1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.5.1

1.5.2

1.5.3

1.5.4

1.5.5

1.5.6

1.5.7

1.5.8

1.5.9

1.5.10

1.5.11

1.5.12

1.5.13

1.5.14

1.6

1.6.1

1.6.2

MụcLụcTriân

Lờitựa

Vềtácgiả-HòaThượngNarada

Lờimởđầu

PhầnI-ĐứcPhật

01.TừĐảnsanhđếnXuấtgia

02.ChiếnđấuđểthànhđạtĐạo

03.ĐạoQuảPhật

04.SaukhiThànhĐạo

05.CungthỉnhĐứcPhậttruyềnbá

06.KinhChuyểnPhápLuân-BàiPháp

07.TruyềnbáGiáoPháp

08.ĐứcPhậtvàThânquyến(I)

09.ĐứcPhậtvàThânquyến(II)

10.NhữngngườiChốngĐốivànhững

11.NhữngĐạiThíChủtronghàng

12.ConĐườngHoằngPháp

13.ĐờisốnghằngngàycủaĐức

14.ĐứcPhậtnhậpĐạiNiếtBàn

PhầnII-PhậtPháp

15.PhậtGiáolàgì?

16.VàiđặcđiểmcủaPhậtGiáo

1.6.3

1.6.4

1.6.5

1.6.6

1.6.7

1.6.8

1.6.9

1.6.10

1.6.11

1.6.12

1.6.13

1.6.14

1.6.15

1.6.16

1.6.17

1.6.18

1.6.19

1.6.20

1.6.21

1.6.22

1.6.23

1.6.24

1.6.25

1.6.26

17.BốnChânlýThâmdiệu,hayTứ

18.Nghiệpbáo

19.Nghiệplàgì?

20.SựbáoứngcủaNghiệp

21.TínhchấtcủaNghiệp

22.Khởithủycủađờisốnglà

23.ĐứcPhậtvàvấnđềThần

24.Dođâutincótáisanh

25.ThậpNhịNhânDuyên

26.NhữnghìnhthứcSanhvàTử

27.Nhữngcảnhgiới

28.HiệntượngTửSanh

29.Cáigìđitáisanh?-LýVôNgã

30.Tráchnhiệmtinhthần

31.NghiệpchuyểnlênvàNghiệp

32.NghiệpbáovàTáisanhvớingười

33.NiếtBàn

34.ĐặctánhcủaNiếtBàn

35.ConđườngNiếtBàn(I)

36.ConđườngNiếtBàn(II)

37.Chướngngạitinhthần

38.ConđườngNiếtBàn(III)

39.PhẩmhạnhA-la-hán

40.LýtưởngcủaBồTáthayBồ

1.6.27

1.6.28

1.6.29

1.6.30

1.7

1.7.1

1.7.2

1.7.3

1.7.4

1.7.5

1.7.6

1.7.7

41.Ba-la-mật

42.TứVôLượngTâm

43.TámPhápThếGian

44.NhữngvấnđềcủakiếpNhân

[Phụbản]

KinhHạnhPhúc

KinhSuyĐồi

KinhCùngĐinh

KinhTamBảo

KinhTừBi

KinhTứNiệmXứ

VàinétvềDịchgiả,CưsĩPhạmKimKhánh

Triân

Bảndịchquyển"TheBuddhaandHisTeachings-ĐứcPhậtvàPhậtPháp"đượctuchỉnhvàbổtúclầnthứbatheobảnAnhngữcuốicùngcủaNgàiNarada,xuấtbảnnăm1980,vừađượchoàntất.

Chúngtôixinchânthànhcảmtạtoànthểquýliệtvịtừkhắpnơiđãhoanhỷđónggópvàocôngtrìnhấnhànhnầy.Đâylàcôngđứcchungcủatấtcảchúngta.

ĐứcPhậtdạy:

"BốthíGiáoPháplàcaothượnghơntấtcảbốthí.HươngvịcủaGiáoPhápcaothượnghơntấtcảhươngvị.HoanhỷtrongGiáoPhápcaothượnghơntấtcảhoanhỷ.Ngườiđãtậndiệtáidụcvượtkhỏimọiđaukhổ."KinhPhápCú,câu354

Chúngtôixincùngvớiquývịthànhtâmkínhdângquảphúcthanhcaocủaphápthínầyđến:

CácbậcThầyTổ,từngànxưađãbướctheodấuchâncủaĐứcBổnSư,bảotồnGiáoPhápvàtraotruyềnnguyênvẹnđếnchúngta;CácbậcTiềnBốiđãdàycônghộtrìTamBảo,giúpchoGiáoPhápđượctruyềnthừađếnngàynay;TấtcảchưPhạmThiên,chưThiênvàchưvịLongVươngcùngkhắpmườiphươngthếgiới;Cácđấngôngbà,chamẹ,cữuhuyềnthấttổcủatoànthếchúngta,còntạitiềnhayđãquávãng;Tấtcảchúngsanhtrongbagiớibốnloài;

Ngưỡngnguyệntấtcảđềuanlành,hạnhphúctrongChánhPháp.

ChùaKỳViên1400MadisonSt,N.W.WashingtonD.C.-20011U.S.A.

ThíchCaThiềnViện15950WintersLaneRiverside.-CA92504U.S.A.

ChânthànhcámơnanhHứaDânCườngvàcácthiệnhữuđãpháttâmgiúptổchứcđánhmáyvitínhvàgửitặngphiênbảnđiệntử(BìnhAnson,tháng4-2000).

LờiTựa

Quyển"TheBuddhaandHisTeachings"(ĐứcPhậtvàPhậtPháp)đượcấnhànhtạiSàigònnăm1964nhờsựpháttâmbốthícủaliệtvịPhậttửViệtNam.

ĐạohữuPhạmKimKhánh,phápdanhSunanda,đãdàycôngphiêndịchthiênkháiluậnnhỏbénàyratiếngmẹđẻvớimụcđíchđáplạiphầnnàolòngmongướccủanhữngaimuốnhiểuĐứcPhậtvàgiáolýcủaNgài.CôngđứcnàyđượchàngPhậttửViệtNamghinhận.

Tronghiệntình,nướcViệtNamkhôngmấyđượcyênổn.Baonhiêungườiđangđaukhổ,vềvậtchấtcũngnhưtinhthần.Khôngkhícăngthẳngnàyquảkhôngthíchhợpvớiviệclàmcótánhcáchtinhthầnvàđạođức.

GiữahoàncảnhmộtnướcViệtNamđangtrảiquagiaiđoạncựckỳđauthươngdochiếntranhgâynên,dịchgiảđãcốgắngnhennhúmthìgiờvàlắngtâmthanhtịnhđểthựchiệncôngtáctừáinàyvớilòngướcmongquảngbágiáohuấncủaĐứcThượngSưtrênđấtViệt.Đólàviệclàmđángđượcngợikhen.DooailựccủaPhápthínày,xinchúnguyệnhoàbìnhsớmvãnhồitrêntoàncõiViệtNam.

Thưaquývịđạohữu,quývịđượckểlàhàngPhậttửtrungkiênvàthuầnthànhkhôngkémbấtluậndântộcnàotrongcácdântộctheoPhậtGiáo.Lòngdũngcảmcủaquývịtrướcbaonhiêunghịchcảnhđángđượctántụng.Mặcdầutâmđạorấtnhiệtthành,làhạngngườitríthức,quývịluônluôndùngtríphánxét,suyluậntrướckhichấpnhậnđiềugì.

Xinquývịghinhớ,cũngnhưnhiềudântộcPhậtgiáokhácởÁChâu,dântộcViệtNamđãtrưởngthànhtrongtổấmcủaPhậtGiáo,disảntinhthầnvôgiácủaquývị.

DầutheoBắcTônghayNamTông,tấtcảquývịđềulàgiáođồnhiệtthành,làđànconchungcủaĐứcTừPhụGotama.GiáolýduynhấtcủaNgàicăncứtrênTứDiệuĐế,hayBốnChânLýThâmDiệucănbản,làđiềumàkhôngcóngườiPhậttửnàobịcưỡngbáchphảimùquángtintheo.

BổnphậncủatấtcảnhữngngườiPhậttửViệtNamlàhọcPhậtPhápvàđiềuhoàtáchànhPhậtsự,nhằmvàolợiíchchoquốcgiaViệtNam.

QuảthậtngườiPhậttửBắcTôngđặttrọngtâmvàosứmạngphụcvụ,cònNamTôngthìchútâmvàoviệchànhthiền.Tuynhiên,trongkhiđểravàiphúthànhthiềntacũngcóthểtìmcơhộiphụcvụ.Vàtrongkhiphụcvụmộtcáchvịtha,bấtcầulợi,tacũngcóthểdùngđủthìgiờthíchđángđểngồilạitịnhtâm,mưutìmtiếnbộtinhthần.CảhaiđặctánhchánhyếunàycủaPhậtPháp-phụcvụvàhànhthiền-cóthểdunghoàvàphốihợpdễdàng.

NếuđượcsốngthanhbìnhvàhoàđồngtrongcôngtácPhậtsự,chắcchắnquývịsẽđạtđượcnhiềutiếnbộ,vềphươngdiệnvậtchấtcũngnhưvềphươngdiệntinhthầnđạođức.Nhưthế,quývịsẽgópmặtxứngđángcùngvớinhữngquốcgiatântiếnkhác.

NướcViệtNamtươngđốibénhỏ,nhưngngườiViệtNamdũngcảm,cầnmẫn,tinhxảo,đủtrínăngvàđạohạnh.Chiarẽ,quývịsẽyếudần.Đoànkết,quývịsẽmạnhlên.

"Samaggahotha"-Hãyđoànkếtlại-làlờikêugọithiếtthacủaĐứcPhật.

ĐượcmộtvịPhậtrađờilàhyhữu!Đượcmộtgiáolýcaominhlàhyhữu!Đượctáisanhlàmngườilàhyhữu!

Đờisốngmặcdầuquý,quảthậtlàbấpbênh,vôđịnh.Cáichết,tráilại,làđiềukhôngthểcưỡng,vànósẽđến,chắcnhưthế.Vậy,quývịhãysửdụngxứngđángkhoảngthờigianngắnngủicủakiếpsốngnày,cốgắngtrởthành

nguồnhạnhphúcchochínhmình,choquêhươngmìnhvàchotoànthểnhânloại.

Phụcvụđểtrởnênhoàntoàn.Hoàntoànđểphụcvụ.

Vớitừbi,NaradaPhậtĐản,1970

TiểuSửĐạiĐứcNarada

ĐạiĐứcNaradaMahaThera,ngườiTích-Lan,lúcthiếuthờitheohọctrườngStBenedictsCollege,làmộttrườngThiênChúaGiáo.Vàonămmườitámtuổi,NgàixuấtgiavànhậpchúngdướisựdẫndắtcủavịĐạiLãoTăngPeleneVajiranyana.ChínhởdướichâncủavịcaotănglỗilạcnàymàĐạiĐứcNaradađượcđàoluyệnchâuđáovàthấmnhuầnGiáoPháp.

Kếđó,NgàivàoĐạiHọcĐườngTíchLanvàvềsauđượcbổlàmgiảngsưvềmônĐạoĐứcHọcvàTriếtHọctạiĐạiHọcnày.

ĐạiĐứcNaradanổitiếngvềkiếnthứcsâurộng,nhấtlàvềđạohạnhvàtừbi.

NgàilàtácgiảcủanhiềuquyểnsáchPhậtgiáocôgiátrị:Quyển"TheManualofAbhidhamma"(KháiluậnvềViDiệuPháp)làbảndịchraAnhvănphầnuyênthâmnhấtcủagiáolýnhàPhật.Quyển"Dhammapada"(KinhPhápCú)cũngđượcNgàiphiêndịchraAnhvănvàchúgiải.Cònquyển"TheBuddhaandHisTeachings"(ĐứcPhậtvàPhậtPháp)làmộttácphẩmxuấtsắccủatácgiả.RiêngquyểnsaucùngnàycóthểđượcxemlàsáchcănbảnchonhữngaimuốntìmhiểuPhậtgiáo.

ĐạiĐứcNaradađãnhiềulầnđivòngquanhthếgiớivớimụcđíchhoằngkhaiPhậtPháp.Ởnhiềunơi,NgàinóilêntiếngnóitrungthựccủaGiáoPháp,tứclàlờidạyrõràngvàminhbạchcủaĐứcPhật.NgàicóthểđượcliệtvàohàngsứgiảtiềnphongcủađạoPhật,mởđườngdọnlốichonhữngsứgiảkhác.

ĐạiĐứcNaradacũnglàngườisánglậpranhiềuTrungTâmvàHiệpHộiPhậtGiáoởĐôngcũngnhưởTâyPhương.

NgàilàTăngTrưởngchùaVajiraramaởTíchLan(SriLanka)vàlàmộtPhápsưnổitiếngkhắpnơi,chíđếntrongchốnbìnhdân.

ĐạiđứcHoàthượngPiyadassiMahaThera

HòathượngNarada(1898-1983)

HòathượngNarada(NaradaMahaThera)cóthếdanhlàSumanapala.Ngàisinhvàongày17tháng7,1898tạiKotahena,ngoạiôthànhphốColombo,thủđôcủanướcTíchLan(SriLanka).Ngàixuấtthântừmộtgiađìnhtrunglưutríthức,vàđượcgửiđihọccấptiểuhọcvàtrunghọccủanhàdòngLa-sanđạoGia-tô.DùrằngngàiđãđượcđàotạotrongmôitrườngđạoThiênChúa,ngàilúcnàocũnghâmmộđạoPhậtvàhọctậpPhậtPháptừmộtngườichú,vàngàihọcthêmtiếngSanskrittừHòathượngPalita,thamdựnhiềukhóagiáolývàocácngàycuốituầntạichùaParamanandatrongvùng.

Năm18tuổingàiquyếtđịnhxuấtgia,thọgiớiSadivớiphápdanhlàNarada,vịthầybổnsưlàHòathượngVajiranana,mộtvịdanhtăngvàothờiđó.ThầytruyềngiớilàHòathượngRevata,vàthầytruyềnpháplàTỳkheoPelene.Sauđó,ngàitheohọccáckhóaViDiệuPhápvàNgữhọcĐôngphương.

SadiNaradathọgiớicụtúc(tỳkheo)vàonămlên20tuổi.NgàiđượcgửiđihọccáckhóaĐạođứchọcvàTriếthọctạiĐạihọcTíchLan(CeylonUniversityCollege),vớinhiềugiáosưdanhtiếngnhưĐạiđứcSumangala,TiếnsĩChandrasena,vàBácsĩPereira(vềsauxuấtgia,vàtrởthànhĐạiđứcKassaparấtnổitiếng).

Năm30tuổi,ngàiđượccửđithamdựlễkhánhthànhchùaMulagandhakutitạiSaranath(Xa-nặc),Benares(Ba-na-lại),ẤnĐộ,vàthamgiacáccôngtáchoằngpháptạiđó.Trongthờigiannày,ngàicódịpcôngtácvớiôngJawaharialNehrumàvềsautrởthànhvịthủtướngđầutiêncủaẤnĐộ.

ÍtlâusaungàiđượccửđitruyềngiáotạiTrungQuốcvàcácnướcĐôngNamÁ:CamBốt,Lào,ViệtNam,NamDương,MãLai.Tạinhữngnơinày,ngàithườngđượctiếpđónrấtnồnghậu.QuốcvươngCamBốttônvinhngàilàĐứcĐạiTônGiả(SriMahaSadhu).

NgoàirangàicòncónhiềuchuyếnđitruyềnđạotạicácnướcTâyphương.Năm1955,ngàisangÚc,vàgiúptổchứccáchộiPhậtGiáođịaphươngtạicácbangNewSouthWales,Victoria,TasmaniavàQueensland.Năm1956,ngàiduhànhsangAnhquốc,tổchứccửhànhlễTưởngNiệm2.500nămsaungàyĐạiBátNiếtBàncủaĐứcPhật.SauđóngàigiúpcủngcốPhậtsựvàxâydựngngôichùadanhtiếngmangtênChùaPhậtGiáoLuânĐôn(LondonBuddhistVihara).NgàisangHoaKỳhoằngpháp,vàđượccungthỉnhthuyếtgiảngvềđềtài"ĐứcPhậtvàTriếtlýđạoPhật"tạiđàikỷniệmWashington(WashingtonMemorial)trướcmộtcửtọarấtđôngđảo.NgàilàmộtsứgiảNhưLairấthăngháivànhiệttình,thuhútđượcnhiềungườinghe,vàlúcnàocũngkhuyếnkhíchthànhlậpcáchộiPhậtGiáođịaphươngđểbồiđắpcôngtrìnhhoằngdươngđạopháp.

NgàicónhiềugắnbóvớiđấtnướcvàPhậttửViệtNam.NgàiđãtừngđếnViệtNamvàođầuthậpniên1930,mangtheonhiềunhánhcâybồđềđểtrồngtạinhiềunơitrongnước:PhúLâm(ChợLớn),CầnThơ,ChâuĐốc,VĩnhLongởmiềnTâyNambộ,BiênHòa,PhướcTuy,VũngTàuởmiềnĐôngNambộ,rađếnmiềnTrung(ĐàLạt,Huế)vàmiềnBắc(Vinh,HàNội).Trongthậpniên1950,khiGiáohộiTănggiàNguyênthủyViệtNamđượcthànhlập,ngàiđếnViệtNamnhiềulầnđểthuyếtpháp,hằngtuầntạichùaKỳViên(QuậnBa,SàiGòn)thuhútđôngđảoPhậttửđếnnghe,vàcó

rấtnhiềungườiđếnxinquyyvớingài.Đặcbiệtlàvàonăm1963,ngàiđãkhuyếnkhíchủnghộcôngtácxâycấtbảothápThíchCaPhậtĐàitạiVũngTàu,ngàynayđượcxemnhưlàmộtditíchlịchsử.Ngoàira,ngàicòngiúpxâydựngmộtbảothápkhácởVĩnhLong.

NgoàicácthờithuyếtphápvàcôngtáctổchứcPhậtsự,ngàicònhướngdẫncáclớpViDiệuPhápvàcáckhóahànhthiền,khuyếnkhíchviệcphiêndịchcácsáchPhậtPhápsangViệtngữđểtruyềnbárộngrãi.Cáctậpsáchnhỏsauđâyđãđượcchuyểndịch:

HạnhPhúcGiaĐình(ParentsandChildren),PhậtGiáo-DiSảnTinhThầncủaDânTộcViệtNam(Buddhism-HeritageofVietnam),PhậtGiáoTómLược(BuddhisminaNutshell),TứVôLượngTâm(BrahmaVihara),NhữngVấnĐềcủaKiếpNhânSinh(TheProblemsofLife),NhữngBướcThăngTrầm(TheEightWorldlyConditions),KinhNiệmXứ(SatipatthanaSutta),KinhPhápCú(TheDhammapada)ViDiệuPhápToátYếu(TheManualofAbhidhamma)v.v.

Đặcbiệtnhấtlàquyển"ĐứcPhậtvàPhậtPháp"(TheBuddhaandHisTeachings)đãđượcxuấtbảntạiSàiGònbằnghaithứtiếng:AnhvàViệt.BảnViệtngữdoôngPhạmKimKhánhchuyểndịch,với4.000quyểnđầutiênđượcinravàonăm1970,vàsauđómộtnăm,lạiđượctáibảnthêm4.000quyển.Từđóđếnnay,quyểnnàyđãđượcinlạirấtnhiềulần,trongnướccũngnhưtạihảingoại,vàđãđượcxemnhưlàmộttrongnhữngtàiliệucănbảnquantrọngtrongcáckhóaPhậthọc.Gầnđây(1998),ôngKhánhđãhiệuđínhlạibảndịchđó,dựatheoấnbảnAnhngữcuốicùngtrướckhingàiviêntịch.

NgàiviêntịchvàongàyChủNhật2tháng10,1983,hưởngthọ85tuổi,tạichùaVajiraramanơingàilàmTăngtrưởngChưởngquảntrongnhữngnămcuốicủađờingài.TanglễđượcchínhphủvàPhậttửTíchLancửhànhtrọngthểnhưlàmộtquốctáng.

ÔngPhạmKimKhánhviết:"...Phầnđónggópcủangàivàocôngtrìnhhoằngdươnggiáophápthậtmênhmôngrộnglớn.Ngàilàmộtvịcaotăngnổitiếnglàmộtnhàtruyềngiáolỗilạc,mộtgiảngsưcótàidiễngiảinhữngđiểmthâmsâucủaPhậtGiáomộtcáchgiảndịvàrõràng.NgàilàmviệckhôngbiếtmệtđểrảikhắpmọinơibứcthôngđiệphòabìnhđượmnhuầntừbivàtrítuệcủaĐứcBổnSư.NgàicũnglàtácgiảcủanhiềuquyểnsáchPhậtGiáođãđượctruyềnbárộngrãikhắpthếgiới."VàôngPremadasa,thủtướngTíchLannăm1979,kếtluận:"...Ngàiđãdànhtrọncuộcđờimình--quamộtcáchvịthabấtcầulợi--đểphụngsựchohòabìnhtrênthếgiớivàđemlạihạnhphúcanlànhchonhânloại."

BìnhAnsonPerth,WesternAustralia,tháng07-2000

LờiMởĐầu

ĐểtrìnhbàyđờisốngvàgiáohuấncủaĐứcPhậtchonhữngaimuốnhiểuPhậtgiáo,nhiềuquyểnsáchquýgiáđãđượcấnhành,donhữnghọcgiảĐông,Tây,tronghàngPhậttử,cũngnhưnhữngngườikhôngtheođạoPhật.

Trongrừngthưmênhmôngấy,quyển"ÁnhSángcủaÁChâu"(TheLightofAsia),dotácgiảSirEdwinArnold,đượcchútrọngvàưathíchnhất.NhiềungườiphươngTâymuốntìmhiểuchânlýđãhướngvềđạoPhậtsaukhiđọctậpthơtrứdanhnày.

NgườiPhậttử,ởphươngĐôngcũngnhưởphươngTây,hếtlòngcangợicôngđứccủacácnhàhọcgiảđãviếtranhữngthiênsáchhữuíchđểrọisángGiáoPháp.

BảnkháiluậnmớimẻnàylàmộtcốgắngkhiêmtốnkháccủamộthộiviênGiáoHộiTăngGià,căncứtrênkinhđiểnNamPhạn(Pali)cácchúgiải,vàcáctậptụccổtruyềnnhởibậtnhấttrongnhữngquốcgiaPhậtgiáo,nhấtlàởTíchLan(SriLanka).

PhầnđầuquyểnsáchnàyđềcậpđếnđờisốngcủaĐứcPhật,phầnnhìlàPhậtPháp,giáolýcủaNgài,danhtừtiếngPhạn(Pali)làDhamma.

PhậtPháplàmộthệthốngtriếthọcvàluânlýtruyềndạyconđườngduynhấtdẫnđếnGiácNgộ,vànhưvậy,khôngphảilàmộtđềtàiđểhọchỏihaynghiêncứusuông,hayđểthỏamãntrithức.

GiáoPhápchắcchắnphảiđượchọc,nhưnghơnnữa,phảiđượcthựchành,vàtrênhết,phảiđượctựmìnhchứngngộ.

Họcsuôngmàkhôngthậtsựmìnhthựchànhthìkhôngbổích.ĐứcPhậtdạyrằngngườicópháphọcmàkhôngcópháphànhcũngtựahồnhưtaihoalộnglẫymầusắc,nhưngkhônghươngvị.

NgườikhônghọcGiáoPhápnhưmù.Nhưngngườihọcmàkhônghànhthìchẳngkhácnàomộtthưviện.

CóvàilờiphêbìnhvộivãchorằngPhậtGiáolàmộttôngiáotiêucựcvàthụđộng.Lờichỉtríchvôcăncứấyhẳncònxasựthật.

ĐứcPhậtlànhàtruyềngiáođầutiênhoạtđộngtíchcựcnhấtlịchsửnhânloại.Trảiquabốnmươilămnămtrường,Ngàiđitừnơinàysangnơikhácđểhoằngdươnggiáolý,đếnhàngđạichúngcũngnhưcácbậcthiệntrí.ChíđếngiâyphútcuốicùngNgàiphụcvụnhânloạibằnggươnglànhtrongsạchvàgiáohuấncaothượng.HàngmônđệlỗilạccủaNgàicũngbướcđúngtheodấuchânNgài.Khôngmộtxutrongtúi,cácvịấyđiđếnnhữngphươngtrờixalạđểtruyềnbáGiáoPhápmàkhôngbaogiờcầumongđềnđáp.

"Liêntụcvàkiêntrìnỗlực"làdihuấntốihậucủaĐứcPhật.Khôngcósựgiảithoátnào,khôngcósựthanhlọcnàocóthểthựchiệnđượcnếukhôngcócốgắngcánhân.Nhưvậy,Phậtgiáokhôngchủtrươngvanváinguyệncầumàthayvàođó,dạythựchànhthiềntập,làmộtphươngpháptựkiểmsoát,tựthanhlọcvàgiácngộ.HaiđặcđiểmnổibậtnhấtcủaPhậtgiáolàhànhthiềnvàphụcvụ.Trênthựctế,tấtcảnhữngquốcgiaPhậtgiáođãvươnmìnhtrưởngthànhtrongtổấmcủaPhậtgiáovàdướitàngbóngmátmẻcủaĐứcPhật.

"Khônghànhác",tứckhônglàmchomìnhtrởthànhmộttộikhổchomìnhvàchokẻkhác,làlờikhuyênnhủđầutiêncủaĐứcPhật.Lờidạytiếptheo-"hànhthiện"-làhãytrởnênmộtphướclành,chomìnhvàchokẻkhác,và

lờikêugọicuốicùng-"thanhlọctâm"-thậtvôcùngquantrọngvàcựckỳthiếtyếu.

Cóthểgọimộttôngiáonhưvậylàthụđộngvàtiêucựckhông?

CũngnênghinhậnlàtrongbamươibảyyếutốdẫnđếnGiácNgộ(BhodhipakkhiyaDhamma,bamươibảyphápTrợĐạo,haybamươibảyBồĐềPhần),tinhtấn(viriya)đượcnhắcđếnchínlần.

ĐểminhđịnhrõràngmốitươngquangiữaNgàivàhàngtínđồ,ĐứcPhậtdạy:

"Cácconhãytựmìnhcốgắng,CácđấngNhưLaichỉlànhữngđạosư".

ĐứcPhậtvạchraconđường.Phầnchúngtalàcónoitheoconđườngấyđểtựthanhlọchaykhông.CốgắnglàrấtquantrọngtrongPhậtGiáo.

"Chínhtalàmchotatrongsạch;Chínhtalàmchotaônhiễm."

Phảikhépmìnhvàokhuônkhổkỷcương,chưvịtỳkhưuchỉcóthểhoạtđộngtrongphạmvigiớiluậtcủacácngài.Hàngcưsĩthìcóthểphụcvụđạopháp,quốcgia,vàthếgianmộtcáchkhác,nhưngvẫntheotinhthầncủanhữngnguyêntắcPhậtGiáo.

PhậtGiáovạchramộtlốisốngchobậcxuấtgiavàmộtlốisốngkhácchohàngcưsĩ.

Hiểumộtcách,tấtcảPhậttửlànhữngchiếnsĩcanđảm.Họchiếnđấu,nhưngkhôngphảibằngsúngốngvàbomđạn.Họgiếtchóc,nhưngkhônggiếtđànông,đànbàvàtrẻconvôtội.

VậyngườiPhậttửchiếnđấuchốngai,vàbằngkhígiớinào?NgườiPhậttửgiếtaimộtcáchtànnhẫn?

Họchiếnđấuchốngchínhhọ,bởivìconngườilàkẻthùtệhạicủaconngười.Tâmlàđịchthủnguyhiểmnhất,màcũnglàngườibạntốtnhất.Khôngchútxótthương,ngườiPhậttửtànsátvàtậndiệtnhữngkhátvọngthamái,sânhậnvàsimêởtrongtâmhọbằngvõkhíGiới,ĐịnhvàTuệ.

Nhữngaithíchmộtmìnhchiếnđấuchốnglạikhátvọngcủamìnhtrongcảnhtịchmịchvắngvẻ,hoàntoànđượctựdolàmtheoýmình.Chưtỳkhưusốngẩndậtlànhữnggươnglànhđángđượckínhnể.Đốivớihạngngườibiếttritúc,trạngtháicôđơnlàmộtnguồnhạnhphúc.Nhữngvịnàomuốnchiếnđấuvớinhữngvấnđềkhókhăncủađờiđểcốgắngtạonênmộtthếgianhữuphúctrongấyconngườicóthểsốngnhưnhữngcôngdânlýtưởng,thanhbìnhvàhoàhợp,cũngcóthểnhậnlãnhtráchnhiệm,dấnthântrênconđườnggiantruânấy.

Conngườiđượcsanhra,khôngphảiđểphụcvụPhậtGiáo.NhưngPhậtGiáođượcthànhlậpđểphụcvụconngười.

HiểuđúngtheogiáolýcủaĐứcPhật,tìnhtrạnggiàuhaynghèokhôngthểlàmộttrởngạichoviệctrởthànhPhậttửlýtưởng.ÔngAnathapindika(CấpCôĐộc),vịthíchủtrungkiênnhấtcủaĐứcPhật,làmộttriệuphúgia.Ghatikara,đượckínhnểcònhơnmộtvìvua,chỉlàngườithợđồgốmnghèonàn.

PhậtGiáothíchhợpvớicảhaigiaicấp,nghèovàgiàu.PhậtGiáocũngthíchhợpvớicảhaihạngngười,đạichúngvàtrithức.

HạngngườikémhọchướngvềPhậtGiáodophầntìnhcảmnhiệtthànhvớiđạophápvàphầnluânlýgiảndị.Ngườitrithứcthìsaymêtronggiáolýthâmdiệuvàphươngpháptraugiồitâmtrí.

MộtdukháchkhôngquenthuộcvớitậptụccủacácdântộcPhậtGiáoắtcónhữngcảmnghĩlầmlạckhibướcchânvàochùalầnđầutiên,vàchorằngPhậtGiáochỉlànhữngnghithứclễbái,làmộttôngiáocótánhcáchdịđoan,chứađựngnhữnghìnhthứccúngtếsùngbáitượnggỗvàcâycối.

Làmộttôngiáokhoanhồng,PhậtGiáokhôngphủnhậnhaybácbỏnhữnghìnhthứckỉnhmộbềngoàiấy,vìnócầnthiếtchođạichúng.Tacóthểnhìnthấyphầnđôngthiệntínthànhtâmkínhcẩnnhưthếnàolúcđếnchùadựlễ.Dotháiđộtônkínhấyđứctincàngtăngtrưởng.

NgườiPhậttửquỳlạytrướcphotượngPhậtvàtỏlòngkỉnhmộcủamìnhđốivớilýtưởngmàphotượngấybiểuhiện.NgườiPhậttửhiểubiếtsuyniệmvềnhữngphẩmhạnhcaocảcủaĐứcPhậtvàkhôngcầumongmộtânhuệvậtchấthaytinhthầnnào.Câybồđề,đàngkhác,tượngtrưngsựgiácngộ.

ĐứcPhậtkhôngtrôngchờhàngtínđồmãisốngtrongnhữngnghilễmàtráilại,khuyêndạynênthựchànhđúngtheoGiáoHuấncủaNgài."NgườithựchànhđúngtheogiáohuấncủaNhưLainhấtlàtônsùngNhưLainhất",làlờidạycủaĐứcPhật.

MộtngườiPhậttửhiểubiếtcóthểthựchànhGiáoPháp(Dhamma)màkhôngcầnnhữnghìnhthứclễbáibềngoàiấy.ChùachiềnvàtượngPhậtkhôngtuyệtđốicầnđểhànhBátChánhĐạo.

CóđúngkhôngnếunóirằngPhậtGiáochỉđềcậpđếnnhữngviệchoàntoànngoàithếgian,mặcdầuPhậtGiáochủtrươngcómộtchuỗidàinhữngkiếpsống,trongquákhứvàởvịlai,vàmộtsốcảnhgiớivôtậntrongấychúngsanhcóthểsống?

SứmạngcủaĐứcPhậtnhằmvàosựgiảithoátchúngsanhrakhỏikhổđauphiềnnãobằngcáchtậndiệtnguồngốccủanóvàvạchraconđườngđểchoaimuốn,cóthểchấmdứtcảsanhlẫntử.Tuynhiên,đôikhiĐứcPhậtcũngtruyềndạynhữngbàikinhhướngtiếnbộvậtchất.Cảhaitiếnbộ-vậtchấtvàtinhthần-đềucầnthiếtchosựpháttriểncủamộtquốcgia.Khôngnêntáchrờicáinàyrakhỏicáikia.Cũngkhôngnênhysinhtiếnbộtinhthầnđểthànhđạtnhữngmứctiếnvậtchấtnhưchúngtađangmụckíchtạimộtvàiquốcgiaquáthiênvềđờisốngvậtchất.Nhiệmvụcủacácchánhphủvàcáchộitừthiệnlàpháttriểnsốngvậtchấtvàtạođiềukiệnthuậnlợichodânchúng.Trongkhiấy,cáctôngiáo,nhưPhậtGiáochẳnghạn,cóphậnsựchămlopháthuytinhthầnđạođức,giúpchomỗingườicóthểtrởthànhmộtcôngdânlýtưởng.

PhậtGiáođingượcchiềuvớiphầnđôngcáctôngiáokháckhikhaiquangconđường"TrungĐạo"vàtruyềnbágiáolýlấynhânbảnlàmtrungtâmthayvìgiáođiềulấythầnlinhlàmtrụcốt.Nhưvậy,PhậtGiáohướngnộivànhằmgiảithoáttừngcánhân.GiáoPháp(Dhamma)phảiđượctựmìnhchứngngộ(sanditthiko).

Theothường,cứucánhcủaphầnđôngnhânloạilà"tuyệtdiệthoàntoàn"hoặc"trườngtồnvĩnhcửu".Ngườitheochủnghĩavậtchấttinrằngsaukhichếtconngườihoàntoàntrởthànhhưvô,khôngcòngìnữa.Mộtvàitôn

giáochủtrươngrằngmụctiêucứucánhchỉcóthểthànhtựusaukiếpsốngtrongsựhợpnhấtvĩnhviễnvớimộtThầnLinhVạnNăng,hoặcmộtsinhlựckhôngthểgiảithích,haynóicáchkhác,mộthìnhthứctrườngtồnvĩnhcửu.

PhậtGiáodạyconđường"TrungĐạo".MụctiêucứucánhcủaPhậtGiáokhôngphảilàtrạngtháituyệtdiệtbởivìkhôngcócáichithườngcònđểtuyệtdiệt,cũngkhôngphảisựtrườngtồnvĩnhcửubởikhôngcómộtlinhhồntrườngcửuđểvĩnhviễnhoá.MụctiêucứucánhcủaPhậtGiáocóthểthànhđạtngaytrongchínhkiếpsốngnày.

ViệcgìxảyđếnmộtvịALaHánsaukhiNgàiviêntịch?Đólàmộtcâuhỏitếnhịvàkhógiảiđáp,vìNiếtBànlàphápsiêuthế,ngoàikhônggianvàthờigian,vàngônngữcủaconngườikhôngthểdiễntả.Nóimộtcáchchínhxác,cóNiếtBànnhưngkhôngcóngườichứngđắcNiếtBàn.TheolờiĐứcPhậtdạy,nóirằngmộtvịALaHáncònsốnghaykhôngcònsống,"tại"hay"bấttại",saukhiNgàiviêntịch,đềukhôngđúng.Tỷnhưngọnlửađangcháybỗngnhiêntắt,khôngthểnóikhitắt,ngọnlửaấyđivềphíanàotrongbốnphươngtámhướng.Khinhiênliệuhếtthìlửatắt.ĐứcPhậtnêurathídụngọnlửavàthêmrằngcâuhỏiđặtnhưthếkhôngđúng.Chúngtacóthểbốirốivàkhônghiểugì.nhưngđiềuđócũngkhônglạ.

Sauđâylàmộtthídụkháccủanhàkhoahọchiệnđại,RobertOppenheimer:

"Thídụ,nếuhỏihộtđiệntửcógiữnguyênmộtvịtríkhông?Taphảinói"không".Nếuhỏi,vớithờigian,hộtđiệntửcóthayđổivịtríkhông?Taphảinói"không".Nếuhỏi,hộtđiệntửcóởyênkhông?Taphảinói"không".Nếuhỏi,hộtđiệntửcódiđộngkhông?Taphảinói"không".

"ĐứcPhậtđãgiảiđáptươngtợkhicóngườihỏiNgàivềđiềukiệncủamộtngườisaukhichết.NhưngđólàcâutrảlờikhôngquenthuộcvớitruyềnthốngkhoahọccủahaithếkỷXVIIvàXVIII."

LẽdĩnhiênnhàhọcgiảuyênthâmmuốnámchỉmộtngườiđãđắcquảALaHán.

Đạtđếntrạngtháiấythìcólợiíchgì?Tạisaophảichấmdứtmọicuộcsinhtồntrênthếgian?Tạisaokhôngxácnhậnrằngđờisốngtrênthếgiannàyđầylạcthú?

Đólànhữngcâuhỏiđiểnhìnhthườngđượcnêulêndongười,hoặcmuốntậnhưởngkhoáilạccủađờisống,hoặcmuốnphụcvụnhânloại,đảmđươngtráchnhiệm,vàchấpnhậnmọiđaukhổ.

Đốivớihạngtrên,ngườiPhậttửcóthểnói:-"Nếuthấythoảthích,ôngcứhưởngthọkhoáilạccủađờisống,nhưngchớnênlàmnôlệchonhữngthúvuitạmbợvàhuyềnảo.Dầucóthoảthíchhaykhông,ôngcũngphảigặtháihậuquảcủanhữnggìmàôngđãgieo".

Đốivớihạngsau,ngườiPhậttửcóthểnói:-"Ônghãycốgắngtậndụngmọiphươngtiệnđểkiếntạohạnhphúcchonhânloạivàhãythoảthíchvớitinhthầnphụcvụvịthaấy".

PhậtGiáotrìnhbàymụctiêuNiết-Bànchonhữngaicảmthấycầnđếnvàkhôngbaogiờcóýcưỡngbáchai."Hãyđếnvàxem",ĐứcPhậtkhuyênnhưvậy.

Chođếnkhiđạtđượcmụctiêucứucánh,ngườiPhậttửphảisốngđờithanhcaohữuích.

PhậtGiáocónhữngnguyêntắcluânlýtốtđẹp,thíchhợpvớingườisơcơtrênđườngđạophápcũngnhưngườiđãtiếntriểnkháxa.Đólà:

1. Nămgiới(PancaSila):Khôngsátsanh,khôngtrộmcắp,khôngtàdâm,khôngvọngngữvàkhôngdùngchấtsay.

2. BốnTrạngTháiCaoThượng(BrahmaVihara,TứVôLượngTâm):Từ,Bi,HỷvàXả.

3.MườiPhẩmHạnhSiêuThế(Paramita,BaLaMật):Bốthí,trìgiới,xuấtgia,trítuệ,tinhtấn,nhẫnnại,chânthật,quyếtđịnh,tâmtừvàtâmxả.

4. BátChánhĐạo:Chánhkiến,chánhtưduy,chánhngữ,chánhnghiệp,chánhmạng,chánhtinhtấn,chánhniệmvàchánhđịnh.

NhữngaicónguyệnvọngđắcQuảALaHánnhâncơhợisớmnhấtcóthểsuyniệmvềlờiĐứcPhậtkhuyêndạyRahula(LaHầuLa)nhưsau:

"Thânnàykhôngphảicủata;cáinàykhôngphảilàta;đâykhôngphảilàlinhhồncủata."("N'etammama,n'eso'hamasmi,namesoatta").

Phảinóilênmộtcáchtừtốnrằngquyểnsáchnàykhôngphảiđượcviếtrachohànghọcgiả,màchocácsinhviên,nhữngngườimuốntìmhiểuđờisốngvàgiáolýcănbảnmàĐứcPhậtđãbantruyền.

Khisoạnthảo,tôicódùngnhữngbảndịchcủahội"PaliTextSociety"vànhiềuvănhọcphẩmkhácmàtácgiảcóthểlàPhậttử,cóthểkhông.Đôikhitôichỉphụhọasuôngquanđiểmvàdùngtừngữthíchứngcủatácgiả.Mỗikhicóthểđược,tôiđềucóghixuấtxứ.

Bảnthảođầutiêncủaquyểnsáchnàyđượcxuấtbảnvàonăm1942.Ấnhànhlầnnày,bổnchánhđãđượcduyệtsửavàthêmbớtnhiều.

TôirấtlấylàmcảmtạôngV.F.Gunaratna,mặcdầuhếtsứcbậnrộnvớicôngviệcphứctạphằngngàytrongchứcvụChưởngLýToàÁnquốcgiaSriLanka(TíchLan),đãdầycôngduyệtlạicẩnthậnvàxuấtbảntoànbộbảnthảovớimộtniềmtinvữngchắcvàtâmđạonhiệtthành.Tuykhôngmanglạichútlợilộcvậtchấtnào,đốivớiông,đâylàmộtphầnviệcmàôngthíchthúlàmvớitấtcảtâmthànhvìônglàmộtPhậttửthuầnthành,cóthựchành,vàcósựhiểubiếtrộngrãivềPhậtPháp.

NhưngnếukhôngcólòngquảngđạicủaÔngBàTrươngĐìnhDzu,ÔngBàOngSo,CôTiếnsĩB.PleyervànhữngthiệntíngiàulòngbốthícủachùaKỳViên(JetavanaVihara),SàiGòn,quyểnsáchnàycũngkhôngthểấnhànhđượcởViệtNam.ƯớcmongrằngcôngđứcBốThíChânLýnàysẽđemđếncácvịấyhạnhphúctrườngcửu!

TôicũngcólờicảmtạcácđệtửchânthànhcủatôiởViệtNam,ÔngPhạmKimKhánh(Sunanda),cáccôLêThịSanh(Jhayini),CaoThịCúc(Citra),LươngTúXuân(Karuna)vàNguyễnThịPhấn(Shanti),nhấtlàhaicôSanhvàCúc,đãgópsứcgiúptôihoànthànhtốtđẹpquyểnsáchnày.

NaradaKỳViênTự(Jetavana)SàiGòn,14-7-1964/2508

GhichúvềhìnhbìacủaquyểnsáchViệtngữ:-PhầntrênmộttượngPhậtbềcao1.20thước,doPhạmKimKhánhchụptạitưgianhàđiêukhắcPhúcĐiền.HìnhđượcdùnglàmmẫuđểtạophotượngởThíchCaPhậtĐài,VũngTàu.

PhầnI-ĐứcPhật

NamotassaBhagavatoArahatoSamma-Sambuddhassa

ConxinthànhkínhđảnhlễĐứcThếTôn,NgàilàbậcÚngCúng,ĐấngChánhBiếnTri

TừĐảnSanhđếnXuấtGia

MộtChúngSanhduynhất,mộtConNgườiphithường,xuấthiệntrongthếgiannày,vìlợiíchchophầnđông,vìhạnhphúccủaphầnđông,vìlòngbimẫn,vìsựtốtđẹp,vìlợiíchvàhạnhphúccủachưThiênvànhânloại.

TăngNhứtAHàm

ĐảnSanh

Nhằmngàytrăngtrònthángnăm ,năm623 trướcD.L.,trongvườnLumbini (LâmTỳNi)tạiKapilavatthu(CaTỳLaVệ) bênranhgiớiẤnĐộcủaxứNepalngàynay,cóhạsanhmộthoàngtửmàvềsautrởthànhvịgiáochủvĩđạinhấttrênthếgian.

ChahoàngtửlàĐứcVuaSuddhodana (TịnhPhạn)thuộcquýtộcSakya(ThíchCa) vàmẹlàHoàngHậuMahaMaya(MaDa).Saukhihạsanhhoàngtửđượcbảyngàythìhoànghậuthănghà.EmbàlàMahaPajapatiGotami,cũngcùngkếtduyênvớiVuaTịnhPhạn,thaythếbàđểdưỡngdụchoàngtửvàgởiconlàNandachomộtbàvúnuôichămsóc.

Khitinlànhhoàngtửchàođờiđượcloantruyềntrongdângian,tấtcảthầndântrongvươngquốcđềuvuimừngkhôngxiếtkể.

ThuởấycómộtđạosĩtênAsita(ATưĐà),cũngđượcgọilàKaladevalađặcbiệthoanhỷ.Ônglàmộtngườithântíncủanhàvuanênxinđượcvàothămhoàngtử.ĐứcVuaTịnhPhạnlấylàmhânhoan,chobồnghoàngtửrađảnhlễđạosĩ.Nhưng,trướcsựkinhngạccủamọingười,hoàngtửbỗngnhiênquayvềphíađạosĩvàđặthaichânlênđầutóccủaông.

1

2 34 5

67

8

Đangngồitrênghế,vịđạosĩvộivãchỗidậy,chắptayxáchàohoàngtử .Ôngtiêntrirằngvềsauhoàngtửsẽtrởnênbậcvĩnhâncaoquýnhấtcủanhânloại.Đứcvuacũnglàmtheođạosĩ,xáchàohoàngtử.

Xongrồiđạosithoạttiêncườikhan,cườirồilạikhóc.Mọingườiđềungạcnhiêntrướcnhữngcảmxúcvuibuồnlẫnlộncủaông.VịđạosĩgiảithíchrằngôngcườivìlấylàmhoanhỷđượcbiếtrằngvềsauhoàngtửsẽđắcQuảPhật,vàôngkhócvìbiếtrằngkhôngbaolâunữaôngsẽchếtvàtáisanhvàocảnhgiớiVôSắc(Arupa-loka) .Dođóôngsẽkhôngđượcphướclànhthọgiáovớibậctrítuệcaominh,ChánhĐẳngChánhGiác.

LễQuángĐính(đặttên)

Khihoàngtửđượcnămngày,ĐứcVuaTịnhPhạnđặttênlàSiddhattha(SĩĐạtTa)cónghĩalàngườiđượctoạinguyện.Gotama(CồĐàm)làhọNgài .Theophongtụcthờibấygiờ,vuachothỉnhnhiềuvịđạosĩBàLaMônhọcrộngtàicaovàotriềunộiđểdựlễđặttênchohoàngtử.Trongcácđạosĩ,cótámvịđặcbiệtlỗilạc.Saukhiquansátđặctướngcủahoàngtử,bảyvịđưalênhaingóntayvàgiảithíchrằngcóhailẽ.Một,làhoàngtửsẽtrởnênvịhoàngđếvĩđạinhấtthếgian.Hai,làNgàisẽđắcQuảPhật.Nhưngvịđạosĩtrẻtuổivàthôngminhnhấttrongtámvị,tênKondanna (KiềuTrầnNhư),chỉđưalênmộtngónquảquyếtrằngngàykiahoàngtửsẽhoàntoànthoáttụcvàđắcĐạoQuảPhật.

LễHạĐiền

MộtsựkiệnlạlùngđãxảyratrongthờithơấucủaHoàngTửSiddhattha(SĩĐạtTa).Sựkiệnấylàmộtkinhnghiệmtinhthầnsẽgiúphoàngtửthậtnhiềusaunày,khiNgàiquyếttâmtìmchânlý.SựkiệnấycũnglàcáichìakhoámởđườngchoNgàitiếnđếnGiácNgộ .

8

9

10

11

12

Lúcbấygiờ,đểkhuyếnkhíchnôngdân,VuaTịnhPhạnralệnhtổchứcmộtcuộclễgọilàHạĐiền.Đâyquảthậtlàmộtcơhộichotấtcả,giàunhưnghèo,sangnhưhèn,ănmặctốtđẹpđểvuichơihỷhạmộtbữa,trướckhibắttayvàocôngviệcruộngnươngđồngáng.Sángngày,đứcvuacùngquầnthần,áomặcchỉnhtề,ratậnnơihànhlễ.HoàngTửSiddhattha(SĩĐạtTa)cũngđượccungphimỹnữđặttrongmộtcáikiệu,mànchesáophủ,khiêngrađểdướibóngmátmộtcộitrâm.Hômấyđứcvuachủtọamộtbuổilễ.Thấymọingườivuivẻtheodõicuộcvui,cáccungphicóphậnsựtrôngnomhoàngtửcũnglénchạyđixem.Tráihẳnvớicảnhnhộnnhịptưngbừngcủabuổilễ,tàngbóngmátmẻdướicộitrâmvàkhungcảnhêmđềmnhưmờimọctĩnhlặngquánniệm.Hoàngtửtuổituycònnhỏnhưngtâmtríđãthuầnthục.

Khácvớinhữngngườichỉbiếttìmthíchthútrongcuộclễ,hoàngtửnốitréohaichânlạitheolốikiếtgià,trầmngâmlặnglẽ,chămchúvàohơithở-vào,thở-ra,gomtâmantrụ,định,vàđắcSơThiền .

Giữalúcmọingườivuivẻthưởngthức,cáccungphibỗngsựcnhớlạihoàngtử,vộivãtrởvềvớiphậnsự.Khithấyhoàngtửngồitrầmngâmhànhthiềnthìhọlấylàmngạcnhiên,đếntâulạitựsựchovua.ĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)hốihảđếnnơi,thấyHoàngTửSiddhatthavẫnngồithamthiền.Đứcvuađếntrướcmặthoàngtử,xáchàoconvànói:"Hỡinàyconyêuquý,đâylàlầnthứnhì,phụvươngđảnhlễcon".

GiáoDục

Mặcdầukinhsáchkhôngchéprõ,HoàngTửSiddhattha(SĩĐạtTa)chắcchắnđãhấpthụmộtnềngiáodụcvữngchắcvìNgàilàhoàngtửcủamộtquốcgiagiàumạnh.Ngàicũngthuộcdòngchiếnsĩnênchắcchắnphảilãothôngbinhphápvàvõnghệcaocường.

KếtHôn

13

Khilênmườisáu,theophongtụcthờibấygiờ,hoàngtửkếtduyêncùngCôngChúaYasodhara(DaDuĐàla) ,mộtngườiemcôcậu,cũngcùngtuổivớiNgài.Trongmườibanămsaungàyhônlễ,Ngàisốnghoàntoàncuộcđờivươnggiả,khônghaybiếtchiđếnnỗithốngkhổcủanhânloạibênngoàingưỡngcửacungđiện.

Vềcuộcđờinhunglụaấy,khicònlàhoàngtử,đãcólầnNgàinói:

"Đờisốngcủatathậtlàtếnhị,vôcùngtinhvi.Tronghoàngcung,chỗtaở,phụhoàngcóđàoao,xâynhữngđầmsen.Khisenxanhđuanhaukhoemàuởđâythìsenđỏvươnmìnhphôsắcphíabênkia,vàtrongđầmbêncạnh,sentrắngđuanhautranhđẹpdướiánhnắngbanmai.TrầmhươngcủatadùngđềulàloạithượnghảohạngtừxứKasiđưavề.KhănvàxiêmáocủatacũngmaytoànbằnghànglụabậcnhấttừKasi chởđến.

Ngàycũngnhưđêm,mỗikhitabướcchânrakhỏicungđiệnlàcótànglọngchesươngđỡnắng.

Phụhoàngcũngkiếntạoriêngchotabatòacungđiện.Một,đểchotaởmùalạnh,một,mùanóngvàmột,mùamưa.Trongsuốtbốnthángmưatalưungụtạimộtbiệtđiệncóđầyđủtiệnnghi,giữanhữngcungtầnphinữ.Chođếnhàngnôtỳcủaphụhoàngcũngđượcănsungmặcsướngchớkhôngphảinhưởcácnhàkhác,giađìnhchỉđượcăncơmxấuvàthứcăncũ. "

Thờigiantrôiqua,TháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)càngtrưởngthành,ánhsángchânlýcàngrọirõsựvậtchoNgài.

BẩmtánhtrầmtưmặctưởngvàlòngtừbivôlượngvôbiêncủaNgàikhôngđểyênchoNgàimộtmìnhanhưởngnhữnglạcthútạmbợcủađờivươnggiả.Riêngmìnhđượcyênvuihạnhphúc,nhưngNgàihằngnghĩđếnthựcchấtcủađờisốngvàbiếtrằngnhânloạiđangđaukhổbênngoàicungđiện,nênNgàiluônluônthươngxót.

14

15

16

SốngtrongnhunglụamàNgàinhậnđịnhđượcrằngđờilàđaukhổ.

XuấtGia

TháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)suyniệmnhưsau:

"Chínhtaphảichịucảnhsanh,già,bệnh,chết,phiềnnãovàônhiễm.Tạisaovẫncònmảimêchạytheotìmnhữngđiềumàbảnchấtcũngcònnhưvậy.Vìchịusanh,lão,bệnh,tử,phiềnnãovàônhiễm,tađãnhậnthứcsựbấtlợicủanhữngđiềuấy.Haytathửtìmcáichưađượcthànhđạt,trạngtháitốithượngvàtuyệtđốichâutoàn:NiếtBàn "

"Cuộcsốngtạigiarấttùtúngchậthẹp,làchỗẩnnáucủabụitrầnôtrược,nhưngđờicủabậcxuấtgialàcảnhtrờimênhmôngbátngát!NgườiđãquenvớinếpsốnggiađìnhắtthấykhómàchịuđựngĐờiSốngĐạoHạnhThiêngLiêng,vớitấtcảsựhoànhảovàtrongsạchcủanó. "

Mộtngàyvẻvangkia,tháitửrakhỏihoàngcungđểnhìnxemthếgianbênngoàivàtrựctiếptiếpxúcvớisựthậtphũphàngcủađờisống.Trongphạmvinhỏhẹpcủacungđiện,Ngàichỉthấyphầntươiđẹp,nhưngđámđôngnhânloạithìbiếtbềđentối,đángghêsợcủađời.Chínhcặpmắtquansátcủatháitửđãnhậnthấymộtcụgiàchânmỏigốidùn,mộtngườibệnhhoạnđaukhổ,mộtthâymahôithúivàmộtđạosĩnghiêmtrangkhảkính .Bacảnhgià,bệnhvàchết,hùnghồnxácnhậnquanđiểmcủatháitửvềđờisốngđaukhổcủanhânloại.HìnhảnhthongdongtừtốncủanhàtusĩthoángchoNgàihéthấyconđườnggiảithoát,conđườnganvuihạnhphúcthậtsự.bốnquangcảnhbấtngờấycàngthúcgiụctháitửghêtởmvàsớmthoátlythếtục.

Nhậnđịnhrõràngrằngnhữngthúvuivậtchấtmàphầnđôngtranhnhautìmkiếmđềukhôngthểđemlạilợiích,chỉcósựxuấtgia,sựtừbỏtấtcảmùidanhbãlợicủatrầngiannàymớithậtlàchângiátrị,TháiTửSiddhattha

17

18

19

nhấtđịnhrờibỏcungđiệnđềnđàiđểrađi,tìmchânlývàAnDưỡngTrườngCửu.

GiữalúcấythìcótinđưađếnrằngCôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa),vợNgài,vừahạsanhhoàngnam.

Đốivớithếgian,đólàmộttinlành.Nhưng,tráihẳnvớimọidựđoán,Ngàikhôngquáđỗivuimừngvìthấyđólàthêmtrởngại.Thếthường,khisanhđượcngườiconđầulòng,chamẹcảmnghetronglòngchớmnởlầnđầutiênmộttìnhthươngmặnnồngsâusắc,mộttìnhthươngmớimẻđậmđà,vôcùngtrongsạch.Nỗivuimừngcủangườilàmchađầutiênthậtkhôngsaotảđược.NhưngTháiTửSiddhatthakhôngphảilàmộtngườichathường,Ngàithan:"Lạithêmmộttrởngại,lạithêmmộtdâytróibuộc".Dođó,ĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)đặttêncháunộilàRahula(LaHầuLa) .

ĐờivươnggiảkhôngcònthíchhợpvớivịPhậttươnglainữa.ĐốivớimộttâmhồntrầmtưmặctưởngnhưTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa),cungđiệnnguyngakhôngcònlànơithíchđáng.Cảđếnngườivợtrẻđẹpvàngườiconsơsinhdễmếncũngkhônglàmsờnýchíquyếtđịnhtừbỏthếgian.Ngàirađivớinguyệnvọnggópmộtphầnvôcùngquantrọngvàhữuíchhơnlàphậnsựcủamộtngườichồng,ngườicha,haychíđếnnhiệmvụlàmchúatểcácvìvuađinữa.Cungvàngđiệnngọckhôngcònsứcquyếnrũ.Ngàikhôngtìmthấythíchthútrongđờisốngvươnggiả.Giờrađiđãđiểm.

NgàitruyềnlệnhchoChanna(XaNặc),ngườiđánhxeyêuchuộng,thắngyênngựaKanthaka(KiềnTrắc)vàthẳngđếnđiệncủacôngchúa.Ngàikhẽhécửanhìnvợvàconđangyêngiấcvớimộttấmlòngtừáinhưngbìnhthản,khôngchaođộng,khôngtrìumến.Tìnhthươngđốivớivợ,conthậtmặnnồngsâusắc.Nhưngđốivớinhânloạitrầmluânđaukhổ,lòngtrắcẩncủaNgàilạicàngthâmthậmvôngần.Rađi,Ngàikhônglosợchotươnglaicủacôngchúavàhoàngtử,vìbiếtchắcchắnrằngvợvàconsẽcóđầyđủtiện

20

nghivàđảmbảođểsốngantoànvàsungsướng.Rađi,khôngphảivìkémtìnhthươngvợ,thươngcon,màvìtìnhthươngcủaNgàimởrộngchomọingười,baotrùmtấtcảnhânloạivàchúngsanh.

Vớimộttâmhồnthanhthoát,TháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)rađigiữađêmkhuya,đểlạisaulưngtấtcảđềnđàicungđiện,ngườichayêuquý,vợđẹp,conthơ,vàcảmộttươnglaihuyhoàngrựcrỡ.Ngàitrốnrakhỏithànhvàgiụcngựathẳngxôngtrongđêmtối.CùngđivớiNgàichỉcóChanna(XaNặc),ngườiđánhxetrungthành.Khôngtiềncủa,khôngcửanhà,nayđâymaiđó,NgàibắtđầulầnbướctrênđườngđitìmChânLývàAnTĩnh.ThếlàNgàitừbỏthếgian.

Đâykhôngphảilàsựtừbỏcủamộtcụgiàđãtrảiquahầuhếtcuộcđờicủamình,haycủangườibầncùngnghèođóikhôngcòngìđểbỏlạiphíasau,nhưnglàsựkhướctừcủamộthoàngtửvinhquanggiữathờiniênthiếu,trongcảnhấmno,sungtúcvàthạnhvượng.Mộtsựthoátlychưatừngcótronglịchsử.

LúcấytháitửSiddhattha(SĩĐạtTa)được29tuổi.

ĐếnsánghômsauNgàiđiđãxa.SaukhiNgàivượtquasôngAnoma,Ngàidừngbướctrênbãicát,tựcạorâutócvàtraoxiêmylạichoChanna(XaNặc)đemvề.Rồikhoáclênmìnhtấmyvàng,HoàngtửSiddhattha(SĩĐạtTa)tựnguyệnsốngđờitusĩvàsẵnsàngchấpnhậnmọithiếuthốnvậtchất.

Từmộthoàngtửgiàusangvinhhiểntộtbậc,Ngàitrởthànhđạosĩnghèonàn,khôngtiềncủa,khôngcửanhà,sốngnhờlòngtừthiệncủabátánhthậpphương.

Ngàikhôngởnơinàothườngtrực.Mộtcâycaobóngmát,hoặcmộthangđávắngvẻhoangvunàocũngcóthểchemưađỡnắngchoNgài.Chânkhônggiàydép,đầukhôngmũnón,Ngàiđitrongánhnắngnóngbứcvàtrong

sươnggiólạnhlùng.Tấtcảxiêmytừtốnchỉlànhữngmảnhvảivụnvằnráplại,vừađủđểchethân.Tấtcảtàisảnchỉlàmộtbìnhbátđểtrìbìnhkhấtthực.Vậtthựcvàbộychỉvừađủđểsống.

Ngàitậndụngthìgiờvànănglựctrongviệckhámpháchânlý.

TìmChânLý

Nhưngườithênhthangbấtđịnh,Ngàiđitìmcáichitốtđẹp,trạngtháituyệtđốivắnglặng.Ngàiđếnvịđạosĩrấtlỗilạc,AlaramaKalama,vànói:

"NàyhỡiĐạoHữu,xinĐạoHữuchotôithọgiáovàsốngđờiđạohạnhthiêngliêngdướisựhướngdẫncủaĐạoHữu."

AlaramaKalamatrảlời:"Hãyởlạiđâyvớitôi,hỡingườiđángkính,đườnglốidạydỗởđâylàgiúpchongườithôngminhsớmthấutriệttấtcảgiáolýcủavịđạosưbằngtrítuệtrựcgiác,vàsốngẩnnáutrongsựthànhđạtấy."

Khôngbaolâusau,ĐạoSĩGotama(CồĐàm)đãhọchếtgiáolýcủathầy,nhưngkhôngchứngngộđượcchânlýcaothượnghằngmongmỏi.

TưtưởngsauđâyphátsanhđếnNgài:

"KhiAlaramaKalamatuyênbố:'Tađãchứngngộgiáolýấybằngtrítuệtrựcgiác.Tađãsốngẩnnáutrongsựthànhđạtấy',thìắtđókhôngphảichỉlàmộtlờiphátbiểusuôngcủaông.ChắcchắnAlaramaKalamađãthấutriệt,nhậnchângiáolýnàyvàđãsốngtrongấy."

RồiNgàiđếngặpKalamavànói:

"NàyĐạoHữuKalama,giáolýmàchínhĐạoHữuđãchứngngộbằngtrítuệtrựcgiácsâurộngđếnmứcnào?"

AlaramaliềngiảithíchrằngđólàcảnhgiớiVôSởHữuXứThiên(Akincannayatana) ,cảnhgiớicóquanniệmvềhưkhông,mộttầngThiền(Jhana)khácao.

VàýtưởngsauđâyphátsanhđếnNgài:

"KhôngphảichỉcómộtmìnhAlaramaKalamamớicóhạnhtinhtấn,niệm,địnhvàtuệ.Tacũngcónhữngđứctánhấy.HaylàtahãycốgắngchứngngộgiáolýmàKalamanóirằngchínhôngtađãchứngngộvàẩnnáutrongsựthànhđạtấy."

Vàsauđókhôngbaolâu,chínhĐạoSĩGotama(CồĐàm)cũngchứngngộvàthànhđạttrạngtháiấyđótrítuệvàtrựcgiác.

NhưnggiáolýnàykhônggiúpNgàithấutriệtchânlýtốithượng.

VàNgàiđếngầnAlaramavànói:

-NàyĐạoHữuKalama,cóphảiđâylàmứctậncùngcủagiáolýmàĐạoHữunóirằngĐạoHữuđãchứngngộbằngtrítuệtrựcgiácvàsốngẩnnáutrongsựthànhđạtấychăng?

-Đúngvậy,đâychínhlàgiáolýmàtôinóirằngtôiđãchứngngộvàẩnnáutrongsựthànhđạtấy.Đâylàmứcsâurộngtậncùngcủachânlý.

-Nhưng,hỡiĐạoHữu,tôicũngđãchứngngộđếnmứcnàyvàẩnnáutrongsựthànhđạtấy.

Vịđạosưkhôngcólòngganhtỵ,lấylàmhoanhỉthấyđệtửlỗilạccủamìnhthànhcôngmauchóng,đặtĐạoSĩGotamalênnganghàngvớimìnhcùngchunghưởngtấtcảvinhdự,vànói:

21

"HỡinàyĐạoHữu,tôirấtlấylàmhoanhỷ.Thậtvậy,tôithậtvôcùnghoanhỷđượcgặpmộtngườiđồngtuđángkínhnhưĐạoHữu.Giáolýmàtôiđãchứngngộbằngtuệgiácvàđãtuyênbốthànhđạt.ĐạoHữucũngchứngngộbằngtuệgiácvàẩnnáutrongsựthànhđạtấy.GiáolýmàĐạoHữuchứngngộbằngtuệgiácvàẩnnáutrongsựthànhđạtấy,chínhtôicũngđãchứngngộbằngtuệgiácvàđãtuyênbốthànhđạt.Nhưvậy,giáolýmàtôiđãbiết,ĐạoHữucũngbiết.VàgiáolýmàĐạoHữubiết,tôicũngđãbiết.TôinhưthếnàothìĐạoHữucũngnhưthếấy.Vậy,hãyđếnđây,ĐạoHữu,chúngtahãycùngnhauhợpsứcdẫndắtnhómđạosĩnày."

ĐạoSĩGotama(CồĐàm)khôngthỏamãnvớimộtkỷluậtvàgiáolýchỉđưađếntầngkhácaocủatâmđịnhmàkhôngdẫnđến"trạngtháighêtởm,buôngxả(khôngluyếnái),chấmdứt(mọiđaukhổ),tìnhtrạngtĩnhlặng,trựcgiác,giácngộvàNiếtBàn".NguyệnvọngcủaNgàicũngkhôngphảilàdẫndắtmộtnhómđạosĩ,dầulàhợpsứcvớimộtđạosưquảngđạikhoanhồngcũngđãthànhđạtmứctiếnbộtinhthầnnhưNgài.Trướctiên,tựNgàichưalàmchomìnhđượctoànthiệnvàcảmnghĩrằngnhưvậykhôngkhácnàongườimùdẫndắtngườimù.Chưađượctoạinguyện,NgàitừgiãAlaramaKalamarađi.

Vàonhữngngàythanhbìnhanlạcthuởbấygiờ,trongxứkhôngbịhoàncảnhchánhtrịlàmxáotrộn,hàngtríthứcxứẤnĐộchỉlonghiêncứuhọchỏivàtruyềnbáhệthốngtôngiáocủamình.Xãhộicungứngmọidễdàngnhữngnơivắngvẻẩndậtchongườicókhuynhhướngtrởvềvớiđờisốngđạođức.Phầnlớncácvịnàycómộtsốđôngđệtử,vàĐạoSĩGotamakhônggặpnhiềukhókhăntrongviệctìmđạosư.

NgàiđếnthọgiáovớimộtvịđạosưtrứdanhkháctênUddakaRamaputta.Khôngbaolâu,vịđệtửthôngminhxuấtchúngGotamađãthấutriệtgiáolýcủathầyvàchứngđắcđệbátthiềnVôSắctứclàtầngcaonhấtcủathiềnVôSắcGiới:cảnhgiớiPhiTưởngPhiPhiTưởng,khôngcòntrigiác(sanna,

22

tưởng),màcũngkhôngcókhông-tri-giác(N'evasannaN'asannayatana) ,ấylàtầngthiềncaonhấttrongtamgiới.KhiđắcđượcThiềnnày,tâmtrởnênvôcùngtinhvitếnhịđếnnỗikhôngthểnóilàcótâmhaykhông.Vàothờibấygiờkhôngcóaiđắcđượcthiềnnàocaohơnnữa.

Vịđạosưcaothượnglấylàmhoanhỷđượcbiếtsựthànhcôngrựcrỡcủangườiđệtửhoàngpháiđặcsắccủamình.nhưngkhôngnhưvịđạosưtrước,đạosĩUddakaRamaputtamờiNgàinhậnlãnhtrọnvẹntráchnhiệmdạydỗhàngmônđệ:

"HỡinàyĐạoHữu,tôilấylàmhoanhỷ.Thậtvậy,tôivôcùnghoanhỷđượcgặpmộtngườibạnđồngtutàiđứcđángtônkínhnhưĐạoHữu.GiáolýmàRamađãhiểubiết,ĐạoHữucũnghiểu.GiáolýmàĐạoHữuhiểu,Ramacũngđãhiểubiết.RamađãnhưthếnàothìhômnayĐạoHữucũngnhưthếấy.NgàynayĐạoHữunhưthếnàothìRamađãnhưthếấy.Vậy,hỡinàyĐạoHữu,hãyởlạiđây,ĐạoHữusẽdẫndắtnhómđạosĩnày".

TuynhiênĐạoSĩGotamacảmthấyrằngđócũngchưaphảilàmụctiêucứucánh.Ngàiđãhoàntoànchếngự,làmchủtâmmình,nhưngmụctiêucuốicùngvẫncònởmãixa.NgàiđangtìmconđườngNiếtBàntứclàtuyệtđốisiêuthoátrakhỏivòngphiềnnãotrầmluânvàtậndiệtmọihìnhthứcáidục.KhôngthỏamãnvớiphươngpháptutậpcủaRamaputta,Ngàilạirađi.

Ngàinhậnthấyrằngkhôngaicóđủkhảnăngđểdẫndắtmìnhthànhtựumụctiêuvìtấtcảđềuchưathoátrakhỏivòngvôminh.TừđóNgàikhôngtìmsựgiúpđỡtừbênngoàinữa.

Chânlývàsựvắnglặngchỉtìmđượcởbêntrongchúngta.

Chúthích:

.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,phầnI,XIII,trang22↩

22

1

2

.TrùngvớithángVesakha(Pali),hayVaisakha(Sanskrit).TiếngSinhalalàVesak.↩

.KhônggiốngnhưkỷnguyênThiênChúa,PhậtLịchkhởiđầungàyĐứcPhậtNhậpĐạiNiếtBàn(viêntịch),vàonăm543trướcDươngLịch,chớkhôngphảingàyBồTátđảnsanh.↩

.MộtthạchtrụdoVuaAsoka(ADục)dựnglênnơiđâyvẫncòn.↩

.ĐịađiểmcủaKapilavatthuđượcnhậnralàBhuila(Bhulya)trongquậnBasticáchBengal3câysốvànằmvàohướngTâyBắcnhàgaxelửaBabuan.↩

.Bảnggiaphả:↩

2

3

4

5

6

7

.Gotama(CồĐàm)làhọ,vàSakya(ThíchCa)làtênchủngtộccủaĐứcPhật.Tụctruyềnrằngdoâmmưubấtchínhcủabàmẹghẻ,nhữngngườiconcủaVuaOkkakaMahasammatabịlưuđày.Trongcuộcđibấtđịnhấy,cáchoàngtửđếnchânnúiHimalaya(HyMãLạpSơn)vàtạiđây,gặpnhàhiềntriếtKapila.Dolờikhuyêncủavịnày,cáchoàngtửsánglậpthànhKapilavatthu(CaTỳLaVệ),cónghĩalànơichốncủaKapila.Khingheđượccôngtrìnhcủacáccon,VuaOkkakathốtlênrằng:"Sakyavatabhorajakumara"-Cáchoàngtửcaoquýnàyquảthậtcókhảnăng.TừđódòngdõivàvươngquốcmàcáchoàngtửsánglậplấytênlàSakya(ThíchCa).VươngquốccủadòngThíchCanằmvàophíaNamxứNepalvàmởrộnghơnxứOudhngàynaynhiều.(XemE.J.Thomas,LifeofBuddha,trang6)↩

.XemquyểnBuddhimsinTranslation,tácgiảWaren,trang49,ChúGiảiTúcSanhTruyện.NgườicháucủađạosĩAsitalàNalaka,xuấtgiatheolờikhuyêncủađạosĩ,vàkhihoàngtửđắcQuảPhật,NalakađếnngheNgàithuyếtgiảngvàđắcQuảALaHán.(XemNalakaSutta,SuttaNipata,trang131).↩

.Arupa-lokaslànhữngcảnhgiớiVôSắcmàngườiđắcnhữngtầngThiềnVôSắc(ArupaJhana)sẽtáisanhvào.↩

.SanskritlàSiddhartaGautama.↩

.Vềsau,khinghetinTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)thoátlythếtục,chínhvịđạosĩKondanna(KiềuTrầnNhư)nàycũngrađi,cùngvớibốnngườiconcủanhữngvịtrongbảyvịBàLaMônkhác,theothọgiáovớiĐạoSĩGotama.XemChương6.↩

.XemMajjhimaNikaya,TrungAHàm,MahaSaccakaSutta,số36.↩

7

8

9

10

11

12

13

.SơThiền,tầngThiền(Jhana)thứnhất,làmộttrạngtháitâmpháttriểnkhácao,nhờantrụvữngchắc.↩

.CôngChúaYasodharacũngđượcgọilàBhaddakaccana,BimbaRahulamata.↩

.KasilàmộttỉnhởmiềnTrungẤnĐộnổitiếngcónhiềuloạihànglụatốt.TỉnhlỵcủaKasilàBenaresngàynay.↩

.AnguttaraNikaya(TăngNhứtAHàm),phần1,trang145.GradualSayings,phần1,trang128.↩

.MajjhimaNikaya(TrungAHàm),Phần1,AriyapariyesanaSutta,số26,trang163.↩

.MajjhimaNikaya(TrungAHàm),Phần1,MahasaccakaSutta,số36.↩

."Thấybốncảnhtượng,talênngựarađi..."Buddhavamsa,XXVI,trang65.↩

.Rahula,cónghĩabịbuộchaybịcột(La)bởimộtsợidây(Rahu).↩

.TầngThiềnVôSắc(ArupaJhana)thứba.↩

.TầngThiềnVôSắc(ArupaJhana)thứtư.↩

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

ChiếnđấuđểthànhđạtĐạoQuả

Làmviệcxấuxavàvôíchthìdễ,Nhưnglàmđượcnhữngđiềuhữuíchvàtốtđẹp,quảthậtlàrấtkhó.

KinhPhápCú.

CuộcChiếnĐấu

Luônluôngặptrởngại,nhưngĐạoSĩGotamakhôngbaogiờnảnchí.Vớitinhthầnbấtkhuất,nayđâymaiđótrongxómMaghada(MaKiệtĐà)đểtìmtrạngtháiThanhBìnhAnLạcvàChânLýtốithượng.Mộtngàykia,ĐạoSĩđếnUruvela,thịtrấncủaxứSenani.NơiđâyNgàitìmramộtđịađiểmgiữađámrừngtươitốt,bêncạnhmộtdòngsôngngoạnmục,uyểnchuyểnuốnmìnhtronglònghaibãicáttrắng,khôngxacóxómlàngthạnhvượng,hằngngàycóthểđếnđótrìbìnhkhấtthực.Ngàinghĩnhưsau:

"Cảnhvậtquảthậthữuhình,cụmrừngđẹpđẽ,dòngsôngthúvịvớibãicáttrắngvàthônxómkhôngxa.Tacóthểdễdàngđếnđótrìbình.Đốivớinhữngmầmnonđạođứcquyếttâmcốgắnghướngđếnmụctiêucaoquý,thìđâyquảthậtlànơithíchhợp" .

Địađiểmthíchnghivớicôngphuhànhthiền.Khôngkhíanlành,câycỏsumsuê,phongcảnhxanhtươi.Ngàinhấtđịnhlưulạiđâyđểthànhtựunguyệnvọng.

KhihaytinTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)từbỏđềnđàicungđiệnđểrađisốngđờitusĩ,Kondanna(KiềuTrầnNhư)làvịđạosĩBàLaMôntrẻtuổiđãtiênđoánrằngvềsautháitửsẽđắcQuảPhật,cùngvớibốnngườiconcủabảyvịđạosĩkháctênBhaddiya,Vappa,MahanamavàAssajicũngđitìmNgàiđểtuhọc.

1

ThuởbấygiờngườiẤnĐộrấtthiếtthatrungthànhvớicácnghilễ,cáchìnhthứckhổhạnhvàcácthểthứccúngtế.Theosựtintưởngấy,nếukhôngghépmìnhvàonếpsốngkhắtkhekhổhạnhthìkhôngthểgiảithoát.Trưởngthànhtrongtínngưỡngnày,ĐạoSĩGotama(CồĐàm)vànămanhemKondanna(KiềuTrầnNhư)bắtđầucuộcchiếnđấuphithườngkéodàisáunămtrường,tựkhépmìnhvàonếpsốngcựckỳkhamkhổchođếnmộtngàykiathânhìnhtrángkiệncủaĐạoSĩGotama(CồĐàm)chỉcònlàbộxươngbọcda.Càngépxáckhổthân,Ngàicànglìaxamụctiêu.

NhiềubàikinhđãghichéplờicủachínhĐứcPhật,môtảđầyđủsựnỗlựckiêntrì,nhữngphươngphápkhácnhaumàNgàiđãápdụng,vàsựthànhcôngcuốicùngcủaNgài,trongcuộctranhđấuvạnphầncamgođaukhổnày.

