa'y nil cam nam kb6iig dureyc.Di6ud6 t|ua tan hi8u-l>ie't cfia n6, va lai, ta't ca d6u

qual tarn srrc nd. Chink vi d6 ina Suzanne mdi dingkhen. Tr6 i`on` s6ng {i.ong c6i huyan-dieu tri6ii-mien ;cai gi cfingphi-pliam d5i v6'i chi'ing ; vi vay rna troiigcainhin cfia chi'il]g cd v§ nan [l:a. Caiih chi'ing ta, chdiigtr61£}i a troiig nht~i.iig `img kh:'`c ll€¥tn vdi chting ta. C{'timdi-lt|, cdi mdi li.i th2in,th±inh }jtio.trtim chting.

M9 b6 n6i : (t Con nh6 iigii I »

- B€`i I>c?n {h€\n o`i, con gal ba d6t-m'it, nhu.ng

lit.j`ij.I}''. Khi thfi'y `7LSt ±ii tit+i, La tTltii mu6n chieini-do€it. B¢

la khii,vnh-hu'6.ug tliieii.Iihien mi`i luat-phdp da dt.r_i-Ioi'iii ¢.J

QUYEN TRU¥EN CbA BAN Tot 159

Cac du-muc xi'r Bol]6me ci'ia 86ranger da n6i I(I/td'g»ti'I'c ttcd)); hg la nhfrng ngurdi hi6n-tri8t trong mat

chting-too hie'm-hoi. Ne'u loan th8 ngud'i ddt cL~ing nghinhur hg, tart kh6ngc6 van-minli va chting ta s5ng tran-tru6ng va khong my-thuat, nhu d€`in a Terre-de-Feu.Bikh6ng cam-nghl nhu ho dau ; bah thich nhfrng [a'mtham xu.a c6 hinh chim c6 d[r6.i g5c cciy rna J]a bao-

phtikhap cactudrhgtrong nhal. T6i kh6ng trach ba vachuyen ay dan, trdi lai la khdc. Nhung bh men hiiuSuzanne vdi con ga cfia n6.

_ T6i hi6u Suza[ine, nd iiliu thang b6 Pier.remat trang trong thhng nurdc. Kh6ng tli cho n6trang. Nhurng 6ng dd.iig n6i con ]]6 tli{yturdng la ga thiet, vi n6 chura b€to gid thcq'.v gal.

- Kh6ng ; song le n6 cho ao-tu.g.ng la thquc-[8.

va cdc nghe-sl c6 i[ niiieu tracii-nhiein v6 squ lam-lancfi.a be. Da th. iau, hg tiin bat chur6.c liinii-ddng cfic d6-vat, bang nhdrng lan gach vcr man sac. Ngur6'i a hang dakhac chqm duqc, nhu that, gi6ng voi kh6ng-16 trenmie'ng liga m6ng, da che't mat hen may ngan nam r6i !Sau bao c.6-gang trong nghe-thuat m6-1)hang, cong-tl.inhtuyet-m}~r mdi tdimdrc quy6n-rfi durgc mt.`>t tr6 con vtraha thang hal muro.i ngay I 8§ ngoai ca ! Ai rna khdng bicdnli l]e ngoai quy8n-rti ? Ghinh khoa.hoe rna ta bi quay-ra}', c6 di qu€l mtrc lilt,tu.6'iig chang'.J Giao-su Robiii

da tim tha'y gi dudi kinh hi8n-\Ti ? 85 ngoai va chi c6b6` ngoai. Euripide da n6i : t{Chi']ng ta qiia that bi x{4o-

dQng b&i toan chuyen gia-d6j...»

160 QUYEN TRUYEN CbA BAN Tor

T6i vtra ndi the va, d§ sap sfra giai-thich can van cL'iaEuripide, tdi s6 tim y-nghla sail-xa trong cau van ayrna ch]'nh con t]`ai lt€i ban rau-ci'ii cting kh6ng h6 ngh:den. Nhung hoan-canh tr& thanh kh6ng thich-hQ'p d6thuye't-l}'' trie't-hQc ; vi kh6ng g5 dirQc con ga trongdia, Suzanne n6i gian, d6 gay nhu b6ng man-don, mtiiph6ng ra nhurmfii ngudi Cafres, g6 mci i7anh tan m{itva chan may xdc,h ngurquc len tram. Trdn a'y b6ng bi€n-dong, d6 len, thanh u-nan, Its-hfing, lfin nh.in ng€`ng-doc,

gi6ng dat h6a-son. Mieng be chfin ra d6n mang-tai vanhi6u ti8ng th6t man-1.q thot4t gift.a hat ham nudu.

T6i n6i ld.n : T6[ lam I Tia sang ciia nhiet-tinhdfty I Dtmg nen n6i xa'u nhiet-!inh. Nhfi'ng gi vldqi trongddi d6u thanh-c6ng nhcr nd. Va day la mat tia si'ingcfia chting da too dtrfl be con trd thanh khflng-khi8pkh6ng khac than-turQ'ng nh6 nhan cfia Trung-Hoa. Con

gai cfla ba, ba bang long con lam. Con men c6 nhieunhiet-tinh manh-liet, hay nu6i-nang va ti8n theo vdi cacnhjettinhay. N8usau nay con tr6 men met ngurdi chfibat-khua't ctia chting r6i, si'rc manh c`.ia chiing s6 lal strcmanh cfifl con, va tarn cao-quy cfia chting lan v6 dep ctiacon vay. Nhiet-tinh la ca sT phong-phti tinh-than cfiacon n8udi.»

Me Suzanne la len :

¢{ 6ii qiia I Kh6ng ai con hi§u durqc g1 trong phonghay, gifra m¢[ nha tri€[-ly can.d@ va met dtra b6 ctrlam [udng con ga son la con vat thquc-squ gi dau kh6ngbi8t. Cacba me clang tliurong-hai can c6 met 1§ phai

QUTEN 'rRU¥BN CtA BAiv '1`01 lot

{h6ng-thudng d8 s6ng vdi ch6ng va con cai I J)

T6idap :

- Con gai ba mdi tim c{ii dep lan d`au-tien. £yla squ me-hoac cfia vi.1.c-thcqm, nhu met nha van lang-man da n6i : t6i, thi Oho la squ luyen-tap thong-thurdrngcflfl cac tri-6c cao-qu}'r. Nhung cting kh6ng men thquc-hiinh sdm qua va vdi nhting phurong-phap con nhi6ukhi6m-khuy8t. Ba ban yen-da'u, ba c,6 ]]i¢t-tai xoa-diun6i kh8 ci.ia Suzanne. D6 con gai ba ngfl di.

oTga`

11

NHtrNG TAN-H6N MONG~Muol

'rrong loan tqo-I)¢t «d(.io hting»

Th&g den indu-nhi¢m i]b.i |]hurdrng hdi-nhi.Sanh I`a, lam-dia m6ng-siN& btrng trong ct9inh m6-lg &o-huy`©n.

Canh ITidou phan chi6u dith thiengPhdi ra tia sdng mat hien long-lalth.Thi6 r`6i ao-anh dep ccilthKhich n6n nghi-lt.rc trong indnh &u-ni6n.

Ccinh m6i lq, c&nh thit^tn-tien,Tc°un nhtian tl`& tqua mrdc mt}en thE3im kho.i.

Hodi c6ng ngng-riu, n6i curb'i ,.Ch{ing dcing uui s6ng c6i ddri khdc ta.

QUYfiN TRUYBN QUA BAN Tot

M&t coanh tinh-khi^6t, m& to

China-c'han nhi~rng c{Ptnh m':inq-mrf qttdi-k{|.

Thi6n-thian nh6 b6 ccinh thag I.

Iiqc-lodi this-gi6.i c96-thb.i sea flme

1i{3Iig khocin-khodi, d.q. -I Lg6i-g~ng6

Tu&ng mcr trong ldc ta db titm-tir ;

H`C)i h`6i cc{Ic-d¢ng lbing trj.

Ch{zng tian khdm phil Sinh-col ithi¢m~mdtt.

.3fa

1 1, : :

LIE

vi SAO

Ci]i6u m`=\', Suzanne {ii6i dring Intro.i hal thang,va ill. m¢t nfim $6ng tren c6i dci't gia nay, b6 kinh-nghiem de.rt.].t. rahi6u viec. MSt ngu'dri 16.n dfi sri.c khdm-

i]lid I,rong mu.6i hdi nam bao nhieu squ vcit ich-lgi bangSuzanne da kh{'iin-ph{'i troi]g mudi hai thc4iig, sS la metbac phi-thur6.ng. 'l`r6 con la nhfrng thien-tai kh6ng aibie't de'n ; chiing lanh~h¢i cuQc d6'i vdi m¢t nghi-ltrc

phi-pham. Kh6ng gi bang cai vii.om minh dau-tien cfiacii{.)c s6ng, i.cii ph€1t-khdi ci'Tia tan-h6n.

B{}n cd qiian-niem c£,'ic tr6 con ay nhin, i`d, n6i,

quan.sfit, so-^`dnh, ghi nh6' eh.ing? Ban c6 qiian-niemchi'ing di, dti.ng, idi, lLii ehang? Bi}n c6 quan-ni¢mchting choi gi5n chciiig ? Tuyet-dieu nhti.i la chting choi

gis.ii, `Ti ti.6 ehoi ia can-ball ci'ia t€{t t`ii nghe-thuat.Nhfi.ng bi'[p-be, va bai-hdt, dfi lam cho ti.i Jtu.dug-tugngci]a tr6 |]hongi3htl gan bang nhu. cfia thi.hao Shake-speare I.6i.

Siizanne c6 m¢£ gis day, d6 choi, `qong chi ct.i\'ai m6n, i,i.T ban-ch2{t i+a c6ng-dung la d6 choi chanh-

QUYf}i`T TRUYBN CtL.\ B..\`T TOT 16rJ

hi¢u, nhu. thi'i bfing c{i5' trcfing va bi'ip-b€ ctio~SH. Cd(.,

moll khdc trd thcfanh d6 cho'i flo tinh-i`6' dtit`-h,let kh6o

ta.o men : b6p di.mg {i§n ci~i, gi{9: vun, cdc h¢p kh6ng

lit*`p, a,€^`y tliu.a.c, @'ng dl.mg k6o, {t'ii ds dt.mg iiu.6'c, ii6ng,

}]an d5 ch{ dan dir6.ng xe lt'i.a v€i In¢t ciic s6i. Call

nao cling hu.-hang clang thirong-hqi. M6i ngay, Suzannelci'y ttrng man trong gi6 ra cho in?. Be kh6ng dE,{T man nao dac-biet ho'n man naij, `Ta ti.Ong toan-dien9b5 cfing kh6ng phan,biet c±'ti gin_tai can-con La'y vdiciic d6 vat khfic. The'-gidi d€;i v6'_i h6 1€\ met m{'jn d5

choi kh8ng,-l[5, ctit xdn va t6 in..ill.

`Tgii ai mu6n lb2iu-hi8u c£'ti c|ui`n.ni?in a'.v v6 van-vat va gh6p `T{`to d6 nhfi'iig h£`,nh-d¢ng, nhi~i.ng iu.-tu6.ng

cfla Suzanne, ngirdi ta se phTic ck6 hQ.p-l}'' ctia t{`im-h{Snnhs b6 a'y, nhti.ng ta x6t do,in lie Suzanne theo tu--tur6ng cfia chtlng ta, chd kh6ng theo tu'-tudng cfia be.Va, b6.i b6 kh6ng c61e phai c!ZLr{ Zcr, nan ta nht'i.Ldinh la b€

kh6ng c6 1}'J. That b€R't-c6ng I T6i day, bi8{ ti.I dat minh

vao quan-di°em chan-xac, [6i tim t.ha'y met tri-6c li6n-{uc noi rna ngurdri tarn-thurd.ng clii thay c6 ctich-thi'rc

r6.i-I.ac

Tlils nan tt}i kli6iig 1€}[n,di.iiig., [6.I kh6iig phai

met iigu6'i cha c[i'ng con ; t6i nbin-nhan con Sdi t6ikh6ng ddng klien lirm m¢{ tr6 n{io khdc. N6i `7§ n6,t6i kh6ng dtlng nhi:mg danh-ti`r th:'`i-qu€l. Tdi chi m')ivc'ri nie nri :

t.Ba b.?n y€t,u-11_i8n, chting ta c¢i dtra con gal xinh-dep that, ,,

1|t6 QuyaN TRuyEN ctTA BAN Tot

Bfi clap l{`yi t6i gall g.i6ng nhu 16'i hi PI`imerose

(nhc4n-vat tron{? v('T tu6ng Pr!.mf.roc`.€) tl.a lt`i'i v6.i Iigudilan-can khi hp cfing khen nhur \Tciy :

tt Ong ban tlic±\`n }'e,u, Suzanne chi do Thuqng-D8

tao men, kha dsr„ ne'u r]6 kha t5t+i,

Ltic n6i lihu. th6', ba iigam lau SuzaEme `'di v6khcian.khodi vci ng!^i.y-1hc} rna ta do€'in dugc, c]iu6'i mimat s¥,p xu6ng, d6i ngurcri sang ngdri vi hcanh-dj¢n va

tl.iu-men.

T6i nh€i-n manh :

•`t Ba nhin.-nhar[ nd dep di.t>

hThtTHg tt8 kh6i nhin-nhS`{i, bat €6 n}iiau 1}.'-16 rna

tt:ti ph€'tLgi€'ic` r€i gi{°>i ho.n ti.I. chinli ba tim.

Ba mu6n nghe lt?ip lai, va mai-mai, rFing con galnh6 cfia bd dsp. Ti.I b{`t I]6i ra, bci sg ma'`i ph6p Itch spva khong bil±u~lt:> ]if3'L squ thanh-nha can-thi6{. Ba sq,

nhi'i.I l{i lam pha{-long kh6r3g bie't th2{n.Itpc v6-hinh, md

aim nao, rna }ja kh6ng I.5, song doan c6, trong bangt6i, chu.c ti.ti.ng-phat (.hinh mfiy di'i.a b6 mar cac bri meda hanh~dien.

Ka, hi~Tu phud'c nao lc?i kh6ng s¢ I]gu{`j'i khutit.matkhL9ing-khi6p kia cl]ac-cb£¢un da I:`in tr6n trong c€ic in.in trong

p]i6ng ? Den t€;i, khi Om vg va con varj long, ai dam|it'ji t|`u.6ec mc:it k6 qu€i`iinc v6-hinh nhu T€*i}' ; t` Tarn-huy8t

ci°ia tdi, phan hank-pbtic va s.ic-dep cfia chi'ing ta d6ndau rt`ji ?» Th8 men t6i n6i v6'i vq` {6j :

QUYfiN TRUYEN CtJA BAN T0I 167

ttBc4 c6 1y, ba b£.lil }'eu-ine'Ii, ba c{5 1}. lu6ii lu6n.

Hciiih_1)htic clang gh6 l€.ii d£`iy, du6'i mcii nha nh6 nay.Suyt I Dh.ng khua d¢ng : n6 se b€`y m^dt. Cdc ba m€, xtrAlhenes dell sg N6m6sis, vi iifr~thiiii ltic nao cring lii¢n-dieii, nhuflg chang bao gi6` tr{`jng tli`i'y ciLrt?i`, rna kh6iigba nao bi£3't ca, ngoai viec, ]3ie't ni~`L.-Lil;ill 2{Lv lil iu'c>9ng-

tru.ng long {16-ky cfia cac than~lii3li, P{6,mesis, thaii 6i I

md ng6n tay ra hieu durgc. nlian th^dy cting kl..ap, batctr gicr nao, trong cai chuyen rat ram-thu.dng va bi_annay la tai-nan. Cac ba me, xi'r Athenes I ... tat lhichhinh-dung mat trolig cdc ba ay, theo li8ng ve k6u,dudi cay nguyet-que', canh ban thd tron.g nha, ru dt'].acon so'-sinh tl.an.tru6ng nhu met tiBu.,thaii`

t{T6i ttr&ng-tt¥qn8 ba ay ten lj:yTsilla,. £`,.a4 {a khi ¥ii!,1

cring sg nii'-than N6mesis nhu. ba, ba ban }t6ii-men i.i, vacfing nhu. ba, {ha}' vi lalm clio cac bra me klF'tc t;{i'u+is vi16i ph6.tflrcmg haoapnhang d6ng-phu.o'ng, bfi !ia chi lo dell_

st| duo.c tha-tliir v§ hanh-pht'ic \'a sac d?p ctia ba.„ Ijysilla 1Lysilla ! Ba ma't di kh6ng d§ lai tren mat dat nay mSt hiiih_b6hg nao cfia ba, m¢tho.i th& nao ctialinh-h6n ci€ing me'nctia ba sao ? Phai ch§.ng dur6sng nh.Lf la 1,`€`i T^;'[i£6ng baa gi6.

c6 that ?»

Me cfia Suzanne cat a.i.i d6ng tLT-tur&!ig theo s6-thi.c}ia}' c€iat6i9 ndi :

- Ong a, tai sao 6ng n6i nhur the' va ba cSy. Ba s6ng

ddi cfia ba, nhu. ta s5ng ddj cfi& ta. (:iiQc ddri la `Tay.

- Nhu the', ba nhin nhan r:`iiig €ii d<i s5iig rna t'6

th8 kh6ng hi¢n-sinh du'qc chang ?

1(58 QUYEh- TRUYEN CtTA BAN T0I

- Di'ing vay. T6i kh6ng nhu. dng, chu}t¢n gi 6ng

ci`iiig last lam l€.i he't, 6ng ban a.

13andi c,autren day vdi mat giQng binh.tinh. clangkhi si.i`a soan cho Suzanne ngL.1. Nhung Suzanne nhirt-

dinh kh6ng chiu iigi'L

Cai ttr-khudc a'y Kay ra trong Itch-sfr La-Ma la matnet d?p trol]g dd`i m¢tTitiis, met \Tespasien hay mat Ale-xandl.e S6vi`re. Cai tdr-khurdc ay lqi lam Suzanne bi ray.C6ng-l}'r nh£`m-locii, mi la vc+}T dd ! N6i dting ri`, Suzanne

mu6n thtrc va dtrng dd, kh6ng phai d8 lo ci'ru-nguy choDe'-qu6c I.a.Ma, mat dis h.ic-lE.io ngan keo im:>t cai tfi cfiki€u H6a-Laii, bung bt.I. i.2i ta:t7-nan bang d6ng kh6i.

86 ctii xu6ng ti'i, met lay Yin ngo:ii, met lay b6c,c|uang ra du.di chan b6, nao mfi trtim, ao b6 tr6 con, aodai. 1.atkh6-nhQ|-, mi¢ng th6t nl]i8u t,i^e'ng v6 chdrng, khinhs-nh?, khi man-rt.y. Lu'ng b6 cho2ung mat khan, x6pnhQn tr6ng lliat bu`6n cu'6.i. d6-Lhuo.ng ; dau nhs_xiu cfiab6 thinh-thoang quay ]ai ng6 t6i `rdi v6 vui-thich condaiig yen hen nfra.

Tt.!i kh6ng tlT[8 giir yen dug.c. T6i {|uen bT6m€i`,is, t6i

la len :

a Col kia con ht5 drfug d£`ing ti`i Gang }`eit that ? »

Vdi cfr-chl `tti.a bud.ng-binh vri.a sp.-set, me be {{u'ang6n ta}' lc`n mi¢ng t6i d5 ra hi€`u. It6i bah ti`('j' lai ngan tfi

I)i I;£'`o-tr¢n. T6i theo du6i clang tu.~tu6.n`S (.tla t6i:

~ ]3a oi, iie'u Suzi{m`;e il£\I g Llitn +i: c]iau be hi8u

QUYEN TRUYEN C,tJA BAi\T Tot 169

bi€t, thi b6 lai cfing kh6ng ken di+ng kben Ilo.n v§ diati

b6 chu.a bie.I. Chinh trong c€\i kh6ng biet, b6 mdi day thi-vi db.

Nghe cau ndi na}t, mg cfia Suzanne qua}' m2}t nhin

t6i va cu'd`i nfi.a mi€ng, c6 }'7-nghia la che'-nhao, ba n6ildn:

-Thi-vi cfia Suzanne? Thi-vi cieia con gai 6ng!

Nhung con gai 6ng clii thich c6 & nha h8p iiT6i I Bfi.a nQ,t6i thay n6 hdn-hd gitia d6ng v6 vi'i.i b6. Ong cho nhuvay la thi,vi a 9>,

~ C6 le vay, ba ban y6u guy oi, c618 vay. Van-vat

phan-c`hie'u trong ngudi n6 vdi mt:>t c+nh tinli-khi6t tu}'¢t..dieu den tl.ong dd.i kh6Iig c6 cai gi do-l]an vd'i n6, d;iu ld

gi6 dq'iig d6 vii.t b6 di iifra, tli€ nt}n, h6iri nc), b:I iiiditha'y n6 hall-hoan lac_16ng trong d€;ng l€i cai, i.6 cfi hanhva `'6 du6i tom d6. Chinh ]a met si+. say-rna thich-till.Ilzun, b{`i {}. T0i n6i vt'j.i ba, n6 thay-d5i vaii-vat vdi in¢tinanh-lTc thien-than, va nhfrng gi n6 thrfl'.v, n6 rd du.gcd6u in net dep d6i vdi nd. »

Trong ltic t6i n6i huyen-thii\T6n a.}T, Suzanne r{j.i ti'iden gan cfra s8. Me b6 di theo va bang b6 len. Den t6iem-dam vh ndi]g-nu'c. Met bdng trong-su6L tod lren canhla gi6ng t6c min c,i.ia c`t.ij' xiem gai rna hoa ri.ing tliiilih `.et[

trang trong s€`in nha. Con ch6 ngti, cang 16 ra kh6i chu6ng.Mat Hat daiig sa du't.t.in ditv nii`tt iiiau xanli da trdi. Criba cht'ing tt`)i dL`u nin em,

1 h8 r6i, troi]g i.di im.I€ing, i!L't: im-,l£:lug {fang-nghi¢m

170 QUVEN TRUVEN CttA BAN TOE

cfia dem t6i. Suzanne lie't strc dua c¢S.nh tay c&o len, va vdingdn tay kh6ng h8 m6' tron duqc, be chi met vi sao.Ng6n tay ^dy nh6-nhaii, k}r-dieu, cong-cong tti'ng chap nhu.d6 ken gQi.

R6i bt; Suzaime n6i chuy¢ii `7di vi sao I

Bi€u be n6i kh6ng phai bang ldi, rna la m¢t cachn6i am-thaln va duy6n-ddng, m¢jt bai hat ky-lq, met catgi em-diu va v6-cting bi-an, r6t lai, cai gi can-thi6t a§di6n-ta tarn.h6n dtra hai-nhi khi met v`i tinh-tti phan-chi6uyao.

Me b6 h6n be, n6i :

t{ Con iih6 nay bu6n ctrdi that I )>

r.

IV

GUIGNOL (HiNH M®A-R6I)

H6m qua t6i dat Snzanne di xem hat hinh Gui=

gri_ol. ca hai chring t6i d6u vui thich : vi la mat v& hat.vira vdi tarn tri-6c chtlng t6i. Nell t6i la tac-gig bi-kicli_,t6i s§ vi€t tu6ng cho tr6 mria r6i. Kh6ng r5 t6i cd ddtai-nang E6 thanh-cdng chang ; song it I.a t6i kh6ng qLi_as¢ c6ngnyi¢c a'y. C6n v5 sang-tic van-chuo'ng d% chocac nfr ki{h.si d?p, tai-nglie ndi len trong hi-vi¢n Co.m6die-Frar`caise, thi that tinh t6i kh6ng dam. Va lai,hi-vieii theo ngudi 16'n hi6`u, 1a met cai gi v6-chng phtrc-tc?p d6i `rdi '6i. T6i kh6ng hia`u gi v6 cac b5-cu¢c mtrii-m6. Nghe-tluat cfia t6i la m6_ta nhfrng nhi¢t-tinh, vat6i chQn nhblig nhi¢t-tinh nao dCin-gian iihirt, L6i d6khdng xirilg-{dng vdi hi-i.i¢n G}'mnase, vd`i I.qp Vaude-vi_lie hay vdi hi-vi¢n Com6die FI.ancaise, nhung iqi s§thich-hgp `'di `i-qp Guignol naye

A, no.i d6 nhfrng nbi¢t-tinh r^dt don-gian va manh-me. Dt.ing-ct.1 the.6.ng dting la ca.y gay, H€9m cay gay c6

ni.¢t strc Choc tu.ai vl-dai. Vfr Eubn_g r±h6. cf'`5- ga6`. tis

172 QUYfiN TRuyEN CbA BAN TOE

rna cd squlinh-dSng clang kham-phi.ic. ^Nd durqc man-lek6t-thi'ic den h6i «dai h6n-chi8n chui]g cuoc». Danthanh Lyon, no.i nhan-vat dac-biet liinh mi'ia-r6i Gui-

gnolduqc tao ra, da chi-dinh nhur the, tat-ca vd hatti`ong chu'crng-trinh d5u_ cha'm-di'rt ]]ang cu¢c h6n-chi6ntoan-dien. La met vi¢c vlnh-cfru va ti§n-dinh cai t{daih6n-chie'n chung-cu¢c>> a'y I la ngay 10 thdng tarn (179i,ch#m-di'i.t nan quan-chfi) la ngay 9 Thermidor (29-7-1794,ch^dm-dirt thdi «khfing-b6»), la Waterloo I (chifm-dirtDg-chinl]).

h'hu t6i da ndi vdri ban, h6m quaL t6i dat Suzannedi xem Guignol. Vd tu6ng trinh-di6n chac sai-12im nhi6iich6, t6i nhan tha'ylam c+ioqn md-am khd-hi8u. song ndthich-thi'i cho met {ri-6c siiy-turd.ng vi tu6ng~tlch bat

phai suy-nghl nhi§u. Theo nhir t6i hi6u, tu6ng ra't tri8t_1y ; tdnh-tinh ch£`tn-xac \'a h.inh-d¢ng manh-m6 T6i thuatlai d€'iy b€.tn iighe, y nhu' t6i da mi.ic-kich.

Man vti.a v6n len, chiiihGuigiiol hi¢n I.a T6i nhanI.a lao ; chinhtlii:it l€~io Guigr}ol. GLi.o.iig im:it -to r¢iig va

tram-tinli c6ii in `'€;I ci:i ci`.ia mti'y l€iii gay de bep infii]ao, song kh6ng L}ie'n-d8i v6 ng{`iy-ng6 tldrg-in.5n tl.ongcai iihin va mu cu6'i cfia lfio {a.

Lao ch&`ig m€:tc €'ici 3Tt.mg }}ini|ig n£, cing cb€©ing d¢i

nititrtim dau bangT£'ti nit`t h5i mviun 181`->, t`en con du.dng

6' Brotteaiix dan Lhanh i,``{-in tr6ng lhaykh6ng kh6i niji

cu.6.i. Nhung ne'u m¢jL LI`oHg e€'ic trli, da ii£{y dFa bar s{`jng

Rhone, ctin8 m¢L IIfgt5 hiii !iht:in-vftt Gu8nol va Napoleon

ina con s6ng sot, vfi ti'trdt. khi che'tgial, cle'n ng6i vd.i

H6m qua, t6i ddt SuzaFIzle di caem €uif an`Q|`

QuyEN TRU¥BN CbA BAN .roi 175

chting t6i h6m qua a Champs-Elys6es, tc{t se nhan raL cdi«t6c du6i sam)> buoc d€`iy bang den dac-bi¢t cfia hinh miia-I`6i u.a-thich cfi& minh li6n, cdi dut^)i iih6 nhay-nh6t ra'tbu6n cudi sau dt lao Guignol. V6 phan y-phuc, do xanhvA mti song-giac den, la b&i tai tuc-le xu'a ctia dan thanh

phs Ba-Le da tao Guignol thaiih mat hang tar ha-i-i5

Gujgnol nhin chting t6i bang cap mat to ldii, va t6i li§nc6 cam-tinh ngay vdri ve cha't-phic trcr-ti.€n cfia lao, vacdi tan-h6n mac-mac lS-lieu ay da tao cho thai xa'u mat netngay-tho.v6-t¢i kh6ng bi8n.d8i. That day lal lao Guignoln6ng-tinh, can-c6, bang ti^im-h6n va net mat, cfr-chi rna 6ngMourguet 6. thanh Lyon da Oho cfr-dt:]{ig theo y 6ngbang mQi ki8u each. T6i nghe liinh nhur lao Guignoi tra16.i vdi 6ng Canezou, 6hfi cia lao, d:~i tr€i{`h lao sao `t da{iilii8u chuven li6't strc bu6n ngi'i » :

«Chd that cd ly ; chi'ing ta men di ngi'"

Guignol chua ndi cau nao ; duoi «sain>> cfici lao laingtic-ngoat sau bt. Thien-ha da cudi r6i.

Guignol, con trailao,hien rci va htic dau vao bunglao m¢[ cc+ch ti.I-nhien. Khi'in-gia kh6ng phi§n-ha gi ca ;trailai, hQ cang cu.dildn. Giaodau tu6ng iihir the la tai-ngh¢ tu)Yet I.6i. Va ne'u ban khdng hi8u tai sao each ciT-xd. tdo.bqo €iy lqi dirt.)'c h.oan-ngh6nh, thi t6i Kin giai-thich cho ban nghe ; Giiignol la t6. hau, pL6n mac yTphuc

ngudi hau. Gringalet, con trai lao. mac ao khoc+c ; y kh6nghauaiva cfing kli6nglam gi ca. Ch6 ho'n a:,7 cho phep yngugc-d`ai cha y rna.kh6ng nia't phep lich-su..

176 QUYBN TRUYBN CtTA BAN rro|

C0 Suzanne hi5u r5 n[iur vay men. cam-tinh cO cl5ivdi Gringalet kh6ng bi giam bdt. Gringalet qua that lamet nhfin-vat d€\ngm6n. Y 16ng-kh6ng `'a manh-d6 ; songtri-6cy day sang-ki6n. Chinli y danh d.6n nang mat canh-binh. Mdi s€iu tu8i, co SLizanne da cd thanh-Tkie'n riengd6i vdi nhan-vien c6ng-quy6n r6i : c6 nghich vdi hQ neniTui cu.j3i khi tha.v Pandore bi qua't bting heo. C0 cd 16ithat, Songle, thd that, t6i s6 mat vui khi c6 kh6ng cd 16id6. T6i thich, dan i.6.i tu8i nao, cfing nen e,{3 chi'it uo.ng-ng?nh phan~d5i. K6 clang n6i chu)'¢n vdri }]c?n day la metc6ng-danhi8n-hciu, t6n~trgng chinh-qu}'§n vci phuc-tang

phfip_luat ; th8 nhirng, ne'u trudc mat y c6 ai rtia choikh5m vd`i met canh binh, m§t 6ng quan-tru't9]'ng ha}t mt:>ttuan phia,n, thi y s5 cu¢j`i tru'6'c hgt \T§ chu?ten g]T. song

chi'ing ta Gang a vao ltic tranh-cia'p gifra Guignol vaGringaLlet.

C6 Suzanne i`,ho Gringalet c6-l}''. T6i cho Guignol

phai. Bc?n nghe d£`iy va xet doan : Guignol vat Gringaletdi da tti. k`iu d€8 den m¢t i.ing-mac bi-mat rna chi c6 rienghobi6tch6, v±i noi d6 s6 c6 hcing ngan ngudi gan-da vatham.lam k6o den, n8u hQ bi6t. Nhu.ng lang-mac a.v 6'met ch6 .1.at kin-dao con ho'n ng6i den dai trong rtrngxanh noi c6iig_chi'Ifl iigfi ca tram,nan. Trong dd chac ct'tm¢t ma~{huat, vi lei noi {ri'i-?in cfia met phtip-su. da danhs;in mt:jt kho-vang Oho ai thang durQ.c, nhi6u thfr-thach, match} nghe n6i t6'i ci~mg rting minh kinh-hal. Hal nha lf].h2inh ct'ia chL'ingta dan vting mau-nhi¢m kia vdi hai dinh-htrdng khac h€&n nhaLu. Guignol meLm6i, lao di ngfi. Conti.ai lao ti`ach lao v`§ tc4nh iihimhtrcrc ffy.

QU\'BN TRUTEN CbA BAN T()I177

Y h6i : t{Chting ta d8n da`v chi6m do.?t kho tfing b&n£{cdch na}' a ?»

~ C6 kho-tang nao b:tng m§t gia'e ngfi daii ?

T6i thich can tra ldi nay. T6i tha'}T m¢t lao Guignolhi§n-trie't, thffii-hi8u canh liu.-v6 ci.Ia su-v.qt va chi u'd.c-Inu6n dirQ.c yen-nghl', la man ci9ia-cai qi|}'T-bau duy.nhir[sau nht~mg xao-d¢ng toi_16i, hoac v6-bf3 trong cuOc ddi.Con c6 Suzanne lqi cho lao tl.i-don, ngfi kh6ng nham ldcd5 lam mat ca, vi 16i ct'ia ltao, nhfi.ng cfia b£'Hi lcsio di tim,cfia bdu rat qti}'T, nhu d{.`iy bLing, bLinh iig?I, bang hoa. C6

khen Gringa}et hang_lit'ii i.im ftii.cfc may ctiti h{'iF. [ii}'et-\'6'i ay.

T6i ct't n6i, nhfi.iig tlifi.-thacli ght`i.g6`m lam. Phai

dirong.-dan vdi c{i sa'u va gie't ch6t }|aqi}°r. T6i fl6i v6.isiizanne :

- C6 Suzon, con Qu}'r kia !

C0 clap ,~ D6 la ten mQi da den !

T6i tha't-vQng v8 can tra ]f`]i {I€i.v cht.I-nghfa du}'.Iy c{y. Phan t6i, t6i bi€! r6 lci gi, men tt^ii tbich-thtl theo

d5i cti¢c chi6n-dan giL~Ta Ma-qii}'' va Gringfilet, Cii¢c chi8n_

dra'u kh6c-liet ke'L-th!.'ic hiing cr+i ch8t ci.Fi Ma_qu}9r !

That {inh y lam vay kh6rig phai la gi6i, v£`i t6ibi6tma.}' khan-gifithoEig-minli Ilo.n C6 Sttzt)n vfiii lanh-

lliiig lnci con c6 v6 ho'i ghe-sg nil.a. }[{i~qLij`'r cl]e't, [¢>i_

16i h6t ! Cd 1§ s,ac dep lie]i-I{S'g \T6.i M;+{|u}9r cfi!ig se di

lu6n tlieo n6 ! C`,6 ls ch['ing ia se kli(``n8 call dLrqc

tha'}' bang-hoa mc+ {a sa.v-su.a `'a nhfi'[2g mat dep rnata d€Gim-du6i! R5i ciii'ing Lq_ sa {r6. ii€Jii nhu thg nan

178 QU¥BN TRU¥BN chA BAN 'roI

trong c6i d6'i nay? Chting ta dau mu6n tr&-thanhngudi cr?o-di'rc ctii]g kh6ng du.Q.c. T6i nghi-ngt`y lam.Gringalet kh6ng nhan thay rt~> rang cdi xau can-thi6tcho cai dep, nhu' bang t6i Oho anh-sang ; rang dii'c-hanhla trQn-ven 6 trong c6-g:ilig va, ne'u ta kh6ng c6 ma-

qu}PT d8 ch6ng d6i. thi cac thfinh cfing tr6 thanh nhan-hq, nhu nhfrng k€ t¢i-16i. Con ngudi s6 bu6n de'n ch8tduo.c. T6i n6i vdi ban la khi Gringalet gist ch€t Ma-qn}9rO

y pham met 16i bat-can ti.Qng-dai.

Chti h6 Polichinelle ra vai chao chting t@i, man

ha xu5ng, tre con traiva gai dEu I.fl v§, t6i con 6' lai,tram-ngam su}T_nghi. C6 Suzanne tliay t6i tu.-1u. tu&ngt6i bu6n. C6 cb )'7-ki6n thong-thudng la ngudi su}'-nghl d8u la ngu.di dau-kh8. Nen bang met each thuong-i`am te'-nhi, c6 cam ta}' t6i v:I h6i tqi sao t6i bti6n.

T6i n6ithat la tt)i gicin tt?i sao Gringalet gi6t cli€tMa-qu)?t di.

C0 ben v6ng haj c{'`nh tay quanh c6 t6i vat k6 m6.ivao tai t6i, ndi :

-D3 con n6i chuy¢n n`ay I)a nghe: Gringalet gi61thang mQi da den, nhung kh6ng phai gist thiet dau.

Ldi n6i *y tra'n-tliih t6i; t6i tir-nhi.I la Ma.qu}°'chu.a cli6t, the lil chting t6i ra v8, vui-ve ]]ang long.

`-¥^i,

BAN CdA SUZANNE

ANDRE

[3{.in da hi?'t lj£'ic-si Tr6viere, Bc?ii t`hac uhd guongmat to i`¢ng8 tha"h_t}:at va minh-man, va cdi nhin d?pIlo.i c{i]i mcit xalih iii'ia 6ng. Ong c6 luong-tarn vtr ban laylaHli ngh8 ci'ia nh{i gjai-phau dai-tai. Ong duqc kham.i]huc\'a sgr lanh-tri trong nhfiJng tru.diig-hQ.p kh6-khan. Met ham,

[i.t>ng gicing-du.di]g giai-phau, 6ng clang thu.c-hanh meti.ut:jc giai-plicau quan-trQng, con benh mdi m8, nft.a chtrngti`a nan qua }7e'ii strc. Kh6Iig con hoi 2{m, buy.6t-mac,hkh6ng con tiian-hoan, ngu.6'i €{y ngat lim. Bac sI Trevierelian 6m ngu.d`i hinh, ngu.c .sat ngquc, va lay-lac vdi mat

.iilt.` In{:iiili k6 dau-vat, cdi x€'ic Clam m£'`u va m8-x6 a'y.

Bttqn bdc.,.f`v;I ccim dao m8 len si'i.-dung met ci'ich tao-baova than-trQng theo ngh6 quen thu¢c cfia 6ng. Huy8t-m€}c!i tii:an-hot`in t]`t9y l<?.i va iigu.di binh dut.t'c ci'i.u sang.

(`.6'i cho choang bac-sl ra, 6ng Tr6vjii,re tr6' lai ngu.dihii3i+1€inh va -that-i.ha. Aj cfing i,hich c£'ii I.ii'dri to ti8ng

ft.ia 6Iig. Vai thdng sati cut:]c giai-ijhaii rna t6i vtra nbac

I ,\ , , Qt'vF:`` TFJ.7¥fph-Ct'A B,4r\-T£`! I

I-aig ti.o_n_g ]i'ic la`ii f,.hi`ii dao in_5, bac-sE bi mi3i dao dam

rhfc]i nia kh6ng d8 giv, d8Tn bi nhiam-d¢c i.han}i mi'i `yd

(`h€;t ti.ong v6ng hai ngay, mdi ba muoi sau tu8i 6iig b6l{?i i]gLrdri T'qF vf`i mat di'ra con rna 6ng rat thuo`ng }teu.

HC~! ngay nao tat [r6'i, iigur6.i ta ci~lng dan tb?i.i+ duo.i

nhfrng ca.v thong ti.ong lam-vien Boulog.ne, m6[ thi€u--

phil de tang ng:5i vtra then 1.en vti'a ng6 chti.ng theo in?Itli'ra ]]6 trai clang 1]6 cho.i, girl.a cu5i+ x`i6iig, `t+ l]6-a,t

c['" n6 v!i nhi§u d6ng dat nhtL 86 1a b{`i Treviere. .i+nh

m€:it trdi mom-man gu.o.ng mcit xanh n6ng-am ci.ia ba vam¢it lu6ng sinh khi fran-ngap trolig the-xac lcin ti.tin-hall

thofit ra [i`i.ng chap tt`r 16iig ngu'c, lam khi bi than-thtrct-va Ill. dot -mat [o man nau long-i.a!ih vang cfia ba 1S£`i

triu-men iih`m {=Ti'I.a t`,oil, n('] clang mu6n i.,hi cho ba tha.``nhrrng bchnli ]i€ing dat nt'> lam durQ'c, nen ngu6.c dan, t6i.

mall lning-hung va dua clip inat xaiih \T8 phia ba, cc4idfiu \'a call in:il gi6ng h¢t ci.]a ba n6.

Th€.iiig l]ii, tr6n-ti`ia va trang ]ii5ng. Ld.n len. n6 6mI:3n : `qt`t rna lifm-cha'm d6m tan nhang \Ta t|`tpt. iien met

`anh. }1¢] n('! dcfim sq. Nhit^ii lric, kbi ]it'j chq}T gis.n iron:i

lcim-\'ien T6'i (`{'ii` btin nh{i, t}Iih.ct`i. i]bd.i nga.ng qua

gli{: b{`` n.a:Si lhe„ ba lilsii ii:.im giti' iit'j lai, lanL* thinhnh`5(`, `-.£m lid ltLn, t`au im`i\. Iihin gu.r}ng mi:it xanh-xao

t`tiii ii{'i \.€`i iat. da`i, ti`tjiit¥ Ida n..i {igp-tt.it. \yi.it chay 8i6ii.

B:in dam, ho`i d¢ng-[i.nil met chi'it, bi`i cfing thtrc da.v,

ron-I.6n di ch:`in kh6ng d(i'n ctii nhiii xii6ng i.,his:c giudngnh6 cfia t.on n2-in hThiaii }r~sl, hi}n ci.ia fhisng b{i, dati

Iran-an hfi I-)i'i.a nli6 t.h? ho'i i.a'ii, manh-khanh tht`ti.

`'hii.ng n6 ciin st`tng fr d6ng I.¢]ng,.

QU¥fiN TRUYSN CbA BAN T0I 181

Ba Tr€,viere li6n xe'p ruo.Iig-tricip di v6 Bi.olles, xtr-s& ci.'ia cha me ch6ng ba t.,huyen theo ii6ng-nghiep. Vibac.sI Tr6viere la con ctia n6ng-dan, va tdi mudi haltu8i, 6ng con bat 8 sao khi di hQc v6.

i:&ilha mt`mg-r5 du.di may dtii tin mu6i treo{ren xa-Iigang trong ph6ng hun kh6i. Ba cu Tr6viere,ng.6i x8m trirdc iigqn lfra ch€ty troi]g 16 siT6i to, kh6ngbu6ng can qudnh, mat iihin dam-dctim mat each ngd-v¥cthia'u-phu ngudi Ba-I e va chi vtr ein. Song ba thaythang be t`xinh d€io_d8 va gi6ng tac cha n6>>. Phan 6ngct.1 TI.6viere, kh6.khan vd cti.ng -thcing trong chi8c aongan bang nl to sgi. 6Iig ci.1 rat \Tui-mtrng {ha'y thang

Andre, chau n¢i 6i]g.

+ill l€5i tihira gong lal tharig Antlr6f da d^e'n Om h6n

n¢i n6 md cam 6ng sao i`h€`tm-chicli la chain-chich. N6 laileo len dau g6i o1]g ]ao, a'n qua ta}' v6 gd mc4 6ng va h6itai sao hf]ng sau vay.

- Vi noi kh6ng con rang.

- Tai sao i]Oi kh6ng con rang ?

- Tai nd dLa den men n©i dem gieo n6 ngoai lu6ngt`{iy d§ xem c.6 mQc leii rang trang kh6ng?

Th:`ing Andr6 cu.di vui-thich. Gt`j rna cfia 6ng n¢i n6khac h&n vd'i g6 rna cfia me nd !

Can phdiig danh-day dugc danh Oho thie'u-phu Ba.I,6 `7t}i ttti.a con, c6 cliigc 8iu6'iig hQ9p-can rna v9 ch6ng

chfi nhfi chi n€im c6 met lan. va cdi tti bang ca}' s6j

kh6a chat, dTng da}T d6 vaj. Chie'c giudng nh6, ldc trtrdc,

1$2 QtTYE`` TRLTYE`' Ct'T.-A 84+,`' T0|

d} t=l}o (ti'i'{` crtii n_hri t±`{`-i|2g gig_-ditjh, na}' dii9,``r 1,a:i ra fi`t`

tren gac thii.t.].ng, Oho dd'a cli€'iii n¢i, Giucriig i.i`\` dal {i.ong

`g6c` ph6ng ch6 kin gi6, du.6'i c€'`i ke chat tl;£}' chat mtrt.I}a T].6vie]`e. v6ii ky7~lu.6ng, ii6n di c6 ca ha mucri salt

\'(`-)ng tren van r{1m nha b±ing cay thong keu r€ing-riuic, Oho

t|uen t.ht€]. Ba lha't-vQng klif>ng tim i`a mt:it ea}' mang

:,I,, n!io.