KinhMahaSaccakaSutta môtảhạnhtinhtấncủaBồTátnhưsau:

Lúcấytưtưởngsauđâyphátsanhđếntôi:

Haylàtacắnchặtrănglại,éplưỡisátvàonắpvọng,rồidùngtâm(thiện)đènén,chếngự,vàtiêudiệtnhữngtưtưởng(bấtthiện)!

Rồitôicắnchặtrănglại,éplưỡisátvàonắpvọng,vànỗlựcđènén,chếngự,vàtiêudiệtnhữngtưtưởng(bấtthiện)bằngtâm(thiện).Lúctôichiếnđấunhưvậythìmồhôitừtrongnáchchảytuônra.

Nhưngườimạnhnắmlấyđầuhayhaivaimộtngườiyếurồiđèxuống,dùngsứccưỡngbáchvàkhắcphục,khôngchongóclên,cũngdườngthếấy,tôichiếnđấuvàkhắcphục(nhữngtưtưởngbấtthiện).

Sựtinhtấncủatôiquảthậtkiêntrìvàbấtkhuất.Tâmniệmcủatôithậtlàvữngchắcvàkhônghềchaođộng.Tuynhiên,thântôimònmỏivàkhônganlạcsaukhicốgắngmộtcáchđaukhổ--thểxácphảichịukhuấtphụctrước

2

sựnỗlựckiêntrì.Mặcdầunhữngcảmgiácđauđớnphátsanhđếnthântôi,nókhônglàmtổnhạiđếntâmtôichútnào.

Lúcấytôinghĩnhưsau:Haytathửtraugiồipháphànhthiềnnínthở!

Rồitôikiểmsoátchặtchẽhơi-thở-vôvàhơi-thở-ra,từmiệngvàmũi.Khitôikiểmsoáthơi-thở-vô,thở-ra,ởmiệngvàởmũi,thìcóluồnghơithoátratừlỗtai,tạonênmộtthứâmthanhtolớnkhácthường.Hơigióthoátratừhaiốngthụtcủaanhthợrènkêunhưthếnàothìlúctôingừngthở,luồnghơitừlỗtaithoátratạomộtâmthanhcũngtonhưthếấy.

Dẫusao,hạnhtinhtấncủatôivẫnkiêntrìvàbấtkhuất.Tâmniệmcủatôivẫnvữngchắcvàkhônghềchaođộng.Tuynhiên,thântôimònmỏivàkhônganlạcsaukhicốgắngmộtcáchđaukhổ--thểxácphảichịukhuấtphụctrướcsựnỗlựckiêntrì.Mặcdầunhữngcảmgiácđauđớnphátsanhđếnthântôi,nókhônglàmtổnhạiđếntâmtôichútnào.

Rồitưtưởngsauđâyphátsanhđếntôi:Haylàtathửtraugiồiphápnínthở!

Rồitôikiểmsoáthơi-thở-vô,thởratừmiệng,mũivàtai.Lúcngừngthởbằngmiệng,mũivàtaithìhơi(bịdồnép)đậpmạnhtrongđầutôi.Nhưcóngườithậtmạnhkhoanvàosọtôimộtlưỡikhoanthậtbén,khitôingừngthở,hơiđậpvàođầutôicũnglàmđauđớnnhưvậy.Mặcdầunhữngcảmgiácđauđớnnhưvậyphátsanhởthântôi,nókhôngảnhhưởngđếntâmtôichútnào.

Lúcấytôitựnghĩ:Haytathửhànhphápthiềnnínthởấymộtlầnnữa!

Rồitôikiểmsoáthơi-thở-vô,thở-ratừmiệng,mũivàtai.Vàlúctôingừngthở,đầutôingheđaubưnglên.Trạngtháiđauđớnkinhkhủnglúcbấygiờgiốngnhưcómộtlựcsĩdùngdâythừngsiếtchặtđầutôilại.Tuynhiên,hạnhtinhtấncủatôivẫnmộtmựckiêntrì.Nhữngcảmgiácđauđớnấykhônggâyảnhhởngđếntâmtôi.

Lúcấytôitựnghĩ:Haytathửhànhthiềnvềphápnínthởmộtlầnnữa!

Rồitôingưngthởbằngmiệng,mũivàtai.Khitôikiểmsoáthơithởnhưthếấythìmộtluồnghơimạnhthọcxuyênquabụngtôi.Tênđồtể,thiệnnghệhaymớitậpsự,dùngdaobénrạchmộtđườngtrênbụng,làmđauđớnthếnàothìluồnggiómạnhthọcxuyênquabụnglàmtôiđauđớndườngấy.Tuynhiêntôivẫnmộtmựckiêntrìtinhtấn.Nhữngcảmgiácđauđớnấykhôngảnhhưởngđếntâmtôi.

Lầnnữatôitựnghĩ:Haytathửhànhthiềnthêmvềphápnínthở!

Rồitôikiểmsoáthơi-thở-ra,thở-vàotừmiệng,mũivàtai.Vàkhinínthởnhưvậytôicảmgiácnhưcómộtngọnlửatokhủngkhiếpbừnglênvàbaotrùmlấytôi.Nhưcóngườimạnhnắmchặtmộtngườiyếuvàđặtlênốnglửathanđangcháyđỏchođếnlúchoàntoànthiêurụi,lửathiêuđốtthântôilúcngừngthởcũngnóngdườngthếấy.Tuynhiên,tôivẫnkiêntrìtinhtấn.Nhữngcảmgiácđauđớnkhônggâytổnhạiđếntâmtôi.

LúcấycónhữngvịTrờithấytôivậythìnóivớinhau:ĐạoSĩGotama(CồĐàm)đãchết!Vàivịkhácghinhận:ĐạoSĩGotamachưachếthẳn,nhưngđangchếtdần!Tronglúcấycũngcóvịnói:ĐạoSĩGotamachưachếthẳncũngkhôngphảiđangchếtdần.NgàilàmộtvịALaHán.ĐâylàlốisốngcủamộtvịALaHán.

Thayđổiphươngpháp:TuyệtThực

Rồitôinghĩ:Haytathửhànhpháptuyệtthực!

LúcấycónhữngvịTrờigầntôivànói:"BạchNgài,xinNgàichớnênhànhpháptuyệtthực.NếuNgàituyệtđốikhôngdùngvậtthựcnữathìchúngtôisẽróttrênthânNgàinhữngchấtbổcủacảnhTrờiđểchonóthấmvàolỗchânlôngvànuôisốngNgài."

Vàtôinghĩ:NếutahànhpháptuyệtthựcmàcácvịTrờilạirótchấtbổcủacảnhTrờiđểnuôisốngthânnàythìquảlàmộtđiềugiandối,nêntôitừchốirằng:"Điềuấykhôngcầnthiết".

Lúcấytôisuynghĩnhưsau:Haytathửdùngchútítvậtthực,mỗilầnchỉmộtchútthôi,mộtítnướcđậuxanhhayraucỏ,hayđậuđỏ,hayđậutrắng.

Khimàtôichỉdùngthậtítvậtthựcnhưthế,ởthểđặchaytểlỏng,thìthântôitrởnêncựckỳgầyyếu.Vìthiếuvậtthực,nhữngbộphậnlớnvànhỏtrongthântôiốmgầykhôngkhácnàonhữngcọngcỏốnghaynhữngcâyđăngtamthảo.Bàntọacủatôichỉcònbằngcáimóngcủaconlạcđà.Xươngsốngtôicũngnhưmộtxâuchuỗidựngđứnglênvàcongvào.Xươngsườntôitựanhưmộtcáisườnnhàbịsụpđổ.Trongmắttôikhôngkhácnàohìnhảnhcủanhữngngôisaomàtacóthểthấydướimộtcáigiếngsâu.Tráimướpđắngcắtralúccòntươirồiđemphơi,gióvànắnglàmdamướpteolại,nhănnhóvàhéotànthếnàothìdađầutôilúcấy,vìthiếuchấtdinhdưỡng,cũngnhănnhóvàhéotànnhưthếấy.Khimuốnrờdabụngthìtôiđụngnhằmxươngsống.Vàkhimuốnrờxươngsốngthìtôilạiđụngnhằmdabụng.Vìthiếuvậtthực,dabụngtôiépsátvàoxươngsốngvà,lúcmuốnđứngdậyđitiểutiện,thìtôiluốngcuốngténgãxuống.Tôiđậpnhẹtrênchân,tayđểlàmchothânmìnhsốnglại.Thanôi,lúcđậpnhưthế,lôngtrênmìnhtôilảtảrơixuốngđấtvìđãchếtgốc.Thấytôinhưvậy,cóngườinói:'ĐạoSĩGotamađen'.Vàingườinói:'ĐạoSĩGotama(CồĐàm)khôngđenmàxanhdương'.Cũngcóngườinói:'ĐạoSĩGotamakhôngđenmàcũngkhôngxanhdươngmànâusậm'.Màudasángsủavàtrongtrẻocủatôitàntệđếnnhưthếấyvìthiếuvậtthực.

Rồitưtưởngsauđâyphátsinhđếntôi:Dầucácđạosĩhaycácnhàtukhổhạnhtrongquákhứđãchịunhữngcảmgiácnhứcnhối,đauđớn,dữdộihayxótxanhưthếnào,thìcũngđếnmứcnàylàcùng,khôngthểhơnnữa.Dầucácđạosĩhaycácnhàtukhổhạnhtrongtươnglaisẽchịunhữngcảmgiác

nhứcnhối,đauđớn,dữdộihayxótxathếnào,thìcũngđếnmứcnàylàcùng,khôngthểhơn.Tuynhiên,đãtrảiquabaonhiêukhắckhổ,khókhănvàđauđớnmàtakhôngđạtđượcđiềuchitốtđẹp,xứngđángvớisựgiácnộcaothượngvàtrítuệvượthẳnnhữngtrạngtháicaothượngcủaloàingười.HaylàcònconđườngnàokhácdẫnđếnGiácNgộchăng?

MaVươngÁcTâmCámDỗ

Épxáckhổhạnhdướiđủhìnhthức,ĐạoSĩGotamavẫnkhôngthuhoạchđượckếtquảcứucánh,màchỉkiệtsức.Mặcdầu,nhờlúcthiếuthờisốngtrongcảnhđầyđủấmnosungtúcnêncósứclựcdồidàovàthânhìnhtrángkiện,nhưngNgàivẫnthấykhôngcònchịuđựngđượcnữa.Vócmìnhđẹpđẽxưakianayđãtrởnêngầycòmsuynhược,màudavàngtươiđãtrởthànhxanhlợt.Máucạn,gânrút,thịtteo,mắtthụtvàmờdần.Ngàichỉcònlàmộtbộxươngcósựsống.Nhưngcáichếtđãgầnkề.

Giữatìnhtrạngnguyngậpấy,trongkhiýchívữngchắccủaNgàiởmứcđộcaonhất(Padhana),trongkhiNgàivẫnngồibênbờsôngNeranjara(Ni-liên-thiền)nỗlựckiêntrìvàsuyniệmđểthànhđạtchođượctrạngtháichâutoàntuyệtđốithìNamuci đếngầnvànóinhữnglờisauđây :

HỡinàyĐạoSĩ,ngườigầycòm,thânhìnhtiềutụy,giờchếtđãđến.

Mộtngànphần(trongthânhìnhngười)đãchếtmòn,chỉcònlạimộtphầnsống.Hãysống,hỡiĐạoSĩ!Sốnglàhơn.Cósốngmớitạođượcphước.

HãysốngđộcthânvàhằngcúngtếThầnLửa,ngườisẽtạođượcnhiềuphước.Épmìnhsốngđờikhổhạnhnhưthếnàyđểlàmgì?Conđườngkiêntrìnỗlựcquảthậtkhamkhổ,khókhăn,vàkhôngphảidễthànhtựu."

MaVươngđứngtrướcmặtĐứcThếTôn,nóinhữnglờinhưvậy.Đểtrảlời,BồTátdạy:

3 4

Nàyconngườixấuxaquỉquyệt,thânquyếncủatộilỗivàlườibiếng!Ngươiđếnđâyvìlợiíchriêngcủangươi.

Đốivớingươi,phướcbáunàocógiátrịgì,dầubaonhiêuphướccũngvôích.Nhưngbổnphậncủangươilàphảinóinhưvậy.

Vớiniềmtinvữngchắc(saddha),tựkiểmsoáttâmchặtchẽ(tapo) ,tinhtấn(viriya)vàtrítuệ(panna),tatuhànhnhưvậy.Tađãquyếttâmnhưvậy,saongươicòncậtvấntavềđờisống?

Gióthổimãi,mộtngàykiacũngcóthểlàmcạndòngsuối,thìmáuhuyếtcủangườituépxáckhổhạnh(nhịnăn,nhịnuống)làmgìkhỏibịkhôdần?

Máucạnthìmậtkhô,thịtcũnghaomòn.Thịtcànghaomònthìtâmcàngthanhtịnh.Tâmcàngantịnh,càngantrụ,càngsángsuốt,thìtâmđịnhcàngvữngchắc.

Lúcấycơthểtađauđớnvôcùng.Thểxáccàngđauđớn,tâmhồncàngxalìathamái.Chừngấytabiếtrõthếnàolàtrạngtháitrongsạchcủamộtchúngsanh!

Thamdục(Kama)làđạobinhsốmộtcủangươi.ĐạobinhthứnhìlàBấtMãnvớiđờisốngthánhthiện(Arati).BalàĐóivàKhát(Khuppipasa) .BốnlàÁiDục(Tanha).NămlàHônTrầmDãDượi(Thina-Middha,uểoải,lườibiếngvàhônmê).SáulàSợHãi(Bhiru).BảylàHoàiNghi(Vicikiccha) .TámlàPhỉBángvàCốChấp(Makkha-Thambha).ChínlàLợiLộc(Labha),KhenTặng(Siloka),VinhDự(Sakkara)vàThinhDanhBấtChánh(Yasa),vàđạobinhsốmườilàSựĐánhCaoQuáMứcGiáTrịCủaMìnhvàKhinhRẻKẻKhác(Attukkamsanaparavambhana).

Namuci,đólàquânđộicủangươi.đólàkháchluônluônlưutrúbêntronghạngngườixấuxaquỷquái.Ngườihènnhátươnyếuthìkhôngthắngnổi,nhưngaichếngựđượcnhữngđạobinhấylàtìmrahạnhphúc.

5

6

7

8

TacộttrênngọncờcủatachùmcỏMunja .Đờisốngtrênthếgiannàyrõlàkhốnkhổ.Thàtachếttrênchiếntrườngcònhơnsốngmàthấtbại

Kiểmsoátchặtchẽdòngtưtưởng,vàvớichánhniệmkiêncốvữngchắc,tasẽđibấtđịnhtừnơinàyđếnnơikhác,rènluyệnmộtsốđôngmônđệ.

Chuyêncầntinhtấn,quyếtđịnh,vàthựchànhgiáohuấncủata--khôngquantâmđếnngươi-nhữngvịấysẽđếntậnnơimàkhôngcònđaukhổ.

Vớinhữnglờicươngquyếtấy,ĐạoSĩGotamacảthắngMaVươngTâmÁc,vànhấtđịnhthànhđạtchokỳđượcmụctiêu,ĐạoQuảPhật.

ConĐường"TrungĐạo"

Sausáunămtựbảnthânkinhnghiệm,ĐạoSĩGotamađãnhậnthứcchắcchắnrằnglốitukhổhạnhkhôngthểđemlạilợiích,mặcdầucáctriếtgiavàcáctusĩthờibấygiờquảquyếtrằngđólànếpsốngtốicầnthiếtđểđạtđếncứucánh.Thấyrằngkhổhạnhchỉlàmgiảmsuytríthứcvàmệtmỏitinhthần,Ngàiliềndứtkhoáttừbỏlốituấy,cũngnhưtrướckiađãtừbỏlốisốnglợidưỡng,chỉlàmchậmtrễtiếnbộkhoahọc,vàchọnconđường"TrungĐạo"màsausẽtrởthànhmộttrongnhữngđặcđiểmcủaGiáoLýNgài.

Hồitưởnglạikhicònthơấu,vàomộtbuổilễHạĐiềnkia,tronglúcvuachavàmọingườiđangchămchúcửhànhcáccuộcvui,thìNgàiđãngồithếnàodướitàngbóngmátmẻcủamộtcâytrâm,thamthiền,nhậpđịnhvàđắcSơThiền.

ĐómớithậtlàconđườngdẫnđếnGiácNgộ.

Ngàinhậnđịnhrằngvơítấmthânmònmỏikhôngthểhoàntoànsángsuốt,mộtsứckhỏethíchnghirấtcầnthiếtđểthànhđạttiếnbộtinhthần,nênquyếtđịnhkhôngnhịnđóinữamàdùngnhữngvậtthựcthôsơ.

89

Nămvịtusĩthântínbấygiờlâunaytheohầucậnvớibaonhiêuhyvọng,naythấyNgàiđộtngộtthayđổiphươngpháptutậpnhưvậythìlấylàmthốichí,bỏđiIsipatana(VườnLộcGiả)vànóirằng:

"ĐạoSĩCồĐàmđãtrởlạiưathíchxahoa,đãngừngcốgắng,vàđãquayvềđờisốnglợidưỡng."

Tronglúcquyếtđịnhquantrọngnhưvậy,sựhỗtrợbênngoàithậtvôcùngkhẩnthiết.Chínhngaylúcấy,nhữngngườibạnđồngtulạibỏrađi.NhưngNgàikhôngngãlòng.Mộtmình,trongcảnhcôđơn,giữachốnrừngsâu,cácbậcvĩnhânthườngchứngngộnhữngchânlýcaosâuthâmdiệuvàgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềphứctạp,khókhăn.

BìnhMinhCủaChânLý

Saukhiđộmộtvàivậtthựcthôsơ,ĐạoSĩGotama(CồĐàm)phụchồisứckhỏevàdễdàngnhậpSơThiền(Jhana),tầngthiềnmàNgàiđãthànhtựutrongbuổithiếuthời .RồitừđódầndầnNgàinhậpNhịThiềnrồiTamvàTứThiền.Khinhậpthiền,tâmNgàiantrụhoàntoànvữngchắcvàomộtđiểm,lắngdịutrongsángnhưmặtgươnglauchùibóngláng,vàmọisựvậtđềucóthểphảnchiếumộtcáchvôcùngtrungthực.Rồitưtưởngtrởnênlắngdịu,tinhkhiết,trongsạch,khôngcònônhiễm,dễuốnnắn,giáctỉnh,vữngchắcvàkhôngthểlaychuyển,Ngàihướngtâmvềtuệgiáccóliênquanđếntrạngthái"HồiNhớNhữngKiếpQuáKhứ"(Pubbe-nivasanussatiNana,TúcMạngMinh,tuệhồinhớtiềnkiếp).

Ngàinhớlạinhiềukiếpsốngqúakhứnhưthếnày:Đầutiênmộtkiếp,haikiếp,rồibakiếp,rồibốn,năm,mười,haimươi,đếnnămmươi,rồimộttrăm,mộtngàn,mộttrămngàn,rồisựphântáncủanhiềuchukỳthếgian,rồisựpháttriểncủanhiềuchukỳthếgian,rồicảhai,sựphântánvàsựpháttriểncủanhiềuchukỳthếgian.ỞđâyNgàitêngì,sanhtrưởngtronggiađìnhnào,giaicấpnào,kiêngcữđiềugì,vuithíchvàđaukhổthếnào,vàchếtcách

10

nào.Từcảnhấyrađi,Ngàitáisanhvàocảnhnào,cótêngì,sanhtrưởngtronggiađìnhnào,giaicấpnào,kiêngcữđiềugì,vuithíchvàđaukhổthếnàovàchếtcáchnào.Rồitừđórađi,táisanhvàocảnhnày.

NhưthếấyNgàihồinhớcáchthứctáisanhvànhiềuchitiếtvềnhữngkiếpsốngquákhứ.

Đây,hẳnvậy,làTuệGiácĐầuTiênmàNgàichứngngộvàolúccanhmột,đêmThànhĐạo.

Đãphátanlớpvôminhcóliênquanđếnqúakhứ,Ngàihướngtâmthanhtịnhvềtuệ"TriGiáchiệntượngDiệtvàSanhcủaChúngSanh"(CutupapataNana,ThiênNhãnMinh).

Vớituệnhãntinhkhiếtvàsiêuphàm,Ngàinhậnthấychúngsanhchếttừkiếpnàytáisanhvàomộtkiếpsốngkhác.

Ngàichứngkiếncảnhtượngkẻsangngườihèn,kẻđẹpngườixấu,kẻhạnhphúcngườiđaukhổ,tấtcảđềutrảiquahiệntượngdiệtvàsanh,tùyhànhvitạotáccủamỗingười.

Ngàibiếtrằngngườinày,dohànhđộng,lờinóivàtưtưởngbấtthiện,nguyềnrủabậcThiệnTríCaoThượng,tintưởngkhôngchânchánhvàcónếpsốngcủangườitàkiến,saukhithểxácphântánvàlìađời,đãtáisanhvàonhữngtrạngtháibấthạnh.

Ngàibiếtrằngnhữngngườikia,dohànhđộng,lờinóivàtưtưởngtốtđẹp,biếttôntrọngbậcThiệnTríCaoThượng,cóđứctinchânchánhvàcónếpsốngcủangườicóchánhkiến,saukhithânhoạimạngchung,đãtáisanhvàonhữngcảnhTrờianvuihạnhphúc.

Nhưvậy,vớiThiênNhãnMinh,Ngàimụckíchtìnhtrạngphântánvàcấuhợptrởlạicủachúngsanh.

Đây,hẳnvậy,làTuệGiácThứNhìmàNgàichứngngộtrongcanhgiữa,đêmThànhĐạo.

Đãphátanlớpvôminhcóliênquanđếntươnglai,Ngàihướngtâmthanhtịnhvề"TuệHiểuBiếtsựChấmDứtcácphápTrầmLuân"(AsavakkhayaNana,LậuTậnMinh) .Đúngvớithựctại,Ngàinhậnthức:"ĐâylàPhiềnNão","ĐâylàsựChấmDứtPhiềnNão"."ĐâylàConĐườngdẫnchấmdứtPhiềnNão".

Cùngmộtthếấy,đúngvớithựctạiNgàinhậnđịnh:"ĐâylàÔNhiễm"."ĐâylàsựChấmDứtÔNhiễm"."ĐâylàconđườngdẫnđếnChấmDứtÔNhiễm".

Nhậnthứcnhưthế,tâmNgàigiảithoátrakhỏidụclậu(ônhiễmcủadụcvọng),hữulậu(ônhiễmcủasựluyếnáiđờisống)vàvôminhlậu(ônhiễmcủavôminh).

Đượcgiảithoát,Ngàibiếtrằng:"Tađãđượcgiảithoát" vàNgàinhậnthức:"Táisanhđãchấmdứt,đờisốngPhạmHạnhđãđượcviênmãn,đãlàmxongnhữngviệccầnphảilàm,khôngcòntrởlạitrạngtháinàynữa."

ĐâylàTuệGiácThứBamàNgàichứngngộtrongcanhba,đêmThànhĐạo.

Mànvôminhđãđượcgiảitỏavàtrítuệphátsanh.Đêmtốiđãtanvàánhsángđến.

Chúthích:

.MajjhimaNikaya,TrungA-Hàm,Ariya-PariyesanaSutta,số26,TậpI,trang166.↩

.MajjhimaNikaya-TrungA-Hàm,số36,TậpI,trang242.↩

11

12

13

1

2

3

.NamucilàmộttênkháccủaMaVương(Mara).Theokinhsách,cónămloạiMaVươnglà:1.TrờiMaVương(Devaputta),Khátvọng(Kilesa),3.Hành(Abhisamkhara),4.Uẩn(Khandha),và5.TửThần(Maccu).↩

.SuttaNipata,PadhanaSuta,trang74.↩

.Tapo-trongbảnthảocủaPaliTextSociety,danhtừnàyviếtlà"Tato"↩

.ĐóivàKhát,dosựtựnguyệnnghèokhổ.↩

.Hoàinghiởđâyhàmýlàsựbấtđịnhvềmụctiêu.XemChương37↩

.Thờibấygiờ,trướckhiratrậnngườichiếnsĩcộttrênngọngiáocủamìnhchùmcỏMunja,tỏrằngkhôngbaogiờlùibướctrướcquânđịch.↩

.Sangamemematamseyyo-Yancejiveparajito.↩

.Jhana,xemchúthíchvềLễHạĐiềnởChương1↩

.Asavas,pháptrầmluân,lànhữnghoặclậu,haybợnnhơtrongtâm.Nhìnvềphươngdiệncảnhgiới,lànhữngônhiễmngủngầmtrongtâm,trôichảytheoluồngnghiệpchođếncáccảnhgiớicaonhất.Nhìnvềphươngdiệnluồngtâm,lànhữngônhiễmngủngầm,trôichảytheoluồngnghiệpđếntrạngtháiGotrabhu(chuyểntánh).Cóbốnpháptrầmluânlà:Dục(Kama),Hữu(Bhava),TàKiến(Ditthi)vàVôMinh(Avijja).Đoạnkinhnàychỉđềcậpđếnbapháphoặclậumàthôi.Ởđây,BhavahayHữucónghĩalàýmuốntáisanhvàonhữngcảnhgiớiSắcvàVôSắc(RupavàArupaBhava).↩

.Vimutto'smi↩

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

.Khinajati,vusitambrahmacariyam,katamkaraniyam,naparamitthattaya.↩

13

ĐạoQuảPhật

CácĐấngNhưLaichỉlànhữngvịthầy

KinhPhápCú

ĐặcĐiểmCủaĐứcPhật

Saucuộcchiếnđấukỳdiệuphithườngkéodàisáunămđăngđẳng,khôngcósựhỗtrợtừbênngoàivàkhôngđượcsựhướngdẫncủamộtnănglựcsiêuphàmnào,đơnđộcmộtmìnhvàchỉnươngnhờnơinỗlựccủachínhmình,ĐạoSĩGotama(CồĐàm),lúcấybamươilămtuổi,tậndiệtmọiônhiễm,chấmdứtmọitiếntrìnhthamáivàchứngngộthựctướngcủavạnpháp,đãtrởthànhmộtvịPhật(Buddha),ĐấngChánhBiếnTri,bậcToànGiác.Kểtừngàyấy,NgàilàĐứcPhậtCồĐàm(BuddhaGotama) ,mộttrongchuỗidàinhữngvịPhậtđãxuấthiệntrongquákhứvàsẽxuấthiệntrongtươnglai.

KhôngphảikhisanhraNgàiđãlàPhật,màNgàitrởthànhPhậtdosựnỗlựccủamình.

PhạnngữBuddha(Phật)xuấtnguyêntừcăn"Budh",làhiểubiếthaythứctỉnh.GọilàBuddha(Phật)vìNgàihiểubiếtđầyđủBốnChânLýThâmDiệuCaoQuý(TứDiệuĐế),vàtừgiấcmơvôminhNgàiđãthứctỉnh.Chẳngnhữnghoàntoànthấutriệt,màNgàicòncóđủkhảnăngtruyềnbágiáolýnêncũnggọilàSammaSambuddha(ChánhBiếnTri,âmlàTam-MiệuTam-Bồ-Đề)đểphânbiệtvớichưPhậtPacceka(ĐộcGiác,cánhân,đơnđộc)chỉthấutriệtgiáolýmàkhôngthểrọisángchokẻkhác,tựgiácnhưngkhôngthểgiáctha.

TrướckhithànhđạtĐạoQuảPhật,NgàiđượcgọilàBồTát(Bodhisatta) ,cónghĩalàngườicónguyệnvọngtrởthànhPhật.

1

2

NgườimuốnđắcQuảPhậtphảitrảiquathờikỳBồTát,mộtthờikỳtíchcựctraugiồivàpháttriểnnhữngphẩmhạnh:bốthí,trìgiới,từkhước(xuấtgia),trítuệ,tinhtấn,nhẫnnại,chânthật,quyếtđịnh,tâmtừvàtâmxả.

TrongmộtthờikỳchỉcómộtđấngChánhBiếnTri.Cũngnhưcónhữngloạicây,trọnđờichỉtrổramộtbông,mộthệthốngthếgian(lokadhatu)chỉcómộtđấngChánhBiếnTri.

ĐứcPhậtlàchúngsanhduynhất,lànhânvậthyhữu,chỉthậtlâumớicóthểxuấthiệntrênthếgian,vìlòngbimẫn,vìsựtốtđẹp,vìlợiíchvàhạnhphúccủachưThiênvànhânloại.TônvinhNgàilà"Acchariyamanussa"vìNgàilàmộtconngườikỳdiệulạthường.TônvinhNgàilà"Amatassadata"vìNgàiđãbanbốtìnhtrạngBấtDiệt.TônvinhNgàilà"Varado"vìNgàilàngườiđãbanbốtìnhthươngtinhkhiếtnhất,trítuệthâmsâunhấtvàchânlýcaosiêunhất.CũngtônvinhNgàilà"Dhammassami"vìNgàilàPhápVương,ChúacủaGiáoPháp(Dhamma).

NhưĐứcPhậtdạy,Ngàilà:

"ĐấngNhưLai(Tathagata),bậcỨngCúng(Araham),đấngChánhBiếnTri(SammaSambuddha),ngườiđãsanhraconđườngvôsanh,đãsángtạoconđườngchưađượcsángtạo,đãcôngbốconđườngchưađượccôngbố,ngườiđãhiểubiếtconđường,ngườiđãmụckíchconđường,ngườiđãnhậnthứcconđường" .

KhôngcóvịthầynàodạyĐứcPhậtphươngpháptuhọcđểchứngĐạoQuảChánhĐẳngChánhGiác,"Nameacariyoatthi" ,"mộtđạosư,takhôngcó",làchínhlờicủaĐứcPhật.Ngàicóhọcvớinhữngvịthầyđểhiểubiếtthếgianpháp nhưngđểđếntầngsiêuthếthìkhông.ChínhNgàitựlựcthànhđạttrítuệtrựcgiác.

3

4

5

NếuĐứcPhậtđãnhờmộtvịthầyhaymộthệthốngtínngưỡngnàonhưẤnĐộGiáochẳnghạn--tôngiáomàNgàiđãtrưởngthànhtrongấy--đểpháttriểntrítuệsiêuphàm,thìắtNgàikhôngthểtựgọilà"đạosưvôsong"(ahamsatthaanuttaro) .TrongbàiPhápđầutiên,NgàituyênbốrằngánhsángđãrọirõchoNgàitrongnhữngviệcchưatừngđượcnghe.

Trongnhữngngàyđầutiênsaukhixuấtgiatầmđạo,Ngàicốtìmđếnsựhướngdẫncủanhữngvịthầylỗilạcnhấtthờibấygiờ,nhưngtronggiáohuấncủacácvịthầynàykhôngtìmthấyđượcđiềumongmỏi.TìnhthếbắtbuộcNgàiphảitựmìnhsuyniệmvàquaytrởvàobêntrongđểtìmChânLý.VàNgàiđãtìmraChânLýbêntrongNgài.Ngàitheodõiđếntậnmứcthâmsâunhấtcủadòngtưtưởng,vàchứngngộChânLýcùngtột,chưabaogiờtừngđượcnghevàchưatừngđượcbiết.TuệgiácphátsanhtừbêntrongvàrọisángnhữngsựvậtmàtrướckiaNgàichưatừngnghethấy.

VìNgàiđãthấutriệttấtcảnhữnggìcầnđượcbiếtvàđãnắmđượccáichìakhóamởcửavàomọikiếnthức,nêntônNgàilàSabbannu,bậcToànGiác.ĐólàtrítuệsiêuphàmmàNgàiđãdàycôngtraugiồi,trảiquavôlượngtiềnkiếp.

PhậtLàAi?

NgàynọcóngườitheođạoBàLaMôntênDona,nhânkhithấydấuchâncủaĐứcPhậtindướicátcónhữngđặcđiểmlạthường,đếngầnNgàivàhỏi:

-PhảichăngNgàilàmộtvịTrời(Deva)?

-Không,quảthậttôikhôngphảilàmộtvịTrời.

-VậyphảichăngNgàilàmộtnhạccôngtrongcảnhTrời(Gandhabba)?

-Không,tôikhôngphảilàmộtnhạccôngtrongcảnhTrời.

-VậyNgàilàquỷYakkachăng?

6

-Không,quảthậttôicũngkhôngphảilàquỷYakka.

-NhưthếchắcNgàilàngười?

-Không,quảthậttôicũngkhôngphảilàngười.

-Vậy,xinchobiếtNgàilàai?

ĐứcPhậttrảlờirằngNgàiđãtậndiệtnhữngpháptrầmluân(hoặclậu),vốntạođiềukiệnđểtáisanhvàonhữngcảnhTrời,Gandhabba,Yakkahaycảnhngười,vàthêm:

"Nhưhoasen,đẹpđẽvàdễmến,Khôngônhiễmbùndơnướcđục,Giữađámbụitrần,takhôngvướngchútbợnnhơ.Nhưvậy,TalàPhật."

ĐứcPhậtkhônghềtựxưnglàhiệnthân(avatara)củathầnVishnu,mộtThầnLinhẤnĐộGiáomàkinhBhagavadgitađãcangợimộtcáchhuyềndiệu,sanhrađểbảovệsựchânchánh,tiêudiệttộilỗivàđểthiếtlậpvàcủngcốđạolý(Dharma).

TheolờidạycủaĐứcPhậtthìcóhằnghàsasốchưThiên(Deva,cũnggọilànhữngvịTrời)--cũnglàhạngchúngsanh,cònphảichịusanhtửluânhồi--nhưngkhôngcómộtThầnLinhTốiThượng,vớiquyềnlựcsiêuthế,kiểmsoátvậnmạngconngười,xuấthiệntrênthếgiantừnglúc,dùnghìnhthứcngườilàmphươngtiện.

ĐứcPhậtcũngkhôngbaogiờtựgọilà"ĐấngCứuThế"cóquyềnnăngcứuvớtkẻkhácbằngchínhsựcứurỗicủamình.NgàithiếtthakêugọinhữngaihoanhỷbướctheodấuchânNgàikhôngnênỷlạinơingườikhácmàphảitự

7

8

mìnhgiảithoátlấymình,bởivìcảhaitrongsạchvàbợnnhơ,cũngđềutùythuộcnơichínhmình.Takhôngthểtrựctiếplàmchoaitrongsạchhayônhiễm.

ĐểminhđịnhrõràngmốitươngquancủaNgàiđốivớihàngmônđệvàđểnhấnmạnhtầmquantrọngcủasựkiệntựmìnhnhậnlãnhtrọnvẹntráchnhiệmvàtựmìnhnỗlựckiêntrì,ĐứcPhậtminhbạchdạyrằng:

"Cácconphảitựmìnhnỗlực.CácđấngNhưLaichỉlàđạosư."

ĐứcPhậtchỉvạchchotaconđườngvàphươngphápmàtacóthểnươngtheođóđểtựgiảithoátrakhỏimọikhổđaucủavòngsanhtửvàthànhtựumụctiêucứucánh.Đitrênconđườngvàtheođúngphươngphápcùngkhông,làphầncủangườiđệtửchânthànhmuốnthoátkhỏinhữngbấthạnhcủađờisống.

"Ỷlạinơikẻkhácđểgiảithoátchomìnhlàtiêucực.Nhưngđảmđanglãnhlấytráchnhiệm,chỉtùythuộcnơimìnhđểtựgiảithoát,quảthậtlàtíchcực."

Tùythuộcnơingườikháclàđemtấtcảcốgắngcủachúngtaraquyhàng.

"Hãytựxemconlàhảiđảocủacon.Hãytựxemconlànươngtựacủacon.Khôngnêntìmnươngtựanơiaikhác!"

CáclờilẽcórấtnhiềuýnghĩakiamàĐứcPhậtđãdạytrongnhữngngàysaucùngcủaNgàiquảthậtmạnhmẽ,nổibậtvàcảmkích.Điềunàychứngtỏrằngcốgắngcánhânlàyếutốtốicầnđểthànhtựumụctiêu.Tìmsựcứurỗinơinhữngnhânvậthảotâmcóquyềnnăngcứuthếvàkhátkhaohammuốnhạnhphúcảohuyềnxuyênquanhữnglờivanváinguyệncầuvôhiệuquảvànghithứccúngtếvônghĩalý,quảthậtlàthiểnbạcvàvôích.

9

10

11

ĐứcPhậtlàmộtngườinhưchúngta.Ngàisanhralàmộtngười,sốngnhưmộtngười,vàtừgiãcõiđờinhưmộtngười.Mặcdầulàngười,Ngàitrởthànhmộtngườiphithường,mộtbậcsiêunhân,donhữngcátínhđặcbiệtduynhấtcủaNgài.ĐứcPhậtđãâncầnnhắcnhởnhiềulầnnhưvậyvàkhôngcóđiểmnàotrongđờisốnghoặctronglờidạycủaNgàiđểchúngtalầmhiểurằngNgàilàmộtnhânvậtvôsanhbấtdiệt.Cólờiphêbìnhrằnglịchsửnhânloại,khônghềcóvịgiáochủnào"phithầnlinhhơnĐứcPhật,tuynhiên,cũngkhôngcóvịnàocóđặctánhthầnlinhhơnĐứcPhật"

TrongthờiNgàicòntạithế,ĐứcPhậtchắcchắnđượchàngtínđồhếtlòngtônkính,nhưngkhôngbaogiờNgàitựxưnglàThầnLinh.

TánhCáchVĩĐạiCủaĐứcPhật

Sanhralàmộtngười,sốngnhưmộtngười,ĐứcPhậtthànhđạttrạngtháitốithượngcủasựtoànthiện,ĐạoQuảPhật,dosứckiêntrìnỗlựccánhân.NhưngNgàikhôngdànhgiữsựliễungộsiêuphàmchoriêngmìnhmàcôngbốtrướcthếgianrằngtâmcókhảnăngvàoailựcbấtkhuất.KhôngkhinàotựhàorằngchỉcóNgàilàngườiduynhấtđắcQuảPhật,vìĐạoQuảPhậtkhôngphảilàânhuệđặcbiệtdànhriêngchomộtcánhântốtphướcnàođãđượcchọntrước.

Thayvìđặttrênconngườimộtthầnlinhvạnnăngvôhìnhvàchoconngườimộtđịavịkhépnéprụtrè,ĐứcPhậtchứngminhrằngconngườicóthểthànhđạttrítuệcaosiêuvàĐạoQuảtốithượngdosựcốgắngcủachínhmình.Vànhưvậy,ĐứcPhậtnângcaophẩmgiáconngười.Ngàidạyrằngmuốnthoátrakhỏivòngtrầmluânphiềnnão,chínhtaphảitựmìnhgiacôngcốgắngchớkhôngphảiphụctùng,tùythuộcnơimộtthầnlinh,haymộtnhânvậtnàolàmtrunggiangiữatavàvịthầnlinhấy.

12

Trongthếgianngãchấp,lấymìnhlàmtrungtâmcủavũtrụvàchạytheoquyềnthế,ĐứcPhậtdạychúngtalýtưởngcaoquýcủasựphụcvụbấtcầulợi.Ngàichốngđốitệđoanphânchiagiaicấptrongxãhội--chỉlàmtrởngạimứcđộtiếnhoácủaloàingười--vàluônluônbênhvựccônglý,khuyêndạybìnhđẳnggiữangườivàngười.Ngàituyênbốrằngcánhcửađưavàosựthànhcôngvàthạnhvượngphảirộngmởchotấtcảmọingười,aicũngnhưai,dầucaothấp,sanghèn,đạođứchaytộilỗi,nếungườiấycốcôngcảithiệnnếpsống,hướngvềconđườngtrongsạch.Ngàinângđỡhoàncảnhcủangườiphụnữ,lúcbấygiờbịxãhộikhinhthường,khôngnhữngbằngcáchnângphẩmgiácủangườiđànbàlênđúngtầmquantrọng,màcònsánglậpgiáohộiđầutiêntronglịchsửchohàngphụnữ.Cũnglầnđầutiêntronglịchsửnhânloại,Ngàiđứnglêncốgắngđánhđổchếđộmuabánngườilàmnôlệ.NgàibãibỏphongtụcđemnhữngconvậtxấusốragiếtđểcúngtếthầnlinhvànớirộngtâmTừ,baotrùmluôncảloàithú.

KhôngbaogiờĐứcPhậtcưỡngbáchtínđồphảilàmnôlệchogiáolýcủamìnhhaychochínhmình.NhữngaibướctheodấuchânNgàiđềuđượctựdotưtưởng.NgàikhuyêndạyhàngmônđệkhôngnênnhắmmắtchấpnhậnnhữnglờicủaNgàichỉvìkínhnể,tôntrọng,nhưngphảixemxét,nghiêncứu,suyniệmcẩnthậncũngnhưngườitrítuệmuốnthửvàng,phải"đốt,cắtvàchàvàođá".

ĐứcPhậtnângđỡnhữngbàmẹbạcphướcnhưPatacaravàKisagotamibằngnhữnglờikhuyênlơnanủi.NgàitựtaychămsócnhữngngườibệnhhoạncôđơnnhưPutigattaTissaThera.Ngàigiúpđỡngườinghèođóivàbịbỏrơi,khôngnoinươngtựanhưRajjumalavàSopakavàgiảicứunhữngvịnàykhỏiphảichếtoanthêthảm.ĐứcPhậtnângcaođờisốngđạođứccủahạngngườitộilỗisátnhânnhưAngulimalavàhạnggáigianghồhưhỏngnhưAmbapali.Ngàikhuyếnkhíchkẻyếu,đoànkếtngườichiarẽ,đemánhsángđếnchongườivôminhtămtối,dắtdẫnkẻmêmuộilầmđường,nângđỡ

ngườithấpkémvàtăngcaophẩmgiángườicaoquý.Ngườinghèo,ngườigiàu,ngườilươngthiệnvàngườitộilỗi,tấtcảđềuquýmếnNgàinhưnhau.Nhữngbậcvuachúatànbạođộctàivànhữngvìminhquânchánhtrực,nhữnghoàngtửvinhquanghiểnháchvànhữngngườisốngcuộcđờitốităm,khôngaibiếtđến,nhữngnhàtriệuphúgiàulòngquảngđại,nhữngvịkeokiếtbỏnxẻn,nhữnghọcgiảkhiêmtốnvànhữngngườikiêucăngtựđắc,hạnggáigianghồ,hạngngườilàmnghềbẩnthỉu,hạngsátnhân,hạngngườithườngbịkhinhbỉ,tấtcảđềucóhưởngnhữnglờikhuyêndạyđầytrítuệvàtừbicủaĐứcPhật.GươnglànhcaoquýcủaNgàilànguồngợicảm,làniềmkhíchlệchotấtcả.Ngàilàvịđạosưgiàulòngbimẩnvàrộnglượngkhoanhồnghơntấtcả.

Ýchísắtđá,trítuệcaosiêu,lòngbimẫnvôbiên,đứcvịthaphụcvụ,sựthoátlychưatừngcó,đờisốnggươngmẫu,nhữngphươngpháptoànthiệnmàNgàiđãápdụngđểtruyềnbágiáolý,vàsựthànhcôngtốihậucủaNgài--tấtcảnhữngyếutốấyđãkhiếnmộtphầnnămnhânloạitônthờNgàilàvịgiáochủsiêuviệtnhấttựcổchíkim.

ĐểtỏlòngkínhthâmsâucủamìnhđốivớiĐứcPhật,SriRadhakrishnanviết:

"NơiĐứcPhậtGotama(CồĐàm)tanhậnthấymộttinhhoatoànthiệncủangườiphươngĐông.ẢnhhưởngcủaNgàitrongtưtưởngvàđờisốngnhânloạilàmộtkỳcônghyhữu,chođếnnaykhôngthuakémảnhhưởngcủabấtcứvịgiáochủnàotronglịchsử.Mọingườiđềusùngkính,tônNgàilàngườiđãdựngnênmộthệthốngtôngiáovôcùngcaothâmhuyềndiệu.Ngàithuộcvềlịchsửtưtưởngthếgiới.Ngàilàkếttinhcủangườithiệntríbởivì,đứngvềphươngdiệntríthức,chắcchắnNgàilàmộttrongnhữngbậcvĩnhâncaothượngnhấtcủalịchsử".13

Trongquyển"ThreeGreatestMeninHistory",nhàhọcgiảH.G.Wellsghinhậnnhưsau:

"NơiĐứcPhậttathấyrõrànglàmộtconngườigiảndịcótâmđạonhiệtthành,mộtmìnhtựlựcpháthuyánhsángtươiđẹp,mộtnhânvậtsống,mộtconngườinhưmọingườichớkhôngphảimộtnhânvậtthầnthoạiẩnhiệntrongnhiềutruyềnthuyếthoangđường.Ngàicũngbanbốchonhânloạilờikêugọicótínhcáchphổthông.Baonhiêuquanniệmcủathếhệtânthờiđềutươnghợpvớigiáolýấy.ĐứcPhậtdạyrằngtấtcảnhữnggianlaosầukhổvàbấthạnhtrongđờiđềudolòngíchkỷsanhra.Trướckhicóthểtrởnênvắnglặng,conngườicầnphảingừngsốngchogiácquanmình.Rồitừđó,vượtlêntrêntấtcảmọingười,Ngàisốngcuộcđờisiêunhiên.NămtrămnămtrướcChúaChrist(KiTô),xuyênquanhiềungônngữkhácnhau,PhậtGiáođãkêugọiconngườinêntựquênmình.Đứngvềmộtvàiphươngdiện,giữata(làngườiÂu)vànhữngnhucầucủachúngtavàPhậtGiáo,cónhiềuquanđiểmgầnnhau.Đốivớitầmquantrọngcủaconngườitrongsựphụcvụ,Ngàitỏrasángsuốthơn,vàđốivớivấnđềtrườngtồnbấthoạicủakiếpnhânsinh,NgàiítlúngtúngtrongbiệnthuyếtmậpmờhơnChúaKiTô."

ThisĩTagoretônNgàilàbậcVĩNhânCaoQuýnhấttrênthếgian.

MộttriếtgiangườiĐanMạch,ôngFausboll,tándươngĐứcPhậtvớinhữnglờilẽnhưsau:

"CànghiểubiếtNgài,tôicàngquýmếnNgài".

MộttínđồtừtốncủaĐứcPhậtsẽnói:

"CànghiểubiếtNgài,tôicàngquýmếnNgài.CàngquýmếnNgài,tôicànghiểubiếtNgài".

Chúthích:

1

.HàngtínđồgọiNgàilàĐứcPhật(Buddha),ĐứcThếTôn(Bhagava),ĐứcThiệnThệ(Sugata)v.v...NhữngngườiởđạokhácgọiNgàilàTônGiảCồĐàm(BhoGotama),SaMônCồĐàm(SamanaGotama)v.v...Khiđềcậpđếnmình,ĐứcPhậtdùngdanhtừ"NhưLai"(Tathagata)cónghĩalà"ngườiđãđếnnhưvậy","ngườiđãrađinhưvậy".↩

.Sanskrit:Bodhisatva.XemChương40và41.↩

.SamyuttaNikaya,TạpA-Hàmphần3,trang66;KindredSayings,phần3,tr.58↩

.MajjhimaNikaya,TrungA-Hàm,AriyapariyesanaSutta,số26↩

.NhưKondanna,AlaraKalama,UddakaRamaputtav.v...↩

.MajjhimaNikaya,TrungA-Hàm,KinhAriyapariyesanaSutta,số26↩

.GradualSayings,phần2,tr.44-45.AnguttaraNikaya,TăngNhứtA-Hàm,phần2,tr.37.↩

.Tuynhiên,cónhữngvịđạosưẤnĐộGiáo,đểkhuyếndụngườiPhậttửtheotôngiáomình,đãsailầmgọiĐứcPhậtlàhiệnthâncủamộtThầnLinhẤnĐộGiáo,điềumàĐứcPhậtđãbácbỏtừlúccòntạitiền.↩

.PhápCú,165:Trongsạchhayônhiễmđềutùynơita.Khôngailàmchongườikháctrongsạchđược.↩

.PhápCú,276↩

.DighaNikaya-TrườngA-Hàm,MahaparinibbanaSutta-KinhĐạiBátNiếtBàn.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

.DwightGoddard-BuddhistBible,trang20.↩

.GautamaTheBuddha,trang1.↩

12

13

SaukhiThànhĐạo

Trênthếgian,khôngluyếnáilàhạnhphúc

Udana

Trongbuổisáng,ngaytrướcngàyThànhĐạo,lúcBồTátngồidướigốccâycổthụAjapalagầncộiBồĐề,thìcómộtbàgiàulòngquảngđạitênSujatathìnhlìnhdângđếnNgàimộtvậtthựcbằnggạovớisữamàbàđãcôngkhótựtaytỉmỉlàmlấy.Saukhithọxongbữaăncónhiềuchấtdinhdưỡngấy,ĐứcPhậtnhịnđóiluônsuốtbảytuầnnhật.Ngàitrảiquathờigianbốnmươichínngàyyênlặngđểsuyniệm,quanhquẩndướigốccâyBồĐề.

TuầnLễĐầuTiên

SuốtthờigianbảyngàyđầutiênsaukhiThànhĐạoĐứcPhậtngồikhônglayđộngdướitàngcâyBồĐề đểchứngnghiệmHạnhPhúcGiảiThoát(VimuttiSukha).Trongđêmcuốituần,NgàixuấtthiềnvàsuyniệmvềThậpNhịNhânDuyên(PaticcaSamuppada) theochiềuxuôinhưsau:"Khicócáinày(nguyênnhân),thìcáinày(hậuquả)có.Vớisựphátsanhcủacáinày(nhân),cáinày(quả)phátsanh".

TùythuộcnơiVôMinh(avijja),Hành(samkhara),thiệnvàbấtthiện,phátsanhTùythuộcnơiHành,Thức(vinnana)phátsanh.TùythuộcnơiThức,Danh-Sắc(nama-rupa)phátsanh.TùythuộcnơiDanh-Sắc,LụcCăn(salayatana)phátsanh.TùythuộcnơiLụcCăn,Xúc(phassa)phátsanh.TùythuộcnơiXúc,Thọ(vedana)phátsanh.TùythuộcnơiThọ,Ái(tanha)phátsanh.TùythuộcnơiÁi,Thủ(upadana)phátsanh.

1

2

TùythuộcnơiThủ,Hữu(bhava)phátsanh.TùythuộcnơiHữucóSanh(jati).TùythuộcnơiSanh,phátsanhBệnh(jara),Tử(marana),SầuNão(soka),TaThán(parideva),ĐauKhổ(dukkha),BuồnPhiền(domanassa)vàThấtVọng(upayasa).

Toànthểkhốiđaukhổphátsanhnhưthếấy.

Lúcbấygiờđãthấuhiểuýnghĩacủađiềunày,ĐứcThếTônđọclênbàikệhoanhỷnhưsau:

"Quảthậtvậy,khicácChânLýpháthiệnhiểnnhiênđếnbậcthánhnhân(Brahmana) đãkiêntrìcốgắngvàsuyniệmthâmsâu,baonhiêuhoàinghiđềutanbiếnvìvịnàyđãthấutriệtchânlýcùngvớicácnguyênnhân".

Khoảngcanhgiữatrongđêm,ĐứcPhậtsuyniệmvềThậpNhịNhânDuyêntheochiềungượcnhưsau:"Khinguyênnhânnàykhôngcònthìhậuquảnàycũngkhôngcòn.Vớisựchấmdứtcủanhânnày,quảnàycũngchấmdứt".

VớisựchấmdứtcủaVôMinh,Hànhchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaHành,Thứcchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaThức,Danh-Sắcchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaDanh-Sắc,LụcCănchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaLụcCăn,Xúcchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaXúc,Thọchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaThọ,Áichấmdứt.VớisựchấmdứtcủaÁi,Thủchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaThủ,Hữuchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaHữu,Sanhchấmdứt.VớisựchấmdứtcủaSanh,Bệnh,Tử,SầuNão,TaThán,ĐauKhổ,BuồnPhiềnvàThấtVọngchấmdứt.

3

Nhưthếấy,toànthểkhốiđaukhổchấmdứt.

Lúcbấygiờđãthấuhiểuýnghĩacủađiềunày,ĐứcThếTônđọclênbàikệhoanhỷnhưsau:

"Quảthậtvậy,khicácChânLýpháthiệnhiểnnhiênđếnbậcthánhnhân(Brahmana)đãkiêntrìcốgắngvàsuyniệmthâmsâu,baonhiêuhoàinghiđềutanbiếnvìvịnàyđãthấutriệtsựtậndiệtcácnguyênnhân".

Đếncanhba,ĐứcThếTônsuyniệmvềpháp"TùyThuộcPhátSanh"theochiềuxuôivàchiềungượcnhưsau:"Khinhânnàycó,thìquảnàycó.Vớisựphátsanhcủanhânnày,quảnàyphátsanh.khinhânnàykhôngcóthìquảnàykhôngcó.Vớisựchấmdứtnày,quảnàychấmdứt."

TùythuộcnơiVôMinh,Hànhphátsanhv.v...

Nhưthếấy,toànthểkhốiđaukhổphátsanh.

VớisựchấmdứtcủaVôMinh,Hànhchấmdứtv.v...

Nhưthếấy,toànthểkhốiđaukhổchấmdứt.

Lúcbấygiờđãthấuhiểuýnghĩacủađiềunày,ĐứcThếTônđọclênbàikệhoanhỷnhưsau:

"Quảthậtvậy,khicácChânLýpháthiệnhiểnnhiênđếnbậcthánhnhân(Brahmana)đãkiêntrìcốgắngvàsuyniệmthâmsâu,thìNgàivữngvàngphátanvâycánhcửacủaMaVươngcũngnhưánhsángtháidươngphátanđêmtốivàrọisángbầutrời".

TuầnThứNhì

Tuầnlễthứnhìtrảiquamộtcáchbìnhthản,nhưngtrongsựyênlặngấyĐứcPhậtđãbantruyềnchothếgianmộtbàihọcluânlýquantrọng.ĐểtỏlòngtriânsâuxađốivớicâyBồĐềvôtrivôgiácđãchemưađỡnắngchoNgài

suốtthờigianchiếnđấuđểthanhđạtĐạoQuả,NgàiđứngcáchmộtkhoảngxađểchămchúnhìncâyBồĐềtrọnmộttuầnkhôngnháymắt.

Noitheogươnglànhcaoquývàđểkỷniệmsựthànhcôngvẻvang,hàngtínđồcủaĐứcPhậtđếnngàynayvẫncòntônkính,chẳngnhữngchínhcâyấymàđếncáccâycon,cháucủacâyấy.

TuầnThứBa

VìĐứcPhậtkhôngrờinơitrúngụmàvẫncònquanhquẩnởcộiBồĐềnênchưThiênlúcbấygiờcònnghingờ,khôngbiếtNgàiđãđắcQuảPhậtchưa.ĐứcPhậtđọcđượctưtưởngấy,dùngoailựcthầnthôngtạomột"đườngkinhhànhquýbáu"(ratanacamkamana)vàđilênđixuốngthiềnhànhsuốttrọntuần.

TuầnThứTư

Trongtuầnlễthứtư,ĐứcPhậtngựtrong"bảocung"(ratanaghara,cáiphòngbằngngọc,trongýnghĩa"cáiphòngquýbáu")đểsuyniệmvềnhữngđiểmphứctạpcủaViDiệuPháp(Abhidhamma,giáolýcaosiêu) .KinhsáchghinhậnrằngkhiNgàisuytưởngvềlýNhânQuảTươngQuan(Patthana),bộkháiluậnthứbảycủaTạngViDiệuPháp,tâmvàthânNgàitrởnênhoàntoàntinhkhiếtvàdođópháttủaramộtvầnghàoquangsáumàu .

TuầnThứNăm

Trongtuầnthứnăm,ĐứcPhậtngồidướicộiAjapalatrứdanh,chứngnghiệmHạnhPhúcGiảiThoát(vimuttisukha).Vàocuốituần,khiNgàixuấtrakhỏitrạngtháisiêuthếấycómộtvịBà-la-mônngãmạn(huhumkajakita)đếngầnchàohỏitheolễnghirồinói:"NàyTônGiảGotama(CồĐàm),đứngvềphươngdiệnnàotatrởthànhmộtthánhnhân(Brahmana)vànhữngđiềukiệnnàolàmchotatrởthànhthánhnhân?"

4

5

6

7

Đểtrảlời,ĐứcPhậtđọclênbàikệ:

"Ngườikiađãxalánhmọiđiềuxấuxatộilỗi,khôngcònngãmạn(huhumka),đãthanhlọcmọiônhiễm,thuthúclụccăn,thôngsuốtcácpháphọcvàđãchânchánhsốngđờiphạmhạnhthiêngliêng,ngườiấyđượccoilàthánhnhân(Brahmana).Đốivớingườiấykhôngcòncósựbồngbột,dầuởnơinàotrênthếgian."

TheobảnChúgiảiTúcSanhTruyện,cũngtrongtuầnlễnày,bangườicongáicủaMaVương-Tanha,ArativàRaga -cốgắnglấynhansắcquyếnrũĐứcPhật,nhưngthấtbại.

TuầnThứSáu

TừcâyAjapalaĐứcPhậtsangquacâyMucalindavàngựtạiđâymộttuầnlễđểchứngnghiệmHạnhPhúcGiảiThoát.Bỗngnhiêncómộttrậnmưatokéođến.Trờisẫmtốidướilớpmâyđennghịtvàgiólạnhthổisuốtnhiềungày.

VàolúcấyMucalinda,mãngxàvương,từổchunra,uốnmìnhquấnxungquanhĐứcPhậtbảyvòngvàlấycáimỏtochetrênđầuNgài.NhờvậymàmưatogiólớnkhôngđộngđếnthânĐứcPhật.Đếncuốingàythứbảy,thấytrờiquangmâytạnhtrởlại,Mucalindatháomìnhtrởravàbỏhìnhrắn,hiệnthànhmộtthanhniên,chấptayđứngtrướcmặtĐứcPhật.ĐứcPhậtđọcbàikệnhưsau:

"Đốivớihạngngườitritúc,đốivớingườiđãnghevàđãthấychânlýthìsốngẩndậtlàhạnhphúc.Trênthếgian,ngườicótâmlành,cóthiệnchí,ngườibiếttựkiềmchế,thuthúclụccănđốivớitấtcảchúngsanhlàhạnhphúc.Khôngluyếnngườiái,vượtlênkhỏidụcvọnglàhạnhphúc.Phátanđượcthànhkiến'ngãchấp'quảthậtlàhạnhphúctốithượng."

TuầnThứBảy

8

9

Vàotuầnthứbảy,ĐứcPhậtbướcsangcộicâyRajayatanavàởđóchứngnghiệmQuảPhúcGiảiThoát.

MộtTrongNhữngPhậtNgônĐầuTiên

"Xuyênquanhiềukiếpsốngtrongvòngluânhồi,NhưLaithênhthangđi,đimãi.NhưLaimãiđitìmmàkhônggặp,NhưLaiđitìmngườithợcấtcáinhànày.Lặpđilặplạiđờisốngquảthậtlàphiềnmuộn.Nàyhỡingườithợlàmnhà,NhưLaiđitìmđượcngươi.TừđâyngươikhôngcòncấtnhàchoNhưLainữa.Tấtcảsườnnhàđềugãy,Câyđòndongcủangươidựnglêncũngbịphátan.NhưLaiđãchứngnghiệmQuảVôSanhBấtDiệtvàNhưLaiđãtậndiệtmọiÁiDục".

Vừalúcbìnhminh,vàongàyNgàichứngđắcQuảVôThượng,ĐứcPhậtđọclênbàikệhoanhỷnày,môtảsựchiếnthắngtinhthầnvôcùngvẻvangrựcrỡ.

ĐứcPhậtnhìnnhậncuộcđithênhthangbấtđịnhtrongnhiềukiếpsốngquákhứđầykhổđauphiềnlụy.

Đâycũnglàsựkiệnhiểnnhiên,chứngminhniềmtinnơithuyếttáisanh.

Ngàiphảiđibấtđịnhvàdođóphảichịukhổđau,bởivìchưatìmrangườiđãxâydựngcáinhà,tứccơthểvậtchấtnày.

Trongkiếpsốngcuốicùng,giữakhungcảnhcôđơntịchmịchcủarừngthiêng,lúcđisâuvàocôngtrìnhhànhthiềnmàNgàiđãdàycôngtraudồitừxaxôitrongquákhứ,trảiquacuộchànhtrìnhbấtđịnh,Ngàikhámphára

10

anhthợcấtnhàhàngmongmỏimuốnbiết.

Anhthợnàykhôngởđâungoài,màẩntàngsâukínbêntrongNgài.Đólàáidục,sựtựtạo,mộtthànhphầntinhthầnluônluônngủngầmbêntrongtấtcảmọingười.Áidụcxuấtphátbằngcáchnàothìkhôngthểbiết.

Cáigìtatạoraắttacóthểtiêudiệt.Vịkiếntrúcsưđãtìmraanhthợcấtnhà,tứcđãtậndiệtáidục,khiđắcQuảALaHán,màýnghĩađượcbaohàmtrongnhữngdanhtừ"chấmdứtáidục".

Cáisườncủacănnhàtựtạoấylànhữngônhiễm(kilesas)nhưtham(lobha),sân(dosa),si(moha),ngãmạn(mana),tàkiến(ditthi),hoàinghi(vicikiccha),dãdượi(thina),phóngdật(uddhacca),khônghổthẹntộilỗi,nhữnghànhđộngbấtthiện(ahirika),khôngghêsợhậuquảcủahànhđộngbấtthiện(anottappa).

Câyđòndongchịuđựngcáisườnnhàlàvôminh,cănnguyênxuấtphátmọidụcvọng.

Phávỡđượccâyđòndongvôminhbằngtrítuệlàđãlàmsậpđượccănnhà.

Sườnvàđòndonglàvậtliệumàanhthợdùngđểxâycấtcáinhàkhôngđángchotahammuốn.Nếuhếtvậtliệu,tứcnhiênanhthợkhôngcòncấtnhàđượcnữa.

Khinhàđãbịphávỡtantànhthìcáitâmmàtrongcâuchuyệnkhôngđượcđềcậpđến,đãđạtđếntrạngtháivôvi,VôSanhBấtDiệt,NiếtBàn.

Tấtcảnhữnggìcòntạithếđềuphảibịbỏlạiphíasauvàchỉcòncótrạngtháisiêuthế,NiếtBàn.

Chúthích:

1

.BồĐềlàcộicâytrứdanhthuộcloạiPipal,tạiBuddhaGaya(BồĐềĐạoTràng),miềnBắcxứẤnĐộ,đãchemưađỡnắngchoĐứcPhậttrongkhiNgàichiếnđấuđểthànhđạtĐạoQuả.↩

.XemChương25.↩

.Brahminlàmộtdanhtừcónghĩa"ngườicóhọckinhPhệĐà",hàmýngườitusĩBàLaMôn.ĐôikhiĐứcPhậtdùngdanhtừnàyvớinghĩa"ngườiđãxalánhmọiđiềuxấuxatộilỗi",mộtthánhnhân.Trongsáchnày,danhtừ"Brahmana"đượcdùngđểchỉmộtthánhnhân,vàdanhtừ"Brahmin"cónghĩalàmộtngườithuộcgiaicấpBàLaMôn.↩

.Vềsau,chínhnơiĐứcPhậtđứngtrọnmộttuầnlễđểnhìncâyBồĐề,vuaAsoka(ADục)códựnglênmộtbảothápkỷniệmgọilàAnimisalocanaCetiya,đếnnayvẫncòn.↩

.Mộtnhánh,chiếttừphiátaymặtcủacâyBồĐềnguyênthủynàyđượcNisưSanghamittaTheriđemtừẤnĐộsangTíchLan(SriLanka)vàVuaDevanampiyatissatrồngtạiAnuradhapura,cốđôxứTíchLan.Câynàyvẫncònsumsuêtươitốt.↩

.Vìlẽấy,nơinàyđượcgọilàRatanaghara,bảocung.↩

.Sáumàulà:xanhdương(nila),vàng(pita),đỏ(lohita),trắng(odata),cam(manjettha)vàthứsáulànămmàuphalẫn(pabhassara).↩

.Udana,trang1.↩

.bangườinàykhôngthểlàbadụcvọngvìviệcnàyxảyrasaukhiĐứcPhậtđãĐắcQuả,nghĩalàđãtậndiệtmọidụcvọng.↩

.BàikệhoanhỷtrứdanhnàychỉthấytrongDhammapada(KinhPhápCú),câu153-154.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

CungthỉnhĐứcPhậttruyềnbáGiáoPháp

NgườithấmnhuầnGiáoPhápsốnghạnhphúcvớitâmanlạc.NgườitrítuệluônluônhoanhỷthỏathíchtrongGiáoPhápmàcácbậcthánhnhânđãkhámphá.

KinhPhápCú

GiáoPhápLàThầy

SaungàyThànhĐạo,lúccònngựtạigốccâyAjapala,trênbờsôngNeranjara(NiLiênThiền),ĐứcPhậtngồihànhthiền,vàýnghĩsauđâyphátsanhđếnNgài:

"Quảthậtlàđaukhổvàkhôngcóaiđểlễbáivàtỏlòngtônkính.Haylàtahãytìmđếnmộtvịsamônhaybàlamônnàođểsùngbái!"

RồiNgàisuyniệm:

"Taphảitìmđếnsốnggầnmộtvịsamônhaybàlamônđểtônkínhvàlễbái,hầunângcaogiớiđức(silakkhanda)đếnmứctoànthiệnchăng?Nhưngtrênthếgiannàykhôngthấyai,dầutronghàngchưThiên,MaVươnghayPhạmThiên,haygiữanhữngchúngsanhnhưsamôn,bàlamôn,Trờivàngười,cógiớiđứccaothượnghơntađểthâncận,tônkínhvàsùngbái.

"Taphảitìmđếnsốnggầnmộtvịsamônhaybàlamônnàođểtônkínhvàlễbái,hầunângcaotrạngtháiđịnhtâm(samadhikkhanda)đếnchỗtoànthiệnchăng?Nhưngtrênthếgiannàykhôngthấyai,dầutronghàngchưThiên,MaVươnghayPhạmThiên,haygiữanhữngchúngsanhnhưsamôn,bàlamôn,Trờivàngười,cógiớiđứccaothượnghơntađểthâncận,tônkínhvàsùngbái.

"Taphảitìmđếnsốnggầnmộtvịsamônhaybàlamônnàođểtônkínhvàlễbái,hầunângcaotrítuệ(pannakkahanda)đếnmứctoànthiệnchăng?Nhưngtrênthếgiannàykhôngthấyai,dầutronghàngchưThiên,MaVươnghayPhạmThiên,haygiữanhữngchúngsanhnhưsamôn,bàlamôn,Trờivàngười,cótrítuệcaothượnghơntađểthâncận,tônkínhvàsùngbái.

"Taphảitìmđếnsốnggầnmộtvịsamônhaybàlamônnàođểtônkínhvàlễbái,hầuđemsựgiảithoát(vimuttikkhanda)đếnmứctoànthiệnchăng?Nhưngtrênthếgiannàykhôngthấyai,dầutronghàngchưThiên,MaVươnghayPhạmThiên,haygiữanhữngchúngsanhnhưsamôn,bàlamôn,Trờivàngười,cósựgiảithoátcaothượnghơntađểthâncận,tônkínhvàsùngbái."

RồitưtưởngsauđâyphátsanhđếnNgài:

"HaylàTahãytônkínhvàsùngbáichínhGiáoPhápmàtađãchứngngộ?"

LúcấyVịPhạmThiênSahampatihiểuđượcýPhậtnêntừcảnhgiớiPhạmThiên,dễdàngnhưmộtngườikhoẻmạnhduỗicánhtaythẳngra,haycotayvào,xuấthiệntrướcmặtĐứcPhật.Và,đắpyngoạilênvaimặt,đểtrốngvaitrái quỳxuốngchắptayđảnhlễĐứcPhậtvàbạch:

"Quảthậtvậy,BạchĐứcThếTôn,quảnhưvậy,BạchĐứcNhưLai,BạchNgài,nhữngbậcỨngCúng,nhữngbậcChánhĐẳngChánhGiáctrongquákhứđềutônkínhvàsùngbáichínhGiáoPhápnày.

"NhữngbậcỨngCúng,nhữngbậcChánhĐẳngChánhGiáctrongtươnglaisẽtônkínhvàsùngbáichínhGiáoPhápnày.

"BạchĐứcThếTôn,cầuxinNgàilàbậcỨngCúng,bậcChánhĐẳngChánhGiáctrongthờihiệnđại,cũngtônkínhvàsùngbáiGiáoPhápấy!"

PhạmThiênSahampatibạchvớiĐứcPhậtnhưvậyvàthêmrằng:

1

"NhữngbậcChánhBiếnTritrongquákhứ,vịlaivàhiệntại,nhữngvịđãgiúpchonhiềuvịđượcthoátkhổ-tấtcảnhữngvịấyđã,sẽ,vàđangtônkínhGiáoPhápcaoThượng.ĐólàđặctánhcủachưPhật.

"Vậy,aimuốntìmtrạngtháianlànhchomìnhvàmongchờsựtrưởngthànhcủamình,chắcchắnphảitônkínhGiáoPhápCaoQuývàghinhớnằmlòngbứcthôngđiệpcủachưPhật".

PhạmThiênSahampatibạchnhưvậyvàcungkínhđảnhlễĐứcPhật,đivòngquanhNgàitừtráisangmặtvàbiếnmất.VìchưTăngcũngcónhữngđặctánhvĩđạicaothượng,nêncũngxứngđángthọlãnhsựtônkínhcủaĐứcPhật .

CungThỉnhTruyềnBáGiáoPháp

NgàiđitừgốccâyRajayatanađếngốccâyAjapala.Lúcngồitrầmtư,nhữngtưtưởngsauđâyphátsanh:

"GiáoPhápmàNhưLaiđãchứngngộquảthậtthâmsâuhuyềndiệu,khónhậnthức,khólãnhhội,vắnglặng,caosiêu,khôngnằmtrongphạmviluậnlý,tếnhị,chỉcònbậcthiệntrímớithấuhiểu.Chúngsanhcònluyếnáitrongnhụcdụcngũtrần.Lýnhânquảtươngquan"TùyThuộcPhátSanh",làmộtđềmụcrấtkhólãnhhội,vàNiếtBàn--trạngtháichấmdứtmọihiệntượngphátsanhcóđiềukiện,từbỏmọikhátvọng,tiêudiệtmọithamái,khôngluyếnáivàchấmdứt--cũnglàmộtvấnđềkhôngphảidễlãnhhội.NếuNhưLaitruyềndạyGiáoPhápấy,kẻkhácắtkhôngthểhiểuđược.Thậtlàphícôngvôích,thậtlàphícôngvôích."

Rồinhữngcâukỳdiệusauđây,chưatừngđượcnghetrướckia,phátsanhđếnĐứcPhật:

2

"NhưLaiđãkhókhănlắmmớichứngngộđược"GiáoPháp".Khôngcầnphảiphổbiến"GiáoPháp"ngaylúcnày.Ngườicònmangnặngthamáivàsânhậnkhôngdễgìthấutriệt.Ngườithamáichìmđắmtrongđêmtối,khôngthấyđượcGiáoPháp,vìlòngthamáibaophủnhưđámmâymờđennghịt,vìGiáoPhápđingượcdòngvớithamái.GiáoPhápsâukín,thâmdiệu,khónhậnthứcvàrấttếnhị".

Nghĩnhưvậy,ĐứcPhậtchưaquyếtđịnhtruyềnbáGiáoPháp.LúcấyvịPhạmThiênSahampatisợNgàikhôngtruyềnbáGiáoPhápvàvìkhôngđượcnghePhápthếgianphảidiệtvong,nênđếncungthỉnhĐứcPhậtnhưsau:

"BạchhóaĐứcThếTôn,cầuxinĐứcThếTôntruyềndạyGiáoPháp!CầuxinĐấngTrọnLànhtruyềnbáGiáoPháp!Cónhữngchúngsanhbịítnhiềucátbụivướngtrongmắt,nếukhôngngheđượcGiáoPhápsẽphảitrầmluânsađọa.Nhưngcũngcóngườisẽchứngngộchânlý".

SauđóvịPhạmThiênlưuýĐứcPhật:

"ThuởxưatạiMagadha(MaKiệtĐà)cóphátnguyênmộtGiáoPhápkhôngtinhthuần,dongườitrầntụcsuytìmra.CầuxinĐứcThếTônhoanhỷrộngmởcửaVôSanhBấtDiệt.

"XinĐứcThếTônchophépmọingườiđượcngheGiáoPhápmàbậcVôNhiễm,đấngTuyệtĐốiThanhTịnhđãchứngngộ.Cũngnhưngườiđứngtrênngọnnúiđácaonhìnxuống,thấyrõràngtừngngườiởvòngquanhphíadưới,bậcToànGiác,bậcThiệnTrí,đứngtrênđỉnhtốicaocủalâuđàiPhápBảohuyhoàng!KínhxinđấngToànTrihãynhìnxuốngchúngsanhđangchìmđắmtrongbiểnkhổvàtriềnmiênlăntrôitrongvòngsanhtửluânhồi!

"XincungthỉnhNgàilàbậcAnhHùng,làngườiChiếnThắng,làĐấngVôThiệnĐiềuNgựTrượngPhu,NgườiđãTháoGỡmọitróibuộc.XinNgàihoanhỷđứnglênvàchâudukhắpthếgian!XinĐứcThếTôntruyềnbáGiáoPháp!Sẽcóngườilãnhhộiđược!"

ĐứcPhậttrảlời:

"NàyhỡiPhạmThiên,NhưLaithầmnghĩ:NgườicònvấnvươngtrongthamáivàsânhậnkhôngdễgìlãnhhộiđượcGiáoPhápmàNhưLaiđãchứngngộ.Ngườithamáichìmđắmtrongđêmtối,bịđámmâymùthamáibaophủ,sẽkhôngthấyđượcGiáoPhápbởiGiáoPhápđingượcdòngvớithamái.GiáoPhápsâukín,thâmdiệu,khónhậnthứcvàtếnhị.VìsuygẫmnhưthếNhưLaichưaquyếtđịnhtruyềnbáGiáoPháp".

VịPhạmThiêncungthỉnhĐứcPhậtlầnthứnhì.ĐứcPhậttrảlờinhưtrước.

KhivịPhạmThiêncungthỉnhlầnthứba,ĐứcThếTôndùngthiênnhãnquansátthếgian.

Ngàinhậnthấyrằngchúngsanhkẻítngườinhiềuđềucóbụitrongmắt,ngườithôngminhsángsuốt,kẻngumuộitốităm,bẩmtánhcủangườinàytốt,ngườikiaxấu,cóchúngsanhdễdạycũngcóchúngsanhkhódạy,vàmộtsốítkhác,vớilòngbiếtlosợ,nhậnthấymốihiểmhọacủamộtkiếpsốngtươnglai.

Cũngnhưtrongđầmsen.Senxanh,đỏ,trắnglẫnlộn.Cónhữngcâymọctừtrongnước,trưởngthànhtrongnước,sốngtronglòngnước,vàsởnsơtươitắntrongnước.Cónhữngcâysanhtrongnước,trưởngthànhtrongnước,vàlódạngtrênmặtnước.Cónhữngcâykhácsanhtrongnước,trưởngthànhtrongnướcvàvượtlênkhỏimặtnước,khôngvướngchútbùnnhơ.

ĐứcPhậttuyênbố:

"CửaVôSanhBấtDiệtđãrộngmởchochúngsanh.Hãyđểchoaicótaimuốnngheđặttrọnniềmtintưởng.VìbiếtcósựmệtmỏidãdượitrongthếgiannêntrướckiaNhưLaiphânvân,chưaquyếtđịnhtruyềndạyGiáoPhápvinhquangvàhoànhảo".

PhạmThiênSahampatilấylàmhoanhỷ,vuimừngrằngđãđượccơhộithỉnhcầuĐứcThếTônhoằngdươngGiáoPháp,tônkínhđảnhlễNgài,rồiđimộtvòngquanhtừtráisangphải,chỗĐứcPhậtngồi,rồibáitừluigót.