Tl.;in nhi` I]€ing car 16i-16rii va tudng so'i` v(`)i tr€'{ng

Bfi Tra,\Tiiire kh(`mg |m^i'}r chti-}T den hinh anh t6 m{`iu lreo

t.ho `yiij m€6`t, trolls can ph6ng {tep n`ay ; nhung ltd thri}'ti'en gin.6'ng hqp-c:an m¢it hinb chain nhiau tr6 nit maci'io Tig€Cin den, qiii}n d£`ii tr.i-ing, mang bang tay no.i (.ill

t.h6, c:tin dt]n city, di di6n-hanh trong mat ng6i lihd-th{`t ki€u g.t`j-tich. 8:`[ dot. pbi{i ch[~i. k}'7 di8n v6 bang

1``lY .. « Tt`Ji, I:{| It`'ii (Ill.(i.i {`lt`iu, (`]n'I.:1(I-nh¢in Piel`I`e-Ag6mt-)l-

Ti'(lli('I`e (lt`i lrun li i.hill [Iulnh-lh't> li.ont.I ithti-th(I Tl.'r

t`{lth ill.olles. Iig[itl .I.-j th(uig .-I, ndmi 1849. (;oul{`lrd., link-

a I I I (` . »

8;`! qlli.i|]lm ttQc i(mg [ht.3` `}:ti, i`i`ii [hJ ilai i.,t'iti ngii'``fi

ihi€ti-iii" }]i6L dan-iy vh i.t't i]8iii-itrc: c`ii tha dai €^`i.\'

vf).i g-iQt-]ii, \'eu-du.o.ng, l{`i nht~i.ng kho-t€ing qu}''-bau nlii.'i.i

(i().i. K6 {=irq.c `7eu khdng p.an ch&.

8{`1 lh"' i'irj [igi'i (.lHt {hi`in±.J Andi't:1 r6i ndi:

« (:on dQL` kinh t.;ill-ngm}'en di.J)

Th{Ping bd lfamJi?im :

tt }JtT Cri, (ton `'i±u mt:,.tt

`Sau 15i m¢-dao thanh-kinh .i'v, nd nga dan. nanhai ta`' lai va ngi'i ngon gia'c,.

QU¥i±N TRU¥£r`' ct;TA Bthf T6| t`33

Ldcthirc day9 ltd [im ra san ga-Wit. La-1iin_g. thich_-thri, hch-hd, n6 nhin dam ga mai, con b6 cdi. cor±ngqua gia dui met mat, vdi con heo. Nhi.I.i la con ht2olam nd khoai-c.hi. \'a sT thich-thri keo dai nga}7 ii&}'

qua ngd}' Ilo. Den gid an. phai kh6 -iihQc mdi dat i]6v8 dirqc, minh-may d;Sv ram va phan ban. t6c diiih i-£'ing-nh¢n d6i giii.v t`ao c6 china nirdc phan, ta}J IQ-len, dau

96i tra}'-tri.ia, g6 md l];5ng-hao, tuoi-cudi, vui-sut!tng.

Me n6 la len :

ttTi8u t|udi-vat, dtrng lai gan JtiQ !>i

R6i in? con din nhau h6n kh6ng ngh-ng. `tg6itrurdcban all, ngoai ]]i€i gh6 dai heij kh6ng lung dqua.ngoam cdi dtii ga to-tu.dlig, nt'j c6 v6 mat ti6^u lirc-siHercule ngo€.`m cai chu}7.

Andre tin, kh6ng d8 !'- gi ca, qu6n u6ng `'a lit)i ch€.I--chdt huyen-ihieii.

ttMa tyi t.oil ga xalih !al con gi mat `.J >t

Thi6ui]hu Ba-Le ira-1t`fi mat cach khinl`-su{^{t :

ttchi c6 the la con ket.;>

Va thalig Andl.e bi I:am-]cin nhu th'6. [i6n gQi convit cfia 6ng n¢i n6 la con ket, vi va.\T, cau chuveii 1]6thuat cang khd-hi6u vO-chng.

Song n6 khdlig chill d6 l]i Jjat-buoc phai iihiii-nh£:uid6-clang.

«Ma oi, mat bi8t noi n6i gi vdi coil khong ? Noi nt)iChillh ga mai |a[n ra Lrdrng. Nhung con bi8t kh6ng phai.

181 QUYEN TRU¥SN CbA BAN T0I

Con bi6t r5 chinh ngudi ban trtii cay a dai-lo Neuillylam ra ; r6i ngudi ta dem den cho ga mai dg n6 «tim».Vi rna nghl coi, ga mdi lam ra trdrng sao duqc, n6 dancd tay ?»

Va thdng Andr6 ti^6i]-tuc thdm-hi8m van-vat. Di choitrong rtrng vdi me, nb c6 d+'i cam.giac cia met RobinsonCr'uso6. M¢t ham tl.ong khi ba Tr6viere ng6i theu dudi cars6i dqua 1§ dufi'ng, n6 gap met con chuot chfii. Con chu¢tchfii to lan lam. That ra thi con chuot 2{y che't r6i. Tren m6n6 c6 dinh man nfra. Me n6 ray : «Andr61 Con c6 b6 quanhfi.ngvat ghe_t6m d6 di kh6ng... Day n`a}'3 d6m mau lencoi, tren cay kia. »

N6thaym¢t con sac nhay-nh6t tren canh cay. Men6 cd l}'r : con s6c s6ng d?p hen con chu6t chtii ch€t.

Nhirng s6c nhay le, qua, Andr6 vtr.a h6i coi chtingnd cd canh kh6ng, thi mat ngudi di durdng, c6 gu.crngmat trang-ki¢n va chan-chinh, vdi bo rau d?p mau nan,ngtrng l€.ii trirdcba Tr6viere, ngan6n n6i :

«Chao ba, ba mi}nh gi6i ? 'ralai gap nhau ! Colt traibaday ban ? Thang b6 ngoan qua. Nghe ngu.di ta n6iba v6 6 dciy, ncyi nha 6ng cu Treviere.. Ba ihtr 16i cho.T6i bie't 6ng cu ttr lau r6i I »

- Chiing t6i de'n 6. day vi thing b6 t6i can noithoang-khi. con 6ng, t6i nhd hinh nhu 6ng da a vtlngnay khi con ch6ng t6i.»

Ti6ns ci9iaba qua-phu trs hinh nhu tac ngh?n, 6ngkhach ughiem-traLng ndi :

QUYEN TRUYEL\t CtJA BAN TOT 185

~ Thu:I ba t6i bi8t i`6i.

Va I.`tit lu.-iihidn, olig crii dau nhu r[8 chao I,hoi'mg

qua kj'r-ni€m mat dqi-tang.Sau mt.`jt, I)hL]i im-lang, dug ii6i tierp :

_ Trudc, kia that la th6'i-k5- `-ui-v6 I Gd bi6t bao

ngu.di hi3n-hau, t6t, da ra di ttr h6i nao I Cac hod-sf `-a

phong-canh t3ang thuong ctia t6i ! Alih Millet {¢j_iighiepcfia t6i ! Mac ! T6i van con la ngii.di ban [hali cfia cacboa-sf, nhu. hQ da gQi t6i nhu the. 6J Bar.bizon. T6i bi8thQ tcit t'a. HQ d6u la ngudri hian-lanli !»

- C6n xu.&ng cfia 6ng ?

-Xiring t6i al ? Van chay d6u.

Tliang Andi.ii ch4}' Tut tdi, dtrng gifra hal ngitoi, lai,6,n :

_ Mall Ma i dLrdi cue dd to c6 nhif3u bQ rtia lan].

Dau ca trieu i.on lan, that a !»

Ba me iidi c¢c-16c :

- Im, di choi di.

Ngurdi ban than cdc ho€}-si li§n n6i tiepp bang giQngam-ir,p :

- Gap lai iihau th€:it `Jui bie't m'ay ! Cac ban [liirdiig.

h6i toibd Trviei`e xinh-dep hi¢n Sid ra sao. T6i dip balu6n-lu6n va c6ii hon bao gidi ntr{i ld bd Treviere 2;ii`h-d?p. Kinh chao ba,

_ Chdo 6i]g lj€issal]e.

Thing Aiidi+e lqi cha`t de'n.

18li QUYiiN TRUYEN C.6A BAN T0l

~ Md oi, phcij cdc thti vat dau la ctiaTr6.i h8t

kh6ng! C6 lhti nao cfia Qu.{t kh6ng ? Mat? Ma kh6ng traldi con... Tai sao Way ?

Nd k6o vatao md n6. Ba li6n ray :

-Andre, ddrng chan ngang rna trong ltic rna clang

n6i chuyen nghe kh6ng ?

- Sao vay ?-Tai nhu vay la v6-ph6po

The r6i, vai giQt nurdc mat yeu-durong nh6 ra vak6t-cu¢c bang met ni.I-cudi trong nhfrng cai h6n au-y8m.Them mat ngay hanh-phdc nira. NOJi d6ng-noi thurdng c6nhfrng bau-trdi am-u.dt vdi tia nang rQi qua, bu6n.bava thich-thti.

Cdch vai ngay sau, trong mat con mira to, 6ngLassalle, mang hng cao, den vi6ng ba qua-phu tr6 tu8i.

-Chao ba. Kia cu Tr6viere, cu khang-kien hcrn ltic

nao chd ?

- L6.ng ligirc con t6t, song cap chan kb6ng ra gi.

-con cu ba? Van gi mfii lu6n trong n6i ni6u sao ?

Ba n6m man xtlp Ba qua la dau-be'p kh6o.

Ba cumin curdi v§ cach n6i chuy?n than~mat €iy,mat ba long-lanli gitia d6i rna nhan-nheo.

Ong khach dat thang Andre len dau g5i va beo gdnid nd. Song n6 vut tu¢t xu6ng` chay lai c5i len cang 6ngn¢i n6, mieng ndi :

«N¢i lam ngtra... Chau !lam ngurdi cai„. Htr I Manh

i!U¥fiN TRuyl3N cbA BAr\T Tdl 187

hon_ len. manh bcm leii_ I .a >,`

CuSc vi5ng tham man le den d6i ba qua-phq vangirdi khach chua ndi vd.i nh€iu hon b6n chu, sfjng 8ia mathQ da nhi6u lan gap nhau, nhu nhfrng laii ch6.p 16e ra

gifra trdi, trong nhfrng dam he n6iig bti.c.

Bang mSt giQng thd-o., b{.1 qua~phu ira hat :

-Ba bie't 6ng nay nhi6u khdng 6.j

- Ba bie't h6i nd chura mat. quin iigin lan. }Ia c6i]ai kh6ng bi6t ba nd trong lang nay.„ Ht.j d6u la ngLt'6i tatca, thanh-that va thang-than. I.IQ c6 ti8n ciia. Xu63iig 6iigPhili|jpe (cli_i'ing t6i gQi la 6ng Philippe) dting kh6I!g dud'isau muoi nhan-c6ng.

Thang Andre tudng da d6n hic nd dugc ph€'it-}]i8u

}'7-tudng rieiig, men nb]. :

- Ong a'y xa-u hoac.

Me n6 li6n nat rang : n'e'u ndi ds n6i 'Dav. thi t6lhcm la nin di !

Ttr d6, sap tinb~bd I.un-rrii ba Tr6viere gap 6ri_gLassalle lu6n trong cac k]u'[c qu?o ngoai dITdng.

Ba tr& nan bu6n.ba, Icy-clang mcr-mang. ba giu.iminh theo tie'ng gi6 rung cay. Ba quen lfrng in6n d6 khditheu va quen tat ch5ng cam trong long ham lay.

Vao met t6i bu8i mha thu, mat tram bao tri. hi6nthai Tit tdrng con daj, tat qua mai nha cu Tr6viere vatl`en khap vhng ; bah qua-phu tr6 v©i du8i vtr em clangnhdm lfra, va Oho thang Andr6 di ngfi. Trong khj ba k6.o

188 rju¥EN+ TRU¥ER. f,tTA BAr\` T`OI

thang-thdm d6i vd leli vii nail-not h€ti clicAn r6t lanh cri€icolt, th&ng Andi.6 1€.i_I. l€Jilig tai nghe gi6 gain dfr-d¢i va

ti6ng mLfa dam-dt:jp L`h€?in `'ao eti.a ki8iig, do:_.in Ilo 6m c,6

ba me clang ci'ii xii6iig, {idi :

tt Ma {3i, a,on sQ. qt_ia. o

Me n6 !idn ira_ v6,va, ,

« Btmg xao-xil}r€n, ng1.1 {Ii Con curn8 t>

R6i bd iai ng6i gfiu 16 s'Lrdi doe m{:3[ bi'[c tho. Cans

doc, g6 rna ba cans frng len, m¢t lii6ng am-ap tdr 16iigngquc, }ia thoat I.a. DQg xoiig, I)a ng6i ngfi fa tr6n glie', hat

lay kh6ng cfr~d¢ng, li6n m¢iig valr\Jcr. Bci iighi tham :

¢ Chang }T6*i ta. Con I|gu'di hi§i]-hau, tliang-than vat

ngay that lam sao ! Canh c6-dcrn den d6ng that la hu6n-ba I Chang t6 ra t6-nhi vdi minh find ! That la ngirdi ci`lam-li6n. Miiih c6 bang-cd day, clii n¢i cacli changng6 ldi vdi minh.»

Doi mat ba lai gai] 1€`i'm ban clam i]gay 16 €;hiu

th: irnh-th*e .. « T6i, kl`.I {6n dLI.chi ddg|. c,himg whf.in Pie,I.I.e-

Ag6noi. Tr6uibre... Iy

Ba ctii mat xu6ng. R6i suy-nghi them.

t\M©t ngurdi dan-ha k]i6ng lam sao bi6t kheo n]Li6icon trai met minh dLrQ.c... +i`|ndl.€1 sE c6 m¢{ ngii.dri cha. >>

- Ma oi iTi8ng ttr Iron.g giudng [ih6 i/'cjlig I`a lam ba gitrt

minh.- Andi.6, con keu rna, con mu5n gi d6 ? Gem na}'

sao con thao-thtrc qua val`' ?

QUYEN TRUTEN Ct}A BAN- T0I i tat,

-Mar oi, con nghl de'n mo[ chu}'¢n.

- Tlia}. vi lo ngt'i . Chuyen gi vay ..'

Ba ch8t r6i phai kh6ng ?

-tr, t¢i nghi¢p con i,f>i.

--, hThu3 vay, ba kh6[ig tr& `r;` nfra phai kh6ng '`?

-Than 6i I Kh6ng, con c.,u.ng a.

- Ma, dti vav cfing con hanh-phri.'`` i_i+urqFe, `Ti con

thirong rna lam, rna th2{v kh6ng ? Den d6i con lhurong ilii'`bangcho ca hat ngudi. Va n.6u ba con tT-6. v8, coli i`fin;J=i

kh6ng th6 nao thu'ogng ba du.qc Lii~Ta.

Bamelo-lang nhln con giay ldu, doan ng6i phichxu6ng gh6 dL.[a, im-lrmg, hai lay 6mdau.

Cd honhai ti6ng d6ng-h6, thang nhs da ngi.i theoti8nggiongbao, thi thay ba bird'c de'n gan giur6.iig nd,than nho-nhs :

« Ngd di con! Ba kh6ilg ti.a v3 dauj„

The rna, hai thing sau, ngurdi cha tr& v§`n Tr& v€dudi gur®ng mat to-1dn sam nang cfia 6ng LaLss€ille, ngu6'ichfimdi trong nha. R6i thang Andr6 trfr lcii vhng-vet,6m-}.6u, suy-m6n.

Hi¢n gido, nd da lanh manh. N6 yeu-me'n chi vii nbnhu ltic trurdc yeu-me'n in? n6. Nd kh6ng hiet rangchi vtr n6 cb mat nhcin-tinh.

fife

X_H

PIERRE

«Thua ba con trai nh6 cfia ba duqc may tu6i 6.j>>

Nghe h6i, b€i in? nhin con nhu' nhin ct6ng-h6 ct8xem gid. R6i ba dip :

«Pierre ! Nd dugc hai inu.o.i t`,him thaiig, ba a.»

N6i ndduro'chi'\i tu6i rur@i con hen, nhung Piel.recd nhi6u tl`i thong-minh va hanh-d¢ng la-lhng vao tuf5ind, men n8u n6i Ilo gial thdng hon that-su., s¢ cdc bame s6 it ganh-ti hon. va iibur tlie', nd cfing it la-thudnghon. Lai ctingb&i m6t, lv-do khat` rna ba in?, kh6ngmu6n themtu8i Oho Pierre, dTau chi mat nga}' di ni~I.a.A!Vibamu6n gift c.on ba nhci hoai, cir tho-a'ii ludn.Ba cam tha'y n6u nd Gang `1dn len, nd s6 it ]a con bahcrn. Ba cam tha'y nd thoa[-ly lan-lan kh6i ba. Thfln 6i !Chting chit`im cach tho£'it-ly, eEic tr6 tho bac-b€o a.y i St.I

phan-lia dan-tien la ngay saiih ra cliting. Dau cho la mechdng, cting chl i`,6n cd trai vul va hai ta}7 d§ giftchti]]g lai.

tSh6` ma'y di8u tt6 rna Pierre dirt.yc vdra citing chanhal muui chit-i th€'irig. Vi9t l€}i, dt5 efing la im:t'L tu6i khti

c`jT.-¥£I.`` 'I`Rrv€`` GtT+i 84`it\T T{`j| 191

ttep, gQ`i r6hfi I_.ieng pban tf9i n_hiau si.I kinh-n8 ; t6i c6

}'eu nhi§u dtr€i ti.a, trang tu6i ay rna cfr-chi di¢u.bo d8utuyet-hao d6i v6'i t6i. Song kh6ng mat ban nao cd khi8utu6ng-tutyng nhu thang Pieri.e. Pierre lien-hgp 5'-ki8n ratda,.clang va vdi m¢]t vat tha}T-d8i ba't-tbudriig.

N6 nho.duqc nhieu }1'_tu&ng [h. trudc 1{^iu. N6 nhani`a dupc ngu'di di vang hen {r6t thang. h'd kham-phfiti`ong. nhting hi]Ih man 1*]igcho nb, ca ngan dac-di6mkhi€n n6 thich_tht'i `'a lo_ngai. Klii n6 lSt sach hinh, rnand thich va cia xe chtl`ng nfra quy;ill. gb md nd lian frngt[6 `7a mat al]1i-sang b€Ving lo6 qtia h.ong mcit n6.

: }Je n6 sQ. mau da `Ti`i cap mat ay ; bar sty trf-6c lam

i7i¢c nhi6u s6 met a?iu-dc b6 nh6 con mam-mai di ; basQ con ndng, ba sg dfi thi'r. HA st} cb diam xui dentdi cho dtra con rna bfi hanh-dien. Ba gan nhu ao_udc..i,ao dti.a con trai, rna ba tqu-hao, durqc gi6ng con annban banh mi tha}7 m6i nga}t lrurd'c ct'Ta tiem, c6 b¢ .matto-tu.dng, tr?t-let, m€`it man xanh kh6ng tinh-than, miengma't liit lrong d6i g6 mi i]hi va ct'j met st'rc-kho6 dan-d¢n.

r|`|ifing di5 ch{it-. khoiig gieo_rati lo-au cho ai ca ! Con

Pierre tl]i t``rng li`ic li}i thav-ii8i mau-sac ; ban tar n6ri.gh8i, gia'c lig['i trfin~tl.9c t,rong noi.

t'-8f cfiii.g kh6ng }]ang loiig ngudi ban nh6 ci'iacht'ing ta xem h}nb.anh. Oiig khii)'en iien gift trj-f>c nd`'6,n-,Tnh.

One n6i :

192 QU¥fiN TRUVBN CbA BAN T0I

Nu6i n6 nhut con ch6 nh6 vav. C6 kh6 gi dau !».,

Vciy 6ng mdi lam, vi trdi lai, that la kh6-khan. Y-slchaiig c6 quan-niem nao v§ t€^im-ly cfia dtra b6 traihal mT.I.o.;; chin thang, M.i y-sl c6 chac rang ta't-ca ch6ihon iS{3u i6n len ti.ong si.I .ven-t}nh va phan h6n cfia

cta`iji[ing n6 Jjh+fins :9 T6i bi6t in(.)I con Ch6 llh6, tu8i d¢ Sau

tuan-}a, nti`i su;f;i deln i:i'r thau-tlu'rc i-a trong giac ngfi, ct'r

tha\7 d8i nhaiih chi}iig kh6-c,hiu, ti`i. im-Icing tdi la oang.

\Tt'> I,im 6ri c{vHi ph€]ng {di `T6.i nhfrng li`5ng n`gan-ngtr ken

o{q.ng l€1n-len. D^dv c6 pbi.i± l{i }`en-t¥nh khong ?

Kh6ng dcSu ! Chonen con vat nhs cfing nhur Pierre :nb gay 6m lan. Song n6 van s6ng. Pierre cling con c6mam-m6ng met si'Tc s6ng sung-ttic trong ngudi. Co-th§n6 kh6ng met bs-iihan quan-trong nao bi tiem-nhi6m.hliu.ng ai cfing {I§u mu6n thay n6 it 6m, i[ xanh ho.n.

Thanh-phs Ba-Lekh6ng hap cho dtra h6 dan Bfl-Lenay. Kh6ng phai vi n6 kh6ng thich a clAy. Trai lai,n6 hi t|uy8n-rfi bdi qua nhi§u hinh-thti.c, mau-sac w`iboat-d¢iig ; ii6 phai cam-xilc va tim hi8u qLia nhi6u, vidd rna nd met.

Thang bay, m€ n6 dat n6, gay 6m v€`t xanh-xao,d6iim¢t gdc tl.di Thuy-si, no'i ch`{ c6 toan thong xanhtren sudn ni'ii, c6 tuo.i va bd cai diTdi thung-lt-m8.

Th(`Ji-gian an-nghi git~ra bau tr6.i b6i-du6`ng bao-lava yen-ifnh a'y keo dai diTqc ba bhang, ba thalng dayhinh-i'inb tu.oi cirdi, va trong ]i'it: {16 n6 c,fmg duqc annl]i§u bdnh mi T`gu?Jen-chft,. B€.n dau thfing murdi, toi

QL-t'fii\- TRUYpjh` i;£TA. a_:`£:-,- Tcjl 193

tha'?r £1`& vE` met b6 PierreL d6i m6i., }i3i-~sinh, met he,

Pierre sam da, vang chin, rna gall ithi'ilig phinh, tar dendtia, ti8ng ndi to vh gigng cu.di ldrL

Ba me ham-hoan khoe : t{Xem tbaiig Pierre t6i`3a}7 ; nd 3:fi'u t¢ ; inauda n6 nhu. dti.a h6 clang bfli mtroi

|.ilin xu !i,I

SontS I-n`aii-s{'`ic` dEi-ti;; ht`^!iigliao €i}' kh{5ng h6n, B€J

x{-iiih I;£n, fi€i cam-xt'[c ti`t3' l€.ti, tim \.€`Li nJiu. met c,i'ii gi qua

hi8ni-hoi vi`i m6ng-nianli. T!i±i`Hih-pli{`; Ba-Le lai ann-hu&ng

n6 trfrl{?i`; tdi mu6n n{'ii 13a-Le I.i`i`-{hi'rc., khan.g tha'y a

dau dau, soiig v.an ch]ig kh?ip : than]i Bfi-Le g(i.i }'J,thirc

\7d tri-tue l€`im ta phi-'ti I.{'jilLOLQ`ri, ki„i{`±`n ta pEjai i`6,strc 10~

toan3 mac dau ta ct_jrj I¥!i{; ljti

86 }jierre d:i t]`{.'I. i?i I:~ii-,m{'4tc `Ti`i ['i.iig hi5iig v6'i car

hinh-anh. Ciif{i tht4I]g t_.h€.ip, !t`ji ih€{}. nt'j bi khich-d¢ng, hat

mci.I. that to, vfi h;.ii ta}T nhs hc'`,, kh6-khaii. N6 ngfi

kh6ng !Jeii gictf, \Ta hc;t mii6n 5n ii5ng nfra.

17-s? bao :

„`Tt'i khong {`6 `gj d{^iu : I.an cho iit'j all.»

}`1a all bi`ing. ca{~`h nao `.' Bit in? clang [huong ci'ia

n6 ti6~gang dfi c`:i nhirng kh{^]n{} each nao thanh-c6ng,

Ba pha[ kht'jc \'{!i Pie{.1.e van kl!6ng 5Ii.

Den }6 i;ic+ng.S;nh. Pieri.e du.q.t. nhi6u qiial tang :

chi'I h6 lt!'!i`q `gi`i inL']a i.6i, ngt.ra bay v{i c€°i 16 quan linh.

S€€!I]g^ bil'ti `s.qii, iiie n,''j liiat. ,+o F3gi°i. Iiai ta?' bu6ng th6ng,

dt'rng [ni.('yf iS sll'('rj, nhin ngd-vLi'(.` nlui.iig b¢ n}fit nh5n

nh6 cac d6 chcri. r6i ngli?~{:L2?in ;

194 QrvEj`` TRU¥ShT {f,tj-A BAN T0I

{{C,ale tht'r d6 c'ho.i na}r `s6 lam nd khich dons them !

Nhi§u qua !»

`7€i nffe-nb?9 sg Pierre th~d.c day8 ba 6m choang thangh§ c6 i;a hung-dfi., m2£}7 quan link ba ghe.sQ vi ba tu&ngt.!\ung c6 th8 16i cu6n con bat ra tram-mac ,qau nay ; ba}'dch lti6n con ngqua hi§n-1alnh mciu d6, va nh6n got demtti cat h€:t tron8 tto| ci'ia |]a.

Bf:i chi d8 Iai tren 16 su6.i m¢t h¢p cay trang, cdichu6ng tri`i.u Sid ba muogi chin xu, tang-vat cfia met 6ngban ngheo, r6i ba lai gan giudng nhs nh±in con ngti.Ba la dan ba, nen 16i gian-lan trong viec lam phai cfiaha khi8n ba mim curdi, nhung nhin thay m]' mat dtra b6xanh than, bea lai nghi them :

t{That kb6n-kh3 kb6ng lam sao cho thang nhs rantl6ng dugs !tj

Vtr.a mac ao xong, b€ Pierreli6n m6hop r€t, tha}ynhi8u trtru, b6 cai, ngqua, cay c6i va nhi§ii cay quan.Dting ra, tl]i la met n6ng-trai hon la met t`,hti6ng tr``ru.

Nd thay vq ch6ng chfi trc?i. Ong chL'i cam lu'6.i hai,ba chi9i cam bdra cao. H9 ra d6ng cat c6, nhung hokh6ng c6 v6 clang di. Ba chh trai mac flo d6, doi nanrcym. Pierre h6n lja la`m g6 rna nd lem-lu6c. Nd thgy cainha nhs va thap qua den bah chfi trai khong sao dti'ngtrong ay thr¢c : nhu.ng nha cd cai cfra cat, nhd ddPierre mdi nhan bie't la cai nhh.

Cai hinh t6 mau kia phan_chie'ii c.ach nao trongd6i mat tan hao va tuoi-{£in cfia dtra be ? Kh6ng ai i`6,

QUYEjN TRUYBN C¢A BAN T{)I ]9:-,

nhu.ng qua la mob rna-thuat. N6 bop cai hinh ay tronghai nam tay va bi b6i dinh lay-nhay ; n6 dtrng dtrng ta'tca tren ban con va gQi tdrng m6n vdi ten nd.dat, b¢?`ngmat g±Qng say-me .. Da~cta I tu-tit ! inu-nm I C`&m lenmet tl.ong cac Gay xanh k}r-la ki€i, c6 thi^in-h`ilih trcm-truva th€eing-tap, 1a bfing dam-halo hinh n6n, n6 la len : « C:`t}'thong ! ,)

That qua man-nhiem d6i vt'yi lil? n6. B:`i c6 d¢>.i m`iotim I.a nhu vLiy dau. Song le c€ii ca}' xanh, hinh ndntren met cdi thhng d8 dtrng thi dting la c:`iy th{^jng r6i.Nhurng d6n ltic thfing Pierre ndi ra, ba mdi nghl tdi. Bandi:

`{ Thi(^m-thzi-n ! jj

R6i l]a 6in ii6 ht`]n, din cli€it ci'i.ng de'n chuis:ig trtrii

bi I:it d8 h€t I)a I)hisn tu`.

Song Pierre tl]a'y mfty cciy thong gi6'ng vdi cac cayn6 thay tren kia, a mi8n iiuli thoang-khi m{lt-m6...

N6 con tha'y nhfrng vat khac rna in? nd kh6ng thay.Nhfrlig mi6ng cay nhs t6-mau ri.1.c-ra kia gqi cho nt']nhi6ii hinh-anh cam dt:>ng. Vd.i chting, n6 s6ng lc?i trong

phong-canh mien ni'ii Alpes, nd nhLr tl.a lai lan thtr hflidurdi bau-trdi Thuy-si da nu6i nd map-map. Va y-tudngnay lien-ke't vdi y-tudng khdc, n6 nghl de'n cai {u`n, vann6i:

« T6i mu6n an sfra va bdnh mi. »

N6 u6ng va an. Squ them €Uin bat mtii. Nd an bfrat6i, gj6ng nhu n6 bfi'a an trira. Qua ngay sau, co.n dt')i

196 QUYEN TRU¥EN CbA BAN T0I

lai den khi nb nhin thtiy cdi chu6ng trdru. Ct'j 6c tu&ng-turqng la nhu vay d6 ! Mud.i. 1cim ngc`y sau, nd no trdn.M? nd vui mtrng kh6ng xi6t, ndi ;

t{Coi day i G6 m€'i nd ne I Qua clang mat thang bemurdi ba xu I Chinh nhdr ctii chu6ng ti`dru cfia 6ng banX... ngheo 2{.\' rna n6 duqc nhu vay d6. >>

..c.T$1

Hrll

JES§Y

Dirt'>.i ti.i§ii Hoang~hau Elisabeth, t'r llianh Londres, i`t'i

mat nha tht^tng-thai t6ii Bog. Dirdi d&nh-hieu Bogiis. 6ngt-Iu.qc n6i tie'ng v6 mt:]t lit:t sach kh:.`o-luan tt Jja7ii-/t3z. t.I?rt

nJtdn+oqz.j) (JiTJ./.ezl/..`? Jl[ImiJ.Itc,`.) m`i kh6iig a.I bi8t den.

Ong Bogus da khao-ctrii tti. hal muro.i lam nam nay,chura xuat-ban, nhulig tliti-l]aii li£.lil-thao cfia 6ng, ch6plqi sach-s6 va sap thi'r-tqu tren ke 6' khung cfra s6, g6inkh6ng dudi mu6`i qu}'Sn, kh8 gi€{}r ga'p liai. Quy8n dann6i va squ lam-1ac ve v^dn-d§ sanh-san, nguyen-thu}3r ci'iii

ta't ca lam-lac kht'`c. Ti.ong cac tin.\'§n sau, ban v§ squ lrim-1ac cfia tr6 nit traj, 1r6 nit g£'ti, thanh-thie'u-nien, ngirditrung-mien, ngu.di gia-iiua \'a cfia cac ngur6`i khi'ic nhau iT3ngh6-nghiep nhu : nhA chanh-tri, k6 bu6n-ban, t|uan-nli.indan-b8p, nhi\n-vien t|uang-cao. v.v... Ma'y quyqen ch6t-

chu.€\ hoai]-thanh, g6m cAc sq. lam-lan cfia a,hdnh-thgC¢ng_h6a, ke't-qua cT'Ia nhi~rng lam-lan cd-nhan va ngh6-nghi¢p. B&i s¥ lien-tuc nhur the v6 tu-tirdng trong t€'ic,-

198 QuyEN TRUYSN CbA BAN TOI

pham tuyet-tic ay, men ltii6ng sao bcrt b6 mat ti`ang rnakh6i pha-huj7 ca toan-th8. Th. chtrng-minh nay d€n chtrng-minh khac, 6ng dat de'n ke't-qua cu6i-cting Oho rangtdnh-chat cdfl squ s6ng la di§u xau, rna n8u st.r s6ng la mat s61urqng, ta c6 th6 qua-qu}'e't chac-char] nhtr n20t vdi matla hai, rang h6 cd bao nhieu cu?c s6ng tren dart nay lacd bay nhieu die,u dau-kh8.

Ong Bogus kh6ng sai-lam di cu't'].i vq tlau. Ongs6ng trong mdi nha nh6, mat minh vdi mLi t|uan-gia tenKat, nghia la CaLtherine, song 6ng gQi la GlausentinaL, viba a mien Southampton.

Bah chi cfiatri8t-gia, v5n tri-6c it sieu-vi¢t hon emtra.i, nen |>hqm t``i. 16i nay de'n 16i khiic : yen m¢t ngu6.iban ni trong thanh-i]h6, r6i ke't-hon v6.i ngu'di ay, vasanl] ra mat dtra gdi ten Jessy.

Cai 16i-lam chat cia ba la ch6t di sau mur6'i namlap gia-dinh vA gay them cai ch€t ctia ong ban ni nfra,vi6ngtakh6ng the s6ng them durgc sau khi bah ch€t.Ong Bogus den dii.a gai m6-coi v6 nu6i, vi thurong-hal,va vdi hy-vgng rang di'i`a tr6 ay se lam d6i-tuqng thich-dang gii'ip Ong khao-x6[ vS cdc 16i-lam cia tre con.

Dri.a b6 gai ltic ay durQ.c sdu tu8i. T€'im ngay dan

v8 a vdi nha tri6t-hQc, n6 kh6c val kh6ng nbi-nang gica. Sing }]fr{i thtr c,him, n6 n6i vdi 6ng Bog :

t{H6i ham con tha'y rna ; md mac loan trang ; mdc6 bang trong n6p ao ; rna rac bang tren giurdng con,

QUYfiN TRU¥EN CBA BAN T0I 199

nhung sang ra con kh6ng thay bang nao ca. Cau cri,can tra lai con nhfrng bang ci'ia rna di.»

Ong Bog ghi-chti 16i-lam gy, nhung 6ng nhin-nhan,tl.ong ldi |]he-binh cfia 6ng, rfing d6 1a mat 16i-lam ngay-tho., c6 thg ndi la du}'en-ddng.

it lau sau, b6 ,Jess}' n6i vdi dng Bog :

« can Bog, cau 8ia, cau xau-t¢, nhu.Ii8 con yen-me'ncciu lam ; cau cring y6u-me'n con nhi6u nile !»

OIig Bog cam vi6t leii; nhu.ng., sau vai dan-do trongtri, 6ng lihin-nhan 6Iig he't v6 ti'e-trung `'a kh6ng bao

gid xinh-dep men 6ng kh6iig ghi-chti ldi n6i cfia dtra b6.C)ng chi h6i :

- Jessy, tat stio cau |]hai thuong con ?

-Tai con con nli6.

oii8 Bog tqu h6i than : «c6 that duln8, qua thatdting la phai lhuong-yen cdc tr6 nit chang ? C6 th8 lam,vi thquc I`€i chi'i.iig cii[i durgc yeu-men. Do d6 mat c.4c 16i--

lam tht^]ng-thurdng cfia nhfrng bci in? cl!-i cho con bti va

yeu con s6 durqc tha-thtr. Lqi mat chucylig-muc thong b¢kliao-luan cfia minh can phai vie't lqi.jD

Sang bfra 16 sanh-nhpt cia 6ng, nha tri8t-hoc vdravO phdng chi'ra sach va giay td, rna 6ng gQi lh tbo-vien,thi nghe c6 mhi thorn va tha'y met biiih b6Iig cam-chudng dq.a khung cfra s8.

Chf c6 ba bang, song ba bang t?6 than duqc dnh-sang

200 QL-YE_Ill TRUYEi\T Ct;TA BA|`` T6I

mat trdi men-man `.ui-v6. Va loan-the cfiiig d6u vui-tu.oi trong c€Um i]hbng u}'en-b€ic ra'}' ; ghe' du.a ci~i bgc than,ljan ci^\y b6-dao ; g€'i}' sdch }6i c8 `si'ii]g chdi ]jang da b6

con mau hung-huiig, bfing da trtru m6ng va bang da beo.Ong Bog, can-c6i nhtr chtiiig, cfing bat chudc chLing rnatuoi vui len. Be Jess:\` 6m 6ng h6n `'a n6i :

tt Nhin xem, cau Bog. nhin xem : day la trdi (quai',Ira ki6ng bQc chi. be chi mau xanh nhe-nhang cfia kh6ng-khi); va ke' dud.i la dat, dat tl`8 bang (be chl binh boacam-chudng) ; ke' d6, &du'6i m`I.i\, m€\'y quy%n sdch den totu'dng, la dia-nguc.)>

}Ia')v quy8n sach den to-turdng a'y la mudri quy8n khio_luan v§ «Ltim+6~z. cficz ftJicin-Jot.¥!.» sap dudi long khung ci'I.a

s6. C€ii 16i-lam ci'ia Jessy n!iac 6ng Bog nhd lai c6ng-trili_h 6]]g b6 d& tdr lau ds di dao choi ngoai dudng vathong ccic boa-vien vb.i chau gdi 6Iig. Con be kham,phac{i ngan thin d6-thucrng lam, va cho 6ng Bog cfingcting bi8t met tha. \7i su6t ddi dng, 6ng cd di ra ngoai

¢au. Oiig m& bo thd-ban ct'ia 6ng ra, nhirng 6ng kh6ngnhan ra One {rong tic-pham, trong dd kh6ng cd l]Ong,cf[[ig kb6ng cd Jcss}'.

}Ia}~ thay, ti`i8t-I,V giup 6ng c6 y-nghi cao-sieu rang]je jessy kh6ng lam duQ`c `i¢c gi hfru-jch. Ong c.an.g bdmchat i`,han-1}'' a'y, vi n6 rtit can-thi8t Oho sT+. ti6t-hg.p cdng-

[]`inl! i,ng.

}ISt h6m clang ngam-iighi v3 `ta'n-d6 a}7, 6ng th#)7Jess}' 6. Li`ong tho.-vieu d€ing x6 kim trudc cfi'a s8 c6

QUYEN TRUYI±N C TA BAN TOE 201

b6ng cam-chudng. Ong h6i be mu6n ma}T mdn gi ?

86 Jessy ddp :

« Caw Bog chua bi`e't chin en da bay di r6i sao?»

Ong Bogus nao c6 bie't gi , chuy¢n d6 _k_h6ng c6 ti.ongPline, cting kh6ng c-6 t_r-ong Avicenne.

Jessy n6i tie'p :

tr Ba Kat n6i i-6.i con ham qua...»

()]1g Bogus la l€ii :

¢t Kat ? Con nhs nay mn5n n6i de'n lnu Clausentinading kink chdr i >>

- Bd Kat nbi vdi con h6in qua : Nam nay chimen bav di `sdrn hon mgi nan ; dd la di6m bao trudcmtia d6ng tdi sdm Ta r6t bust lam.>> Day ba Rat dan6i vdi con nhir the'. Va coli lqi thfy rna v6, mac d6tralig, `-di cilih-'sdng tren t6c, song kh6ng c6 bangnhu lan tru'dc. Mfi~ ndi vdi con : «Jessy, con hay laytrong tfi ao r¢ng nh6i b6ng ci'ia cau Bog, coi c`6 liurdch thi lo va lai di.» Con gill.i minh lhtrc day va, vtrathii.c day, colt li8n di lqi ti'i lay do ra ; va thci'y c6 nlii§uch6 di.I.i cb! men con may n6 lai.

Mi`Ia ddng de'n nhir ckim 6n da bao hi¢u trudc. OngBogus, mac ao rang nh6i b6ng, ch{`tn d8 gan lfi.a 10.su.&i, ng6i ch3nh-d6n lai vai churcyng-muc trong bo khao-luan cfla 6ng. Solig m6i lan 6ng tim durg'c cach dung-hoa iihti.ng kinh-nghi¢m mdi vdi 1\''-thu\'8t cfia di§u xfiu

~

202 QU¥BN TRuyEN CbA BAN T0I

chung thi Jessy lai lam r6i ben tu-tur&ng 6ng bang cachGem cho Ong mat binh rirqu bia nhe (a Anh-Qu6c), hoacchi du.a m£®tt nhin 6ng, hay nho6n ini?ng cub-i.

H6 den, hai can chau l€.ii di chcri trong d6ng-noi..Jessy hai v§ nhfrng ca).-c6, m2i 6ng k§ tdrng ten cho benghe val chi§u lai, be dem xe'p theo thtr-tqu tanh-chart ctiam6i thtr. Trong may ltic dao chcri a'y, b6 bi§u-lo mattri-dc chan-xac va mat t{`mi-h6i] ding yen. R6i mat t6i,trong lric b6 I]ay tl.en ban iihfriig ca.v-c6 hai trong ngay,be n6i v6.i 6ng Bogus :

~ Cau Bog o'i, ba}t gid. con lji8t ten ta't-ca cay

c6 rna cau chf cho con r6i. Di`iv la thdr chti.a lanh b!nh,va d€`iy lil tliii. d8 an~fii. Colt mu6n cat gift chting lai d8

nhan bi8t lii6n va c.ho ngurdi kh€\c bi6t nfra. Con canlm)t qu}'8n s€'ich [o dt` 6p n6 i`ho khd.

Ong Bog n6i :

tt Bay, l^dy cu6n nav di.»

Va 6ngchl cho b6 qu}78n thri. nhirt ti.ong bS khao-l\1&n v`e a L`ilm-16i cfia _nhcin-loo_i.\`

Khi chgn m¢t quy8n sach g}' d6u cb ep mat L`ayc6 trong m6i trang gi§y, quy8n tie'p lai duqc la'y ra, vatttong ba mria he, trgn tic-i3ham cfi'a nha tri6t-hgc da tr&Lhanh bach-thao-tap.

`:=$1,

Hc±i c4u chd.ee lqi di ehcri lrong @`6ng-n€ji.

mL

TU SACH CdA §uZANNE

Kinh g&i Bd D...

Ba-le, nga}- 15 thang chap. Ham `188.„

Ngay dau n5m da de'n. Vi ngay a'y la nga}- tang

qua va clii'ic-Lung, iich tr6 con duqc hu6gng phan t6tdep hcyn ca. Cdi cfiiigld thudng tinli.. Chting r2{t canduqc }7eu-du.olig ; va chhng dtrqc cai d6-tliuo.ng nay lachting ngheo. D6n nbting ddra troHg boll tr6 ay da sanki`a ti`ong canh sang-trgng cting chi durgc cai gi ngurdri tataiig cho mfi [h6i. StTu h8'r., chtiiig kh6ng I.ra lai, b&i themdi ct'i c!'ii `'ui-thic,h khi cho ti`6 con tang-ph;'tm.

Kridng gi thri bang lL.i.a chQn da choi i'a L5£.ich h€ip

v6i sd-thich tr6 con. Ham n,io tdi s€ `rj8[ met bai ti8u-

luan [ri6t-l}'r vS d6 chow ti-6 iiit. I.:I ni¢t da-tai qu}il:n-1.i

206 QU¥fiN TRUYEN CBA BAN T0I

t6i, nhung t6i kh6ng dam d8-cap khi chua chuan-bi trudcthat lau va chinh-chan.

H6m nay, t6i chi n6i v6 sach giai-tri tr6 con,va vi ba c6 long mdri, men toi xin trinh-bay vai }'7-nghl v8 va'n-d8 n`ay.

Mat cau h6i duqc neu ra trudc tien. T6t hon, c6nell tang Oho tr6 nit nhfrng sach vi8t I.ieng, cho chtingchan8 ?

Kinh-nghiem dh chirng-minh, d6 tra ldi cau h6i a'y.Nen nhd la tr6 nit thurdng t6 i`a i`at ghet doc nhffngsach soan rieng Oho chting. L6i chalii gh6t ay cring d8

giai-thich. Chting cam tha.i', ngay may trang dau, la tac-gig c6'-gcing s6ng trong laiih-vt.1.c cfia chdng, thay videm chting vao laiih-viTc cfia tdc-gia ; nen `r`i d6, dudi`qu. ;hi-dan ci'ia tdc-gia, chi.ing lch6ng tim thay cai m6i-m6.cai xa-l€t rna tu6i nao trong ddi ngu.Cyi cfing d6u khao-kliat. Tr6 nit da c6 san t€S`nh hi6u-kit, ci.ii tanh hi6u-k3+tlao-tao nen nha bac-hQc va thi-nhan. Chi.ir]g mu6ii ngucyilan bay,t6 cho chhng bie't vfi_tn.1, vt~i-tru huy§n-bi.Tac-gia nao lief chhng tr& 1ai dia-vi ct'ia chiing va bati.hting a trong 16i chiem-ngir5ng ti.6 ire nit c&a chting,s6 lam chting chin ngay.