HaiThiệnTínĐầuTiên

Saubốnmươichínngàykhôngănuống,lúcĐứcPhậtngồidướicộicâyRajayatana,cóhaithươnggiatênTapassuvàBhallikatừUkkala(Orissa),trênđườngvềquênhà,đingangquachỗĐứcPhậtngự.KhiđếngầnnơiấyhaivịláibuônđượcmộtvịTrời ,vốnlàbàconhọhàngtrongmộttiềnkiếp,máchbảonhưthếnày:

"Nàyhaiông,ĐứcThếTônvừachứngđắcĐạoQuảChánhĐẳngChánhGiác,đangngựdướicộiRajayatanaphiátrướckia.HaiônghãynhanhchânđếnđódânglênNgàibộtkhôvàmật .Phướcbáunàysẽđemlạichohaiônganvuivàhạnhphúclâudài."

Haivịthươnggiavuimừng,tiếpnhậnlấycơhộivàngngọc,sửasoạnbộtvàmậtongxongđếngầnĐứcPhật,cungkínhđảnhlễvàthỉnhcầuNgàichấpnhậnhailễvậtkhiêmtốnấyđểhaingườiđượcanvui.

ĐứcPhậtnghĩ:

"CácĐấngNhưLaikhôngkhinàođưataythọnhậnvậtthực.Khôngcóbát,làmthếnàoNhưLaicóthểnhậnlãnhhailễvậtnày?"

LúcấybốnvịĐạiThiênVương đoánbiếtýnghĩcủaĐứcPhật,từbốnphươngvộivãđemđếndânglênmỗivịmộtcáibátbằngđá vàbạchrằng:

3

4

56

"BạchhoáĐứcThếTôn,xinNgàihoanhỷchấpnhậnbốncáibátnàyvàthọthựctrongấy".

ĐứcPhậtâncầndùngbátthọlãnhmónvậtthựcđạmbạcđượcdângđúnglúcấy,sauthờigiannhịnănlâungày.

SaukhiĐứcPhậtđộthựcxong,haithươnggiaquỳxuốngdướichânNgàivàbạchrằng:

"BạchhoáĐứcThếTôn,chúngconxinquyyPhật,quyyPháp.XinNgàithâunhậnchungconlàmthiệntinkểtừnayđếnngàycuốicùngcủađờichúngcon" .

ĐólàhaithiệntínđầutiênquyyNhịBảo .

TrênĐườngĐếnBanares

KhichấpnhậnlờithỉnhcầucủaPhạmThiênSahampati,tưtưởngđầutiêncủaĐứcPhậttrướckhibướclênconđườngtruyềngiáovĩđạilà:

"AilàngườiđầutiênsẽthọhưởngGiáoPháp?AilàngườisẽlãnhhộimauchóngGiáoPháp?

"CóAlaraKalama làngườicóhọcthức,thôngminh,làbậcthiệntrí,vàđãlâurồikhôngcònbaonhiêubụicáttrongmắt.HaylàNhưLaisẽgiảngGiáoPhápchovịđạosĩnàytrướcnhất.ĐạoSĩnàysẽlãnhhộimaulẹGiáoPháp".

MộtvịTrờihiệnratrướcĐứcPhật,đảnhlễNgàivàbạchrằng:"BạchhóaĐứcThếTôn,ĐạoSĩAlaraKalamađãtừtrầnmộttuầnnay."

ĐứcPhậtdùngtuệnhãnxácnhậnđiềunày.NgàinghĩđếnUddakaRamaputta .VịTrờilạixuấthiệnvàbạchrằngĐạoSĩUddakaRamaputtacũngđãviêntịchđêmhômtrước.MộtlầnnữaĐứcPhậtdùngtuệnhãnxácnhận.

7

8

9

10

SaucùngĐứcPhậtnghĩđếnnămvịĐạoSĩtinhtấnđãphụcvụNgàitronglúctranhđấuđểtìmchânlý.Vớinhãnquansiêuphàm,NgàinhậnthấynămvịnàyđangởvườnLộcGiả,tạiIsipatana,xứBenares.NgàilưulạiUruvela,chờlúcthấythuậnlợisẽlênđườngsangBenares.

TrênđoạnđườngđitừGayađếncộiBồĐềđãchemưađỡnắngchoNgàitrongnhữngngàysaucùng,trướckhithànhđạtĐạoQuảVôThượng,mộtĐạoSĩtênUpakagặpĐứcPhậtliềnhỏi:

"NàyhỡiĐạoHữu!NgũquancủaĐạoHữuthậtvôcùngsángtỏ.NướcdacủaĐạoHữuthậttrongtrẻovàtươitắn.HỡinàyĐạoHữu,vìsaoĐạoHữutừbỏđờisốnggiađình?ThầycủaĐạoHữulàai?ĐạoHữutruyềnbágiáolýcủaai?"

ĐứcPhậttrảlời:

NhưLaiđãvượtquatấtcả.Nhưlaiđãthôngsuốttấtcả.NhưLaiđãbuôngxả,gỡbỏmọitróibuộc,đãthoátlytấtcả.NhưLaiđãchămchúcốgắngtậptrungtâmlực,diệttrừthamdụctậngốcrễ(ĐạoQuảALaHán).Đãthấutriệttấtcả.NhưLaicòngọiailàthầy?KhôngailàthầycủaNhưLai.KhôngaiđứngnganghàngvớiNhưLai.Trênthếgiannày,kểcảchưThiênvàchưPhạmThiên,khôngaicóthểsánhvớiNhưLai.QuảthậtNhưLailàmộtvịALaHántrênthếgiannày,NhưLailàtônsưvôthượng:ChỉmộtmìnhNhưLailàbậcToànGiác,Vắnglặngvàthanhtịnh.NhưLaiđangđiđếnthànhKasiđểvậnchuyểnbánhxePhápBảogiữathếgianmùquáng.NhưLaisẽgiónglênhồitrốngVôSanhBấtDiệt.

11

Upakahỏivặn:

"NàyĐạoHữu,vậyphảichăngĐạoHữuđãtựnhậnlàALaHán,bậcsiêuhùng,quyềnlựcvôbiên?"

ĐứcPhậttrảlời:

"TấtcảnhữngbậcsiêuhùngđãchinhphụcmọiônhiễmcủamìnhđềugiốngNhưLai.NhưLaiđãchinhphục,tậndiệttấtcảnhữnggìbấtthiện,xấuxatộilỗi.Vậy,nàyĐạoSĩUpaka,NhưLailàbậcsiêuhùng".

Nghexong,ĐạoSĩUpakalễphépnói:

"Cóthểđượcvậychăng,đạohữu?"

Vàcúiđầu,quaylưngrẽsangconđườngnhỏbêncạnh,điluôn.

ĐứcPhậthoàntoànthảnnhiên.TrởngạiđầutiêntrênđườnghoằngPhápkhônglàmNgàinảnchí.Ngàitiếptụclầnbướctừnơinàyđếnnơikhác,vàmộtngàykiađếnvườnLộcGiả,xứBenares.

GặpLạiNămĐạoSĩ

ThấyĐứcPhậttừxađến,nămvịĐạoSĩ,anhemKondanna(KiềuTrầnNhư),bànthảovớinhau,quyếtđịnhkhôngđảnhlễNgàivớilòngtônkínhnhưxưa.CácvịấyhiểulầmtháiđộcủaBồTátkhi,trongcuộcchiếnđấuđểthànhđạtĐạoQuả,Ngàitừbỏlốitukhổhạnhquákhắtkhevàchứngtỏlàtuyệtđốivôích:

"Nàycácđạohữu,ĐạoSĩGotama(CồĐàm)đangđiđếnta.ĐạoSĩấyxahoa,khôngbềnchícốgắngvàđãtrởlạivớiđờisốnglợidưỡng.ĐạoSĩấykhôngđángchotaniềmnởtiếpđónvàcungkínhphụcvụ.Takhácnênrướcbátvày.Nhưngdầusao,cũngnêndọnmộtchỗngồiđểsẵn.Nếuvịđạosĩấymuốnngồicứngồi."

Tuynhiên,khiĐứcPhậtbướclầnđếnNgài,vẻoainghicốtcáchcủaNgàitựnhiêncảmhoánămđạosĩvà,khôngaibảoai,ngườiđếnrướcyvàbát,ngườidọnchỗngồi,ngườiđilấynướcchoNgàirửachân.Mặcdầuvậy,nămđạosĩvẫngọiNgàilà"avuso"(đạohữu),mộthìnhthứxưnghôthườngdùnggiữanhữngngườingangnhau,hoặcđểngườibềtrênxưnghôvớikẻdưới.

ĐứcPhậtmởlờikhuyêndạy:

"NàycácĐạoSĩ,khôngnêngọiNhưLaibằngtênhaybằngdanhtừ"avuso"(đạohữu).NhưLailàĐứcThếTôn,làĐấngToànGiác.ngheđây,cácĐạoSĩ,NhưLaiđãthànhđạttrạngtháiVôSanhBấtDiệt(Amata)vàsẽgiảngdạyGiáoPháp.NếuhànhđúngtheogiáohuấncủaNhưLai,cácthầycũngsẽsớmchứngngộbằngtrítuệtrựcgiácvàsốngcuộcsốngthánhthiệncùngtộtngaytrongkiếpnày.Nhằmmụctiêucaothượngnày,nhiềungườicontrongcácgiatộcquýpháisẽrờibỏtàisản,sựnghiệpvàcuộcsốngtạigiađểtrởthànhngườikhôngtiềncủa,khôngcửanhà."

Nămvịđạosĩliềntrảlời:

"NàyĐạoSĩGotama(CồĐàm),trướckiavớibaonhiêucốgắngđểnghiêmtrìgiớiluậtmàĐạoHữukhôngthànhđạttrítuệnàosiêuphàm,cũngkhôngchứngngộđượcgìxứngđángvớichưPhật.Giờđây,sốngxahoavàtừbỏmọicốgắng,ĐạoHữuđãtrởlạiđờisốnglợidưỡng,thìlàmsaomàcóthểthànhđạtđượctrítuệsiêuphàmvàchứngngộĐạoQuảnganghàngvớichưPhật?"

ĐứcPhậtgiảithíchthêm:"NàycácĐạoSĩ,NhưLaikhônghềxahoa,khônghềngừngcốgắngvàkhôngquaytrởlạiđờisốnglợidưỡng.NhưLailàĐứcThếTôn,làĐấngToànGiác.NgheđâycácĐạoSĩ!NhưLaiđãthànhđạttrạngtháiVôSanhBấtDiệtvàsẽgiảngdạyGiáoPháp.NếuhànhđúngtheogiáohuấncủaNhưLai,cácthầycũngsẽsớmchứngngộ,bằngtrítuệtrựcgiácvàsốngcuộcđờithánhthiệncùngtột,ngaytrongkiếpsốngnày.Nhằm

mụctiêucaothượngnàynhiềungườicontrongcácgiatộcquýpháisẽrờibỏtàisảnsựnghiệpvàcuộcsốngtạigiađểtrởthànhngườikhôngtiềncủa,khôngcửanhà".

Lầnthứnhìnămđạosĩvẫngiữnguyênthànhkiếnvàtỏýthấtvọng.Đếnlầnthứba,saukhiĐứcPhậtlặplạilờixácnhận,nămđạosĩvẫngiữvữnglậptrường,tỏýhoàinghi.ĐứcPhậthỏilại:

NàycácĐạoSĩ!CácthầycóbiếtmộtlầnnàotrướcđâyNhưLaiđãnóivớicácthầynhưthếkhông?

Quảthậtkhông.

ĐứcPhậtlặplạilầnthứbarằngNgàiđãlàĐấngToànGiácvàchínhnămđạosĩcũngcóthểchứngngộ,nếuhànhđúnggiáohuấn.

ĐólànhữnglờinóichânthậtdochínhĐứcPhậtthốtra.Nămvịđạosĩlàbậcthiệntrí,mặcdùđãcóthànhkiếnkhôngtốt,khinghevậynhậnđịnhchắcchắnrằngĐứcPhậtđãthànhtựuĐạoQuảVôThượngvàcóđầyđủkhảnăngđểhướngdẫnmình.NămthầybấygiờtinlờiĐứcPhậtvàngồixuống,yênlặnglắngngheGiáoPhápCaoQuý.

TrongkhiĐứcPhậtthuyếtPhápchobavịthìhaivịkiađitrìbình,rồitấtcảsáuvị--nămđạosĩvàĐứcPhật--cùngđộthựcvớinhữnggìmàhaivịđemvề.Quahômsau,trongkhihaivịnàynghePhápthìbavịkiađitrìbình.

Tấtcảnămvịđạosĩ,vốncònphảichịusanh,lão,bệnh,tửvàáidục,đượcĐứcPhậtkhuyênnhắcvàgiảngdạy,tấtcảnămđềunhậnthứcthựctướngcủađờisốngvànỗlựcgiacôngnhằmthoátrakhỏivòngđaukhổấyđểvượtnchỗkhôngsanh,khônglão,khôngbệnh,khôngtử,khôngphiềnnão,khôngáidục,ThanhBìnhAnLạccùngtộtvôsong,NiếtBàn,châutoàntuyệtđối,khôngcònsanh,lão,bệnh,tử,phiềnnãovàáidục.Trítuệphát

sanh,nămvịthấuhiểurằngsựGiảiThoátcủacácNgàirấtlàvữngchắc,khôngthểlaychuyển,vàđâylàlầnsanhcuốicùng.CácNgàikhôngbaogiờcòntáisanhnữa.

KinhChuyểnPhápLuân đềcậpđếnTứDiệuĐế,làbàiPhápđầutiênmàĐứcPhậtgiảngchonămvị.KhinghexongĐứcKondanna(KiềuTrầnNhư),niêntrưởngtrongnămvị,đắcQuảTuĐàHoàn ,tầngthánhđầutiêntrongtứthánh.Vềsaubốnvịkiacũngchứngđắctầngthánhấy.ĐếnkhingheĐứcPhậtgiảngkinhAnattalakhanaSutta (KinhVôNgãTướng),đềcậpđếnphápVôNgãthìtấtcảnămvịđềuđắcQuảALaHán.

NămĐệTửĐầuTiên

NămvịtỳkhưuminhmẫnvừađắcQuảALaHáncũnglànămvịđệtửđầutiêncủaĐứcPhật.TêncácvịấylàKondanna,Bhaddiya,Vappa,MahanamavàAssaji.

Kondanna(KiềuTrầnNhư)làvịtrẻtuổinhấttrongtámvịbàlamôntrướckiađượcĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)thỉnhđếndựlễquángđínhcủatháitửsơsinh.Bốnngườikháclàconcủabốntrongbảyvịbàlamônlớntuổikia.Tấtcảnămanhemđềucùngnhauvàorừnghànhđạo.KhihaytinTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)rờibỏcungđiện,cảnămcùngnhauđitìmĐạoSĩGotama(CồĐàm)đểphụcvụ.NhưngđếnkhiBồTátchấmdứtcuộcsốngkhổhạnhépxácvôíchvàbắtđầuđộthựcđểbồidưỡnglạisứckhỏeđãhaomòn,thìcảnămvịấylấylàmthấtvọng,bỏNgàiđiIsipatana.SauđókhôngbaolâuBồTátđắcQuảPhật.

ĐứcKondanna(KiềuTrầnNhư)làvịđệtửđầutiêncủaĐứcPhậtđắcQuảALaHánvàcũnglàvịtỳkhưucaohạnhấttrongGiáoHộiTăngGià.ChínhNgàiAssajilàngườisẽthâuphụcvàdẫndắtĐứcSariputta(XáLợiPhất),vịđệtửcủaĐứcPhậtmàvềsauđứngđầutrongGiáoHội.

12

13

14

Chúthích:

.Dấuhiệutônkính.↩

.ĐứcPhậtthuyếtbàiPhápnàykhiNgàingựtạiKỳViênTịnhXá(JetavanaVihara),Savatthi,lâusaukhithànhlậpGiáoHộiTăngGià.NgàimuốnchứngtỏlòngtônkínhcủamìnhđốivớiTăngGiàđểkhuyêndạybàMahaPajapatiGotaminêndângđếnchưTăngmộtbộymàbàđãcóýđịnhracôngmayđểdângđếnĐứcPhật.↩

.DanhtừPalilàDevata,cũnglàmộthạngchúngsanhtrênquảđịacầu,hoặctrongnhữngcảnhgiớikhácngoàiquảđịacầu,mắtngườikhôngthểtrôngthấy.VịTrờinàylàquyếnthuộccủahaithươnggiatrongmộttiềnkiếp.↩

.Sattu,bộtrangkhôvàMadhu,mậtong,làlươngthựcmàdukháchẤnĐộthờiấygiờthườngmangtheo.↩

.Catummaharajikas-TứĐạiThiênVương,làChưThiênởbốnphươngTrời.↩

.BảnChúGiảithêmrằngĐứcPhậtlàmchobốncáibátnhậplạithànhmột.↩

.BuddhamSaranamGacchami(ConxinquyyPhật),DhammamSaranamGacchami(ConxinquyyPháp),làcâukinđọcxinquyykhilàmlễNhịBảo.ThuởbấygiờGiáoHộiTăngGiàchưađượcthànhlập,nênchỉcóNhịBảolàPhậtBảovàPhápBảo.VìTăngBảochưađượcthànhlậpnênhaivịkhôngđọccâuxinquyythứbaSanghamSaranamGacchami(ConxinquyyTăng.)↩

1

2

3

4

5

6

7

8

.BảnChúgiảiTúcSanhTruyệnghirằngkhihaithươnggiaxinĐứcPhậtmộtmóngìđểđemvềthờthìĐứcPhậtnhổvàisợitócđưachohaingười.Tụctruyềnrằnghaibảovậtấyđếnnayvẫncòn,vàđượctôntrítrongbảothápcủachùaSweDagontạiNgưỡngQuang(MiếnĐiện),mộthãnhdiện,màcũnglàmộtvinhquangcủangườiPhậttửMiếnĐiện.Tháptolớnnàycóhìnhmộtcáichuôngúplại,ởxanhìngiốngnhưmộthònnúibằngvàng.↩

.VịđạosưđầutiêndạyBồTáthànhthiềntầngVôSởHữuXứ.↩

.Vịđạosưthứnhì,ngườiđãdẫndắtNgàiđếntầngthiềnVôSắccaonhất:PhiTưởngPhiPhiTưởng↩

.ĐứcPhậtnóinhưvậyvìNgàitựlựcgắng,tựmìnhchứngngộĐạoQuảTốiThượng,khôngcósựhỗtrợcủamộtvịthầy.TrướcđóNgàicóthầydạynhữngphápthếgian,nhưngchínhNgàitựvạchraconđườngdẫnđếnĐạoQuảPhật.NhưvậynóirằngPhậtGiáolàsựtrưởngthànhtựnhiêncủaẤnĐộGiáolàsailầm.↩

.XemChương6.↩

.Sotapatti.TuĐàHuờnhayNhậpLưu,làngườilầnđầutiênbướcchânvàodòngsuốichảyđếnNiếtBàn.↩

.XemChương6.↩

8

9

10

11

12

13

14

KinhChuyểnPhápLuân-BàiPhápĐầuTiên

ConđườngcaothượngnhấtlàBátChánhĐạo.ChânlýcaothượngnhấtlàTứĐế.Khôngluyếnáilàtrạngtháitâmcaothượngnhất.CaothượngnhấttrongcácloàicóhaichânlàĐấngToànGiác.

KinhPhápCú.

LờiGiớiThiệu

DântộcẤnĐộthờixưađượcnổidanhlàđãhunđúcđượcnhiềuvịhiềntriếtvàgiáochủlỗilạc,mỗivịcómộtquankiếnkhácnhauvềđờisốngvàmụctiêucủađờisống.KinhBrahmajalaSutta(PhạmVõng)củabộDighaNikaya(TrườngAHàm)ghinhậntấtcảsáumươihaichủthuyếttriếthọckhácnhaunổibậtnhấtthờibấygiờ.

Mộtquankiếncựcđoantráingượchẳnvớicáctràolưutínngưỡnglúcấylàthuyếttuyệtdiệt,hayđoạnkiến,củanhữngngườichủtrươngsốngtheovậtchất,cũnggọilàCarvakas,lấytêncủangườisánglậprachủthuyếtấy.

Theochủthuyếtvậtchấtnàycủathờixưa-danhtừPalivàSanskritđềugọilàLokayata-saukhichếtconngườihoàntoàntiêudiệt,bỏlạitấtcảmọinănglựcphátnguyệntrongđờisống.Theohọ,chếtlàhết,làchấmdứttấtcả.Chỉcóthếgianhiệntạilàthựctiễn:"Hãyăn,uốngvàtậnhưởngmọilạcthú,vìcáichếtđếnvớitấtcả",hìnhnhưlàlýtưởngcủahệthốngnày.Đốivớinhữngngườinày,"đạođứclàmộtảotưởng,chỉcókhoáilạclàthựctiễn.Chếtlàmứccuốicùngcủađờisống.Tôngiáolàmộtthácloạnđiêncuồng,mộtchứngbệnhthầnkinh.Cósựngờvựctấtcảnhữnggìtốtđẹp,caocả,

trongsạchvàbimẫn.Lýthuyếtcủahọchủtrươngthỏamãndụcvọng,lợikỷvàthôkệchxácnhậnýchítụctằn.Khôngcầnphảikiểmsoátkhátvọngvàbảnnăngbởivìđólàphầndisảnthiênnhiêncủaconngười."

Mộtquankiếnkhácchủtrươngrằngchỉcóđờisốngkhắtkhekhổhạnhmớicóthểđưaconngườiđếngiảithoát.Đólàgiáolýthuầntúyđạođứcmànhữngnhàtukhổhạnhthờibấygiờbênhvựcmộtcáchmạnhmẽ.NămvịđạosĩtheohầucậnBồTáttrongcuộcchiếnđấuđểthànhđạtĐạoQuảthuộcvềthànhphầnnày.

TrướckhichứngđắcQuảvôthượng,chínhĐứcPhậtcũngthựchànhđúngtheotônchỉnàyvàkhépmìnhvàomọihìnhthứckhắckhổ.Sausáunămchiếnđấumộtcáchphithường,Ngàinhậnđịnhrằnglốitukhổhạnhquảthậtvôích.Dođó,Ngàithayđổiphươngpháp,theoTrungĐạo.Nămvịđệtửthântínthấyvậymấthếtniềmtin,bỏrađivànóirằng:"ĐạoSĩGotama(CồĐàm)đãtrởlạiđờisốngxahoa,đãchấmdứtcốgắngvàđãtrởvềđờisốngtiệnnghiphongphú."

SựbỏđibấtngờnàyrõrànglàmộtthiếuthốnvậtchấtquantrọngchoĐứcPhậtvìtrướckia,nămvịhếtlònghầucậnvàchămlohỗtrợNgàitrongmọicầnyếu.TuynhiênBồTátvẫnkhôngsờnlòng.Tráilại,ýchísắtđácàngvữngmạnh,cóthểNgàicàngthỏathíchhơntrongcôngphuđơnđộcchuyêncầncốgắng.Vớilòngnhiệtthànhkhôngsuygiảmvànănglựcphụchồi,NgàikiêntrìtậnlựctinhtấnchođếnlúcthànhđạtChánhGiác,mụctiêucứucánhcủaNgài.

BàiPhápĐầuTiênCủaĐứcPhật

BàiphápđầutiêncủađứcphậtgọilàDhammacakka.Phạnngữnàythườngđượcphiêndịchlà"VươngQuốccủaChânLý","VươngQuốccủasựChánhĐáng","BánhXeChânLý".Theocácnhàchúgiải,danhtừDhammaởđâycónghĩalàtrítuệhaysựhiểubiết,vàCakkalàthànhlậphaycủngcố.Như

vậy,Dhammacakkalàthànhlập,haycủngcốtrítuệ.Dhammacakkappavattanalà"TrìnhBàySựCủngCốTríTuệ".DhammacũngcónghĩalàchânlývàCakkalàbánhxe.Dođó,Dhamma-cakkappavattanalà"VậnChuyểnhayCủngCốBánhXeChânLý".

TrongbàiPhápcựckỳquantrọngnàyĐứcPhậttruyềnbáconđườnggọilà"TrungĐạo"màNgàiđãkhámphá,màcũnglàtinhhoacủagiáolýNgài.MởđầubàiPháp,ĐứcPhậtkhuyênnămvịđạosĩkhổhạnhnênxalánhhailốitucựcđoanlàlợidưỡngvàkhổhạnhvìcảhaikhôngthểdẫnđếntrạngtháituyệtđốiThanhBìnhAnLạcvàToànGiác.Lợidưỡnglàmchậmtrễtiếnbộtinhthần.Khổhạnhlàmgiảmsuytríthức.NgàichỉtríchcảhaivìchínhbảnthânNgàiđãtíchcựcsốngtheolốicựcđoanấyvàkinhnghiệmrằngcảhaiđềukhôngdẫnđếnmụctiêucứucánh.RồiNgàivạchraconđườngvôcùngthựctiễn,hợplývàhữuích.Đâylàconđườngduynhấtdẫnđếntìnhtrạngtrongsạchhoàntoànvàtuyệtđốigiảithoát.

LúcấyĐứcPhậtngựtạivườnLộcGiả,Isipatana,gầnBenares.

Nămvịđạosĩthôngminhxuấtchúng--đãcùngchungsốngvớiBồTátròngrãsáunămdài--lànămchúngsanhduynhấttrongcảnhngườilúcấyđượcthínhPháp.Kinhsáchghirằngcórấtđôngnhữngchúngsanhvôhình,nhưchưThiênvàchưPhạmThiên,cũngthừacơhộivàngngọcnàyđếnnghe.NgườiPhậttửtinrằngngoàithếgiannày,còncóchúngsanhởnhữngcảnhgiớikhác,vàcơthểvậtchất(sắc)củanhữngchúngsanhấytếnhịđếnđỗimắtngườikhôngthểtrôngthấy,vàtinrằnglúcbấygiờchưThiênvàchưPhạmThiêncóthểnhâncơhộihyhữu,đếnnghebàiPhápđầutiêncủaĐứcPhật.TuynhiênbàiPháprõrànghướngvềnămđạosĩ.

Mởđầu,ĐứcPhậtdạynênlánhxahaicựcđoan.ChínhcâuPhậtngônlà:

"Cóhaicựcđoan(anta)màngườixuấtgia(pabbajitena)khôngnênnươngnhờ".

ĐứcPhậtđặcbiệtnhấnmạnhhaidanhtừ"anta",làmứctộtcùng,điềutháiquá,cựcđiểmhaycựcđoan,và"pabbajita"làngườitừbỏthếgian,lygiacắtái,ngườixuấtgia.

ĐúngtheodanhtừmàĐứcPhậtdùng,mộtcựcđoanlàliêntụcluyếnái,mãimãilăntrôitheonhụcdụcngũtrần(kamasukhallikanuyoga).ĐứcPhậtmôtảcựcđoannàylàthấphèn,thôbỉ,phàmtục,khôngxứngphẩmhạnhcủabậcthánhnhânvàvôbổ.

KhôngnênlầmhiểurằngnhưthếcónghĩalàĐứcPhậtmongmuốnchotấtcảtínđồtừbỏmọithúvuivậtchấtvàrútvàorừngsâuvắngvẻ,khôngthọhưởngđờisống.Ngàikhôngđếnđỗihẹphòinhưthế.

Dầungườisayđắmnhụcdụccóảokiếnthếnào,đốivớiaibiếtđiềmtĩnhsuytư,khoáilạcvậtchấtquảthậtlàngắnngủi,khôngkhinàođượcthỏamãntrọnvẹnvàchỉđưađếnhậuquảbấthạnh.Đềcậpđếnhạnhphúctrầngian,ĐứcPhậtdạyrằngthâuthậptàisảnvàhưởngthọtàisảnđãthâuthập,làhainguồnvuithíchcủangườitạigiacưsĩ.Tuynhiên,bậcxuấtgiachânchánhkhôngtìmthíchthútrongviệcchạytheonhữngkhoáilạctạmbợnhấtthờiấy.Đôikhingườitalấylàmngạcnhiên,khônghiểuvìsaongườituhànhlạixalánhmình.Nguồnhạnhphúccủamộthạngngườicóthểlàtiếngchuôngbáođộngchonhữngngườikhác,vàđốivớihạngngườinàychỉcósựxuấtgia,từkhướcvàxalánhthếtụclàhạnhphúc.

Tráihẳnvớilợidưỡng,cựcđoankialàmộtnỗlựckiêntrìtronglốitukhổhạnh(attakilamathanuyoga).Phêbìnhcựcđoannày--màngườithườngkhôngthểthựchànhđược--ĐứcPhậtdạyrằngđâylàmộtphươngphápđaukhổ,khôngxứngphẩmhạnhcủabậcthánhnhân,vàvôbổ.KhácvớicựcđoankiamàNgàimôtảlàthấphèn,thôbỉvàphàmtục.Sựloạibỏbadanhtừtrênthậtđángghinhận.Thếthường,chỉcónhữngđạosĩthànhthậtquyếttâmtừbỏmọiluyếnáivềnhụcdụcngũtrầnmớikhépmìnhvàokỷcương

đaukhổnàyđểthànhđạtsựgiảithoáttrọnvẹnrakhỏinhữngphiềnnãocủađờisống.ĐứcPhậtđãtựbảnthânkinhnghiệmlốituđaukhổấy.Ngàimiêutảnólàvôích,làmgiatăngđaukhổthayvìsuygiảm.

ChưPhậtvàchưvịALàHánđượcgọilàAriya,cónghĩalànhữngbậcCaoQuý,ThánhThiện.Nhưvậy,danhtừthấphèn(Anariya,hạliệt,nghịchnghĩavớiAriya)cóthểđượcphângiảilàkhôngphảiphẩmhạnhcủachưPhậtvàchưvịALàHán,nhữngngườiđãvượtlênkhỏimọidụcvọng.

Atthalàsựtốtđẹpcùngtột,CựcThiện,đốivớingườiPhậttử,đólàNiếtBàn,sựthoátlytoànvẹnrakhỏimọiphiềnlụy.Vậydanhtừvôbổ(anatthasamhita)cóthểđượcphângiảilà"khôngdẫnđếnCựcThiện,GiảiThoát".

Trướctiên,ĐứcPhậtrọirõvấnđềvàlàmsángtỏcácýniệmsailầmcủanhữngngườiđanglắngngheNgàigiảng.Đếnkhitâmsôiđộngcủacácvịnàyđãtrởnênsẵnsàngđểlãnhhội,ĐứcPhậtmớithuậtlạikinhnghiệmbảnthâncủaNgàivềhaicựcđoannày.

ĐứcPhậtdạyrằngNgài(NhưLai)nhậnthứcđượcđiểmsailầmcủahaicựcđoannàynêntheoconđườngởkhoảnggiữa-TrungĐạo.Đạo,hayconđườngmớinàyđóchínhNgàiđãkhámphá.ĐứcPhậtgọihệthốngmớimẻnàylàMajjhimaPatipada,TrungĐạo.

Đểthuyếtphụcnămvịđệtửnênchútâmđếnconđườngmớinày,Ngàigiảngvềnhữnglợiíchcủanó.Khônggiốngnhưhaicựcđoan,conđườngởkhoảnggiữanàyđemlạigiácngộtinhthầnvàtrítuệminhmẫn,thấyđượcthựctướngcủasựvật.Khitinhthầnlắngdịuđượcsángtỏvàtrítuệđượckhaithôngthìmọisựvậtđềuhiệnratrongbốicảnhthậtsựcủanó.

Hơnnữa,khônggiốngnhưhaicựcđoannóitrên,chỉkhíchđộngdụcvọng,TrungĐạonàychếngựmọithèmkhátvậtchấtvàdođó,dẫnđếnbốnThánhĐạo,thấutriệtTứDiệuĐế,vàsaucùngchứngngộmụctiêutốihậu,NiếtBàn.

Bâygiờ,"TrungĐạo"làconđườngnhưthếnào?

ĐứcPhậtgiảiđáp:"ĐólàBátChánhĐạo",conđườngcótámchivàNgàikểratámyếutốấytrongbàikinhChuyểnPhápLuân.

YếutốđầutiênlàChánhKiến,điểmthenchốtcủaPhậtGiáo.ĐứcPhậtkhởiđầubằngChánhKiến,sựhiểubiếtchânchínhđểphátanmọihoàinghicủanămvịđạosĩvàhướngdẫncácvịấyvàoconđườngchánh.ChánhKiếnđềcậpđếnsựhiểubiếtthựctướngcủachínhmìnhvàdẫnđếnChánhTưDuy,suyniệmchânchánhvềđứchạnhkhôngluyếnáihaykhướctừ,xuấtgia(nekkhammasamkappa),tâmtừ(avyapadasamkappa),vàtánhônhòa(avihimsasamkappa),nhữngđặcđiểmđốinghịchvớilòngvịkỷ,ácývàtánhhungbạo.ChánhNgữ,cólờinóichânchánh,ChánhNghiệp,tạonghiệpchânchánh,vàChánhMạng,nuôimạngchânchánh,làbayếutốđểtoànthiệngiớiđức.YếutốthứsáulàChánhTinhTấn,nỗlựcchânchánh,cóliênquanđếncôngphudiệttrừnhữngtrạngtháitâmxấuvàpháttriểnnhữngtâmtrạngtốt.Côngtrìnhtựthanhlọccóthểđượchoàntấtviênmãnbằngcáchthậntrọngnhìntrởlạivàobêntrongchínhmình.DođóChánhNiệm,yếutốthứbảy,quảthậtlàthiếtyếu.TinhTấnphốihợpvớiNiệm,tạonênChánhĐịnh,tứctâmantrụvàomộtđiểmduynhất,nhấtđiểmtâm,làyếutốthứtám.Tâmantrụgiốngnhưmặtkiếngđượclauchùibónglángvàmọivậtđềuphảnảnhrõràngtrungthực,khôngbịméomó,khônglumờ.

MởđầubàiPhápbằnghaicựcđoanvàconđường"TrungĐạo"màNgàikhámphá,ĐứcPhậtgiảngtiếpTứDiệuĐế,bốnChânLýThâmDiệu,vớinhiềuchitiết.

PhạnngữSacca,làchânlý,cáigìthựcsựcó.DanhtừBắcPhạn(Sanskrit)tươngđươnglàSatya,mộtsựkiệnkhôngcòntranhluậnnữa.ĐứcPhậtkểrabốnChânLýnhưvậy,vàbốnChânLýnày(TứĐế)lànềntảngcủagiáolýnhàPhật,mậtthiếtliênquanđếncáigọilàchúngsanh.dođó,PhậtGiáolấynhânbảnlàmtrungtâm,lấyconngườilàmtrụcột,tráingượcvớinhữngtôngiáolấythầnlinhlàmtrungtâm.PhậtGiáohướngnội,khônghướngngoại.DầuchưPhậtcóxuấthiệntrênthếgianhaykhông,nhữngChânLýấyvẫnhiệnhữuvàmộtvịPhậtchỉkhámpháranóbằngcáchtrựcnhận,vàtruyềndạylạichongườithếgiancònbịmànvôminhchelấp.Chânlýlàsựthậtvĩnhcửu,bấtđibấtdịchvàkhôngthểbịthờigianbiếnđổi.ĐứcPhậtmộtmìnhchứngngộnhữngChânLýnàychớkhôngcósựhỗtrợnàocủaaikhác,vàNgàiđãghinhậnrõràngtrongbàikinhChuyểnPhápLuân:"Đốivớicácpháptrướckiachưatừngđượcnghe,nhãnquan,trikiến,trítuệ,giáctuệ,minhsáttuệ,vàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai."NhữngdanhtừnàyrõthậtcóýnghĩavìnóchứngtỏđặctánhnguyênthủycủaGiáoPhápmớimẻmàNgàiđãtìmra.DođókhôngthểchứngminhđượcgiảthuyếtchủtrươngrằngPhậtGiáolàmộtmứcđộtrưởngthànhtựnhiêncủaẤnĐộGiáo,mặcdầuquảthậtcónhiềuđiểmtươngđồnggiữahaitôngiáo.

DanhtừPaligọinhữngChânLýnàylàAriyaSaccani(nhữngchânlýthánhthiện,hayThánhĐế),vìđâylànhữngChânLýđượctìmradoĐứcPhật,làbậcThánhnhân(Ariya)vĩđạinhất,hoàntoàntrongsạchvàđãthanhlọctrọnvẹnmọinhiễmô.

ThánhĐếđầutiên(KhổĐế)đềcậpđếnDukkha-mộtPhạnngữkhóphiêndịchđượcmộtcáchchínhxác-màtathườnggọilàđaukhổ.Đứngvềphươngdiệncảmgiác,"du"làkhó,"kha"làchịuđựng,"dukkha"làcáigìlàmchokhóchịuđựng.Hiểunhưmộtchânlýtrừutượng,"Du"làcáigìđángkhinhmiệt,khôngđángbámníu."Kha"làhưvô,rỗngkhông.Thếgian

nằmtrongbiểnkhổvànhưvậylàđángkhinhmiệt,ghêtởm,khôngđángchotabámníu.Thếgianlàmộtảoảnh,khôngcóchilàthựctế,dođóthếgianlàhưvô,rỗngkhông.Vậy,Dukkhalàhưvô,khôngđángchotabámníu.

Hạngngườithườngchỉthấylớpngoàicủasựvật.Nhưngbậcthánhnhânnhậnrachântướngcủavạnpháp.

Đốivớibậcthánhnhân(ariya)đờisốnglàđaukhổ,khôngthểsốngmàkhôngchịukhổ,vìcácNgàithấyrằngkhôngthểcóhạnhphúcthậtsự,vữngbền,trongmộtthếgianhuyềnảo,tạmbợ,chỉcóthểlàmchonhânloạithấtvọng.

Mọingườiđềuphảichịucảnhsanh(jati),vàdođó,già(jara),bệnh(vyadhi)vàcuốicùngchết(marana).Khôngaicóthểtránhkhỏibốnnguồnđaukhổấy.

Điềumongướcmàkhôngđượcthànhtựucũnglàkhổ.Thếthường,takhôngmuốnsốngchungvớinhữngvậthaynhữngvậtmìnhkhôngưamàcũngkhôngmuốnxalìanhữngvậthaynhữngngườithânyêu.Nhưng,điềuthiếtthamongmỏikhôngphảilúcnàocũngđượcthànhtựunhưýmuốn.Tráilại,nhữngcảnhngộnghịchlònghaynhữngđiềuítmongmỏinhất,lắmkhiđếnvớitamộtcáchđộtngột.Nhữngtrườnghợpnghịchcảnhtươngtợtrởthànhkhôngthểchịuđựngnổivàđaukhổđếnđỗivàingườiyếutánhvàkémhiểubiếtphảinghĩđếnquyênsinhcuộcđời,tưởngchừngnhưchếtlàgiảiquyếtđượcmọivấnđềđaukhổ.

Hạnhphúcthậtsựnằmbêntrongchúngta,vàkhôngthểđượcđịnhnghĩabằngnhữngdanhtừnhưtàisản,sựnghiệp,quyềnlực,danhvọng,haychinhphục,xâmlăng.Nếunhữngđiềukểtrênđượcthâuthậpbằngbạolực,cườngquyềnhaymộtcáchbấtcông,hoặchướngsaichiều,haynhìnvớitâmluyếnái,nósẽtrởthànhnguyênnhânsanhđaukhổhayphiềnmuộn.

Mộtngườithôngthường,trungbình,chỉbiếtthọhưởngdụclạc,vàchođólàcaothượng,làhạnhphúcduynhất.Trongsựthỏamãnnhụcdục,chắcchắncóhạnhphúcnhấtthờikhimongchờ,khithọhưởng,vàkhihồinhớcácthúvuiấy.Nhưngnóchỉlàtạmbợvàhuyềnảo.TheoĐứcPhật,khôngluyếnái(viragata),hayvươnmìnhvượtquakhỏinhữngkhoáilạcvậtchấtlàhạnhphúccaothượnghơn.

Tómtắt,chínhcơthểđượccấutạonày(pancupadanakkandha,dongũuẩnphốihợp)lànguyênnhânsanhđaukhổ.

Cóbaloạiáidục.Đầutiên,hìnhthứcáidụcthôkịchnhấtlàluyếnáitheonhụcdụcngũtrần(kamatanha).Thứnhìlàluyếnáiđờisống(bhavatanha),vàthứbalàluyếnáitheotrạngtháivôsanh(vibhavatanha).Theocácbảnchúgiảithìhailoạiáidụcsaulàluyếnáinhữngkhoáilạcvậtchấtcóliênquanđếnniềmtinrằngvạnvậtlàtrườngtồnvĩnhcửu(sassataditthi,thườngkiến)vàluyếnáicóliênquanđếnsựtintưởngrằngsaukiếpsốngnàylàhưvô,khôngcòngìhết(ucchedaditthi,đoạnkiến).BhavatanhacũngcónghĩalàluyếnáitrongSắcGiớivàVibhavatanhalàluyếnáitrongVôSắcGiới,vìAruparaga(hammuốnđeoníutheoVôSắcGiới)cũngđượcxemlàhaithằngthúc(samyojana,dâytróibuộc,cộtchúngsanhvàovòngluânhồi).

Áidụclàmộtnănglựctinhthầnvôcùnghùngmạnh,luônluônngủngầmtrongmỗingườivàlànguyênnhânchánhcủaphầnlớncácđiềubấthạnhtrongđời.Chínháidục,thôkịchhayvitế,làmchotabámvíuvàođờisốngvàdođó,dẫndắttamãimãiphiêubạttrongvòngluânhồi.

NhữnghìnhthứcthôkịchnhấtcủaáidụcđượcgiảmsuyphầnnàokhiđắcQuảTưĐàHàm(NhấtLai),tầngnhìtrongcáctầngthánh,vàchỉđượcdiệttrừkhiđắcQuảANaHàm(BấtLai),tầngthánhthứba.NhữnghìnhthứcáidụctếnhịđượctậndiệttrọnvẹnkhithànhđạtĐạoQuảALaHán.

HiểubiếtChânChánhChânLýđầutiên(KhổĐế)dẫnđếntậndiệt(pahatabba)áidục.RồiChânLýthứnhì(TậpĐế)đềcậpđếntháiđộtinhthầncủamộtngườibìnhthườngđốivớingũtrần.ChânLýthứba(DiệtĐế)làcósựchấmdứttrọnvẹnmọihìnhthứcđaukhổ,tứcNiếtBàn,mụctiêucứucánhcủangườiPhậttử.NiếtBàncóthểđượcthànhtựutrongchínhkiếpsốnghiệntiền,bằngcáchtậndiệtmọihìnhthứcáidục.NiếtBànphảiđượcthấutriệt(sacchikatabba)donhãnquantinhthần,bằngcáchchấmdứtmọiluyếnáivớithếgianbênngoài.

KhổĐế-tùythuộcnơicáigọilàchúngsanhvànhữngsắctháikhácnhaucủađờisống-phảiđượcthậntrọngnhậnthức,phântáchvàquansát(parinneyya).Sựquansátnàydẫnđếntrikiếnthíchđángthựctướngcủachínhta.

Nguyênnhâncủađaukhổlàáidục,hayluyếnái(tanha).ĐólàTậpĐế,ChânLýThâmDiệuthứnhì.

KinhPhápCúghi:

"Doáidụcsanhphiềnmuộn.Doáidụcsanhlosợ.Ngườiđãhoàntoànchấmdứtáidụckhôngcònphiềnmuộn,càngítlosợ".(câu216)

ĐứcPhậtdạyrằngáidụcdẫnđếnsanh-tử,tử-sanh,triềnmiên,mãimãi(ponobhavika,dẫnđếntáisanh).PhạnngữnàyrấtđángđượcghinhậnvìcóvàihọcgiảchorằngĐứcPhậtkhônghềdạythuyếttáisanh.TậpĐếgiántiếpđềcậpđếnđờisốngquákhứ,hiệntạivàvịlai.

DiệtĐế,ChânLýThâmDiệuthứba,phảiđượcchứngngộbằngcáchpháttriển(bhavetabba)BátChánhĐạo(Ariyatthangikamagga,BátThánhĐạo).BátChánhĐạolàconđườngduynhấtdẫnngayđếnĐạoQuảNiếtBànvàcũnglàChânLýThâmDiệucuốicùng-ĐạoĐế-trongTứDiệuĐế.

SaukhiđãgiảnggiảiTứDiệuĐếmộtcáchtỉmỉvàrànhmạch,ĐứcPhậtkếtluậnbàiPhápvớinhữnglờimạnhmẽsauđây:"HỡinầycácTỳKhưu,ngàynàomàtrikiếntuyệtđốinhưthựccủaNhưLaivềTứĐếdướibasắctháivàmườihaiphươngthức ,chưađượchoàntoànsángtỏthì,chođếnchừngấy,NhưLaikhôngxácnhậnrằngNhưLaiđãchứngngộVôThượngChánhĐẳngChánhGiác(anuttarasammasambodhi).

"KhitrikiếntuyệtđốinhưthựccủaNhưLaivềTứĐếtrởnênhoàntoànsángtỏ,chỉđếnchừngấy,NhưLaimớixácnhậnrằngNhưLaiđãchứngngộVôThượngChánhĐảngChánhGiác.

"Vàlúcấyphátsanhtrikiếnvàtuệgiác:TâmcủaNhưLaiđãhoàntoàngiảithoátmộtcáchvữngchắc,khôngcònlaychuyển,vàđâylàkiếpsốngcuốicùng,khôngcònđờisốngnàokhácnữa."

KhithờiPhápchấmdứt,Kondanna(KiềuTrầnNhư),vịđệtửcaoniênnhấttrongnămvị,thấutriệtGiáoPhápvàđắcQuảTuĐàHườn,tầngđầutiêntrongbốntầngThánh.Ngàichứngngộrằngcáigìđãcósinhratứcphảihoạidiệt-Yamkincisamudayadhammamsabbamtamnirodha-dhammam.

LúcĐứcPhậtchuyểnPhápLuân,chưThiêntrênquảđịacầuhoanhô:

"PhápLuânnàyquảthậttuyệtdiệu!Khôngcósamôn,bàlamôn,chưThiên,MaVươnghayPhạmThiênnàotrênthếgiancóthểgiảngđược.ĐứcThếTônđãvậnchuyểnPhápLuântrongvườnLộcGiả,tạiIsipatana,gầnBenares(BaLaNại)."

NghevậychưThiênvàchưPhạmThiêntrongtấtcảcáccảnhgiớikháccủađồngthanhhoanhô.

Mộthàoquangrựcrỡphátchiếurọisángthếgian,tỏhơnhàoquangcủachưThiênnhiều.

1

ÁnhsángcủaGiáoPháplàmtỏrạngtoànthểdângianvàđemtrạngtháithanhbìnhanlạcvàhạnhphúcđếnchotấtcảchúngsanh.

BàiPhápĐầuTiênCủaĐứcPhật

DhammacakkappavattanaSutta(KinhChuyểnPhápLuân)

Lúcấytôicónghenhưthếnày:

Mộtthờinọ,lúcĐứcThếTônngựtạivườnLộcGiả ,xứIsipatana ,gầnBenares,Ngàidạynămvịtỳkhưunhưsau:

"HỡinầycácTỳKhưu,cóhaicựcđoan(anta)màhàngxuấtgia(pabbajitena)phảitránh:

1. Sựdểduôitrongdụclạc-làthấphèn,thôbỉ,phàmtục,khôngxứngphẩmhạnhcủabậcthánhnhân,vàvôích.

2. Sựthiếtthagắnbótronglốitukhổhạnh-làđaukhổ,khôngxứngphẩmhạnhcủabậcthánhnhân,vàvôích.

Từbỏcảhaicựcđoanấy,NhưLai đãchứngngộ"TrungĐạo"(MajjhimaPatipada),làconđườngđemlạinhãnquan(cakkhu)vàtrikiến(nana)vàđưađếnantịnh(vupasamaya) ,trítuệcaosiêu(abhinnaya) ,giácngộ(sambhodhaya) ,vàNiếtBàn.

"HởinầycácTỳKhưu,conđườngTrungĐạomàNhưLaiđãchứngngộ,conđườngđemlạinhãnquan,trikiếnvàđưađếnantịnh,trítuệcaosiêu,giácngộvàNiếtBànlàgì?

ĐóchínhlàBátChánhĐạo(conđườngcótámchi)-làChánhKiến(sammaditthi),ChánhTưDuy(sammasamkappa),ChánhNgữ(sammavaca),ChánhNghiệp(sammakammanta),ChánhMạng(sammaajiva),ChánhTinh

2 3

4

5 67

Tấn(sammavayama),ChánhNiệm(sammasati),vàChánhĐịnh(sammasamadhi).HỡinàycácTỳKhưu,đólà"TrungĐạo"màNhưLaiđãchứngngộ".

(ĐứcPhậtgiảngtiếp):

"HỡinàycácTỳKhưu,bâygiờ,đâylàChânLýThâmDiệuvềsựKhổ(dukkha-ariya-sacca,Khổthánhđế):

"Sanhlàkhổ,giàlàkhổ,bệnhlàkhổ,chếtlàkhổ,sốngchungvớingườimìnhkhôngưathíchlàkhổ,xalìanhữngngườithânyêulàkhổ,mongmuốnmàkhôngđượclàkhổ,tómlại,chấpthânngũuẩnlàkhổ."

Bâygiờ,hỡinàycácTỳKhưu,đâylàChânLýThâmDiệuvềNguồnGốccủaĐauKhổ(dukkha-samudaya-ariyasacca,Tậpkhổthánhđế).ChínhÁiDụclànguyênnhânđưađếnsựtáisanh(ponobhavika).

Ái,hợpvớitâmthiếtthakhaokhát,bámníucáinàyhaycáikia(đờisống).ChínhlàÁi,đeoníutheonhụcdụcngũtrần(kamatanha),áiđeoníutheosựsinhtồn(bhavatanha,sanhái,luyếnáivớiýtưởngchorằngvạnvậtlàtrườngtồnvĩnhcửu),vàái,đeoníutheosựkhôngsinhtồn(vibhavatanha,vôsanhái,luyếnáivớiýtưởngchorằngsaucáichếtlàhưvô).

Bâygiờ,hỡinàycácTỳKhưu,đâylàChânLýThâmDiệuvềSựDiệtKhổ(dukkha-nirodha-ariyasacca,Diệtkhổthánhđế).Đólàxalánhtrọnvẹnvàtậndiệtchínhtâmáidụcấy.Đólàsựrờibỏ,sựtừkhước,sựthoátlyvàsựtáchrờirakhỏitâmáidục.

Bâygiờ,hỡinàycácTỳKhưu,đâylàChânLýThâmDiệuvềConĐườngdẫnđếnsựDiệtKhổ(dukkha-nirodha-gamini-patipada-ariya-sacca,Đạodiệtkhổthánhđế).

8

ĐólàBátChánhĐạo:ChánhKiến,ChánhTưDuy,ChánhNgữ,ChánhNghiệp,ChánhMạng,ChánhTinhTấn,ChánhNiệmvàChánhĐịnh

-I-

(1)"ĐâylàKhổThánhĐế"

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(2)"KhổThánhĐếnàyphảiđượcnhậnthức(parinneya)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(3)"KhổThánhĐếnàyđãđượcnhậnthức(parinnata)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

-II-

(1)"ĐâylàTậpKhổThánhĐế."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(2)"TậpKhổThánhĐếnàyphảiđượctậndiệt(pahatabba)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(3)"TậpKhổThánhĐếnàyđãđượctậndiệt(pahinam)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

-III-

(1)"ĐâylàDiệtKhổThánhĐế."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(2)"DiệtKhổThánhĐếnàyphảiđượcchứngngộ(sacchikatabba)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(3)"DiệtKhổThánhĐếnàyđãđượcchứngngộ(sacchikatam)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

-IV-

(1)"ĐâylàĐạoDiệtKhổThánhĐế"

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(2)"ĐạoDiệtKhổThánhĐếnàyphảiđượcpháttriển(bhavetabbam)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(3)"ĐạoDiệtKhổThánhĐếnàyđãđượcpháttriển(bhavitam)."

Nhưvậy,hỡicácTỳKhưu,đốivớicácphápchưatừngđượcnghetrướckia,nhãnquan,trikiến,trítuệ,minhsáttuệvàánhsáng,phátsanhđếnNhưLai.

(ĐểkếtluậnthờiPháp,ĐứcPhậtdạy):

"HỡinàycácTỳKhưu,ngàynàomàtrikiếntuyệtđốinhưthựccủaNhưLaivềbốnphápthánhđế,dướibasắctháivàmườihaiphươngthức chưađượchoàntoànsángtỏthì,chođếnchừngấy,NhưLaikhôngxácnhậntrướcthếgiangồmchưThiên,MaVươngvàPhạmThiên,giữacácchúngsamôn,bàlamôn,Trờivàngười,rằngNhưLaiđãchứngngộVôThượngChánhĐẳngChánhGiác(anuttaramsamma-sambodhim).

Đếnkhi,hỡinàycácTỳKhưu,trikiếntuyệtđốinhưthựccủaNhưLaivềbốnphápthánhđế,dướibasắctháivàmườihaiphươngthức,đãtrởnênhoàntoànsángtỏ,chỉđếnchừngấy,NhưLaimớixácnhậntrướcthếgiangồmchưThiên,MaVươngvàPhạmThiên,giữacácchúngsamôn,bàlamôn,Trờivàngười,rằngNhưLaiđãchứngngộVôThượngChánhĐẳngChánhGiác

VàlúcấytrikiếnvàtuệgiácphátsanhđếnNhưLai(nanadassana).TâmcủaNhưLaiđãhoàntoàngiảithoátmộtcáchvữngchắc,khôngcònlaychuyển,vàđâylàkiếpsốngcuốicùng,khôngcònkiếpsinhtồnnàokhácnữa."

ĐứcPhậtgiảngnhưthếấyvàcácvịtỳkhưulấylàmhoanhỷtándươnglờidạycủaĐứcThếTôn.

KhiĐứcPhậtgiảngxongthờiPháp,phápnhãn(Dhammacakkhu) củaNgàiKondanna(KiềuTrầnNhư)khôngcònvướngbụi,hếtbợnnhơ,(vàNgàithấyrằng)"cáigìđãcósanhtứcphảihoạidiệt."

LúcĐứcThếTônchuyểnPhápLuân,chưThiêntrênquảđịacầuhoanhô:"PhápLuânnàyquảthậttuyệtdiệu!Khôngcósamôn,bàlamôn,chưThiên,MaVươnghayPhạmThiênnàotrênthếgiancóthểgiảngđược.ĐứcThếTônđãvậnchuyểnPhápLuânnàytrongvườnLộcGiã,tạiIsipatana,gầnBenares(BaLaNại)."

9

10

11

Nghenhưvậy,chưThiênởcáccungTrờiTứĐạiThiênVương,ĐạoLợi,DạMa,ĐấuXuấtĐà,HoáLạcThiên,ThaHoáTựTại,vàchưPhạmThiênởcõiPhạmChúngThiên,BrahmaPurohita,ĐạiPhạmThiên,ThiềuQuangThiên,VôLượngQuangThiên,QuangÂmThiên,ThiềuTịnhThiên,VôLượngTịnhThiênBiếnTịnhThiên,QuảngQuảThiên,VôTưởngThiên,VôPhiênThiên,vàchưPhạmThiênởcảnhgiớihoàntoàntinhkhiết,cảnhgiớitrườngcửu,thanhtịnh,đẹpđẽ,quangđãngvàtốithượng,cũngđồngthanhhoanhô.

Chínhngaytronglúcấy,trongkhoảnhkhắcấy,tiếnghoanhôthấuđếncảnhPhạmThiên.Mườingànthếgiớiấyđềuchuyểnđộng,lunglayvàrungchuyểnmạnhmẽ.

Mộthàoquangrựcrỡphátchiếu,rọisángthếgian,sángtỏhơnhàoquangcủachưThiênnhiều.ĐứcThếTônnói:"Kondannaquảđãchứngngộ,Kondannnaquảđãchứngngộ".

DođóNgàiKondannnacótênlàAnnataKondannna.

VàiNhậnXétvềKinhChuyểnPhápLuân

1.PhậtGiáocăncứtrênkinhnghiệmbảnthân.nhưvậy,PhậtGiáohợplý,khôngphảilàmộtlýthuyếtchỉdựatrênsuyniệmvàluậnlýsuông.

2.ĐứcPhậttránhxanhữnghệthốngtưtưởngcóthếlựcthờibấygiờvàtrìnhbàymột"TrungĐạo",hoàntoàndoNgàitìmrachớkhôngdựavàolậpluậncủaai.

3.PhậtGiáolàmộtconđườnghayĐạo(magga).

4.KiếnthứcthíchhợpvớilýtrílàđiểmthenchốtcủaPhậtGiáo.

5.Đứctinmùquángbịloạitrừ,khôngcònchỗđứngtrongPhậtGiáo.

6.PhậtGiáonhấnmạnhtầmquantrọngcủasựthựchành,thayvìchútrọngđếntínngưỡngvàgiáođiều.Tintưởngsuôngvàogiáođiềukhôngthểdẫnđếngiảithoát.

7.Nghithứcvàcúngtế,đượcxemlàquantrọngtrongkinhPhệĐà(Veda),khôngcóvaitròtrongPhậtGiáo.

8.KhôngcóThầnLinhđểconngườiphảikhépnépkínhsợ.

9.KhôngcógiaicấptrunggiangiữangườivàThầnLinhđểconngườiphảirụtrè.

10.Giới(sila),Định(samadhi),Tuệ(panna)làchánhyếuđểthànhtựumụctiêu-NiếtBàn.

11.NềntảngcủaPhậtGiáolàbốnChânLý(TứDiệuĐế)cóthểkiểmnhậnbằngkinhnghiệm.

12.TứDiệuĐếdínhliềnvớiconngười.

13.BốnChânLýấydochínhĐứcPhậtkhámphávàNgàiđãtìmramộtmình,khôngnhờai.ChínhcâuPhậtngônlà:"BốnChânLýnàychưatừngđượcnghe".

14.ĐãlàChânLýthìkhôngthểbiếnđổivớithờigian.

15.KhổĐế,chânlýđầutiên,đềcậpđếnnhữngthànhphầncấutạobảnngã,haycáiđượcgọilàcánhân,vànhữnggiaiđoạnkhácnhautrongđờisống.Cácthànhphầnnàycầnphảiđượcphântách,xemxéttỉmỉvàquansát.Sựquansátnàydẫnđếnhiểubiếtmìnhmộtcáchchânchính.

16.ThấutriệtChânLýthứnhất(KhổĐế)mộtcáchhợplýđưađếntậndiệtnguyênnhâncủaKhổ,ChânLýthứnhì.Đếnàyđềcậpđếntháiđộtâmlýcủamộtngườithôngthườngđốivớingoạicảnh.

17.ChânLýthứnhì(TậpĐế)cóliênquanđếnmộtnănglựchùnghậuluônluônngủngầmbêntrongmỗingười.

18.Chínhnănglựctinhthầnhùnghậuấy-áidục-lànguyênnhânđưađếntấtcảnhữngđiềubấthạnhtrongđờisống.

19.TậpĐếđềcậpmộtcáchgiántiếpđếnnhữngkiếpsốngquákhứ,hiệntạivàtươngai.

20.Nhưvậy,sựhiệnhữucủachuỗidàinhữngkiếpsinhtồnđãđượcĐứcPhậtbiệnminh.

21.Dođó,lýnghiệpbáo,mộthệluậncủathuyếttáisanh,cùngmộtlúc,cũngđượcbaohàmđềcậpđến.

22.HaiChânLýđầutiênlàtạithế,thuộcvềthếgian(lokiya).ChânLýthứba-chấmdứtđaukhổ-mặcdầutùythuộcnơita,làsiêuthế(lokuttara)vàvượthẳnrangoàiphạmvìluânlý.

23.Đếthứba-thuầntúylàsựtựgiác-làmộtpháp(dhamma)phảiđượcthấutriệtbằngnhãnquantinhthần(sacchikatabba).

24.ChânLýnày-DiệtĐế-phảiđượcchứngngộbằngsựsiêuthoáthoàntoàn.Đâykhôngphảilàtrườnghợptừkhướcnhữngtrầncảnhbênngoài,màlàdứtbỏmọiluyếnáiởbêntrongđốivớithếgianbênngoài.

25.DiệtĐếđượcthànhtựubằngcáchtậndiệttrọnvẹnmọiluyếnái.Nhưngphảighinhậnrằngnếuchỉcómộtviệclàtậndiệtnănglựctinhthầnấy(luyếnái)thìkhôngđủđểchứngngộNiếtBàn,ChânLýthứba,vìnhưthế,

NiếtBànsẽcónghĩalàhưvô.Tuynhiên,đạoQuảphảiđượcthànhđạtbằngcáchtậndiệtnănglựcấyvìchínhnótróibuộcchúngsanhvàothếgian(tamgiới:Dục,SắcvàVôSắcGiới).

26.NiếtBànkhôngphảiđượctạonên(uppadetabba)màphảiđượcđạtđến(pattaba).NiếtBàncóthểđượcthànhtựungaytrongkiếpsốnghiệntạinày.Nhưvậy,cóthểhiểurằngmặcdầutáisanhlàgiáolýchánhyếutrongPhậtGiáo,mụctiêucứucánhcủaPhậtGiáolàchấmdứttáisanh-khôngtùythuộcởtươnglai,vìcóthểthànhtựutrongkiếpsốnghiệntiền.

27.Đếthứbaphảiđượcthànhtựubằngcáchtraudồivàpháttriểnđếthứtư.

28.Đểtậndiệtmộtnănglựchùngmạnh(áidục)cầnphảivậndụngvàpháttriểntámyếutốcônghiệu(BátChánhĐạo).

29.Tấtcảtámyếutốđềuthuộcvềtinhthần.

30.Támnănglựctinhthầnhùngmạnhvàcótánhcáchthiện,phảiđượctậptrungđểđánhđổmộtnănglựcbấtthiệndaidẳngngủngầmbêntrongta.

31.Tuyệtđốitinhkhiết,hoàntoànthoátrakhỏimọitiếntrìnhsanhtửtriềnmiên,mộtcáitâmkhôngcònvướngchútônhiễm,trạngtháibấtdiệt(amata),lànhữngphướclànhđikèmtheocuộcchiếnthắngvĩđạinày.

32.Cóphảichăngsựgiảithoátnàylàhoànhảohaytuyệtđốitinhkhiết?

Quanđiểmsaucùnglàthíchđánghơn.

33.Trongmỗitrườnghợp,cóthểnêulênmộtcâuhỏi:Hoànhảolàgì?Tuyệtđốitinhkhiếtlàgì?

KhôngcómộtchúngsanhhaymộtthựcthểthuầnnhấtvàtrườngtồntrongPhậtGiáomàchỉcómộtluồngtâmxemnhưmộtdòngnướcluônluôntrôichảy.

Nhưvậy,đúnghơn,taphảinóirằngluồngtâmđãđượcthanhlọc,trởnênhoàntoàntinhkhiếtbằngcáchtậndiệtvàloạitrừmọiônhiễm.

BàiPhápThứNhì

AnattalakkhanaSutta(KinhVôNgãTướng)

Mộtthờinọ,lúcĐứcThếTônngựtạivườnLộcGiả,xứIsipitana,gầnBenares(BaLaNại).NgàimởlờidạynhómnămvịTỳKhưu:"NàyhỡicácTỳKhưu".

"BạchHóaĐứcThếTôn",nămvịtrảlời.

RồiĐứcPhậttruyềndạynhưsau:

"HỡicácTỳKhưu,sắc(rupa)làvôngã(anatta,khôngcómộtlinhhồntrườngcửu).HỡicácTỳKhưu,nếutrongđócólinhhồn ,thìsắcnàykhôngphảichịuđaukhổ.'Sắcnàyphảinhưthếnàyhaysắcnàyphảikhôngnhưthếkia'trườnghợptươngtựcóthểxảyra.Nhưngvìsắcnàykhôngcólinhhồnnêncònphảichịukhổđauvàkhôngthểcótrườnghợp(ralệnh):'Phảinhưthếnàyhayphảikhôngnhưthếkia'.

"Cùngmộtthếấy,thọ(vedana),tưởng(sanna),hành(samkhara)vàthức(vinnana) đềuvôngã.

"Vậy,chưTỳKhưunghĩthếnào,sắcnàythườngcònhayvôthường?

-BạchĐứcThếTôn,làvôthường(anicca).

-Cáigìvôthườnglàkhổđauhayhạnhphúc?

-BạchĐứcThếTôn,làkhổ(dukkha).

12

13

14

-Vậy,cóhợplýchăngnếunghĩđếncáigìvôthường,khổvàtạmbợvớiýtưởng:'Cáinàycủatôi,đâylàtôi,đâylàtựngãcủatôi?'

-BạchĐứcThếTôn,chắcchắnlàkhônghợplý.

-Cùngthếấy,nàyhỡicácTỳKhưu,thọ,tưởng,hành,thứcđềulàvôthườngvàkhổ.Vậycóhợplýchăngnếunghĩđếnnhữnggìvôthường,khổvàtạmbợvớiýtưởng:'Cáinàycủatôi,đâylàtôi,đâylàtựngãcủatôi?'

-BạchĐứcThếTôn,chắcchắnlàkhônghợplý.

-Nhưvậy,nàyhỡicácTỳKhưu,tấtcảcácsắc,dầuởquákhứ,hiệntạihaytươnglai,ởbêntronghayởngoạicảnh,thôkịchhayvitế,thấphènhaycaothượng,xahaygần,phảiđượcnhậnthứcvớitrikiếnchânchánhtheothựctướngcủanó:'Cáinàykhôngphảicủatôi(n'etammama).Đâykhôngphảilàtôi(n'esoh'amasmi),cáinàykhôngphảilàtựngãcủatôi(namesoatta)'.

Tấtcảthọ,tưởng,hành,thức,dầuởquákhứ,hiệntạihayvịlai,ởbêntronghayởngoạicảnh,thôkịchhayvitế,thấphènhaycaothượng,xahaygần,đềuphảiđượcnhậnthứcvớitrikiếnchânchánhtheothựctướngcủanó:'Cáinàykhôngphảicủatôi,đâykhôngphảilàtôi,cáinàykhôngphảitựngãcủatôi'.

"BậcThánhđệtửthôngsuốtpháphọcthấyvậythìnhàmchánsắc,thọ,tưởng,hành,thức-dứtbỏ,khôngluyếnáinhữnggìkhôngđángđượcưathíchvàdosựdứtbỏấy,giảithoát.Rồitrikiếntrởnênsángtỏ:'Tađãgiảithoát'.Vịấythấuhiểurằngdòngsanhtửđãchấmdứt,đờisốngphạmhạnhđãđượcthànhtựu,nhữngđiềucầnphảilàmđãđượchoàntấtviênmãn,khôngcòntrởlạitrạngtháinàynữa.

"ĐứcThếTôngiảnggiảinhưvậy,vàcácvịTỳKhưulấylàmhoanhỷ,tándươnglờidạycủaNgài".

15

KhiĐứcPhậtthuyếtxongthờiPháp,tâmcủanămvịTỳKhưuđềutrởnênhoàntoàntrongsạch,khôngcònchútônhiễm.

Chúthích:

.Basắctháilà:a.TrikiếnvềTứĐế(Sacca-nana),b.TrikiếncóliênquanđếncơnăngcủaTứĐế(Kicca-nana)và,c.Trikiếnrằngcơnăngcủamỗiđếđãđượcthànhtựu(Kata-nana).Mỗiđếcóbasắcthái.Vậy,bốnđếgồmtấtcảmườihaiphươngthức.↩

.Mahavaggatr.10,SamyuttaNikaya(TạpA-Hàm),tậpV,trang420↩

.HiệnnaylàSaranath,nơimàtrongmộttiềnkiếp,ĐứcThếTônđãhysinhmạngsốngđểcứumộtconthỏcáiđanglâmnạncùngvớimộtconthỏconchưasanh.TrongkiếpsốngấyBồTátcótênlàSaranganatha,ngườibảovệloàinai,dođótênhiệntạicủanơinàylàSarnath.↩

."Ngườiđãđếnnhưthếấy"hay"Ngườiđãđinhưthếấy".ĐứcPhậtthườngdùnghìnhdungtừnàyđểtựxưng.↩

.Chếngựdụcvọng.↩

.ChứngngộTứDiệuĐế.↩

.ThànhđạtbốnĐạovàbốnQuả.↩

16

1

2

3

4

5

6

7

8

.Pancupadanakkhandha(panca+upadana+khandha).TheoPhậtGiáo,cáiđượcgọilàchúngsanhgồmnămnhóm,haynămuẩn,làSắc(Rupa,vậtchất),Thọ(Vedana),Tưởng(Sanna),Hành(Sankhara)vàThức(Vinnana).Đólànămthànhphầntâm-vật-lýcấutạomộtchúngsanh.Sắcgồmnhữngnănglựcvàđặctánh.Tâmgồmnhữngtrạngtháitâm(cetasikas,tâmsở).Cótấtcảnămmươihaitâmsở.TrongnămmươihaitâmsởấyThọ(Vedana)vàTưởng(Sanna)đượckểnhưhainhómriêngbiệt.NămmươitâmsởcònlạiđượcgọichunglàHành(Sankhara)↩

.CóbốnĐế.MỗiĐếcóbasắcthái.Vậytấtcả(3x4)làmườihaiphươngthức.↩

.ÁmchỉA-La-HánQuả(Arahatta-phala).↩

.Dhammacakkhu-phápnhãn-cónghĩalàmộttrongbathánhĐạo,TuĐàHườn,TưĐàHàm,vàANaHàm.LúcấyngàiKiềuTrầnNhưđắcquảTuĐàHườn.VềsaucácvịkiacũngđắcTuĐàHườnnhưvậy.↩

.Mahavaggatr.13,SamyuttaNikaya,TạpA-Hàm,phầniii,tr.66↩

.Mộtthựcthểthườngcòn,khôngbiếnđổitạonêndomộtvịThầnLinhhayphátxuấttừmộtđạihồn(Paramatma,tinhhoacủaThầnLinh).↩

8

9

10

11

12

13

14

.Cáiđượcgọilàchúngsanhgồmnămuẩn.Ngoàinămuẩnấykhôngcóchúngsanh.Nếubỏnămuẩnra,sẽkhôngcòngìtồntại.Khôngcólinhhồnhaybảnngãtrongmộtuẩnriênglẻ,khôngcólinhhồntrongnămuẩnhợplại,màlinhhồncũngkhôngcóngoàinămuẩnấy.ĐứcPhậtgiảnggiảigiốngnhưđoạntrênkhiđềcậpđếnthọ,tưởng,hành,thứcvàchothấyrằngkhôngcómộtlinhhồnhaybảnngãtronguẩnnào.Ởđâybảndịchthâugọnlại.↩

.Vìbịáidục(tanha)chelấp,tasuytưởngsailầm:"đâylàcủatôi".Bịngãmạn(mana),chelấptasuytưởng:"đâylàtôi".Bịtàkiến(micchaditthi)chelấp,tasuytưởng:"đâylàtựngãcủatôi".Đólàbaquanniệmsailầm(mannana).↩

.Đólà:tấtcảnămvịđềuđắcQuảA-La-Hán↩

14

15

16

TruyềnbáGiáoPháp

HạnhphúcthayChưPhậtgiángsinh!HạnhphúcthayGiáoPhápcaominh!HạnhphúcthayTăngGiàhòahiệp!HạnhphúcthayTứChúngđồngtu!

KinhPhápCú.

CảmHóaYasavàCácBạnHữu

TạithànhBenarescóconmộtnhàtriệuphútênYasa,trưởngthànhtrongkhungcảnhdồidàophongphú.Mộtbuổisáng,chàngdậysớmhơnmọikhi,vàlúcnhìncácnànghầuthiếpnằmngủngổnngangbừabãithìlấylàmnhờmchán.Ấntượngghêtởmnàyluônluônámảnhchàng.Toànthểđềnđàinguyngatránglệbấygiờđốivớichàngchỉcònlàmộtnơitốitămbuồnbã,đầydẫynhữnghìnhảnhthôkịchxấuxa.Nhậnthứctánhcáchtạmbợcủađờisốngphàmtục,Yasatrốnnhàrađi.Chàngnói:"Thốngkhổthaychotôi!Đọađàythaychotôi!"vàđivềphíaIsipatana,nơimàĐứcPhậttạmngựsaukhiđộnămvịtỳkhưuđắcQuảALaHán .

YasađếnnơilúcĐứcPhậtđangđikinhhành.Thấychàngtừxađến,ĐứcPhậtbướcrangoàiđườngkinhhànhvàngồilạimộtnơiđãdọnsẵn.Yasađứngcáchđấykhôngxa,thanrằng:"Thốngkhổthaychocon!Đọađàythaychocon!"

ĐứcPhậtdạy:

"Nơiđâykhôngcóthốngkhổ,hỡinàyYasa!Nơiđâykhôngcóđọađày,nàyhỡiYasa!Hãyđếnđây,Yasa!Hãyngồixuốngđây,NhưLaisẽgiảngGiáoPhápchocon."

1

YasalấylàmhoanhỷđượcnghenhữnglờikhuyếnkhíchcủaĐứcPhật.ChàngtháođôigiàybằngvàngravàđếngầnĐứcPhật,cungkínhđảnhlễNgàivàngồilạimộtbên.

ĐứcPhậtthuyếtPhápvàsaukhinghe,chàngđắcQuảTuĐàHườn(NhậpLưu),tầngthứnhấttrongbốntầngthánh.

Đầutiên,ĐứcPhậtgiảithíchvềhạnhbốthí(dana),giớiluật(sila),nhữngcảnhTrời(sagga),nhữngtaihạicủanhụcdụcngũtrần(kamadinava),vềphướcbáucủasựxuấtgia(nekkhammanisamsa).ĐếnkhinhậnthấytâmcủaYasabắtđầuthuầnthụcvàsẵnsànglãnhhộigiáolýcaosiêu,NgàigiảngvềBốnChânLýThâmDiệu(TứDiệuĐế).

MẹcủaYasalàngườiđầutiênghinhậnsựvắngmặtcủacon.Bàbáochochồng.NhàtriệuphúliềnralệnhchogiađinhcỡingựađitìmbốnphươngvàchínhôngđivềhướngIsipatana.KhinhậnradấuđôigiàybằngvàngcủaYasaintrênđất,ôngphănglầnđếnnơiĐứcPhật.

Thấyôngtừxađến,ĐứcPhậtdùngthầnthôngkhôngchoôngnhậnracon.NhàtriệuphúđếngầnĐứcPhậtvàcungkínhhỏithămNgàicóthấyconôngkhông?ĐứcPhậtbảo:"Hãyngồilạiđây.Consẽđượcgặpmặtconcủacon".Nghevậy,ôngtriệuphúlấylàmmừngrỡ,vânglờingồixuống.ĐứcPhậtgiảngchoôngmộtthờiPháp.Ôngrấthoanhỷbạch:

"LànhThay!Lànhthay!BạchhóaĐứcThếTôn,cũngtựahồnhưcóngườikiadựnglạingayngắnmộtvậtgìđãbịlậtđổ,haykhámpháramộtvậtđãđượcgiấukín,hayvạchđườngchỉlốichongườilạcbước,haycầmngọnđènrọisángtrongđêmtốiđểchoaicómắtcóthểtrôngthấy,GiáoPhápmàĐứcThếTôngiảngdạybằngnhiềuphươngthứccũngdườngthếấy.

BạchĐứcThếTôn,conxinquyyPhật,PhápvàTăng.XinĐứcThếTônthâunhậnconvàohàngthiệntín.XinNgàichophépconnươngtựanơiTamBảo,từngàynàyđếngiờphútcuốicùngcủađờicon."

ÔnglàngườithiệnnamđầutiênthọlễquyyvớiđầyđủbangôiTamBảo.KhingheĐứcPhậtthuyếtPhápchocha,YasađắcquảALaHán.Vừalúcấy,ĐứcPhậtthâuthầnthôngđểnhàtriệuphúnhìnthấycon.Ônglấylàmvuimừng,thỉnhĐứcPhậtcùngvịđệtrửvềnhàtraităngngàyhômsau.ĐứcPhậtchấpnhậnbằngcáchlàmthinh.

Saukhiôngtriệuphúravề,YasaxinĐứcPhậtchothọlễxuấtgiasadivàtỳkhưu.ĐứcPhậttruyềngiớichoYasavớinhữnglờisauđây:

"HãyđếnđâyhỡiTỳKhưu!GiáoPhápđãđượctruyềndạyđầyđủ.Hãysốngđờiphạmhạnhthiêngliêngcủabậcxuấtgiađểchấmdứtmọiđaukhổ. "

VớiĐứcYasa,tổngsốcácvịALaHánlúcbấygiờtănglênsáu.Ngàyhômsau,ĐứcPhậtđếnnhàôngtriệuphúvớisáuvịđệtửALaHán.Haibà--mẹvàbàtrướckialàvợcủaNgàiYasa--đếnngheĐứcPhậtthuyếtpháp,đắcquảTuĐàHườnvàxinthọlễquyyTamBảo.Haibàlànhữngngườitínnữđầutiên.

ĐạiĐứcYasacóbốnngườibạntênVimala,Subahu,PunnajivàGavampati.Khibốnvịnàyđãnghetinngườibạncaoquýcủamìnhđãcạorâutócvàđắpyđểsốngđờikhôngnhàcửa,khôngsựnghiệp,thìđếnthămvàtỏýmuốnnoitheogươnglànhấy.ĐứcYasatiếndẫncảbốnvàoyếtkiếnĐứcPhật,vàsaukhinghePháp,cảbốnđềuđắcQuảALaHán.

NămmươingườibạntrứdanhkháccủaĐạiĐứcYasa,tấtcảđềuthuộcvềcácgiađìnhnổitiếngnhấttrongvùng,cũngđếnthínhPháp,đắcQuảALaHánvàxuấtgiatỳkhưu.

2

3

Trongkhoảnggầnhaitháng,đãcósáumươivịthànhđạtĐạoQuảALaHán.Tấtcảsáumươivịđềusanhtrưởngtrongnhữnggiađìnhdanhgiánổitiếngvàđềulàconưutúcủacácngườichađángkính.

NhữngNhàTruyềnBáChânLýĐầuTiên(Dhammaduta)

ÍtlâusaukhitếđộsáumươivịđệtửthànhđạtĐạoQuảALaHán,ĐứcPhậtquyếtđịnhgởicácNgàiđitruyềnbáGiáoPhápmớimẻấychotấtcả,khôngcóbấtluậnmộtsựphânbiệtnào.Ngàikêugọicácvịđệtửnhưsau:

"NàyhỡicácTỳKhưu,NhưLaiđãthoátrakhỏimọitróibuộc,dầuởcảnhngườihaycáccảnhTrời.

"Cácconcũngvậy,nàyhỡicácTỳKhưu,cácconcũngđãthoátrakhỏimọitróibuộc,dầuởcảnhngườihaycáccảnhTrời.

"Hãyrađi,cácTỳKhưu,đemsựtốtđẹplạichonhiềungười,đemhạnhphúcđếnnhiềungười.vìlòngtừbi,hãyđemsựtốtđẹp,lợiíchvàhạnhphúclạichochưThiênvànhânloại .Mỗingườihãyđimộtngã.NàyhỡicácTỳKhưu,hãyhoằngdươngGiáoPháp,toànhảoởđoạnđầu,toànhảoởđoạngiữa,toànhảoởđoạncuốicùng,toànhảotrongcảhai,tinhthầnvàvăntự.Hãycôngbốđờisốngthiêngliêngcaothượng ,vừatoànthiện,vừatrongsạch.

CónhữngchúngsanhcònvướngítnhiềucátbụitrongmắtvànếukhôngngheđượcGiáoPhápsẽsađọa.CũngcónhữngngườisẽamhiểuGiáoPháp.

ChínhNhưLaicũngđi.NhưLaisẽđivềhướngUruvelaởSenanigamađểhoằngdươngGiáoPháp.

Hãyphấtlênngọncờcủabậcthiệntrí.HãytruyềndạyGiáoPhápcaosiêu.Hãymanglạisựtốtđẹpchongườikhác.Đượcvậy,làcácconđãhoàntấtnhiệmvụ".

Nhưvậy,ĐứcPhậtlàvịgiáochủđầutiêngởicácđệtửđãchứngngộvàđãthọlễxuấtgiađitruyềnbágiáolý,vìlòngtừbi,vìtìnhthươngngườikhác.Khôngcómộtnơiởnhấtđịnh,mộtmìnhvàkhôngtiềncủa,nhữngnhàtruyềngiáođầutiênấyđiđâyđiđóđểtruyềndạyGiáoPháp.Ngoàitấmyđểchethânvàcáibátđểtrìbìnhkhấtthựcđộnhật,cácNgàikhôngcòntàisảnriêngtưnàonữa.Phạmvìhoạtđộngthìbaolamàngườihànhsựthìít,nêncácNgàiluônluônthuithủiđimộtmình.tấtcảsáumươivịđềuđãđắcQuả

4

5

6

ALaHán,nghĩalàđãsiêuthoát,đãvượtrakhỏimọitróibuộcvậtchất.CácNgàichỉcómộttrọngtráchduynhấtlàtruyềndạyGiáoPhápvàcôngbốđờisốngthiêngliêngphạmhạnh(brahmacariya).ChứcvụcănbảncủachưvịALaHán,nhữngngườiđãthànhtựumụctiêugiảithoát,lànângcaođờisốngđạođứccủangườikhácbằngcáchnêugươnglànhtrongsạchvànghiêmtúctrìgiới.Cáctiếntriểnvậtchất,dầulàcầnthiết,khônglàmchocácNgàilưuý.

ThànhLậpGiáoHộiTăngGià

VàothuởấycósáumươivịALaHántrênthếgian.Vớinhómngườihoàntoàntrongsạchấylàmnòngcốt,ĐứcPhậtsánglập"GiáoHộicủanhữngngườiđộcthân".

Cáchộiviênđầutiênlànhữngngườithuộcgiaicấplãnhđạocóhọcthứcvàcaosangnhấttrongxãhộithờibấygiờ.Tuynhiên,GiáoHộiluônluônmởrộngcửachotấtcảmọingườixứngđáng,khôngphânbiệtgiaicấp,đẳngcấphaychủngtộc.Cảgiàlẫntrẻ,ởmọitầnglớp,đềucóthểđượcchấpnhậnvàođoànthểđểchungsốngtrongtìnhhuynhđệnhưanhemtrongmộtgiađình.GiáoHộiTăngGiàvẫncòntồntạiđếnngàynaydướihìnhthứcmộtđoànthểtusĩđộcthânxưanhấttronglịchsửnhânloại.

ĐứcPhậtkhôngkhuyêntấtcảmọingườinênrờibỏđờisốnggiađìnhđểmangbát,đắpy,trởthànhtusĩkhôngnhàcửa,khôngtàisảnsựnghiệp.Mộtngườicưsĩcũngcóthểsốngđờicaođẹp,thíchứngvớiGiáoPhápvàchứngđắccácthánhQuả.Cha,mẹ,vàvợcủaNgàiYasalànhữngngườitutạigiađầutiênbướctheodấuchâncủaĐứcPhật.TấtcảbavịđềutiếntriểnđầyđủvềmặttinhthầnđểthànhtựuĐạoQuảTuĐàHườn.VớisáumươivịALaHán,xemnhưnhữngnhàtruyềngiáolýtưởngđểhoằngdươngChânLý,ĐứcPhậtquyếtđịnhquảngbáphápmầuđếnnhữngaicótaivuilòngmuốnnghe.

ThâuNhậnBaMươiThanhNiên

ƠIsipatanamộtítlâu,ĐứcPhậtrađivềhướngUruvela.Trênđường,mộthômĐứcPhậtdừngchân,ngồidướicộicây,trongmộtcụmrừngnhỏ.

Cùnglúcấycóbamươithanhniênvuivẻtrẻtrungcũngdắtvợđếnchơitrongcụmrừng.Mộttrongnhữngngườiấykhôngvợnêndắttheomộtngườibạngái.

Trongkhiainấyvuiđùavớinhauthìcôbạngáibỏđi,lénđemtheocácmónđồquýgiácủamấyngườikia.Đếnlúchayra,cảbamươithanhniêncùngnhauchạyđitìmkiếmtrongrừng.ThấyĐứcPhật,cácngườitraitrẻấyđếngầnhỏithămNgàicóthấymộtthiếuphụđingangquađókhông.

ĐứcPhậthỏilại:

"Theoýcácconthìnêntìmmộtngườiphụnữhaynêntựtìmramìnhlàhơn?"

-BạchNgàitựtìmramìnhhẳnlàhơn .

-Vậyhãyngồilạiđây,NhưLaisẽgiảngGiáoLýchocáccon.

-Chúngconxinvâng.

Vàtấtcảđềuquỳxuống,cungkínhđảnhlễrồingồilạimộtbên,chămchỉlắngnghe.Sauđó,cảbamươithanhniênlấylàmhoanhỷ,xinxuấtgiatheoĐứcPhật.

CảmHóaBaAnhEmKassapa(CaDiếp)

Từnơinàyđếnnơikhác,khiđilúcnghỉ,mộtngàynọ,ĐứcPhậtđếnUruvela.

7

Ơủđâycóbaanhemnhàtusĩkhổhạnh(jatila)đểtócdàivàthắtlạithànhbím,tênlàUruvelaKassapa,NadiKassapa,vàGayaKassapa.Baanhemsốngmỗingườimộtnơi.Ngườianhcảcónămtrămđệtử,anhgiữabatrămvàngườiemúthaitrăm.Riêngngườianhcảtintưởngmãnhliệtvàosựthànhcôngtinhthầncủamình,vàchorằngmìnhđãđắcQuảALaHán.

ĐứcPhậtđếnviếngcácvịnàytrướcnhấtvàxinanngụquađêmtrongcáiphòngthờThầnLửacủaông.Trongphòngấycómộtconrắnchúadữtộn.ĐứcPhậtdùngthầnthôngkhắcphụcrắn.UruvelaKassapathấyvậythìmừngrỡ,thỉnhĐứcPhậtởlâuthêmnhưmộtvịthượngkhách.NhiềulầnkhácnhauĐứcPhậtdùngthầnthôngđểthâuphục,nhưngôngvẫntintưởngrằngĐứcPhậtchưađắcQuảALaHánnhưông.

Saucùng,khihiểurõrằngôngchưađạtđếntầngcaothượngấyvàchínhĐứcPhậtđãđắcĐạoQuảALaHán,ôngxinquyy,rồixuấtgia,cùngvớitấtcảcácđệtửcủaông.

Haingườiemvàcácđệtửcũngnoitheogươngấy.CùngvớibaanhemNgàiKassapavà1000đệtửcủabavịấy,ĐứcPhậtlầnhồiđếnGayaSisa,cáchUruvelakhôngxa,nơiđâyĐứcPhậtgiảngbàikinhAditta-pariyayaSutta,"Tấtcảđềubịthiêuđốt",vàcảbaanhemNgàiKassapađềuchứngđắcĐạoQuảALaHán.

AdittaPariyayaSutta,BàiKinhĐềCậpĐến"TấtCảĐềuBịThiêuĐốt"

Tấtcảđềubịthiêuđốt,nàyhỡicácTỳKhưu!HỡinàycácTỳKhưu!Tấtcảđềubịthiêuđốtlànhưthếnào?

"Mắt(nhãncăn)nằmtronglửa,hìnhsắc(nhãntrần)nằmtronglửa,sựthấy(nhãnthức)nằmtronglửa.Cảmgiác(thọ),dầuvuisướnghayđaukhổhaykhông-vui-sướng,không-đau-khổ,phátsanhdonhãnxúc,đềunằmtrong

lửa.Lửaấybắtnguồntừđâu?Từnhữngngọnlửathamái,sânhận,simê,sanh,bệnh,tử,phiềnmuộn,tathán,đaukhổ,âusầu,vàthấtvọng.NhưLaituyênbốnhưvậy.

"Hãyquántưởngđiềunày,hỡicácTỳKhưu,ngườiđệtửthuầnthànhcủabậcThánhNhânsẽnhàmchánvớinhãnquan,nhãntrần,nhãnxúc,nhãnthức,dầuthọcảmcónhưthếnàochăngnữa--vuisướng,đaukhổ,haykhông-vui-sướngkhông-đau-khổ--phátsanhdonhãnxúc.NgườiđệtửthuầnthànhcủabậcThánhNhânsẽnhàmchánvớitai,âmthanh,mũi,hương,lưỡi,vị,thân,xúc,tâm,ý,tâmthức,tâmxúc,bấtluậncảmgiácnào--vuisướng,đaukhổ,haykhông-vui-sướngkhôngđau-khổ--phátsanhdosựtiếpxúcvớitâm.

"Vìnhàmchán,ngườiđệtửthuầnthànhcủabậcThánhNhândứtkhoátbuôngxảmọiluyếnái,vàdosựbuôngxảấy,hoàntoànsiêuthoát.Từđó,hànhgiảbiếtkhôngcòntáisanhnữa,đãviênmãnsốngđờithiêngliêngphạmhạnhcủabậcThánhNhân,đãlàmnhữngviệccầnphảilàm,vàkhôngbaogiờcòntrởlạitrạngtháiấynữa".

KhiĐứcPhậtkếtluậnbàiPháp,tấtcảcácvịtỳkhưuđềuđắcQuảALaHán,tậndiệtmọiônhiễm.

CảmhóaĐứcSariputta(XáLợiPhất)vàĐứcMoggallana(MụcKiềnLiên)

CáchthànhRajagaha(VươngXá)khôngxa,tronglàngUpatissa-làngnàycũngcótênlàNalaka,cómộtthanhniênthôngminhxuấtchúng,tênSariputta(XáLợiPhất),concủabàSari.

VìSariputta(XáLợiPhất)sanhtrưởngtronggiađìnhcaosangquyềnquýnhấttronglàngnênngườitrongvùngấygọichànglàUpatissa.

MặcdầuhấpthụtruyềnthốngBàLaMônGiáo,Upatissasớmcómộtquanđiểmrộngrãivềđờisống.TrítuệcaominhvàthuầnthụcthúcgiụcchàngtừbỏtôngiáocủaôngchađểtheogiáolýquảngđạivàthuầnlýhơncủaĐứcPhậtGotama(CồĐàm).ChachàngVanganta,hìnhnhưvẫngiữđứctintrongBàLaMônGiáo.Mẹchàngkhôngbằnglòngthayđổitínngưỡng--nhưngvềsau,lúcgầnlâmchung,chínhĐứcXáLợiPhấtdẫndắtbàquyytheoPhậtGiáo.

Upatissatrưởngthànhtrongcảnhgiàusangsungtúc.ChàngcómộtngườibạnchíthântạiKolitathườngđượcgọilàMoggallana(MụcKiềnLiên).Haingườivốnđãcómốiliênhệmậtthiếttrongnhiềukiếpsốngquákhứxaxôi.Ngàykia,trongkhicùngvuichơitrênmộtđỉnhđồi,cảhaiđềunhậnthứcrằngtấtcảnhữngthúvuivậtchấtđềunhấtthời,tạmbợvàvôích.Cùngmộtlúc,haingườibạnthânđồngquyếtđịnhtừbỏthếgianđểtìmconđườngthoátkhổ.Vàcảhailangthangđóđâyđểtìmvắnglặng.Trênđườngđitìmchânlý,haichàngthanhniênđếnyếtkiếnđầutiênĐạoSĩSanjaya,lúcấycórấtđôngđệtửvàxinthọgiáo.

Khôngbaolâu,haingườiđãlãnhhộitấtcảgiáolýcủathầyvàcảmthấynhữnghiểubiếtấythậtlàmỏngmanh,hạnhẹp.Khôngthỏamãn,vìgiáolýnàykhôngchữađượcchứngbệnhtrầmkhacủanhânloại,haingườilạirađi,ràyđâymaiđó,tìmvắnglặng.

HaingườiđiđếnnhiềuvịđạosĩBàLaMôntrứdanh,nhưngởđâucũnggặptoànthấtvọng.Saucùng,cảhaiđànhtrởvềnhàvàtrướckhichiatay,hứavớinhaurằngngườinàotìmratrướcConĐường,sẽchongườikiabiết.

Cùnglúcấy,ĐứcPhậtgởisáumươivịđệtửđitruyềnbáGiáoPháptốtđẹpchothếgian.ChínhĐứcPhậtbổnthânđivềphíaUruvelavàĐứcAssaji,mộttrongnămvịđệtửđầutiên,đivềhướngthànhRajagaha(VươngXá).

Đếnđâynghiệptốtcủahaichàngthanhniêndốclòngtìmđạođãhợpđủduyênlànhđểtrổsanh.UpatissađangđitrongthànhRajagaha(VươngXá)thìbỗngnhiênnhìnthấymộtvịtusĩybáttrangnghiêm,tướngđitừtốn,mắtnhìnxuốngđộvàithướcphíatrướcchân,gươngmặttrầmtĩnhthongdong,biểulộtrạngtháivắnglặngthâmsâubêntrong.

Vịđạiđứckhảkínhnọkhoanthaiđitừnhànàysangnhàkhác,nhậnlãnhchútítvậtthựcmàlòngquảngđạitrongdângianvuilòngđặtvàobát.CốtcáchsiêuphàmcủavịchântukhiếnUpatissatòmòđểý.Chàngnghĩthầm,"Chưakhinàotagặpđượcmộtvịđạosĩnhưthếnày.ChắcchắnNgàilàmộttrongnhữngvịđãđắcQuảALaHán,hayítracũnglàmộttrongnhữngvịđangđitrênconđườngdẫnđếnĐạoQuảALaHán.TahãyđếngầnhỏiNgàivìsaoNgàithoátlythếtục?ThầycủaNgàilàai?Ngàitruyềnbágiáolýcủaai?"

Tuynhiên,thấyĐứcAssajiđangyênlặngđitrìbình,Upatissakhôngdámlàmrộn.

KhivịALaHánAssajiđibátxong,tìmmộtnơithíchhợpđểngồilạithọthực.Upatissalấylàmmừngrỡ,chụplấycơhội,cungkínhdângđếnNgàimộtcáichénmàchàngđãđemtheođểdùng,vàrótvàomộtítnước.Thựchàngxongbổnphậnkhiêmtốnsơkhởicủangườiđệtử,chàngthànhkínhbạch:

"KínhbạchĐạiđức,ngũquancủaNgàithậtlàbìnhthảnvàantĩnh.NướcdacủaNgàithậtlàsángsủavàtrongtrẻo.XinNgàihoanhỷdạycon,vìmụcđíchnàoNgàithoátlythếtục?AilàvịtônsưcủaNgài?Ngàitruyềnbágiáolýcủaai?"

VìALaHánkhiêmtốntrảlời--vàđâylàđặcđiểmcủacácbậcvĩnhân:

"NàyĐạoHữu,bầntăngchỉlàmộttusĩsơcơ.BầntăngkhôngcóđủkhảnăngđểgiảnggiảiGiáoPhápmộtcáchdongdàivàrànhrẽ."

-KínhbạchĐạiĐức,conlàUpatissa,xinĐạiĐứchoanhỷchỉgiáoítnhiều,consẽcốgắngtựtìmhiểugiáolýbằngtrămngàncách.Vàchàngnóitiếp:

"XinNgàihoanhỷchỉdạy,nhiềuhayítcũngđược.XinNgàidạychođiểmthiếtyếu.ConxinNgàidạychođạilược.Chỉmộtvàitiếngtómtắtngắngọn."

ĐứcAssajiliềnđọclênbốncâukệtómtắtphầntriếtlýcaosiêusâusắccủaĐấngTônSưvềchânlýcủađịnhluậtnhânquả:

Yedhammàhetuppabhavà-TesamhetumtathàgatoAhatesancayonirodho-evamvàdìmahàsamano.

VềcácPhápphátsanhdomộtnhân.Nhânấy,NhưLaiđãchỉrõ.VàNhưLaicũngdạyphươngphápđểchấmdứt.ĐólàgiáohuấncủavịĐạiSaMôn.

TrítuệcủaUpatissalúcbấygiờđãđủthuầnthụcđểthấutriệtnhữngchânlýsâuxa,dầuchânlýấychỉđượcgợiramộtcáchvắntắt.Ngàichỉcầnmộttiaánhsáng,vàĐứcAssajiđọclênbốncâukệthậtkhéoléo,đưaNgàingayvàoConĐường.Khinghehaicâuđầu,UpatissađắcQuảTuĐàHườn(Sotapatti).

VịđệtửmớinhậpmônchắcchắnlàhếtsứcthỏathíchvàhếtlờicảmtạôngthầykhảkínhđãkhaithôngtrítuệmìnhtronggiáolýtráctuyệtcaosiêucủaĐứcPhật.

UpatissacủađượcngheĐứcAssajithuậtlạicácđặcđiểmcủaĐứcPhật.

Từđóvềsau,tâmđạocủaNgàicàngtăngtrưởngvàlòngtriânđốivớiĐứcAssajicàngsâusắc.MỗikhiđượcngheĐứcAssajiởnơinàothìNgàiquayvềhướngấy,chắptayđảnhlễ,vàlúcngủluônluônquayđầuvềhướngấy.

Bấygiờ,đúngtheolờicamkết,UpatissatrởvềbáotinlànhchobạnKolita,vốncũnglàbậctrítuệ.Khinghexongbốncâukệ,ôngcũngđắcQuảTuĐàHườn.Lòngmừngkhấpkhởi,haingườibạnlànhđitìmthầycũlàđạosĩSanjayađểthuậtlạikếtquảtốtđẹpmàhaivịđãthànhđạtvàđểdânglênthầymộtniềmtinmới.HaiNgàithấtbạivìđạosĩSanjayatừchối.NhưngnhiềuđệtửcủaThầysẵnsàngcùngtheohaiNgàiđếnVeluvana(TrúcLâmTịnhXá),thọgiáovớiĐứcPhật.

Dolờithỉnhcầucủahaivị,ĐứcPhậtchấpnhậncảhaivàohàngmônđệvớilờigọi:"-EthaBhikkhave!-Hãylạiđây,TỳKhưu!".

Nửathángsau,khingheĐứcPhậtthuyếtkinhVedanaPariggahaSuttachođạosĩduphươngDighanakha,ĐứcSariputta(XáLợiPhất)đắcQuảALaHán.Chiềungàyhômấy,ĐứcPhậttriệutậptấtcảcácđệtửđếnquanhNgàiđểtấnphonghaivị,ĐạiĐứcUpatissa(Sariputta,XáLợiPhất)vàKolita(Moggallana,MụcKiềnLiên),cũngđắcQuảALaHánmộttuầntrướcđó,làmđệnhấtvàđệnhịđệtửtrongGiáoHộiTăngGià.

Chúthích:

.LúcấynhằmngàythứnămsaukhiĐứcPhậtChuyểnPhápLuân.↩

.XuấtgiaSa-di,Pabbajja-đúngtheongữnguyên,làđitới,haytừkhước.ỞđâychỉcónghĩalàđượcchấpnhậnvàohàngxuấtgiabằngcáchquyyPhật,Pháp,Tăng.XuấtgiaTỳKhưu,Upasampada,cụtúcgiới,haytỳkhưugiới,làđầyđủgiớihạnh.↩

1

2

3

.Upasaka=thiệnnam,Upasika=tínnữ,đúngtheongữnguyên,làngườicóliênquanmậtthiếtđếnTamBảo.UpasakavàUpasikalàcậnthịnamvàcậnthịnữ,hayngườiđànôngvàđànbàcưsĩ,đitheoconđườngcủaĐứcPhật.Ngườitatrởnênthiệnnamhaytínnữsaukhiđọcbacâukinhquyy:↩

BuddhamSaranamGacchami-ConxinquyyPhật.DhammamSaranamGacchami-ConxinquyyPháp.SanghamSaranamGacchami-ConxinquyyTăng.

.Mahavagga,trang19-20↩

.Nênghinhậndanhtừ"chưThiên",cácvịTrời(Deva)↩

.PhạnngữBrahmacariyaởđâykhôngcógìliênquanđếnmộtvịThầnLinhhayPhạmThiên,màcónghĩalàcaoquý,thiêngliêng.Côngbốđờisốngcaothượngcónghĩalàbanhànhlễxuấtgia.↩

.Tựtìmramình:tứcnhìnvàobêntrongmình.Tìmhiểuthựctướngcủachínhmình.Câunàycónhiềuýnghĩalýthú.AttanamlàmộtthểcủadanhtừAttanghĩalà"ta","bảnngã".Ởđây,ĐứcPhậtkhôngđềcậpđếnmộtlinhhồnnhưmộtvàihọcgiảcốgiảithíchnhưvậy.CóthểnàoĐứcPhậtxácnhậnmộtlinhhồn,khimàNgàirõràngvàminhbạchphủnhậntrongbàiPhápthứnhì?↩

3

4

5

6

7

ĐứcPhậtvàThânQuyến(I)

"Phụcvụthânbằngquyếnthuộclàmộtphướcbáu"--HạnhPhúcKinh

VuaTịnhPhạnMuốnGặpĐứcPhật.

HaytinĐứcPhậtđangngựtạithànhRajagaha(VươngXá)vàđangtruyềnbáGiáoPháp,VuaSuddhodana(TịnhPhạn)càngnónglòngmuốngặpngườicontrítuệ.Chínlầnliêntiếp,đứcvuatruyềnlệnhchochínvịsứthầnđếntriệuthỉnhĐứcPhậtvềKapilavatthu(CaTỳLaVệ).Tráingượcvớilòngướcmongchờđợicủavua,khigặpđượcĐứcPhật,tấtcảchínvịsứthầnđềulấylàmthỏathích,ởlạinghePháp,xinxuấtgia,vàđắcQuảALaHán.KhiđãđắcQuảALaHáncácNgàikhôngcònthiếtthađếnviệctrầngiannênkhôngnghĩđếnsứmạnglàthỉnhĐứcPhậtvề.Đứcvualấylàmthấtvọng.Saucùng,Ngàitruyềnlệnhchongườitôitrungthần,Kaludayi,vốnlàbạnthâncủaĐứcPhậtlúccònlàTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa),đithỉnhĐứcPhật.KaludayiphụngmạngnhưngxinmộtđiềulàchophépôngxuấtgiatheoPhật.

Nhưcácvịsứthầntrước,KaludayicũngđượcdiễmphúcngheĐứcPhậtthuyếtgiảngGiáoPháp,đắcQuảALaHánvàxinxuấtgia.Nhưngkhácvớicácvịkialàôngkhôngquênsứmạng.ÔngthiếtthakhẩncầuĐứcPhậtvềthămphụhoàng,nayđãgiàyếu.Lúcấynhằmmùakhôráo,cóthểđiđóđâydễdàng,ĐứcPhậtlênđườngtrởvềquênhàvớirấtđôngđệtử.TrênconđườngdàitừRajagaha(VươngXá)đếnKapilavatthu(CaTỳLaVệ),Ngàichiatừngchặngngắn,vừađivừathuyếtPháp,haithángsauđãđếnnơi.

MọiviệcđãđượcchuẩnbịđểĐứcPhậtngựtạihuêviêncủaHoàngThânNigrodha,dòngSakya(ThíchCa).KhiĐứcPhậtđếnnơi,cácvịcaoniênngãmạndòngThíchCanghĩrằng:"Vịđạosĩkiachẳngqualàem,cháucủa

1

chúngta,nênbảocácngườitrẻtuổichàođónđạosĩ,chúngtasẽởphíasau,vàngồiyênmộtchỗ,khôngđảnhlễĐứcPhật".Đểkhắcphụctánhkiêucăngvàcảmhóacácvịcaoniêntronghoàngtộc,ĐứcPhậtbaylêngiữalừngtrờivàdùngthầnthông,hóaphépYamakaPatihariya,"đôithầnthônglực",làmchonướcvàlửacùngmộtlúcphátsanhratừlỗchânlông .

ThấyoailựcthầnthôngcủaĐứcPhật,VuaSuddhodana(TịnhPhạn)đếnđảnhlễNgàivànóirằngđâylàsựđảnhlễlầnthứba

Tấtcảcácvịhoàngthânkhácđềunoigươngđứcvua,cungkínhđảnhlễPhật.

Khimọingườiđảnhlễxong,Ngàibayxuốngvàngồitrênmộtghếbànhcaođãđượcdọnsẵn.Tấtcảhoàngthânquốcthíchđềukhiêmtốnngồilạixungquanh,imlặnglắngngheĐứcPhậtgiảng.

Vừalúcấy,mộttrậnmưabấtngờrơixuống,gâynênnhữnglờibàntánsôinổigiữacácvịhoàngthânvềhiệntượngkỳlạấy.

Kếđó,ĐứcPhậtgiảngkinhVessantaraJataka ,dạyrằngtrườnghợptươngtợđãxảyratrongmộttiềnkiếp,khiNgàithuyếtPháptrướccửtọagồmhọhàngthânquyến.Tấtcảđềulấylàmthỏathích.

Nhưngkhichiatayravề,khôngaibiếtbổnphậnlàphảicungthỉnhĐứcPhậtvàchưđệtửvềtraităng.ChínhĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)cũngkhôngbiết,vìnghĩrằng,"NếuTháitửcontakhôngvềhoàngcungthìcònđiđâu?"nênNgàitrởvềcungđiệntruyềnbàyyếntiệcvàđónchờĐứcPhật.

ĐứcPhậtĐiTrìBìnhvàTếĐộĐứcVuaSuddhodana

2

3

4

VìkhôngcólờithỉnhcầuriêngnênĐứcPhậtchuẩnbịdắtđoànđệtửđitrìbình.Trướckhiđi,ĐứcPhậtsuyxétnhưsau:"Khivềđếnquênhà,chưPhậttrongquákhứcóđingayvàonhàthânbằngquyếnthuộcđểđộthựchaycũngđitừnhànàysangnhàkhác".SaukhinhậnthấyrằngcácNgàiđitrìbìnhchứkhôngvềnhà,thìĐứcPhậtcũnglàmtheo,dẫnchưtăngđitheođườngphốtrongthànhKapilavatthu(CaTỳLaVệ)khấtthực.

KhingheCôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa)thuậtlạihànhđộngthoángquahìnhnhưbấtlịchsựcủaĐứcPhật,vualấylàmbànghoàngkhóchịu,điratìmNgàivàsaukhiđảnhlễ,nói:

"NàyTháiTửcon,saoconnỡlàmtổnthươngthểthốnghoàngtộcnhưvậy?Chalấylàmnhụcnhãkhithấyconđikhấtthựctrongchínhcáithànhphốmàthườngngàyconchỉđibằngkiệuvàng.Tạisaoconnỡlàmnhụcchanhưvậy?"

Trướcsựngạcnhiêncủavuacha,ĐứcPhậttrảlời:

"TâuĐạiVương,NhưLaikhônghềlàmnhụcĐạiVương!NhưLaichỉhànhđộngtheođúngtruyềnthốngcủadòngdõiNhưLai"

-NhưngnàyTháiTửcon!Cóphảichăngtruyềnthốngtrongdòngdõihoàngtộclànuôimạngsốngbằngcáchđikhấtthực?HoàngtộcchúngtalàdòngdõicủavịchiếnsĩanhhùngMahasammatachứkhôngphảichỉlàhạngngườitầmthườngphảinhụcnhãđikhấtthựcđểnuôimạng.

-TâuĐạiVương,hẳnkhôngphảitruyềnthốngcủahoàngtộclàkhấtthựcđộmạng.NhưngđâylàtruyềnthốngcủachưPhật.HằngngànvịPhậttrongquákhứvẫnđitrìbìnhkhấtthực.

Rồi,đứngluônngoàiđường,ĐứcPhậtkhuyênvuachanhưsau:

"-Khôngdểduôiphóngdật,luônluôngiữchánhniệm(khiđitrìbình,đứngtrướccửangườita).Ngườitrangnghiêmhạnhchánhhạnhấysẽsốnganvuihạnhphúcởthếgiannàyvàtrongnhữngkiếptươnglai. "

NgheđếnđâyĐứcVuaTịnhPhạnchứngngộChânLý,đắcQuảTuĐàHườn.VualiềnđếngầnrướcbátcủaĐứcPhậtvàthỉngNgàicùngchưđệtửvềhoàngcungtraităng.Saukhiđộthựcxong,ĐứcPhậtlạigiảngnhưsau:

"Hãytrangnghiêmhànhchánhhạnh.Khôngnêndểduôiphóngdật.Ngườitrangnghiêmgiữchánhhạnhấysẽsốnganvuihạnhphúc,trongthếgiannàyvàthếgiansắpđến. "

Vuanghexong,đắcQuảTưĐàHàm(Sakadagami,NhứtLai),tầngnhìtrongbốntầngthánhvàbàPajapatiGotamiđắcQuảTuĐàHườn.

Vềsau,cóngườithuậtlạirằngtrướckia,khitháitửtukhổhạnhtrongrừng,cólờiđồnđếntaivuarằngvìkhôngchịunổilốisốngépxáckhắckhổnêntháitửđãtừtrần,nhưngvuanhấtđịnhkhôngtin.ĐứcPhậtgiảngchovuađoạnkinhDhammapalaJataka (TrìPhápTúcSanhTruyện),thuậtlạirằngtrongmộttiềnkiếpcũngcólầnvuatừchốikhôngchịutinrằngconcủamìnhchết,khicóngườibáonhưvậy.Lúcấyngườitachỉđốngxương,bảolàxươngcủangườicon,nhưngvuakhôngtin.Lầnnày,khinghexongthờiPháp,vuađắcQuảANaHàm(Anagami,BấtLai),tầngthánhthứba.

Tronggiờphúthấphối,vualạiđượcngheĐứcPhậtgiảngPháplầncuốicùngvàđắcQuảALaHántrướckhinhắmmắt.Saukhihưởngquảphúctrongbảyngày,ĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)bănghà.LúcấyĐứcPhậtkhoảngbốnmươituổi.

ĐứcPhậtvàCôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa)

5

6

7

CôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa),thườngđượcgọilàRahulamata,hayBimba,hayBhaddakaccana,làconcủavuaSuppabuddha,trịvìdântộcKoliya,vàHoànghậuPamita,emgáiVuaSuddhodana .CôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa)đồngtuổivớiTháiTửSiddhattha.Lúcbàlênmườisáu,TháiTửSiddhatthađượcvuaSuppabuddhachọnlàmphòmãsaumộtcuộcbiểudươngvõnghệ.Lúcbấygiờđờisốngcủacôngchúathậtvôcùngdồidàophongphúvàanvuihạnhphúc.Nămhaimươichíntuổi,chínhtrongngàybàhạsanhhoàngnam,ngườiconduynhấttênRahula(LaHầuLa),vịTháitửtrầmtưmặctưởngvàthôngminhxuấtchúng,ôngchồngyêuquýcủaBà,quyếtđịnhtừbỏthếgianđểtìmlốithoátrakhỏimọikhổđaucủađờisống.Khôngmộtlờitừgiãngườivợtrẻđẹpvàhiềnlànhđángquý,Tháitửrờibỏcungđiệntrongđêmtối,đểlạibàtrọnvẹntrọngtráchchămnomvàgiáodụcconthơ.Đếnsáng,lúcbàđangtrôngchờTháitửđểđónmừngnhưthườnglệthìđượctinNgàiđãrađi.Niềmsầumuộncủabàkhôngsaokểxiết.Bàđãmấtbảovậtquýgiánhấttrongđời.Cungvàngđiệnngọclúcbấygiờđốivớibàchỉlàngụcthấttốităm.Nguồnanủiđộcnhấtcủabàlàhoàngtửsơsanh.

LúcấycónhiềuhoàngthânquýtộcdòngdõiKshatriyangắmnghéđếnhỏi,nhưngbàtừchốitấtcảvàluônluôntrungthànhvớiôngchồngyêuquý.Khinghechồngsốngđờitusĩ,bàcởihếtvòngvàngchâubáuvàđắpyvàng.Trongkhoảngthờigiansáunămtrường,lúcĐạoSĩGotamacốgắngchiếnđấuđểchứngngộĐạoQuảVôThượngthìCôngChúaYasodharaluônluôntheodõimọihànhđộngvàcũngsốnggiốngnhưvậy.

KhiĐứcPhậttrởvềquênhàởKapilavatthuvàkhiĐứcVuaSuddhodanathỉnhvềcungđiệntraităngthìtấtcảmọingườiđềurađảnhlễ,nhưngcôngchúaYasodharathìkhông.Bànghĩrằng:"Nếuvạnnhấttacòngiữđượctrongsạchmộtđứchạnhnào,thìchínhĐứcThếTônsẽquanglâmđếnđây.ChừngấytasẽđảnhlễNgài".

8

Saukhiđộthựcxong,ĐứcPhậttraobátlạichoĐứcVuacầm,dắttheohaivịđạiđệtử,bướcvôphòngcôngchúa,ngồitrênchỗđãdọnsẵnchoNgàivàdạy:"HãyđểcôngchúatùytiệnđảnhlễNhưLaitheoýthích.Khôngnênnóigì."

LúcngheĐứcPhậtvề,côngchúatruyềnlệnhchotấtcảthịnữđềumặcyphụcmàuvàng.KhiĐứcPhậtvàophòngvàngồiyênnơi,côngchúanhẹnhàngbướcđến,dụmhaichânlại,quỳxuống,khấuđầutrênchânNgàivàđảnhlễtheoýbà,rồicungkínhngồilạimộtbên.LúcấyVuaSuddhodana(TịnhPhạn)mởlờitándươngđứchạnhcủabàvàngợikhenlòngtrungthànhtrongsạchcủabànhưsau:

"BạchĐứcThếTôn,khicôngchúanghetinNgàiđắpyvàngthìnàngcũngđắpyvàng;khiđượcbiếtNgàichỉđộthựcmộtlầntrongngày,nàngcũnglàmnhưvậy;khiđượcbiếtNgàikhôngnằmgiườngcao,nàngcũngnằmdướithấp;khiđượcbiếtNgàitừbỏkhôngdùngtrànghoavàdầuthơm,nàngcũngtừbỏnhữngvậtấy;khicáchoàngthânquýtộccậyngườiđếnmaimối,nàngkhôngmàngnhìnđếnngườinào.Côngchúaquảthậttiếthạnhvẹntoàn."

-"KhôngphảichỉtrongkiếpsốngcuốicùngcủaNhưLaimàtrongtiềnkiếp,nàngđãbảovệ,kỉnhmộvàtrungthànhvớiNhưLai."

ĐứcPhậttiếplờivuaTịnhPhạnvà,đểanủibàtrướckhiNgàirờicungđiện,thuậtcâuchuyệnCandakinnaraJataka,nhắclạimốiliênhệgiữaNgàivàcôngchúatrongnhữngkiếpquákhứ .

Vềsau,khiĐứcvuaSuddhodanabănghà,HoàngHậuPajapatiGotamixuấtgiaTỳkhưuni(Bhikkhuni),CôngChúaYasodharacũngxuấtgiavàđắcQuảALaHán.

9

Tronghàngtínnữ,bàYasodharađứngđầunhữngvịđãchứngđắcđạithầnthông(MahaAbhinna) vànhậpdiệtlúcbảymươitámtuổi.

TênbàkhôngđượcnhắcđếntrongkinhTherigathanhưngnhữngcâukệđángchúýcủabàcóghitrongkinhApadana

ĐứcPhậtvàRahula(LaHầuLa)

Rahula(LaHầuLa)làconduynhấtcủaTháiTửSiddhatthavàCôngChúaYasodhara.NgàisanhrađúngnhằmngàymàTháiTửSiddhatthaquyếtđịnhthoátlythếtục.TinmừngCôngchúahạsanhhoàngnamđếntronglúcTháitửđangtrầmtưchiêmnghiệmtrongngựuyển.Tráivớilệthườngkhingườitacóđượcđứaconđầulòng,tháitửkhôngquáđỗivuimừng.Ngàithan:"Rahujato,bandhanamjatam!","Một'Rahu'đãrađời,lạithêmmộttróibuộc!"DođóđứcvuachađặttêncháunộilàRahula .

Rahulatrưởngthànhtrongcảnhkhôngcha,đượcmẹvàôngnộinuôidưỡng.LúcĐứcPhậttrởvềKapilavatthulầnđầutiên,Rahulalênbảy.VàongàythứbảysaukhiĐứcPhậtlưulạiquênhà,CôngchúaYasodharamặcáochỉnhtềchoconvàchỉĐứcPhật,bảocon:

"Nàycon,nhìnxemkìa,vịsamônđắpyvàng,trôngnhưmộtvịPhạmThiêngiữađámhaivạntusĩ!NgàilàchacủaconvàNgàilàmộtkhotàngvôgiá,vôcùngvĩđại.TừngàyNgàixuấtgia,chúngtachưađượcgặp.HãychạyđếnvàxinNgàitraolạichoconphầngiasảncủacon.Connóinhưthếnày:"Kínhthưacha,conlàhoàngtử.Saukhilênngôi,consẽlàmộtvịvuacaitrịcảvươngquốc.Hiệngiờconđangcầngiasản.Kínhxinchatraochocon,vìtàisảncủachatứclàcủacon."

CậubéngâythơRahula(LaHầuLa)làmtheolờimẹdạy,đếngầnĐứcPhậtvà,mộtcáchvôcùngkínhmến,bạch:

10

11

12

"BạchSaMôn,chỉcáibóngcủaNgàicũnglàmchoconhếtsứcmátmẻanvui."

Khiđộngọxong,ĐứcPhậtrờihoàngcung.RahulatheochânNgàivàbạch:"XinNgàitraogiatàichocon".Vànóithêmnhiềuchuyệnnữa,nhưngkhôngaingăncản.ĐứcPhậtcũngkhôngcấmđitheo.KhivềđếnngựuyểnlànơiNgàilưutrú,ĐứcPhậtnghĩ:

"Nómuốngiatàicủacha,nhưngtàisảntrongthếgianquảthậtđầyphiềnnão.NhưLaisẽbanchonógiatàicaothượnggồmbảyphầnmàNhưLaiđãthâuđạtdướicộibồđề.NhưLaisẽgiúpchonótrởthànhsởhữuchủcủamộtgiatàisiêuthế."

ĐứcPhậtgọiNgàiSariputta(XáLợiPhất),dạylàmlễxuấtgiachoRahula(LaHầuLa).

Lúcấylênbảy,Rahulathọlễxuấtgia.

KhinghetinngườicháunộithânyêuxuấtgiathìvuaSuddhodanavôcùngsầumuộn.NgàingựgiáđếngặpĐứcPhậtvàtừtốnxinPhậttừràyvềsaukhôngbantruyềnlễxuấtgiachoaimàchưađượcchamẹchophép.Vuanói:"KhiĐứcThếTônlìabỏthếgianrađi,Trẫmvôcùngđauxót.RồiđếnNanda,vànaylạicótrườnghợpRahula.Tìnhthươngcủangườichamấtconquảthậtcũngdườngnhưbịaicắtda,xẻthịt,cắtgân,cắtluôncảxương,cảtủy.XinĐứcThếTônchấpnhậnlờithỉnhnguyệnnày,sẽkhôngbanhànhlễxuấtgiachomộtngườiconnàomàchưađượcchamẹchophép."

ĐứcPhậtsẵnsàngchấpthuậnlờithỉnhcầuvàbanhànhthànhluật.

Thậtrấtkhótưởngtượngmộtcậubécóthểsốngđờicaothượngtheobậcxuấtgia.NhưngSa-diRahula(LaHầuLa)vừathôngminhvừađặcbiệtbiếtvânglờivàtôntrọnggiớiluậtlạirấtchuyêncầntuhọc.Kinhsáchghirằng,

13

mỗisángSadidậythậtsớm,rangoàibốclêntaymộtnắmcát,tungravànguyện:"Mongrằngngàyhômnaytahọcđượcnhiềunhưbaonhiêucátđây!"

MộttrongnhữngbàikinhđầutiênmàRahulađượcnghegiảnglàAmbalatthikaRahulovadaSutta,nhấnmạnhtầmquantrọngcủahạnhchânthật.

Ngàykia,thấyĐứcPhậttừxađến,Sa-diRahuladọndẹpchỗngồivàđểsẵnnướcchoĐứcPhậtrửachân.Khirửaxong,ĐứcPhậtchừalạimộtítnướctrongthauvàhỏi:

"Rahula,conthấycònlạimộtchútnướctrongthaukhông?"

--BạchĐứcThếTôn,dạconthấy.

--Cùngthếấy,Rahula,đờiSa-diquảthậtkhôngcónghĩalýgìnếucònnóidốimàkhôngbiếthổthẹn.

RồiĐứcPhậttáthếtnướctrongthauravàdạy:

"ĐờiSa-diquảthậtnhưbỏđi,nếucònnóidốimàkhôngbiếthổthẹn."

RồiĐứcPhậtlậtúpcáithauxuốngvàdạy:

"ĐờiSa-diquảthậtbịđảolộn,nếucònnóidốimàkhôngbiếthổthẹn."

CuốicùngĐứcPhậtlậttrởlênvàđểngayngắncáithauvàdạy:

"ĐờiSa-diquảthậttrốngkhôngvàvôvị,nếucònnóidốimàkhôngbiếthổthẹn."

"Vớingườinóidốimàkhôngbiếthổthẹn,NhưLaituyênbố,khôngcóđiềutộilỗixấuxanàomàngườiấycóthểkhônglàm.Dođó,Rahula,conphảicốgắnglậptâmquyếtđịnh:-Dầutronglúcchơiđùa,tôicũngkhôngnóidối."

Nhấnmạnhtầmquantrọngcủahãnhchânthậtbằngnhữngthídụdễhiểu,ĐứcPhậtgiảithíchchoSa-diRahulagiátrịcủasựsuyluậnvàđứchạnhcănbản,vớihìnhảnhthôngthường,trẻconcũngcóthểlãnhhội:

"-Rahula,cáigươngđểlàmgì?"

"-BạchĐứcThếTôn,đểphảnchiếulạihìnhảnh."

"-Cùngthếđó,Rahula,trướckhihànhđộngconphảidòxét,suygẫmtậntường.Trướckhinóiphảidòxét,suygẫm.Trướckhinghĩgìphảidòxétvàsuygẫmtậntường.

"Bấtluậnđiềugìconmuốnlàm(bằngthân),phảisuygẫmthếnày:'Bâygiờ,chínhđiềunàymàtamuốnthựchiệnbằngthân,hànhđộngnàycóhạichota,haycóhạichokẻkhác,hoặccóhạichotavàchokẻkhác'.Vậythìhànhđộngnàylàbấtthiện,hànhđộngnàyđemlạiphiềnnãovàđaukhổ.Hànhđộngnhưvậy,conphảitránh,khôngnênlàm.

"Nếuđàngkhác,khisuyluận,connhậnđịnhrằng:'Bâygiờchínhhànhđộngnàymàtamuốnthựchiệnbằngthân,sẽkhôngcóhạichota,khôngcóhạichoaikhác,cũngkhôngcóhạichotavàchokẻkhác.'Nhưvậy,đólàhànhđộngthiện,sẽđemlạianvuivàhạnhphúc.Hànhđộngnhưthếconphảilàm."

VàĐứcPhậtdạySa-diRahula(LaHầuLa)phảidùngtrísuyluậntronglúc,vàsaukhi,làmđiềugì.

"Trongkhiđanglàmđiềuchibằngthân,conphảisuygẫm:'Bâygiờhoạtđộngnàymàtađanglàmbằngthân,cóhạichotakhông?Hoặccóhạichokẻkháckhông?Hoặccóhạichotavàkẻkháckhông?'

"Nếukhisuyluận,connhậnđịnhrằng:'Bâygiờhànhđộngnàymàtađanglàmbằngthân,cóhạichochínhta,cóhạichokẻkhác,hoặccóhạichotavàchokẻkhác.'Nhưvậy,đólàhànhđộngbấtthiện,sẽđemlạiphiềnnãovàđaukhổ.Conphảingưngngay,khôngtiếptụchànhđộngấynữa.

"Nếu,khisuyluận,connhậnđịnhrằng:'Bâygiờhànhđộngnàymàtađanglàmbằngthân,khôngcóhạichochínhta,khôngcóhạichokẻkhác,cũngkhôngcóhạichotavàchokẻkhác.'Nhưvậy,đólàhànhđộngthiện,sẽđemlạianvuivàhạnhphúc.Hànhđộngnhưthế,conphảilặpđilặplạinhiềulần."

VàĐứcPhậtthêm:

"Nếu,khisuyluận,connhậnđịnhrằng:'Bâygiờ,hànhđộngnàymàtađãlàmlàbấtthiện.'Conphảisámhối,phảinóivớivịthầytếđộhayvớibậcthiệntríthức,hoặcvớicácđạohữutrongGiáoHội.Đãsámhối,conphảichừatrongtươnglai,khôngnêntáiphạm."

Nhữnglờikhuyêndạyvềhànhđộngthiện,bấtthiện,bằngkhẩuvàýcũnggiốngnhưvậy.

ĐứcPhậtgiảnggiảidongdàirằngmuốngiữtâmtrongsạch,điềuchánhyếulàphảiluônluônsuyluận,vàNgàikếtthúcbàiPhápnhưsau:

"Nhưthếấyconphảicốgắngluyệntập,luônluônsuygẫmtậntườngđểgiữtrongsạchmọihànhđộngbằngthân,khẩu,ý."

TrongbộSamyuttaNikaya(TạpAHàm) ,cómộtchươngđặcbiệtghilạinhữnglờiĐứcPhậtdạySa-diRahulavềđặctướngvôthườngcủavạnpháp.

VìĐạiĐứcRahulaxuấtgialúctuổicònnhỏnênĐứcPhậtnăngchămlokhuyênbảovàdẫndắtNgàitrênconđườngchânchính.

14

KinhSuttaNipataghichéprằngĐứcPhậtthườnglặpđinhắclạiSa-diRahulabàikệsauđây :

"Hãytừbỏdụclạccủangũtrần-vừaêmdịuvừađầysứcquyếnrũ.VớiNiềmTinvữngchắc,hãytừbỏgiađìnhđểlàmngườichấmdứtmọiđaukhổ.

Hãytìmchỗởnơixaxôi,ẩndật,thanhvắngvàantĩnh.

Hãytritúctrongsựđộthực.

Khôngluyếnáiy,bát,nhữngvậtdụngcầnthiếtvàchỗở.

Khôngnêntrởlạithếgiannày.

Hãynghiêmtrìgiớiluậtvàthuthúclụccăn.

Hãythậntrọngcanhphòngnhụcdụcngũtrầnvàhãynhàmchánthếgian.

Hãytránhxanhữnghàonhoángbềngoàicủasựvật.Hãytraudồitâmnhấtđiểmvàtĩnhlặngtrongsạch.Hãypháttriểnnhữnggìkhôngnuôidưỡnglớpmặtbềngoài.Hãyloạitrừtánhngãmạnngủngầmtrongtâm.Khitậndiệtngãmạnnhưvậy,consẽđixuyênquacuộcsốngtrongthanhbìnhanlạctuyệtđối."

Đếnnămlênmườitám,nhândịpmộttưtưởngluyếnáiphátsanhcóliênquanđếnthânhìnhđẹpđẽcủamình,Sa-diRahula(LaHầuLa)lạiđượcnghemộtbàiPhápthâmdiệuvềsựpháttriểntinhthần.NgàynọthầySa-ditheoĐứcPhậttrìbình.Phongđộoainghiêmquýtrọngcủahaivịtusĩxemtựahồnhưthớtngựtượngdõngdạccùngđivớitượngconquýphái,nhưthiênngacủađứcvuadắtconlộitrênmặthồtrongcungđiện,nhưhổchúaoaiphongvàhùmconlẫmliệt.CảhaiNgàiđềucóthânhìnhđẹpđẽ,cảhaiđềuthuộcdòngmãthượngvàvươngtôn,cảhaiđềutừngaivàngcấtbướcra

15

đi.TronglúcchiêmngưỡngdungnhanĐứcThếTôn,Sa-diRahula(LaHầuLa)nghĩrằng:"TacũngđẹpđẽnhưĐứcThếTôn,chata.ThânhìnhcủaĐứcPhậtvôcùngđẹpđẽvàthânhìnhtacũngvậy. "

ĐứcPhậtđọcngaytưtưởngbấtthiệnấy.đangđi,Ngàidừngchân,quaylạidạynhưsau:

"Bấtluậnhìnhdángđẹpđẽhayxấuxa,haythếnàođinữa,cũngphảiđượcquansátnhưvầy:Cáinàykhôngphảicủata(N'etammama);cáinàykhôngphảilàta(N'eso'ham'asami);cáinàykhôngphảilàlinhhồncủata(Namesoatta) "

ThầyRahulacungkínhbạchvớiĐứcPhậtcóphảitachỉnênxemhìnhthểnhưthếấykhông.ĐứcPhậtdạyrằngtaphảixemtấtcảnămuẩn(khandha) nhưthếấy.

SaukhinghelờigiáohuấncủaĐứcThếTôn,ThầyRahulaxinphépkhôngđitheovàolàngtrìbìnhnhưmọihôm.Thầydừnglạidướicộicây,ngồitréochântheolốikiếtgià,thẳngmìnhvàchútâmhànhthiền.

ĐứcSariputta(XáLợiPhất),thầytếđộcủaSa-diRahula(LaHầuLa),lúcấykhôngbiếtngườiđệtửđanghànhthiềnvềmộtđềmụcmàĐứcPhậtvừadạy,thấythầyRahulangồikiếtgiàdướicộicâythìkhuyênnênchútâmvềphápniệmhơithở(AnapanaSati).

Sa-diRahulalấylàmphânvânkhóxửbởivìĐứcPhậtdạymộtđềmụcvàvịthầytếđộlạidạymộtđềmụchànhthiềnkhác.

Thầyliềnhànhtheolờivịthầytếđộ,niệmhơithởrồisauđó,đếnbạchvớiĐứcPhậtxinđượcgiảithíchvềđiểmnày.ĐứcPhậtdẫngiảilờiNgàiđãkhuyêndạyvềđềmụcsắcuẩnvàcácuẩnkhác,rồiNgàivắntắtđềcậpđến

16

17

18

mộtvàiđềmụchànhthiềnkhácvớicônghiệucủamỗiđềmụcnhưtạmthờichếngựtâmbấtthiệnnàov.v...SaucùngNgàigiảithíchvềphápniệmhơithở-vào,thở-ra(AnapanaSati).

LàmđúngtheolờidạycủaĐứcPhật,SaDiRahulagiacôngchămchúhànhthiềnvàkhôngbaolâu,khinghekinhCulaRahulovadaSutta ,đắcQuảALaHán.

MườibốnnămsaukhiĐứcPhậtThànhĐạo,SaDiRahulathọcụtúcgiới,xuấtgiatỳkhưu.NgàiviêntịchtrướcĐứcPhậtvàĐứcXáLợiPhất.ĐạiĐứcRahulanổitiếnglàngườirấttôntrọngkỷluật.NhữngvầnthơtrongkinhTheragatha,phiêndịchsauđây,đượcxemlàcủaNgài:

19

"Tađượcdiễmphúchailầnthọhưởngphướcbáuvàđượcbạnhữugọilà'LaHầuLahữuphước',vìlàcảhai--concủaĐứcPhậtvàngườiđãChứngNgộChânLý.

Thậtvậy!(Ta)khôngcòntrởlạinữa(trênthếgian).

ALaHán,taxứngđángnhậnlãnhlòngtônkínhcúngdườngcủanhânloại.

Chúngsanhbịnhụcdụcngũtrầnlàmmùquáng.

Nhữngkhátvọngcủacơthểvậtchấtbaotrùmlênchúngsanhnhưmộtmànglướikínmít.

Chúngsanhbịbaophủtrongthamái,khôngkhácnàocánằmtrongrọ.

Nhưngnaytađãxoaylưng,khôngcònnghetiếnggọicủangũtrần.

Đãcắtđứtvàphávỡmọithằngthúc,

Đãtậndiệtthamái,bứngtậngốcrễ.

Giờđâytamátmẻ,thanhbình,anlạc.

Baonhiêulửađãbịdậptắt."

Chúthích:

.MangalaSutta,KinhHạnhPhúc.XemPhụBảnI.↩

.YamakaPatihariya,thườngđượcgọi"đôiphépthầnthông",làhaiphéplạphátsanhcùngmộtlúc.ĐâylàthầnthôngmàchỉmộtvịPhậtmớicó.Dophépnày,nướcvàlửaphunracùngmộtlỗchânlông.BảnchúgiảiPatisambhida-maggaghirằnglửavànướccónghĩalàtiasángđỏvàtiasángxanh.↩

20

1

2

3

.VuaSuddhodana(TịnhPhạn)đảnhlễlầnthứnhấtkhithấyhoàngtửlúcmớisanh,gácchânlênđầutócĐạoSĩAsita.Lầnthứnhìtronglễđicày,khithấyTháitửngồihànhthiền.↩

.XemJataka,TúcSanhTruyện,TậpVI,trang479,số547;Dhammapadatthakatha,TậpIII,trang163-164.Câuchuyệnlýthúnày,dàinhấttrongbảnchúgiảiTúcSanhTruyện,chothấyđứcđộquảngđạikhoanhồngcủaĐứcPhậtthậtlàvôhạn.↩

.Dhammapada,KinhPhápCú,câu168.↩

.Dhammapada,KinhPhápCú,câu169.↩

.TúcSanhTruyện,số447↩

.Xembảnggiaphả,cuốiChương1↩

.BảnchúgiảibộAnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,ghi:"MộtvịPhậtchỉcóbốnđệtửđắcđạithầnthông(MahaAbhinna).Nhữngđệtửkhácchỉcóthểnhớđượcđến100.000Kalpa(châukỳ),khôngthểhơn.Nhưngvịđắcđạithầnthôngcóthểnhớlạivôsốkỷnguyên.TrongthờiĐứcPhậtchỉcóbốnvịđắcđạithầnthônglàhaivịđạiđệtử,vịTrưởnglãoBakkulavàĐứcBhaddaKaccana,tứcbàYasodhara(DaDuĐàLa).Chỉcóbốnvịấy."↩

.Trang584-590.Nơiđây,bàthuậtlạimốiliênhệgiữabàvàBồTátkhiNgàigặpĐứcPhậtDipamkaravàphátnguyệntrởthànhPhật.↩

.Đúngngữnguyên"La"làbịcộtlạihaybịnắmlấy;và"Rahu"làdâytróibuộc.↩

.XemBuddhistLegends,phầnI,trang219.↩

.MajjhimaNikaya,TrungA-hàm,61↩

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

.SamyuttaNikaya,phần2trang244-253vàKindredSayings,phần2trang164-168.↩

.SuttaNipata,RahulaSutta.Chalmers'"Buddha'sTeachings",trang81↩

.MajjhimaNikaya,TrungA-hàm,số62.↩

.XemAnattalakkhanaSutta,KinhVôNgãTướng,bàiPhápthứnhì,chương6,trang117-119.↩

.Cáiđượcgọilàchúngsanhgồmnămuẩn.Ngoàinămuẩnấykhôngcóchúngsanh.nếubỏnămuẩnrasẽkhôngcòngìtồntại.Khôngcólinhhồnhaybảnngãtrongmộtuẩnriênglẻ,khôngcólinhhồntrongnămuẩnhợplại,màlinhhồncũngkhôngcóngoàinămuẩnấy.↩

.PsalmsoftheBrethren,trang183.Nhữngcâu297-298.↩

14

15

16

17

18

20

ĐứcPhậtvàThânQuyến(II)

Đốivớithânbằngquyếnthuộc,Chânthậtlàtốtnhất.-KinhPhápCú

ĐứcPhậtvàNgườiEmKhácMẹ

BangàysaukhiĐứcPhậttrởvềKapilavatthu(CaTỳLaVệ),HoàngTửNanda,concủaĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)vàHoàngHậuPajapatiGotami,cửhànhbađạilễquantrọng:thànhhôn,phongtướcvàvềcungđiệnmới.

TronglúcmọingườinhộnnhịpmanglễvậtđếnchúcmừngthìĐứcPhậtcũngtrởvềhoàngcung.Saukhithọthựcxong,ĐứcPhậttraobátchoHoàngTửNanda,đọccâukinhchúcphúcvàđứngdậyravề,khôngthâubátlại.

HoàngTửlặnglẽômbáttheochânĐứcPhật,bụngnghĩrằngchắcrồiđâykhinhớlại,Ngàisẽthâuhồicáibátmộtlúcnào.NhưngĐứcPhậtlàmngơ,khôngđểýđến.VìkínhnểĐứcPhật,hoàngtửbuộclòngtiếptụcđitheo.

VịtânnươngcủahoàngtửlàJanapadaKalyaninghethuậtlạinhưvậythìrấtlongại,lệtuônđầymặt,tóctairốibời,bàhốihảchạytheokêuto,"NàyHoàngTửquýtrọng,hãymautrởlại".TiếnggọiđầytìnhmếnyêuquýchuộngấythấmsâuvàolòngNgài,nhưngdầuhếtsứccảmkích,hoàngtửkhôngdámtraobátlạichoĐứcPhậtvìnểnang,tôntrọngmộtbậctrưởngthượngđángkính.Vàcứthế,hoàngtửômbátlủithủibướctheoĐứcPhậtvềđếnngựuyểnlànơiNgàitạmlưungụ.Đếnđây,ĐứcPhậthỏihoàngtửmuốnxuấtgiakhông.HoàngtửNandakínhtrọngvàsùngbáiĐứcPhậtrấtsâuxavìlẽNgàilàmộtvịPhật,vừalàngườianhtrưởng.Dođó,dầumiễncưỡngnhưngkhôngdámchốitừ,hoàngtửưngthuậnthọlễxuấtgia.

NhưngquảthậtTỳKhưuNandakhôngtìmthấychúthạnhphúctinhthầnnàotrongsựtừbỏthếgianvậtchất.Tinhthầnngàycàngsuynhượcvìluônluônmơtưởngđếnvịtânnương.Mộthôm,thầytỳkhưumớixuấtgiathuậtlạichocácvịkhácnhưsau:

"Nàycácđạohữu,tôirấtlấylàmbấtmãn.Tuyđãthọlễxuấtgiavàsốngđờiđạohạnhcaothượng,nhưngtôicảmthấykhôngthểcònchịunổinữa.Tôicóýđịnhtừbỏnhữnggiớiluậtthanhcaonàyđểtrởvềcuộcđờithấpkémhơn,làmngườicưsĩ."

Khinghethuậtlại,ĐứcPhậthỏiTỳKhưuNandacóquảthậtvậykhông.TỳKhưuNandanhìnnhậntinhthầnsuynhượccủamìnhvàtỏrarấtlongạichovịtânnương.

ĐểdẫndắtTỳKhưuNandavàoconđườngchânchánh,ĐứcPhậtdùngoailựcthầnthông,đưavàocungTrờiĐấuXuất,thưởngngoạnsắcđẹpcủanhữngvìtiênnữ.Trênđườngđi,TỳKhưuNandađượcthấymộtconkhỉcáiđãbịmấtmắt,tai,mũivàđuôitrongmộtđámhỏahoạn,cònđangcốbámlấythâncâycháytrơtrọigiữađámrừngvừabịthiêurụi.KhiđếncảnhTrời,ĐứcPhậtchỉnhữngvịtiênnữvàhỏiTỳKhưuNanda:

"NàyNanda,nhữngtiênnữnàyvàCôngChúaquýtrọngJanapadaKalyani,aiđẹpđẽmỹmiềuhơn?"

-BạchĐứcThếTôn,nếusovớicáctiênnữvôcùngmỹlệyêukiềunàythìJanapadaKalyanitựanhưconkhỉcáibịcháy,cốbámlấythâncây.

-NàyNanda,vậyhãyhănghái,cốgắnglên!NhưLaibảođảmrằngnếuNandakiêntrìthựchànhgiáohuấn,thìmộtngàykiaNandacũngsẽđạtđượcnhữngphitầnmỹlệnhưvậy.

Nhưmộtđứatrẻđượckhuyếnkhích,TỳKhưuNandabạch:

"Nếuvậy,đệtửsẽlấylàmhoanhỷmàsốngđờithanhkhiếtcaothượng."

KhicácvịTỳKhưukháchayrằngTỳKhưuNandacốgắngsốngđờiđạohạnhthanhcaochỉvìmuốnđạtchođượccáctiênnữ,thìtỏýchếnhạo,gọilà"ngườilàmthuê".

ĐạiĐứcNandatỉnhngộ,nhậnthứcđượclýdothấphèncủamìnhnênlấylàmhổthẹnvàgạtbỏmọitưtưởngxấuxa,tậnlựccốgắng,kiêntrìtutậpvàđắcQuảALaHán.BấygiờNgàiđếnbạchvớiĐứcPhật:

"BạchhóaĐứcThếTôn,xinĐứcThếTônhãyhủybỏlờimàNgàihứa,bảođảmvớiđệtửrằngnếuthựchànhđúnggiáohuấn,đệtửsẽđượccáctiênnữđẹpđẽ."

-NàyNanda,chừngnàongươikhôngcònbámníuvàosựvậtởthếgian,tâmngươiđãđượchoàntoànthanhlọc,khôngcònvướngchútbợnnhơ,lúcấyNhưLaisẽhủybỏlờihứa.ĐứcPhậttrảlờinhưvậyvàđọclênbàikệ:

"Ngườiđãvượtlênkhỏibùnnhơvàchếngựdụcvọng,Ngườiđãtậndiệtmọiảotưởng(simê),Ngườiấykhôngbịcảmkíchtrongkhoáilạccũngnhưtrongđaukhổ."

KhicómộtvàivịtỳkhưutỏýhoàinghivềthànhquảcủaĐứcNanda,ĐứcThếTôngiảithích:

"Nướcmưakhôngthểlọtqualớptranhdầycủamộtnócnhàkhéolợpkín.Cũngdườngthếấy,dụcvọngkhôngthểthấmvàotâmthuầnthụcđãđượcpháttriểnđầyđủ."

Saukhiđãthọhưởnghạnhphúcgiảithoát,NgàiNandatándươngcôngđứccủaĐứcPhậtnhưsau:"PhươngphápcủaĐấngBổnSưthậtlàtuyệtdiệu,nhờđómàtađượccứuvớt,thoátrakhỏihiểmhọacủavòngluânhồisanhtửtriềnmiênvàthànhđạtĐạtQuảNiếtBàn."

1

TheokinhTheragatha,chínhĐứcNandađãthốtranhữnglờisauđây:

"Cómộtthuởnào,vìkhôngnghĩsuychânchánh,tôichỉhammêluyếnáinhữnggìbiểuhiệnrangoài.Bịlòngkhátkhaohammuốnchếngự,tâmtôiluônluônphóngdậtvàloạnđộng.

"NhờsựkhéoléovàlòngtừbiquảngđạicủaĐứcThếTôn,nguyênlà'dòngdõiTháiDương',tôicódiễmphúcđượcđưavàođờisốngthanhcao,hànhđộngchânchánh,vàtừaotùcủanhữngkiếpsinhtồn,tâmtôiđượcvớtlênvàcứuthoát. "

TronghàngđệtửcủaĐứcPhật,NgàiNandađượcnổitiếnglàngườitựkiểmsoátrấtchặtchẽ.

ĐứcPhậtvàĐứcAnanda

AnandalàconcủaôngHoàngAmitodana,mộtngườiemcủaVuaSuddhodana(TịnhPhạn).NhưvậyAnandalàemchúbáccủaTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa).SựrađờicủaNgàilàmộtđạihạnhchohoàngtộc,vìlẽđó,tênNgàilàAnanda.

HainămsaukhiĐứcPhậtThànhĐạo,HoàngThânAnandaxuấtgiacùngvớinămvịquýpháikháccủadòngSakya(ThíchCa)làAnuruddha,Bhaddiya,KimbilavàDevadatta.KhôngbaolâusaukhinghemộtthờiPhápcủaĐạiĐứcPunnaMantaniputta,NgàiđắcQuảTuĐàHườn(Sotapatti,NhậpLưu),tầngđầutiêntrongtứthánh.

KhiĐứcPhậtđượcnămmươilămtuổithìĐạiĐứcAnandatrởthànhvịthịgiảchánh.

TrongkhoảnghaimươinămsaukhiĐứcPhậtThànhĐạo,Ngàikhôngcóchọnailàmngườihầucậnthườngtrực.MộtvàivịtạmthờihầuĐứcPhật,nhưngtỏrakhôngđượcchuyêncầnvàphẩmhạnhkhôngđúngmựcthanh

2

cao.Ngàykia,tạiJetavana(KỳViênTịnhXá),ĐứcPhậtgọicácđệtửđếnvàdạy:

"GiờđâyNhưLaiđãlớntuổi,nàycácTỳKhưu,lắmkhiNhưLainói:Tahãyđilốinày,thìcóngườilạiđilốikia.Cũngcóngườiđánhrơiy,bátcủaNhưLai.VậycácThầyhãychọnmộtngườiđểthườngxuyênhầucậnNhưLai."

TừĐứcSariputta(XáLợiPhất)trởxuống,hầuhếtcácvịTỳKhưuđềuxinđượcphụcvụĐứcPhật,nhưngNgàikhướctừtấtcả.LúcấyĐạiĐứcAnandangồiimlặngmộtbên.CácvịkháckhuyênNgàixin,vàNgàiquỳlênxinđượcphụcvụĐứcPhậtvớitámđiềukiện:

3

1. ĐứcPhậtkhôngbanchoNgài(Ananda)nhữngbộymàthiệntíndângđếnĐứcPhật

2. ĐứcPhậtkhôngbanchoNgàinhữngvậttựcdothiệntíndângđếnĐứcPhật.

3. ĐứcPhậtkhôngchophépNgàicùngởchungtrongmộttịnhthấtvớiĐứcPhật.

4. ĐứcPhậtkhôngchophépNgàicùngđivớiĐứcPhậtđếnnơimàthíchủchỉthỉnhĐứcPhật.

5. ĐứcPhậtsẽhoanhỷcùngđivớiNgài(Ananda)đếnnơinàocómộtthíchủthỉnhNgài(Ananda)đến.

6. ĐứcPhậtsẽhoanhỷchophépNgàiđượctiếndẫnnhữngvịkháchtừphươngxađếnyếtkiếnĐứcPhật.

7. ĐứcPhậtsẽhoanhỷchophépNgàiđếnbạchĐứcPhậtmộtkhicóđiềuhoàinghiphátsanh.

8. ĐứcPhậtsẽhoanhỷlặplạithờiPhápmàĐứcPhậtgiảnglúckhôngcómặtNgàitạiđó.

ĐứcPhậtchấpthuậntámđiềuthỉnhcầu,bốncótínhcáchtiêucựcvàbốncótínhcáchtíchcực,củaĐạiĐứcAnandavàkểtừđấy,ĐạiĐứcAnandatrởnênvịthịgiả,hầucậnthườngxuyênĐứcPhậtđếngiờphútcuốicùng,trongsuốthaimươilămnămtrường.

Nhưbóngtheohình,NgàitheoĐứcPhậtđikhắpmọinơi,rấtchuyêncầnchămsócmọinhucầucủaĐứcPhậtvớimọilòngkínhmếnvàquýtrọng.Đêmnhưngày,lúcnàoNgàicũngsẵnsàngđểphụngsựĐứcPhật.

KinhsáchghirằngđêmđêmĐạiĐứcAnandataycầmgậy,taycầmđuốcđiquanhtịnhthấtcủaĐứcPhậtchínlầnđểgiữmìnhkhỏingủquênvàđểĐứcPhậtkhỏibịquấyrầy.

CâybồđềAnanda

CâyBồĐềmangtênlàAnandavìchínhNgàiđãtrồngnó.

Lúcbấygiờ,thiệntínđếnhầuĐứcPhậtthườngmangtheobônghoahaynhữngtràngbôngđểcúngdường.TrongnhữnglúcĐứcPhậtđivắngthìthiệntínđặtnhữngthứhoaấytrướccửatịnhthấtNgàirồiravề.TrưởnggiảAnathapindika(CấpCôĐộc)thấyvậythỉnhcầuĐạiĐứcAnandabạchvớiĐứcPhậtxemcónơinàokhácđểthiệntíncóthểđếnlễbáicúngdườngtronglúcĐứcPhậtmắcbậnchâuduhoằngPháp,khôngcómặtởchùa.

ĐạiĐứcAnandavàohầuĐứcPhậtvàbạch:

"BạchhóaĐứcThếTôn,cóbaonhiêubảovậtđểchúngsanhlễbáicúngdường(Cetiyani)?XinNgàihoanhỷgiảithích."

-NàyAnanda,cótấtcảba.Đólà:Nhữngvậtđểchúngsanhlễbáicúngdườngcóliênquanđếnthân(Sarikira) ,nhữngvậtliênquanđếnđồdùngriêng(Paribhogika),vànhữngvậtđểtưởngniệmĐứcPhật(Uddesika).

-BạchhóaĐứcThếTôn,tronglúcNgàicòntạitiền,cónênxâydựngthápthờNgàikhông?

-Không,vậtđểchúngsanhlễbáicúngdườngcóliênquanđếnthânchỉnênđượckiếntạosaukhiNhưLainhậpdiệt.VậtlễbáicúngdườngđểtưởngniệmĐứcPhậthoàntoànthuộcvềtinhthần,nhữngvậtkỷniệmấychỉlànhữngvậttượngtrưng,khôngcómộtcănbảnvậtchất.NhưngcâyBồĐềtolớnmàxưakiađãcólầnchemưađỡnắngchoNhưLailàvậtđểchúngsanhlễbáicúngdường,dầuPhậtcòntạithếhayđãnhậpdiệt.

4

-BạchhóaĐứcThếTôn,khiNgàiđithuyếtPhápphươngxa,TịnhXáKỳViênrộnglớnnàykhôngcònnơinươngtựa,vàthiệntínđếnđâykhôngbiếthướngvàođâuđểlễbáicúngdường.BạchhóaĐứcThếTôn,xinNgàihoanhỷchophépconlấymộthộtcủacâyBồĐềmẹđểgieotrồngtrướccổngTịnhXá.

-ĐượclắmnàyAnanda,hãytrồngđi.LàmthếấycũngnhưluônluôncómặtNhưLaiởđây.

ĐạiĐứcAnandathuậtcâuchuyệnlạichonhữngvịđạithíchủnhưôngAnathapindika(CấpCôĐộc),BàVisakhavàVuaKosala,rồixinĐứcMoggallana(MụcKiềnLiên)giữlạimộttráichínmùitừcâyrơixuốngvàtraolạiĐứcAnandađểNgàidângchoVua.VuađưachotrưởnggiảAnathapindika(CấpCôĐộc)trồng.MộtcâyBồĐềsớmmọclêntươitốt,mangtênlàBồĐềAnanda.

ĐứcAnandavàGiớiPhụNữ

CũngchínhNgàiAnandathỉnhcầuĐứcPhậtchấpnhậngiớiphụnữvàoGiáoHội.NhờvậymàbàMahaPajapatiGotamiđượcxuấtgiatỳkhưuni.ToànthểcáctỳkhưuniđềuhếtlòngkínhmếnNgài.

Mộtlầnnọ,ĐạiĐứcAnandađếnhầuĐứcPhậtvàbạch:

-BạchhóaĐứcThếTôn,chúngconphảiđốixửvớinữgiớinhưthếnào?

-NầyAnanda,dườngnhưkhôngtrôngthấy.

-Nhưngđãtrôngthấyrồi,bạchhóaĐứcThếTôn,chúngconphảilàmthếnào?

-NầyAnanda,khôngnênnóichuyện.

-Nhưngnếuđượchỏi,chúngconphảilàmthếnào?

5

6

-NầyAnanda,phảicẩnthậnđềphòng,giữvữngchánhniệm.

Lờikhuyêndạytổngquátnàynhắcnhởcácvịtỳkhưuphảiluônluônthậntrọngmỗikhicóviệcliênquanđếnnữgiới.

ĐạiĐứcAnandacómộttrínhớlạthường.NgàilạicódiễmphúchyhữulàđượcthườngtrựchầucậnĐứcPhậtvànghetấtcảnhữnglờigiảngdạycủaĐứcPhật.Vìlẽấy,ĐạiĐứcAnandađượcxemlàvịDhama-bhandagarika,"BảoThủGiáoPháp".

Đểtrảlờicâuhỏicủamộtvịbàlamôn,ĐạiĐứcAnandanóiđếntrikiếnvềGiáoPhápcủamìnhnhưsau:

"TámmươihaingàncủachínhĐứcPhậtTôiđượchọc.Ngoàiracònthêmhaingànnữa,tôihọcvớicácđạohữu.Nhưvậy,cótấtcảtámmươibốnngànbàiPhápmàtôiđượchọc."

ĐứcPhậtliệtĐạiĐứcAnandavàohàngcácđạiđệtửcủaNgàivìnămlýdo:sứchọcuyênthâm(bahussutanam),trínhớvôcùngtrungthực(satimantanam),phẩmhạnhcaothượng(gatimantanam),kiêntrì(dhitimantanam)vàchuyênchúcầnmẫn(upatthakanam) .