The' rna, `76-phdc tl`icat}~, thien-ba.1ai c6-gang lam

viec d6, khi hQ n6i hQ put.ii.,-vu cho tu8i tre. Ngudi tamu5n b±:it cliu69e gi6ng y nhu ti`6 iiit. Ngudi ta tr6 1c?i.nhung kh6iig ngay+ho', kh6ng du}ren-clang. T6i c6\n nhd

qu5°6rL « Trucj.ng rri.ur(g-Ht.ic, lii ht9i{`i tat » (Coll[.,ge im.,endi{4)rna ngu.t`ji ta da hi'`o-Lam I?ing t6i. Tt^>i mt'j.i bay lu6i,

QU¥EN TRUYEN CUA BAN TOT 207

nhung t6i da hi8u d6 la chu}7¢n tr6 h§. Mac dau t6i ra'tme sdch, the rna mat qu}.8n gi6ng lihu quy8n ttrj.zrdrrigrrHng-Jipc b.I. /tdcl-£cH.» ham lam t6i chin gh6t sdch.

Ba s6 n6i : ttNhung |]hai dab cho vtra tan tri-6cnon-not kia chtr.>i

Danh vay, nhung ta khoiig tliau-dot k8t-qua t6t-dei]vdi phuong-|ihap thudng ding la gia bo ng.`^iy-ng6, lay giongddt-ddt, n6i-Hang v6-duyen, d8 thuat nh'frng cau-chtiy¢nkh6ng liieu-lil.c ; rat lai la ttr-tu.dc ma't t:{t-cacai gi vui-thich hoac tin-phuc cfia mi§t tri-dc thong.minh trur6.ng-thanh.

Mu5n cho tr6 nit hi6u, kh6ng gi ba]ig mat thien-taixua't-sac. Tiic-pham ua-thich nhtr[ cho [i.6 trai liay g€ii.Ia nhfi'ng c6ng-ti``inh cao-[hur¢ng, day sang-tac vI-d{.ii ;trong dd squ sap-dat kh6o-leo cfia cdc giai-doan, c5u-taomen mat toan-dien sang-t6 va vie't bang 16i van hang-manh, day y-nghla.

T6i da lihi6u lan Oho [r6 nit con fin-trr doc vai banca tac_pham Oczgss6e, loai ban dich hay. Cac tr6 ay d6ulian-hoan. Quy8n Don Ozlz.c/tofze, lu'qc bd[ nhi6u doandAi, la bai hoe vui-thich nhtr[, cd the dtim-say mat tam-h6n inudi liai tu8i. Rieng t6i, vtra bi6[ doc, la toi doc qu}T8nsacli cao-qu}'' cfia Cervantes, nia t6i yeu-m8n va cam-th6ng den d6i nhd dd t6i durQ.c hudng mat phan lan sq.vui-tucri, den nay t6i con giti. trong t€^iin-h6n.

Tdr met the-ky nay, Ro6t.jtsort Cj.Lzso¢ la quy6n sach

c6-di§n cho tr6 con, h6i thdi~k57 d6 sdch nay lai vi6t ra

208 QuyEN TRU¥Br\T COA BAN T0I

c6t d8 cho ngurdi dtrng-dan, cho thuong-gia tbanh Londresva Oho thuy-thfi cia Hoang-Thurqung doc. Tac-gil da denhgt tat-nghe, di6n h8t cai thang-than cfla,tri-6c cdc tanhiau rang bi€t nhi§u, nhfrng sd-trudng kinh-nghiem vaotcic-pham cia minh. 'rh6 rna bao nhieu d6 chi c6 tac-dung giL'1p vui cho hQc-tr6 nhs.

Nhfrng tac-pham vtra k8 ra chtra dqung mat bi kichvanhi5u nhan-vat. Quyan sach hay nhtr[ the-gian, khongc6 nglifa gi vdi tr6 con, n8u trong ay cac tu-tudng dian-ta bang mat cach kh6 hi6n. Nang-hrc trtru-tugng va hi§uhie't cai trtru-tuQ'ng nay-n6' ra't tr6 va kh{^]ng d6ng-dannhau ti.ong ingi ngudri. Ong giao ld.p sau ci.ia toi, ndikh6ng ph£'ii d5 tr€'tnh 6ng. t.hang phai lfi met nha i.4m-15'-hgc Rollin, ha.v mt:tt Lhomond, khuyen chi']ngl6i ne,ii doc

qu}78n « Pcfz./ r<`r{,..Gme D cfia Massillon d8 giai-tri tronglticnghi he. (`)ng ndi nhu. the d6 chi'ing t6i tin la Ongcting doc sach ay danggiai-tri nfi.a, va cho chi'mg toingac-nhi6ii. Dtra tr6 nao mat th{ch doc t|uy6n «Pcf[./CclrGme» se la m¢t qiidi-vat. Va |qi, t6i chi5ic kh6ng c6 tu€^]inato thich doc nht~i'ng si'ich nhir th€.

Ltic ban vi^e'l sach cho tr6 con, cltrng dting kiiu-ct\cli

gi dac.biet. Ctr nghl cho chinh, vi8t cho hay. Vi6t saorho linh-d¢ng, cao~thurQ'iig, t|u{ing-dai, hting-vl trong cauc,h`i}'¢ii. D6 lal bi-quy6t duy-nhtrt d8 vui long d¢c-gia cfitlI)an,

N6i ba'y nhieu, t6i s§ c6 cam-tu6'ng la d.i n6i tat-car6i, ne'uttr hal muro.i nam na}t, nudrc Phap va c61§ cahoamcau nfra, kh6ng c6 y-tu&ng chf men c,ho tr6 nit doc

QUYEN TRuyEN CtlA BAN TOI 209

toan la sach khoa-hoc, vi sty rang thi-van lam hang. mtittri-6c chiing di.

i7-tudng a'y an sau valo dan-6c thien ha th8 nao rnahien nay khi tdi-ban, sach cfia Perrault c6; ch{ d8 danhrieng cho nghe-sl vd cac nhd cho.i sach. Thi,di.1, hay xemnhfrng ffn~ban cfia Perrin va Lemerl.e, S{ich dan cho vaotho-vien cia nhfrng nha m@-dieu va ddng bia loan bfingda de c6 chfr rna vang.

Trai lai, d8 quye'n-I.fi chting, nh-;rug tho-muc cacsach thu&ng cho tr6 con, dan c6 minh-hog nhfi'ng hinhcon cua, nhan-nhen, 8 ken, ma}'_m6L. bang hoi. Chanthay ddi lam ti.6 con. M6i cn6i nam, sL'ich khao_luanv8 phs-thong khoa-hgc, nhi6u v6 s6 k8, nh`.I lu.Q.n songdai-ducrng tranquTigap chting La va ca gift-dinli. Chi'ip.g ta

phai bi ch6a mat vat ng¢p th& vi n6. H€i-. can cau valihay, tu.-lu6.ng dep h6t can m9.thuat, pliong-vi ; ch{'ingcon gi la tinli-cam nhan-dao, Toan la phan-ting hod-hpcva trqng-thdi sinh-|}'r.

H6m qua, ngu(`).i ta Oho t6i xem quy8n «Gz.&Ii-Zu.p.ccdc k[]-quan (tit,i kG|-nqh¢ I )> (Alphabet dos Mei`i)e,illes (Ic

l`Industrie I )

'rrong mu'{`i.i n5m nfrii, chi'ing ta se tr6. thanl] tho'-

dien ca.

Ong Louis Figuier, tii}' la mat ngut`t`i tat, ina conmrit binh-tinh thudng-le cfia 6ng khi ngli¥ den cdc tr6 nittrai va gdi nu6.c Phap con doc chuyen tt C6ng-chtic{ Dfl£L`{.a ». Ong c6 dat ri6ng met bai tt.Ta ng6 ldi vdi cac bac

210 QUYEN TRU¥BN CbA BAr\T T0I

cha-me, yeu-cau thay-the quy9en CJiugr¢rt ffia|t-£[.Gn c['[«Perra{zJf (Coltfcs de Pcrrau.Jt) bang nhfrng sach cia ban 6ngla bac-sI Ludovicus Ficus.- C6 Jeanne, c6 vui long x8psach lai, cat di Oho toi quyin c,huyen « Con chin xanh,man da trdi » mat c6 clio lti cam-dong va khie'n cO phaikh6c d6, r6i man hQc bai each chup thu6c me (e-te) di.Len bay tu6i I.6i rna chira c6 m¢t yitht'rc gi va nang-lTc lam te me, mat cam-gidc cfia thu6c me (a-du5.ng hoa-vat dam-t6) thi hay day !- Ong Louis Figuier cho rangcdc ba tien la nhfi.ng |ih.in_`Tat tu&ng tugng. Nen 6ngkh6ng [h8 ch±u-dq.ng dugc khi nghe ngudi ta n6i chuyentien vdri tr6-con. Ong n6i vd.i chting v6 phan hai-di§u lamat vat kh6ng chtit nao turdng-tu.qng ca. Nhung rna bac.sIui, cac ba tien c6 that, chinh vi hQ la nhan-vat tu6ngturqn8. HQ c6 th{it ti.t]ng ti.i-6c ngay-tho', non-not, ti'I.cnbien tri-6c ay d6 m6 r¢ng Oho thi-ca lu6n luon tr6-trung cfia c8-ttic binh.dcAn.

Met quy8n sach ra't nhs, nhurng ne'u n6 999i len duQcmet y-turchg men tho., mat cam.tinh 16t d?p, xtic-dQn8duqc lam-h6n thi d6i vd.i t|.6-con va thanh-thi8u-mien

qua la clang gid ho.n tat ca cac sach ctia bac-sI, day-daynhfrng cuong-y8u va co-gidi hgc.

Can phai c6 sach k8 chuyen Oho tr6 nit nh6 va ldn,chiiyen that hay, vi6t bang van van hay van xu6i, nhfi.n8chuyen khie'n ta cudi hay kh6c va dua chting ta vao c6ime-ly, thich-thu.

H6m nay, t6i lay lam vui mtrng ti8p duqc quyins&ch Dhan d`e \at «Vfi-tru hau`en-di¢u» (Le monde enchant6)

'C

QU¥fiN TRuyEN CbA BAN 'roI '21'

96m c6 mur6.i hai chuy¢n than-tien.

Ong De Lescure, mat nha thong-thai v{`i d€+ng m8ri {f5

gom-gop cdc chuyen nay, c6 chi r5 trong mat I)ai tqua,canh than-tien da dip lai n6i nhu-cau ba't-diet nao ciatan-h6n.

Ong n6i: «Cai nhu-cau quen n6i kh8 tram-gian,

quen ni§m dan thquc-t8, quen nhfrng diau tha't-vQng, si-nhuc chua-Gay Oho tarn_h6n tu.-phu, quen nhfi'ng xung=dot phfi-phang, ra't cay.nghiet Oho lam-h6n nha\7-e,am, li`inhu-cau chung cfia ta't-ca mgi ngudi. Con hen ctii ciT6'igsp mo-mong phan-biet duQc ngudi vdi cam-thti -\Taquy8t-dinh dia-vi cao-qu}'7 cfia con ngudri.+»

The Iien, cdi nhu-can mo.-m¢ng a'y, tr6 nit rat cam.thong. Chting cam bie't ti`i tudng-tu.qng cfia chting clanghoot-doug va vi d6 rna chtlng thich doc chuy¢n than-k}r.

Ngudri k8 chuy¢n tc?o l€.`i cuoc ddi theo y hg v&`inhan d6 git'ip cho nhfrng k6 }78u-du5i, that-tha, thap-ken,c6 co-h¢i lam lai cuoc ddi theo y minh. The men hQdrgc cam-tinh hcrn h6t. I-19 giL'ip ta ttr6.ng-tugng, bie't camvat bie't yeu-duong.

Dtrng sol hQ gal ti.6 iiit khi ho gieo trong dan-6cchting hinh-anh ngurdi ltin hoac ]ja tien. Ti.6 con bi6t I.6ngoai ddi that-squ kh6ng bao gid c6 nhfi.iig xuat-hienduyen-clang d6 dau. C]]inh kho€i-hQc kh6i-hai cfia quyban mdi gat tr6; chjnh nd gieo-i.ac nlii5u sat lam kh6sfra chfra. Cac tr6 nit trai nhe tdnh, s6 theo ldi cfia 6ng Ju-les Verne, rna turdng-tuqng con ngudi len cung-trang bang

212 QUYE+`' 'l-'RUY-jiN GO-.i BA^\' '1`01

tac-dan, va tin I.ang in¢t co~thi c6 th§ tranh kh6i tip-luc kht^tng-kht lam hu'-hang.

May -b-d`c \7e kh6i~hai va mfjn khoa-bgc -v-a-tr.u kh6ng--

gian cao,quj7, v6 m6n tbien-`7an--hgc c8-kinh, d§u lakh6ng that, kh6ng d?p.

Tr€ con c6 the' nato [hf`itinthap lQ`i-ich v6i met khoa±

hQc -\76 p-huong.pbap, m¢t `7an-ch-LTcm8 tac-dung 8ia+ta03nghic-h -\7f,£i tit th6ng-nil-I-h `7a tinh-cam chang ?

Can men Lr& 1{ti cdc, chu}'¢n than-tien hap-dan, nan

thi van va ti.ic-ngfr phong-clao, tat-ca cai gi den lai ngu6n1.ung-cam v8 c*i dep.

T-ban 6i ! X.a+lei ch-i'ing la fran ngap cac duaqc-su.,

bQ rf,:i gTiet tug.ng-tirgng. \¢ral nlHi. \J-a=\7 hQ lam to. Chin-h

chuyen tu5'ng-hrQ'ng, v6.i nhicei.ng fl6i-tr.ii ct'ia n6, da gieo-

I.ac mQi v6 dep va mQi dtrc-h€iiih trong ddi. hJgudi t€`

cao-qiiy t`,fing nhd ti.i turdng-tuQ'ng. H6.i cac bat me I Dtrngsol chuyen l'Li.6.ng-tu.t.t`ng lam hang matt tr6 con cfia cac ba :

Lr{'ii lf.`i, nt) s6 gift.-gin i.,1itiiig kh6i nhfriig t¢i-16i th6-bl vt`i

nh-rrtig l{€ji tlEi, saj-lam.

13eeL

CUOC DAM-THOAI VE CHUYEN THAN-TjEN

GIG-A LAURE3 OCTAVE YA RAYMOND

LAURE

Dii may d6 tham chan ngang mat trdri lan da lQ'tdan, vi chan trdi durqm dnh Yang cam ; phia tren, bantrdi phdt mau xanh bi6c. Bay, vi sao dau-tien. mat ngoisao trang-tinh va ltip-lanh... nhung t6i tha'y mat vi saokhac va m¢t vi sao khac nfra, r6i trong ch6c-1at, h8tcon d8m durqc. Griy trongvii.Crn s{im den `.a hinh llhlrto lion. Con du.dng nhs nay rna t6i bie't ralnh ttrng ci.ics6i, chay dai tan d&ng kifl, gifiia hang rao gai, vao gid nay,

toi lai thay n6 sau-th5'im, dieu-vqi, hi8m-nguy vat bi-fin,r6i mac dau t6i kh6ng mu5n, t6i cfing tu.dng-tu.Q'ng condudrng kin di den nhfi'ng mien gi6ng nhu thay ti.ongmong. Dem den qua I va th& khoan-khoai lam sao I Cauem, t6i nghe day, ban Oho chring t6i nghe v8 chuy?n

21-I LIU¥fiN 'FRUY-EN CBA BAN T0I

than-tien di, vi cau c6 nhi6u chuy¢n la-ky d3 k8 lai.Nhurng lam o.ii dti.ng pha hang chuyen, cau nhs I T6iOho can hay trudc la t6i me chuyen than-tien lam day.Vi di8m d6 rna t6i ho.i phat long vdi dtra con gai t6i,sao ctr h6i t6i coi 6ng chan va ba tien «cd thiet»kh6n8 ?

RAYMOND

Nt't la dti.a ti`6 kh6ng tin-tu6ng than-thanh. Squ nghi-ngd tht'Ic.day nd kl]6n trudc tu8i. T6i kh6ng chug mon-

phtii vdi c6 tri6t-15r-gia can mac vay ngan ay, men t6itin c6 ba tien. Ba tien cd that, chi a, vi ngurdi ddi datao ra hg.

Nhfrng g`i ta tu&ng-tuqng d6u that-su': ch{ c6 thecting ld that-sp r6i. N6u mat tu-si gia ndi vdi t6i : «T0ith£{y Qi|iDr rt`ti ; Qu}Pr c6 du6i va strngj>, thi t6i s§ tra

ldi : «Tliira Ch€i, giz'i-sL'i. kh6ng c6 Qu}Pr, rna tinh-cd Chada ttio ra nb thi chi®ic-chan hien gid Quy cd that... Clianend§-phdngn6 ! ]> Chi men tin ba tien, 6ng chan vaci'ic chii`'en kh.4c di.

LAURE

Call cri. n6i chuyen ba tien, dep chuyen khac lai.H6inay, can c6 ndi cac nha bac-hQc Gang lo chu}'¢nthan_tien Oho ch`ing t6i. T6i lap lai vdi cau la t6i qua

She-sQ. ho lam hang mat cac chuyen ay. Dem «C6 b¢

gu¥E_N T_n`U¥ERE CtT_A_ B~A__N TOE I:lJ

chodlig A^frdn d6» ra kh6i nha nu6i tr6 d8 dat de.n VienKhao-ci'I.u a I C6 ai tu6'ng-[uQ.I]g Gut.I.c ch5ng.

OCTAVE,

Tdi tuchg ma'y nha bac-hQc ngay nay kieu-hanh hcmsnhung t6i thay mfty ban vui-tanh kh6ng khinh-ghet c,dcchuyen v6-1y va that la tr6 con.

LAURE

Chuyen` than-tien v6.I}'7 va tr6 con la h&n r6i. Songt6i kh6 rna nhin-nhan nhu the', \Ti t6i tha'y n6 xinli-d?plam sac.

RAYMOND

Chi nhin-nhan di, ctr nhin-nhan di, dtrng St.j'.Chuy¢n I/I.crde cfing ti.6 con, the' rna la mat ang thi-vantuyet-tac ta duQ'c thir6ng-thti.c. Thi-van thuan-tu)'r ho.nh8t la thi-van cda gidi tr6 con, Dan-chhng nhu' chim hoa-mi cia bai hat. H€i'e cd hay la khi nao long hg vui-v6.Cdng v6 gia, con I]gu.dri cai]g trd men iighiem-iighi, uyeli-bac, lo-nghI, va thi-nhan xuat-sac ci.ia hg chi con lanhfrng nha htmg-bien boa-in$7. Baiih rang « Cdrig-c/itz«

ngfii lrong Ritltg-a:ciiih >> (Ijti Belle ou But.S dol.ili{iit±) lilm¢[ ckuyen tr6 con. Vi the rna n6 gi6iig met ca-khi'ic ci'iaOczgr,s.t`.t;t;. Cai cha't-phdc deij-d5 kia, cai ligay-tho. tu}'[:tl-

di¢ii ci'ia tu6i a'ii,tho. mt4 kh6ng ai tim i.a trong nhi-Tng

216 QU¥EN TRU¥EN C6A B_AN Tor

tdc-pham van-churorng thdi c6, durquc gift phan hucrng-vitinh-hoa trong cac chuyen than-tien va ca-dao binh-dan.Nen libi them mau, iihu anh Octave, la cac chuy?n ayv6-ly lam. Ma ne'u chuyen kh6ng v6-ly, thi chuyen s6kh6ng thL'i-vi. AnL chi nan nhd rang nhfrng chuy¢n v6-ly mdi la nhfrng cliuy¢n thd-vi, d?p-d6 hon h6t, mdidem iigu6n all-tii trong cu¢c ddri va chan ngan ta kh6ibu5n_ chan den ch€'t ngudi duQ'c. }I¢t ang thi-van, met

i)h_o turqng, met bi±c tranh hop-thti'c se lam Oho ngut}ita ngap dai, lu6n d6n ca cac nha thuan I)'7-tinh. Day chixem, I.en vat ao cfia ch!, cac lan x6p, cac tay dtin, cac

gi.it nay, 16i may inac nhu. th€ la v6-1y, the rna lai tnyet.T6j ccl ldi kheu i.hi d6.

LAURE

Ddrng ndi chu}`en y-phi.ic, cciu kh6ng bie't gi dau.T6i d8ng-y vd`i can ia dtrng men mii-mie't ly-1uan v§ m}r-thuat. Nhung a ddi ....

_RAYMOND

Trongddi c6 cai dep la sp say-me, va say-me la\'6-157. Cai d?p tuyet-m9 ho.n ca la c`di phi-l}'7 hon ca:chinh la ai-tinh. C6 met cai say-m6 it `'6-l}.I ho'n, la tdnhkeo-ki¢t, vi vay rna n6 xau-xa te. Ong Dickens c6 Ii6i :«Chz c6 k6 dien nidi vui cho'i.» V6-phi'ic cho ai kh6ngct.t mSt vai lan gi6ng Don Quichotte va chua ha lam c6ixay gi6 la ngudi kh8ng-18 ! Ghinh long dai-do a}' cfia Don

QU¥EN I,RUYEN Cil-A- B||l\r Tdl 217

Quichotte da say-dam 6ng. Ong iiem tao-vat ±]gang tam-h6n 6n8.

NhLr vay la kh6ng phai bi lh.a-phinh dAu ? K6 bilh.a-ph{nh la k6 kh6ng thay gi cao-ca va xinh-dep tru'dcmat hg.

act_AWE

Cau Raymond, theo t6i hinh nhu cai v6-ljr md cau

qud khen.tang, bat ngu6n trong tur&ng-tuQ`ng va nhfing gican vtTa n6i vdi chting t6i, dtrdi mt:]t hinl]-thi'i.t`, sdng-llin8 va ngii_`y-bien, cd tb_8 8iai thicb_ gian,d± nhu9 va}. : 6t`

tijFang-ttrqng bi6n rn_St iigu=d'i da-cam_ tji_anh iigh¢-`si vamet ngtrdi €an±dani_ thanh a_nh-hfing.

RAYMOND

Anh phat-bi8u gan dring mat khia_c€inh ti-ong tu'-tudng t6i ; nhung t6i mu5n bi8t €inh hi8u the nalo latt flfGItg-Z[i.cmg» va c6 |]hai, theo tl.i ai]h, ]a kha-nangbi%u-hieu nhfrng si.I.-vat hien cd hoac nhfr.ng si.r-vat kh6ngcd chang?

OCTAVE

T6i la k6 chi bie'i tr6ng cai blip va t6i ndi v6 tu&ng-t`rt.i.ng nhu. ngu'di m[i ii6i vE mau-sac. Nhung t6i Lilt1.fins tir6gng-tuq`i]g r,hi xi'I'n`q t]anh la khi nao nd cho si.]'__

218 QU¥EN TRU¥EN C6A BAN Tdl

vat iihfrng hinh-th8 hoac t€^`m-h6n mdi la, tom lei lakhi nao ii6 sing-ti.io.

FAYMOND

Ti.i tudng-tutyng nhu anh dinh-nghfa, kh6ng bao Sidla mSt kha-nang cfia nhan.Ioai. Con ngu.di hoan-toankh6ng sao tu&ng-tureyng cai g`i chua th^dy, chira nghe,ch.Ira cam, chua n€m dugc. Tdi khdng theo thdi-tbti'c vai`i.I. ban theo tri6t-gia gia Condillac cfia t6i. Tft ca tur-tudng d§u do cam-giac ci'ia ta `'a ti.i tudng-tuqng g6mt.a, kht^trig |2haj sang-tc?o, md la squ tang-htyp cac tu-tudng.

LAURE

Cau dam n6i va}' a ? Khi t6i mu6n, t6i c6 th6 thaydu'o`c thien-thiin.

RAYMOND

Ghii tha'y tr6 con vd.i canh ng6ng d6. Dan H,v-Lap dathay du.qc ngudi ngqua, ngu.di ca, ba ch?in, la bdi trudcd6 hg da thfty dan-Ong, ngTa, dan-ba, c{'i `'a chim-choc.Swedendol.g v6n giau turdng-tut.]`ng. m6-ta daii-chdngs6ng tren cac hanh-tinh, tr6n Hoi'i-tinh, Him tinh va Th6-tinh. Htr I 6ng kh6ng cho Ilo m¢t t-ti'rc-tanh nao du'di tramc,0 durQ.c, nhuiig 6ng gom-gh6p cc+c di'].t., tdnh a'v mat caclira't ngt^!ng-cii6ng ; 6ng me-lot?n tria^n-mien. Tri'ii lai, xem

QU¥EN TRtJ¥EN CBA BAN T0I 2f9

day, mat ttrdng-turQ'ng ngay-tho' kha-cii da lam gi : Homere,hoac n6i r6 hen, mat ga hat dao v6-danh, cho vurQ.I lentar bi8n ca trong.trang met thi8u-phutr6 t{ gi6ng h¢tmat Tang ma}'». Nang ndi, nalig than-kh6c bang mat

gion8 tram-tinh thi6n-than ! Nang n6i : Than 6i ! L`Ta}-con, tai sao in? nu6i con... Me sanh con trong nha nied8 phai gap van xau I Song me s8 len dinh Olympe tuy€tphd.„ Me s6 vao thi€t-dien Than-vuoOng Zeus, me se6m g6i. Ngai va me chac Ngali se ch^dp-thuan.» Chinh nfr--than Thetis da n6i nhu th8. Tao-h6a da sanh ra dan-ba.bi8n ca va vang may; thi-si lien-k8t cac thtr`a'y lai.M6i tbi van, m6i chuyen than-tien d6u a trong nhfrng sq']ien,k8t tai-t`iiih fry.

Nhin qua k§ la ram kia anh trang ph6't nhe tren v6mau bac cfia cay bach-boa. Anh-sang rung.rinh, khong

phii la tia.sang rna la chi8c ao trang cfia mat batien.Tr6 con nao tha'y duqc s6 chay tr6n vi sQ-hai lan thti-vi.

Vi d6 mdi nay sanh ba tien va than-thinh. Trongthe_gidi sieu-nhien, kh6ng c6 mat phan nguyen-tfr naokh6ng c6 that ti.ong the'-gidi thudng-squ.

LAURE

Cau lan-lan cac nfr.than cfia Homere vdi cac ba tiencfia Perraiil[ h6t !

RAYMOND

Ma.y vi ffy dau d6ng mat ngu}.en-thu}QT `ta met th8.

220 QUY£,i\r TRUYEN CtlA B£+_N Tol

chat. Cdc vua, cac hoang-tfr d€p trai, c.ic c6ng-chtia d?pnhu bfln ngay : cac 6ng chaii ng¢-nghinh va She-sq chotl.6 nit, d6u la nhfi.ng than va nfr.th`an cfia thai xira, d€i_

galy kinh-hai hoac vui-thich cho nhan-loai khi con tin trl.«'1:h8mg 84 Ti-Hon» \Le Pet;Lt-Poucet). ((C6ng-ch{1a Dcl Lita»

(Pean cl` ine) ,. «Chdng Rciu-Xcinh,» (Barbe-Bleu), dSeu \bnhtimg chuyen c8-tich bat ngu6n tti_. phuron_g xa, that xa-xam®

LAURE

Tb_. dau?

RAYMOND

Htr! T6i lam sao bi€t duqc? Ngudi ta da mu6n_va con mu6n chi'rng-minh cac chuyeli ay xu5t-phat ttrxtr Bactriane (xtr Ba-Tu tl]6`i c,6) Ngu.di ta can mu6ncac chuyen a'y do t6-t6ng du_muc cac dan H}7-Lc?p, Lfrtinh, Caltes, Ddri`,. bia dat ra d[rfri c¢i thong git`i noi vtiiigkhd-khan a).. Thii}r6i nay d.Li'qc iihi§u bac-hQc d€ii-gia d§d

cao vi biiih-vu'c, ne'u hQ cd lam thi it 1-a khdng pliai liQlam vi khinh-xua't. Va phai c6 met dan-dc kha-quan mdidpng leii mt?I ciicli khoa-hQc nhti.iig tu'-tu6mg hrio-huyan ff}t. Mt:]t iigurdi Jii8t nhi€ii Lhd. [ie'iig m6'i cd th8

met minh ii6i sang-clang b:`iiig liai muo'i thin ti6iig. C€'iciiha hac-hQc rna t6i n6i v6`.I cii.c bq]i d£``y lz}i kh6ng bao Sidn_di sang-clang. Nhulig vfii sii_'-ki¢n li6n-quan d'5n chu±}.¢n

c8lich, ngii-ng6n, thrin-1hoai I"`i hq Oho ld tlo g6t` ,iiiTiu

QU¥EN TRuyEN CbA B.AN TOI 221

da gay hoang-mang khd xfr cho hQ. Khi ho thao m6-ht._iid8 chdrng-minh chuy¢n « Cdilg-chrier Dfl L['z.ci j), g@'c ttr xi'r

Bacti`iane, va chuy¢n « Con C/lan » (R€jitzrd) do chiiih ci'iaJaphet, thi du-khach lqi tim gap chuy¢n « Cojt Ch6n tt no.ib¢-1ac Zoulous (Nam Phi-Ch€`iu), va chuyen « Cdng-Cfu'zc{ I)clLircz ;t noi th8-dan Papous (bc-Chau). Thuy6t cfia cac nhabdc-hQc vi dd bi t8n-thurong nhi§u. Nhurng ly-thuy6t chitao ra va Gem d^e'n cho ddri d8 chiu kh6 v6 squ-kien ngudita gin vao, d8 bi chat lia ca ttr-chi, bi th8i ph6ng va `saur6t bi b8 nhu bong-bdng. Tuy-nhien, cai c6 th6 chac-chan la chuyen than-tien, va nhti.I la chuyen cda Perrault,dell do ti`uy§n-thuy6t thai-c6 nhtrt cia nhan-loai I

OCTAVE,

Clio t6i chin ldi cau, cau Raymond. Tuy tdi itthong_minh `T§ khoa-hQc hi¢n-dai, va chi lo n6ng-nghiepho.n chiiyen v6 bac-hQ(`, uyen.than, nhu.ng t6i cd doc mat

quy8n sach vi8t khi.` hay v6 c€'ic 6ng c'han, ho ch&ng quala nhfrng dan Hongres hoac Hung-Gia-Lgi da tan-ph5Au-Chau h6i thdi Trung.C8, va chuy¢n than-tlioqi « ChdngRd[z-Xcmh» du?c can-tao theo ti8u-sfr xac.that cfia th6ng-che' Raiz b€}o-tall, da bi xfr-giao dudi trieu vua Chai`lesD¢-that.

RAYMOND

r.hi'ing ta da tha}-d8i ban cliu}-¢n fir r3i. an]i Octave

222 QUYEN TRU¥EN CSA BAN TOI

a, va q,uy8n sach nhs cfia anh, tac-gia la Nan-tudcWalckenaer, chi clang dting giay d8 cu6n ken th8i choi rnath6i. Qua that dan Hul]g-Gia-Lgri ti`an vo Au-Chau nbttcao-cao, h6i cu6i the-ky mudi mat. Chinh la ben da-mankhdng-khi8p, nhung hinh-thdrc ten tu6i chulng trong ng6n-ngff La-tinh nghich v6'i 15i chuy8n-boa-ngfr do Nam-tudc Walckenaer d§ xudng. Nha tT-nguyen-hgc Diez chorang ti€ng 6ng Chtirt (Ogre) c6 mat can-coi xua hon ;6ng n6iti.e'ng fry chuy8n th. ti6ng Orcus cfla La-tinh, rnatheo 6ng Alfred Maury (nha nh€^in-chfing-hQc) thi langu6n g6c thu¢c v8 ti6ng 6£J.zzsgHcs (a I xua). Orcusla dia-nguc, la vi than hau-an, khao-khat thit turoi vachi thich an tr6 nit con trong n6i. VS phan Gillesde Raiz. qua that ga bi tl.eo c8 tai thanh Nantes nani44o. Nhung kh6ng phai v`i toi da cat c6 l]ay ligudiv¢; ti%u-sfr chan-xac cfia ga kh6ng cd chtit gi gi6ngchuyen c6-tich, va lam lan CJidng RdH-Xcm/I vdi tenth6ng-ch8 gdm-ghie'c ay, ttrc. lam thiet-hai chang. C/tdrigRdu XflnJi kh6ng qua den ac nhu ngudi ta tao ra.

LAURE

Sad lai kh6ng qua den ?

RAYMOND

Chdng c6 bao gid den dfiu, vi chinh la mat ti.di.

LAURE

Mat [r6i rna gist c{'ic ba vt.>` r6i bi con rang ctiiig

ten ngi.r-lam-qu€.in gist lai I Bt]6n cu.di thi}t ! t6i kh6ng bi8t

QUTEN TRuyEN CbA BAN TOI 223

ga Gilles de Raiz va dan Hiing-Gia-Lgi cfia cau, nhurng toid6iig }'J vdi ch6ng t6i ld chlLiy¢n hqp.Iy clang tin ho'n h8tla met siT.kien lich-sfr. , `.

RAYMONDHdr I Chi nay, durdng nhu di|ng ly la anh chi lam.

Vaca nhan-loai d§u lam nhu hai ngurdi, N6n sT la`m-lan durdrng nhur v6-ly cho h€t thay, thi kh6ng ai lam-lacca. Dd la I.{7-18 tl]ong-thu'drng da sanh ra tat-ca cchc xet-doan lam-lqc, L}'7-le thong-thurdflg day ta I]i8t trai dat dtrng

57en, mat trdi xay chung-quanh va ngudri s6ng d6i-chinnhau dau di lan ngu.quc dau. Vay chi dtrlig tin theo l}'r-lathong-thurdng nh6 ! Chinh vi lay danh-nghTa n6 rna conngudi pham bie't bao t¢i-16i va an-mqrig. Lanh xa n6c]i va quay lai C/id^Jtg Rdzz XcmJi la `rang thdi-duong.Bay ba vq rna chang gie't ch6t la bay l>ii8i rang-d6ng.Dting vay, m`3i ngay trong tuan-16, m`:it trdi moo lenla cha'm-di'rt met bu8i rang-d6ng. Vi tinh-tti, duqc ca-ngcri trong c€'`c thanh-kinh Phe-da (bang Phan-ngfr An-D¢), t6i Kin thti that, a trong chuyen c6-tich nudcGaule, 1?i c6 bo mat liung-ac cfia vi bao chiia. ti§u-vuong thdi |thong-ki6n, song con gift dac-tdnh chtrng-minh ngu6n g6c i.8 xu.a cia n6 va cho {€\ nhan ra, trong16t k6cudrng-bao hung-tQ-n kia, vi than mat trdi thdi-c6,8¢ ri`iu, vi d6 nia dat ten, b¢ rau xaiih mau thcyi-gian.c.,ho ta nhan-di¢n duqc than Indra cfia fin-D¢, vi thanci'ia Ban_Ti`di, than s£1ng-rang, mtra rdo, sam-set, c6 borau mLiu xanh hie'c.

LAURECSu lam o.n Oho bi6[ giti'm coi c{'j phai hai ky-si,

met la con I.6ng, met la ngudi ngu.-l{.im-quan, deu ldthan fn-DO chang?

224 QUYEN TRUYBN CbA BAN '1`01

RAYMOND

Chi cd nghe n6i de'n than Acwins va than Dioscureschua ?

LAURE

Chua lan nao

RAYMOND

Than Acwins cfia Xn-DO va than Dioscures cfiaHy-Lap d§u turqng-trurng hai bu6i chi8u ta. Vi'vay, mentrong truyen than-thoai Hy-Lap than Dioscures Castarva Pollux giai-thoit than binh-minh Helene bi than mattrcri Thesee giam gift. Con rang va ngudi ngqu-lam-quanchi lam c6ng chuyen kh6ng ho'n kh6ng kem la ctru-tho{£itchi hg, ba vq Chdrig Rdu-Xcln/t.

OCTAVE

T6i kh6ng phfi.nhan 16i giai.thich ay la kh6ng tuy¢t-xao, nhung t6i cho lan thi8u canuban. Lhc nay anh du8it6i va vdi Ida huong-mach va may dan Hung.Gia-Lqictia t6i. D8n lurqt t6i, t6i tuyen-b6 la phuong.thtrc cfiaanh kh6ng mdi-m6 g`i va 6ng n¢i qua-c6 cfia t6i, uadoc sach cfia Diipuis, Volney va Diilaure, da nhin thffyhoang-dao trong ngu6n-g6c cac squ shng-bat, thdr-phurqngOng lao ndi vdi toi, lam in? t6i birc-tti.c, la chtia Ki-t6chinh la mat trdi va mu6'i hai vi tang.d6 la mudi hai thangirong liam. Nhung cau bi8t kh6ng, 6ng can bac-hQc, lamcach nao met nha tri-tht'i'c boa-hgp vdi Dupuis, Volneyi

QUYi±N TRUYBN CUA BAN T0I 22:i

Dulaure vat 6ng noi t6i cliaiig? Oiig fly dp.dqiig thuy8tcfia cac vi tren clay vao ti%ii-sfi. ctia Napoleon De-nhtrt vachtrng-minh bang phu.o.ng-phap dd, raiig Napoleon kh6ngt~;d tbat-sap, tigu-sfi= 6ng chf la than-thoqi. Ngudi anh-hhng sanh ra tren h6n dao, chi6n-thang trong nhfrng vhn8B6ng-Nam Au-Chau, ma't u.v-]quc vdi mtla d6ng ncri mienBac, vat hi€n mci't du.di dai-du.o.ng, thi tlieo mat tic-giarnA t6i quin mtit ten, chink la mat trd`i. Mu.dri hfli vii-Lr6ng-ianh cTfia ngu6`i la murdri hal curig trong hoang-dao,]]5n anh em cfia ngurdri la b5n mria ti6t. Cau Raymond`cri, t6i sp e cau theo cach d6 rna giai-thlc,h CJid7tg RdH-

Xc!jiJt, nhu nha ti-i-thdrc kia d6i vdi N±ii[]oleon De-nhtrt.

RAYM©ND

Ti'ic-gia rna anLi neu i`a i`t'> tai-ti-i \r:`i, nliLr iinli n6i,

c6 hQc-thtrc nfra; 6ng ten Jean-Baptiste P6res. Ong ch6td£`ng khi lam thti-thcr a Agen, nan 1840. Quy§n sdch nh6lc?-kit ci'ia 6ng nhan la : « Vi sao +\Tc{pozt5o/1 jfJi6ng bcio gz.6.

hiru-hi¢n» {Comme, quoi Hapol6on n'a jttmais ettist6) dsaLa'n-hAnh, n8u t6i kh6ng lam, li6i nam 1817.

Chinb la met bai phs-binh kheo-leo v8 phu.ong-

|jh£'`p cha Dupuis. Nhung l}'T-[huye't rna t6i d{~i dan-giaicho anh c£'ich tlii.rc-hhnh I.ieng-re ti'rc-nlii`en kh6ng hieu-

lu.c, lai xay-dt.I.]ig tren van-pham va th.+in-tlioai-hoe d6i_chi€u. Nhu. aiili bi6t, aiih em Grimm th:\ii-thap rat nhiaiicliuyen than.tho<?i 1]inh.dan 6 Dd.c-qu6t`. Noi gu'ong hg.hau h6t ci'ic nurd.c khac d6u lam theo, va hien, nay chtingta c6 nhi§u su.u-tap chuy¢n than-thoai xtr Scandinavie

226 QUYhi TRUYEN C6A BAi\t T0I

(Bac-Au), Dan-Mach, Flandres (Phap, Nga, Anh. Y, Zou.Ious (Nan-Phi-Chau v.v... Khi doc cac chuyen than-tieli,xndt-phat ttr cac nudc khac nhau, ngudi ta d§u ngac-nhiend6 y rang tat-ca, boac hau h6t, d§u theo mat s5 it chuyenki8u man. Nhu chuyen c8-tich nay cfia str Scandinavie,hinh nhu rap khu6n vdi mat chuy¢n kia a nude Phap,chuy¢n dd lai gi6ng het nhfrng dac-di5m cia mat chuyennude Y. Valai khd rna chap-nhan rang may di6m tuo.ng-tp kia la k8t-qua cfia nhi§u lan trao-d6i lien-tuc gift.aLcac dan-toc dugc. Nhur t6i da ndi khi nay, ngudi talqi gia-thuy6t rang nhi§u gia-quy€n nhan-loai da bi6t samc6t chuyenkia, trurdc khi chia_tan, vi hQ da tudng-ttrqngnen, ttr thai ti§n-sfr thai-c8, ltic con a chung nhau.ri'in v6.inhau. Nhurng bdi kh6ng ai iighe n6i d6n mat mien nao,hay mat tbdi-dai nao rna cac gi6ng dan Zou(ous (Nan-Phi-Chau), mgi Papous (Uc-Chau) van dan fin-D¢ cho bban chung met d6ng c6, thi phai nghi d8n cac k6t-hqpcia tu-tu&ng nhan-loai trong thdi au_trf, dau dau ctingd6u gi6ngy nhau, cT~mg nhti.ng quang-canh da gieo trongdau-6c tat-ca cdc ngurdi ti6n-c8, cfing nhfrng cam-giac

y-bet, va toan-ths moi ngudi, dsu kh6I]g ti.anh kh6i canhd6i-I.et, tinh-di, va sq-hai, d6ng dan doi trdi, chin clapdft, nen khi nhan-dinh tao-vat vi d!nh-mang, cting d6uti.rang-tu¢ng nhfrng tan-kich nho-nh6 gi6ng het nhau.

Chuyen c6-tich cfiaL vtr em, ldc ban so, cting chi lamat m6-ta canh ddi v{\ si|-vat thich-ddng d% mua vuicho` k6 that chan-chat ngay-thcr. L6i mo-ta fry kh6ngkhac nhaumay trong dau-6c ngudi da tl.ang, ngudi davans va nguti da den.

QUYEN TRUYBN GtT;A BA^\T T0| 227

Ndi xong chuyen nay, t6i tur&ng t5t hcyn nell dt.ravao c8-truy§n fin-Au va men phan ngu6n den t6-t6ng tat.-dr mien Bactrjane, kh6i c,an lo-nghl den c{ic, dan-toekhac'

OCTAVE

T6i rat vui long nghe cau. Nhirng cau c6 nghI Tangmat va'n-d6 qua mh-mit nhu the, den ra ]]an gau nhuvay c6 hai gi kh6ng ?

RAYMOND

Ndi dulng ra, t6i chac squ ban phi6m trong met l`'it`n6i chuy¢n than-mat i[ nguy-hi§m t.,ho d8-tai t6i, hon lit

phu-di6n ly-luan, vi6[ thanh met thien khao-cti.u. T6i Ohohay trurdc, anh chi ddrng lam-dung ldi thti-nhan a'y d8ch5ng lai t6i nhs, t6i s6 dinh-chanh li6n khi anh chi t6ra dac-the. Ttr day, t6i chi lap.Iuan bang sT xac-dinh.Tdi tir cho y-thich durqc n6i nhti.ng gi t6i chac-chan rnathai. Ann chi durgc bao trudc r6i d6. T6i Kin n6i themla n8u t6i c6 mau-thuan, chuyeii c6 tli8 xay ra lam, t6is§ h6n-hQ.p hai tu-turdng turong-phan cfia toi, hau chackh6i lam thucyng_tan met }'7 L6t trong hai tir-tudng ffT6m lqi, t6i s6 gat-gao, curong-quye'[, va, n€u c6 thden cu6ng.tin .

LAURE

D6 chdng t6i xem di¢u-b¢ a'y c6 hap vdi guongmat cau kh6ng ? Nhu.ng ai bat-bu©c cau ?

228 Qul-EN .1:RuyEX C6A B.|N T0I

RAYMOND

Kinh-nghiem. Kinh-nghiem cho '[{^ji th&'yfioai`righi r-S-ng bao±]a di ma'y, cfing lig-ding lai,

bat dan, hoac n6i, hoac hanh-d¢iig. Vti.a n6ixac-nhan rai. Phai c{'j lap-[rLTdng minh. Toi nhan-nhuqug theo lap.trudng #y. Nhu. the, t6i s§ 1oqi bdt choanh chi iiha'ng {i8ng «c6 l§tj, ttii€Tii t6i dam n6i», «d€}i-

khdi rihu>>, \7ti nh-fi.ng 16'i-18 van-]ioa khac, rna chi c6

m¢t minh Renaii mdi di6m-xiiy6t dLi}7en-clang duqc.

OCTAVE

Cau ctr g.atg€io, cii.ogng-quy5t, Nhu.ng lalm on trinh-bay- gi-tim chtj c6 thi:i5_h|i m¢i c.htit. Ij-iian_thu}7gt c-aa can

ra lam Sao, i\7i h-i€n gi6. ca-ii da c6 sgiii r6i dd.