Mặcdầulàmộtđệtửlỗilạc,thôngsuốtgiáolý,NgàiAnandavẫncònsốngvớiPháp-Học(Sekha),tứclàcòncầnphảiđượcrènluyệnthêmnữa,chưađắcQuảALaHán,chođếnngàyĐứcPhậtnhậpdiệt.LờikhuyênnhủcuốicùngcủaĐứcPhậtlà:"Conđãtạonhiềuphướcbáu,Ananda,consẽsớmthanhlọcmọiônhiễm. "

MãiđếnsaukhiĐứcPhậtnhậpdiệt,ĐạiĐứcAnandamớiđắcQuảALaHán.

7

8

9

TrongbuổiKếtTậpTamTạnglầnđầutiêngồmtoànnhữngvịALaHán,ĐứcAnandacầnphảigiữmộtvaitròquantrọngnênNgàitậnlựccốgắng,đắcQuảtrongđêmtrước,trongkhinghiêngmìnhnằmxuống.KinhsáchghirằngNgàilàvịđệtửduynhấtđắcQuảALaHánngoàilúcđi,đứng,nằm,ngồi .

ĐạiĐứcAnandanhậpdiệtlúcđượcmộttrămhaimươituổithọ.BảnchúgiảiKinhPhápCúghirằnglúcấy,vìdâncưởhaibênbờsôngRohiniđềuhếtlòngkínhmếnvàướcmuốncungphụngNgài,vàcảhaibênbờđềumongmỏiđượctônthờXáLợicủaNgài,nênNgàidùngthầnthôngngồitrênkhôngtrung,giữadòngsông,thuyếtPhápchođámđôngvàphátnguyệnrằngmộtphầnnhụcthểcủamìnhsẽrơimộtbênbờvàphầncònlạisẽrơixuốngbờbênkia.RồiNgàichútâmhànhthiềnvềđềmụcLửa(TejokasinaSamapatti).TứckhắclửaphừngnổidậytừthânNgài,vànhưýnguyện,mộtphầnnhụcthểcủaNgàirơixuốngmộtbênbờvàphầnkhácrơixuốngbờbênkia.

KinhTheragathacóghilạinhiềubàikệdoĐạiĐứcAnandađọctrongnhiềutrườnghợp.NhữngdòngthơrấtýnhịsauđâycủaNgàiđềcậpđếntánhcáchtạmbợcủacáigọilàthânhìnhđẹpđẽ:

"Hãyxemkìahìnhthểgiảdối,phỉnhphờcủacáibùnhìn.Mộtkhốiđauđớnkhốnkhổ,Mộtổchứađựngbệnhtậtđôngđầynhưkiếncỏ,Baonhiêukếhoạchvàmụctiêu.Nhưngtrongấy(kếhoạchvàmụctiêu)khôngcómảymaykhảnăngtồntại.Hãynhìnkìa,hìnhdánggiảdối,nhờnhữngmónđồphụthuộcbênngoàitrangtrí,Nhưngtấtcảchỉlàbộxương,bêntrongmộtbaoda. "

10

11

ĐứcPhậtvàBàDiMẫuMahaPajapatiGotami

MahaPajapatiGotamilàemgáiútcủaVuaSuppabuddha.ChịcảcủabàlàHoàngHậuMahaMaya.CảhaichịemđềulàHoàngHậucủaVuaSuddhodana(TịnhPhạn).Bàcóhaingườicon,mộtgáitênNandãvàmộttrailàNanda,vềsaucảhaiđềuxuấtgia.ĐếnkhiHoàngHậuMahaMayamệnhchung,bànuôidưỡngcháulàTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa).Contraibà,Nanda,thìnhờmộtbàvúchobúvàchămsóc.

TêntộcbàlàGotami.GọilàMahaPajapatibởivìcácnhàtiêntrilúcbấygiờtiênđoánrằngvềsaubàsẽcầmđầumộtđámđôngngười.KhiĐứcPhậttrởvềcungđiệnvàthuyếtbàiPhápDhammapalaJataka,TrìPhápTúcSanhTruyện,thìbàđắcQuảTuĐàHườn.

Saukhiđứcvuathănghà,lúcbấygiờcảhaicontraibà,TháiTửSiddhatthavàHoàngTửNandađềuthoátlythếtục,bàquyếtđịnhxuấtgiavàsốngđờithiêngliêngcaocả.KhiĐứcPhậtđếnKapilavatthu(CaTỳLaVệ)đểgiànxếpmộtvụtranhchấpgiữahaithântộcSakyavàKoliyavềmộtconkinhđàotừconsôngRohini,NgàingựtạivườnNigrodha.BàPajapatiGotamiđếngầnvàcungthỉnhĐứcPhậthoanhỷchophépnữgiớiđượcxuấtgia.Bàbạchnhưsau:

"BạchhóaĐứcThếTôn,sẽlàmộtđạihạnhchonữgiớinếuĐứcThếTônchấpnhậnchohàngphụnữđượcphéptừbỏnếpsốnggiađìnhđểkhépmìnhvàođờisốngkhôngnhàcửa,trongkhuônkhổcủaGiáoPhápvàGiớiLuậtmàĐứcNhưLaiđãcôngbố."

ĐứcPhậttừchốingay,nhưngkhôngnêulýdo.

Lầnthứnhìvàlầnthứba,bàMahaPajapatiGotamilặplạilờithỉnhcầu,nhưngĐứcPhậtmộtmựctừchối.

SaukhiởKapilavatthumộtthờigian,ĐứcPhậtđilầnhồiđếnVesali.NgàingựtạiMahavana,trongđềnKutagara.

BàPajapatiGotamiđãquyếttâm.KhôngnảnchítrướclờichốitừcủaĐứcPhật,bàxuốngtóc,đắpyvàng,vàcùngmộtsốđôngnhữngmệnhphụphunhâncủadòngSakya(ThíchCa),đibộtừKapilavatthu,trảiquanhiềugiankhổđếnVesali,mộtkhoảngđườngdàiđộhaitrămcâysố.Vớiđôichânsưngvù,thânthểlấmlemcátbụi,bàđếnVesali,đứngmộtbêncổngcủatịnhthất,nơiĐứcPhậtngự.ĐạiĐứcAnandathấybàđangkhócnênđếnhỏihan.Saukhiđượcbiếtvềtìnhtrạngsầumuộncủabà,NgàiđếnhầuĐứcPhậtvàbạch:

"BạchhóaĐứcThếTôn,xinNgàihãynhìnkìa,bàPajapatiGotamiđangđứngphíangoàicổng,chânsưngvù,mìnhmẩylấmlemđầycátbụi,vàtrôngcóvẻrấtâusầuphiềnmuộn.XinĐứcThếTônhoanhỷchấpthuậnchohàngphụnữđượctừbỏđờisốnggiađìnhvàkhépmìnhvàonếpsốngkhôngnhàcửa,trongkhuônkhổcủaGiáoPhápvàGiớiLuậtmàNgàiđãcôngbố.

"BạchĐứcThếTôn,sẽlàmộtđạihạnhchonữgiớinếuhàngphụnữđượcphéptừbỏgiađìnhvàsốngđờikhôngnhàcửa."

-Đủrồi,Ananda,NhưLaikhôngthểchấpnhậnchohàngphụnữxuấtgia.

LầnthứnhìvàlầnthứbaĐứcAnandacốvannài,nhưngĐứcPhậtmộtmựcchốitừ.

ĐạiĐứcAnandakínhcẩnbạch:

"BạchhóaĐứcThếTôn,ngườiphụnữcókhảnăngđểthànhtựuđắcQuảTuĐàHườn(Sotapanna),TuĐàHàm(Sakadagami),ANaHàm(Anagami)vàALaHánkhông,nếuhọcóthểtiếnbướctừcuộcsốnggiađìnhđếnđờisống

khôngnhàcửavàkhépmìnhvàokhuônkhổcủaGiáoPhápvàGiớiLuậtmàĐứcThếTônđãcôngbố?"

ĐứcPhậttrảlờirằnghàngphụnữsẽcóđủkhảnăngthànhtựucácthánhQuả.

Đượckhíchlệbằngcâutrảlờithuậnlợiấy,ĐạiĐứcAnandathiếtthathỉnhcầuĐứcPhậtmộtlầnnữa:

"BạchhóaĐứcThếTôn,nếuvậyhàngphụnữcũngcóđủkhảnăngđểthànhđạtcácthánhQuả.LệnhbàMahaPajapatiGotamiđãcórấtnhiềucôngnuôidưỡngĐứcThếTôn-vừalàbàdì,vừalàbàvúnuôi.BàđãnuôiĐứcThếTônbằngsữacủachínhbà,vàbồngbếNgàitronglòngthayĐứcHoàngHậu.

"Sẽlàmộtđạihạnhchonữgiớinếuhàngphụnữđượcchấpthuậntừbỏthếgianđểkhépmìnhvàonếpsốngkhôngnhàcửa,trongkhuônkhổcủaGiáoPhápvàGiớiLuậtmàĐứcNhưLaiđãcôngbố."

-NàyAnanda,nếubàMahaPajapatiGotamichấpthuậnTámGiớiChánhbàsẽđượcphépthànhlậpGiáoHộiTỳKhưuNi.TámGiớiChánhấylà:

12

1.Tỳkhưuni,dầuđượctrămtuổihạ,phảichàohỏimộttỳkhưu,phảiđứngdậytrướcvịtỳkhưu,đảnhlễvàthựchànhbổnphậnđốivớitỳkhưu,mặcdầuvịnàychỉmớixuấtgiangàyhômấy.

2.TỳkhưunikhôngthểnhậpHạ(Vassa)nơinàokhôngcótỳkhưu.

3.Đếnkỳsámhối,tỳkhưuniphảihỏicáctỳkhưuchừngnàocólễPhátLồ(Uposatha) vàgiờnàocácngàiđếnhọp.

4.Khimãnthờigiankiếthạ,mỗitỳkhưuniphảihànhlễTựTứ(Pavarana) ,chánhthứcraHạtrướcmặtnhữngvịtỳkhưuvàtỳkhưunikhác(đểkiểmthảoxemtrongbađiều,thấy,nghe,vàhoàinghi,mìnhcólầmlỗiđiểmnàokhông).

5.TỳkhưuniđãphạmtrọngtộiphảichịuphạtManatta trướcchưTăngvàchưNi.

6.Nữsadi(Sikkhamana)đãthọtrìsáugiớitrongthờigianhainăm,cóthểxuấtgiatỳkhưunitrướcchưTăngvàchưNi.

7.Bấtluậnởtrườnghợpnào,tỳkhưunikhôngcóquyềnkhiểntráchhaynặnglờivớitỳkhưu.

8.Tỳkhưukhôngđượcsámhốivớitỳkhưuni,nhưngtỳkhưunicóthểsámhốivớinhữngtỳkhưu.

Nhữnggiớiluậttrênđâyphảiđượctôntrọngtrọnđời,phảiđượckínhnểvàkhôngđượcthayđổi,xêdịch.

KhiĐạiĐứcAnandathuậtlạithìbàMahaPajapatiGotamihoanhỷchấpnhận,ưngthuậntôntrọngTámGiớiChánhấy.Dosựưngthuậnnàybàđươngnhiênđượcphépthọcụtúcgiới,xuấtgiatỳkhưuni.

13

14

15

KhiĐứcPhậtchấpthuậnchothànhlậpGiáoHộicácTỳkhưuni,Ngàiđãtiênđoánnhữnghậuquảvàlưuý:

"NàyAnanda,nếunữgiớikhôngđượcchấpthuậnxuấtgiađểkhépmìnhvàonếpsốngkhôngnhàcửatrongkhuônkhổcủaGiáoPhápvàGiớiLuậtmàNhưLaiđãcôngbốthìđờisốngxuấtgiavàGiáoPhápcaosiêusẽtồntạilâudài.NhưngnữgiớiđãđượcphépsốngđờikhôngnhàcửathìđờisốngxuấtgiavàGiáoPhápcaosiêuchỉcòntồntạiphânnửathờigian. "

VàĐứcPhậtthêm:

"NàyAnanda,trongnhànàocóđôngphụnữvàítnamgiới,thìtrộmcướpsẽdễlọtvào.Cũngdườngthếấy,trongbấtluậnGiáoPhápvàGiớiLuậtnào,nếuhàngphụnữđượcphéptừbỏthếgianvàsốngđờikhôngnhàcửa,thìđờisốngthiêngliêngsẽkhôngtồntạilâudài,vàcũngnhưngườikiađắpbờđêbêncạnhhồnướcrộnglớnđểchặnnướckhỏitrànqua,NhưLailongănchặntrước,khibanhành"TámGiớiChánh"chocáctỳkhưuni,buộcphảigiữnguyênvẹntrọnđời."

Khigiảithíchnhưvậy,cóthểĐứcPhậtkhônglàmvừalòngnữgiới,nóimộtcáchtổngquát,nhưngNgàikhôngcốýlàmgiảmsuygiátrịcủahàngphụnữ,màchỉghinhậnbảnchấtyếuđuốicủapháinày.

NênghinhậnrằngĐứcPhậtlàvịGiáoChủđầutiêntronglịchsửnhânloạiđãthànhlậpmộtGiáoHộichonữgiớivớiđầyđủgiớiluật.CũngnhưbênnammônsinhcóhaivịđạiđệtửlàĐứcSariputta(XáLợiPhất)vàĐứcMoggallana(MụcKiềnLiên),trongGiáoHộiTỳKhưuNi,ĐứcPhậtchỉđịnhhaivị,KhemavàUppalavana,làmNitrưởng.

Ngàykia,TỳKhưuNiMahaPajapatiGotamiđếnhầuĐứcPhậtvàxinNgàibanchophéptuhọcđểbàcốgắngthànhtựumụctiêutốihậu.ĐứcPhậtdạy:

16

"NàyGotami,trongbấtluậnGiáoLýnào,phảinhậnthứcrõràng,rằngnhữngđiềunàydẫnđếnkhátvọng-khôngdẫnđếnanvui,đếntínhngãmạn-khôngđếnlòngtônkính,đếnhammuốnnhiều-khôngmuốnít,thíchcảnhphồnhoađôthị-khôngưaẩndật,dãdượi-khôngcốgắng,khóđượcthỏamãn-khôngcóđứchạnhtritúc;thìđúngnhưvậy,Gotami,phảihiểubiếtrằngGiáoLýấykhôngphảilàChánhPháp(Dhamma),khôngphảilàGiớiLuật(Vinaya),khôngphảilàgiáohuấncủaĐứcĐạoSư."

"NhưngtrongbấtluậnGiáoLýnào,phảinhậnthứcrõràng,rằngnhữngđiềunàydẫnđếnanvui-khôngđưađếnkhátvọng,đếnlòngtônkính-khôngđếntínhngãmạn,muốnít-khôngthamnhiều,thíchẩndật-khôngưaphồnhoađôthị,tậnlựccốgắng-khôngdãdượihôntrầm,cóhạnhtritúc-khôngkhóđượcthỏamãn;thìđúngvậy,Gotami,phảihiểurằngGiáoLýấyhẳnlàChánhPháp(Dhamma),làGiớiLuật(Vinaya),làGiáoHuấncủaĐứcĐạiSư."

ÍtlâusauđóbàđắcQuảALaHánvớitrikiếnphântích(Patisambhida)cùngtrítuệtrựcgiác.

CácmệnhphụphunhândòngSakya(ThíchCa)đãthọlễxuấtgiacùnglúcvớibàcũngđắcQuảALaHán.

TronghàngnữđệtửcủaĐứcPhật,bàMahaPajapatiđượcliệtvàohàngcaohạvànhiềukinhnghiệmnhất(Rattannu).

KinhTherigathacóghinhiềudòngthơdobàđọclênsaukhiđắcQuảALaHán.

Chúthích:

.Dhammapada,KinhPhápCú,câu13-14↩

.PsalmsoftheBrethren,trang127.Câu157-158↩

17

18

1

2

3

.Jataka,TúcSanhTruyện,số456.JatakaTranslation,tậpIV,trang61.↩

.NhưngọcXáLợicủaĐứcPhật.↩

.KalingabodhiJataka,số479.Jataka,tậpIVtrang228.JatakaTranslation,tậpIV,trang142.↩

.Đâylàcộicâylịchsửcaoniênnhấtđượcsùngbái.CộiBồĐềnàyđếnnayvẫncònsốngtạiSahetMahet(tênhiệntại),trướckialàSavatthi,ẤnĐộ.↩

.PsalmsoftheBrethren,trang354.Theragatha,câu1424.↩

.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,tập1,trang24.GradualSayings,phần1,trang19↩

.DighaNikaya,TrườngAHàm-ParinibbanaSutta,KinhĐạiNiếtBàn.↩

.BuddhistLegends,tậpIII,trang160.↩

.PsalmsoftheBrethren,trang353.Theragatha,câu1020.Dhammapada,KinhPhápCú,câu147.↩

.TrongTámGiớiChánhnày,ngườitạigiacưsĩcóthểkhóhiểuđượcmộtvàigiớivìnhữnggiớinàychỉliênquanđếnhàngxuấtgia.↩

.VàonhữngngàyRằmvàMùngMộtcácvịtỳkhưuhọplại,đọcnhữnggiớiluậtcănbản.↩

.Nghithứcchấmdứtthờikỳkiếthạ.↩

.Mộthìnhthứcphạtkỷluật.↩

.XemGradualSayings,IVtrang184.↩

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

1617

.VinayaTexts,phầnIII,trang329-330.GradualSayings,phầniv,trang186-187.↩

.Hiểubiếtphântíchvềýnghĩa(Attha),Pháp(Dhamma),cănnguyên(Nirutti),vàthấuđáocảba(Patibhana).↩

17

18

NhữngNgườiChốngĐốivàNhữngĐạiThíChủ

Cũngnhưtảngđávữngchắckhôngbịgiólàmlaychuyển,bậctrítuệkhôngxúcđộngtrướcnhữnglờitándươnghaykhiểntrách.

KinhPhápCú

ĐứcPhậtgiacôngkiếntạohạnhphúcchonhânloạimộtcáchbấtvụlợivàkhôngcóbấtluậnsựphânbiệtnàogiữangườigiàuvàngườinghèo,hạngcaosangquyềnquývàhạngkhốnkhổthấphèn.NhữngngườitheochânvànhữngngườihộtrìNgàixuấtthântừcấpbậcthấpnhấtđếnnấcthangxãhộicaonhất.Từvuachúađếnquanquyền,từcácnhàtrưởnggiả,triệuphú,đếnhạngcùngđinh,từngườicótâmđạonhiệtthànhđếngáigianghồtrụylạc,namvànữgiớithuộccácgiaicấpxãhộiđềuhếtlòngquýmếnĐứcPhật,chennhauphụngsựNgàivàđemsứmạngcaocảcủaNgàiđếnmứcthànhcôngrựcrỡ.Ngườigiàutiềncủathìxâydựngtuviện,cònngườinghèo-vẫngiàuđứctin-thìbiểulộtâmthànhcủamìnhmộtcáchkhiêmtốnhơn.Vớitâmxảhoàntoàn,ĐứcPhậtthọlãnhvậtcúngdườngcủangườigiàunhưngườinghèo,khôngcósựkhácbiệtnào.

Tuynhiên,đốivớingườinghèokhóvàhạngthấphènđêtiệnthìNgàibàytỏlòngbimẫnnhiềuhơn.Tựahồnhưong,hútmậttừnhụyhoamàkhônglàmtổnthươngđếnhoa,ĐứcPhậtsốnggiữatínđồvàthíchủmàkhônglàmtổnhạiaimảymaynào.LễvậtnhiềuloạiđượcdângtớitấpđếnNgài.Ngàithọnhậntấtcả,nhưnghoàntoànkhôngluyếnái.

Mặcdầuphụcvụthếgianvớichủýtuyệtđốitinhkhiếtvàhoàntoànbấtvụlợi,ĐứcPhậtlắmkhiphảiđươngđầuvớinhiềusựđốinghịchmãnhliệttrongnhữngngàychâuduhoằngPháp.Ngàibịchỉtríchnghiêmkhắc,bịđốixửtàntệ,chửimắngvàtấncôngmộtcáchtànbạo.KhôngbaogiờcóvịGiáoChủnàophảichịusựđốixửkhắcnghiệtđếnmứcấy.NhữngngườitựxemmìnhlàthùnghịchcủaĐứcPhậtthườnglàđạosưhaytínđồcủacáchệthốngtôngiáochủtrươngnhữngnghithứcdịđoan,tạonhữngphongtụcvôích,cóhạiđếnsựtiếnbộtinhthần.NguyhiểmnhấtlàngườianhvợcủaNgài--khicònlàBồtátSiddhattha(SĩĐạtTa),vàcũnglàmônsinhcủaNgài--saukhiđắcQuảPhật.ĐólàDevadatta(ĐềBàĐạtĐa),ngườiquyếttâmmưusátNgài.

ĐứcPhậtvàDevadatta

Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)làconVuaSuppabuddhavàHoàngHậuPamita ,mộtngườicôcủaĐứcPhật.CôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa)làchịôngDevadatta.Nhưvậy,ôngvừalàanhemcôcậu,vừalàemvợcủaTháiTửGotama,tứcĐứcPhậtkhicònlàBồTát.ÔngxuấtgiacùngmộtlúcvớiĐạiĐứcAnandavàcáchoàngthândòngSakya(ThíchCa).TỳKhưuDevadatta(ĐềBàĐạtĐa)khôngđắcđượcthánhQuảnàonhưngcónhiềuphépthầnthông(Pothujjanika-iddhi)lỗilạc.MộttrongnhữngđạithíchủhộtrìNgàilàVuaAjatasattu(AXàThế),ngườiđãkiếntạochoNgàimộttuviện.

Trongnhữngngàyđầutiênsaukhixuấtgia,TỳKhưuDevadatta(ĐềBàĐạtĐa)cómộtnếpsốnggươngmẫu,caothượngđếnđộĐạiĐứcSariputta(XáLợiPhất)đikhắpthànhRajagaha(VươngXá)cangợitàiđứcNgài.Vềsau,bịdanhlợitrầnthếlàmmùquáng,ĐạiĐứcDevadattalạiganhtỵvớiĐứcPhậtvàhoàntoànđổitánh,trởnênngườithùnghịchnguyhiểmnhấtcủaĐứcPhật.Cùngmộtlúc,khilòngsânhậnđốivớiĐứcPhậtphátsanhtrongtâm,baonhiêuphépthầnthôngcủaôngtựnhiênmấthết.

1

Mặcdầutưcáchxấuxavàsốngđờiđồitrụy,Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)córấtđôngđệtửvàcóngườisùngbáivàtôntrọngôngcònhơnĐạiĐứcSariputta.

MộthômTỳKhưuDevadattađếnhầuPhật,vàthỉnhcầuĐứcPhậtgiaoquyềnchoôngchưởngquảnGiáoHộiTăngGià,vìlúcấyniênthọĐứcPhậtđãcao.ĐứcPhậtthẳngthắntừchối:"ChíđếnSariputta(XáLợiPhất)vàMoggallana(MụcKiềnLiên),NhưLaicònchưagiaophóGiáoHộiTăngGià,cóđâuNhưLaigiaochongươi".ĐạiĐứcDevadattalấylàmtứcgiậnvànguyệntrảthù.ĐểgiữgìnvàbảotrìuytíncủachúngTăng,ĐứcPhậtchocôngbốrằngchỉcóDevadattachịutráchnhiệmvềnhữnghànhđộngcủaôngdướidanhnghĩaTamBảo(Phật,Pháp,Tăng).

SauđóDevadattaâmmưuvớiTháiTửAjatasattu(AXàThế)toansáthạiĐứcPhật.ÔngkhuyênAjatasattunêngiếtchađoạtngaivàng.PhầnôngsẽgiếtĐứcPhậtđểnắmquyềnchưởngquảnGiáoHộiTăngGià.Kẻbấthiếu,Ajatasattu,thànhcôngmưusátngườichacótâmđạonhiệtthành.CònDevadattathìthuênhữngtaythiệnxạđigiếtĐứcThếTôn.Nhưngtráivớiđiềuôngmongmuốn,tấtcảnhữngngườiđượcthuêấy,lúcgầnđếnĐứcPhậtđềuxinquyyTamBảovàtheoNgài.Mưuđồbấtthành,DevadattaquyếttâmchínhôngtasẽrataysáthạiĐứcPhật.TronglúcĐứcPhậtđibênsườnnúiGijjhakuta(LinhThứu),ôngtrèolênđỉnhcao,xômộttảngđátolănxuốngngayĐứcPhật.Maythay,đávanhằmmộttảngđákhác,bểralàmnhiềumảnhvàchỉcómộtmảnhvụnrơinhẹvàochânĐứcPhậtlàmmáuchảy.VịlươngyJivakaliềnđếnsănsócvếtthươngchoNgài.

Mộtlầnkhác,DevadattamưutoanlàmhạiĐứcPhậtbằngcáchchotượngNalagiriuốngrượumạnhđếnsayrồixuanóchạyngayvàoĐứcPhật.KhitượngNalagiritrởnênrấtdữtợnchạyvồđếngần,thìĐạiĐứcAnanda,lậtđậtđứngchặntrước,địnhhysinhchovoiđạpmìnhđểcứunguyĐứcPhật.NhưngĐứcThếTôndùngtâm"Từ"(Metta)cảmhóavoisay.

Sauhànhđộngtộilỗiấy,Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)mấthếtuytín,vàdưluậncựckỳchốngđốiông.VuaAjatasattu(AXàThế)phảibỏrơi,khôngnângđỡôngnữa.Tiếngxấulanrộngvàbaonhiêuânhuệcủanhàvuađềumấtdần.NhưngDevadatta(ĐềBàĐạtĐa)vẫncònnhiềungãmạnvàcốhạiĐứcPhậtchokỳđược.Vớitríthôngminhsẵncó,ôngtaxoayquamộtmưutoancóvẻhòabìnhhơn.CùngvớinhữngtâmhồnkhôngkémxấuxatộilỗinhưTỳKhưuKokalika,ôngâmmưuchiarẽTăngGià.

Mộthôm,ôngđếnyêucầuĐứcPhậtbanhànhthêmnămđiềusauđâytronggiớiluậtchohàngxuấtgia:

1.TỳKhưuphảisốngtrọnđờitrongrừng.

2.TỳKhưuphảisốngđờiduphươnghànhkhất.

3.TỳKhưuphảiđắpyPamsakula(ymaybằngnhữngmảnhvảilượmởcácđốngrác,hoặcởnghĩađịa).

4.TỳKhưuphảisốngdướigốccây.

5.TỳKhưuphảitrườngchay(ănchaysuốtđời).

BiếttrướcrằngĐứcPhậtsẽkhôngchấpthuậnlờiyêucầu,nhưngcốýthỉnhnguyệnđểĐứcPhậttừchối,rồiôngsẽdựavàođấyđểnóixấuĐứcPhậtvàdođóôngmongsẽđượcsựủnghộcủađámngườikémhiểubiết.

Vớilòngtừbivàđứcquảngđạikhoandungbaola,ĐứcPhậttuyênbốrằngcácđệtửNgàiđượctựdohànhđộngvềnămđiềunày,muốnápdụnghaykhôngcũngđược.Ngàikhôngbắtbuộcphảitheomộtchiềunàonhấtđịnh.

Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)liềndựavàosựtừchốiấylàmcớđểgâychiarẽtronghàngTăngchúng.Ôngkêugọicáctỳkhưunhưsau:"Nàycácđạohữu,nhữngđiểmyêucầucủatôivànhữnglờicủaĐứcPhật,lờinàocaothượnghơn?Aimuốnthoátkhỏimọiđaukhổhãytheotôi".Lúcấycónhữngvịmới

xuấtgia,khôngrànhGiáoPháp,nhìnthấyđềnghịcủaDevadattacóvẻhợplýnênđitheoôngđếnGayasisa.NhưnghaiNgàiSariputtavàMoggallana,theolờidạycủaĐứcPhật,đitheosauđếnđóđểgiảithíchGiáoPhápchonhữngngườilầmđườnglạclốiấy,vàđưacácvịấyvề.

Từđóvềsau,nhữngngàyđentốivồnvãđếnDevadatta.Ônglâmbệnhtrầmtrọng.

Trướckhinhắmmắt,ôngthànhthậtănnănhốicảivàmongmuốnyếtkiếnĐứcPhật.Nhưnglúcấynghiệpdữtrổsanhvàôngphảichếtmộtcáchcựckỳkhốnkhổ,khôngđượcgặpĐứcPhật.Tuynhiên,đếnphútcuốicùngôngđọccâukinhquyyPhật.

Mặcdầuôngphảichịusốngtrongkhổcảnhvìnhữngtộiácquantrọng,kinhsáchghirằngtrongmộttươnglaixaxôi,donhờcuộcsốngtrongsạchvàcaothượngtrongnhữngnămđầu,Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)sẽtrởthànhmộtvịPhậtĐộcGiáctênAtthissara.

Anathapindika(CấpCôĐộc)

Vịthíchủ(dayaka)quantrọngnhấtthờiĐứcPhậtcòntạitiềnlàôngAnathapindika(CấpCôĐộc),mộttrưởnggiảtriệuphú.TêntộccủaônglàSudatta.Vềsau,dolòngquảngđạivôsongcủaông,ngườiđờitặngôngdanhhiệuAnathapindika,cónghĩalà"nuôiănnhữngngườikhôngđượcgiúpđỡ",hay"trợcấpnhữngkẻcôđơnhiuquạnh".Savatthi(XáVệ)lànơichônnhaucắtrúncủaông.

NgàykiaôngcóviệcđitừSavatthiđếnRajagaha(VươngXá)đểgặpngườianhrể.HômấyônganhrểkhôngratậncửađểđónôngnhưthườnglệmàôngSudattaphảivàotậnphíasaunhàđểgặpanh,lúcấyđangbậnrộnlochuẩnbịmộtbữatiệc.Khihỏira,SudattalấylàmvuiđượcbiếtrằngngườianhrểđangsửasoạnđểđóntiếpĐứcPhậtvàongàyhômsau.

Thoángngheđếndanhtừ"Buddha"-Phật,tronglòngSudattađãchớmnởmộthứngthúlạthườngvàônghếtlòngmongmỏiđượcgặpĐứcPhật.ÔngcũngđượcbiếtrằnglúcấyĐứcPhậtđangngựtrongcụmrừngSitavana,gầnđấy,vàkhinghĩrằngquahômsausẽđượccơhộiquýbáuyếtkiếnNgàithìônglấylàmhoanhỷ,yêntríđingủ.NhưnglòngvẫnnônnaomonggặpĐứcPhật,đếnđộkhônglàmsaongủđược.Trongđêmkhuya,ôngdậysớmvàđilầnđếnrừngSitavana,xuyênquamộtnghĩađịa.Lúcấymộthiệntượngmớilạxảyđếnchoông.Khirađitrongđêmtối,đứctincủaôngvớiĐứcPhậtthậtvôcùngtrongsạch.Dođó,cónhữngtiasángpháttủaratừthân.Thấyánhsángtựnhiênphátsinh,ôngđâmrasợhãivàmuốnquaytrởvề.BấygiờTrờiYakkha(ĐếThích)khuyếnkhíchôngnhưsau:

"Hàngtrămthớttượnghay,cảtrămngựagiỏi,Đúngvậy,vàhàngtrămcỗxe,Cảtrămngànthịnữ,taiđeoĐầyvòngvàng-tấtcảnhữngđiềuấykhôngbằngMộtphầnnhỏ(nguyênvăn:mộtphầnmườisáu)củamộtbướcđi(nhưthếnày).Hãytiếnbước!Hãymạnhdạnđitới!Tiếptụcđicólợihơnlàtrởvề. "

Đượckhíchlệ,trưởnggiảSudattahếtsợ,canđảmbướctới,vàđứctintrởlạitrongsạch.Ánhsángdođóphátsanhlại.Ôngsợ.Ánhsángmất.TrờiĐếThíchkhuyếnkhích.Vànhưvậyđếnlầnthứba.RốtcụcôngđếnrừngSitavananhằmlúcĐứcPhậtđangđikinhhànhngoàitrời,biếtrằnglúcấyôngsẽđến.ĐứcPhậtgọiônglạigần.

TrưởnggiảAnathapindika(CấpCôĐộc)lấylàmhoanhỷđượcyếtkiếnĐứcPhậtvàcungkínhhỏithămNgàicóyênvuikhông.ĐứcPhậttrảlời:

2

"ChắcchắnlúcnàocũngyênvuiVìbêntrongmộtvịALaHánMọithứlửađềuđượcdậptắt.Khôngcònđeoníudụcvọng,Hoàntoànmátmẻ.Dứtbỏmọimầmmốngkhảdĩtạođờisốngmới,Cắtđứtmọitróibuộcphiềnphức,ChếngựmọiđaukhổvàphiềnnãoMộtvịALaHánluônluônđượcantĩnhvắnglặngVìtâmđãthànhtựutrạngtháithanhbìnhanlạc. "

SaukhinghePháp,ôngAnathapindika(CấpCôĐộc)đắcQuảTuĐàHườn(Sotapatti,NhậpLưu),vàcungthỉnhĐứcPhậtnhậpHạtạiSavatthi.ĐứcPhậtchấpthuậnvàgợiýrằngchưPhậtchỉthíchởnơivắngvẻ.TrưởnggiảCấpCôĐộctrởvềSavatthimuamộtthửađấtcủahoàngthânJeta.Chuyệntíchthuậtrằnggiátiềncủathửađấtấyđượcphânđịnhbằngcáchsắptiềnvàngtrênmặtđất.Tiềntrảirađếnđâulàđếnđóđấtđãđượcbán.Trênđấtấy,TrưởngGiảAnathapindika(CấpCôĐộc)kiếntạongôitịnhxátrứdanhJetavana(KỳViên).NơiđâyĐứcPhậtnhậpHạmườichínlần.PhầnlớncácbàiPhápcũngđượcĐứcPhậtthuyếtgiảngtạiđây.

ĐasốcácbàiPhápcóliênquanđếnhàngcưsĩlàdoĐứcPhậtgiảngchoôngAnathapindika,mặcdầunhiềulầnôngmuốnmàkhôngdámhỏivìsợlàmphiềnĐứcPhật.

Lầnnọ,khithuyếtgiảngvềphápbốthíchoôngAnathapindika(CấpCôĐộc),ĐứcPhậtdạyrằngdângcúngđếnchưTănghayĐứcPhậttạorấtnhiềuphướcbáu.Nhưngkiếnthiếttuviện,giúpchưtỳkhưucóchỗtuhànhcàngđượcnhiềuphướcbáuhơn.CàngnhiềuphướchơnxâycấttuviệnlàquyyTambảo.CàngnhiềuphướchơnquyyTamBảolànghiêmtrìNăm

3

Giới.CàngnhiềuphướcbáuhơnTrìgiớilàhànhThiềnmộtlúcvềtâmTừ.Vàcuốicùng,hơntấtcảcácphướcbáu,làpháttriểnsựchứngngộtánhcáchvôthườngcủavạnhữu(Vipassana-MinhSátTuệ) .

VậytheotinhthầnbàiPhápnày,bốthílàbướcđầutiêntrênđườngtutậpcủangườiPhậttử.Quantrọnghơnbốthílànghiêmtrìítnữalànămgiớicănbản,tứctựkhépmìnhvàokỷcươngcókhuynhhướngkiểmsoáthànhđộngvàlờinói.QuantrọngvàhữuíchhơnnữalàtraudồinhữngđứctánhcaothượngnhưtâmTừ(Metta).Nhưngtrêntấtcả,quantrọngvàhữuíchhơntấtcảmọikỷcươngmàmìnhtựđặtchomìnhlàthànhthậtcốgắng,kiêntrìtậnlựcchuyêncầnđểthấutriệtsựvật,thônghiểuthựctướngcủađờisống.

Giảngvềbốnloạihạnhphúccủangườicưsĩ,ĐứcPhậtdạy:

"Cóbốnloạihạnhphúcvậtchấtmàngườitạigiacưsĩcóthểthọhưởng,thỉnhthoảngvàtùycơhội,là:hạnhphúcđượccóvậtsởhữu(atthisukha),hạnhphúcđượccótàisản(bhogasukha),hạnhphúckhôngnợnần(ananasukha),vàhạnhphúckhôngbịkhiểntrách(anavajjasukha).

'Hạnhphúcđượccósởhữulàgì?'

"Làhạnhphúccủangườikiađãtạonêntàisảndonhờnỗlựccốgắng,nhờsứclaođộngchântayvàmồhôinướcmắt,thâuthậpvàthọlãnhmộtcáchhợppháp.Khinghĩrằngtàisảnnàytađãtạonêndonhờsựnỗlựccốgắng,thâuthậpvàthọlãnhhợppháp,ngườikiacảmthấythỏathíchvàmãnnguyện.Đólàhạnhphúcđượccóvậtsởhữu.

'Hạnhphúcđượccótàisảnlàgì?'

"Làhạnhphúccủangườikiađãtạotàisảndonhờnỗlựccốgắng.Giờđâychínhmìnhthọhưởngtàisảnấy,hoặcdùngcủaấyđểgieophước.Khinghĩrằngnhờtàisảnđãtạonênnaychínhtathọhưởngvàgieothêmphước,

4

ngườikiacảmthấythỏathíchvàmãnnguyện.Đólàhạnhphúcđượccótàisản.

'Hạnhphúckhôngmangnợlàgì?'

"Làhạnhphúccủangườikiakhôngthiếuaimónnợnhỏnợlớnnào.Khinghĩrằngtakhôngthiếuaimónnợnhỏlớnnào,ngườikiacảmthấythỏathíchvàmãnnguyện.Đógọilàhạnhphúckhôngmangnợ.

'Hạnhphúckhôngbịkhiểntráchlàgì?'

"Làhạnhphúccủabậcthánhnhântrongsạch,khôngcógìđểbậntâmhốicải,khôngcógìđángbịphiềntráchvềtưtưởng.Khôngnghĩrằngmìnhthọhưởnghạnhphúc,khôngcógìđángbịkhiểntráchvềhànhđộng,khôngcógìđángbịkhiểntráchvềlờinóivàkhôngcógìđángbịkhiểntráchvềtưtưởng,bậcthánhnhâncảmthấyhoanhỷ.Đólàhạnhphúckhôngbịkhiểntrách.

"Thànhtựuhạnhphúckhôngmangnợ.Ngườikiacóthểnghĩrằngmìnhđượcphướcbáuthậtsựcóquyềnsởhữu.Khithọhưởnghạnhphúccótàisản,ngườikianhậnthấyđólànhờtrítuệ.Vànhậnthấytứchiểubiết.Vậyngườikiasángsuốtvềcảhaiphươngdiện.Nhưngđóchỉmộtphầnnhỏ(nguyênvăn:mộtphầnmườisáu)Sovớihạnhphúckhôngbịkhiểntrách."

Nhânmộtcơhộikhác,khiĐứcPhậtđếnviếngnhàTrưởnggiảAnathapindika(CấpCôĐộc),Ngàinghecótiếngồnàophíasaunênhỏithăm.ÔngCấpCôĐộcbạch:

6

"BạchhóaĐứcThếTôn,đólàSujata,dâucủacon,vẫnsốngchungvớichúngcon.Nólàconnhàgiàucóvàtrưởngthànhtrongcảnhsungtúccủagiađình.Nókhôngnghelờichamẹchồngvàkhôngđểýđếnlờikhuyêndạycủachamẹchồng.Nócũngkhôngbiếttôntrọng,kínhnểvàsùngbáiĐứcThếTôn".ĐứcPhậtchogọicôdâuvàgiảngchonghemộtbàiPhápvềbảyhạngvợtrênthếgian,thờixưacũngnhưtrongxãhộihiệnđại:

"Ngườikhôngsẵnlòngbimẫn,tâmhồnđồibại,khôngngóngàngchămsócchồngvàkhôngnhãnhặnônhòa.Ngườidễbịkhiêugợi,dễbịkíchthíchlàmchuyệnhưhèntrắcnết,cókhuynhhướngphárốiquấyrầy-Hãygọikẻấylà"mộtngườivợkhuấyrối!"--(Vadhakabhariya)

"Kẻphungphícủachồng,dầuchútđỉnhnàomàchồngđãcócôngtạonênbằngtiểucôngnghệ,thươngmạihaynôngnghiệp-Hãygọikẻấylà"mộtngườivợcótánhtrộmcắp!"--(Corabhariya)

"Ngườilàmbiếng,thamăn,cảngàykhônglàmgìmàchỉngồilêđôimáchvàlalốigắtgỏngomsòm,khôngđểýđếncônglaokhổnhọcvàchuyêncầncủachồng-Hãygọikẻấylà"mộtngườivợnhưbàchủ!"--(Ayyabhariya)

"Ngườiluônluônhiềnlươngvàtừmẫn,bảovệchồngnhưbàmẹhiềnchămsócđứaconduynhấtvàthậntrọnggiữgìncủacảimàchồngtạonên.Trôngnomvàđểýtừngtímột-Hãygọingườiấylà"mộtngườivợnhưmẹ!"--(Matubhariya)

"Ngườikínhnểchồngnhưemđốivớianh,khiêmtốnônhòavàhếtlòngphụcvụmọiýmuốncủachồng-Hãygọingườiấylà"mộtngườivợnhưemgái!"--(Bhaginibhariya)

"Ngườihoanhỷđếnvớichồngnhưgặplạingườibạnthânlâungàyxacách,conngườicaoquý,đứchạnhvàtrongtrắng-Hãygọingườiấylà"mộtngườivợnhưngườibạn!"--(Sakhibhariya)

"Người,khibịhămdọasẽlàmtổnhạiđếnmình,hayhìnhphạtmình,khôngnổigiậnmàtrầmtĩnh,chịuđựngtấtcảmàkhôngácý,luônluônvânglờichồngmàkhôngbaogiờsânhận-Hãygọingườiấylà"mộtngườivợnhưtớgái!"--(Dasibhariya)

ĐứcPhậtgiảnggiảivềđặctánhcủabảyhạngvợtrongthếgianvàlưuýrằnghạngvợgâyrốichochồng,trộmcắpvàlàmbàchủcủachồnglàxấu.Tráilại,hạngvợđốivớichồngcótìnhthươngnhưmẹ,nhưemgái,nhưbạnvànhưngườitớgáitrungthànhlàtốtvàđángđượctándương.VàNgàihỏi:"NàySujata,đólàbảyhạngvợ,conthuộcvềhạngnào?"

--BạchhóaĐứcThếTôn,xinNgàihãynghĩrằngkểtừnayconthuộcvềhạngvợnhưngườitớgái.

ÔngAnathapindika(CấpCôĐộc)đếnviếngĐứcPhậtmỗingàyvàđôikhinhậnthấyrằngtronglúcĐứcPhậtvắngmặtcónhiềuthiệntíntỏrathấtvọngvìđếnmàkhôngđượcyếtkiếnNgài,nênôngbạchvớiĐạiĐứcAnandaxinthuậtlạichoĐứcPhậtvàthỉnhý,xemcócáchnàođểchothiệntínbàytỏlòngkínhmếnngưỡngmộkhiNgàibậnchâuduhoằngPháp.KếtquảlàmộtcâyBồđềđượctrồngngaygiữalốivàotịnhxá .

VợTrưởngGiảCấpCôĐộc,BàPunnalakkhana,làmộtngườihiềnlươngđạođức.MahaSubhadda,CulaSubhada,vàSumana,bangườicongáiôngđềucótâmđạorấtnhiệtthành.HaichịđắcQuảTuĐàHườn.NgườiemútđắcQuảTuĐàHàm.Contraiduynhấtcủaông,Kala,lúcbanđầukhôngthíchđichùalễPhậtvàkhôngchịughépmìnhvàonếpsốngđạohạnhnhưngvềsau,nhờsựkhéoléocủacha,nghelờidạycủaĐứcPhậtvàđắcQuảTuĐàHườn.

ÔngAnathapindika(CấpCôĐộc)trúthơithởcuốicùngsaukhingheĐứcSariputta(XáLợiPhất)thuyếtmộtthờiPháp .

6

7

8

Lúccảmthấykhôngcònsốngđượclâungàynữa,ônggởingườiđếnbáotinchoĐứcPhậthayrằngbệnhtìnhôngđãđếnhồitrầmtrọng,xinkínhcẩnđảnhlễĐứcPhậtvàcungthỉnhĐứcSariputta(XáLợiPhất)mởlượngbimẫn,quanglâmđếnviếngtrướckhiôngnhắmmắt.

Theolờithỉnhcầu,ĐạiĐứcSariputtađicùngvớiĐạiĐứcAnandađếnnhàTrưởngGiảAnathapindika(CấpCôĐộc)vàhỏithămvềbệnhtrạngông.ÔngCấpCôĐộcbạchrằngmìnhđangđauđớnvôcùngvàkhôngthấydấuhiệuthuyêngiảm.

ĐứcXáLợiPhấtliềnthuyếtgiảngchoôngmộtbàiPhápcaosiêu.Khinghexong,nướcmắtôngrànrụatràora.ĐứcAnandathấyvậyhỏicóphảiônglosợnêntinhthầntrởnênsuynhượckhông?Ôngtrảlời:"KínhbạchĐạiĐức,thậtkhôngphảivậy,tinhthầnconkhôngchútgiảmsuy.ẤychỉvìmặcdầuđãnghenhiềubàiPhápdoĐứcTônSưthuyếtgiảng,conchưahềđượcnghePhápcaosiêunhưthếnày."

ĐạiĐứcXáLợiPhấtgiảithíchrằng:"NhữngPhápcaosiêunhưthếnàychỉđểgiảngchocácđệtửtiếnbộchớkhôngchohàngcưsĩ,bởivìhọsẽkhôngthểthấuhiểu."

ÔngAnathapindika(CấpCôĐộc)nhâncơhộinàythỉnhcầuĐạiĐứcSariputta(XáLợiPhất)truyềnbáGiáoPhápcaosiêuvàkhóhiểunàyđếnnhữngngườicưsĩtạigia,vìcóngườisẽcóthểlãnhhội.

KhihaivịđệtửcủaĐứcPhậtravềthìôngCấpCôĐộcthởhơicuốicùngvàtứckhắctáisanhvàocungTrờiTusita(ĐấuXuất).

ĐêmấyvịTrờiAnathapindika,từcungTrờiĐấuXuấttrởvềtịnhxá,hàoquangcủaNgàichiếungời,sángcảKhuppipasavườn.NgàiđảnhlễĐứcPhật,tándươngphẩmhạnhvàtàiđứccủaĐạiĐứcSariputtavàbàytỏniềm

hânhoanđượcgặplạiĐứcPhậtvàchưvịđệtửcủaĐứcPhậttrongtịnhxádoNgàikiếntạo.Cũngtrongdịpnày,vịTrờiAnathapindikaghinhận:

"Thiệnývàtrítuệ,cùngvớiTâmđượcrènluyệnđúngphươngphápVàphẩmhạnhcaothượngnhấtDựatrêncănbảngiớiluật,Làmchochúngsanhtrongsạch,Chớkhôngphảigiaicấphaytàisản. "

BàVisakha

VisakhalàcongáinhàtriệuphúDhananjaya.Côrấtgiàulòngquảngđạivàcótâmđạonhiệtthành.MẹcôlàSumanaDevivàôngngoạicôlànhàtriệuphúMendakamàcôhếtsứcthươngmếnvàquýtrọng.

Ngàynọ,khicômớilênbảy,ĐứcPhậtcódịpđếnviếngBhaddiya,quêcô,trongVươngQuốcAnga.Đượcnghetinlànhấy,ôngngoạicôbảo:"Nàycháuthânmến,hômnaylàngàyvuicủacháuvàcủaông.Vậycháuhãytậptrungnămtrămtớgái,nhữngnôtỳcủacháu,bắtkếnămtrămcỗxecùngvớinămtrămthịnữ,cháuhãyđiđóntiếpĐứcPhật".

Côvuivẻvânglời.Khiđếnnơi,côđảnhlễĐứcPhậtrồicungkínhngồiquamộtbên.ĐứcThếTônlấylàmđẹpýthấytưcáchphongnhãlễđộcủacô.TuytuổicònnhỏnhưngtinhthầncôVisakhađãđếnmứctiếnbộkhácao.SaukhingheĐứcPhậtthuyếtPháp,côđắcQuảTuĐàHườn.

KinhsáchghirằngcôVisakhacósứcmạnhnhưđànôngvàrấtmỹmiềuduyêndángtừthuởcònthơ.Tócnàngtựanhưđuôicôngvàkhibỏxảradàichílaiáorồicuộntrởlên.Môinàngtựnhiênđỏhồngvàrấtdịudàng.Răng

9

trắngnhưngà,khítkhaođềuđặnvàsángngờinhưhaihàngngọc.DacôVisakhamịnmàngnhưcánhhoasenmàuvàng.Chođếnlúcgiàvàcóđôngcon,BàVisakhavẫncòngiữhìnhdángđẹpđẽcủathờisontrẻ.

Đượcphúchonămvẻđẹpcủangườiphụnữ-tóc,da,xương,vócvàtuổitrẻ-Visakhalạicòntrítuệhơnngười,sángsuốttrongviệcthếgiancũngnhưtronglãnhvựctinhthầnđạođức.

Lúccònmườilămmườisáutuổi,nhânmộtngàylễnọ,nàngcùngđivớinhiềutỳnữramésôngđểtắm.Tìnhcờmộtđámmưatotừxakéođến.Tấtcảmọingườiđềulậtđậtbỏchạyvàotạmtrútrongmộtcănnhàbỏtrống,trừcôVisakha.

Cùnglúcấycũngcóvàivịbàlamônđangđitìmmộtngườiphụnữcóđủnămvẻđẹpchoôngthầytrẻtuổicủamình.Côkhôngvộivãhấptấpmàchậmrãi,khoanthailầnbướcđivàođụtmưatrongnhà.Cácvịbàlamôntrôngthấylấylàmngạcnhiên,hỏicôtạisaokhôngchạymauvàochokhỏiướtmình.

CôVisakhanhâncơhội,ứngkhẩunóilênquanđiểmcủamình.Cônóirằngcôcóthểcònchạymauhơnnhữngngườikhác,nhưngcốýkhônglàmvậy.Vàcôgiảithíchrằngnếucóvịvuakiađangmặcsắcphụctriềuđìnhbỗngnhiênxănáoquầnlênchạyhốihảvàocungđiện,thìắtkhôngthíchđáng.Mộtthớtngựtượngđườngbệoainghiêm,mìnhmangđầytrangsứcmàkhôngdõngdạclầnbước,lạiđâmđầubỏchạyngoàiđường,thìcũnglàmộtcảnhtượngtráimắt.Nhữngnhàsưthanhnhãkhảkínhcũngbịchỉtríchnếucácngàichạyxốcxếchybát.Cùngthếấy,ngườiphụnữchạyngoàiđườngnhưđànôngsẽmấthếtnềnếpđoantrangphongnhã.

CácvịbàlamônlấylàmhoanhỷđượcnghenhữnglờicaođẹpấyvànghĩrằngcôVisakhasẽlàngườivợlýtưởngchothầymình.SauđómọiviệcthíchnghiđượcsắpxếpđểvịthầybàlamônPunnavaddhana,concủanhà

10

triệuphúMigara,vốnkhôngphảilàPhậttử,đicướicôVisakha.

Lễcướicửhànhrấttrọngthể.Ngoàinhữngcủahồimônrấtquantrọngvànhữngmónđồtrangsứcquýgiá(mahalatapilandhana),ngườichasángsuốtcòndạycongáinhữngđiềusauđây:

1. Khôngđemlửatrongnhàrangoàingõ.2. Khôngđemlửabênngoàivàonhà.3. Chỉchođếnnhữngngườibiếtcho.4. Khôngchođếnnhữngngườikhôngbiếtcho.5. Chođếncảhai,nhữngngườibiếtchovànhữngngườikhôngbiếtcho.6. Ngồimộtcáchanvui.7. Ănmộtcáchanvui.8. Ngủmộtcáchanvui.9. Coichừnglửa.10. TôntrọngcácvịTrờitrongnhà.

Cácđiềuấycónghĩalà:

1. Khôngnênnóixấuchồngvàchamẹchồngvớingườingoài.Cũngkhôngnênđemchuyệnxấubênnhàchồngthuậtlạichongườingoài.

2. Khôngnênngồilêđôimách,nghengóngnhữngchuyệnxấucủangườingoàirồiđemvềnhàbàntán.

3. Đồtrongnhàchỉnênđưachonhữngngườinàomượnrồitrảlại.4. Khôngnênđưachonhữngngườimượnđồmàkhôngtrảlại.5. Phảigiúpđỡthânbằngquyếnthuộcnghèokhó,dầuhọtrảlạiđược

haykhông.6. Phảingồiđúngchỗthíchnghi.Khithấychamẹchồngđếnphảiđứng

dậy.7. Trướckhiăncơmphảicoicódọnđầyđủchochamẹchồngvàchồng

chưa.Cũngphảicoichừngxemngườilàmtrongnhàcóđượcchăm

sócđầyđủkhông.8. Trướckhiđingủphảiquansátnhàcửa,ghếbàn.Cửađóngthengài

cẩnthận.Xemcoinhữngngườigiúpviệctrongnhàcólàmđủbổnphậncủahọchưavàchamẹchồngđãđingủchưa.Thếthườngngườinộitrợphảithứckhuyadậysớm,vàtrừkhiđauốm,khôngnênngủngày.

9. Phảixemchồngvàchamẹchồngnhưlửa.Mỗikhicóviệcvớichamẹchồngvàchồngphảihếtsứcthậntrọngcũngnhưphảithậntrọngkhilàmviệcvớilửa.

10. ChamẹchồngvàchồngphảiđượctônkínhnhưnhữngvịTrờitrongnhà.NênghinhậnrằngĐứcPhậtthườngnhắcđếnchamẹchồngnhưnhữngvịTrờitrongnhà(Sassudeva).

NgàycôVisakhavềnhàchồngtạiSavatthi,rấtđôngngườitrongthànhphốtớitấpgởiđếnnàngđủloạitặngphẩm.Nhưngvốngiàulòngquảngđạicôgởiquà,tặnglạimỗingườivớivàilờiâncầnvàđốixửvớimọingườinhưchínhthânbằngquyếnthuộcmình.Dotháiđộcaoquýấy,ngaytrongnhữngngàyđầutiên,tấtcảmọingườibênnhàchồngđềuquýchuộngcô.

Mộtviệctìnhcởchỉrõrằngtìnhthươngcủacôbaotrùmcảloàithú.Hômnọ,đượcbiếtconngựacáiởsaunhàsắpđẻ,côtứckhắccùngcácnôtỳđốtđuốcratậnchuồngvàhếtlòngchămsócngựachođếnkhiđẻxongxuôimớiđingủ.

ChachồngcôlàđệtửtrungkiêncủaNiganthaNataputta.Ngàynọôngthỉnhvềnhàrấtđôngcáctusĩlõathể.Khicácvịđến,VisakhađượcmờirađểđảnhlễnhữngvịmàngườitagọilàALaHán.ThoạtngheđếndanhtừALaHán,côlấylàmhoanhỷvàvộivãbướcra.Nàngchỉthấynhữngtusĩlõalồngãmạn.ĐốivớingườiphụnữphonglưuthanhnhãnhưcôVisakha,thậtkhôngthểchịuđược.Côphiềntráchchachồngvàquàyquảtrởvào.Những

đạosĩlấylàmtứcgiận,bắtlỗinhàtriệuphútạisaođemvàonhàmìnhmộttínnữcủaĐứcPhật.Họyêucầuôngđuổicôrakhỏinhàtứckhắc.Ôngtriệuphúkhuyêngiảihếtlờimớinguôigiận.

Ngàynọ,ôngchachồngngồitrênghếvàbắtđầuănmộtmóncháonóngrấtngontrongcáichénbằngvàng.Ngaylúcấycómộtvịtỳkhưubướcvàonhàkhấtthực.CôVisakhaliềnđứngquamộtbênđểchachồngtrôngthấynhàsư.Tuyđãthấynhưngôngchachồngvẫnlàmlơ,tiếptụcănnhưthường.Côthấyvậycungkínhbạchsư:"Bạchsư,xinthỉnhsưhoanhỷbướcsangnhàkhác.Chachồngtôiđangdùngnhữngmónănđãhưcũ(puranam)."

Nhàtriệuphúkémthôngminh,hiểulầmýnghĩacủalờinóinênlấylàmtứcgiận,truyềngiađìnhđuổicôVisakharakhỏinhà.

Nhưngtấtcảtôitớtrongnhàđềuhếtlòngquýchuộngcônênkhôngaidámđộngđến.

CôVisakhaluônluônbiếttôntrọngkỷluậtgiađìnhnhưngkhôngthểchấpnhậncáchđốixửnhưthếmàkhôngphảnđối,dầulàchachồng.Côlễphéptrìnhbày:"Thưacha,quảthậtkhôngcóđủlýdođểbuộcconphảirờikhỏinhà.Khôngphảichađemconvềđâynhưngườimuanôlệ.Tronglúcchamẹcònsanhtiền,congáikhôngthểbỏnhàrađinhưvậy.Vìlẽấykhiconrờinhàđểsangđây,chaconcómờitámngườitrongthântộcvàgởigắmconchocácvịấy.Chaconnói:'Nếucongáitôicóphạmđiềugìlỗilầm,xincácvịhãydòxétcặnkẽ.'Vậyxinchahãymờicácvịấyđếnđểxétxử,xemconcólỗihaykhông."

Nhàtriệuphúchấpthuậnlờiđềnghịhữulýấy,mờitámvịthânnhânkialạivàphântrần:

"Nhânmộtngàylễ,tôiđangngồiăncháonấuvớisữatrongmộtcáichénbằngvàng,thìcondâutôinóirằngtôiănnhữngvậtthựcđãhưcũ.Xinquývịhãyvạchrachonóthấylỗivàđuổinórakhỏinhànày."

CôVisakhagiảithích:

"Thậtrakhônghẳntôinóiđúngnhưvậy.Lúcchachồngtôiđangdùngcháothìcómộtvịtỳkhưuvàonhàkhấtthực.Chachồngtôithấymàlàmngơ.

Nghĩbụngrằngchachồngtôikhônglàmđượcđiềuthiệnnàotronghiệntạimàchỉthọhưởngphướcbáuđãtạotrongquákhứ,nêntôibạchvớivịtỳkhưu:"Bạchsư,xinthỉnhsưhoanhỷbướcsangnhàkhác.Chachồngtôiđangdùngnhữngthứcănđãhưcũ",tôinóinhưvậythìcóđiềuchilàsaiquấy?"

MọingườinhìnnhậnrằngcôVisakhakhôngcólỗi.Ôngchachồngcũngđồngý.Nhưngchưahếtgiận,ôngbắtquatộicôdâutạisaogiữađêmkhuyamàthắpđuốccùngvớinôtỳđirasauvườn.

Mộtlầnnữacôgiảithíchtạisaocôlàmvậy.Támvịthânnhânghinhậnrằngvìtìnhthươngmộtconthúđangchịuđauđớn,côdâucaoquýđãlàmmộtviệccựcnhọcmàchođếncácnôtỳchưachắcđãlàm.Nhưvậylàrấtđượctándương,hẳnlàkhôngcólỗi.

Nhưngôngchachồngtriệuphúđầylòngthùhậnchưachịungừng.

Tìmkhôngralỗigìnữacủacô,ôngbắtquachuyệnkhácvànóirằngtrướckhivềnhàchồng,nàngcóhọcmườiđiều,thídụnhư:"Lửatrongnhàkhôngnênđemrangoàingõ."Vậy,thậtsựcóthểsốngđặngchăngnếuđôikhikhôngđemlửachohàngxómlánggiềngmồi?

CôVisakhanhâncơhộigiảithíchrànhrẽmườiđiểm.Ôngchachồngkhôngcòngìnữađểbuộctội,ngồilặngthinh.

Côlàngườibiếttựtrọng.Saukhichứngminhrằngmìnhkhôngcólỗithìcôtỏýmuốnrađi,theolờichachồngđuổi.

Nhàtriệuphúđổihẳntháiđộ.Ôngxinlỗicôvìhiểulầm.

ĐúngtheotinhthầnquảngđạikhoandungcủangườiPhậttử,côVisakhakhôngphiềntráchchachồngnữanhưngxinmộtđiềulàvềsaucôđượctựdosinhhoạttrongtruyềnthốngtôngiáocủacô.

Ôngchachồngđồngý.

CôVisakhakhôngđểmấtthìgiờ,nhâncơhộicungthỉnhĐứcPhậtvềnhàthọtrai.ĐứcPhậtđến,vàsaukhithọthực,NgàithuyếtmộtthờiPháp.Ôngchachồngtriệuphútọcmạch,ngồisaubứcrèmnghetrộm.KhiĐứcPhậtgiảngxongthìôngđắcQuảTuĐàHườnvàbiểulộlòngtriânvôhạnđốivớicôdâuquýđãdẫndắtôngvàoConĐườngGiảiThoátthậtsự.Ôngcũngghinhậnmộtcáchvôcùngcảmđộngvàkểtừngàyấyôngsẽxemcôdâunhưmộtbàmẹ.

VềsauBàVisakhasanhđượcmộttraitênlàMigara,ĐứcPhậtđếnviếngvànhâncơhộinàybàmẹchồngđượcnghePhápvàđắcQuảTuĐàHườn.

Nhờkhônkhéo,trítuệ,vànhẫnnại,bàdầndầncảmhóamọingườivàđổinhàbênchồngtrởthànhmộtgiađìnhPhậttửđầyanvuihạnhphúc.

BàVisakhađểbátchưTănghàngngàytạinhà.Trưa,chiềubàthườngđếnchùanghePhápvàxemcácsưcócầndùngvậtchikhông.Suppiya,mộttínnữkháccũngcótâmđạonhiệtthành,thườngcùngđivớibà.

BàVisakhathậtgiàulòngbốthívàtậntìnhhộtrìchưTăng.Mộtlầnnọ,bàđếnhầuPhậtvàthỉnhnguyệntámđiều:

1. DângyđếnchưTăngtrongmùanhậpHạchođếnkhibàchết.2. ĐểbátnhữngvịsưđếnthànhSavatthi(XáVệ).

3. Đểbátnhữngvịsưrađi,rờithànhSavatthi.4. Dângthựcphẩmđếnnhữngvịsưđauốm.5. Dângthựcphẩmđếnnhữngvịracôngchămsóccácsưđauốm.6. Dângthuốcmenđếnnhữngvịsưđauốm.7. Dânglúamạchđếnchưsư.8. Dângytắmđếnchưtỳkhưuni.

ĐứcPhậtchấpthuận.

Ngàynọ,sửasoạnđếnchùalễPhậtvànghePháp,bàmặcbộđồđẹpnhấtcủachacholúcđưabàvềnhàchồng.NhưngnghĩlạirằngănmặcrựcrỡnhưthếtrướcmặtĐứcThếTônắtkhôngthíchnghi.Bàliềnthayvàomộtbộyphụckhácdochachồngcho,vàgóiđồkialạigiaochongườinữtỳcầmgiữ.SaukhinghePháp,bàravềcùngvớingườitỳnữ.Ngườinàylạibỏquêngóiđồ.ĐạiĐứcAnandanhìnthấymàkhôngbiếtcủaai.TheolờidạycủaĐứcPhật,Ngàitạmgiữmộtnơiđểchờtraolạichủ.

KhibàVisakhahaybiếtrằngngườitỳnữmìnhbỏquêngóiđồtrongchùathìsaitrởlạilấyđemvề,nếuchưacóaiđộngđến.Nếucóngườiđãchạmđếngóiđồthìthôi,khôngđemvề.

Ngườitỳnữtrởvềthuậtlạitựsự.bàliềnđếnhầuĐứcPhậtvàtỏýmuốnlàmmộtviệcthiệnvớisốtiềnbánbộyphụcấy.ĐứcPhậtkhuyênnêncấtmộttịnhxánằmtạiphíaĐôngcổngvào.VìkhôngaicóđủtiềnđểmuabộyphụcquýgiánhưvậynênchínhbàmualạivàdùngsốtiềnấykiếntạomộtngôitịnhxáđẹpđẽtênlàPubbarama.

Theolờicungthỉnhcủabà,mùamưanămấyĐứcPhậtnhậpHạtạitịnhxárộngrãinày.

BàrấthânhoanđượcĐứcPhậtchấpthuậnnhậpHạsáulầnnơiấy.

KinhsáchghirằngbàVisakhahếtsứcrộnglượng.Thayvìlarầyngườitỳnữvôýbỏquêngóiđồ,bàcònchiaphầncôngđứckiếntạotịnhxáđếncônữtỳđãtạochobàcơhộiquýbáuấy.

Trongnhiềutrườnghợpkhácnhau,BàVisakhađượcnghenhiềubàiPhápcủaĐứcPhật.Giới"bátquan" màngườicưsĩPhậttửởhầuhếtcácquốcgiaÁĐôngthườngnghiêmtrì,cũngđượcgiảngdạyrànhrẽchobà.

ĐềcậpđếnnhữngđứctánhkhảdĩđưangườiphụnữlêncáccảnhTrời,ĐứcPhậtdạy:

"Tíchcựchoạtđộng,luôndịudàngchiềuchuộngchồngDầuchồngkhôngđemlạitấtcảhạnhphúc.Khôngkhinàodùnglờibấtcẩn,nghịchý,thiếulễđộ,Làmchồngnổigiận.Tôntrọngtấtcảnhữngngườiđượcchồngkínhnể,Vìnànglàngườisángsuốtkhônngoan,Khéoléo.lanhlẹ,thứckhuyadậysớm,TậntâmsănsócsứckhỏecủachồngTrongkhichồnglàmviệccựcnhọc.Vànhãnhặnhiềnhòa.Mộtngườivợnhưvậy,Muốnnhữngđiềuchồngmuốnvàcốlàmchođược,SẽtáisanhvàoCảnhgiớicủanhữngvịTrờidễmến."

Vàtrongmộttrườnghợpkhác,ĐứcPhậtđềcậpđếnđứctánhcủangườiđànbàmuốntạoanvuihạnhphúctrongthếgianhiệntạivàtrongcảnhgiớitươnglainhưsau:

11

12

"NàyVisakha,đólàhạnhphúccủangườiphụnữcókhảnănglàmviệc,điềukhiểnngườilàm,cólốiđốixửlàmchochồngquýmếnvàgìngiữcủacảitrongnhà.

"NàyVisakha,đólàhạnhphúccủangườiphụnữđãthànhcôngtrongniềmtin(saddha),tronggiớiluật(sila),tronglòngquảngđại(caga)vàtrítuệ(panna)"

BàVisakhađónggópmộtphầnquantrọngtrongnhiềulãnhvựckhácnhaucóliênquanđếnPhậtsự.ĐôikhiĐứcPhậtdạybàđigiảihòanhữngmốibấtđồnggiữacáctỳkhưuni.CũngcólúcbàthỉnhcầuĐứcPhậtbanhànhmộtvàigiớichochưvịtỳkhưuni.

Dođứcđộđạilượng,bàđượcxemlàngườitínnữcócôngđứcnhiềunhấttrongcácPhậtsựvàcũnglàvịthíchủquantrọngnhấtcủapháinữthờiĐứcPhật.Dophẩmhạnhtrangnghiêm,tưcáchthanhnhã,tháiđộphonglưutếnhị,ngônngữlễđộkhônkhéo,dosựbiếtvânglờivàtônkínhbậctrưởngthượng,quảngđại,bácáiđốivớingườikémmaymắn,tánhtìnhlịchduyệt,hiếukháchvàtâmđạonhiệtthành,bàởđượclòngtấtcảnhữngaiđãgặpbà.

Sáchghirằngbàđượcdiễmphúclàmmẹcủamườingườicontraivàmườingườicongái,tấtcảđềuhiếuthảo.Bàtừtrầnlúcđượcmộttrămhaimươituổithọ.

Jivaka,NgườiConNuôi

JivakalàvịlươngytrứdanhthườngởgầnĐứcPhậtđểchămlosứckhỏeNgài.

Lúcvừarađời,mẹôngđặtôngtrongcáithùngrồiđembỏtrênmộtđốngráccạnhbênđường.

13

HoàngtửAbhaya,concủaVuaBimbisara(BìnhSaVương)tìnhcờđiqua,thấyquạbuxungquanhvàkhámphárằngđứabécònsống(jivati)nênđemvềchongườinuôidưỡng.

Vìlúctìmra,ôngcònsốngnênđặttênlàJivaka.VìđượcmộtvịhoàngtửđemvềnuôidưỡngnênngườitagọilàKomarabhacca.

Đếnlúctrưởngthành,ônglàmộtlươngyvàmộtnhàgiảiphẫuđạitài.Sáchghirằnghailầnôngthànhcôngmỹmãncuộcgiảiphẫuchomộtnhàtriệuphúmắcphảibệnhđauđầu.

ThườngngàyôngđếnhầuĐứcPhậtbalần.

Nhânđịnhrằngôngsẽcóthểthànhđạtnhiềulợiíchnếucómộttuviệnởgầnnhànênôngcấtmộtcáitrongkhuvườnxoàicủaông.Saukhihoànthànhcôngtácxâycất,ôngđắcQuảTuĐàHườn.KinhJivakaSutta đềcậpđếnvấnđềănthịtlàbàikinhmàĐứcPhậtgiảngchoôngJivaka.

SaukhivuaAjatasattu(AXàThế)giếtcha,chínhôngJivakathúcgiụcvuađếnyếtkiếnĐứcPhật.

CũngdolờithỉnhcầucủaJivaka,ĐứcPhậtkêugọichưvịtỳkhưunênhoạtđộngchântaynhưquétnhàv.v...

Chúthích:

.Xembảnggiaphả,cuốiChương1.↩

.KindredSayings,phần1,trang272.↩

.KindredSayings,phần1,trang273.↩

.XemGradualSayings,tậpiv,trang264-265.↩

14

1

2

3

4

5

.GradualSayings,tậpii,trang77-78.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,ii,trang67-68.↩

.GradualSayings,tậpivtrang56-58.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,tậpiv,trang92-93↩

.XemChương9(CâybồđềAnanda).↩

.MajjhimaNikayaiii,262.FurtherDialoguesofTheBuddha,tậpii,trang302-305↩

.KindredSayings,phần1,trang80.↩

.Kesakalyana,mamsakalyana,atthikalyana,chavikalyanavàvayakalyana.↩

.Đếnngàymồng1,mồng8,rằmvà23âmlịch,thiệntínthườnggiữbátquangiới(atthasila)tứclàkiêngcữkhông:1.sátsanh,2.trộmcắp,3.hànhdâm,4.vọngngữ,5.dùngchấtsay,6.ănsaugiờngọ,7.khiêuvũ,cahát,ngheâmnhạc,xemnhữngtuồnghátkhôngthíchnghi,dùngtrànghoa,nướchoa,dầutrangsức,và8.ngồighếcaovàtốtđẹp.Mặcdầuthôngthường,ngườiPhậttửgiữtámgiớitrongnhữngngàygiới(Uposatha)kểtrên,khôngcósựcấmđoán,khôngchogiữbátquantrongnhữngngàykhác.Mụcđíchcủagiớinàylàgiúpkiểmsoáthànhđộng,lờinóivàtưtưởng.↩

.GradualSayings,iv,trang178-179.↩

.GradualSayings,iv,trang177-178.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,số55.↩

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

NhữngĐạiThíChủtronghàngVuaChúa

"Quảthậtlàvũnglầyđầycạmbẫyhiểmnghèoẩnnáudướimặtnướcphẳnglặnghiềntừ.Nhữnglễbái,vậtcúngdườngvàyếntiệccủangườithíchủgiàusang,Cũngtựahồnhưlưỡigươmsắcbénđâmsâuvàothịtcủangườilầmđườnglạcnẻo,khómàrútra."

MahalatapilandhanaKassapaTheraGatha(1053)

VuaBimbisara(BìnhSaVương)

VuaBimbisara(BìnhSaVương),trịvìVươngQuốcMagadha(MaKiệtĐà),đóngđôtạikinhthànhRajagaha(VươngXá),làvịthíchủđầutiêncủaĐứcPhậttronghàngvuachúa.Bimbisara(BìnhSaVương)lênngôilúcmườilămtuổi,làmvuađượcnămmươihainăm.

KhiTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)thoátlycuộcsốngtrầntục,mộthômnhàvuatrôngthấyNgài,mộtđạosĩkhiêmtốn,đikhấtthựctrênđườngphốcủakinhthànhRajagaha.TrôngthấytướngmạooainghivàtưcáchtrangnghiêmsangtrọngcủaNgài,vualấylàmcảmkích,saingườiđidòthăm.Khiđượcbiếtrằngthườngbữa,saukhiđộngọthìvịđạosĩcaoquýấyngụtạiPandavapabbata,vuacùngvớitùytùngđếnviếngđạosĩ,hỏithămngườilàai,sanhtrưởngởxứnào.ĐạosĩGotama(CồĐàm)trảlời:

"Ngayphíatrướcđây,TâuĐạiVương,trênvùngHimalaya(HyMãLạpSơn),trongchâuthànhKosalacủanhữnggiatộccổkính,mộtquốcgiatruờngthạnhvàphongphú,tôixuấtthântừtriềuđạiTháiDương,dòngSakya(ThíchCa).Tôikhôngluyếnái,chạytheonhụcdụcngũtrần.Nhậnthứcđượchiểmhọacủathúvuivậtchấtvàthấyantoàntrongđờisốngxuấtgia,tôiđitìmcáigìcaoquýnhấtvàtâmtôiđượcanlạc. "1

VuaBimbisara(BìnhSaVương)cungthỉnhđạosĩGotama(CồĐàm),saukhichứngngộĐạoQuả,sẽtrởlạiviếngthămVươngQuốcMagadha(MaKiệtĐà).

ĐứcPhậtTrởLạiGặpVuaBimbisara(BìnhSaVương)

Đúngtheonhưlờihứa,saukhithànhđạtĐạoQuảChánhĐẳngChánhGiác,ĐứcPhậtcùngđivớicácđệtửALaHántừGayađếnRajagaha.NơiđâyNgàingựtạidiệnSuppatittha,trongmộtrừngkè.

TinlànhđếntaiVuaBimbisara(BìnhSaVương),vàlúcbấygiờdanhtiếngcủavịgiáochủvôsongđãbaycùngkhắpVươngQuốc.ĐứcVuađemtheorấtđôngquầnthần,điđónmừngĐứcPhật.Vuađếngần,cungkínhđảnhlễPhậtvàngồilạimộtbên.Cònnhữngngườikhác,ngườithìđảnhlễmộtcáchcungkính,ngườithìchàohỏilễphépnhưgặpbạn,ngườithìchắptayxá,ngườithìtựxưngdanhtánhvàcũngcóngườikhôngnóigìhết,lặnglẽngồixuống.LúcấyphầnđôngdânchúngtônkínhĐứcPhậtvàĐạiĐứcKassapa(CaDiếp)nhưnhau,khôngbiếtailàthầy.ĐứcPhậtđọcđượctưtưởngấynênhỏiNgàiKassapa(CaDiếp)tạisaokhôngthờThầnLửanữa.ĐạiĐứcKassapa(CaDiếp)hiểuýĐứcPhật,giảithíchrằngNgàitừbỏ,khôngtônthờThầnLửanữavìNgàichọnconđườngđưatớitrạngtháianvuichâutoàn,khôngônhiễmdụcvọng,đốinghịchlạinhữnglạcthútrầntục,khôngbổích.Nóixong,NgàiKassapa(CaDiếp)khấuđầuđảnhlễdướichânĐứcThếTônvàxácnhận:"BạchhóaĐứcThếTôn,NgàilàĐạoSưcủacon.Conlàđệtử.BạchhóaĐứcThếTôn,NgàilàĐạoSưcủacon.Conlàđệtử."

Tấtcảmọingườiđềuhoanhỷ.ĐứcPhậtnhâncơhội,thuyếtmộtthờiphápvềTúcSanhTruyệnMahaNaradaKassapa ,dạyrằngtrongmộttiềnkiếpNgàilàNarada,lúcấycòndụcvọng,cũngđãdìudắtĐạiĐứcKassapa(CaDiếp)mộtcáchtươngtợ.