RAYMOND

Nhrrng ai hie't di6u-khi8n lam.tri trong sap khao-ctrubiic-lioc t8ng-qu±'il, ilaii nhiii-nhan rang, trong cac chuy¢nthan-tien, dan t.6 than-thoai va ngan-ngfi. t6i-c8. (^)ngMax Mullet. n6i ([6i ch{ic a6 the lap dting y theo ldi6Iig) : «Cliiiy?n c8-tlch l€`i nhi~rng th8-ngfr can-dai cfiathan-thoai, va mii6n c,htiy¢n ti-a thanli dau-d6 met thienkhao-ci.1.u khoa-hpc, thi cfing-viec l`h6`i-thao dan-ii6n lal

phai ngirQ'c d6ng m6i c,huy?n can-dai v§ met chuy¢n c,8-tich xua ho']i, vti m6i c?5-tich v6 mat th:Sn-thoai nguyen-thll)Or»

LAURE

Vay c6ng vjec d6 cau da lam chLra?

QUYE^\' TRUYE`\' G£'A BLiL\' .1-01 229

P`_AYMOND

Ne'ti tt)i da lam c6ng-ti.inh kinh-khfiiig d6 thi d;iHt6i kh6ng con mt:tt sgi t6c, va toi clil c{iii [Iii'i vLii nhin

thfty anh chi sau b6'n cap kie'ng tr6n, d[rdi anh che ci.iavanh mfixanh. Gong vi¢c d6 chua lam durqc; nhungtai-lieu can-thi8t da gom-gop day-dfi d8 gii'ip cdc nhabac-hQc minh-xac la chuy¢n than-tien kh6]ig |]hai dotudng-tu.Q.iig bt`jiig-long, va tr€'ii lc?i, ttti`ong nhiaii tru6.iig.

hgp, Iihu 6iig Max Muller dc8i ii(')i, v6.i g6c r€ ct'ia n(.i,

chuyen con ban vao m`am-m6ng chanh ngay cfia cac ng6n-ngfi. va tu'-tur6ng tlidi-c6,» Nm.ng vi than gia-nua, suy-bqili'i~lan, dat ngoai v6iig th€[-si.I, cfing ci`in dting dugc d8 gidpvui ti.6 nit gaii trai. Chinh ld nhiem-\7u cfia bSc lam 6ng ba.C6 met {`6ng vi¢c nao kbae ihlch-ht.j'p ]t'i{`, tii6i gi€`i clHi niay

\7i vua-ch['ia thdixua cfia dc*t va li`dri kin chang` ? Chuyenthan-tien la nhfrng cing thi-van t6]i-giao, rna ngirdi d6.ilang quen, nhurng duqc ina'y cu bA m¢ dao, nhd dfli,thu¢c iiam l¢jng, Nhfrng thi-ph?am ay tr6' thanh ngay-ngo, nhu.ng con duyen-ddng tren d6i mt^>i me'm-m6ng ciiacu ba quay to, khi thuat I?i clio cac chau, ng6i x8m-chung quanh ba trut}c ld su.di.

Calc b¢-lac ngudi da trang i-16ii phan-lan : nh6mthi di dir6`i met ban-trdi trong vt`it, doc thet> nhi§u m6mda't, c6 matbi8n xanh-tii.oi I.eo-\Tang ; nh6m thi damminh trong su.ong mi`i b[i6n-Jja, no.i ven bi8n Bac

phu'ong rna chan tr6.i mat dti'[ l{in-1¢n, va ch{ c6 thedoan m6 nhfrng hinh-d£'ing m€ip-md, quai-cli. B¢-lac khactan d6ng d6` trong nhfi'ng d5ng hofing menh-m6ng bu6n-bcxi, cho bay ngu.a O'm g:a}T £Vm a,6 ; b¢-lac khac na.a lai

230 QUYEN rl`RUYliN CtA B.+r`' Tor

iiitm ngh tren tuy6t d6ng-dac, nhin len bau-trdi mausat nam kim-cu.o'ng. Cd b¢-lac lqi di hai b6ng vans trenvtlng dat da -boa-cucmg. Va cdc con chau xti. An-D¢ d§tic6 u5ng ntl'dc ma'y d6ng song t,oan c6i Au.Chau. Nhunga dau-dau, ti`ong clidi, hoac durdi 1§u, hoac trudc d6nglfra la cay nhtim ngoai d6ng tr5ng, di'Ta b6 thud xua,den luQt thtinh ci.i gia, dell lap lai Oho tr6 chau nhfrngchuyen than-tien cu da nghe h6i con tho-au. Cfingnhfrng nhan-vat a'y va met c{^iu chu)J¢n xu.a ; duyngurdi thuat lai da v6-tinh them vao nhfrng mau sac,khitrdi noi hQ d€~i th&, va vting dat dai noi hQ sanh-s6ng va sap duQ'c cb6n vtii. B¢-lqc ti6p-tuc bLrde di,trai qua nhfi.Iig met m6i vci nguy,hi§m, b6 lai sau hQ,`'6 i]hia D6ng-phu.oiig, ha t6-mau ch6n nam gift.a damngu6i che'[, tr6 hoac gia. Nlurng lihfrng chuy¢n than-tienth6t ra noi m6icu l]a, gid day da gia-lanh, bay len chng-khap nhur burcm-budm cfia nfr-than Psyche, vat cacbtrdrn mtp]ng-manh, ba't-diet ay lqi dau tren m6i nhfrnglx`i cti qtia}' to kh{'ic nfra, da lam sang-rquc d6i mat mdto cfia cact{`in nhi-d6ng cfia met dan-t¢c thai-c6. Vdai da ka chuven tt C6rig-cJt['m Da Lck.tl » cho tre nit gaitrai nurdc Phil), ({ nudc Phc4p hi§n-diu » nhu 16.i ca trongbai hat ? Chinh td4€ i\Tg6~Itg T6{.>, (ilfci ttyfGI.e J'O{.e). theo

cAu tra lcri ci9ifl cdc nhal tb6ng-thai trong lang.n4?i`7g6~|tg rd{. qu{`iy-to. kh6ng ngtrng va k8 chuy¢n kh6ngngd[. R6i cdc iiha thong-thai lei tim-hi8u. HQ nhinra ilf¢ .Vgo~ng 'rdi. trong ba hoang-hau P6dauque (nfi.-thcan cd chan i]g6ng) mc4 c€'`c nha nan turqng da t6 lencfi'a chlnh nha-thd Sainte-Marie de Nesles, tl.opg gido-khu thank Troyes, tr6n ct'ra chinh nha-thdr Saint-Benigne

QUYEi`` TRUYEN CtTA BAi\' Tor 231

\

tbanh Dijon, tr€n cfra chinh nha-thdr SainLPourcain aAuvergne, va nha-thd Saint-Pieri`e a Nevei`s. HQ nhani`a IThT? Ng6~iig rTdz. nCii hoang-hau Bertrade, ba vcr lam

chuyen cfiii vua Robert ; noi ho€`ing-hau Bei`the chan to,in? vua Gharlem&gne ; ncyi hoaiig-hau S€ib€\, v6Ii shng-bai than-tuqng, c6 ban chin ch6 ; noi ba Freya c6 banchan con thien-nga. `7i nfr-than xinh-dep ho`n ca a xiiScandinavie ; iiCii ba thdnh Lucie, rna liinh-th8, nhu.danh-tanh, d§u la anh-sang. Nhung di t`im lam chi Ohoxa-xaln d8 bi lac hurdng. ilJ? i\'g6~jtg 7'dz. la gi, n6u kh6ng

phai ba t6-mau cfia tat-ca va la t6-mau cfia chting ta, ngudidan-ha c6 lam-hall gian-cli, ban lay gdn-gu6c, lam c6ng-viec hfiiig nga,v v6gi long cao-ca dalig-kinh, va tuy kh6-h6o vdi tu6i gia, h6t con mi'iu thit, gi6ng nhur xac conve, cting van con thuat chuyen ben 16 surdi, dudi xa lihad6ng khdi, va k6-18 Oho dam tr6-nit trong nha nhfrngchuy?n dai-d6ng kia d8 chi'ing n6 tha-h6 thay muonngin su'-vat. Va thi-ca th6n-da, thi-ca d6ng-noi, i`drng,su6i, trong-tr6o tho.4t ra ttr cfra mieng mom cfia cu ba.

¢{.,.nhu gi6ng nirde kia qua trongva qua d?p

Chay elm-dam tdr ngu6n su6i thieli-nhien.»

Theo dqi-}'' c5t [ruy¢ii cfifl t8-tien, tren c5t tru}'en

xdr Xn-B¢` n4t3 Ng6~I!i/ r'dz. then-det nhi6u hinh-anh quenthuoc: ng6i dan vdri ma'.v ihip to, tdp l8u, d6ng-diig

phi-nhieu, khu 1.ding huyan-lii va cac Bd dep, cac ba tienrna dan lang dell bie't, `ta nang Jeanlie-d'Arc c6 le dii thfi}yvao met bu8i chi6ii, du.di c,ay d6 to, dq'a b6. su6i„.

S.io, chi t6i i`,a 1£`un hang cliuyen than-tien cfia chi|'l||rfl .;,

232 QUYEN TRUYSN CtTA B_+_N Tot

LAURE

Nd± di, n6i {±i, tdi ]ighe cau day.

RAYMONL)

Ri6ng t6i, n^6uphai lqua chgn, t6i s6 vuil6ng tang catd sach tri6t-hQc, dg ngudi ta chri'a lqi t6i quy§n truyen«C6jig-cJli'k[ Dtl L['{'cz>>. Trong tci't ca van-chu'ong chring ta

chi c6 ngi.1-ng6n La Fontaine la cam-thong,. nhii. chuyenctia il/€J i\Tg61ig r'dz.. C€'ii thi-vcin cfia d6ng-€'ing fly, cai d?phhiig-tri'`ng vd s€`iu-dam v6 cdc chu}Ten gia-si.I..

Nliuiig Kin ph6p cho t6i tap.trimg va c6-dtlc laivai nhaii-x6t quail-trgi]g, khong n6n d8 tan-m€'ic troiigcau chuy¢n. Ng6n-ngfr so-k'ndi dell tohn bc?ing hiiih-anhvcilamlinh-dong nhfrng gi durcrc kit de'n. Ng6n-ngfr ra'y d§unhali-tinh-hod cac vi tinh-tri, v?ing m€`iy, « nhfi.ng con b61r6'i », €'inh-sang, gi6 vfi rt?Iig-doug. TIT ng6n-ngfi. bang-bay,liiih-d¢>ng, nay s€mh thaii-thoai va th- than-thoai 1)hat-sanh chuyen than-tien. C6t chu}'en bi6n-d6i kh6iig ngh.ng;vi squ thay d8i la nliu-}'6u cho sir sank-tan ! Cliuy¢ii ducrc

nghe va vie't di'ing y theo, \7a t`,t~mg may, kh6ng gap hangti.i-thirc nao Gem n6 }j`i_e'n-thi``inh 16i ts't-du ii6i b6Iig . vd vi

d6 rna gie't ch.5t n6, Ngurdi hi6n-lAlih thay trong chu}7en«C6jtg-cfi{'«{ I)" JjL'z.(z» chi la (:6ng-chL'ia Da Lira mii

thai, kli6nglion kh6ng k(im. T{.`e-gi& I'ei.rfitilt cfing kh6ngtim gi khdclq. KhoaJ]9c de'ii, iliotit iihin su6[ doqn than-thoai va cau t.hu`'£n 1.Z}i lit'>i : {fRqng-d6ng bi€n thi`i`nh

(1,6Iig_chi'iti Da Ltr:ut, C{`mg^{.!u'L.i Dzi Ldr'£i ld lJuiii j`:'-.iiig~

ctuyEN 'I`EJ``{Ty£,_N cri,\ a_+_N Tfti 233

d6ng; nanglal con cila thai-duong `ri nang do anh-sangmat ti.di sanh ra...

Mat tr6`i !iu6i-du.6'ng trong tfiu iigt.I_'i`, gifi!a d€im

ngqua qLi}rr dugc mang gidp-mci ]j:~tiig l{vai}g kh6i vil fell

theu», in¢t con lira rna tao-hod cia s`anh ra rat ks'-14,theo chuy¢n c6-tich da k8, la ch6 6 To'in n6 n&in, m6ibu6i sang, thay vi dcr-bfin, lai phil toan bang ti6n vangdd cac loai. Thi ra con lii'a d6ng-phuo.ng ra'y, lira rti'ng,ltra hoang (a M6ng-C6, Tay-Taiig) hoc¥c ngpa 1.an, lal thien-ly-rna cfia vangthdi-duong, va m2{y d6ng [i§n vang phfltren 6 rcrm nd n=im, lal nhfrng d6m sang do mat tr6`ichi6u xuyen qu€i canh lti. Ta'm d£`i cfia n6 cfiiig la mat bi%u-hieu dac bi¢t lurQ.ng-1ru.ng cho dam may. Rang-d6ng khoaclen r6i bi€n mat. Anh chi cd nhd man-c£'inh xinli-dep li.icC6ng-chtia Dcl Lira trong chi8c a.io mciii da trdi, du.gc hoan8-tL7r deptrai, gh6 mfit v616 8 kh6a, nhin thay chring ?Hoang-tfi'ay, con 6ng vua, la mo{ tia-sai]g mat trdi...

LAURE

Chi8u xu}'en qii±t ct'ra, ngh`Ia la gifra hai d.4m may.

phai vay kh6ng ?

RA¥MOND

Kht`)ng th3 ndi dri ng ho.n nti'a du`¢c, vci t6i thfy chi hi6ur^at I.anh khoa thaii-[ho{ii-hQc d6i.chi8u. Lay met chuyen

gian-di ho.n h^e't, cliu\`t`3n m¢t thie'u nfi. nh:i 1.a hal boiighii'dng, hfii vien !igQc-ii`ai ``7€\ hfii vi6n kim-cu.ong. Thi8u-

m~i' .at'y lf`i bu8i r.qiig -d(`)ng l£``.in cho hoit lid i.7£1 durQ'm

23! QU¥EN TRUYEN CbA_ BAN TOI

giQt sucmg chng vdi anh-sang. C6 chi hung-dfr cda nang1?i khqc rfl c6c nhai, la sirorig md -Nalng LQ-Len, lem-lu6c vi bui than nhc4 b8p, chinh la bu8i rang-d6ng u-amvi may che. Hoang-tfr tr6 dep cudi nang la mat trdi.

OCTAVE

`7ay ra may ba vcrcda Chang Rau-Xanh la nhfrngbu6i rang-d6ng, C6ng-chi'ifl Da Lira lal mat I.ang-d6ngc6 gai mi¢ng nha ra bong hu.driig va nggc-trai la m§t rang-dong, Nang L9-Lem la inot i`angr-tT6iig. Can chi clii Oho

chi'ing t6i loan la rang-d6ng..

RAYMOND

`Ti buai rang-d6ng, rang-ddiig hi[y-hoang 6 Kn-B¢;la iigi[6n phong_pliti nlia't trolls thaii-tlioai dan Aryas. N6duquc ca-tung bang vO-;5 dfllih-ti`r va hinh-thtrc, trongcac th£'inh-ca. Dem vtra den, ngudi ta deu gQi nd, chddqi nd vdi mat ni6In h}--vong xeii sq-hai :

« Rang-ddng, b€+n c6-.`ura cfi€i cliting ta, cd trd lai

chang? Quy§n-lquc cfiii dern t6i c`6 bi than dnh-s€\ng d€inhbat cliang ? Nhung Hang d€n, cd gdi {urcri-sang, « nangde'n gan m6i nha », \yin mQi ngi[.dri d6u ban-hoiin trong da.Chinh nang la {'ii-nil. c[.ia D\'iltLis, vi iii~i'-than chivui b6 m€`i

m6i bu8i sang, d8u d€`i[ d£`ui b6 li.di di an c6, daii b6 c6vt'i sfra nc¥ng-triu giilo~i`i¢`t. nbi~mg Sit.>l. suong tiroi-nhtian

II.€Ii rn*t dart kbo-khi`Lri.

QU¥EN T_RU¥EN C6A BAN T0I 23.5

Nhu ngudi {a da ca-ngQi ltic nang den, ngurdi tacting s6 ca-ngqi ltio Hang chqy tr6n, va bai thanh-ca cfr-hanh 16 thang-tram cfia m€it tr6i nhur sau :

« Lai mat hanh-vi hting-ti.ang rna Ngai da thi¥c-hi¢n,h5i Indra! Ngai danh bai con gal cda Dyaus, mat thie'u-

phu kh6 thfing n6i. Vang. con gai cda nfr-than Dyaus,nang Rang-D6ng kieu-hdng, chinh ngai, Indra, dai anh-hhng, ngai da dip nang tan.nat.

« Nang Rang-D6ng voi-va xu5ng chi8n-xa gay, vi sglndra, Kim-Tinh-Nguu, danh nang.

« Chi6n-xa ngim d6, gay ttrng manh : con nang dachaziy trb'n tliat xa r`6i.»

Ngudi C8 Xn_D¢ da tao Rang,B6ng thalnh mo.t hinh-anb bi6n-chuy8n, nhung ltic nao cfmg ri.Tc-rfr, va nhirng|]han-chi8u ]u-md va bi8n.chart ci'ia hinh-anh ay con thayGut/c trong c€'ic chuyen rna chi'ing ta vtra k6 ra, crilig nhurtron8 chnyen « C6 86 chodng khdn d6 » (I,e Petit Chcipe-;lan j.oi[gc) nfra. Mau khali cfia cO ch€'iu gai Ba Noi-t6 ladau-hi¢u dau-tien cfia ngu6n-g5c thien-tinh. C0ng viec saic6 gai dein met banh da vdi binh-sfra lam cho co gi6rngiiang Rang-D0iig ci'ia V6t!¢.`. (Ph¢-dch fin-DO,`, nang na}rcfiiig la mat str-gis. Cdn con chd sdi an thit nang...

LAURE

La vaiig may,

RAYMOND

Kh(`mg |]]i;'ii c.hi :`+. Chjnh li`L ITliT`l tl'{`J.i.

236 QU¥Er\. TRU¥EN CUA B.AN T0I

LAURE

Mat trdi la chb sdi sao?

RAYMOND

Ch6 sdi hau an, c6 b¢ long rang ngdi, lh Vrika, con_chd sdi cda xtr fn-Do. D{rng quen la cdc vi than thai-duong, Apollon Lycien cfia Hy-Lap va Apollon Soranusctia La-tinh, d§u bi8u.hi¢u baiig con chd sdi.

GeTAVE

Lint sao ngurt`yi tfl so-sdnh mat trdi vdi chb sdiduqc ?

RAYMOND

Khi mat trdi ndng lam can nudrc trong h6, d6t chayd6ng c6 va lam kh6 quaiih d€i lurng cac b6 gay 5m, th&h6n-hQ6n, hr6i le dai ra, thi c6 phai mat trdi nhu l`amat con cnd sdi hau an kh6ng ? L6iig sdi scing-ngdi, mat`sof sang-i`q'c, raiig nile ti`ang.n6ii, qu€`i licim va lung catmaiili-me ; ii6 do tti. mat trdi rna ra, b6.i anh ch6i ci.ia bt:>long va cap rmat 116, bSi sire-manh tall-phd ci'i€i hamrang n6. Anh Octave, aiih it sg mrit trdi trong xir jm-m€'it c{'] c€``_y le cto.in bang nay. nhung C`d ZJ¢ c/ioctjig _/{_/!tLtji

t7,-; ttii i.:I tifi'n, da di qu.1 nlii€u `Thiig n6ng btrc.

QITTEN TRUYE,N CttA BAN T01 237

LAURE

Rang-D6ng che't r6i s5ng lai. Nhung Cd 86 cJiocuigitfrdn d6 ch6t lu6[i kh6ng trd \t§. N6 c616i ham hal trai d€ipa nghe ldi ch6 s6i ; song le, ay c6 phai la met cd. d6 _hi5n thit kh6ng chtit x6t.thuong chang ? T6t how cb nen'Oho n6 ra kh6i bung con thd, nhur rang-d6ng kh6i dent6i chang ?

RAYMOND

L6ng ti.ac-an cL.ia clii that y-nhi. Cd BG c.frodng /f/ttLi'ncT6 lam s€io ch8t h&n dirQ'c.. jl/i' +\r#d~Ii.t/ r'6{. khong nlidranh

doan chat cda call chu\+en.

« TLi`bi gi[i kill c,b tl{'e qu6n s6t in(.]l i]di ch6 >>

Song ma'y cu ba nur6'c Dtrc va iiudc Anh d6u bigt r5lci f,Td Bt; cJ!odjtg /I.Jit?n do' ch8t r6i s6ng lai lihu rallg-d6ng. Cdc cu k8 I.ang c6 ngu.di thq-sam m6 buiig con thtidem ra c6 b6 hang-hao, nang m6 mat to va n6i ;

« Trdi ! Con sQ. lc+in sao va tl.ong a'y t5i om !»

Ti`ong ph6i]g coil gdi ch!, vdra r6i t6i c6 1at met

quy8Ii sach hinh rna hog-si ngirdri Aiih tell WalterCrane da {0 mau ri.re-r6' nhi6u h`inh tu.dug-tuQ'ng vh!atuy¢t-dieu vdra thiin-tinh ; 6ng c6 y_tliti.c v8 chuyeii c8-tich va long y6u-ddi ; 6ng t6ri-trQng d;-`7c:ing va Lhu'&ng-thi'i.c hi¢[Ftai. D6 la Linb-th:in daii-tot. +-\iih. Qiiy8n t£.`ip t6i

lot xem c6 ]jan-van vi`i milih-ht]£.i chu}'eii C`d Jj'c; c/zoc.mar

I:l«Uln d6 Txnbc AT+h (IJitlle, Re(I I+itlilLg Hoo{I) . C.+lb 8bl url{:t

tii."i c(^) bE ; nlHHng i]i¢[ ili€ii-thi.I in#c £'Hi =\anh. tiH;in

238 QUYEN4 TRUYEN CtYA BAN TOE

dhivang va giay 6ng lat, ban mat vien dan gifra haimat sang ngdi cfia ch6 sdi, Iffy dao thQ. sam m8 bungcon thii, vat c6 b6 thoat ra, tuoi nhu b6ng hudng :

« C6 mSt thQ sam kia (chac-chan lay thi¢n-xa)

« Nliam ban vao ch6 sdi khi nghe ti6ng nang la.