2

NgheĐứcPhậtthuyếtgiảng,ÁnhSángChânLýrọiđếnmọingười.ĐứcVuaBimbisara(BìnhSaVương)đắcQuảTuĐàHườn,xinquyyTamBảovàthỉnhĐứcPhậtcùngchưvịđệtửvềcungđiệnthọtraingàyhômsau.Khimọingườiđộngọxong,đứcvuatỏýmuốnbiếtnơinàothíchhợpđểĐứcPhậtlưungụ.ĐứcPhậttrảlời:

"Mộtnơihẻolánh,khôngxamàcũngkhônggầnthànhthịđểnhữngaimuốnviếngNgài,cóthểđếndễdàng.Mộtnơimátmẻ,banngàykhôngđôngđảoồnào,banđêmyêntĩnh,khoảngkhoátvàkínđáo,nơiấysẽthíchhợp,"

ĐứcVuanghĩrằngkhuTrúcLâmcủamìnhcóthểhộiđủnhữngyếutốcầnthiếtấynênbạchvớiĐứcPhậtxindânglênĐứcPhậtvàchưTăngkhuRừngTrelýtưởngnày,cũngđượcgọilà"nơitrúẩncủaloàisóc".Khurừngnàykhôngcónhàcửalềucốcchochưtỳkhưu,nhưngcónhiềucâytobóngmátvànhữngchỗẩndậtkínđáo .Dầusao,đólànơiđượcdângcúngđầutiênđếnĐứcPhậtvàchưtăng.TạingôiVeluvanarama(TrúcLâmTự)yêntĩnhnàyĐứcPhậtnhậpHạmộtlầnbanămliêntiếpvàbalầnkhác,vàobaHạxacáchnhau.

Saukhiquyy,VuaBimbisara(BìnhSaVương)sốngđờigươngmẫucủamộtvìvua.Ngàiđềuđặnnghiêmtrìtámgiới(bátquan)trongsáungàygiới(Uposatha).

CôngchúaKosalaDevi,convuaMahaKosalavàemvuaPasenadiKosalalàchánhhậucủavuaBimbisara(BìnhSaVương).Ajatasattu(AXàThế)làconbà.Khema,mộtbàquýphikhác,làmộttínnữrấttinhtấnnhờsựkhéoléocủađứcvua.VềsaubàKhemaxuấtgiatỳkhưunivàtrởthànhđệnhấtđệtửcủaĐứcPhậtvềpháinữ.

Mặcdầurấtmựcminhquânvàcótâmđạonhiệtthành,VuaBimbisara(BìnhSaVương)phảichịuquảxấucủatiềnnghiệp,chếtmộtcáchthêlươngảmđạmvàvôcùngđauđớn.

3

HoàngtửAjatasattu(AXàThế)bịDevadatta(ĐềBàĐạtĐa)xúigiục,âmmưusáthạivuachalàBimbisara(BìnhSaVương)đểchiếmngôi.Nhưngcôngviệcbạilộ,Ajatasattubịbắtquảtang,vàngườichađầylòngbimẫnkhôngđànhxửphạtxứngđángnhưquầnthầnxin,màcònnhườngngôivàngchohoàngtử,vìthấyconthèmmuốnlàmvua.

Đểtrảơn,vịhoàngtửbấthiếuvừalênngôiliềnhạngụcchavàralệnhbỏđóichochếtdần.Chỉmộtmìnhhoàngtháihậuđượcphépvàothăm.Mỗikhiđi,bàgiấuđồăntrongtúiáođemchochồng.AXàThếhayđượcquởtráchmẹ.Saulại,bàgiấutrongđầutóc.AXàThếcũngbiếtđược.Cùngđường,bàtắmrửasạchsẽrồithoavàomìnhmộtthứđồănlàmbằngmậtong,đườngvàsữa.Vuagợtlấymónănnàyđểnuôisống.NhưngAjatasattu(AXàThế)củabắtđược,vàcấmhẳnmẹkhôngchovàothămvuachanữa.

LúcấyBimbisara(BìnhSaVương)camchịuđói,nhưnglòngkhôngoántráchcon.

NgàiđãđắcQuảTuĐàHườnnênthảnnhiên,cốgắngđilênđixuốngkinhthành,chứngnghiệmhạnhphúctinhthần.

Thấychavẫnvuitươi,Ajatasattu(AXàThế)nhấtđịnhgiếtchokhuấtmắtnênhạlệnhchongườithợcạovàokhám,lấydaobéngọtgótchânvuacha,xátdầuvàmuốivàorồihơtrênlửanóngchođếnchết.

Khingườichabấthạnhthấythợcạođếnthìmừngthầm,ngỡrằngconmìnhđãănnănhốicải,chongườiđếncạorâutócđểrướcvề.TráivớisựướcmongcủaNgài,anhthợcạođếnchỉđểthihànhlệnhdãmancủaVuaAXàThếmộtcáchtànnhẫn,đemlạichoNgàimộtcáichếtvôcùngthêthảm.

Cùngngàyấy,vợAjatasattu(AXàThế)hạsanhmộthoàngnam.TinlànhđếncùnglúcvớitinvuachaBimbisara(BìnhSaVương)bănghàtrongngụcthất.

Tinchánhhậuhạsanhhoàngnamđượcđọctrước.NỗivuimừngcủaAXàThếkhôngsaokểxiết.Cảngườicảmnghenhẹnhàngvuisướng.Tìnhthươngcủamộtngườichalầnđầutiênchớmnởtronglòng,mặnnồngsâusắc,thấmvôtừngkhớpxươngốngtủy.Đứaconđầulònglàmộtnguồnyêuthương,làcơhộiđểchamẹthưởngthứcmộttìnhtôngiáomớimẻđậmđà,vôcùngtrongsạch.Cảmgiácđầutiêncủangườimớiđượcđứaconđầulòngdườngnhưđưahọvàomộtcảnhgiớikỳlạ,khiếnhọcócảmtưởngrằngmáuhuyếtmìnhđãnhỏgiọtrađểnốitiếpmình.

TứckhắcAjatasattuvộivãchạyđitìmngườimẹyêudấuvàhỏi:"ThưaMẫuHậu,khiconcònnhỏ,phụhoàngcóthươngconkhông?"

-Tạisaoconhỏilạvậy?Mẹtưởngtrênthếgiannàykhôngtìmđâurangườichalànhnhưchacon.Đểmẹthuậtchoconnghe.Lúcmẹcònmangcontronglòng,ngàynọmẹnghethèmlạlùngmộtmónkỳlạ.Mẹthèmnútvàigiọtmáutrongbàntaymặtcủachacon.Mànàomẹdámnóira.Rồicàngngàymẹcàngxanhxao,vàsaucùngphảithúnhậnvớichacon.Khinghevậychaconvuivẻlấydaorạchtaychomẹhútmáu.Lúcấycácnhàtiêntritrongtriềutiêntrirằngconsẽlàngườithùcủachacon.Dođó,tênconlà"Ajatasattu",cónghĩa"kẻthùchưasanh".Mẹcóýđịnhgiếtconngaytronglòng,nhưngchaconkhôngcho.Khisanhconra,mẹnhớđếnlờitiêntri,nênmộtlầnnữamuốngiếtcon.Mộtlầnnữa,chaconngăncảnmẹ.

Mộthôm,concócáinhọttrênđầungóntay,nhứcnhốivôcùng,khócsuốtngàyđêm,khôngaidỗđược.Chaconđangcùngbáquanphânxửviệctriềuđình,nghevậycầmlòngkhôngđặng,bếcontronglòng,vàkhôngngầnngạingậmngóntaycủacontrongmiệng,nhènhẹnútchoconđỡđau.Gớmthay!Cáinhọtbể,máumủtuônratrongmiệngchaconvà,sợlấytayraconsẽngheđau,chaconnuốtluônvàobụngcảmủlẫnmáu!Phải,ngườichahếtlòngthươngyêucon,vìtìnhphụtửđậmđà,nhènhẹnuốthếtvừamáuvừamủ.

NgheđếnđóVuaAjatasattubỗngđứngphắtdậy,kêulênnhưđiên:"Hãychạymau,thảralậptứcngườichayêuquýcủatrẫm."

Thanôi,ngườichayêuquýấyđãrangườithiêncổ!

TinthứnhìđượctraođếntậntayVuaAjatasattu.Vuaxúcđộngrơilệdầmdề.Bấygiờôngmớinhậnđịnhrằngchỉkhibắtđầulàmchamớibiếtđượctìnhchathươngconnhưthếnào.

VuaBimbisara(BìnhSaVương)bănghàvàtứckhắctáisanhvàocảnhTrờiCatummaharajika(TứĐạiThiênVương)tênlàJanavassabha.

VềsauVuaAjatasattu(AXàThế)đượcgặpĐứcPhật,trởnênmộtthiệntínlỗilạcvàtạonhiềucôngđứctrongcuộcKếtTậpTamTạnglầnđầutiên.

VuaPasenadiKosala(BaTưNặc)

MộtđạithíchủkháccủaĐứcPhậttronghàngvuachúalàVuaPasenadiKosala,conVuaMahaKosala,trịvìvươngquốcKosala,đóngđôtạithànhSavatthi.ÔngcùngtrangtuổivớiĐứcPhật,vànhờtàiđứclỗilạc,maymắnđượcnốingôivànglúcvuachacònsanhtiền .

ÔngquyytrongnhữngnămđầutiênsaukhiĐứcPhậtbắtđầuhoằngdươngGiáoPháp.KinhSamyuttaNikaya(TạpAHàm)ghirằngmộtngàynọvuaPasenadiKosalađếnyếtkiếnĐứcPhậtvàhỏivềĐạoQuảcủaNgài,lúcấycòntrẻtuổi.

ĐứcPhậttrảlời:

"TâuĐạiVương,cóbốnchuyệnkhôngnêngạtbỏhaykhinhthường.Đólàmộthoàngtửhiếuchiến(khattiya),mộtconrắn,lửavàmộttỳkhưu. "

4

5

VàĐứcPhậtthuyếtmộtthờiPhápcóýnghĩavềđềtàinày.KhiĐứcPhậtgiảngxong,VuaPasenadilấylàmhoanhỷ,xinthọlễquyyTamBảo.KểtừngàyấyvuatrởnênmộtđệtửtrungkiêncủaĐứcPhật.SáchghirằngcólầnnhàVuakhấuđầuđảnhlễĐứcPhậtxong,ômhônchânNgài.LòngnhiệtthànhtônkínhĐứcPhậtcủaôngphầnlớncũngdosựkhônngoancủabàChánhHậuMallika,rấtsùngđạo,thôngminhsángsuốt,vàhọcrànhGiáoLý.Trongnhiềutrườnghợp,bàdẫndắtchồngtrênđườngđạođứcnhưmộtngườibạnchânthành.

Ngàykiavuanằmmộngliêntiếpmườisáulầnvàlấylàmbànghoànglongại .VịquânsưtheođạoBàLaMônbànmộng,đoánrằngsắpcóchuyệnchẳnglànhxảyđếnđứcvuavàbàychovuanêngiếttrâubòtếlễthầnlinhđểtránhhọa.Nghelời,vuatruyềnsắmsửamọiviệcđểtếthần,mộtnghithứcvônhânđạocóthểlàmmấtmạngsốnghàngngànchúngsanh.HoàngHậuMallikanghetinlậtđậtcangiánvàthuyếtphụcvuanênđếnhầuĐứcPhật,xinđượcgiảithích.Vuanghetheolời,đemcácđiềmchiêmbaokểlạivớiĐứcPhậtvàxinĐứcPhậtgiảithíchýnghĩa.ĐứcPhậtgiảnggiảirànhrẽ.

KhônggiốngnhưtrườnghợpcủavuaBimbisara(BìnhSaVương),vuaKosalatốtphước,đượcngheĐứcPhậtgiảngrấtnhiềubàiPháp.TrongbộSamyuttaNikaya(TạpAHàm)cótrọnmộtphầngọilàKosalaSamyuttaghilạinhữnglờiĐứcPhậtdạyVuaKosala.

Ngàynọ,khivuađangngồihầuĐứcPhật,cóvàiđạosĩđingangqua,mìnhmẩyđầylông,râutócxồmxoàm,móngtaydàithườnthượt.Vualiềnđứngdậycungkínhđảnhlễvàtựgiớithiệu:"Kínhbạchchưđạosĩ,TrẫmlàVuaKosalaPasenadi."Khicácđạosĩđiqua,vuatrởlạihầuPhậtvàbạchĐứcPhậtcácvịấycóphảichănglànhữngvịALaHán.ĐứcPhậtgiảithíchrằngmộtngườiphàm,cònthíchthútrongnhữngkhoáilạcvậtchất,khómànhậnthứcđượcaiđãđắcQuảALaHánvàaichưa.ĐứcPhậtdạy:

6

7

"Nhờsựthâncận(Samvasena)mớibiếtđượcgiớihạnh(Sila)củamộtngườivà,dầuthâncậnđinữa,cũngphảimấtnhiềuthìgiờ,phảithậntrọngquansátvàphảisángsuốtthôngminh.Ngườilơđễnh,khôngsángsuốtthôngminh,khôngđủthìgiờquansát,dầucóthâncậncũngkhôngthểxétđoánđúng.Xuyênquanhữngcuộcđàmthoại(samvoharena)tacóthểnhậnthứctrạngtháitrongsạch(soceyyam)củangườikhác.Trongtìnhtrạngbấtan,rốiren,nghịchcảnh,mớithấybiểulộnghịlực,vàtrongcuộcthảoluận,mớihiểuđượctrítuệcủangườikhác.Dầuvậyđinữa,cũngphảimấtnhiềuthìgiờ,thậntrọngquansátvàphảisángsuốtthôngminh."

Đểtómtắt,ĐứcPhậtđọcbàikệ:

"Khôngphảidolớptrangsứcbềngoàimàconngườiđượcbiếtrõ.Trongcáinhìnthoángquakhôngthểtinchắcởsựxétđoán.Kẻdểduôi,khônggiớiđức,trongthếgianmênhmôngrộnglớnCóthểsốngdướilớpyđoantrangthanhnhãcủangườicóphẩmhạnh.Nhưcáiquainồibằngđấtsétlàmgiả,Hayđồngtiềnchì,ngoàibọcvàng,Ngườiđixa,ẩnnấpdướilớphóatrang,Bênngoàiđẹpđẽđoantrang.Cònbêntrongthìôtrược. "

Làmộtquốcvươngtrịvìmộtquốcgiarộnglớn,VuaKosalakhôngthểtránhchiếntranh,đặcbiệtlàvớicáclânbang.Mộtlầnkiaôngphảigâychiếnvớingườicháu,VuaAjatasattu(AXàThế)vàthấtbại.NghevậyĐứcPhậtdạy:

"Chiếnthắngnuôidưỡnghậnthù.Kẻthấtbạisốngtrongkhốnkhổ.NhưngaitừbỏchiếnthắngvàchiếnbạiSốngthanhbìnhanlạc "

8

9

Mộtlầnkhác,VuaKosalachiếnthắngvàthâuđoạttoànthểquânđộicủaVuaAjatasattu(AXàThế),ngoạitrừnhàvua.Khingheđượctinấy,ĐứcPhậtđọclênnhữngcâukệsauđây,vẫncóthểápdụngtrọnvẹntrongthếgianhiệntại,luônluônphảilosợmộtcuộcchiếntànkhốccóthểbùngnổbấtcứlúcnào:

"Mộtngườicóthểcướpbócngườikhác,Cũngnhưcóthểphụcvụngườikia.Nhưngkhibịcướp,Ngườikiachiếmđoạttrởlại.Vàcướpbóc,chiếmđoạt,trởđitrởlạikhôngngừng.NgàynàoquảxấuchưađủduyênđểtrổNgườicuồngsicòtưởngtượng:'Thìgiờđãđến,đâylàmộtdịpmay!'Nhưngkhiquảtrổ,phảichịukhốnkhổ.Ngườisátnhângặpkẻsátnhân.Ngườixâmlăngbịchinhphục.Kẻhỗnhàobịchửimắng,Ngườiưaquấyrầybịphiềnnhiễu.Vậy,theotiếntrìnhdiễnbiếncủahànhviKẻcướpắtbịcướp. "

NhữnglờiĐứcPhậtdạyVuaKosalavềcáchxửsựvớihàngphụnữcũngcónhiềuýnghĩabổích.MộthômVuaKosalađanghầuchuyệnvớiĐứcPhậtthìcóngườiđưatinđếnrằngChánhHậuMallikavừahạsanhcôngchúa.Vuakhôngvui.ỞẤnđộ,thờixưacũngnhưngàynayvẫncònởnhiềunơi,sanhcongáikhôngđượcxemlàmộttinlành,vìmộtvàilýdoíchkỷnhưvấnđềcủahồimônchẳnghạn.Tráihẳnvớitràolưutưtưởngthờibấygiờ,ĐứcPhậtbàytỏlòngtôntrọngvàcangợiđứctánhcủangườiđànbàquabốnđặcđiểmsauđây:

10

"Mộtembégái,TâuĐạiVương,cóthểCònquýhơnđứacontrai.LúctrưởngthànhEmcóthểlàngườitrítuệvàphẩmhạnhvẹntoàn,Biếtkínhnể,tôntrọngmẹchồng,mộtngườivợhiền.ĐứaconmàsaunàyemsẽmangvàolòngCóthểlàmnênđạisựVàtrịvìmộtvươngquốcvĩđại.Đúngvậy,đứaconcủangườivợcaothượngSẽtrởthànhngườihướngđạochânchínhChocảmộtquốcgia."

Tronghàngphụnữcóngườicòntốthơnđànông."Itthihipiekacciyaseyya"lànguyênvăncâuPhậtngôn.GiữaxãhộiẤnđộthớibấygiờ,tronglúcmàngườiphụnữkhôngbaogiờđượcsựkínhnểxứngđáng,lờinóicaoquývàđầyquảcảmấythậtlàmộtkhíchlệlớnlaochonữgiới.

Khihoàngtháihậu,nộitổcủaVuaKosalabănghàvàonăm120tuổi,đứcvualấylàmsầumuộn,đếnbạchvớiĐứcPhậtrằngôngcóthểđổibấtcứvậtgìcủaôngđểtìmlạisựsốngcủangườimàôngquýtrọngvàtrìumếnnhưmẹ.ĐứcPhậtanủinhưsau:

"Tấtcảmọichúngsanhđềuphảichết.Đờisốngphảikếtcuộcbằngsựchết.Cáichếtluônluônởngaytrướcmặt.Cũngnhưmónđồgốm,dầuhầmchínhaykhông,đềucóthểbểvàphảibểmộtngàynào.Đặctính'bể'luônluôndínhliềnvớimónđồgốm. "

VuaKosalarấtthíchnghePháp.DầucôngviệcquốcgiađạisựđađoanthếnàoôngcũngcốgắngtìmcơhộiđếnviếngĐứcPhậtvàắngnghethuyếtgiảng.HaibộkinhDhammacetiya vàKannakatthala Suttađượcgiảngtrongnhữngtrườnghợpấy.

11

12 13

ChánhHậucủaVuaKosala,chếttrướcông,làcongáicủamộtngườilàmtrànghoa.ChịcủaVuaBimbisara(BìnhSaVương)làmộtbàkhác.EmgáicủaônglàchánhhậucủaVuaBimbisara(BìnhSaVương),mẹAXàThế.

VuaKosalacómộthoàngtửtênVidudabha,vềsaunổiloạnchốnglạiông.MẹcủavịhoàngtửấylàcongáicủaMahanamadòngSakya(ThíchCa)vàbàngoạicủahoàngtửlàmộtnôtỳ.KhicướibàmẹcủaVidudabha,VuaKosalakhôngbiếtrằngbàlàconcủamộtnôtỳ.ĐếnlúcVidudabhalớnlên,nghengườitrongthântộcSakya(ThíchCa)nóivậythìlấylàmtứcgiận,quyếtđịnhtànsáthếtdòngSakya(ThíchCa)đểtrảthù.VìVidudabha,vềsauVuaKosalaphảichếtmộtcáchthêthảmtrongmộtcáiđềnngoàithànhphố.Lúcấychỉcómộtngườitùytùngđitheohộgiá.

VuaKosalabănghàtrướcngàyĐứcPhậtnhậpdiệt.

Chúthích:

.SuttaNipata,PabbajjaSutta.↩

.XemChương7,vàTúcSanhTruyệnsố544.↩

.PhạnngữAramachỉcónghĩalàmộtkhuvườn,mộtkhuônviên.LúcĐứcPhậtthọlãnhvườnnày,trênđókhôngcóxâycấtnhàcửa.NgàynaydanhtừAramađượcdùngtrongýnghĩalàmộttuviệntrongđócóchỗởchocáctỳkhưu.↩

.SamyuttaNikaya,phầni,trang64.KindredSayings,I,trang94.↩

.Hoàngtửhiếuchiến,dầutrẻtuổi,cóthểlàmộtđạihọa.Conrắndầunhỏbé,cóthểrấtđộc.Mộtđómlửanhỏcóthểgâyhỏataikhốcliệt.MộtvịtỳkhưutrẻtuổicóthểđắcQuảThánhhoặccópháphọccaosiêu,thôngsuốtGiáoPháp.↩

1

2

3

4

5

6

.XemMahaSupinaJataka,JatakaTranslation,quyểnI,trang188-192,số77.↩

.SamyuttaNikaya,I,68.KindredSayings,I,trang94.↩

.KindredSayings,phầnI,trang104-106↩

.KindredSayings,phầnI,trang109-110.Dhammapada,KinhPhápCú,câu201.↩

.KindredSayings,phầnI,trang110.↩

.XemKindredSayings,phầnI,trang122.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,số89.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,số90.↩

6

7

8

9

10

11

12

13

ConĐườngHoằngPháp

"NhưLaiđãthoátkhỏimọitróibuộc,dầuởcảnhTrờihaycảnhngười.Cácconcũngvậy,hỡicácTỳKhưu,Đãvượtquakhỏimọithằngthúc".

Mahavagga

ConđườngHoằngPhápvừalợiíchvừathànhcôngcủaĐứcPhậtkéodàibốnmươilămnăm.TừlúcThànhĐạo,nămấybamươilămtuổi,chíđếnkhiĐạiNiếtBàn,támmươituổi,ĐứcPhậtkhôngngừngphụcvụnhânloạibằngcảhailối-gươnglànhvàlờidạy.Suốtcảnămtrường,đôikhimộtmình,lắmlúccùngvớimônđệ,NgàiđitừnơinàyđếnnơikhácđểtruyềnbáGiáoPháptrongdângianvàdẫndắtnhiềungườirakhỏivòngcươngtỏacủaluânhồi.

TheokhíhậuởẤnĐộ,trongmùaVassàna,trờimưatầmtãnênĐứcPhậtởlạimộtnơi.ĐócũnglàphongtụccủacácnhàtusĩẤnĐộthờibấygiờ.

Thuởxưa,cũngnhưhiệnnay,ởẤnĐộcóbamùarõrệtlàVassàna(mùamưa),Hemanta(mùađông)vàGimhana(mùanóng).Vassàna,haymùamưabắtđầutừthángAsalhavàkéodàiđếnthángAssayuganghĩalàtừkhoảnggiữathángBảyđếnthángMườiMột,DươngLịch.

TrongmùaVassàna(Hạ),vìmưadầmtầmtãnênmựcnướcsôngrạchthườngdânglêncao,đườngsángậplụt,giaothônggiánđoạn,vàdânchúngphảisốngquanhquẩntrongnhàhaytronglàngvớichútítvậtthựcgìđãđểdànhđượctừcácmùatrước.Trongthờigianấy,cácvịđạosĩkhólòngđiđượcđóđâyđểgiảngđạo,khólòngdichuyểnmàkhôngxúcphạmđếnsanhmạngcủabaonhiêuloàiđộngvật,tìmsốngởmộtnơiítcònkhôráo,haytổn

hạiđếncâycỏmùamàng.Dođó,cáctusĩ,kểcảcácđệtửcủaĐứcPhật,thườngtạmngưngmọihọatđộngphảidichuyểnđểrútvềnhữngnơivắngvẻ.

Theothường,ĐứcPhậtvàcácđệtửNgàiđượccungthỉnhvềancưkiếthạởcáctuviệnhaynhữngkhuvườnẩndật.ĐôikhicácNgàicũngrútvàorừngsâu.Vàonhữnglúcấy,ĐứcPhậtởđâuthìdânchúngtrongvùngkéođếnnghePhápvàcốtậndụngthờigianấyđểtạophước.

HaiMươiHạĐầuTiên.

HạĐầuTiên-tạiBenares(BaLaNại).

SaukhiVậnChuyểnPhápLuânchonămvịđệtửtrongngàytrăngtrònthángAsalha,ĐứcPhậtnhậpHạđầutiêntạivườnLộcUyển,Isipatana,gầnBenares(BaLaNại).Lúcấyởđâychưacónhàcửahaytuviện.TrongHạnày,NgàicảmhóaYasa.

HạThứNhì,ThứBaVàThứTư-tạiRajagaha.

Rajagaha(VươngXáThành)làkinhđôcủaVươngQuốcMagadha(MaKiệtĐà),dướitriềuVuaBimbisara(BìnhSaVương).DolờithỉnhcầucủavuatrướcngàyBồTátThànhĐạo,ĐứcPhậttrởlạiviếngthànhRajagaha,vàtrongdịpnàyVuaBimbisaradânglênĐứcPhậtvàchưđệtửNgàikhuRừngTre,Veluvana(TrúcLâm).Nơiđâyvắngvẻ,thậtlàchỗtrúngụlýtưởngcủahàngtusĩvìkhôngquáxacũngkhôngquágầnđôthị.ĐứcPhậtnhậpHạbanămliêntiếptạinơinày.

HạThứNăm-tạiVesali.

MùaHạnàyĐứcPhậtngựtrongmộttịnhthấttạiMahavana(ĐạiLâm)gầnthànhVesali(VệXá).Ởđây,đượctinĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)lâmbệnhtrầmtrọng,Ngàiđilầnvềđếntậnphòng,thuyếtPhápchocha

nghe.ĐứcvuatứckhắcđắcQuảALaHán,nhậpDiệtThọTưởngĐịnh(đạiđịnh)trongbảyngàyvàviêntịchluôn.

CũngtrongHạnàyĐứcPhậtchophépsánglậpGiáoHộiTỳKhưuNi,theolờithỉnhnguyệncủaBàMahaPajapatiGotami.

Saukhicửhànhlễhỏatángđứcvuaxong,BàMahaPajapatiGotamiđếnhầuPhật,lúcấyđangtạmngựtạiNigrodharama,vàxinphépchohàngphụnữđượcgianhậpvàoGiáoHội.NhưngĐứcPhậttừchốivàtrởvềtịnhthấttạithànhVesali.BàPajapatiGotamimuốnxuấtgiađếnđỗi,cùngvớicácmệnhphụphunhândòngSakya(ThíchCa)vàdòngKoliya,đibộtừKapilavatthu(CaTỳLaVệ)đếnVesali,vànhờsựhỗtrợcủaĐứcAnanda,đượcphépxuấtgiavàthànhlậpGiáoHộiTỳKhưuNi.

HạThứSáu-tạiđồiMankula,trongKosambi,gầnAllahabad.

CũngnhưtrướckiaNgàidùng"ĐôiPhépLạ"-YamakaPatihariya (làmcholửavànướctừlỗchânlôngphunra)đểchếngựtínhngãmạncủathânbằngquyếnthuộctạiquênhà,nơiđâyNgàidùnglạiphépấylầnthứnhìđểthâuphụcnhữngngườikhácđạo.

HạThứBảy-tạicungTrờiTavatimsa(ĐạoLợi).

VàingàysaukhihạsanhTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)thìHoàngHậuMahaMaya(MaDa)thănghàvàtáisanhvàocungTrờiTusita(ĐấuXuấtĐà).TrongHạthứbảyĐứcPhậtthuyếtAbhidhamma(ViDiệuPháp)chochưThiênởcungTrờiĐạoLợi,vàvịTrờitrướckialàHoàngHậuMaDa,từĐấuXuấtĐàđếnĐạoLợinghePháp.

MỗingàyĐứcPhậttrởvềquảđịacầu,tómtắtbàiPhápđểchoĐứcSariputta(XáLợiPhất)giảngrộnggiáolýấychohàngđệtử.TạngViDiệuPhápcònlưutruyềnđếnnaylàbàiPhápđầyđủchitiếtdoĐạiĐứcSariputta

1

(XáLợiPhất)truyềndạy.KinhsáchghirằngsaukhinghexongnhữngthờiPhápnày,vịTrờitrướckialàmẹcủaTháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)đắcQuảTuĐàHườn.

HạThứTám-tạirừngBhesakala,gầntảngđáSumsumara,trongquậnBhagga.

HạThứChín-tạiKosambi.TrongHạnàycóbàMagandiyatựtạochomìnhmộtmốihậnthùsâusắcđốivớiĐứcPhậtvàtìmmọicơhộiđểbêuxấuthanhdanhcủaNgài.MagandiyalàmộtthiếunữxinhđẹpsanhtrưởngtrongmộtgiađìnhthuộcgiaicấpBàlamôn.Chamẹnàngkénrể,muốnchỉgảnàngchongườithậtxứngđáng.

Ngàykia,lúcquansátthếgian,ĐứcPhậtnhậnthấyhaiôngbàđãhộiđủduyênlành,tinhthầnpháttriểnđầyđủ.VìlòngtừbimuốntếđộhaiôngbànênĐứcPhậtngựđếnnơi,lúcôngđangcúngtếThầnLửa.VịBàlamônlấylàmsaymêtrướchìnhdángtốtđẹpcủaĐứcPhậtvànghĩthầmrằngđâyquảthậtxứngđánglàrểđôngsàngmàônghếtlòngmongmỏitừlâu.ÔngliềnthỉnhĐứcPhậtởnánlạichờôngđimộtchútsẽtrởlạivàvộivãchạykêucongái.LúcấyĐứcPhậtcốýgiậmdấuchântrênmặtđấtrồiđisangmộtchỗkhácgầnđó.Khingườibàlamôndẫnvợvàcôcongáiănmặcđẹpđẽđếnnơithìchỉnhìnthấydấuchân.Bàvợgiỏivềkhoatướngsố,biếtrằngdấuchânnàykhôngphảicủangườitầmthườngmàphảilàcủangườirấttrongsạch,đãtậndiệtmọidụcvọng.ÔngBàlamônchếnhạovợvànhìnthấyĐứcPhậtcáchđókhôngxa,ôngdẫnconđến,đềnghịgảchoNgài.ĐứcPhậtmôtảcáchNgàichếngựdụcvọngnhưsau:

2

"ĐãnhậnthấyÁiDục,BấtMãnvàThamVọngTakhôngthíchthútrongdụclạccủaáitình.Cơthểđầyôtrượcnàylàgì?Takhôngbaogiờmuốnsờchạmđếnnó,Dầuchỉđụngbằngchân."

Ngheđếnđây,haiôngbàBàlamônchứngngộĐạoQuảANaHàm,tầngthánhthứba.NhưngcôMagandhiyakhônghiểu,ngỡrằngnhưthếlàchửimắng,làmnhụccô,nênlấylàmtứcgiận.Bịchạmtựái,cônghĩ:"Nếungườinàykhôngcầnđếntathìcứnóithật,vànhưvậylàhoàntoànthíchđáng.Tạisaoôngtalạituyênbốrằngcơthểnàyđầyôtrược?Haylắm!Ôngtasẽthấy,dosựsanhtrưởngtronggiaicấpBàlamôn,dogiatộc,dođịavịxãhội,tàisảnvàduyêndángtrẻsoncủata,tasẽcómộtngườichồngxứngđángvàchừngđótasẽbiếtlàmnhữnggìphảilàmđốivớiSaMônGotama(CồĐàm)."

VềsaubàtrởnênthứhậucủaVuaUdena.Dựatrênquyềnthếlúcbấygiờ,bàđútlótvàxúigiụcngườimắngchửivàxuađuổiĐứcPhậtrakhỏithànhphố.KhiĐứcPhậtvàothành,nhữngngườiấyhôtongayđếnNgài:

"Ônglàtêntrộm,làtênkhờdại,làngườiđiêncuồng,làconlạcđà,làbò,làlừa,làchúngsanhởđịangục,làthúvật.Ôngkhôngmonggìđượclênnhàncảnh.Hìnhphạtvàkhổcảnhlàtấtcảnhữnggìôngcóthểmongđợi."

ĐạiĐứcAnandakhôngthểchịuđựngnhữnglờinguyềnrủatụctằnnhưvậy,đếnhầuPhậtvàbạch:

"BạchĐứcThếTôn,ngườitađangchửirủavànhụcmạchúngtathậmtệ.XinNgàichodờiđinơikhác."

-NàyAnanda,bâygiờtanênđiđâu?

-BạchĐứcThếTôn,đếnmộtthịtrấnkhác.

2

3

-Nếuởnơiấyngườitacũngchửirủavànhụcmạtanhưvậyrồitasẽđiđâu?

-BạchĐứcThếTôn,lạiđiđếnmộtnơikhácnữa.

-NàyAnanda,khôngnênnóivậy.Nơinàogặpchuyệnkhókhăn,chínhnơiấytaphảigiànxếpổnthỏa.Vàchỉkhigiànxếpxongtamớicóquyềnđinơikhác.NhưngnàyAnanda,aichửirủanhụcmạta?

-BạchĐứcThếTôn,aicũngchửirủata.Nhữngngườicùngđinhnôlệvàtấtcảmọingười.

ĐứcPhậtnhâncơhộidạyĐạiĐứcAnandahànhphápnhẫnnhụcnhưsau:

"1.Nhưvoichiếnởtrậnđịa,hứnglãnhlàntênmũiđạntừbốnphíadồndậpbắntới,dườngthếấy,taphảichịuđựngnhữnglờinguyềnrủachửimắngtừmọinơi.Đúngthậtvậy,phầnđôngsốngkhônggiớiđức.

2.Nhiềuvoingựađượcdẫnđếnchỗvuaquantụtập.Giữađámđôngvoingựaấy,vuachọnconnàothuầnthụcnhấtđểcưỡi.Giữađámđôngconngười,caothượngnhấtlàngườicógiớiđứcthuầnthục,chịuđựngnhữnglờinguyềnrủa.

3.Quýbáuthay!Nhữngconlừathuầnthục,nhữngconngựarặcgiốngcủaxứSindhvànhữngthớttượngsangtrọngcóngà.Nhữngconngườithuầnthục,giớiđứctrangnghiêmlàhơntấtcả."

VàĐứcPhậtdạythêmĐứcAnanda:

"Khôngnênlongại,nhữngngườinàychỉchửimắngtrongbảyngày.Đếnngàythứtámhọsẽlặngyên.MộtchuyệnkhókhănxảyđếnĐứcPhậtkhôngthểkéodàiquábảyngày."

HạThứMười-tạirừngParileyyaka.

4

5

TronglúcĐứcPhậtngựtạiKosambi,mộtvụtranhluậnxảyragiữahainhómtỳkhưu-mộtnhómgiỏivềKinhvàmộtnhómgiỏivềLuật-vìcómộtvịphạmnhằmmộtgiớinhỏcóliênquanđếncáchthứcsửdụngphòngvệsinh.Nhữngngườiủnghộcũngchialàmhaiphe.ĐứcPhậtbổnthânđứngragiànxếpcũngkhôngxong.Haibênđềutỏracótánhgâygỗ,vàniềmbấthòangấmngầmtiếpdiễn.ĐứcPhậtsuynghĩ:

"Trongtìnhtrạnghiệntại,đámđôngngườinàycốtâmmuốnlấnápnhau,khiếnchonhữngngàyancưkiếthạcủatatrởnênbấtổn.HơnnữachúngTăngởđâykhôngđểýđếnlờidạycủata.Haylàtarờikhỏiđámđôngđểẩndậttrongrừngsâu".

Liềnđó,khôngchochưTăngbiết,Ngàimộtmìnhrađi,đếnkhurừngParileyyaka,vànhậpHạdướigốcmộtcâysala(longthọ)tươiđẹp.

Theotíchchuyệnđượckểlại,trongthờigiannàycómộtconvoivàmộtconkhỉtheohầucậnvàlolắngmọinhucầuchoĐứcPhật.

HạThứMườiMột-tạiEkanala,mộtlàngtheođạoBàLaMôn.

BàikinhKasibharadvajaSutta thuậtlạinhưsau:

MộtthờikiaĐứcPhậtngựtạiEkanalatrongDakkhinagiri,mộtlàngtheoBàLaMônGiáocủaxứMagadha.LúcấylốinămtrămtaycàylàmviệcchoôngBàlamônKasibharadvajasắpsửarađồng.ĐứcPhậtđắpymangbátđếnnơingườitađangphânphốivậtthựcvàđứngsangmộtbên.VịBàlamônKasibharadvajathấyvậynói:"NàyTônGiả,tôicàyvàgieo.Saukhicàyvàgieo,tôiăn.Ôngcũngvậy,nàyTôngiả,ôngcũngphảicàyvàgieo,saukhiđãcàyvàgieo,ôngsẽăn."

-NàyÔngBàLaMôn,NhưLaicũngcàyvàgieovậy.Đãcàyvàgieoxong,NhưLaiăn.

6

7

-Nhưngnàotôicóthấyđâucáicày,cáiáchhaycáilưỡicày,cũngkhôngthấybòhaycâyroibòcủaTônGiảGotama(CồĐàm),mặcdầuTônGiảnói:"NhưLaicũngcàyvàgieo.Đãcàyvàgieoxong,NhưLaiăn".

TônGiảtựxưnglànôngdân,nhưngchúngtôicóthấyđâulằncàycủaTônGiả.VậyxinTônGiảchochúngtôibiếtôngcàyởđâu?

ĐứcPhậttrảlời:

"Đứctin(saddha)làhộtgiống,giớiluật(tapo)làmưa,trítuệ(panna)làáchcàyvàcâycày,hạnhkhiêmtốn(hiri)làcáncày,tâm(mano)làdâycương,vàniệm(sati)làlưỡicàyvàroibò.

"NhưLaisốngvớilụccănthuthúc,nóinăngvàẩmthựctiếtđộ.NhưLaiđãdùnghạnhchânthậtđểcắtđứtnhữngcọngcỏdại.ThànhđạtĐạoQuảTốiThượng(ALaHán)làmởdâythảbò.

"Tinhtấn(viriya)làloàithúchởnặngđãđưaNhưLaiđếntrạngtháikhôngbịtróibuộc(NiếtBàn).

"Trựcchỉthẳngtiến,bấtthốichuyểnvàđãđi,khôngcònsầumuộn.

"Đó,lằncàycủaNhưLaiđượcthựchiệnnhưthếđó.HậuquảcủanólàtrạngtháiBấtTử.

"Đãkéoxonglằncàythìkhôngcònphiềnmuộnâusầunữa."

Nghexong,vịBàLaMônKasibharadvajabớiđầymộtchéncơmtrộnsữa,dângđếnĐứcPhậtvànói:"VậyxinTônGiảGotama(CồĐàm)độchéncơmtrộnsữanày!TônGiảquảthậtlàmộtnôngdânvìNgàiđãtrồngmộtloạicâytrổtrái'BấtTử'."

Tuynhiên,ĐứcPhậttừchốikhôngnhậnchéncơm.Ngàidạy:

"VậtthựcnhậnlãnhdosựthuyếtgiảnggiáolýlàkhôngthíchnghiđểNhưLaidùng.NàyÔngBàLaMôn,đólàthônglệcủaBậcĐạiGiác.ĐấngChánhBiếnTrikhôngthểdùngvậtthựcấy.Khinàotruyềnthốngnàycònđượcgiữgìnthìđólàchánhmạng.

"Chỉdùngnhữngvậtthựcvàẩmthựchoàntoàntrongsạchbởivìbậcthánhnhântĩnhlặnglàthửaruộngphìnhiêuđểchonhữngaimuốn,cóthểgieotrồnghộtgiốngtốt."

HạThứMườiHai-tạiVeranja.

MộtvịBàlamônởVeranjangheĐứcPhậtngụtạiquêmìnhcùngvớiđôngđảochúngTăng,gầncâyNimbacủaNalerunênđếnhầuNgàivànêulênnhiềucâuhỏicóliênquanđếnphẩmhạnhcủaĐứcPhật.Saukhiđượcnghelờigiảiđáp,vịBàlamônlấylàmhoanhỷ,xinquyyTamBảovàcungthỉnhĐứcPhậtvàchưTăngởlạinhậpHạtạiVeranja.ĐứcThếTônnhậnlờibằngcáchgiữimlặng.

Bấthạnhthay,ngaylúcấytạiVeranjacónạnđói.DođóĐứcPhậtvàchưTăngphảidùngthứcăncủangựa.MộtngườiláingựacólòngtốtdângthứcăncủangựacònlạivàĐứcPhậtchiasớtphầnvậtthựcấymộtcáchhoàntoànbìnhthản.

Trongkhoảngthờigianấy,NgàiXáLợiPhất,mộthôm,saukhixuấtthiền,đếnhầuPhậtvàcungkínhbạch:"BạchhóaĐứcThếTôn,GiáoPhápcủavịPhậtnàotồntạilâudàivàGiáoPhápnàokhôngtồntại?"ĐứcPhậttrảlờirằngGiáoPhápcủachưPhậtVipassi,SikhivàVessabhukhôngtồntạilâudàicònGiáoPhápcủachưPhậtKakusandha,KonagamanavàKassapatồntạilâudài.8

ĐứcPhậtdạyrằngsựkiệnnàydomộtvàivịPhậtkhônggiảngdạycặnkẽgiáolývàkhôngbanhànhgiớiluậtđểgiữhàngmônđệtrongnếpsốngkỷcươngvàcónhữngvịPhậtđãlàmđầyđủcácđiềuấy.

NhânđóNgàiSariputta(XáLợiPhất)cungkínhxinĐứcPhậtbanhànhnhữnggiớicănbản(Patimokkha,giớibổn)đểtrongtươnglaicóthểgiữchưTăngtrongnếpsốngkỷcương,vàđờisốngThiêngLiêngPhạmHạnhđượctồntạilâudài.

-Hãynhẫnnại,Sariputta(XáLợiPhất),hãynhẫnnại.

VàĐứcPhậtdạythêm:

"ChỉcóNhưLaibiếtchừngnàolàđúnglúc.ChođếnkhicómộtvàitrườnghợphoenốphátsanhtronghàngTăngchúngNhưLaikhôngbanhànhnhững"PhươngTiệnKỷLuật"vàđặtra"GiớiLuậtCănbản"(Patimokkha)chohàngmônđệ.ChừngnàocótrườnghợphoenốxảydiễntronghàngTăngchúng,chỉđếnchừngấyNhưLaimớibanhànhnhững"PhươngTiệnKỷLuật"vàđặtra"GiớiluậtCănBản"đểtậndiệtcácônhiễmấy.

"NàySariputta(XáLợiPhất),chừngnàochúngTăngđạtđếnmứccaothượnglâudài(rattannu-mahattam),pháttriểnđầyđủ(vepulla-mahattam),tăngtrưởnglợiích(labhagga-mahattam),vàpháphọcuyênbác(bahussuta-mahattam)thìtrườnghợphoenốsẽphátsinhtrongTăngchúng.ĐếnchừngấyNhưLaisẽbanhànhnhữngPhươngTiệnKỷLuậtvàGiớiLuậtCănBảnđểngănngừanhữngđiềuônhiễmấy.

"NàySariputta(XáLợiPhất),hiệnnayGiáoHộicácđệtửkhôngcóđiềugìbấtổn,khôngcónhữngkhuynhhướngxấuxa,khôngônhiễm,trongsạchvàgiớihạnhtrangnghiêm.NgườicuốicùngtrongnămtrămđệtửcũngđãNhậpLưu,khôngcònphảibịrơilạinữa,đãvữngchắcvàđangtiếnđếngiácngộ."9

(MùanhậpHạtạiVeranjalàđầuđềcho"LờiGiớiThiệu"quyểnParajikatrongtạngLuật).

KhiraHạnàyĐứcPhậttiếptụcduphươnghoằngđạođếnSoreyya,Samkassa,Kannakujja,Payaga,vàquasông,ghélạiítlâutạiBénaresvàtừđótrởvềVesalingựtạiđồiTháptrongMahavana(ĐạiLâm).

HạThứMườiBa-tạitảngđáCaliya.

HạThứMườiBốn-tạiJetavana,kỳViên,Savatthi.

ĐạiĐứcRahula(LaHầuLa)thọCụTúcGiớinămnàykhiNgàiđúnghaimươituổi.

HạThứMườiLăm-tạiKapilavatthu(CaTỳLaVệ).

CáichếtthêthảmcủaVuaSuppabuddha(ThiệnGiác)xảyratrongHạnày.VuaoángiậnĐứcPhậtvìNgàirađi,bỏcongáivualàCôngChúaYasodhara(DaDuĐàLa).

CũngnênghinhậnrằngĐứcPhậtchỉnhậpHạmộtnămnơichônnhaucắtrúncủaNgài.

HạThứMườiSáu-tạithànhAvali.

TrongHạnàyĐứcPhậtthâuphụcquỷAlavaka(DạXoa),cótiếnglàthườngănthịtngười.

Alavakalàmộtconquỷhungtợn,lấylàmtứcgiậnkhithấyĐứcPhậtởtrongnhàcủanó.QuỷAlavakaliềnđếntrướcmặtĐứcPhậtvàbảoNgàirađi.ĐứcPhậtnói:"Được,tốtlắm",vàđira.Alavakalạibiểuđivào.ĐứcPhậttrởvô.Lầnthứnhì,rồilầnthứba,nólạibiểunhưvậy.ĐứcPhậttuânlời.Nhưngđếnlầnthứtư,NgàitừchốivàbảoAlavakamuốnlàmgìthìcứlàm.

-Được,nàyôngSaMôn,tôihỏiôngmộtcâu,nếuôngkhônggiảiđápđược,tôisẽphântántâmông,hoặccắtxẻtimông,hoặcnắmchânôngquăngtuốtquaphíabênkiasôngHằng.

-Khôngthểđược,trênthếgiannàyNhưLaikhôngthấyai,dầulàchưThiên,samôn,bàlamônhaytrongđámđôngTrờivàngười,khôngaicóthểphântántâmNhưLai,hoặccắtxẻtimNhưLai,hoặcnắmchânNhưLaicốquăngquaphíabênkiasôngHằng.Tuynhiên,ĐạoHữumuốnhỏiviệcgìcứhỏi.

Alavakaliềnnêulêncâuhỏisauđây:

"Vậtsởhữuquýnhấtcủaconngườilàgì?Điềugì,nếuthựchànhđúng,sẽđemlạihạnhphúc?Hươngvịnàongọtngàohơntấtcả?Sốngthếnàogọilàcaothượngnhất?"

ĐứcPhậttrảlời:

"Đứctinlàvậtsởhữuquýnhấtcủaconngười.GiáoPháp,nếuthựchànhđúng,sẽđemlạihạnhphúc.Đứchạnhchânthậtquảlàhươngvịngọtngàonhất.Sốngvớitrítuệđượcxemlàcaothượngnhất."

Alavakalạihỏitiếp:

"Làmcáchnàovượtquatrậnthủytai?Làmsaovượttrùngdương?Làmcáchnàochếngựsầumuộn?Tựthanhlọcbằngcáchnào?"

ĐứcThếTôntrảlời:

"Vượtquatrậnthủytainhờniềmtin.Nhờđứckiêntrì,vượttrùngdương.Chếngựsầumuộnbằngtinhtấn.Tựthanhlọcbằngtrítuệ."

Alavakalạihỏithêm:

"Thànhđạttrítuệbằngcáchnào?Làmsaomưutìmsựnghiệp?Thànhđạtdanhvọngbằngcáchnào?Cáigìlàmchotìnhbằnghữutrởnênkhắngkhít?Từthếgiannàysangcõikhác,Làmthếnàotránhkhỏisầumuộn?

ĐứcPhậtđáp:

"Ngườikiêntrì,sángsuốtcóniềmtin,thànhđạttrítuệbằngcáchlắngngheGiáoPhápcủabậcĐạiGiác,cókhảnăngdẫnđếnNiếtBàn.

Ngườilàmcôngviệcthíchnghimộtcáchkiêntrì,cầnmẫn,sẽtìmđượcsựnghiệp.

Nhờhạnhchânthật,thànhđạtdanhvọng.

Đứcquảngđạikhoandunglàmchotìnhbằnghữutrởnênkhắngkhít.

Ngườicưsĩthànhthật,cóđượcbốnphẩmhạnh:chânthật,giớiđức,canđảmvàrộngrãibốthí,sẽkhôngbuồnphiềnsầumuộnsaukhiquađời.

Đượcrồi,ĐạoHữuhãyđihỏicácvịsamônvàbàlamônkhácxemhọcógìquýbáu,caothượnghơnchânthật,tựkiểmsoát,quảngđạivànhẫnnạikhông?"

AlavakađãamhiểunhữnglờiPhậtdạynênbạch:

10

"Đãthấuhiểubíquyếtđểmưucầuanlạctrongtươnglai,vậytôicònphảiđihỏicácvịsamônvàbàlamônkháclàmgì?ĐứcThếTônhômnayquanglâmđếnAlavichínhvìsựanlànhcủatôi.Tôiđãthấuhiểurằngcủabốthísẽđemlạiquảlànhphongphú.Từlàngnàysanglàngkhác,từđôthịnàyđếnthịtrấnkia,tôisẽthênhthangđóđâyđểtándươngcôngđứccủabậcChánhBiếnTrivàtánhcáchtoànthiệncủaGiáoPhápCaoThượng."

HạThứMườiBảy-tạiRajagaha.

HạThứMườiTám-tạitảngđáCaliya.

HạThứMườiChínVàHaiMươi-tạiRajagaha.

ĐứcPhậtvàAngulimala

ĐứcPhậtthâuphụctênsátnhânhungtợnAngulimalatronghạthứhaimươi.LúcnhỏôngnàytênAhimsaka(ngườivôtội).ChaônglàquốcsưcủavuaxứKosala.ÔngănhọcởTaxila,mộttrungtâmgiáodụctrứdanhthờixưa,vàtrởthànhvịđệtửlỗilạcvàthântínnhấtcủamộtôngthầyrấtdanhtiếng.Bấthạnhthay,vìthếmàbạnbèôngnảysanhlòngganhtị,bàyđiềugièmxiểmvàthànhcôngđầuđộctưtưởngcủathầy.Ôngnàytinlời,lấylàmtứcgiận,vàkhôngkịpnghĩsuyhaydòxét,mưuhạiAhimsakabằngcáchtruyềnlệnhchoôngnàyphảiđemđếnmộtngànngóntayngười,ngónútởbàntaymặt,dânglênôngđểlàmlễthọgiáo.Mặcdầukhôngvui,Ahimsakagượnggạovânglờithầy,đivàorừngJalini,tạiKosala,vàbắtđầuchuỗidàinhữngcuộcsátnhânghêtởm,đểchặtlấyngóntay.Banđầuôngxỏxâucácngóntaylại,treolêncànhcây.Nhưngvìkênkênvàquạđếnănnênôngđeotrêncổnhưmộttrànghoalàmbằngngóntayngười,giữchokhỏibịmấtvàđểdànhchođủsốcầnthiết.Dođócótên"Angulimala",cónghĩalà"trànghoakếtbằngngóntay".

11

12

Kinhsách ghirằngkhiôngđểdànhđượcchíntrămchínmươichínngónthìĐứcPhậtxuấthiện.NhìnthấyĐứcPhật,Angulimalamừnglắm,nghĩrằngđâylàcơhộiđểônghoàntấtsứmạng.

ÔngliềnrảobướcthẳngtớiĐứcPhật,tayrútgươmrakhỏivỏ.

ĐứcPhậtdùngthầnthôngtạonhữngtrởngạilàmchoAngulimalachạytheokhôngkịp,dầucốhếtsứcrượtbắt.Mệtmỏihếtsức,mồhôinhễnhại,ôngdừngchânlạivàcấttiếnggọi:"Hãydừnglại,ôngsamôn".

ĐứcThếTôntừtốnđáp:

"MặcdầuNhưLaiđi,NhưLaiđãdừngbước.Còncon,Angulimala,hãydừngbước."

Tênsátnhânsuynghĩ:"Cácvịsamônnàyluônluônnóithật.Vịnàynóirằngôngtađãdừngbước,còntathìkhôngdừng.Thếlànghĩalàmsao?"

Angulimalaliềnhỏithêm:"NàyÔngSaMôn.Ôngcònđi,chínhtôiđãdừng.Ônglạinóirằngtôikhôngdừngcònôngthìđãdừng.Xinhỏi,nàyÔngSaMôn,lờinóicủaôngcóýnghĩagì?"

ĐứcPhậtdịudàngđáp:"Đúngvậy,Angulimala,NhưLaiđãdừngbước,dừngluôn,mãimãi.NhưLaiđãtừkhước,dứtbỏ,khôngcònhànhhunghaygâytổnthươngchomộtsanhvậtnào.Cònchínhconkhônggiữlạibàntayđẫmmáu,vẫnsáthạiđồngloại.Vậy,NhưLaiđãdừng,cònconthìvẫntiếptục."

ĐếnđâynghiệptốtcủaAngulimalamauchóngtrồilênmặt.ÔngnghĩrằngvịsamônnàychắckhôngphảiaikháchơnlàĐứcPhậtGotama(CồĐàm),quanglâmđếnđâyvìlòngbimẫn,muốntếđộmình.Nghĩvậy,ôngliềnvứt

12

đitấtcảvõkhí,rồiđếngầnĐứcPhật,đảnhlễNgàivàxinquyy.VềsauĐứcPhậtchấpnhậnôngvàoGiáoHộiTăngGiàCaoThượngbằngcáchthốtralời:"EhiBhikkhu!""HãyđếnđâyTỳKhưu!"

TinAngulimalaxuấtgiatỳkhưuvớiĐứcPhậtđượctruyềnrộngrakhắpxứ.RiêngVuaKosalacảmthấynhẹnhàngnhưthoátkhỏinạn,vìAngulimalaquảthậtlàmộtđạihọachodânchúngtrongxứ.

NhưngtâmcủaTỳkhưuAngulimalavẫnkhôngantĩnhbởivìluônluônNgàitưởngnhớđếndĩvãngtộilỗicủamìnhvànhữngtiếngkêulathankhóccủacácnạnnhân.Chíđếnnhữnglúcmộtmìnhhànhthiềnởnơivắngvẻcũngkhôngquênđược.Ngàykia,khiđitrìbìnhngoàiđường,ngàibịngườitadùnggậygộcđánhđậpvàchọiđávàomình,phảiđivềchùavớiđầucổđầythươngtích,máuchảydầmdề,mìnhmẩychỗbịbầmdập,nơibịcắtđứt,mộtcơhộiđểĐứcPhậtnhắclạirằngđólàhậuquảbấtthiệncủanhữnghànhvihungbạocủangàitrongquákhứ.

Ngàynọ,lúcđibát,TỳKhưuAngulimalathấymộtngườiphụnữsắplâmbồnđanggặpkhókhăn,rênxiếtbênđường.Độnglòngbimẫn,NgàiđemcâuchuyệnđauthươngấybạchlạivớiĐứcPhật.ĐứcPhậtkhuyênNgàihãyquàytrởlại,đọcnhữnglờixácnhậnsauđây-nhữngcâunàyvẫncònđượclưutruyềnđếnnaydướitựađềAngulimalaParitta:

"NàyĐạoHữu,từngàyđượcsanhvàoThánhtộc(nghĩalàtừngàytôixuấtgia),tôichưahềcốýtiêudiệtđờisốngcủamộtsinhvậtnào.Dolờichânthậtnày,ướcmongcôđượcvuôngtrònvàconcủacôbìnhanvôsự."

NgàiAngulimalahọcthuộclòngbàikinh,rồiđiđếnnơi,ngồicáchngườiphụnữmộtbứcmàn,đọclại.Ngườimẹđaukhổliềnsanhđượcdễdàng.ĐếnnaybàikinhParitta nàyvẫncòncônghiệu.13

Vềsau,vàođúngthờikỳ,ĐạiĐứcAngulimalađắcQuảALaHán.KhinhắcđếnđườnglốiĐứcPhậtcảmhóaNgài,ĐạiĐứcAngulimalanói:

"Cónhữngsanhvậtbịkhắcphụcbằngvõlực,Bằngcùmóchayroivọt.Nhưngtađây,đượcthuầnhóadomộtnhânvậtKhôngcầnđếngậygộc,cũngkhôngdùnggươmđao

Tronghaimươilămnămcònlại,ĐứcPhậtsốngphầnlớnởSavatthi,tạiJetavana(KỳViênTịnhXá)dotrưởnggiảAnathapindika(CấpCôĐộc)kiếntạovàphầnkháctạiPubbaramadobàVisakhadâng.

14

Chúthích:

.XemChương8.↩

.Tanha(ÁiDục),Arati(BấtMãn)vàRaga(ThamVọng)làbangườicongáicủaMaVương.↩

.BuddhistLegends,phầni,trang274.↩

.Dhammapada,KinhPhápCú,câu320,321,322.↩

.XemBuddhistLegends,tậpi,tr.176.↩

.Dhammapadatthakatha,bảnChúgiảiKinhPhápCú,KosambakaVatthu.↩

.SuttaNipata,trang12.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

.VinayaPitaka,TạngLuật,bàikinhSuttavibhanga(Parajika)tr.1-11,MissI.B.Horner,BookofTheDiscipline,phần1,trang1-23.↩

.ĐứcPhậtmuốnámchỉĐạiĐứcAnanda.↩

.XemKindredSayings,phầnI,trang276-277.↩

.PsalmsoftheBrethren,trang318-325.XemAngulimalaSutta,MajjhimaNikaya,kinh86,tập2,trang97.↩

.PsalmsoftheBrethren,trang320-321.↩

.KinhBảovệ.↩

.PsalmsoftheBrethren,trang328.↩

8

9

10

11

12

13

14

ĐờisốnghằngngàycủaĐứcPhật

"ĐứcThếTônđãtựgiác.NgàihoằngdươngGiáoPhápĐểgiácngộkẻkhác."

MajjhimaNikaya

ĐứcPhậtcóthểđượcxemlàvịgiáochủhoạtđộngtíchcựcvànhiệtthànhnhấttrênthếgian.Ngàiluônluônbậnrộnvớicôngviệcđạopháptrọnngày,ngoạitrừnhữnglúccầnphảiđểýđếnvàinhucầuvậtchất.ChươngtrìnhhoạtđộngcủaNgàiđượcsắpxếprấtcóquycủvàmựcthước.Đờisốngbêntronglàhànhthiền,tĩnhtâmvàchúngnghiệmhạnhphúcNiếtBàn.Bênngoàilàphụcvụvịtha,nângđỡphẩmhạnhcủachúngsanhtrongkhắpthếgian.ChínhNgàitựgiác,rồitậnlựccốgắnggiácngộngườikhác,dẫndắtchúngsanhrakhỏimọiphiềnlụycủađờisống.

HoạtđộnghằngngàycủaĐứcPhậtchialàmnămgiaiđoạn:1.Buổisáng.2.Buổitrưa.3.Canhđầu.4.Canhgiữa.5.Canhcuối.

Buổisáng

Thườngngày,lúccòntảngsángsớm,ĐứcPhậtdùngthiênnhãnđểquansátthếgian,xemcóaicầnNgàitếđộ.Nếuthấycóngườicầnhỗtrợtinhthầnthìkhôngđợithỉnhcầu,Ngàitựýđếnđểdẫndắtngườiấyvàochánhđạo.Ngàiđibộ.NhưngmộtđôikhiNgàicũngdùngphépthầnthôngbaytrênkhôngtrung.Thôngthường,chínhNgàitựýđiđếnnhữngngườihưhènônhiễm,nhưtêncướpsátnhânhungtợnAngulimalavàquỷDạXoa,bạotànácđộc.NhưngcôbéVisakhacótâmđạonhiệtthànhvànhàtriệuphúAnathapindika(CấpCôĐộc)vànhữngbậcthiệntrínhưSariputta(XáLợiPhất)vàMoggallana(MụcKiềnLiên)thìtìmđếnthọgiáođểđượcNgàidẫndắt.

Trongkhitếđộthếgian,nếukhôngcóaithỉnhvềtraităng,ĐứcPhật-ngườimàcácbậcvuachúađềutônsùngkínhnểvàkhấuđầuđảnhlễmỗikhiđếntrướcmặt-đitrìbìnhkhấtthựctrêncácnẻođường,khithìmộtmình,lúcthìvớichúngTăng.Imlặngđứngtrướccửatừngnhà,khôngthốtramộtlời,Ngàithọlãnhvậtthựcnàomàtâmtrongsạchbốthícủathiệntínhoanhỷsớtvàobát,rồitrởvềchùa.Chođếnnămtámmươituổi,mặcdầuđauốmbấtthường,NgàivẫnđitrìbìnhtrongthànhVesali.

ĐứcPhậtthọthựctrướcngọ.SauđóchưvịtỳkhưuhợplạingheNgàithuyếtmộtbàiPhápngắn.SauthờiPháp,ĐứcPhậtbanlễquyyTamBảo,truyềnNgũGiới,vànếucóvịnàođạtđếntrìnhđộtinhthầnđầyđủ,NgàichỉdẫnvàoThánhĐạo,ConĐườngGiảiThoát.Mộtvàivịđếngầnđểxinđềmụchànhthiềnthíchhợptheotâmtánhmình.Nếucólờithỉnhnguyện,đôikhiNgàicũngbanhànhlễxuấtgia.

Buổitrưa

Saukhigiảngdạyhoặckêugọichưvịđệtử,ĐứcPhậtluivềtịnhthất.Nếumuốn,Ngàinằmnghiêngmìnhbênmặtvàđịnhthầnmộtlát.Lúcdậy,NgàinhậpĐạiBiĐịnh(MahaKarunaSamapatti)vàdùngPhậtnhãn quansátthếgian,nhấtlàcácvịtỳkhưuđãđivàorừngsâuhànhthiềnnơivắngvẻvàcácvịđệtửkhácởxa,đểhướngdẫnvàkhuyêndạy.Nếucómộtvịởxacầnđượchỗtrợ,Ngàidùngthầnthôngbayđếnnơiđểtếđộrồitrởvềtịnhthất.

Vàobuổichiều,thiệntínkéođếnnghePháp.DoPhậtnhãn,NgàinhìnvàokhuynhhướngtâmtánhcủatừngngườitrongcửtọađểthuyếtPhápđộmộtgiờ.Mỗingườinghe,dầutâmtánhvàtìnhcảmhoàntoànkhácnhau,đềucócảmtưởngrằngbàiPhápcủaĐứcPhậtđặcbiệthướngvềmình.ĐólàphươngphápgiảngdạycủaĐứcPhật.Ngàithườngdùngnhữngthídụ,nhữnghìnhảnhhaynhữngngụngôncóliênquanđếnđờisốnghằngngàytrongnhàđểgiảithíchgiáolý,vàNgàinhắmvàotrithứchơnlàtìnhcảm.

1

Đốivớingườithuộchạngtrungbình,ĐứcPhậtbắtđầugiảngvềhạnhbốthí,giớiluậtvàhạnhphúcởcáccảnhTrời.Đốivớingườitiếnbộhơn,Ngàiđềcậpđếnnhữngnguyhạicủathúvuivậtchấtvàhạnhphúccủasựtừkhước,buôngxả,thoátly.Vớicácvịđạtđếntrìnhđộcaothượng,NgàigiảngvềphápTứDiệuĐế.

Trongmộtvàitrườnghợphiếmhoi-nhưtrườnghợpAngulimalavàbàKhema-ĐứcPhậtdùngoailựcthầnthôngđểảnhhưởngđếntâmngườinghe.

GiáoPhápCaoSiêucủaĐứcPhậtgợinguồncảmhứngchocảlớpđạichúnglẫnhàngtríthức.MộtthisĩPhậttửcóhátlênnhữnglờitántụngnhưsau:

"Đemphỉlạcđếnbậcthiệntrí,tạokiếnthứcchohạngtrungbình,vàđánhtanđêmtốicủangườingumuội,đâyquảthậtlàngônngữcủatấtcảmọingười."

Cảhailớpngười,giàuvànghèo,caosangvàthấpkém,đềutừbỏđứctincũcủamìnhđểhướngvềThôngĐiệpHòaBìnhcủaĐứcPhật.Nềnđạopháp(Sasana)sơsanhbắtđầuvớinămvịđạosĩnhưhộtnhâncủatếbào,sớmsanhsôinẩynở,mởrộngđếnhàngtriệungười,vàmộtcáchêmthắm,ônhòa,khắpmiềnTrungẤnĐộ.

CanhĐầu

TừsáugiờđếnmườigiờđêmlàkhoảngĐứcPhậtdànhriêngđểcácvịtỳkhưuđượctựdothỉnhcầuNgàirọisángnhữnghoàinghicủamình,hỏivềnhữngđiểmphứctạptrongGiáoPháp,xinđềmụchànhthiền,vàlắngnghethuyếtgiảng.

CanhGiữa

2

Từmườigiờđếnhaigiờkhuya,chưThiênvàchưPhạmThiênlànhữngchúngsanhmàmắtngườikhôngthểtrôngthấy,từcáccảnhTrời,đếnhầuPhậtvàhỏiNgàivềGiáoPháp.Trongkinhsáchcómộtđoạn,thườngđượcnhắcđilặplạinhưsau:"Lúcbấygiờđêmđãkhuya,mộtvịTrờicóhàoquangrựcrỡđếngầnĐứcPhật,cungkínhđảnhlễvàđứnglạimộtbên".NhiềubàikinhvànhiềulờivấnđápđượcghilạitrongbộSamyuttaNikaya(TạpAHàm).

CanhCuối

Canhcuốicùngtrongđêm,từhaigiờkhuyađếnsáugiờsáng,đượcchialàmbốnphần.Trongphầnđầu,từhaiđếnbagiờ,ĐứcPhậtđikinhhành(cankamana).Từbađếnbốngiờ,Ngàinằmđịnhthần,nghiêngvềphíataymặt.Từbốnđếnnămgiờ,NgàinhậpĐạiBiĐịnh(MahaKarunasamapatti),vàrảitâmTừđếnkhắpnơi,làmêmdịutâmtrítấtcảchúngsanh.SauđóNgàiquansátthếgianbằngPhậtnhãnxemcoicóthểtếđộai.Nhữngngườiđạohạnhvànhữngngườicầnđến,dầuởcáchxathếnàoNgàicũngnhậnravà,mởlòngbimẫn,tựýđếnvớihọđểđemlạisựhỗtrợcầnthiết.

Nhưvậy,trọncảngày,ĐứcPhậtluônluônbậnrộnvớinhiệmvụđạođức.Ngàichỉngủmộtgiờđồnghồ.Tronghaigiờtròn,buổisángvàlúcbìnhminh,NgàiđượmnhuầntoànthểthếgianvớitâmTừvôlượngvàđemhạnhphúcđếnchohàngtriệuchúngsanh.Tựnguyệnsốngđờinghèonàn,đitrìbìnhkhấtthựcmàkhônglàmphiềnđếnai,ràyđâymaiđó,támthángtrờiliềntrongnămđểhoằngkhaiDiệuPháp.Ngàikhôngngừnggiacôngđểđemlạiđiềutốtđẹpvàhạnhphúcchotấtcả,chíđếnngàynhậpdiệt,vàonămtámmươituổithọ.

Chúthích:

1

.Buddhacakkhu,nhãnquancủamộtvịPhật,gồmtrikiếnvềnhữngkhuynhhướng(asaya)vànhữngkhuynhhướngngủngầm(asayanusayanana)vàtrikiếnvềtánhcáchdãdượihaynhiệtthànhsắcbéncủangũcăn,(indriyaparoparyattananana,nhữngkhảnăngtinhthầnnhưniềmtin,sựtinhtấn,chánhniệm,tâmđịnhvàtrítuệ).↩

.Satapancasataka,câu78.↩

1

2

ĐứcPhậtnhậpĐạiNiếtBàn

"Mặttrờichiếusángbanngày.Mặttrăngrạngtỏbanđêm.Nhunggiápvàgươmđaochóisángnhàvuakhilâmtrận.Lúchànhthiền,hàoquangchưPhạmThiênchiếusáng.Nhưngngàynhưđêm,ĐứcPhậtrựcrỡsánglòatrongvinhhạnh."

KinhPhápCú

ĐứcPhậtlàmộtnhânvậtphithường.Tuynhiên,cònmangngũuẩn,Ngàivẫncònbệnhhoạn,giàyếuvàtịchdiệtmộtngàynào,nhưtấtcảchúngsanh.Ngàibiếtđếnnămtámmươituổisẽviêntịch.Vốnngườikhiêmtốn,NgàiquyếtđịnhtrúthơithởcuốicùngtrongmộtlàngmạcxaxôihẻolánhnhưKusinara,thayvìởcácđôthịlớnnhưSavatthihayRajagaha,nhữngnơimàNgàithườnglưungụvàcónhiềutínđồ.TheolờicủachínhĐứcPhật,lúctámmươituổi,cơthểcủaNgàitựahồnhư"mộtcáixequácũ".Dầutuổiđãgià,sứcđãyếu,nhưngvớiýchísắtđádũngmãnh,Ngàiđibộtrênconđườngdàidẵngvàkhókhăncùngvớivịđệtửhầucậnthântín,ĐạiĐứcAnanda.Cũngnênghinhậnrằng,haivịđạiđệtử,Sariputta(XáLợiPhất)vàMoggallana(MụcKiềnLiên)nhậpdiệttrướcNgài.HaivịTỳKhưuRahula(LaHầuLa)vàTỳKhưuNiYasodhara(DaDuĐàLa)cũngđãviêntịch.

CuộchànhtrìnhcuốicùngcủaĐứcPhậtbắtđầutừRajagaha(VươngXá),kinhđôxứMagadha(MaKiệtĐà).

TrướckhiNgàirờiRajagaha,VuaAjatasattu(AXàThế),cósaivịđạithầncủamìnhtênVassakara,đếnthămdòýkiếnNgàivềmưuđịnhcủanhàvuamuốngâychiếnvớinướccộnghòaVajjian,thuởấyrấttrùphú.

ĐiềuKiệnThịnhSuy

"ĐứcPhậtdạy:

1. NgàynàomàngườidânVajjiancònthườnggặpgỡvàtụhợpđôngđảovớinhau;

2. NgàynàomàngườidânVajjiancòntụhợptrongtinhthầnđoànkết,cònvươnmìnhtiếntriểntrongtinhthầnđoànkết,vàlàmtrònnhiệmvụtrongtinhthầnđoànkết;

3. NgàynàomàngườidânVajjiankhôngbanhànhnhữngđạoluậtmớimẻchưatừngđượcbanhành,khônghủybỏnhữngđạoluậtsẵncó,vàsốngthíchhợpvớinhữngquytắccổtruyền;

4. NgàynàomàngườidânVajjiancònhộđộ,tônsùng,kínhtrọngvàđảnhlễcácbậctrưởngthượngtrongxứ,vàcònnghenhữnglờidạythíchnghicủacácvịnày;

5. NgàynàokhôngcònmộtngườiđànbàhaycongáinàotronggiađìnhngườidânVajjianbịquyếnrũhaycưỡngépphảisốngvớikẻngoạinhân;

6. NgàynàongườidânVajjiancònbảotrì,tôntrọng,kínhnểvàlàmvẻvangcáctônmiếucủahọ,dùởtronghayngoàitỉnhthành,vàkhôngxaolãngnhữngnghilễcổtruyền;

7. NgàynàongườidânVajjiancònbảobọc,bênhvực,vànhiệtthànhủnghộcácvịALaHán,khiếncácvịnàochưađếnsẽđếntrongxứvàvịnàođãđến,đượcsốnganlành;

Ngàynàomàbảyđiềukiệntrêncònđượcthựchiện,thìdântộcVajjiankhôngthểsuyđồi,tráilạicòncườngthịnhhơntrước."

Nhândịpnày,vịlợiíchcủachưđệtử,ĐứcPhậttruyềndạybảyđiềukiệnthịnhsuycủachúngTăng.NgàitruyềnĐứcAnandatriệutậptấtcảcácvịtỳkhưulúcấycómặttạiRajagahavàdạy:

"Nàyhỡicácđệtử,

1. Ngàynàomàchưtỳkhưucònthườnggặpgỡvàtụhợpđôngđảovớinhau;

2. Ngàynàomàchưtỳkhưucòntụhợptrongtinhthầnđoànkết,cònvươnmìnhtiếntriểntrongtinhthầnđoànkết,vàlàmtrònnhiệmvụtăngsĩtrongtinhthầnđoànkết;

3. Ngàynàomàchưtỳkhưukhôngtạoranhữnggiớiluậtmớimẻchưatừngđượcbanhành,vànghiêmtúchànhtrìnhữnggiớiluậtđãđượcbanhành;

4. Ngàynàomàchưtỳkhưucònhộtrì,tônkínhvàđảnhlễnhữngvịcaohạ,cónhiềukinhnghiệm,bậcchacủachúngTăng,nhữngngườichưởngquảnGiáoHội,vàkínhtrọngnhữnglờidạyquýbáucủacácNgài;

5. Ngàynàomàchưtỳkhưukhôngbịảnhhưởngcủathamái,cóthểphátsanhbấtcứlúcnào,vàlôicuốncácvịtrongvòngsanhtửtriềnmiên;

6. Ngàynàomàchưtỳkhưucòntìmthíchthútrongcôngphuchuyêncầnhànhthiềnởnhữngnơivắngvẻnhàntịnh;

7. Ngàynàomàchưtỳkhưucòncốgắngpháttriểnchánhniệm,khiếncácbạnđồngtuchưađếncóthểđếnở,vàcácđạohữuđãđến,đượcsốnganlành;

Ngàynàomàbảyđiềukiệnthiếtyếuấycònđượcthựchiệnđầyđủthìcáctỳkhưukhôngthểsuyđồi,tráilạicònphồnthịnhhơntrước.Ngàynàomàbảyđiềukiệnantoànấycònđượcbảotồnvàduytrìtronghàng

Tăngchúng,ngàynàomàcáctỳkhưuđượcdạydỗrànhmạchvàrènluyệntrongtinhthầnbảyđiềukiệnấy,thìchúngtỳkhưukhôngthểsuyđồi,tráilạicònphồnthịnhhơn."

Rồi,vớitâmtừbivôlượngvôbiên,ĐứcPhậtsoisángthêmchocácvịtỳkhưubảyđiềukiệnantoànkhácnhưsau:

"Ngàynàomàchưtỳkhưukhôngsaymê,thíchthúhaydấnthânvàocôngviệcthếgian,vàonhữngcâuchuyệnngồilêđôimách,trongsựưathíchngủnghỉ,trongsựdểduôiđểcâuchuyệnngoàiđờilôicuốn.Ngàynàomàchưtỳkhưukhôngcònchứachấphaybịrơivàoảnhhưởngcủakhátvọngthấphèn.Ngàynàomàchưtỳkhưukhôngkếthợpvớibạnbèxấuxa,khôngcónhữngkhuynhhướngđêtiệntộilỗi.

"Ngàynàomàbảyđiềukiệntrênđượcthựchiệnđầyđủthìcáctỳkhưusẽkhôngdừngbướcnửađường,khôngngừngcốgắngkhiđãthànhđạtmộtvàikếtquảtrênđườngtuhọcvàkhôngbỏdởcôngtrìnhtrướckhithànhtựuđạoQuảALaHán."

Trongmộtcơhộikhác,ĐứcPhậtdạythêmrằngngàynàomàchưtỳkhưucòncótâmđạovữngchắc,khiêmtốn,chuyêncần,cốhọc,kiêncốtinhtấn,luônluôngiữtâmniệmvàpháttriểntrítuệ,thìGiáoHộichưtỳkhưukhôngthểsuyđồimàtráilạicònphồnthịnhhơn.

LờiTánDươngcủaĐứcSariputta(XáLợiPhất)

SaukhithuyếtgiảngnhiềuthờiPhápđểdẫndắtchưvịtỳkhưu,ĐứcPhậtrờiRajagahavàcùngvớiĐạiĐứcAnandađiAmbalatthikarồitừđóđếnNalanda.NơiđâyNgàingựtạivườnxoàiPavarika.Trongdịpnày,ĐạiĐứcSariputta(XáLợiPhất)đếnhầuPhậtvàtándươngtrítuệcủaNgàinhưsau:

"BạchhóaĐứcThếTôn,conrấtlấylàmthỏathích,contintưởngnơiĐứcPhậtđếnnỗinghĩrằngtrongquákhứ,trongtươnglai,cũngnhưởhiệntại,khôngthểcómộtvịsamônhaybàlamônnàocaosiêuvàtrítuệhơnĐứcThếTônvềphươngdiệntựmìnhgiácngộ."

ĐứcPhậtkhôngchấpthuậnmộtlờicatụngtươngtợdođệtửNgàithốtra.NgàinhắcĐạiĐứcSariputtarằngchínhĐứcSariputtakhônghiểubiếtđầyđủcôngđứcchưPhậttrongquákhứvàởvịlai.

ĐứcSariputtacungkínhxácnhậnrằngNgàikhôngamhiểutấtcảcácbậcChánhĐẳngChánhGiácvôthượng,nhưngvẫngiữlờilàchínhmìnhđãhiểubiếttruyềnthốngChánhPháp,tiếntrìnhmàtấtcảchưPhậtđềuphảitrảiquatrướckhiđắcQuảVôThượng,bằngcáchdiệttrừnămpháptriềncáilà:1)thamdục,2)oánghét,3)dãdượi,hôntrầm,4)phóngdật,loâu,và5)hoàinghi,bằngcáchdùngtrítuệlàmgiảmsuynhữngkhátvọngmạnhmẽtrongtâm,trọnvẹnantrútâmvàoTứNiệmXứ,vàchânchánhpháttriểnbảyyếutốdẫnđếnGiácNgộ(ThấtGiácChi).

Pataliputta

TừNalanda,ĐứcPhậtlầnhồiđếnPataligama.NơiđâyhaivịđạithầnxứMagadha(MaKiệtĐà)làSunidhavàVassakarađangxâythànhđắplũyđểphòngthủvàngănchặnngườiVajjian,lúcấyrấthùngcườngvàphồnthịnh.ĐứcPhậtngựtrongmộtcănnhàbỏtrống.KhinhậnthấyhàngngànvịTrờiđếnởđóđâytrongkhắpvùng,NgàinóitrướcrằngPataliputtasẽtrởnênmộtthịtrấnquantrọng,mộttrungtâmthươngmại,mộtnơitraođổihànghóa,nhưngvềsauphảibịbalầnhiểmhọalàlửa,nướcvàphântranh.

KhihaytinĐứcPhậtđếnPataligama,cácvịđạithầnđếncungthỉnhNgàicùngvớichưđệtửvềnhàtraităng.Saukhithọthựcxong,ĐứcPhậtdạy:

"Bấtluậnnơinàomàngườibiếtthậntrọngcưtrú,ngườiấycũnghếtlòngnângđỡchưhuynhđệ,nhữngngườitốt,biếttựkiểmsoát,vàhồihướngphướcbáuđếncácvịTrờithườngtớiluitrongvùng.Kỉnhmộ,chưThiênsẽkỉnhmộ.Tôntrọng,chưThiênsẽtôntrọngngườisángsuốtthậntrọng.ChưThiênsẽđốixửdịudàngnhãnhặnvớingườiấynhưbàmẹhiềnđốixửvớiđứaconduynhấtcủabà,vàngườimàđượcchưThiênchiếucố,sẽhưởngnhiềumaymắn."

NhândịpĐứcPhậtđếnviếng,dânchúngđặttêncổngthànhlà"cổngGotama"vàcũngđịnhýđặttênchiếcđòđưaĐứcPhậtquasôngGanges(Hằng),lúcấyđangngậplụt,là"đòGotama",nhưngĐứcPhậtdùngthầnthôngcùngchưvịđệtửsangsôngtronglúcainấyđangnhộnnhịpsửasoạnđò.

NhữngCảnhGiớiTươngLai

TừbờsôngGanges(Hằng),ĐứcPhậtđiđếnKotigamavàtừđóđếnlàngNadikavàngựtrongnhàgạch.NhândịpnàyĐạiĐứcAnandađếngầnĐứcPhật,cungkínhhỏithămNgàivềcảnhtrạngtươnglaicủanhiềungườitronglàngđãquávãng.ĐứcPhậtnhẫnnạikểlạisốphầncủatừngngười,rồiNgàidạylàmthếnàongườiđệtửcủamộtĐấngThếTônthànhđạt"GươngTrongcủaChânLý"đểcóthểnóitrướcrằng:"Tasẽkhôngcòntáisanhvàođịangục,cảnhthú,cảnhgiớiPeta(ngạquỷ),nhữngtrạngtháibuồnkhổ,tộilỗivàthấphèn.Tađãnhậplưu,khôngthểcònrơivàoácđạovàsựGiácngộcuốicùngđãđượcbảođảm."

GươngTrongcủaPhápBảo(Dhammàdàsa)

1

"NàyAnanda,GươngChánhPháplàgì?

"LàgươnglànhcủangườiđệtửcaothượngđặttrọnvẹnniềmtinnơiĐứcPhậtvàsuygẫmvềcácânđứccủaNgàinhưsau:

"NgàihẳnlàBậcỨngCúng,ChánhBiếnTri,MinhHạnhTúc,ThiệnThệ,ThếGianGiải,VôThượngSĩ,ĐiềuNgựTrượngPhu,ThiênNhânSư,Phật,ThếTôn."

"NgườiđệtửcaothượngđặttrọnvẹnniềmtinnơiĐứcPhápvàsuygẫmvềcácđặctánhcủaGiáoPhápnhưsau:

"GiáoPhápmàĐứcThếTônkhéogiảngdạyvàđượctruyềnbáđầyđủlàđểtựchứngngộ,cóhiệunăngtứckhắc,khuyếnkhíchsựtìmtòisuygẫm,dẫnđếnnơi(NiếtBàn),đểbậcthiệntríthứcamhiểu,mỗingườichoriêngmình."

"VàngườiđệtửcaothượngđặttrọnvẹnniềmtinnơiĐứcTăngvàsuygẫmvềnhữngphẩmhạnhcủaGiáoHộiTăngGiànhưsau:

"GiáoHộicácđệtửcủaĐứcThếTôncóđứchạnhtoànhảo.CácNgàicóphẩmhạnhtoànhảo.CácNgàicóphẩmhạnhchânchánh.CácNgàicóphẩmhạnhcủabậctrítuệ.CácNgàilànhữngvịđãthànhtựubốnĐạovàbốnQuảthánh.GiáoHộicácđệtửĐứcThếTônlàbậcxứngđángthọlãnhnhữngvậtcúngdườngvàchỗở.CácNgàilàbậcxứngđángđượclễbái,làphướcđiềnvôthượngtrênthếgian."

"VịđệtửcaothượngtrởnênngườicóphẩmhạnhthíchhợpvớichưPhật;phẩmhạnhvữngchắc,khôngthểsứtmẻ,hoàntoàntrongtrắng,khôngmộtvếtônhiễm,hoàntoànkhinhkhoát;phẩmhạnhmàbậcthiệntrítándương,màkhôngcókhátvọngtrầntụcnàocóthểlàmhoenố;phẩmhạnhthuậnchiềuđưađếntâmđịnh."

TừNadika,ĐứcPhậtlầnhồiđếnthànhVesali,lúcbấygiờrấtphồnthịnh,vàngụtạikhuvườncủaAmbapali,mộtcôgáigianghồxinhđẹp.BiếtrằngthếnàoAmbapalicũngđến,ĐứcPhậtthậntrọngkhuyêndạychưđệtửphảiluônluônchútâmantrúchánhniệmvàgiáctỉnhvàNgàidạychưtỳkhưuđườnglốichúniệm.

Ambapali

KhiđượctinĐứcPhậtngựtạivườnxoàicủamìnhthìAmbapaliđếncungthỉnhĐứcPhậtcùngchưđệtửvềnhàtraităngngàyhômsau.

ĐứcPhậtnhậnlờivàtừchốilờithỉnhcầuđếnsaucủacácnhàquýpháiLicchavi.CácvịquýpháinàyđếngặpcôAmbapalivàhứasẽđềnbùbằngmộtsốtiềnrấtlớnnếunàngkhứngchịunhườngbữatraităng.NhưngcôAmbapalilễphépkhướctừ.

NgàyhômsauĐứcPhậtđếnnhàAmbapali.Saubữađộngọ,côgái,trướckialàgianghồ,pháttâmvôcùngtrongsạch,kínhdânglênĐứcPhậtvàchưTăngvườnxoàirộnglớn.

Lúcấynhằmmùamưa,ĐứcPhậtdạycácđệtửnênnhậpHạbêntronghoặcởquanhthànhVesali.PhầnNgài,quyếtđịnhsẽnhậpHạtạiBeluva,mộtlàngnhỏbégầnVesali.ĐâylàHạthứbốnmươilămvàcũnglàHạcuốicùngcủaNgài.

ĐứcPhậtLâmBệnh

Trongnămấy,ĐứcPhậtlâmbệnhtrầmtrọngvàrấtđauđớn,gầnnhưsắpchết.

Nhờcómộtýchísắtđá,Ngàivữngchắcgiữchánhniệm,luônluôngiáctỉnhvànhẫnnạichịuđựngcơnđaukhôngmộtlờirênxiết.ĐứcPhậtbiếtrằngđãđếnlúcNgàisắplìathếgian,nhưngnghĩrằngsẽkhônghợplẽnếurađimà

2

khôngcóvàilờiđếnvịđệtửhầucậnvànhắcnhởGiáoHội.DođóNgàiquyếtđịnhkhắcchếbệnhtrạngbằngýchísắtđávàliêntụcchứngnghiệmhạnhphúcALaHán .

LiềnsaukhiĐứcPhậtbìnhphục,ĐạiĐứcAnandađếnhầuNgài,biểulộlòngvuimừngđượcthấyNgàikhỏibệnhvàtỏrayênchíđượcbiếtrằngĐứcPhậtsẽkhôngrađitrướckhicólờikhuyênnhủGiáoHội.

CâutrảlờicủaĐứcPhật,rấtýnhịvànênđượcghinhớ,bộclộrõràngtínhchấtđặcbiệtcủaTamBảo(Phật,Pháp,Tăng).

LờikêugọicủaĐứcPhật.

"NàyAnanda,GiáoHộicácđệtửcònmongđợigìnữaởNhưLai?NhưLaiđãtruyềndạyGiáoPhápmàkhôngcósựphânbiệtnàogiữagiáolýbítruyềnvàgiáolýcôngtruyền .Vềchânlý,NhưLaikhôngkhinàocómộtbàntaynắmlạicủamộtôngthầy.Cóngườinghĩrằng:'ChínhtasẽlãnhđạoGiáoHộicácTỳKhưu',hoặc'GiáoHộichưTỳKhưusẽtùythuộcnơita',hoặc'chínhĐứcPhậtphảidạyđiềugìcóliênquanđếnGiáoHội'.

"NàyAnanda,NhưLaikhôngnghĩrằngcóngườinàophảilãnhđạoGiáoHộicácTỳKhưu,hoặcGiáoHộiphảitùythuộcnơingườinào.TạisaoNhưLaiphảitruyềndạymộtđiềunàocóliênquanđếnGiáoHội?

"NàyAnanda,bâygiờNhưLaiđãkiệtlực,giàyếuvàgầnđếnngàylìatrần.NhưLaiđãtámmươi,khôngkhácnàocỗxequácũkỹ,cầnphảicónhữngsợidâycộtlạicácbộphậnđểgiữnókhỏirãrời.ThâncủaNhưLaicũngcầnnhữngsợidâythừngtươngtợ.

3

4

"NàyAnanda,lúcnàoNhưLaiyênlặng,khôngcódấuhiệucủasựsống,tâmantrụvàomộtđiểmbằngcáchchấmdứtmọicảmthọvàkhôngbiếtgìđếnsựvậtxungquanh,đếnlúcấythâncủaNhưLaimớithậtlàthoảimái.

"Vậy,nàyAnanda,hãytựcoichínhconlàhảiđảo(chỗẩnnáu)củacon,chínhconlàchỗnươngtựacủacon.Khôngnêntìmnươngtựabênngoài .

"HãyxemGiáoPháplàhảiđảocủacon.GiáoPháplàchỗnươngtựacủacon.Khôngnêntìmnươngtựaởbênngoài.

"NàyAnanda,mộtthầytỳkhưuphảisốngcáchnàonhưcoichínhmìnhlàhảiđảo,làchỗnươngtựacủamình,khôngtìmnươngtựabênngoài?

"Đâynày,Ananda,mộtthầytỳkhưusốngchuyêncầntinhtấn,suygẫm,thậntrọnggiáctỉnh,từkhướcmọithamáitrongthếgian,luônluôngiữchánhniệmnơithân,thọ,tâmvàpháp.

"DầungaytronghiệntạihaysaukhiNhưLainhậpdiệt,ngườinàosốngđúngtheonhưvậy,xemchínhmìnhlàhảiđảocủamình,làchỗnươngtựacủamình,khôngtìmnươngtựađâubênngoài,nhữngvịtỳkhưuấysẽđứnghàngđầutrongnhữngngườisốnghoàntoàntheoGiớiLuật."

ỞđâyĐứcPhậtđặcbiệtghinhậntầmquantrọngcủasựcốgắngcánhânnhằmthànhđạtmụctiêutốihậulàtựthanhlọcvàtựmìnhgiảithoátrakhỏimọihìnhthứckhổđaucủađờisống.Cầuxinvanváihaylệthuộcvàongườikhácthìkhôngcóhiệuquả.

NhưngtacóthểtựhỏitạisaongườiPhậttửlạitìmnươngtựanơiPhật,Pháp,Tăng,vàtronglúcmàrõràngĐứcPhậtrànhmạchdạyrằngkhôngnêntìmnươngtựanơiđâukhác,ngoàichínhmình?

5

6

7

TrongkhitìmnươngtựanơiTamBảo(Phật,Pháp,Tăng),ngườiPhậttửchỉxemĐứcPhậtlàmộtvịThầy,mộtHuấnLuyệnViênđãvạchraconđườnggiảithoát,Phápnhưconđườngduynhấthayphươngtiệnduynhất,vàTăngnhưnhữnggươnglànhcủamộtlốisốngnênnoitheo.NgườiPhậttửkhôngbaogiờnghĩrằngchỉcầncóviệcnươngtựa(quyy)nơiTamBảolàđủđểgiảithoát.

Mặcdầutuổiđãcao,sứcđãyếu,ĐứcPhậtchẳngnhữngvậndụngmọicơhộiđểkhuyênnhủ,dạydỗchưtỳkhưubằngnhiềuphươngthứckhácnhaumàcònđềuđặnđibát,khinàokhôngcólờicungthỉnhtraităng.Mộtngàykia,NgàivàothànhVesalitrìbìnhkhấtthựcnhưthườnglệvàsaukhicùngĐạiĐứcAnandađộngọxongtạiđềnCapala,cólờidạynhưsau:

"Ngườinàođãtraudồi,pháttriểnthậtlãoluyện,chắcchắnnắmvững,chứngnghiệm,thựchànhvàthuầnthụcđiêuluyệnbốnPhươngTiệnđểThànhTựu(TứThầnTúc,Iddhipada) cóthể,nếungườiấymuốn,sốngthêmđượcmộtkiếpsống(kappa) haycóthểhơnchútít(kappavasesam).NàyAnanda,NhưLaiđãtraudồi,pháttriển,đãchắcchắnnắmvữngvàchứngnghiệm,thựchànhvàthuầnthụcđiêuluyệnTứThầnTúc.Nếumuốn,NhưLaicóthểsốngthêmmộtkiếpsốnghayhơnchútít."

Kinhsáchthêmrằng"mặcdầulờigợiýrấtlàrõrệthiểnnhiên,ĐạiĐứcAnandalúcấykhôngthấuhiểuđểthỉnhcầuĐứcPhậtsốngthêmmộtkiếpnữavìlợiích,vìsựtốtđẹpvàhạnhphúccủanhiềuchúngsanh,vìlòngbimẫn,thươnghạithếgian,vìlợiích,vìsựtốtđẹpvàhạnhphúccủatrờivàngười."Vềsựthiếusótnày,kinhsáchchorằnglúcấytâmcủaĐạiĐứcAnandabịMaVươngámảnh.

ĐứcPhậtBáoTrướcNgàyNhậpDiệt

89

ĐứcPhậtthịhiệntrênthếgianđểtruyềndạythựctướngcủavạnphápvàconđườngduynhấtđểthoátrakhỏimọikhổđauphiềnlụycủađờisống,chonhữngaimuốntìmchânlý.TrênđườnghoằngPhápdàidẵngvàvôcùngrựcrỡvinhquang,Ngàiđãthựchànhsứmạngcaocảquýtrọngấymộtcáchmỹmãnvàlợiích,choNgàivàchohàngtínđồ.Vàonămtámmươituổithọ,thấynhiệmvụđãhoànthànhviênmãn,NgàiđãtruyềndạytấtcảnhữngđiềucầnthiếtchonhữngaimuốncốgắngtheochânNgài,cảbậcxuấtgialẫnhàngcưsĩ,vàchẳngnhữngcácvịnàyđãnắmvữngGiáoLýmàcòncóđủkhảnăngđểrộngtruyềnđếnkẻkhác.DođóĐứcPhậtquyếtđịnhkhôngkiểmsoátsứckhỏetrongnhữngngàycònlạicủakiếpsốngbằngýchívàbằngcáchchứngnghiệmhạnhphúcALaHán.Lúcấy,ngựtạiđềnCapala,NgàibáotrướcchoĐạiĐứcAnandarằngtrongbathángnữasẽnhậpdiệt.

ĐứcAnandavộivãnhắclạiPhậtngônvàthỉnhcầuNgàisốngthêmmộtkiếpnữa,vìsựtốtđẹpvàhạnhphúccủachúngsanh.

ĐứcPhậttrảlời:"Đãđủrồi,nàyAnanda,khôngnênkhẩncầuNhưLai.Thờigiancầukhẩnấyđãqua."

RồiĐứcPhậtgiảngvềtánhcáchvôthườngcủađờisốngvàcùngđivớiĐạiĐứcAnandađếnMahavana.ĐứcPhậtbảoNgàiAnandatriệutậptấtcảcácvịtỳkhưulúcấyđangcưtrúquanhthànhVesalivàdạy:

"BấtluậnchânlýnàomàNhưLaiđãgiảnggiải,cácconphảikhéohọchỏi,thựchành,traudồi,pháttriểnđầyđủ,nhằmduytrì,làmchođờisốngThánhThiệnđượctồntạitrườngtồnvĩnhcửu,vìtìnhthươngchúngsanh,vìsựtốtđẹpvàhạnhphúccủanhiềungười,vìsựtốtđẹpvàhạnhphúccủachưThiênvànhânloại.

"Nhữngchânlýấylàgì?

"ĐólàTứNiệmXứ,TứChánhCần,TứThầnTúc,NgũCăn,NgũLực,ThấtGiácChivàBátChánhĐạo."

RồiĐứcPhậtnóilênnhữnglờikêugọisauđâyvàtuyênbốchocácvịtỳkhưubiếtngàynhậpdiệt:

NhữngPhậtNgônTốiHậu

"HãynhìnlạiđâycácTỳKhưu,NhưLaidạycáccon.Tấtcảcácphápđượccấutạodođiềukiện(cácpháphữuvi)đềulàvôthường.Hãyliêntụctậnlựcchuyêncần.NhưLaiđãsắpđếnngàynhậpdiệt.CònbathángnữaNhưLaisẽtừgiãcáccon.

"NhưLaiđãđếntuổi.ĐờisốngcủaNhưLaiquảlàngắnngủi.Rờicáccon,NhưLaisẽrađi.NhưLaiđãtựmìnhlàmchỗnươngtựachomình.HỡicácTỳKhưu,hãytinhtấn,giữchánhniệmvàsốngđờiđạohạnh.Hãygiữgìntâmcácconbằngnhữngtưtưởngcóchiềuhướngtốt.Nhữngaikiêntrìcốghépnếpsốngcủamìnhtrongnhữngkhuônkhổdạytrênsẽbướcrakhỏiconđườngphiêubạtvôđịnhcủađờisốngvàchấmdứtđaukhổ."

ĐứcPhậtnhìnthànhVesalilầncuốicùngrồicùngĐạiĐứcAnandađiBhandagama.Ngàidạycácvịtỳkhưunhưsau:

10

"Giới,định,tuệ,vàsựgiảithoátcùngtột,ĐứcGotama(CồĐàm)đãthànhtựucácđiềuấy.Thấutriệtnhữngđiềuấy,ĐứcPhậttruyềndạygiáolýchohàngmônđệ.ĐứcĐạoSưđãgiácngộ,Chấmdứtmọiphiềnnãovàdậptắtmọikhátvọng.

BốnĐiềuThamChiếuLớn

Đitừlàngnàyđếnlàngkhác,mộtngàynọĐứcPhậtđếnBhoganagaravàtạiđâyNgàidạybốnĐạiGiáoPháptứclàbốnđiềuthamchiếulớn(Mahapadesa),theođótacóthểtrắcnghiệmvàlàmsángtỏgiáohuấncủaĐứcPhật.Ngàidạy:

1."MộtvịtỳkhưucóthểnóirằngtôinghechínhĐứcPhậtđãtuyênngônnhưvầy:"ĐâylàGiáoPháp,đâylàGiớiLuật,đâylàGiáoHuấncủaĐứcBổnSư".Nhữnglờiấy,khôngnênchấpnhận,cũngkhôngnêngácbỏngoàitai.Khôngchấpnhận,khôngbácbỏ,màphảinghiêncứutậntườngtừngchữ,từngtiếng,rồihãyđốichiếuvàsosánhvớiKinh(Sutta)vàLuật(Vinaya).Nếukhiđốichiếuvàsosánhkỹcàng,nhậnthấyrằngnókhôngphùhợpvớiKinhvàkhôngnhấttrívớiLuật,concóthểkếtluậnrằng:"Chắcchắn,đâykhôngphảilàPhậtngôn.Vịtỳkhưukiađãhiểusai."Nhưvậy,conphảiloạibỏnhữnglờiấy.

"Nếu,khiđốichiếuvàsosánh,nhữnglờiấyphùhợpvớiKinhvànhấttrívớiLuật,concóthểkếtluậnrằng:"ChắcchắnđâylàPhậtngôn,vịtỳkhưuấyđãhiểuđúng."

"Hãyxemđólàđiềuthamchiếulớnđầutiên.

2."Lạinữa,mộtvịtỳkhưucóthểnóirằngtrongngôichùakiacóchúngTăngsốngchungvàcónhữngvịsưlãnhđạo:Tôinghechínhcácsưấynóinhưthếnày:"ĐâylàGiáoPháp,đâylàGiớiLuật,đâylàGiáoHuấncủaĐứcBổnSư."Khôngnênchấpnhận,cũngkhôngnêngácbỏngoàitainhữnglờiấy.Khôngchấpnhận,khôngbácbỏ,màphảinghiêncứutậntường,từngchữ,từngtiếng,rồihãyđốichiếuvớiKinhvàsosánhvớiLuật.Nếukhiđốichiếuvàsosánhkỹcàng,nhữnglờiấykhôngphùhợpvớiKinhvàkhôngnhấttrívớiLuật,concóthểkếtluận:"ChắcchắnđâykhôngphảilàPhậtngôn.Vịtỳkhưukiađãhiểusai."Nhưvậy,conphảiloạibỏnhữnglờiấy.

"Nếu,khiđốichiếuvàsosánh,nhữnglờiấyphùhợpvớiKinhvànhấttrívớiLuật,concóthểkếtluậnrằng:"ChắcchắnđâylàPhậtngôn.Vịtỳkhưuấyhiểuđúng."

"Hãyxemđólàđiềuthamchiếulớnthứnhì.

3."Lạinữa,mộtvịtỳkhưucóthểnóirằngtrongngôichùakiacónhiềuvịsưvànhữngvịcaotănghọcrộng,thôngsuốtGiáoLý,hiểurộngKinh,Luật,PhápYếu(Matika):Tôinghechínhcácvịsưấynóinhưvầy:"ĐâylàGiáoPháp,đâylàGiớiLuật,đâylàGiáoHuấncủaĐứcBổnSư".Khôngnênchấpnhận,cũngkhôngnêngácbỏngoàitai.Khôngchấpnhận,khôngbácbỏ,màphảinghiêncứutậntườngtừngchữ,từngtiếng,rồiđemđốichiếuvớiKinh(Sutta)vàsosánhvớiLuật(Vinaya).Nếukhiđốichiếuvàsosánhnhưvậy,nhữnglờiấykhôngphùhợpvớiKinhvàkhôngnhấttrívớiLuật,concóthểkếtluận:"ChắcchắnđâykhôngphảilàPhậtngôn.Vịtỳkhưukiađãhiểusai."Nhưvậy,conphảiloạibỏnhữnglờiấy.

"Nếu,khiđốichiếuvàsosánh,nhữnglờiấyphùhợpvớiKinhvànhấttrívớiLuật,concóthểkếtluậnrằng:"ChắcchắnđâylàPhậtngôn.Vịtỳkhưuấyhiểuđúng."

"Hãyxemđólàđiềuthamchiếulớnthứba.

4."Lạinữa,mộtvịtỳkhưucóthểnóirằngtrongngôichùakiacómộtvịtỳkhưucaohạ,họcrộng,thôngsuốtGiáoLý,hiểurộngKinh,Luật,vàcácPhápYếu(Matika):Tôicónghevịtỳkhưucaohạấynóinhưvầy:"ĐâylàGiáoPháp,đâylàGiớiLuật,đâylàGiáoHuấncủaĐứcBổnSư".Khôngnênchấpnhận,cũngkhôngnêngácbỏngoàitai.Khôngchấpnhận,khôngbácbỏ,màphảinghiêncứukỹcàng,tườngtận,từngchữ,từngtiếng,rồiđemđốichiếuvớiKinhvàsosánhvớiLuật.Nếukhiđốichiếuvàsosánh,nhữnglờiấykhôngphùhợpvớiKinhvàkhôngnhấttrívớiLuật,concóthểkếtluận:"ChắcchắnđâykhôngphảilàPhậtngôn.Vịtỳkhưukiađãhiểusai."Nhưvậy,conphảiloạibỏnhữnglờiấy.

"Nếu,khiđốichiếuvàsosánh,nhữnglờiấyphùhợpvớiKinhvànhấttrívớiLuật,concóthểkếtluậnrằng:"ChắcchắnđâylàGiáoPháp,đâylàGiớiLuật,đâylàGiáoHuấncủaĐứcBổnSư."

"Hãyxemđólàđiềuthamchiếulớnthứtư.

"NàycácTỳKhưu,đólàbốnđiềuthamchiếulớn."

BữaThọThựcCuốiCùngCủaĐứcPhật

Rọisángchochưvịđệtửmỗikhicócơhội,ĐứcPhậtlầnhồiđếnPavavàtạiđây,ngườithợrèntênCundacungthỉnhNgàivàchưtỳkhưuvềtraităng.Vớitâmrấttrongsạch,CundadânglênĐứcPhậtmộtvậtthựcđặcbiệtgọilà"Sukaramaddava" .TheolờichỉdạycủaĐứcPhật,CundachỉdângvậtthựcấyđếnNgàimàthôi,cònlạibaonhiêuphảiđemchôn,sẽkhôngcóaikhácdùngđến.

Saukhithọthựcxong,ĐứcPhậtnhiễmbệnhlỵhuyếttrầmtrọng,rấtđauđớn,gầnnhưsắpchết.NhưngNgàinhẫnnạichịuđựng,điềmtĩnh,khôngmộtlờirênxiết.

11

Mặcdầubệnhtìnhtrầmtrọngvàngườirấtyếu,ĐứcPhậtnhấtđịnhđibộđếnKusinara ,nơiNgàiđịnhnhậpdiệt,cáchđóđộbadotuần(lốichíncâysố).Trênđoạnđườngcuốicùngnày,kinhsáchghichéprằngĐứcPhậtphảingồilạinghỉlốihaimươilămnơivìbệnhvàyếu.

Ởmộtchỗnọ,NgàingồidướigốccâytovàdạyĐạiĐứcAnandađitìmnướcuống,vìNgàicảmnghekhát.Rấtlàkhókhăn,ĐạiĐứcAnandamớitìmđượcchútítnướctrongmộtdòngsuốinhỏnơiấynămtrămcỗxebòvừađiqua,quậyđụccảnước.

LúcbấygiờcóngườitênPukkusađếngầnĐứcPhậtvàbàytỏlòngthánphụccủamìnhtrướcsựtrầmlặngkhácthườngcủaNgài.

SaukhingheĐứcPhậtthuyếtgiảngvềtrạngtháiantĩnh,khôngxaođộng,PukkusadânglênNgàihaibộybằngvàng.TheolờidạycủaĐứcPhật,PukkusadângmộtbộđếnchoNgàivàmộtbộđếnĐạiĐứcAnanda.

KhiĐạiĐứcAnandamặcbộychoĐứcPhậtthìlấylàmngạcnhiênthấyrằngmàudacủaĐứcPhậtchiếusánglạthường:

-BạchĐứcThếTôn,tạisaocóchuyệnlạthường,rấtlàkỳdiệu?MàudacủaĐứcThếTôntrởnênsánglạn,rựcrỡmộtcáchlạthường.KhiconđắpbộybằngvànglênmìnhNgàithìhìnhnhưmàusắccủavàngđãlumờđimất.

NhânđóĐứcPhậtgiảithíchrằngtronghaitrườnghợp,màudacủaĐứcNhưLaitrởnênsánglạn,rựcrỡlạthường.ĐólàtrongđêmNgàiđắcQuảVôThượngChánhĐẳngChánhGiácvàđêmĐứcNhưLainhậpdiệt.

VàĐứcPhậtcôngbốrằngtrongđêmấy,vàolúccanhba,Ngàisẽdiệtđộtrongcụmrừnglongthọ(sala)củadòngtiểuvươngMalla,giữacặpcâylongthọ,gầnKusinara.

BữaCơmNhiềuPhướcBáuCủaCunda

12

ĐứcPhậttắmlầncuốicùngtrongdòngsôngKakutthavàsaukhinghỉmộtlúcNgàidạyĐứcAnandarằngchuyệnsauđâycóthểxảyra.CóngườisẽlàmchoCundaănnănhốihậnvìhọnói:"NàyCunda,ôngthậtlàngườicótội.Ôngsẽbịchìmđắmsađọa,vìĐứcThếTônđãlìatrầnsaukhithọthựclầncuốicùngvớicácmónvậtthựcdoôngdâng."

MỗilầnCunda,ngườithợrèn,ănnănhốihậnnhưthế,conphảigiảithíchnhưvầy:"NàyCunda,ôngcóthậtnhiềuphướcbáuthùthắng.ÔngsẽhưởngđượcnhiềulợilạcvìĐứcPhậtđãđộngọlầncuốicùngvớicácvậtthựcdoôngdânglên.NàyCunda,bầntăngcónghechínhĐứcPhậtdạyrằngcóhaivậtthựccúngdườngđemlạiphướcbáubằngnhau,tạoquảbằngnhau,vàvôcùngquýbáuhơntấtcả.Haivậtấylàgì?ĐólàvậtthựccúngdườngmàBồTátthọlầncuốicùngtrướckhichứngngộĐạoQuảVôThượng,ChánhĐẳngChánhGiác,vàvậtthựccúngdườngmàĐứcPhậtthọlầncuốicùngtrướckhinhậpdiệt.Haivậtcúngdườngấyđemlạiphướcbáubằngnhau,tạoquảbằngnhau,vàvôcùngquýbáuhơntấtcảcácmónkhác.VàvậtthựccuốicùngmàĐứcThếTônthọlàchínhtaycủaCunda,ngườithợrèn,dânglên.

"Nghiệptốtnàysẽtrổquảtrongsựtáisanhthuậnlợi,tuổithọcao,gặtnhiềumaymắnvàdanhvọng,thọhưởngnhiềuphướcbáutrongcáccảnhTrờivàtrongcảnhvuachúa,quyềnquýcaosang."

"NàyAnanda,phảikhuyênlơnCundanhưthếấy."

ĐứcPhậtlầnhồiđếnrừnglongthọcủadòngtiểuvươngMallavàdạyĐạiĐứcAnandachuẩnbịchỗđểNgàiyênnghỉgiữacặpcâylongthọ,đầuhướngvềphíabắc.RồiĐứcPhậtnằmxuống,nghiêngmìnhvềhôngmặt,chântráigácdàitrênchânmặtvàvớichánhniệmvữngchắc,hoàntoànkiểmsoáttâm,tuyệtđốigiáctỉnh.

PhảiTônKínhĐứcPhậtNhưThếNào

Khinhìnthấynhữngcâylongthọtrổbông,mặcdầukhôngphảimùabônglongthọtrổ,vàthấybaonhiêungườilễbáivàtônsùngNgài,ĐứcPhậtkêugọichưđệtửnhưsau:

"NàyAnanda,khôngphảinhưvậylàtôntrọng,kínhcẩn,sùngbái,làmvẻvangNhưLaiđâu.

Bấtluậnvịtỳkhưunào,bấtluậnvịtỳkhưunihaythiệnnam,tínnữnàohànhđúngtheoGiáoHuấn,phẩmhạnhtrangnghiêm,đờisốngchânchính,làngườitôntrọng,kínhcẩn,sùngbáivàlàmvẻvangNhưLaitheocáchcaothượngnhất.

Nhưvậy,nàyAnanda,conphảichuyêncầntutập,hànhđúngtheoGiáoHuấn,phẩmhạnhtrangnghiêm,sốngđờichânchính."

Lúcấy,ĐạiĐứcUpavana,trướckiacósốnggầnvàhầucậnĐứcPhậtlâungày,đứngtrướcmặtĐứcPhật.NgàidạyĐạiĐứcUpavanađứngsangquamộtbên.ĐạiĐứcUpavanathấyvậylấylàmngạcnhiênvìtrướckiachínhĐạiĐứcUpavanacungphụngĐứcPhậtđầyđủ.ĐứcPhậtgiảithíchrằnglúcbấygiờcórấtđôngchưThiêntựuđếnquanhđóvàcácvịTrờiấythanphiềnrằngvìbịĐạiĐứcUpavanachekhuất,khôngthểthấyNgài.

BốnThánhTích

KếđóĐứcPhậtđềcậpđếnbốnthánhtíchmà,vìcóliênquanđếnđờisốngcủaNgài,ngườithiệntíncótâmđạonhiệtthànhnênđếnchiêmngưỡngvớilòngthànhkínhvàtônsùng.

Bốnnơiấylà:

1. "NơiBồTátĐảnSanh .2. NơiĐứcPhậtThànhĐạo .3. NơiĐứcPhậtChuyểnPhápLuân .

1314

15

16

4. NơiĐứcPhậtNhậpDiệt ."

VàĐứcPhậtthêm:

"Ngườinàotrúthơithởcuốicùngtrongniềmtinvữngchắclúcđihànhhương,sẽtáisanhvềnhàncảnh."

ĐứcPhậtCảmHóaSubhadda

VàothuởấytạiKusinara,cómộtđạosĩduphươnghànhkhấttênSubhadda .VịđạosĩnàynghetinđồnrằngvàocanhchótđêmấyĐứcGotama(CồĐàm)sẽnhậpdiệtnênnghĩnhưsau:

"Tađãcónghenhữngvịthầyđứngtuổivàcácvịkháccaoniênhơn,vàcácôngthầycủanhữngvịấy,cácvịkhấtsĩduphương,nóirằnghiếmhoilắm,thậtlàhyhữumớiđượccómộtĐấngThếTôn,ĐấngToànGiác,xuấthiệntrênthếgian.Đêmnay,vàocanhchót,ĐứcGotama(CồĐàm)sẽnhậpVôDưNiếtBàn.TacómộtđiềuhoàinghivàtintưởngnơiĐứcGotama.Hẳnvậy,NgàisẽgiảngdạyGiáoPhápđểđánhtanmốihoàinghicủata."

Nghĩvậy,vịĐạoSĩSubhaddaliềnđingayđếncụmrừngUpavattanaSalacủadòngMalla,đếngầnĐứcAnandavàbạchrằng:"Tôicónghenhữngôngthầyđứngtuổivànhữngvịkháccaoniênhơn,vàcácôngthầycủanhữngvịấy,cácđạosĩduphươnghànhkhất,nóirằnghiếmhoilắm,thậtlàhyhữumớiđượccómộtĐấngThếTôn,ĐấngToànGiácxuấthiệntrênthếgian.Đêmnay,vàocanhcuốicùng,ĐứcGotama(CồĐàm)sẽnhậpVôDưNiếtBàn.TôicóđiềuhoàinghivàtintưởngnơiĐứcGotama.Hẳnvậy,ĐứcGotamasẽcóthểgiảngdạyGiáoPhápđểđánhtanmốihoàinghicủatôi.BạchĐạiĐức,cóthểnàotôiđượcvàoyếtkiếnĐứcGotamatronggiâylátkhông?"

ĐứcAnandatrảlời:"NàyĐạoHữuSubhadda,chớnênlàmrộnĐứcThếTôn.Ngàiđãmệtmỏilắmrồi."

16

17

Subhaddalặplạilờithỉnhcầulầnthứnhìvàlầnthứba.Nhưng,lầnthứnhìvàlầnthứba,ĐứcAnandacũngtrảlờinhưtrước.

ĐứcPhậtngheđượccâuchuyện,chogọiĐạiĐứcAnandavàodạy:"Khôngnên,nàyAnanda,khôngnênngăncảnSubhaddavào.HãyđểSubhaddavàoyếtkiếnNhưLai.BấtluậnđiềugìmàSubhaddasẽhỏi,cũnglàdonơiýmuốnhiểubiếtchớkhôngphảimuốnlàmphiềnNhưLai.VànhữngđiềuNhưLaitruyềndạysẽđượclãnhhộimauchóng".NgàiAnandađưaSubhaddavàogặpĐứcPhật.Saukhitraođổinhữnglờichàohỏi,SubhaddachúctụngĐứcPhậtrồingồilạimộtbênvàhỏi:

"Cónhiềuvịđạosĩvàgiáosĩ,lãnhđạonhữnggiáopháivàgiáođoàn,lànhữngngườiđứngđầunhữngtậpđoàntôngiáonổitiếng,nhữngnhàtruyềngiáotrứdanh,đượcnhiềungườitônsùngnhưPuranaKassapa,MakkhaliGosala,AjitaKesakambala,PakudhaKaccayana,SanjayaBelatthiputta,NiganthaNataputta .TấtcảnhữngvịấycóthôngsuốtchânlýnhưcácNgàiđãnóivậykhông,haychỉcóvàivịthôngsuốtcòncácvịkhácthìkhông?"

-Hãyđểyênđó,nàySubhadda,khôngnênthắcmắc,bậntrívớitấtcảhayvàivịđãchứngngộchânlý,haykhôngcóaichứngngộ.NhưLaisẽdạycon.Hãynghevàghinhớ,NhưLaigiảngđây.

-Xinvâng,BạchĐứcThếTôn.

ĐứcPhậtdạy:

18

"Trongbấtluậngiáođoànnào,nếukhôngcóBátChánhĐạothìcũngkhôngcóhạngnhấtđẳngSaMôn(Samana) ,cũngkhôngcónhịđẳng ,tamđẳng haytứđẳngSaMôn .TronggiáođoànnàocóBátChánhĐạo,nàySubhadda,thìcóhạngnhấtđẳngSaMôn,nhịđẳng,tamđẳngvàtứđẳngSaMôn.

"Nơiđây,tronggiáođoànnày,hỡiSubhadda,cóBátChánhĐạo.

"Quảthậtvậy,ởđâycóhạngnhấtđẳng,nhịđẳng,tamđẳngvàtứđẳngSaMôn.CácnơikháckhôngcóhạngSaMôn.NàySubhadda,nếuchưđệtửhànhđúnggiáohuấn,cóđờisốngchânchánh,thìthếgiansẽkhôngvắngbóngcácbậcALaHán.

"Lúctuổicònhaimươichín,NhưLairađiđểtìmcáigìtốtđẹp.Hômnay,nămmươimốtnămđãtrôiquakểtừngàyNhưLaiđắpymangbát.Ngoàinhữngngườiởđây,khôngcómộtđạosĩnàohànhđúng,dầunhiềuhayít,GiáoPhápkhảdĩđưađếnsựthànhđạtĐạoQuả."

Khiđượcnghevậy,SubhaddabạchvớiĐứcPhậtnhưsau:"Lànhthay!Lànhthay!BạchĐứcThếTôn,cũngtựahồnhưcóngườikiadựnglạingayngắnmộtvậtđãbịlậtđổ,haykhámpháramộtvậtđãđượcgiấukín,hayvạchđườngchỉlốichongườilạcbước,haycầmngọnđènrọisángtrongđêmtốiđểchoaicómắtcóthểtrôngthấy.GiáoPhápmàĐứcThếTôntruyềndạybằngtrămngànphươngthứccũngdườngthếấy."

"XinNgàichophépconthọlễquyyPhật,Pháp,Tăng.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàihoanhỷchoconthọlễxuấtgiasadivàtỳkhưu trướcmặtNgài."

ĐứcPhậtdạy:"NàySubhadda,ngườisốngtronghệthốnggiáolýkhácmuốnxuấtgiasadivàtỳkhưuphảitrảiquamộtthờikỳhọctậpbốntháng,sốngbiệttrútrongbốnthángấy.Sauđó,khiđượcchấpthuận,giớitửcóthể

1920 21 22

23

thọlễxuấtgiavàđượcnânglênhàngtỳkhưu.Tuynhiên,dosựhiểubiếtcủaconhômnay,NhưLaichophéplàmmộtngoạilệchoriêngcánhâncon."

RồiĐứcPhậtdạyĐạiĐứcAnandacửhànhlễxuấtgiachoSubhadda.TrướcmặtĐứcPhật,Subhaddathọlễxuấtgiasadivàtỳkhưu.Saukhithọđạigiớikhôngbaolâu,ĐạiĐứcSubhaddasốngđơnđộcmộtmìnhởnơivắngvẻ,xathànhthị,chuyêncầnkiêntrìtinhtấnvànhiệttâmcầnmẫn,chứngngộchânlýtrongkiếpsốngấy,nhờtrítuệtrựcgiácvàđờisốngthánhthiệnthiêngliêngcaothượngvôsong.Ngàisốngtrongtrạngtháimà,đểthànhđạt,baonhiêuvươngtôncôngtửđãchânchánhtừkhướccuộcsốngphongphúcủađờicưsĩ,chấpnhậnlàmngườikhôngnhàcửa,khôngtàisảnsựnghiệp.Ngàinhậnđịnhrằngmìnhkhôngcòntáisanhnữa.Saukiếpsốngthiêngliêngđầyđủnàykhôngcònkiếpnàokhác.

ĐạiĐứcSubhaddađãtrởthànhmộttrongnhữngvịALaHán.NgàilàngườicuốicùngđượcĐứcPhậtthâunhậnlàmđệtử.

LờiDạyTốiHậuđếnĐạiĐứcAnanda

ĐạiĐứcAnandabạchvớiĐứcPhậtrằngsaukhiNgàidiệtđộ,nhụcthểcủaĐứcThếTônphảiđượctônvinhnhưthếnào?ĐứcPhậttrảlời:

"NàyAnanda,conkhôngnênbậntâmvớiviệcphảilàmvẻvangnhụcthểcủaNhưLai.Hãychútâmvàohạnhphúcchâutoàn(ĐạoQuảALaHán)củachínhcon.Hãytậnlựctinhtấnđểthànhđạthạnhphúcchâutoàncủachínhcon.Hãycốgắng,cầnmẫnchuyênchú,quyếttâmmưutìmsựtốtđẹpchochínhcon.Cónhữngngườichiếnsĩsángsuốt,nhữngvịBàLaMônvànhữngngườicưsĩtrítuệ,tintưởngvữngchắcnơiNhưLai.HãyđểnhữngngườiấytônvinhvàlàmvẻvangnhụcthểcủaNhưLai."

Nghelờigiáohuấnquýbáucuốicùngấy,ĐạiĐứcAnandađisangmộtbênvàđứngkhóc,bụngnghĩrằng:

"Thanôi!Tachỉlàmộttusĩcópháphọcnhưngchưađượchoàntoàngiảithoát,cầnphảithựchànhnữa.Nhưngsaucùng,ĐứcĐạoSưsắptịchdiệt,ĐứcThếTônmàtavôcùngquýmến."

ĐứcPhậtchogọiNgàiđếnvàdạy:

"HỡiAnanda,chớnênphiềnmuộn.Chớcókhócthan.NhưLaiđãtừngdạyrằngtấtcảchúngtađềuphảiphânly,cáchbiệt,vàxalìanhữnggìmàtaquýmếnvàthânyêu.NàyAnanda,conđãtạonhiềuphướcbáu.Consẽsớmthanhlọcmọiônhiễm."

VàĐứcPhậttándươngcôngđứccủaĐạiĐứcAnanda,rồidạyNgàiAnandavàothànhKusinarabáotinchohoàngtộcMallavềsựnhậpdiệtsắpđến.

HoàngtộcMallađượcbáotin,dắtvợconđếnkhócđảnhlễĐứcPhật.

QuangCảnhCuốiCùng

ĐứcPhậtdạyĐạiĐứcAnanda:

"NàyAnanda,cóthểconsẽnóirằngGiáoHuấnTốiCaokhôngcònthầygiảngdạy.ChúngconkhôngcònĐạoSư.

"Khôngnên,Ananda,conkhôngnênsuytưnhưthế.GiáoPhápvàGiớiLuậtđãđượcNhưLaitruyềndạyvàquảngbárộngrãi.NàyAnanda,khiNhưLainhậpdiệtrồithìGiáoPhápvàGiớiLuậtấysẽlàĐạoSưcủachúngcon.

"SaukhiNhưLainhậpdiệt,chúngTăngcóthể,nếuchúngTăngmuốnnhưvậy,hủybỏnhữnghọcgiớinhỏnhenvàkhôngquantrọng."

Bảnchúgiảighinhậnrằngthayvìdùngmệnhlệnhcách(imperativeform)bảophảilàmthếnào,ĐứcPhậtchỉdùngtiếpthuộccách(subjunctive)tronglờidạytrên.NếuýNgàilàmuốnhủybỏcáchọcgiớinhỏthìNgàiđãdùngmệnhlệnhcáchrồi.ĐứcPhậtbiếttrướcrằngvềsau,khichủtọacuộcKếtTậpTamTạngLầnđầutiên,vớisựđồngýcủachúngtăng,ĐạiĐứcKassapasẽkhônghủybỏmộthọcgiớinhỏnhennào.VìĐứcPhậtkhôngdạyrõ,vàcácvịALaHánkhôngthểquyếtđịnhnênhủybỏhọcgiớinhỏnào,nêncácngàigiữnguyênvẹntấtcả.

MộtlầnnữaĐứcPhậtdạychưđệtửnhưsau:

"Nầycácđệtử,nếucácconcònbấtluậnmộtphânvânthắcmắcnàocóliênquanđếnPhật,Pháp,Tăng,Đạo,hayPhươngPháp,hãynêulênnhữngcâuhỏi.Vềsauchớănnănhốitiếcvìnghĩrằng:"Lúcấy,ởtrướcmặtĐứcThếTônmàtakhônghỏi."

Tấtcảchưvịđệtửđềuimlặng.

Lầnthứnhìvàlầnthứba.ĐứcPhậtlặplạicâunói.Lầnthứnhì,lầnthứba,cácvịđệtửvẫngiữimlặng.

RồiĐứcPhậtdạy:"CólẽvìtônkínhNhưLainêncácconkhôngnêulêncâuhỏi.Vậynếucóthắcmắc,hãythổlộvớimộtđạohữukhác."

Cácvịtỳkhưuvẫngiữimlặng.

NhânđóĐạiĐứcAnandabạchvớiĐứcPhậtnhưsau:"Quảthậtkỳdiệu!BạchĐứcThếTôn.Quảthậttuyệtvời!BạchĐứcThếTôn.Conlấylàmhoanhỷ.KhôngcómộtđệtửnàocònbấtluậnmộthoàinghihaythắcmắcvềĐứcPhật,GiáoPháp,GiáoHộiTăngGià,vềConĐườnghayvềPhươngPháp."

"NầyAnanda,connóiđiềuấytheođứctincủacon.NhưngNhưLaihiểubiếtrằngtrongchúngTăngđâykhôngcóaicònhoàinghihaythắcmắcvềGiáoPháp,vềGiáoHội,vềConĐườnghayvềPhươngPháp.Trongnămtrămđệtử,nầyAnanda,ngườichậmtrễnhấtcũngđãnhậplưu,khôngcònphảirơitrởxuốngnữa,vàđãchắcchắnsẽchứngngộ."

Rốtcùng,đểkhuyêndạyđệtử,ĐứcPhậtnóilênlờigiáohuấn:

"Hãyngheđây,nầycácđệtử,NhưLaikhuyêncáccon.Tấtcảcácpháphữuviđềuvôthường.Hãytậnlựcliêntụcchuyêncần."

ĐólàdihuấntốihậucủaĐứcThếTôn.

ĐứcPhậtViênTịch

ĐứcThếTônnhậpsơthiền.Xuấtsơthiền,Ngàinhậpnhịthiền.Xuấtnhịthiền,Ngàinhậptamthiền.Xuấttamthiền,Ngàinhậptứthiền.Xuấttứthiền,Ngàinhậpkhôngvôbiênxứ.Xuấtkhôngvôbiênxứ,Ngàinhậpthứcvôbiênxứ.Xuấtthứcvôbiênxứ,Ngàinhậpvôsởhữuxứ.Xuấtvôsởhữuxứ,Ngàinhậpphitưởngphiphitưởngxứ.Xuấtphitưởngphiphitưởngxứ,Ngàinhậpdiệtthọtưởngđịnh.

LúcấyĐạiĐứcAnanda,khôngcóthiênnhãn,hỏiĐạiĐứcAnuruddha:"Bạchsưhuynh,cóphảiĐứcThếTônđãnhậpdiệtrồikhông?"

-Khôngphảivậy,nầyAnandasưđệ,ĐứcThếTônchưadiệtđộ,Ngàimớinhậpdiệtthọtưởngđịnh.

Rồixuấtdiệtthọtưởngđịnh,ĐứcPhậtnhậpphitưởngphiphitưởngđịnh.Xuấtphitưởngphiphitưởngxứ,Ngàinhậpvôsởhữuxứđịnh.Xuấtvôsởhữuxứ,Ngàinhậpthứcvôbiênxứđịnh.Xuấtthứcvôbiênxứ,Ngàinhập

24

khôngvôbiênxứđịnh.Xuấtkhôngvôbiênxứ,Ngàinhậptứthiền.Xuấttứthiền,Ngàinhậptamthiền.Xuấttamthiền,Ngàinhậpnhịthiền.Xuấtnhịthiền,Ngàinhậpsơthiền.

Xuấtsơthiền,Ngàinhậpnhịthiền.Xuấtnhịthiền,Ngàinhậptamthiền.Xuấttamthiền,Ngàinhậptứthiền.Xuấttứthiền,vàtứckhắcsauđó,ĐứcPhậtcuốicùngnhậpdiệt.

Chúthích:

.GiáosưRhysDavids-DialoguesoftheBuddha.TậpII,trang91.↩

.VềsaucôAmbapalixinxuấtgia,gianhậpvàoGiáoHộiTỳKhưuNivàđắcQuảALaHán.↩

.Jivitasamkharamadhitthaya↩

.Anantaramabahiramkaritva,danhtừnàybaogồmcảhai,nhữngcánhânvànhữnglờidạy:"Baonhiêugiáolýnàytasẽkhôngdạyaikhác",mộtýnghĩnhưvậycónghĩalàhạnchế,chỉdạygiáolýtrongmộtgiớinhỏnào."Baonhiêugiáolýđâytasẽdạykẻkhác",mộtýnghĩnhưvậycónghĩalàkhôngdạyhếtgiáolý."Tasẽdạyngườinày",câunàyhàmýcósựphânbiệtngườinàyvớingườikia.ĐứcPhậtkhônghềcósựphânbiệtnào,trênphươngdiệncácđệtửcũngnhưvềmặtgiáolý.Tronglờidạy,ĐứcPhậtkhôngbaogiờbítruyền.Ngàicũngkhônghềcómộtnhómnhỏhaylớnnàoriêngbiệt,tronghayngoàicácđệtử.↩

.ĐứcPhậtámchỉhạnhphúcNiếtBàn(phalasamapatti)↩

.NhưcảnhTrời.↩

1

2

3

4

5

6

7

.ĐâylàTứNiệmXứ(Satipatthana).DanhtừPháp(dhamma)dùngởđâytrongmộtýnghĩariêng,ámchỉcảhaiđốitượngcủatâm-vậtchấtvàtinhthần.XemPhụBản6,trang755-782,kinhSatipatthanaSutta,MajjhimaNikaya,kinhsố10.↩

.TứThầnTúc(Iddhipada)là:1.tácýhayýmuốnlàm(chanda),2.tinhtấnhaysựcốgắng(viriya),3.tưtưởnghaytâm(citta),và4.suyxét(vimamsa).↩

.Cụmtừ"mộtkiếpsống"ởđâyđượcphiêndịchtừPhạnngữ"kappa".Kappacónghĩalàmộtkiếpsốngthôngthường,khoảngmộttrămnăm.Kapavasesamnghĩalàmộtkiếpvàthêmmộtphầncủamộtkappa,lối120năm.Nơiđâydanhtừnàyđượcdiễnđạtbằng"hơnchútít".↩

.ĐólàbamươibảyBồĐềPhần(Bodhipakkhiyadhamma),haybamươibảynhânsanhquảbồđề,tứclàbamươibảyyếutốcầnthiếtdẫnđếngiácngộvàsựhiểubiếtcùngtột.↩

.TheoBảnChúGiải,đólàthịtmộtconheorừngkhônggiàlắmcũngkhôngtơlắmnhưngkhôngphảicốýgiếtnóđểdânglênĐứcPhật(pavattamamsa).Cóchỗnóirằngđólàtêncủamộtloạinấm.Cũngcóchỗchorằngđólàtênmộtmónănrấtngon.XemQuestionsofMilinda,quyển1trang244,vàDialoguesofTheBuddha,phần2,trang136,số1.↩

.TheoBảnChúGiải,ĐứcPhậtchọnKusinarađểnhậpdiệtvìbalýdo.LýdođầutiênlàđểthuyếtbàiPhápMahasudasanaSuttanhằmkhuyếnkhíchđờisốngđạohạnh.ThứnhìlàđểdẫndắtSubhadda,ngườiđệtửcuốicùngcủaNgài,vìngoàiĐứcPhậtrakhôngaicóthểthuyếtbàinàyđược.ThứbalàđểchovịBàLaMônDonacóthểphânchiaxálợicủaNgàimộtcáchêmthấmgiữanhữngngườisùngmộNgài.↩

7

8

9

10

11

12

13

.Lumbini,giápgiớiTâyTạng.↩

.BuddhaGaya,lối10câysốcáchnhàgaxelửaGaya.↩

.Isipatana,tênhiệnnaylàSaranath.↩

.Kusinara,hiệnnayđượcgọilàKasi,lối40câysốcáchnhàgaGorakhpur.↩

.NênphânbiệtđạosĩSubhaddanàyvớimộtvịkháccũngtênSubhadda,lúcấyđãxuấtgiarồi.ChínhvịTỳKhưuSubhaddakia,xuấtgialúctuổigià,sẽnóirằngĐứcPhậttịchdiệtkhôngphảilàđiềuđángphiênmuộn,bởivìkhôngcònĐứcPhậtthìchưtỳkhưusẽđượctựdo,muốnlàmgìthìlàm,khôngsợaikhiểntrách.VàcũngvìnghecâunóiấymàbathángsaukhiĐứcPhậtnhậpdiệt,ĐứcKassapa(CaDiếp)triệutập500vịtỳkhưuALaHánđểngheđọclạiGiáoPhápvàGiớiLuật(KếtTậpTamTạnglầnđầutiên).↩

.TấtcảnhữngvịnàyđềulànhữnggiáosĩtrứdanhthờiĐứcPhật.↩

.ĐứcPhậtámchỉnhữngvịNhậpLưu(Sotapanna,TuĐàHườn)↩

.TưĐàHàm(Sakadagami,NhứtLai).↩

.ANaHàm(Anagami,BấtLai).↩

.ALaHán(Arahat,ƯngCúng).↩

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

.Pabbajja,từbỏ,làxuấtgiasadibằngcáchcạorâutóc,đắpyvàng,quyyTamBảovàthọmườigiới.NgườitusơđẳngấyđượcgọilàSamenara,sa-di.Upasampada,cụtúcgiới,lễxuấtgiatỳkhưu,dànhchongườitừhaimươituổitrởlên.NgườiđãthọcụtúcgiớilàhộiviêncủaGiáoHộivớiđầyđủtưcáchvàđượcgọilàtỳkhưu(bhikkhu).Mộtvịtỳkhưuphảigiữtrònnhữnggiớibổn(patimokkha)vàkhiphạmmộttrongnhữngtrọngtội,nhưbấtcọngtrụchẳnghạn,phảibịtrụcxuấtrakhỏiGiáoHội.Nếumuốn,vịấycóthểtrởlạilàmmộtsadi.↩

.ĐứcPhậtámchỉĐạiĐứcAnanda.Đượckhuyếnkhích,ĐạiĐứcAnandacốgắngtutậpvàvềsauđắcquảALaHán.↩

23

24

PhầnII

PhậtPháp

Khônglàmviệcác.Làmnhữngviệcthiện.Thanhlọctâm.ĐólàlờidạycủachưPhật.

PhậtGiáolàgì?

"GiáoPhápmàNhưLaiđãchứngngộqủathậtthâmdiệu,khónhậnthức,khólãnhhội,vắnglặng,caosiêu,khôngnằmtrongphạmviluậnlý,tếnhị,chỉcóbậcthiệntrímớithấuhiểu."

TrungAHàm

TamTạngKinh

ĐứcPhậtđãnhậpdiệt,nhưngGiáoLýcaosiêumàNgàiđãdàycônghoằngdươngtrongbốnmươilămnămtrườngvẫncònlưulạiđếnngàynaychonhânloại,trọnvẹn,đầyđủ,vàhoàntoàntinhtúy.

MặcdầugiáohuấncủaĐứcThếTônkhôngđượcghichépngaylúcbấygiờtrêngiấytrắngmựcđen,cácvịđệtửcủaNgàiluônluônnhuầnnhãnằmlòngvàtruyềnkhẩutừthếhệnàysangthếhệkhác.

BathángsaukhiĐứcPhậtnhậpNiếtBàn,vàonămthứtámtriềuđạiAjatasattu(AXàThế),nămtrămvịđạiđệtửALaHáncủaNgàikếthợplầnđầutiêntạiRajagaha(VươngXá)đểnhắclạinhữngPhậtngônquýbáu.ĐứcAnanda-vịđệtửtrungthànhđãđượcdiễmphúcluônluônởbêncạnhĐứcThếTônvàhânhạnhđượcnghetấtcảgiáohuấncủaNgài-vàĐứcUpali,đượcchọnđứnglêntrảlờinhữngcâuhỏi.ĐứcAnanda,đượcđềcửtrìnhbầynhữnglờikhuyêndạy(Sutta,kinh),ĐứcUpalivềnhữngvấnđềcóliênquanđếngiớiluật(Vinaya),vàcảhaivịluânphiêntrảlờicáccâuhỏivềphầnViDiệuPháp(Abhidhamma),giáolýcaosiêu.Đólàlầnkếttậpđầutiên,tậptrungtoànthểgiáolýcủaĐứcPhậtvàsắpxếprànhmạchthànhbatạng(TamTạngKinh:TạngLuật,TạngKinhvàTạngLuận).

1

VìcónhữngkhuynhhướnglàmsailạcGiáoPhápnênsauđóhailần ,mộttrămnămvàhaitrămbamươisáunăm,cácvịALaHánlạikếttậplầnthứnhìvàthứbađểđọclạiPhậtngôn.

Vàokhoảngnăm83trướcD.L,dướitriềuvuaVattaGamaniAbhaya xứSriLanka(TíchLan),cácvịALaHánlạikếttậpmộtlầnnữatạiAluvihara ,mộtấpnhỏcủađảoSriLanka(TíchLan),lối30câysốcáchKandy.Tạiđây,lầnđầutiêntronglịchsửPhậtGiáo,TamTạngPali(NamPhạn)đượcghichéptrênlábuôn nhờsựcốgắngliêntụcvàtầmmắtthấyxacủachưvịĐạiĐứcALaHán.Đếnngàynay,vàtrongtươnglai,khôngcólýdonàođểchỉtrích,vàcũngkhôngthểnàocáchọcgiảtântiếnlàmsailạctáchcáchtrongtrắngcủagiáolýthuầntúy.

Kểvềlượng,baTạngkinh(Tipitaka),gồmtrọnvẹnGiáoLýcủađứcPhật,bằngmườimộtlầnquyểnthánhkinhcủaKi-tôGiáo.

PhạnngữTipitaka(BắcPhạn:Tripitaka)cónghĩalàbacáigiỏ.Bacáigiỏấylà:giỏđựngLuật(VinayaPitaka),giỏđựngKinh(SuttaPitaka)vàgiỏđựngLuận(AbhidhammaPitaka,ViDiệuPháp),tứcbaTạng:Luật,KinhvàLuật

TạngLuật(VinayaPitaka)

TạngLuậtđượcxemlàcáineovữngchắcđểbảotồnconthuyềngiáohộitrongnhữngcơnphongbabãotápcủalịchsử.PhầnlớntạngLuậtđềcậpđếngiớiLuậtvànghilễtrongđờisốngxuấtgiacủacácvịtỳkhưuvàtỳkhưuni.NgóthaimươinămsaukhiThànhĐạo,ĐứcPhậtkhôngcóbanhànhgiớiluậtnhấtđịnhđểkiểmsoátvàkhépchưtăngvàokỹcương.Vềsau,mỗikhicótrườnghợpxảydiễn,ĐứcPhậtđặtranhữngđiềurănthíchhợp.TạngLuậtnêurỏđầyđủlýdotạisaovàtrườnghợpnàoĐứcPhậtbanhànhmộtgiới,vàmôtảrànhmạchcácnghithứchànhlễsámhối(Vinaya)củachưtăng.Lịchtrìnhpháttriểnđạogiáotừthuởbankhai,sơlượcđờisốngvàchứcnhiệmcủaĐứcPhật,vàcácchitiếtvềbalầnkếttậpTamTạnglà

1

23

4

nhữngđiểmkhácđượcđềcậpđếntrongTạngLuật.Mộtcáchgiántiếp,đâylànhữngtàiliệuhữuíchvềlịchsửthờithượngcổ,vềcáccổtụcởẤn,vềkiếnthứcvàtrìnhđộthẩmmỹthờibấygiờ.NgườiđọcTạngLuậtkhôngkhỏingạcnhiênvàthánphụctánhcáchdânchủtrongphươngphápthànhlậpvàtổchứcGiáoHộiTăngGià,việcsửdụngtàisản,mứcđộluânlýcaothượngcủachưTăngvàkhảnăngxuấtchúngcủaĐứcPhậttrongviệcđiềuhànhGiáoHội.

NgàiZetlandviết:

"Vàrấtnhiềungườilấylàmngạcnhiênđượcbiếtrằngnhữngnguyêntắcsơđẳngtrongquốchộicủachúngtangàynay(AnhQuốc)đãcósẵntrongGiáoHộiPhậtGiáoẤnĐộ,từhơnhaingànnămvềtrước. "

TạngLuậtgồmnămquyển:

Vibhanga:

1.ParajikaPali(Tộinặng)2.PacittiyaPali(Tộinhẹ)

Khandaka:

3.MahavaggaPali(Phầnlớn)4.CullavaggaPali(Phầnnhỏ)5.ParivaraPali(Giớitoátyếu)

TạngKinh(SuttaPitaka)

TạngKinhđạiđểgồmnhữngbàiPhápcótánhcáchkhuyêndạymàtrongnhiềucơhộikhácnhau,ĐứcPhậtgiảngchocácbậcxuấtgiavàhàngcưsĩ.MộtvàibàigiảngcủacácvịđạiđệtửnhưcácngàiSariputta(XáLợiPhất),Moggallana(MụcKiềnLiên)vàAnanda(ANanĐà)cũngđượcghépvàoTạngKinhvàcũngđượctôntrọngnhưchínhlờiĐứcPhậtvìđãđượcĐức

5

Phậtchấpnhận.PhầnlớncácbàiPhápnàynhằmvàolợiíchcủachưTỳKhưuvàđềcậpđếnđờisốngthánhthiệncủacácbậcxuấtgia.Nhiềubàikhácliênquanđếntiếnbộvậtchấtvàtinhthần,đạođứccủangườicưsĩ.KinhSigalovada chẳnghạn,dạyvềbổnphậncủangườitạigia.Ngoàiracòncónhữngbàigiảnglýthúdànhchotrẻem.

TangKinhgiốngnhưmộtquyểnsáchghilạinhiềuquytắcđểcoitheomàthựchành,vìđólàcácbàiPhápdoĐứcPhậtthuyếtgiảngởnhiềutrườnghợpkhácnhauchonhiềungườicócăncơ,trìnhđộ,vàhoàncảnhkhácnhau.Ởmỗitrườnghợp,ĐứcPhậtcómộtlốigiảngđểngườithínhPhápcóthểlãnhhộidễdàng.Thoángnghequahìnhnhưmâuthuẫn,nhưngphảinhậnđịnhđúngPhậtngôntheomỗitrườnghợpriêngbiệtmàĐứcPhậtdạyđiềuấy.Tỷnhưđểtrảlờimôtcâuhỏivềcài"Ta",cókhiĐứcPhậtgiữimlặng,cókhingàigiảithíchdongdài.NếungườivấnđạochỉvìtánhtòmòmuốnbiếtthìNgàilàmthinh,khôngtrảlời.NhưngvớingườicốtâmtìmhiểuchânlýthìNgàigiảngdạyrànhmạchvàđầyđủ.

Tạngkinhgồmnămbộ:

1. DighaNikaya,TrườngAHàm,chéplạinhữngbàiPhápdài.2. MajjhimaNikaya,TrungAHàm,nhữngbàiPhápdàibậctrung.3. SamyuttaNikaya,TạpAHàm,nhữngcâukinhtươngtợnhau.4. AnguttaraNikaya,TăngnhứtAHàm,nhữngbàiPhápsắpxếptheo

consố.5. KhuddakaNikaya,TiểuAHàm,nhữngcâukệvắntắt.

RiêngbộKhuddakaNikaya(TiểuAHàm)chialàm15tập:

1. KhuddakaPatha,nhữngbàingắn.2. Dhammapada,KinhPhápcú,conĐườngchânlý.3. Udana,Khúccahoanhỷ.4. Itivuttaka,nhữngbàikinhbắtđầubằngcụmtừ"Phậtdạynhưthế

6

này".5. SuttaNipata,nhữngbàikinhsưutập.6. VinamaVatthu,câuchuyệnnhữngcảnhtrời.7. PetaVattthu,câuchuyệncảnhgiớingạquỷ.8. Theragatha,TrưởngLãoTăngKệ.9. Therigatha,TrưởngLãoNiKệ.10. Jataka,nhữngcâuchuyệntáisinhcủaBồTát:TúcSanhTruyện,hay

KinhBổnSanh.11. Niddesa,nhữngbàitrầnthuật,Nghĩathích.12. Patisambhida,quyểnsáchđềcậpđếnkiếnthứcPhânGiải.13. Apadana,đờisốngcủachưvịALaHán.14. Buddhavamsa,tiểusửcủaĐứcPhật.15. CariyaPitaka,nhữngphẩmhạnh.

TạngLuận(AbhidhammaPitaka-ViDiệuPhápTạng)

TạngLuậnthâmdiệuvàquantrọngnhấttrongtoànthểGiáoPhápvìđâylàphầntriếtlýcaosiêu,sovớiTạngKinhvốngiảndịhơn.Abhidhamma,TạngLuậnhayViDiệuPháp,làtinhhoacủaPhậtGiáo.

Đốivớimộtvàihọcgiả,ViDiệuPhápkhôngphảilàĐứcPhậtgiảngmàdocácnhàsưuyênbáckhởithảovềsau.Tuynhiên,đúngtheotruyềnthốngthìchínhĐứcPhậtđãdạyphầnchánhyếucủaTạngnày.NhữngđoạngọilàMatikahayNòngCốtNguyênThủycủaGiáoLýcaosiêunày,nhưthiệnpháp(kusaladhamma),bấtthiệnpháp(akusaladhamma),vàbấtđịnhpháp(abyakatadhamma),trongsáutậpcủaTạngLuận(trừtậpKathavatthu,nhữngđiểmtranhluận) đềudochínhĐứcPhậtdạy.NgàiSariputta(XáLợiPhật)đượcdanhdựlãnhtrọngtráchgiảngrộngvàgiảithíchsâuvàochitiết.Dầutácgiả,haycácvịtácgiảlàai,chắcchắnTạngLuậnlàcôngtrìnhsáng

7

táccủamộtbộóckỹxảokỳtàichỉcóthểsosánhvớimộtvịPhật.VàđiểmnàycàngnổibậtmộtcáchhiểnnhiêntrongtậpPatthanaPakarana,vừaphứctạpvừatếnhị,diễntảmốitươngquancủaluậtnhânqủavớiđầyđủchitiết.

Đốivớibậcthiệntríthứcmuốntìmchânlý,TạngLuậnlàquyểnkinhchỉđạokhẩnyếu,vừalàmộttậpkhảiluậnvôgiá.ỞđâycóđủthứcăntinhthầnchocáchọcgiảmuốnmởmangtrítuệvàđờisốnglýtưởngcủangườiPhậttử.ViDiệuPhápkhôngphảiloạisáchđểđọcthoángquacầuvuihaygiảitrí.

Khoatâmlýhọchiệnđại,cònhạnđịnh,vẫnnằmtrongphạmvicủaViDiệuPhápkhiđềcậpđếntâm,tưtưởng,tiếntrìnhtưtưởng,cáctrạngtháitâm.NhưngTạngLuậnkhôngchấpnhậncómộtlinhhồn,hiểunhưmộtthựcthểtrườngtồnbấtbiến.Nhưvậy,ViDiệuPhápdạymộtthứtâmlýhọctrongđókhôngcólinhhồn.

NếuđọcViDiệuPhápnhưmộtquyểnsáchtâmlýhọchiệnđạithìắtphảithấtvọng,vìởđâykhôngcóýđịnhgiảiquyếttấtcảnhữngvấnđềmàtâmlýhọchiệnđạiphảiđốiphó.

Tâmhaytâmvương(Citta)đượcđịnhnghĩarõràng.Tưtưởngđượcphântáchvàsắpxếpđạiđểthànhtừngloạivềphươngdiệnluânlý.Tấtcảnhữngtrạngtháitâm,haytâmsở(Cetasika),đềuđượclượckêcẩnthận.Thànhphầncấuhợpcủamỗiloạitâmđượckểratừngchitiết.Tưtưởngphátsanhthếnàocũngđượcmôtảtỉmỉ.Riêngnhữngchặptưtưởngbhavangavàjavana,chỉđượcđềcậpđếnvàgiảithíchtrongViDiệuPháp,thậtlàđặcbiệthữuíchchoaimuốnkhảocứuvềtâmlýhọc.Nhữngvấnđềkhôngliênquanđếngiảithoátđềuđượcgáchẳnquamộtbên.

Sắc,tứcphầnvậtchất,cũngđượcđềcậpđến,nhưngkhôngphảinhưcácnhàvậtlýhọchaycácysĩmôtả.Đơnvịcănbảncủavậtchất,nhữngđặctánh,nguồngốccủavậtchất,tươngquangiữavậtchấtvàtâm,sắcvàdanh,đềuđượcgiảithích.ViDiệuPhápkhôngnhằmtạolậpmộthệthốngtưtưởngvề

tâmvàvậtchấtmàchỉquansáthaithànhphầncấutạocáiđượcgọilàchúngsanhđểgiúphiểubiếtsựvậttheođúngthựctướng.Dựatrêncănbảnấy,mộttriếtlýđãđượcxâydựngvàdựatrêntriếtlýnàymộthệthốngluânlýđượcpháttriểnnhằmđưađếnmụctiêutốihậu.

BàRhysDavidsviết:

"ViDiệuPhápđềcậpđến:1)cáigìởbêntrongta,2)cáigìởchungquanhta,và3)cáigìtakhaokhátthànhđạt."

TạngKinhchứađựngnhữnglờidạythôngthường(voharadesana),cònTạngLuậngồmGiáoLýCùngTột(paramatthadesana).

HầuhếtcáchọcgiảPhậtGiáođềuxácnhậnrằngmuốnthônghiểuGiáoHuấncủaĐứcPhật,phảicókiếnthứcvềTạngLuậnvìđólàchìakhoáđểmởcửavàothựctế.

TạngLuậngồmbảybộ:

1. Dhammasanghani,phânloạicácPháp,PhápTụ.2. Vibhanga,nhữngtiếtmục,PhânBiệt.3. Dhatukatha,luậngiảivềcácnguyêntốhaygiới,GiớiThuyết.4. PuggalaPannatti,chỉdanhnhữngcátính,NhơnThiThuyết.5. Kathavathu,nhữngđiểmtranhluận,ThuyếtSự.6. Yamaka,quyểnsáchvềnhữngcặpđôi,SongĐối.7. Patthana,quyểnsáchđềcậpđếnnhânquảtươngquan,PhátThú.

PhậtGiáocóphảilàmộtTriếtHọckhông?

ĐượctôntrítrọnvẹntrongTamTangKinh,GiáoPhápcaosiêuđềcậpđếnnhữngchânlývànhữngsựkiệnmàmọingườiđềucóthểtrắcnghiệmvàkiểmchứngxuyênquakinhnghiệmbảnthân,PhậtGiáokhônghềliênquanđếnnhữnglýthuyếtsuônghaynhữngkhôngluậncóthểđượcchấpnhận

ngàyhômnaylàchânlýthâmdiệumàquangàysauthìbịloạibỏnhưmộtlầmlẫn.ĐứcPhậtkhôngtruyềngiạymộtlýthuyếttriếthọccáchmạng,cũngkhôngcóýđịnhsángtạomộtnềnkhoahọcvậtlýmới.Bằngnhữnglờilẽrõràng,khôngthểlầmlẫn,ĐứcPhậtgiảithíchnhữnggìởbêntrongvànhữnggìởbênngoàita,cóliênquanđếnsựgiảithoát,vượtrakhỏimọihìnhthứckhổđaucủađờisốngvàNgàivạchraConĐường.

ĐứcPhậtcũngkhôngtruyềndạytấtcảnhữngđiềumàNgàibiết.Ngàykia,trongcụmrừngnọ,ĐứcPhậtbốclênmộtnắmlávàdạy:

"NầycácTỳKhưu,nhữngđiềumàNhưLaidạycácconcóthểsánhvớinắmlánày,cònnhữngđiềumàNhưLaikhôngdạycũngnhưtấtcảlátrongrừng ."

ĐứcPhậtchỉdạynhữngđiềumàNgàixétlàcầnthiếtđểgộirửa,thanhlọctâm,vàkhôngbaogiờbànđếncácvấnđềkhôngliênquanđếnnhiệmvụcaocảcủaNgài.Mặcdầuvậy,trênnhiềuđiểm,Ngàiđãđitrướccáchọcgiảvàcácnhàkhoahọchiệnđại.

Heraclitus(500nămtrướcD.L)tinrằngtấtcảđềutrôichảy(panterhei)vàvũtrụluônluônđangtrởthành.Ôngdạyrằngkhôngcócáichitrườngtồn,mọivậtđềuđangtrởthànhcáigìkhác.Chínhôngđãthốtracâunóitrứdanh:"Khôngthểbướchailầnlêncùngmôtchỗtrêndòngsuối".Pythagore(532trướcD.L)dạythuyếtchuyểnsinhlinhhồn.Descartes(1596-1650)chủtrươngcầnphảiquansátmọihiệntượngtrênnềntảngcủasựhoàinghihợplý.Spinoza(1632-1677)vừachấpnhậncóthựcthểtrườngtồnvừalậpluậnrằngtấtcảnhữnghìnhthứctồntạiđềutạmbợnhấtthời.Theotriếtgianầy,muốndiệttrừđaukhổphảitìmramộtnguồnkiếnthứckhôngđổithay,khôngxêdịch,trướcsaunhưmột,trườngtồn,vĩnhcửu.Berkeley(1685-1776)chorằngcáiđượcgọinguyêntửchỉlàmộtgiảđịnhcủasiêuhìnhhọc.Hume(1711-1776)phântáchphầntâmlinhcủaconngườivàkếtluậnrằng

8

đóchỉlànhữngtrạngtháitinhthầnluônluônbiếnchuyển.TheoHegel(1770-1831):"toànthểhiệntượnglàsựđangtrởthành".Schopenhauer(1788-1860),trongquyển"ThếGianXemNhưÝChívàTưTưởng"diễntảchânlývềsựđaukhổvànguồngốccủanótheolốiTâyPhương.HenriBergson(1859-1941)chủtrươngthuyếtvôthườngvànhấnmạnhgiátrịcủatrựcgiác.WilliamJames(1842-1910)đềcậpđếnluồngtâmnhưmộtdòngnướcvàphủnhậnmộtlinhhồntrườngcửu.