«Vi th8nen C6 86 chodrtg ft/id]t d6 tr& v6 nhav6 squ, phai vay chang ?

« Va a day, nang s6ng hanh-phtic de'n tu8i gia.»

Str that la vay, chi a, va chi da doan trdng. C6nVe chnyen « C6ng-chtia ngfi trong Rdrng_ttanho in.A crfotchLi_yen rat men tho va sAu-sFic ....

OCTAVE

Chinh la rc?ng d6ng I

RAYMOND

Kh6ri8 a.in. C6ng-clttia ng& tl.ong Ritng =x.cinh, ConMeo mang hia (Le Chat l]ott€) T* Thdung 86 Ti-Hoitthu¢c v8 loai c6-tich khac cfia fin-DO, thuoc v6 loaitug'n8-trurng cho say tranh-dan giti.aL mtia dong vd mh€ilie, Oho s¥ tuan-hoan d8i mdri ci'iLqL van-vat, cho s¥ ba't.dietci'ia chuyen thzin Adonis dep-cle, cfia bang hudngctr mai h6o t€in r6i tutj.i n6. ti.6'l:}i. Cdjig cJi[tc[ rtg[`i

/I.olig Ri'rji# ;t'{-tj!Ji charig ai kli€ic ho.n ld nang Astel.ia,

ngu'6.i chi ttro!i.tham ct'ia Latone, chang qua la nang(-`,o}.:i, Iii!`ug Pi.oserpine. Tri tu6'ngHturqng cfia binh-dan

QUYEN 'l`RUYtiN GOA BAN T0I 239

cam-htrng that ddng khi tao cho dnh-sang mSt h}nh~ddng rna anh-sang mcyn-man rtit au-y8m tren mat d#t,la met hinh-clang met thi6u-nfr tr6-dep. Rieng t6i, t6i yeuC6rtg-chtia ngfi trong Rtrng ceaith, rLgaLng vb± Em±-dyce cfia Vil.gile, vcr Brunhild ti.ong tap Edda, ci haid6u bi thuong, ngudi bi ran can, ngur6`i bi gai dam, vad§u durqc dem th. c6i u-minh ra anh-s.4ng, thi8u-nti. Hy-Lap do mat thi.-sI, va thie'u-nti. Scandim{\'ie, do mat v5-turdng, hai ga d6u la k6 si-tlnli. S6-ph{:in ch'Ling cfia cac anh-htlng anh-sang trong than-thoai la tan-bi6n, khi bi thucmg,do mob vat nhon, gai, m6iig vLi5t liay cat su6t-chi. Trongmat chuy¢n than-thoai xtr Dekan do c6 Frere than-thap,mat cO gdi nhs bi x6c vao m5ng cda con qu}'' Rakchasada a cfra; c61i6n te xiu. Met 6ng hoang di ngang

qua, b6ngco len h6n va sur&i a'm c6. Chinh-y8u cfiacac tan kich va mtia d6iig va mtia he, bang t6i va anhsang, dem vcr ngay la sp tie'p-tuc tai-khdi kh6ng ngtrng.Chuyen c8-tich, do Perrault thuat, khdi-sap lai khi ngurdita turdng da c'L]am-dirt. G0ng-chi'Ia thanh-Ii5n vdi Hoang-tfr va c6 hai con, cau b6 Ban-Ngay va c6 b6 Rqng-D6ng, la Aithra va H6m6ros cfia Hesiode, hoac ne'u aiihchi mu6n, laphcebus van Ar[6mis. Hoang-tfr di vang,in? chang la mat I]a chan, mSt con quy Rakchasa, nghiRla den t6i khfing-khi8p, ham-doa nu6L s6ng hai dtracon nl±a viia, hal anh-Sang tr6_ti.ung, rna t(viia mat

tl`dri >> trd v6 ctrii-kip...

Thien anh-hting-ca cf[a Ba-Tur, qu}'a`n Schahnameh,cho ta bi8t chu}'¢n mat ngurdri anh-hting ctiiig gi6ng s6.

phan vd± C6ng-chtia ngi9i tl`ong Rtrng ccanh. Isfendiar,

210 QUYfiN TRUYE+\T CtTA -BAN 1`01

m€t kh6ng bao gidr lusi gunm nato gay thirong-tick duapc,lai bi che't v§ c€'ii g€`i dam vao mat. Chu)Ten cfia Balder,trong Ecldct xti' S(.€`ndinavie, cd nhi§u di3m gi6ng r6-

ret bow n&aL vb'+ chnyeT\ C6ng chtia ngfi [i.ong Rtmg Lrtinh.

Nhu. cac ba tien bao chu-rig qiia]ih chi6c n6i c6 con

gal nha vua, ta'Lca ci'`c vi th2in, di'i.ng trirdr, than-nbiBalder, dliii the l{`im tr6' tlianh v6_hai cTio dt'i.a ti`€, Iihfrng

g.i c6 [i.en mat d2{t. Nhurng cchy chi`im-g6.i kh6ng nigctren da't, cac tien-6ng b€{t-1fr dd quen mtit di, cting nhuvua va hoalng-hau df` quen b:i cu clang ng6i quay totren chat thap. Cdi su6t-chi dam c6 gai, cay chtm-gdi

gi6t Ba]deT.

t`Nhu the, B±ilder ni``im t.,he't tren da't va chiiiig-

quanh ch6ng,ch^dt ng6n-ngang : guro.in, du6c, gido va laodo cac than, d8 gi&n choi, da nham lieng Balder, songv6-hi¢u-qua, Balder rna ch?mg khi-gidi nao damthting duqc; nhung tren ngi.rc ]ai I)i cam sau m¢ttnhanh chhm-g&i tai-hai ci.ia Lock la k6 t6-cao, da doraOho Hoder, va Hoder phdng vao tuy kh6ng ac }'7. »

LAURE

Chuy¢m tl]€:it h€i}T, nhu.ng cau kh6ng cd gi ndi den

con ch6 cai nhs ten Pouffe n&m {ren giu.t`].ng C6ng-chtias{ro? Toi tha'`r ii6 cd v6 I)hoiig-llhcq : Pouff dug'C n86i

.,

tren g5i ma'y ba h:all-Lu.6'c, vat [6i hinh-dung ba S6vign6`'u5t-ve n6 bang d6i tay da vi6t men nhii'ng btrc tho'tl,)'?I-t(ic.

QuyiiN 'rRuyEN cfrA B.aN Tor 2{1

RAYMOND

D8 lam vui lbng chi, t6i cho con ch6 nhs Pouffe c6t6-ti€n tren thien-tlinh ; t6i s8 tr-I-iy-ngu}'en d6ng-gi6rignd tdr con chd cai Saramci di tim rc?ng-d6ng, va con ch6Seirios, than gift tinh-hi. Bd mdi ld quy-too cao-dep,n6u t6ikh6ng lam. Con Pouffe chi con chi'rng-minh dvho lh8-he m`io trong d6ng qu}T-toc d8 du.a.c thau-nhanlam tLlmfij trong nhfi-[hdr Remii`eliionLGiniri. MC)I Hozierb6n cang mdi dfi tham-quy6n lap tong-clii dbng-gi6ng a'y.T6i chi neu rfl da`v mat nh.qnh nh6 trol]g cay gia-pha toldn kia. Nhanh thu6c i'6 sii. Phan-Laii, ctjn ch6 nhs Flodu.gc ba chi.1 n6 gQi I_`Ia lan :

„ F`16, di di, v€\ j{em ctii tickj gan sang ctiii.a ?j>

D8n lan tlii'r lJa, rang-d6ng 16 clang.

OCTAVE

T6i khen-phuc tai cau Oho tart ca thi'i va ngurdi trongchuyen c8-tich len tren trdi d6-clang qiia. Ngurdi La-Makh6ng d[ra vua chria hQ len tren cac v`i tinh-th d6 dainhu vay du.Q.c. Theo }'' cau, hall-1urdc Carabas kh6ng kheo(.ic.ing |ch hit:in-than t`,fia iTii:tt 1]`6'i.

RAYMOND

Chuyen d`6 anh ddrng nghi--ngd, aiih Octave. Conngu.di ngheo.kh6, bi khiiih-khi kia, ti8n i,¥n d6n giau sangva cd uy.the, la mat tr6'i clang mQc len trong su'o.ng mti

242 QuyEN TRUYBN CtA BAi\' Tot

va chi6u rquc bu6i tru.a ti.ong-tr6o. Xin anb ghi nhdr di8mnay : hau-tir6.c Car.abas ngoi len mat nude d8 van y-phucI.Tc-r5'. Kh6ng ai turg.ng-tru.ng canh mat trdri mgc bangmat biiu-hieu r6-r?I hon dugc.

LAURE

Nhtrng trong chu}en t.jt%t-tich, hau-ttr6.c la met nhan-`7at thu-d¢ng, bi bat dan di ; chinh con meo suy-nghl vahhnh-dong, thi dting ra con meo, cfing nhu con ch6 caiPouffe nhs, 1a met con vat fr tren trdi.

RAYMOND

Qua dting la m¢t, va nhu chti nd, n6 tuqng.trtrngmat trdi.

LAURE

Tdi b{ing long lam. Nhung nd ct'j nhir con Pouff`e,dfl giay tcr hgip-le kh6ng? N6 c6 the chtrng-minh d`6ng-

gi6ng quy-t¢c nd\ chang ?

RAYMOND

Nliur thi.sI R€Lciiie da nbi :

a Cu¢c h6n~nhdn dan phf ii lu6n lu6It deeu c6 du€6c boa.»

Ct'] tb6 con Jl/6o mttrig /iz.cz thu©c dbng-d6i meo

k6o chi8n~xa cfia Freya, than Ve-nfr xtr Scandinavie. Songcac vien cong_chtri]g nfim m*ng-x6i khong c6 ndi, gi ca,

QUTETr`T TP.UyEN CSA B.`1N T`Cil 24:?

Ngudri ta durQ.c bi8t c6 met con « meo mat trdi o that c8,con meo Ai-Cap gi6ng bet than RA ttni*[ trdi» d.S'_ n6i I,roiigbu8i tang-16 rna 6ng De, Rouge dich nhil. v:a}+ : ttT6ila con meo to a dai-l¢ cay Sinh-T6n trong xii. ttAN» demdqi-chi6n.» Nhung con meo ay lqi la met con Kouschite

(con qu}97), con cfia Chain (conthti' hal cria Nne). Conflf6o mcmg Jtz.tl lqi thu¢c d6ng Japhet (con thi'r bcl cdiiNo6), men t6i kh6ng thay lam sao ke't-heyp con miy vdicon kia durqc.

LAURE

a,en qu.\''~ meo Lri {la ilfji rr`iapiiiJ tr{ing h-ii8i la-rL`q,

16 cia c,au d6 cd vac bi vci inang hia chang ?

RAYMOND

Nghi-18 kh6iig c6 n6i ra. Hici cfia meo hau,-tudc

gi6ng nhu hia bay dam inch I/t/jn`ay Z}tj 7T£'-Ho7t mang vdturqung-ti`urng Oho squ nhanh-chdp (`fia dnh-sang. Theo nhii

bac-hQc Gaston Paris, I/iGiltg Bc; T'z'-Eon g5c la m¢t trongcac tl]an c8 An-Dt?, ch5n bd v£[ c¥n-cap ]t6 trdi, nhu.Hei`mes h6i con nhs, rna hoq-si thir6.ng ve tren binh lQnan t[.ong n6i hii]h chi6c giay. Tri tu.6'iig-turQ`ng binh-dan thi d*t 7T/idjtg Elf r`I'-JJo,It toy trong ng6i sao nh6`

nhtrt cia Cliom silo D4i-Hting. N6i v6 hia, nhLr ngiT6.i ta

gQi, anh chi da bifi J.icqiiemart, nha khac ban d6ngi`ci't tlep, c6 su'u-trip m¢t s6 Ion gidy-d6p. Bat chu'dct`jng, n8u ngur6'i tfl mu5n c6 met bao-talng v5 g.Ldy than-tien, ttrc se chi'ra du'qc hon met tfi ki8iig. Cqnli d6i hia

244 QUYEN T`RU¥BN CEA 84Tr`T T01

bay dam, chi6c giay cdfl Hermes h8i con nhs va hiacfiachti Meo, men d8 them cap canh a got chan thanHermes h6i tl.ang-mien, d6i d6p cfla Persee (em thanZeus), d6i kin,hall cfia Athena (nfr-than Hy-Lap), d6idan bang pha-le cfia i\7dftg L9-Len va d6i giay h6 gotchat b6 cfia Marie, c6 be nudrc Nga. Nhung hai-hiabi§u-hieu, m6i thtr mat each, sp nhanh-chdng ci.ia anh-sang va sT van-hanh cfla tinh-tti.

•LAURE

C6 phai vi sai lam mh ngu6`i td ndi doi don cfiaj\7djtg Lg-Lejrt lam bang thujT-tinh chang ? Khong ai c6thi hinh_dung giay dep lam baiig mat chat vdi binhpha-1e dqung nud'c u6ng durqc. Giay bang da long trang,nghia la giay nhan I]6ng con chap-nhan ducrc ho'n, tuyrang la met y-nghi khong hay khi dufl cho mat thi8u-na. mang di dc?-h¢i. Vdi d6i giay ay, C6 86 L9-I,€m

phai c6 cap chi±tn c6 long nhu. chim b6-cau. Di khieu-vfirna mang giay am tiua nhur the', chac nang phai me-inar cu6ng-nhie,t. Ma thi6u-nfr nao cting the, dan vdi

giay c6 de' l]&ng clii, hQ vfin khien-vtr say me.

RAYMOND

Chi thay cliira, t6i da c6 n6i trtr6.c vdi chi la mends-i]hdng 16 phai thong-thudng. C6 86 Lp-Len mang giaykh6ng phai bang long, rna bang pha-le, met chat i]ha-leti`ong su6t nhu ki8ng Saint-Gobain, nhu nurdc su6i vanhu dd thny®r-tinh. Giay dd la giay tien ; ngurdi ta da cdn6i r6i, va nhu. i.ay lc\ giai-quy6t dirQ.c moi kh6-khan. Met

QU¥EN TRuyEN C6A BA^\' T0I 2!5

c6 xe lii¢n ra th. trai bi rq. Trai bi la tiei]. M¢t c6 xetien phat hien tdr met trai bi tien la chuy¢n thirdng-tinh.N6u ngu.qc lai, thi d6 mdi la chuyen la. C6 86 Lg-£eJlinudc Nga c6 mat chi tqu cat ng6n chi`in cai d6 mang chovh.a chi8c giay, giay bi diiih man va t6-gii'ic cho Hoang-tL'r bi8{ mull gian anh-dfing cfia con ligu.di ca,o-Von8.

LAUREPerrault chi ndi hai ngurdi chi doc-dc timh6t cAch

d8 x6 clian v6 cho vdra chi6c giay, nhung v6 hieu-t|ua.Tdi thich nhu vay hGn3

RAYMOND

iThJ? Ng6~ng rdz. ci~ing n6i nhur vay nfra. Nhung n6uchi la phu-m~r slave, ch! s6 hung.tQ.n t.hem met chi'it, vhng6n chan t.hat di'rt, ta't vi`t.ri }.I chi ho.p„

OCTAVE

Ttr nay gidr, c±.`iu Raymond chi n6i v8 chuy¢n thantien in_a chu'a cd ld'i m`it] ndi vS cdc, I.a tieti ca.

LAURE

Dilngvay, Nhirng {5t ho'n men d8 cdc ba tien trongcanh map-md va huy6n-bi cia ]]Q.

RAYMOND

Chi sq ma'y ba tank-tinh kh6ng chtrng d6i, khi hian,

216 t<iu\`f£L\i TRLTy±r`T cbA B+_hT Tot

khi dfi., tr6 hoac gia, tti}t }.I-thich, ht.t da th6ng-tri van-vat vachi chquc bie'n mat, khdng thuan-tien cho tanh td-`i-n6cfia chting la, va vuot kh6i tan tay ta kl]i ta tudng

sap ni'im duqc chang ? Cac ba ay 1€\ mat anh-sang, trang.Chi c6 ti8iig r`i-rao cfia 1{'` c£^i`' m6`i ti€1-lt:> bu6'c di cfift

Leac ba, vd ti6ng cac lil ii6i liba lan vdi tie'ng thi-thancfia d6ng su5i. Ne'u ai dam nan mob cli6o ao vang cfiacacba, thi chi con c6 mSt nan ld kh6 trong ban tay.T6i kh6ng c6 long bfit-kinh deo du8i cac ba, nhLi.ng I]ghede'n ten ct~mg di.I th?{u.-hi§u bi-Ill_a:it tdnh-chat cfia cac l]al

y ;`) \' `Ie.

Bc}_ 2iGn (fee), tie:ng i la jrl`tifcl, tie'ng Ta)y-Ban-Nha la

_ffflzjfl, tie'ng 86-Dao-Nha va tie'iig Phdp vtiiig Pi.ovence laji`t[czfl I;(`i ft`t{de ,. J`'({tzefzc ld ti6ng din-phurcyng viing Berri-

chon va nri'_si Geol.ge Sand a.i`i lam n6i danh, la do tie'ngLa,tinli_ J`Tfzfizm, c6 nghia_ lil v£:iiEm{.mg. Cat. ba tien la do

ke't-qua ci'i{` t|uan-ni¢m kha-ai iihcit9 bi-tham nh2{t, than-mat nhi'rt va phs-[h6ng iihrit trong ddi s6ng con ngudi.Cac ba [ien la van-mang ci'ia chtiiig ta. M¢t hinh-clang ph\i.nfi' th`tch-hQ.p v6.i van.mang, van-mqng cfilig ha}' bi6n-chu}'6n, qu}r6Iinrfi, lti.a phinli, diiyen-ddng,1.ac-1-6i va ngu}.-hiam. Dtilig that, met batienla m¢tba me d6.-dau ct.ia m6ingu`di cliting tfl va, khi ba crii xu6ng n6i, tang Oho nhfi.ngtang-vatma)'*man hay ki.nh-khfing nao, thi t& phai gitrsu6t ddi. Xetv§ con ngurdi, ta [hfi' h6i iigii.di la gi, ai tqora va hQ da thtrc-hien iihfrng gi ; anh chi se 1`im ra 1}''-16ttiyet-d`6i cfia ddi s6'iig hqnlii]hiic h€`}' tham-kh6c iihL.tJt

cfi_a hg, a}r lal ba {-i6n, +i_nh Claude duqc, men chui:]ng

vi anh hat hay; anh h{+t ha}7 `7i da`' thanh-am anh dirqc

LIUYEi\t TRUYEi\T C,tTA BA_N 'l.t)I 't' I :-

kli6o c#u-[ao Ai da xe'p-dat da}' ci'y ti.ong c6 hQng a[ihClaude ? Chiiih ba tien, Tai sao C6ng-chtia lai l]i su6t-chi:ci.ia ba lao dam |]hai ? Tat nang linh-boat va hcyi dcing-tri... va phan-quye't ci9ia ba tien da truyeii-linh nhu the'.

Chinh d6 la ldi giai.ddp ci'ia cliuy¢n c8-tich, va ti`ikhan-ngoan ngurdi ddi khdng di xa qua tarn-mtr_c, cau ti.aldi a'y. Chi a, tai sao chi dep,-thong-minh va-hi§n-thti6S?Tai vi mat ba tien ban cho chi t^dm 16iigt6t, mat ba khdc,ti`i thong-minh, va mat bd khdc nfra, v6 yeu-ki§u. Va mQisi.r viec d§u too dilng y theo nhu. cac ba da phan. Mt:>tLtd me d6-dau mau-nhiem da dinh trudc, tdr khi ta mdisa`nh ra, tat ca nhfi'ng hanh-vi, tu-tu&ng trong ddi ta3 vata s6 dur¢c hqnh-phtic va hi6n-lu'ong theo mq!c-do cfia catba mu6n. Ttr-do la mat ao-tu¢ng va ba tien la mat s¥that. Anh chi cri, dii.c-hanh cting nhu tat xau, la mat nhu-

ye'u kh6ng ai th6i-thac duqc... 6, xin dtrng phan~d6i.I)au kh6ng mu6n, ddrc-hqnh van kh6ng k6m dep-dg, vaxdrng-ding duqc qu).7-ti.9ng hen.

Ngudi ta quy nhan-dirc, kh6ng phai vi gid-tri cdand, Ina vi di6u phai cfia nd lam nen.

Tu!-tu&ng d€p xua't-phdt tti: tan_-h6n cao-dep da toatinh-chat cia minh, nhu mtii hucrng la nhfrng phan-ttigli-ti ci'ia bang-boa ti6t ra. Mat tan-h6n cao-quy cho ta th&kh6ng khi cao-th[rqug, cting nhu. I)Ong hlTd.ng chi thornmtii bdng hudiig. Cdc b€`i tien da mu6n nhu. v€:iy. Ghi mencam-ta cac ba di.

LAURE

Tdi khong nghe, cciu nfra d{Au. Tri khan-ngoan ci-1a cau

2!8 QU¥EN TRU¥BN CbA BAN TOI

qua-quat lam. Tdi bi6t uy-lquc cac ba tien ; t6i bi8t tanhkh6ng chh.ng kh6ng d6i cfia cac ba : cac ba kh6ng nhcmOho t6i, cfing nliur Oho bao nhieu ngu6.i khac, nhfrng nhu-nhuqc noi-tarn, nhfrng n6i bu6n-r`au va kh6.nhoc. Nhurngt6i bi6t tren cac bd, tren cac sir ngau-nhien cia cuOc ddi,con mat tu-tudng vinh-cfru, m¢t chan-ly bat-dich khi6nta c6 ddrc.tin, ni6m hy-vQng va long bac-di. Chao cau,chtic can ngd yen.

HfiT

Huy.Hieu NAM Qu6c.TE PHAT.TRiEN SACH i972

Huy hi§u nay do 6ng Michel Olyff, ngu6i Bi, mjnhhga cho unesco, trong khu6n-kh8 chuong trinh `hogt-d§ngcoo Hei-d6ng Qu6c-t6 cdc Hiep-HSi Mlnh-Hga (ICOGRADA).Hal cdnh toy li6n-k6t tugng-trung viec dong sdch v6 de

phdt-lri5n tinh-than hgp-tdc qu6c-t6, hinh hal ngu6i d¢ngrh&ng di6n-td vai lr6 quan-trgng cda sdch v6 trong viec

ph6t-tri5n qu6c-gio.

n ,gi Nh6 ij]

HOP -Hu.NG349, Nguy6n-lfii?n.Thu€ I

SAIGON