Trên2500nămvềtrước,ĐứcPhậtđãdạynhữngchânlýVôthường(anicca),Khổ(dukkha)vàVôngã(anatta).

GiáohuấnmàĐứcPhậttruyềndạy,dầucótánhcáchluânlýhaytriếtlý,làđểhọchỏi,thựchành,vàtrêntấtcả,làđểchứngngộbằngtrítuệtrựcgiác"GiáoPhápnhưchiếcbèđưataquađạidươngcủacuộcsống ".

Vậy,mộtcáchchínhxác,PhậtGiáokhôngphảilàmộttriếthọcvìPhậtGiáokhôngphảichỉlà:"Sựyêuchuộngtrítuệ,lònghamthíchthúcđẩyđitìmtrítuệ"(Webster'sDictionary).PhậtGiáocũngkhôngphảilà"mộtlốigiảithíchcăncứtrênlýthuyết,cáikhôngbaogiờcũngđượcbiết(nhưtrongsiêuhìnhhọc)haycáiđượcbiếtkhôngrànhmạch(nhưtrongtriếthọc,luânlýhaychínhtrị)" .

Nếuhiểutriếthọclà"nghiêncứu,họchỏi,khôngphảichỉmộtvàisựkiệnriêngbiệtmàđặctínhcănbảncủathếgiantrongđótađangsốngvàcuộcsốngđángchotasốngtrongthếgiannầy" thìPhậtGiáocóthểgầnvớitriếthọc,nhưngPhậtGiáohàmxúchơnnhiều .

Triếthọcđạiđểquantâmđếnsựhiểubiếtvàkhôngchúýđếnphầnthựchành,trongkhiđóPhậtGiáođặcbiệtđặttrongtâmtrênphầnthựchànhvàchứngngộ.

PhậtGiáocóphảilàmộtTônGiáokhông?

9

10

1112

GiáosưRhysDavidsviết:"Religion(tôngiáo)làgì?Nhưngườitabiếtrõ,danhtừReligion(tôngiáo)khôngcótrongnhữngsinhngữkhôngliênquanđếntiếngAnhvàcănnguyêncủachữnầyvẫncònbấtđịnh.Trongmộtđoạn,Ciceronphântáchdanhtừnầylàmhaiphần,dẫnxuấttừ"re"và"logo"vàđịnhnghĩareligion(tôngiáo)làsựlậplạinhiềulầnnhữngcâukinh,câuchú.Mộtlốigiảithíchkhác,dẫnsuấttừ"re"và"logo"chủtrươngrằngýnghĩađầutiênlàliênkết,tróibuộc,làsựhàngắn,dínhliền(chắcchắnđólàsựnốiliềnvớiThầnLinh).Lốigiảithíchthứba,dẫnxuấttừ"lex",làsựẩnnáutrongluậtpháp,làsựthậntrọngđặttâmlinhvàokhuônkhổ ".

Theolốiđịnhnghĩathôngthường,mộtcáchchínhxác,PhậtGiáokhôngphảilàmộttôngiáo(religion)bởivìPhậtGiáokhôngphảilà"mộthệthốngtínngưỡngvàtônsùnglễbái",trungthànhvớimộtthầnlinhsiêunhiên.

PhậtGiáokhôngđòihỏinơitínđồmộtđứctinmùquáng.Dođómộtniềmtintưởngsuôngkhôngthểcóchỗđứng.Thayvàođólàlòngtínnhiệmcăncứtrênsựhiểubiết.

TrướckhiđắcQuảTu-Đà-HườnngườiPhậttửlắmlúccònhoàinghiĐứcPhật,hoặcGiáopháphoặcGiáoHộiTăngGià.ĐếnkhithànhđạtĐạoQuảcaothượngấyrồithìmọihìnhthứchoàinghihoàntoànchấmdứcvàhànhgiảmớithậtsựbướctheochânĐứcPhật .

NiềmtinmàngườiPhậtTửđặtnơiĐứcPhậtcũnggiốngnhưniềmtinmàbệnhnhânđặtnơimộtlươngytrứdanhhaycủatròđặtnơithầy.MặcdầutìmnươngtựanơiĐứcPhậtvàtôntrọngNgàilàvịhướngđạovôthượng,làthầydắtdẫntrênConĐườngTrongSạch(ThanhTịnhĐạo),ngườiPhậtTửkhôngquyphụcmùquángnhưkẻnôlệ,khôngtinrằngchỉquyyTamBảohaychỉcóđứctinsuôngnơiTamBảomàmìnhcóthểtrởnêntrongsạch.Khôngai,dầulàĐứcPhậtđinữa,cóđủquyềnlựcđểgộirửabợnnhơcủangườikhác.Nóimộtcáchchínhxác,khôngaicóthểrửasạch,cũngkhôngai

13

14

cóthểlàmhoenốngườikhác.ĐứcPhậtlàvịTônSưcóthểgiúpđỡbằngcáchvạchraconđường,nhưngchínhtaphảilãnhlấynhiệmvụgộirửathântâmcủachúngta.

TrongkinhPhápCú,ĐứcPhậtcódạy:

"Chỉcótalàmđiềutộilỗi,chỉcótalàmchotaônhiễm.Chỉcótatránhđiềutộilỗi,chỉcótagộirửachota.Trongsạchhayônhiễmlàtựnơita.Khôngaicóthểlàmchongườikháctrởnêntrongsạch".(Câu145)

NgườiPhậtTửkhônglàmnôlệchomộtquyểnsáchhaymộtcánhân,cũngkhônghysinhtựdotưtưởngcủamìnhkhibướctheodấuchâncủaĐứcPhật.NgườiPhậtTửhoàntoàntựdothựchiệnýchí,mởmangkiếnthứcvàpháttriểntrítuệchođếnngàychínhmìnhđắcQuảPhật,bởivìkhảnăngtrởthànhPhậtnằmbêntrongtấtcảmọichúngsanh.

Lẽdĩnhiên,ngườiPhậtTửnhắclạiPhậtngônnhưnhữngchânlýbấtdidịch,nhưngchínhĐứcPhậtdạyphảinênluônluônsuygẫm,khôngnênnhắmmắttincàng.

SựchứngngộcóthểcótronghiệntạikhôngphảilàtiêuchuẩnchânlýduynhấttrongPhậtGiáo.ĐiểmthenchốtlàChánhKiến(samma-ditthi),sựhiểubiếtthuầnlý.ĐứcPhậtkhuyêndạyngườiđitìmchânlýkhôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìmộtngườiđángtincậyđãnóinhưvậymàphảisuyluậnkỹcàngvàthậntrọngxétđoánđểbiếtrõđiềunàolàđúng,điềunàosai.

Ngàynọ,dânxứKesaputta,thườngđượcgọilàngườiKalama,bạchvớiĐứcPhậtrằngcónhiềuvịtusĩvànhiềuBàLaMônđếnđâygiảngđạo.Ngườinàocũngkhuyếndụdânchúngchỉnêntingiáolýcủamình,khôngnêntinlờidạycủacácvịtusĩkhác.Rốtcùng,ngườidânkhôngcònbiếttinai.

"Đúngnhưvậy,nầyhỡingườiKalama,cácconhoàinghilàphải,cácconngờvựclàphải.Trongtrườnghợpkhảnghithìsựngờvựcphátsanh".

ĐứcPhậtdạynhưvậyvàkhuyênnhủngườiKalamanhưsau--vàđâylànhữnglờikhuyênmàngườitheochủnghĩaduylýhiệnđạicóthểápdụnggiốngnhưcácvịđạosĩhoàinghithờixưa:

"Hãyđếnđây,ngườiKalama!Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìnghenóilại(tỷnhưnghĩrằngtađãngheđiềunầytừlâu).Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìtậptụccổphongtruyềnlạinhưthế(tỷnhưnghĩrằngđiềunầyđãđượctruyềnlạitừbaonhiêuthếhệ).Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìcólờiđồnđãinhưvậy(tỷnhưtinlờingườikhácmàkhôngsuyxét).Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìđiềuấyđãđượcghitrongkinhsách.Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìmìnhđãứcđoánnhưvậy.Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìmìnhsuydiễnnhưvậy.Khôngnênchấpnhậnđiềugìtheobềngoài.Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìđiềuấyhợpvớithànhkiếncủamình.Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìđiềuấyhìnhnhưcóthểchấpnhậnđược(tỷnhưnghĩrằngđiềunầyphảiđượcchấpnhận).Khôngnênchấpnhậnđiềugìchỉvìnghĩrằngvịtusĩthốtrađiềunầytađãđượckínhtrọngtừtrước(vànhưvậy,lờinóiphảiđượcchấpnhận).

"Tuynhiên,khitựcácconhiểurõrằng--nhữngđiềunầykhônghợpluânlý,nhữngđiềunầyđángđượckhiểntrách,nhữngđiềunầybịcácbậcthiệntríthứccấmđoán,nếuthựchiệnnhữngđiềunầysẽbịphásảnvàphiềnmuộn--thìhẳncácconphảitừbỏ,khôngnênlàmđiềuấy.

"Khitựcácconhiểurõrằng--nhữngđiềunầyhợpluânlý,nhữngđiềunầykhôngđángbịkhiểntrách,nhữngđiềunầyđượccácbậcthiệntríthứctándương,nếuthựchiệnnhữngđiềunầysẽđượcanvuihạnhphúc--thìhẳncácconphảihànhđộngđúngnhưvậy".

Phậtngônnầyđượcdạytrên2500trướcđây,nhưngvẫncònmãnhlựcvàhiệunăngchođếnthờiđạivănminhcủathếkỷhaimươi.ĐứcPhậtdạycácđệtửnêntìmchânlýchớkhôngnênchỉnghequalàtinliền,dùngườinóicónhiềuuytínđinữa.

15

16

Vềsau,KinhJnanasara-samuccayalặplạilờikhuyênnầyvớinhữnglờilẽkhácvàchomộtthídụquenthuộcvớiđờisốnghàngngày:

"TapacchedaccanikasatsvarnamivapanditaihParikshhyablikshavograhyammadvaconatugauravat".

"Cũngnhưngườithợbạcsángsuốtthửvàngbằngcáchđốtlên,cắtvàcọxáttrênhònđáđểthửvàng,cùngthếấy,conchấpnhậnnhữnglờicủaNhưLaisaukhithậntrọngxétđoánchớkhôngphảichỉvìtônkínhNhưLai".

ĐứcPhậtkhuyêndạyhàngtínđồnêntìmchânlýchớkhôngnênchỉnghequalàtinliền,dầungườinóicónhiềuuytínđinữa.

Bâygiờ,đãchấpnhậnrằngkhôngcóđứctinmùquángtrongPhậtGiáo,vậycóhaykhôngmộthìnhthứctônthờhaylễbáitượngPhậthaynhữngthầntượngtươngtự?

NgườiPhậtTửkhôngcầuxinmộtânhuệvậtchấthaytinhthầnnàokhiđảnhlễtượngPhật,màchỉbàytỏlòngtônkínhngưỡngmộcủamìnhđếnlýtưởngsiêuviệtmàbứctượngtiêubiểu.NgườiPhậttửquỳtrướctượngPhật,dângbôngvàdânghương,khôngphảidângđếnbứctượngbằngđá,bằnggỗ,haybằnggiấy,màlàđếnĐứcPhậtmàbứctượnglàtượngtrưngNgài.

Dângbông,quỳlạy,làbiểuhiệnrabênngoàiniềmtriânvôhạnsâukíntronglòng.CùnglúcấyngườiPhậttửsuygẫmvềhồngđứccủaĐứcThếTônvàtánhcáchvôthườngcủavạnpháp,xuyênquanhữngcánhhoasớmnởtốitàn.NgườiPhậttửhiểubiếttạochomìnhcảmtưởngđangtônkínhquỳtrướcmặtĐứcPhậtvànhờđóphátsanhnguồncảmhứngthúcgiụcmìnhnoigươnglànhtrongsạchcủaNgài.

Đềcậpđếncácphotượngtriếtgiatrứdanh,bátướcKaiserling,viết:"TrênthếgiannàytôikhôngbiếtcòncáigìvĩđạihơnlàchândungcủaĐứcPhật.Đâylàsựthểcáchhóatoànhảomộtgiátrịtinhthầntrongthếgianhữuhình".

NgườiPhậttửcũngđảnhlễcâyBồĐề,nhưngkhôngphảiđểtỏlòngtônsùngthờphượngcáicây,màxemđólàchỉtượngtrưngcủasựgiácngộ.Dầucónhiềunghithứclễbáitrongcácbuổilễ,ngườitínđồPhậtGiáokhôngtônsùngĐứcPhậtnhưmộtthầnlinh.

TượngPhật,câyBồĐềvàcáchìnhthứclễbáikhôngphảituyệtđốicầnthiết,nhưngrấthữuích,vìgiúpngườihànhlễtậptrungtưtưởngvàođốitượngtrongsạch.NgườitríthứcthuầnthụccóthểkhỏiphảinhờđếnnhữngphươngtiệnấyđểgomtâmquántưởngvàhìnhdungĐứcPhật.

NgườiPhậttửlễbáiĐứcPhậtđểbàytỏlòngtriânngưỡngmộcủamìnhđốivớiNgài,nhưngđiềuĐứcPhậtmongmuốnkhôngphảilàngườitínđồphảiphụctùngvânglời,mànghiêmchỉnhthựchànhgiáohuấncủaNgài.

TrướcgiờĐạiNiếtBàncủaĐứcPhật,nhiềuvịđệtửđếnđảnhlễNgài.Nhưngcómộtvịkhôngđến,ởluôntrongtưthất,chuyênchúhànhthiền.KhicâuchuyệnđượcbạchlạiĐứcPhật,Ngàichovờivịtỳkhưuđếnvàhỏilýdovềsựvắngmặtnày.Vịtỳkhưubạchrằng:

"BạchhóaĐứcThếTôn,conđượcbiếtrằngĐứcThếTônsẽnhậpdiệttrongbathángnữavàconnghĩrằnghìnhthứctônsùngNgàitốtđẹpnhấtlàđắcQuảALaHántrướcngàyấy".

ĐứcPhậtngợikhentháiđộcaoquýcủanhàsưchânthànhvàcầnmẫnnhưsau:

"Lànhthay!Lànhthay!AithươngNhưLaihãycốgắngnoigươngvịtỳkhưunầy.NgườitônkínhNhưLainhấtlàngườithựchànhđúngGiáoHuấncủaNhưLainhất" .

TrongmộtdịpkhácĐứcPhậtdạy:

"NgườinàothấyGiáoPháp(Dhamma)làthấyNhưLai".

MộtđặcđiểmkhácnênđượcghinhậntrongnghilễtụngniệmPhậtGiáo:câukinhkhôngphảilàlờithỉnhnguyện,cũngkhôngphảilàlờicầuxinchuyểnđạtmộtnguyệnvọng.Dầutacóbỏhếtthìgiờđểcầuxincũngkhôngđượcgì.ĐứcPhậtkhôngkhinàovàkhôngthểnàobanbốnhữngânhuệchongườicầunguyện.ĐểđượccứurỗingườiPhậttửkhôngnêncầunguyệnmàphảinhậnlãnhtráchnhiệm,cốgắngtraugiồiđứchạnh,kiêntrìtutậpđểtựthanhlọcvàthànhtựugiảithoát.Khôngnênlệthuộcngườikhácmàphảinươngnhờnơimình,tựmìnhcốgắng.ĐứcPhậtdạy:

"Tumhechikiccamatappamakkhatartathagata""Cácconphảicốgắng,cácđấngNhưLaichỉlànhữngvịthầy" .

Chẳngnhữngcầunguyện,vanxin,làvôíchmàđócònlàtháiđộnôlệtinhthần.Thayvìđọckinhcầunguyện ,ĐứcPhậtkhuyênnêncốgắnghànhthiềnđểghépmìnhvàokỷluật,tựkiểmsoát,tựthanhlọctâm,vàgiácngộ.Thiềntậplàliềuthuốcbổchocảtâmlẫntrí.

TrongPhậtGiáokhôngcóThầnLinhvạnnăng,bắtbuộctínđồphảisợhãicúiđầuvânglệnh.PhậtGiáophủnhậnsựhiệnhữucủamộtoailựcsiêuthế,quanniệmnhưchúngsanhtoànnănghaycónănglựcvôcùngtận.Khôngcótánhcáchthầnkhải,khôngcóngườitruyềnđạttintứcvànhữnglờisámcủamộtThầnLinhtừđâutrêncaobanxuốngđếnchoconngười.DođóngườiPhậtTửkhôngquỳlụyphụctùngmộtoailựcsiêunhiêncầmquyềnthưởng

17

18

19

20

phạtvàkiểmsóatđịnhmạng.BởivìkhôngtinnơithiênkhảiThầnLinh.PhậtGiáokhôngđòihỏiđộcquyềnnắmchânlývàkhôngbàixíchbấtcứtôngiáonàokhác."Tánhthiênchấplàkẻthùtệhạinhấtcủatôngiáo".

VớiđứctánhrộnglượngkhoandungcủaNgài,ĐứcPhậthằngkhuyênhàngmônđệkhôngnêngiậndữ,bấtmãn,haykhôngvuilòng,nếucóainóixấuNgài,GiáoPhápcủaNgàihayGiáoHộimàNgàisánglập.ĐứcPhậtdạy:

"Nếucáccongiậndữ,bấtmãn,haykhôngvuilòng,chẳngnhữngcáccontựđặtmìnhvàochỗhiểmnguycóthểmấtcảnềntảngđạođứctinhthầnmàcácconcònkhôngthểxétđoánđúngmứclờichỉtríchcógiátrịhaykhông".

Quảthậtlàsángsuốt!Đểtrảlờinhữngđiềuchỉtríchbấtcông,vôcăncứ,ĐứcPhậtdạy:

"Cũngnhưngườikiangửamặtphunnướcmiếnglêntrời.Nướcmiếngkhônghẳnlàmdơtrời,màchỉrơixuốngngườiấy".

PhậtGiáokhôngbanhànhnhữngtínđiềubuộcngườitínđồphảinhắmmắttintheo,khôngcógiáođiềubuộcphảichấpnhậntrướckhisuynghĩ,khôngcónghithứcdịđoanvôlývàlễtiếtbắtbuộcphảithựchành,khôngcóhiếntếvàkhôngcóépxáckhổhạnhđểgộirửatâm.

Nhưvậy,mộtcáchchínhxác,khôngthểgọiPhậtGiáolàmộttôngiáobởivìđâykhôngphảilàmộthệthốngtínngưỡngvàlễbái.PhậtGiáocũngkhôngphảilàhànhđộnghayhìnhthứcbiểuhiệnrangoàitỏrằngconngườichấpnhậnsựhiệnhữucủamộthaynhiềuThầnLinhcónănglựcchiphốiđịnhmạngmìnhvàmìnhcóphậnsựvânglệnh,phụcvụvàtônsùng

KarlMarxnói:"Tôngiáolàlinhhồncủanhữngđiềukiệnkhôngcólinhhồn,làtráitimcủathếgiankhôngcótim,lànhaphiếncủadânchúng".

PhậtGiáokhôngphảilàmộttôngiáonhưvậy,bởivìnhữngquốcgiaPhậtGiáođãvươnmìnhtrưởngthànhtừtrongtổấmPhậtGiáo,vànhữngtiếnbộvănhóahiệnđạicủacácquốcgiaấyphầnlớnlàdoảnhhưởngcủagiáolýnhàPhật.

Dầusao,nếuhiểurằngtôngiáolàgiáolýnhìnvàođờisốngsâuhơnlàlớpvỏbênngoài,giáolýnhìnngayvàobêntrongđờisống,thayvìchỉnhìntrênmặt,giáolýcunghiếnchoconngườimộttháiđộsốngphùhợpvới"cáinhìnsâuxaấy,giáolýgiúpchonhữngaicốgắng,cóthểđốiphómạnhmẽvớikiếpsinhtồnvàtrựcdiệncáichếtmộtcáchbìnhtĩnhvàyênlành ",haymộthệthốnggiúpgiảithoátrakhỏinhữnghìnhthứcđaukhổcủađờisống,thìchắcchắnPhậtGiáolàtôngiáocủacáctôngiáo.

PhậtGiáovàLuânLý

GiáolýcủaĐứcPhậtcóphầnluânlýtuyệthảodànhchocảbậcxuấtgialẫnhàngcưsĩ.Tuynhiên,Phậtgiáokhôngphảichỉlàmộthệthốnggiáohuấnvềluânlýthôngthường.

Giới(Sila),hayluânlý,chỉlàgiaiđoạnsơkhởi,làphươngtiệnnhằmđưađếnmụctiêu,chớkhôngphảichínhnólàmụctiêu.Mặcdầu"giới"làtuyệtđốicầnthiết,nếpsốngđạohạnhriêngrẽkhôngthểdẫnđếngiảithoáthayhoàntoàntrongsạch.VượtlênkhỏigiớilàTrítuệ(panna).

NềntảngcủaPhậtGiáolàGiới.Tuệlàđỉnhtốicao.GiớivớiTuệđốivớihànhgiảnhưcặpcánhđốivớiloàichim.Vớingười,trítuệnhưmắt,giớinhưchân.MộttrongnhữngdanhhiệucủaĐứcPhậtlà"Vijjacaranasampano"-MinhHạnhTúc-ngườiđầyđủtrítuệvàđạohạnh.

TrongTứDiệuĐế,nềntảngcủaPhậtGiáo,bađếđầutiênlàphầntriếtlý,đếcuốicùnglàphầnluânlýcăncứtrêntriếtlýấy.

21

LuânlýPhậtGiáokhôngđặtnềntảngtrênnhữnglờidạythầnkhảikhảnghi,domộtthầnlinhtruyềnlạidướihìnhthứcsámtruyền,cũngkhôngphảilàsángtáckhéoléocủamộtbộóckỹxảo,màlànhữngquytắchợplývàthựctiễn,căncứtrênnhữngsựkiệncóthểkiểmchứngvàtrongkinhnghiệmcánhân.TheogiáosưMaxMuller,quytắcPhậtGiáolàmộttrongnhữngquytắctoànhảonhấttrênthếgian.

GiáosưRhysDavidsnói:"DầulàPhậtTửhaykhôngPhậtTử,tôinghiêncứutừnghệthốngtôngiáolớntrênthếgian,vàtrongtấtcả,tôikhôngtìmthấytrongtôngiáonàocócáigìcaođẹpvàtoànvẹnhơnBátChánhĐạocủaĐứcPhật.Tôichỉcòncómộtviệclàmlàthuxếpnếpsốngchophùhợpvớiconđườngấy".

TheoPhậtGiáo,cónhữnghànhđộngtốtvàsấu,cónhữnghànhđộngkhôngtốtcũngkhôngxấu,vànhữnghànhđộngcókhuynhhướngchấmdứtmọihànhđộng.Hànhđộngtốtrấtcầnthiếtđểgiảithoát,nhưngmộtkhithànhtựumụctiêutốithượngrồithìhànhgiảđãvượtrangoàicáitốtvàcáixấu.

ĐứcPhậtdạy :

"Nhữngphápchânchánh(dhamma),haythiệnpháp,concũngnêntừbỏ.Càngphảiloạibỏhơnnữa,nhữngphápkhôngchânchánh(adhamma),haybấtthiệnpháp".

Hànhđộngliênquanđếntham(lobha),sân(dosa)vàsi(moha)làbấtthiệnpháp.Hànhđộngliênquanđếnkhôngtham(alobha),khôngsân(adosa)vàtrítuệ(panna)làthiệnpháp.

HànhđộngcủamộtvịALaHán,ngườiđãtậndiệtmọiônhiễm,khôngcònliênquanđếnluânlý,bởivìNgàiđãvượtrangoàicáitốtvàcáixấu.NhưvậykhôngcónghĩalàNgàithụđộng.MộtvịALaHánvẫntíchcựchọatđộng.NhưnghànhđộngcủaNgàihoàntoànvịtha,hướngvềsựtrợgiúpkẻ

22

khácđitrênconđườngmàchínhNgàiđãtrảiqua.Hànhđộngấykhôngcókhảnăngsángtạovàkhácvớihànhđộngcủangườithường,khônggâyphảnứng,khôngtạonghiệp.PhạnngữgọihànhđộngnhưvậylàKiriya(cơnăng,hayhành).Đãlàvàngythìkhôngcònlàmchonó"y"hơnnữa.

Nhữngtrạngtháitâm(tâmsở)củabốnloạitâmsiêuthế:Sotapatti(TuĐàHườn),Sakadagami(TưĐàHàm),Anagami(ANaHàm)vàArahatta(ALaHán),mặcdầulàthiện(kusala)khôngcókhuynhhướngtạonghiệpmới,tráilại,cóchiềuhướngchấmdứtdầndầndòngnghiệp.Trongcácloạitâmsiêuthế,yếutốtrítuệ(panna)làquantrọnghơntấtcả,vàtrítuệcóchiềuhướngtiêudiệtnghiệpcăn.Trongcácloạitâmtạithế,tácý(cetana)-cóchiềuhướngtạonghiệp-làquantrọng.

Vậy,theoPhậtGiáo,tiêuchuẩncủaluânlýlàgì?

CâugiảiđápnằmtronglờiĐứcPhậtdạyRahula(LaHầuLa):

"Nếucóđiềunàoconmuốnlàm,nầyhỡiRahula(LaHầuLa),hãynghĩnhưvầy:Điềunàycóhạichotahaychokẻkháchayđiềunầycóhạichokẻkhácvàchota.Vậy,đólàmộthànhđộngxấu,sẽđemlạisựđaukhổ.Conphảihếtsứccốgắngtránhlàmđiềuấy".

"Nếucóđiềunàoconmuốnlàm,nầyhỡiRahula(LaHầuLa),hãynghĩnhưvầy:Điềunầykhôngcóhạichota,khôngcóhạichoaikhác,hayđiềunầykhôngcóhạichoaikhácvàchota.Vậy,đólàhànhđộngtốt,sẽđemlạihạnhphúc.Hànhđộngấy,conphảilàm,vàlặpđilặplạinhiềulần ".

Trongvấnđềluânlý,ngườiPhậttửphảiluônluônnghĩđếnmìnhvàkẻkhác,luôncảloàithú.

TrongKinhTừBi(KanariyaMettaSutta)ĐứcPhậtdạy:

23

"Cũngnhưngườimẹhiềnhếtlòngbảobọcđứaconduynhấtcủamình,dầucóphảihiểmnguyđếntánhmạngđinữa,cùngthếấy,tahãyluyệntâmTừvôlượngvôbiên,baotrùmtấtcảchúngsanh".

KinhPhápCúghi:

"Tấtcảđềusợhìnhphạt.Tấtcảđềuquýtrọngđờisống.Hãylấybụngtasuybụngngười,khôngnênsáthại,cũngkhôngnênlàmtổnthương. "

MuốnhiểurõnềnluânlýđặcbiệtcaothượngcủangườiPhậttửthuầnthành,tanênđọccẩnthậncácquyểnkinhsauđây:Dhammapada,SigalovadaSutta,VyagghapajjaSutta,MangalaSutta,MettaSutta,ParabhavaSutta,VasalaSutta,DhammikaSutta,v.v...

Vềphươngdiệnluânlý,đólànhữnglờidạyvôcùngcaođẹp,nhưngcũngchỉlàbướcđầu,chớkhôngphảilàmụctiêucủaPhậtGiáo.

Theomộtlốihiểu,PhậtGiáokhôngphảilàmộttriếtlý.Theomộtlốihiểukhác,PhậtGiáolàtriếtlýcủacáctriếtlý.Theomộtlốihiểu,PhậtGiáokhôngphảilàmộttôngiáo.Theomộtlốihiểukhác,PhậtGiáolàtôngiáocủacáctôngiáo.

Phậtgiáolàgì?

PhậtGiáokhôngphảilàmộtconđườngsiêuhình,cũngkhôngphảilàmộtconđườngnghithức.

PhậtGiáokhôngphảilàmộtchủnghĩahoàinghi,cũngkhôngđộcđoán.

PhậtGiáokhôngchủtrươngrằngđờisốnglàtrườngtồnvĩnhcửu,vôthủyvôchung,(thườngkiến),cũngkhôngchủtrươngrằngsaukiếpsốngnầykhôngcòngìnữa,chếtlàhết(đoạnkiến).

24

PhậtGiáokhôngdạylốisốngkhổhạnh,cũngkhônggiáotruyềnlốisốnglợidưỡng.

PhậtGiáokhôngbiquan,khônglạcquan,nhưngthựctiễn.

PhậtGiáokhôngtuyệtđốitạithế,cũngkhônghoàntoànsiêuthế.

PhậtGiáolàconđườnggiácngộduynhất.

DanhtừPhạnNgữgọiPhậtPháplàDhamma.Đúngcănnguyên,Dhammacónghĩalànângđỡ,haygiữlại(nângđỡngườihànhđộngđúngtheoquytắc,haygiữlại,khôngđểchongườihànhđộngđúngtheoquytắcphảirơivàonhữngtrạngtháiđaukhổ).

Dhamma,GiáoPháp,làcáigìthậtsựlàvậy,làthựctướng,Dhammalàgiáolýcủathựctế.Dhammalàphươngtiệnđểgiảithoátrakhỏimọihìnhthứckhổđau.Dhammachínhlàsựgiảithoát.

DầuchưPhậtcórađờihaykhông,Dhamma(GiáoPháp)vẫntồntạivĩnhcửu.Dhamma(GiáoPháp)luônluônbịchelấptrướccặpmắtvôminhcủaconngười,chođếnlúccómộtvịPhậtrađời,chứngngộvàtruyềnbálạichothếgian.

"DầuchưPhậtcóthịhiệntrênthếgianhaykhông,nầycácTỳKhưu,cómộtsựkiện,mộtnguyêntắcnhấtđịnh,mộtđịnhluậtthiênnhiên,làtấtcảcácvậtcấutạođềuVôthường(Anicca),Khổ(Dukkha)vàtấtcảđềukhôngcólinhhồntrườngcửu(Vôngã,Anatta).NhưLaiđãchứngngộvàthấutriệtđiềuấy.NhưLaiquảngbá,truyềndạy,tuyênbố,xácđịnh,phântáchvàchỉdẫnrànhmạchrằngtấtcảcácvậtcấutạo(hữulậu)đềuvôthường,khổvàvôngã ".

TrongbộMajjhimaNikaya(TrungAHàm),ĐứcPhậtdạy:

"NhưLaichỉdạymộtđiều:đaukhổvàsựchấmdứtmọiđaukhổ ".

25

26

Đólàgiáolýcủathựctế.

KinhUdanadạy:

"NầyhỡiTỳKhưu,cũngnhưnướccủađạidươnghùngdũngchỉcómộtvịlàvịmặncủamuối,GiáophápchỉcómộtvịlàGiảiThoát(Vimutti) ".

Đólàphươngtiệngiảithoát.

Giáophápcaothượngkhôngphảilàcáigìởngoàita,màhoàntoàntùythuộcnơitavàchỉdotachứngngộ.DođóĐứcPhậtdạy:

"Attadipaviharathaattapatisarana".

"Hãyẩnnáunơichínhtanhưmộthảiđảo,xemchínhtalàchỗnươngtựa".

Chúthích:

.XemMahavamsaTranslation,trang14-50.↩

.XemMahavamsaTranslation,trang19-50.↩

.MộtấpnằmvàobêntrongđảoTíchLan,độ30câysốcáchKandy.NgôichùacấttrongđánàyđếnnayvẫncònlànơihànhhươngcủachưPhậttửđếntừTíchLan.↩

.TrongquyểnBuddhaghosuppatti,tiểusửcủanhàchúgiảichứdanhBuddhaghosa,cóghinếuchấtlạithànhđống,TamTạngKinhchéptrênlábuônsẽtohơnsáuthớtvoi.↩

.XemLegacyofIndia,doG.TGarratxuấtbản,trang10và11.↩

27

28

1

2

3

4

5

6

.Chúgiảivềquyểnkinhnày,bàRhysDavidsviết:"Hạnhphúcthay,cáclàngmạcvàgiatộcnằmdàitheosôngHằng(Ganges),nơimàdânchúngđãhấpthụsâuxatánhchấtônhòacủatìnhhuynhđệvàtinhthầncôngminhchánhtrựccaoquý,xuyênquanhữngngôntừmộcmạcvàgiảndị."(XemDialoguesoftheBuddha,phầnIII,trang168).↩

.TácgiảcủatậpnàylàĐứcMoggaliputtaTissadướithờivuaAsoka(ApadanaDục).ChínhNgàiTissachủtọacuộcKếtTậpTamTạnglầnthứba.↩

.SamyuttaNikaya,TạpAHàm,tập5,trang437-438.KindredSayings,Trang370.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,số22.↩

.WilliamDurrant,TheHistoryofPhilosophy,trang2.↩

.Webb,HistoryofPhilosophy,trang2.↩

.Mộttriếthọchiểunhưmộthệthốngtrithứcluậnđemlạilờigiảiđápđầyđủchocâuhỏi:đờisốnglàgì?PhậtGiáokhôngphảivậy.(Dr.Dahlke,Buddhism,trang25).↩

.Dr.Dahlke,Buddhism,trang1.↩

.NgườiPhậttửthường(cònphàmnhân)vẫnbướctheochânĐứcPhật,nhưngchưathậtsựchứngngộGiáoPháp.↩

.Phầngiảithíchnằmtrongdấungoặctrênđâyđượctrìnhbầyhợptheobảnchúgiảivàchúgiảicácbảnchúgiải.NguyênvăntiếngPalilà:"EthatumheKalama.Maanussavena,maparamparaya,maitikiraya,mapitasampadanena,matakkahetu,manayahetu,maakara-parivitakkena,maditthinijjhanakkhantiya,mabhabbarupataya,masamanonogaruti."↩

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

.AngutaraNikaya,TăngNhứtAHàm,tập1,trang189.KindredSayings,phần1,trang171-172.↩

.XemBuddhistLegends,trang249-250.↩

.Samyutta,TạpAHàm,tập3,trang129.↩

.Dhammapada,KinhPhápCú,câu276.↩

."Cầunguyệnlàmộthànhđộngmàtôichânthànhthúnhậnlàtôikhôngcóxuhướngtheo."CanonB.H.Streeter,trongquyểnModernChurchman,tháng9năm1924,trang347.

"Tôikhônghiểuvìsaongườitavẫntiếptụccầunguyện,ítrangườitacũngphảibiếtchắcrằngcómộtlỗtaiđangnghe".Rev.C.Beard,trongquyểnReformation,trang419.

SriRadhakrishnan("GautamaTheBuddha")viết:"Nhữnglờiváivancầunguyệncótánhcáchlàmộtsựthôngcảmriêngtư,mộtsựmặccảvớithầnlinh.Đốitượngmànótìmlànhữngthamvọngtrầntụcđangthiêuđốtýthúcvềbảnngã.Đàngkhác,hànhthiềnlàtựmìnhsửađổilấymình."↩

.Silacava.XemCeylonDailyNews,sốđặcbiệtVesak,tháng4-1939.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAhàm,bàikinhsố22.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,Rahulovadasutta,số61.↩

.Dhammapada,PhápCúKinh,câu129.↩

.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,phần1,trang286.↩

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,tậpI,trang140,số22.↩

.Trang67.↩

.MahaParinibbanaSutta,KinhĐạiNiếtBàn,TrườngA-hàm,Kinh16.↩

26

27

28

VàiđặcđiểmcủaPhậtGiáo

_"GiáophápmàĐứcthếtônkhéogiảngdạyvàđượctruyềnbáđầyđủlàđểtựchứngngộ,làGiáoPhápcóhiệunăngtứckhắc,khuyếnkhíchsuygẫmtìmtòi,dẫnđếnnơi(NiếtBàn),đểbậcthiệntríamhiểu,mỗingườichoriêngmình."

TrungAHàm._

NềntảngcủaPhậtGiáo

TứDiệuĐếmàchínhĐứcPhậtđãkhámphávàtruyềndạythếgianlàđặcđiểmchánhyếumàcũnglànềntảngvữngchắccủaPhậtGiáo.

BốnChânLýThâmDiệuấylàKhổ(lýdotồntạicủaPhậtGiáo),nguồngốccủasựkhổ(áidục),chấmdứtsựkhổ(NiếtBàn,mụctiêucứucánhcủaPhậtGiáo),vàconđường"TrungĐạo".

BachânlýđầutiênlàphầntriếtlýcủaPhậtGiáo.Chânlýthứtưlàphầnluânlýcăncứtrêntriếtlýấy.Tấtcảbốn,gồmtrọnvẹngiáolýcủaĐứcPhật,đềutùythuộcnơicơthểvậtchấtnày.Đâylànhữngsựkiệnhoàntoàndínhliềnvớiconngườivànhữngchúngsanhkhác,nhữngsựkiệnhiểnnhiên,khôngcòntranhluậngìnữa.

DầuchưPhậtcóthịhiệntrênthếgiancùngkhông,cácchânlýấyvẫntồntạimãimãi.CácNgàichỉphátlộchothếgian.

PhậtGiáonằmvữngtrênnềntảngđaukhổ.Mặcdầunhấnmạnhvàosựhiệnhữucủađaukhổ,PhậtGiáokhôngphảilàmộtgiáolýbiquan.PhậtGiáokhônghoàntoànbiquan,cũngkhônghoàntoànlạcquan,màchỉthựctiễn.NgườitasẽcólýdođểchủtrươngrằngPhậtGiáolàbiquannếugiáolýnầychỉđềcậpdongdàiđếntrạngtháiđaukhổmàkhôngvạchraconđườngđể

thoátkhổvàtiếnđạthạnhphúctrườngcửu.ĐứcPhậtđãnhậnratínhcáchphổthôngcủasựkhổvàkêliệtmộtphươngthuốctrịliệuchochứngbệnhchungcủanhânloại.TheoĐứcPhậtNiếtBàn,sựchấmdứtđaukhổ,làhạnhphúccaothượngnhấtmàconngườicóthểquanniệm.

Trongquyểnbáchkhoatựđiển"EncyclopaediaBritannica",tácgiảviết:

"Chủnghĩabiquanyếmthếbàytỏtháiđộtuyệtvọngđốivớiđờisống,mộtýniệmtổngquátvàmơhồrằngđờisốngdẩyđầyđaukhổvàtộilỗi.Trongthựctế,giáolýnguyênthủycủaĐứcPhậtcũnglạcquannhưbấtluậnchủnghĩalạcquannàokhácởphươngTây.ChủtrươngrằngPhậtGiáolà"biquan",làchỉápdụngsuôngvàoPhậtGiáo,nguyêntắcđặccáchcủangườiphươngTâytheođó,khôngthểcóhạnhphúcnếukhôngcótựngã.NgườiPhậttửchânchánhnhìntươnglaivớilòngnhiệtthànhhướngvềhạnhphúctrườngcửu."

HạnhPhúc

ĐứcPhậtkhôngbaogiờkhuyênnhủhàngthiệntínnênđemhếttâmtrívàthìgiờđểthanvansầumuộnvềnhữngbấthạnhcủakiếpsinhtồn.Hànhđộngnhưvậychỉlàmchocuộcsốngcàngthêmđaukhổ.

Tâmphỉ(Piti)làmộttrongnhữngyếutốchánhyếu,hayđiềukiệnphảicótrướctiên,đểthànhtựugiácngộ.Theoýcủanhiềuvănhàovôtư,khôngthiênvị,ngườiPhậttửđượcxemlàhạnhphúcnhấttrênthếgian.NgườiPhậttửkhôngcómặccảmtựtirằngmìnhlàkẻcótội,đángđượcthươnghại.ChưVịHộiViêncủaGiáoHộiThánhThiện,nhữngngườiđãkhépnếpsốngcủamìnhvàokhuônkhổđạođứcđầyđủnhấtvàphẩmhạnhcaosiêunhất."Ahosukham,ahosukham","Quảthậthạnhphúc!Quảthậthạnhphúc!""Chúngtasẽsốngtrongphỉlạc."lànhữnglờithườngđượcngườibướctheodấuchânĐứcPhậtlặpđivànhắclại.

NgàynọcómộtvịTrờiđếnhầuPhậtvàhỏi:

"Nhữngngườithườnglaivãngchốnrừngsâu.Nhữngbậcthánhnhân,cóđờisốngđạohạnh,Mỗingàychỉănmộtlần.Tạisaocácvịấytrôngcóvẻtựtại?XinNgàidạycho."

ĐứcPhậtđáp:

"Nhữngvịấykhôngthanvansầumuộnnhữngchuyệnđãqua,Khôngnóngnảykhaokhátnhữnggìchưađến,Màchỉtậpchungtâmtrívàohiệntại.Dođócácvịấytựtại."

Chưtỳkhưusốnganvuitronghiệntạitrườngcửu,khôngâusầuhốitiếcquákhứmàcũngkhôngloâuchotươnglai.

ĐịnhLuậtNhânQuảvàHạnhPhúc

TrongbộSamyuttaNikaya(TạpAHàm)cólốidiễntảhứngthúphápPaticcaSamuppada(ThậpNhịNhânDuyên)bằnghạnhphúcnhưsau:

"ĐaukhổdẫnđếnTínnhiệm(Saddha);TínnhiệmdẫnđếnHoanhỷthỏathích(Pamajja);ThỏathíchdẫnđếnPhỉlạc(Piti);PhỉlạcdẫnđếnKhinhAntịchtịnh(Passaddhi);KhinhAndẫnđếnHạnhPhúc(Sukha);HạnhphúcdẫnđếntâmĐịnh(Samadhi);ĐịnhdẫnđếnTrivàKiếnchântướngcủasựvật(Yathabhutannanadassana);Trikiếnchântướngcủasựvậtdẫnđếnkhướctừ,Đoạntuyệt(Nibbida).Đoạntuyệt,khướctừ,dẫnđếnbuôngxả(Viraya);Buôngxả,khôngluyếnái,dẫnđếngiảithoát(Vimutti);Giảithoátdẫnđếndậptắtmọidụcvọng(Khaye-Nana),tứclàĐạoquảALaHán."1

ĐoạnkinhquantrọngnàygiảithíchtạisaođaukhổcóthểdẫnđếnhạnhphúcvàcuốicùngđếncácthánhĐạovàthánhQuả.

ĐứcKhoanHồngTrongPhậtGiáo

KhôngcầnphảicóđứctinmùquángđểthấuhiểuTứDiệuĐế.Ngườiphàmtụccóthểkinhnghiệmhaichânlýđầutiên-chânlýtạithế.Cònhaichânlýsau-thuộcvềsiêuthế(Lokuttara)-chỉcóbậcthánhnhânmớichứngnghiệm.

GiáoHuấncủaĐứcPhậtđượcxâydựngtrênnềntảngvữngchắcấy,nhữngsựkiệnmàaiaicũngcóthểtrắcnghiệmvàkinhnghiệm,chớkhôngphảixâydựngtrênsựsợsệtmộtcáigìmàchínhtakhôngbiết.NhưvậyPhậtGiáothuầnlývàrỏràngthựctiễn.

TrongtoànthểGiáoPháp,khôngcóđiềunàokhônghợpvớilýtríhaykhôngthểthựchành.ĐứcPhậtđãthựchànhnhữngđiềuNgàidạy,vàdạynhữnggìNgàiđãthựchành.Điểmquantrọngnhấtđượcnhấnmạnhtronggiáolýlàpháphành,bởivìtínngưỡngsuôngkhôngthểthanhlọcthântâmconngười

KinhPhápCúdạy:

"Ngườilãothôngpháphọcvàđọcthuộclòngkinhđiểnmàkhônghànhtheolờidạy,conngườidểduôiấycũngtựanhưkẻchănbò.Cóđếmbò,nhưngbòthìcủangườikhác.NgườiấykhônghưởngđượcphướcbáucủabậcSamôn."(câu19)

Mộthệthốngthuầnlývàthựctiễnkhôngthểchứađựnggiáolýbítruyềnhaythầnbí.

TrongkinhMahaParinibbanasutta(ĐạiNiếtBàn)ĐứcPhậttuyênbốrỏràng:

"NhưLaiđãtruyềndạychânlýmàkhôngcósựphânbiệtnàogiữagiáolýbítruyềnvàgiáolýcôngtruyềnbởivì,khiđềcậpđếnchânlý,NhưLaikhônghềcóbàntaynắmlạicủaôngthầycònmuốngiữlạiđiềugì."

ĐứcPhậtdùngdanhtừAnantaram vàAbahiram.NếuNgàicóýnghĩ:"Baonhiêugiáolýnầy,Tasẽkhôngdạyaikhác"ắttacóthểliệtNgàivàohàngcácôngthầydạyhọcvớibàntaynắmlại.NếuĐứcPhậtcóýnghĩ:"Tasẽdạynhữngngườinày",hay"Tasẽkhôngdạynhữngngườikia",ắtNgàiđãtạoramộtnhómngườiởbêntrongvàmộtnhómngườikhácởbênngoài.ĐứcPhậtkhôngphânbiệtnhưvậy.

Khiđềcậpđếngiáolýbítruyền,trongbộAnguttaraNikaya(TăngNhứtAHàm),ĐứcPhậtdạy:

"Nầycácđệtử,cóbahạngcòngiữlạibímậtcủamình,khôngcởimở.Làbahạngnào?Hàngphụnữkhôngcởimở,giữkínbímật.Trikiếnthầnbíđượcgiữkín,khôngcởimở.Tàgiáođượcgiữkín,khôngcởimở.GiáoPhápvàGiớiLuậtdomộtvịPhậttoànthiệncôngbốthìrựcrỡchóisángtrongthếgian,chớkhônggiữkín."

QuảthậtĐứcPhậtkhôngbàytỏquanđiểmriêngcủamìnhvềvàithắcmắccủanhânloạimàgiữimlặngmộtcáchđặcbiệtvềnhữngđềtàitranhluậnấy,vìnókhôngthíchnghivớisứmạngcaocảcủaNgàivàkhôngcầnthiếtchosựgiảithoátcủachúngsanh.Trongtrườnghợpnọ,cómộtvịtỳkhưutênMalunkyaputtađếnhầuPhậtvànóngnảymuốnNgàigiảithíchtứckhắcvàiđiểmthắcmắc,vànếukhôngđượcnhưvậy,thầydọasẽhườntục,từbỏđờitusĩ.Thầybạch:

"BạchhóaĐứcThếTôn,đếnnayĐứcThếTônchưahềgiảirỏ.Ngàiđãgátquamộtbênvàđãloạibỏnhữnglýthuyếtđềcậpđếnquanđiểm:thếgiannàycótrườngtồnvĩnhcửukhông,thếgiannàycógiớihạnkhông,hayvô

2

3

hạnđịnh,v.v. "

ĐứcPhậtkhuyênthầykhôngnênlãngphíthìgiờvànănglựctrongnhữnghọcthuyếtchỉcóhạichotiếnbộđạođức.

"Cũngnhưngườikiabịmộtmũitêntẩmđộcđâmsâuvàomình,vàkhilươngymuốnnhổmũitênrađểđiềutrịthìôngvộivãngăncảnlạivànói:Tôisẽkhôngđểchoainhổmũitênnàyra,trướckhibiếtrỏràngvàđầyđủchitiếtvềngườibắntôi,vềtánhchấtcủamũitênv.v...Ngườinàysẽchếttrướckhibiếtđượcnhữngđiềuấy.Đâycũngvậy,ngườinọsẽchếttrướckhithắcmắccủamìnhđượcgiảithích."

Giảiquyếtnhữngvấnđềsiêuhìnhấykhôngdẫnđếnnhàmchán,dứtbỏdụcvọng,giácngộ,NiếtBàn.

Mộtlầnkhác,khicómộtvàiđệtửmuốntìmhiểuvềnhữngđiểmnày,ĐứcPhậtthuậtlạitruyệnngụngônconvoivớingườimù.

Convoiđượcdẫnđếntrướcmộtnhómngườimùđểnhữngngườinàybiếthìnhdángconvoinhưthếnào.Mỗingườirờnhằmmộtbộphậncủathânvoivàcóýniệmkhácnhauvềhìnhdángtoànthể,rồibênhvựcquanđiểncủamình.Rốtcùngcuộctranhluậntrởnênsôinổi.

Bằngcáchgiữimlặng,khôngbànđến,ĐứcPhậtgátquamộtbênnhữngkhảosátvôích,chỉnhằmthỏamãntánhtòmò,màkhôngdẫnđếngiảithoát.

PhậtGiáokhôngchủtâmcungcấpgiảiđápchotấtcảmọivấnđềluânlývàtriếthọccủanhânloại.PhậtGiáocũngkhôngđềcậpđếnnhữngkhảosátvàhọcthuyếtkhôngcóchiềuhướngđemlạitiếnbộtinhthầnđạođức.PhậtGiáocómộtmụctiêurỏràngvàthựctiễn-chấmdứtđaukhổ-luônluônnhắmvàomụctiêuấy,vàhoàntoàngátbỏquamộtbêntấtcảnhữnggìkhôngthíchnghi.Tuynhiên,mọiquansátsâusắcvềbảnchấtthựcsựcủađờisốngđềuđượckhuyếnkhích.

3

4

Cưỡngbách,ngượcđãi,haycuồngtính,khôngthểcómộtvaitrònàotrongPhậtGiáo.Xuyênquađoạnđường2.500nămdàidẳngvàônhòa,khôngmộtgiọtmáubịđổvìdanhnghĩacủaĐứcPhật.KhôngcómộtôngvuahùngdũngnàođãtungkiếmhoặcmúagươmđểtruyềnbáPhậtPháp,vàkhôngcósựcảmhóabằngvõlựchaybằngmộtphươngtiệncưỡngbáchnàokhác.Tuynhiên,ĐứcPhậtlànhàtruyềnbáđầutiềnvàvĩđạinhấtthếgian.PhậtGiáođãđượchoằngkhairộngrãi,vẫncònđangmởrộngtrênkhắpthếgian,vàđangônhòathâmnhậpvàotấtcảcácquốcgia,chínhvìgiátrịcốhữusẵncóvàtánhcáchtốtđẹpcủagiáohuấn,chớtuyệtnhiênkhôngphảinhờsựhỗtrợcủachủnghĩađếquốc,chủnghĩaquânphiệt,hoặcmộtphươngtiệngiántiếpnàokhácđểđưangườingoàivàođạo.

AldousHuxleyviết:

"Mộtmìnhtrongcáctôngiáolớntrênthếgiới,PhậtGiáođãvạchraconđườngcủamìnhmàkhôngcósựngượcđãi,ápbức,kiểmduyệthayđiềutra."

LordRussellghinhận:

"Trongtấtcảcáctôngiáolớncủalịchsử,tôichọnPhậtGiáo,đặcbiệttrongnhữnghìnhthứcnguyênthủy;bởivìởđâyyếutốngượcđãilànhỏbénhất."

DướidanhnghĩacủaĐứcPhật,khôngcónơithiêngliêngthờphượngnãođãbịmáucủahàngphụnữvôtộilàmhoenố,khôngcótưtưởnggiachânchánhnàođãbịthiêusống,vàkhôngcósựthiêuđốttànnhẫnnhữngngườikhácđạo.

PhậtGiáokhôngdạygiáođiềubíẩnvàkhôngnóiđếnphéplạ.ĐứcPhậtchắcchắncónhiềuoailựcthầnthôngsiêuphàmvìNgàiđãdàycôngtraugiồitâmlinh,nhưngĐứcPhậtkhôngdùngphéplạ.NhưphépYamakaPatihariya chẳnghạn,màcónơisailầmgọilà"đôiphéplạ"làhiệntượng5

tâmlinhmàchỉcóvịPhậtmớicóthểtạonên.Trongtrườnghợpđặcbiệtnày,dooailựcthầnthông,ĐứcPhậtlàmchonướcvàlửađồngthờiphátsanhtừthânNgài,xuyênquacáclỗchânlông.

PhậtGiáonhắmđếnphầntrithứcnhiềuhơnphầntìnhcảmvàchútrọngđếnphẩmcáchcủahàngtínđồhơnlàsứcmạnhvềsốlượng.

NgàykianhàtriệuphúUpali,mộttínđồcủaNiganthaNataputta,đếngầnĐứcPhậtvàlấylàmthỏathíchđượcthínhphápnênquỳxuốngbàytỏlòngmongmuốnđượcĐứcPhậtchophépbướctheodấuchânNgài.NhưngĐứcThếTônkhuyêntrưởnggiảUpali:

"Nầyngườicưsĩ,ônghãynghĩsuycặnkẽ.Mộtngườilỗilạcnhưôngnênsuytưcẩnthậntrướckhilàmđiềugì."

Nghenhữnglờibấtngờấy,trưởnggiảUpalilạicàngthỏathích,vàbạch:

"BạchhóaĐứcThếTôn,nếuconđếnmộtvịđạosưnàokhácvàxinđitheođểtuhọc,cácđệtựcủavịấykiệuconlên,rồiđikhắpđườngphốhòreo,côngbốrằngtriệuphúgianàyđãtừbỏtôngiáomìnhđểđitheođạosưkia.BạchĐứcThếTôn,Ngàithìtráilại,khuyênconhãyđivềsuynghĩlại.Concàngthêmthỏathíchvớinhữnglờikhuyêndạyvàngngọcấy."

Vàônglặplạilờithỉnhcầu:

"LầnthứnhìconxinđượcquyyPhậtBảo,PhápBảovàTăngBảo."

MặcdầunhàtriệuphúUpaliđãtrởthànhPhậttửdosựhiểubiếtvàlòngtựnguyện,ĐứcPhậtbimẫnvôbiên,vàkhoanhồngrộnglượng,khuyênôngcứtiếptụchộtrìvịđạosưcũ.

Kêugọitấtcảnhữngaiđitìmchânlýkhôngnênđểthếlựcbềngoàiảnhhưởng,ĐứcPhậtđixađếnmứckhuyêndạycácđệtửkhôngnênkhấuđầukhuấtphụcmộtcáchmùquángtrướcoaiquyềncủabậctrưởngthượngmà

phảisuytưxétđoán.

PhậtGiáođượmnhuầntinhthầntựdotìmhiểuvàhoàntoànquảngđạikhoanhồng.Đâylàmộtgiáohuấnđượctruyềnbávớitinhthầncởimởvàthiệncảm,mộtgiáohuấnrọisángvàsưởiấmtoànthểvũtrụbằngđuốctuệvàtừbi,vàbaotrùmtrongánhhàoquangrựcrỡcủamìnhtấtcảchúngsanhđanglặnhụpchiếnđấutrongđạidươngcủavòngsanhtửtriềnmiên.

LòngbimẫnvàđứckhoanhồngcủaĐứcPhậtquảthậtvôbiên.Ngàikhôngdùngoaiquyềncủamìnhđểbanhànhnhữngđiềurăncấm.Thayvìdùngthờimệnhlệnhcách,saibảo:-"Ngươiphảilàmthếnầykhôngđượclàmthếkia",Ngàikhuyêndạy:-"Điềunầyconnênlàm,điềukiaconkhôngnênlàm".

NhữnggiớiluậtthôngthườngcủaPhậttửkhôngphảilànhữngđiềurăn,nhữngmệnhlệnhmàlàkỹcương(Sikhapada)dochínhngườiPhậttửtựnguyệnkhépmìnhvào.

LượngkhoanhồngvàlòngtừbicủaĐứcPhậtbaogồmtấtcảnamnữ,vàtấtcảchúngsanh.

PhậtGiáovàĐẳngCấpXãHội

ĐứcPhậtlàngườiđầutiêntronglịchsửnhânloạiđãcốgắngloạibỏchếđộmuatôibánmọi,đãxâydựngmộtnềnluânlýcaothượngvàýniệmvềtìnhhuynhđệgiữaloàingười,vàbằngnhữngdanhtừmạnhmẽ,Ngàilênánhệthốngđẳngcấp,cótánhcáchxúcphạmđếnphẩmgiáconngười,lúcbấygiờđãănsâutrongxãhộiẤnĐộ.Ngàituyênbố:

"Làcùngđinh,khôngphảidosanhtrưởng.Làbàlamôn,khôngphảidosanhtrưởng.Dohànhđộng,ngườinầylàcùngđinhDohànhđộng,ngườikialàBàlamôn. "6

7

KinhVasetthaSutta thuậtlạicâutruyệnhaingườithanhniênbàlamônbàncãinhauvềvấnđềcáigìlàmchoconngườithuộcvềthànhphầnbàlamôn.Mộtngườichủtrươnglàsựsanhtrưởng.Ngườikiathìchorằngchínhphẩmhạnhcánhânlàmchoconngườiđượcliệtvàođẳngcấpưutúấy.Vàkhôngngườinàothuyếtphụcđượcngườikia.NêncảhaiđồngýđemcâuchuyệnđếnnhờĐứcPhậtphânxử.

RồihaingườibạnđếncầuĐứcPhậtvàtrìnhbầysựviệclênNgài.

Trướctiên,ĐứcPhậtnhắcnhởhaingườirằngcácloàicâycối,côntrùng,loàithúcóbốnchân,rắnrít,cátôm,chimchóc,đềucóhìnhthểriêngbiệtvàcóthểphânbiệtvớinhau,còntrườnghợpconngườithìkhác,khôngcóbiệtmạoriêngtừngloại.RồiNgàigiảithíchlàmthếnàoconngườicóthểphânbiệtvớinhaubằngviệclàmhằngngày.Đểkếtluận,ĐứcPhậtchúgiải:

"Sựsanhtrưởngkhônglàmchoconngườiđượcliệtvàogiaicấpbàlamônhaybịloạirakhỏigiaicấpnày.Nếpsốnghằngngàytạonênngườinôngdân,thươnggiahaynôbộc.Nếpsốnghằngngàytạorahạngtrộmcắp,binhsĩ,tusĩ,hayvuachúa."

MộtcuộcđốithoạicóliênquanđếnvấnđềđẳngcấpcũngđượcghichéptrongkinhMadhuraSutta .VuaMadhurathuậtlạicâuchuyệnsauđâyvớiĐạiĐứcKaccana:

"KínhbạchĐạiĐức,nhữngvịbàlamônnóinhưthếnầy:Trongbốnđẳngcấpmàconngườiđượcphânhạng,Bàlamônlàcaocảhơnhết.Cácđẳngcấpkhácđềuthấpkémhơn.ChưvịBàlamônđượcxemlàtrongsạch.Nhữngngườikhácthìkhông.NhữngvịbàlamônlàconchánhthứccủathầnBraham(Phạmthiên),đượcsanhratừtrongmiệngNgài,đượcđặccáchtạonên,vàsẽlàthừakếcủaNgài.KínhbạchĐạiĐức.ngườinghĩnhưthếnào?"

7

8

ĐạiĐứcKaccanagiảiđáprằngđólàmộtlốiquảquyếtvôcăncứ,vàNgàichỉdẫnrằngmộtngườigiàucósangtrọngcóthểthuêmướnmộtngườikhácđểlàmgiađinhchomình.Ngườixấuxatộilỗi,dầuởđẳngcấpnào,cũngphảitáisanhvàocảnhkhổ,cònngườihiềnlươngđạođứcthìvàonhàncảnh.Ngườiđãgâytộiác,bấtluậnthuộcvềđẳngcấpnào,cũngphảichịuhìnhphạt,vàNgàinhấnmạnhrằngkhixuấtgianhậpchúngthìmọingườiđềuđượckínhnểtôntrọngbằngnhau,khôngcóbấtluậnsựphânbiệtnào.TheoPhậtgiáo,đẳngcấphaychủngtộckhônggâytrởngạichoviệctrởthànhmộtPhậttửhayđượcchấpnhậnvàoGiáoHộiTăngGià,tậpđoànnhữngbậcthánhnhâncaothượng.Ngưphủ,ngườihốtrác,gáigianghồ,cùngvớicácchiếnsĩvàBàlamôn,đềuđượcchấpnhậnvàoGiáohội,đượchưởngđồngđềucấpbậcvàđịavị.

ĐứcUpali,trướckialàthợcạo,giữađámđôngcácvịkhác,đượcchọnlàmđạiđệtửchuyênvềnhữngvấnđềcóliênquanđếngiớiluật.ĐứcSunita,đượccácvuachúavàhànhquýtộctrongnướctônkínhnhưbậcALaHán,chỉlàngườihốtrác.TriếtgiaSatilàconmộtngưông.CôgáigianghồAmbapaliđượcchấpthuậnvàoGiáohộivàđắcquảALaHán.Rajumala,đượcĐứcPhậtcảmhóalúcnàngsắpsửaquyênsinhmạngsống,làmộtcôgáinôngnô.Punnacũngthuộcgiaicấpnôngnô,đượcĐứcPhậtchấpnhậnlờithỉnhcầunhậpHạ,tronglúcNgàitừchốiTrưởnggiảAnathapindika(Cấpcôđộc),chủcủanàng.Subhalàcongáicủangườithợrèn.Capalàcongáicủamộtngườiđuổinaichothợsăn.Nhữngtrườnghợptươngtợ,cònnhiềutrongkinhđiển,chứngtỏrằngcánhcửacủaPhậtGiáorộngmởchotấtcảmọingười,khôngcóbấtluậnsựphânbiệtnào.

ĐứcPhậttạocơhộiđồngđềuchotấtcảvànângcaoquychếconngười,hơnlàhạthấp.PhậtGiáocósửachotrẻsơsinh,màcũngcóthứcănđầyđủdinhdưỡngchongườitrưởngthànhkhỏemạnh.PhậtGiáokêugọiđồngđều,ngườigiàucũngnhưkẻnghèo.

PhậtGiáovàHàngPhụNữ

CũngchínhPhậtGiáođãnângcaoquychếcủahàngphụnữvàdắtdẫnnữgiớithựchiệnđịavịquantrọngcủamìnhtrongxãhội.TrướcthờiĐứcPhật,ngườiđànbàẤnĐộkhôngđượctrọngđãi.

MộtvănhàoẤn,Hemacandra,khinhrẽvàxemnữgiớinhưnhững"ngọnđuốcsoisángconđườngdẫnxuốngđịangục"-Narakamargadvarasyadipika.

ĐứcPhậtkhôngcoirẻphẩmgiámàchỉghinhậnbẩmchấtyếuđuốicủangườiphụnữ.Ngàinhìnnhậncóthiêntánhtrongcảhaigiới,namvànữ,vàtronggiáohuấnNgàiđặtmỗigiớivàođúngvịtrícủanó.Namhaynữkhôngphảilàmộttrởngạiviệcthanhlọcthântâmhaytrongcôngtrìnhphụcvụđộtha.

Đôikhi,đểchỉngườiđànbà,phạnngữ(Pali)códanhtừ"matugama"nghĩalà"hạnhlàmmẹ"hay"xãhộinhữngbàmẹ".Làmẹ,ngườiphụnữđượchưởngdanhdựxứngđángtrongPhậtGiáo.Bàmẹđượcxemlàcâythangthíchnghiđểconcáinươngtheođómàlêntậnnhữngcảnhtrời.Vợhiềnlàngườibạnchíthâncủachồng(paramasakha).

MặcdầuthoạttiênNgàitừchối,khôngchấpnhậnnữgiớivàoGiáoHội,nhưngvềsau,dolờithỉnhcầuthathiếtcủaĐứcAnandavàcủabàMahaPajapati,kếmẫuNgài,ĐứcPhậtchophépthànhlậpGiáoHộiTỳKhưuNi(nữtusĩ).Nhưvậy,ĐứcPhậtlàngườiđầutiênsánglậpmộtđoànthểphụnữcógiớiluậtvàkỹcươngđầyđủ.

CũngnhưhaivịALaHánSariputta(XáLợiPhất)vàMoggallana(MụcKiềnLiên)làđạiđệtửcaiquảnGiáoHộiTỳKhưu,giáohộiđộcthâncótánhcáchdânchủxưanhấttronglịchsử,haivịALaHánKhemavàUppalavannalàđạiđệtửbênpháinữ,caiquảnGiáoHộiTỳKhưuNi.Nhiều

vịđệtửkháccũngđượcĐứcPhậtliệtvàohànglỗilạcvànhiệtthànhnhất.TrongnhữngngườidòngVajjiancũngvậy,tánhcáchtựdocủangườiphụnữđượcxemlàmộttrongnhữngnguyêndođưadântộcnàyđếntrạngtháiphồnthịnh.TrướcthờiĐứcPhật,ngườiphụnữkhôngđượchưởngtựdođầyđủvàkhôngđượccócơhộiđểpháttriểnkhảnăngtinhthầnvàbẩmtánhđạođứccủamình.ỞẤnĐộ,vàothờixưacũngnhưcònởnhiềunơingàynay,sanhcongáilàthêmmộttrởngại,mộtbấthạnhtronggiađình.

Hômnọ,tronglúcĐứcPhậtđangnóitruyệnvớivuaKosalathìcótênlínhhầuvàobáotinhoànghậuhạsanhcôngchúa.Đượctin,vuatỏvẻkhôngbằnglòng.ThấyvậyĐứcPhậtkhuyện:

"Mộtbégái,tâuđạivương,cókhilàđứaconquý,cònhơncontrai."

ĐốivớingườiphụnữbịngượcđãiđủđiềutrướcthờiĐứcThếTôn,sựthànhlậpGiáoHộiTỳKhưuNichắcchắnlàmộtphướclành.TrongGiáoHộinầy,cácbàhoànghậu,côngchúa,cáctiểuthơtronghàngquýtộc,cácmệnhphụphunhân,nhữngbàmẹkhổđau,nhữngngườiphụnữthâncô,chíđếnhạnggáigianghồ,bấtluậnởđẳngcấpnàotrongxãhội,đềutụhợpnhaulại,ônhòavàvuivẽ,cùngnhauđồnghưởngvàđồnghấpthụkhôngkhítựdobìnhđẳng,kháchẳnvớinếpsốnglầusongáctíavàcungvàngđiệnngọc.Córấtnhiềungười,theolẽthôngthườngắtphảimãimãibịlãngquêntrongbóngtối,đãtỏralỗilạcvàđãthànhtựumụctiêugiảithoátsaukhitìmnươngtựanơiGiáoHội.

TỳKhưuNiKhema,vịđệtửđứngđầuhàngtrongGiáoHội,trướckialàthứhậusinhđẹpcủavuaBimbisara(BìnhSaVương),khôngchịugặpĐứcPhậtvìnghenóirằngĐứcPhậtthườngnhắcđếnsắcđẹpbềngoàivớinhữnglờilẽkhôngtưngbốc.Ngàykiabàtìnhcờđiđếnmộtngôichùađểthưởngngoạnphongcảnh,rồidầndầnvàogiảngđường,lúcấyĐứcPhậtđangthuyếtPháp.Đọcđượctưtưởngcủabà,ĐứcPhậtdùngthầnthôngtạonên

mộtthiếunữsinhđẹpđứnghầubêncạnhvàcầmquạt,quạtNgài.BàKhemamãimêngắmsắcđẹptuyệttrầncủathiếunữ.ĐứcPhậtlàmchothiếunữbiếndầntừtrẻđẹpđếntrưởngthành,rồigiànua,tócbạcrănglong,danhăn,lưngcòmvàcuốicùngkiệtsức,téquỵxuốngđất.

ChỉđếnlúcấybàKhemamớinhậnđịnhtánhcáchphúdutạmbợcủasắcđẹpbềngoàivàbảnchấtvôthườngcủađờisống.Bànghĩ:"Thânhìnhsinhtươiđẹpđễkiaphútchốcđãtrởnênhéotànhưhoạidườngấy.Vậythìhìnhdángmỹmiềucủatasẽtàntạcókhácgì?"

Thấuhiểuýnghĩthầnkínấy,ĐứcPhậtkhuyênbà:

"Ngườikhứnglàmnôlệchothamdụcsẽlăntrôitheodòng,Giốngnhưloàiruồimuỗibịcuốnquấntrongmạngnhện.Nhưng,quảthậtthảnhthơi,Ngườiđãcắtlìatấtcảnhữngtróibuộc,Tâmtưhướngvềnơikhác,khôngmàngthếsự,và,bỏlạimộtbênmọidụclạccủangũtrần.

VềsaubàKhemađắcquảALaHánvà,vớisựđồngýcủađứcvua,bàxuấtgiaTỳKhưuNivàđượcliệtvàohàngcaokiếnnhấttrongGiáoHội.

BàPatacaravừamấthaicon,chồng,cha,mẹ,vàanhtrongmộttrườnghợpthêthảm,tâmlựccủaĐứcPhậtdẫndắtđếnNgài.SaukhinghelờikhuyêndạyêmdịucủaNgàibàđắcQuảTuĐàHườnvàxinxuấtgia.Ngàynọ,xuốngsuốirửachân,bàghinhậnrằngkhirútchânlêncónhữnggiọtnườctừchânliêntiếpgieođiểmxuốngdòngsuối,trôiđimộtđổi,rồitanmất.Cónhữnggiọttrôixahơnnữa,nhưngrồicũngtanmất.Bàsuynghĩ:

"Cùngdườngthếấy,tấtcảchúngsanhđềuphảichết.Ngườilúcthiếuthời,ngườiđãtrưởngthành,cũngcóngườilúctuổithọđãcao,nhưngtấtcảđềuphảichết."

9

ĐứcPhậtđọctưtưởngấy,biếnhìnhxuấthiệntrướcmặtbàvàthuyếtgiảngmộtthờiPháp.KhinghexongbàđắcquảALaHán.Vềsaubàtrởthànhmộtnguồnanủichonhiềubàmẹbấthạnh.

HaibàDhammadinnavàBhaddaKapilanilàhaivịTỳKhưuNiđượcbiệtdanhlàchúgiảiGiáoPháp.

ĐểgiảiđápchoMara(MaVương),chínhTỳKhưuNiSoma đãghinhận:

"Bêntrongmộtngườiphụnữcótâmvữngchắcvàtrikiếncaothượng,bảnchấtngườiphụnữcóảnhhưởnggìđếnquyềntìmhiểuGiáoPháp?Ngườicònômấpmốihoàinghivềcâuhỏi:"Trongnhữngvấnđềnầytacóphảilàđànbàkhông?Haytalàđànông,haynhưvậy,talàgìkhác?-ĐólàconngườithíchnghiđểnóichuyệnvớimavươngTâmÁc."

Tronghànhtínnữcũngcónhiềuvịlỗilạcvớitâmđạonhiệtthành,lòngquảngđạibốthí,kiếnthứcsâurộngvàtâmtừ.

BàVisakhalàvịđạithíchủcủaGiáoHộiđứngđầutronghàngthuầnthánhchânchánh .

BàSuppiya,mộttínnữgiàulòngmộđạokhác,vìkhôngthểtìmrathịtởchợ,cắtmộtmiếngởđùimìnhđểnấubátcháodânglênmộtvịtỳkhưuđangđauốm.

BàNakulamatalàmộtngườivợtrungthànhđãcứuđượcchồngrakhỏibàntaytửthầnnhờđọclạiphẩmhạnhcủamình.

Samavatilàmộtbàhoànghậusùngđạodễmến,mặcdầubịthiêuđốt,bàkhôngtỏýoángiận,tráilại,cònrảitâmtừchongườichủmưuhạimình.

HoànghậuMallikanhiềulầncóthểgiánvàkhuyêngiảichồnglàvuaPasenadi.

10

11

MộttỳnữKhujjuttara,giảnggiảiGiáoPhápvàcảmhóađượcnhiềungười.

BàPunabbasumata,cólòngmuốnnghePhápnhưngcònphảidỗngủđứaconđangkhócchonónínrồimớiđiđược.Bàrucon:

"Nínđicon,béUttara!HãyngủđiPunabbasu,đểmẹđượcđingheGiáoPhápMàbậctônsư,bậctrítuệnhấtthếgiantruyềndạyMẹrấtyêumếnconcủamẹVàcũnghếtlòngquýtrọngchacon.NhưngmẹcàngyêuquýhơnnữaGiáolýcaosiêuđãvạchraconđường"

Mộtbàmẹcónhiềunghĩngợisuytưkhácvừamấtđứaconduynhất.Nhưngbàkhôngthankhócnhưngườithường.

Cóngườihỏitạisao,bàđáp:

"Nóđếnđâymộtmình,khôngaikêugọi,Vàsớmrađi,cũngmộtmình,khôngaimờimọc.Đếnnhưthếnào,nórađicùngthếấy.Vậythìởđâycólýdogìđểsầumuộn? "

HaibàSumanavàSubhaddacónhữngđứctánhgươngmẩuvàhếtlòngđặtniềmtinnơiĐứcPhật.

BấynhiêuthídụtưởngcũngđủnóilênvaitròquantrọngcủahàngphụnữtrongthờiĐứcPhật.

PhậtGiáovàTinhThầnBấtBạoĐộng

TìnhthươngvôlượngvôbiêncủaĐứcPhậtkhôngchỉhướngvềnhânloạimàcònbaotrùmluôncảloàithú.ChínhĐứcPhậtđãđánhđổnghithứcgiếtthúđểtếlễthầnlinhvàkhuyênhàngđệtửnênnớirộngtâmtừ(Metta)đến

12

13

tấtcảchúngsanh,chíđếnnhữngconvậtnhỏbéđangbòdướichân.Ngàidạyrằngkhôngaicóquyềntiêudiệtmạngsốngcủakẻkhác.vìtấtcảmọingườiđềuquýtrọngđờisống.

Cácvịtỳkhưuphảirènluyệntâmtừđếnmứcđộkhôngđượcđàođấtvàcũngkhôngđượcsaibảohaynhờcậyngườikhácđàođất.Giớiluậtdạynhưvậy.CácNgàicũngkhôngthểuốngnướcchưalọc.

NhàvuaPhậtGiáovĩđạinhất,ĐứcVuaAsoka(A-Dục),cóchoghikhắctrongđánhữnghàngchữsauđây:

"Khôngnênlấysựsốngnuôisựsống.Chođếnrơmrạ,nếucòncôntrùngtrongấy,cũngkhôngnênđốt."

MộtngườiPhậttửthuầnthànhphảihànhtâmtừđốivớimọichúngsanhvàđồngnhấthóavớitấtcả,khôngnêncóbấtluậnsựphânbiệtnào.

TâmTừ,mộttrongnhữngđặcđiểmnổibậtnhấttrongPhậtGiáo,cốgắngphávỡmọitrởngạiđẳngcấpxãhội,chủngtộchaytínngưỡngđãgâychiarẽgiữangườivàngười.Nếuchỉvìnhãnhiệutôngiáokhácnhaumànhữngngườikhôngcùngtheomộthệthốngtínngưỡngkhôngthểhợpnhaulạitrênmộtlậptrườngchung,trongtinhthầnhuynhđệtươngthântươngáinhưanhchịemruộtmộtnhàthìhẳncácvịgiáochủđãthấtbạithảmthêtrongsứmạngcaocảcủacácNgài.

TrongbảntuyênngôncủaNgàivềlượngkhoanhồng,căncứtrênhaibàikinhCullaVyuhaSutta,vàMahaVyuhaSutta,ĐứcVuaAsoka(A-Dục)viết:

"Chỉcóđoànkếtlàtốtđẹp.Nhưvậycónghĩalàtấtcảmọingườiđềuvuilònglắngtainghegiáolýcủangườikháctruyềndạy."

TrongtấtcảgiáolýcủaĐứcPhậtkhôngcómộtđiểmnàodànhriêngchomộtquốcgiahaymộtdântôcđặcbiệt.Ngàikêugọitấtcảmọingười.

ĐốivớingườiPhậttửthuầnthành,khôngcóngườithânkẻsơ,ngườithùnghịchhaykẻxalạ.Khôngcóngườiphảibịxãhộiruồngbỏ,bởivìtâmTừlàtìnhthươngbaoquát,đạiđồng,dosựhiểubiếtunđúcrènluyện.TâmTừcủngcốtìnhhuynhđệgiữatấtcảmọichúngsanh.NgườiPhậttửchânchánhlàmộtcôngdânthếgiới.

Nhưvậy,mộtvàiđặcđiểmcủaPhậtGiáolàthuầnlý,thựctiễn,cônghiệu,khôngbạođộng,khôngquákích,khoanhồng,vàđạiđồng.

Trênhaingànnămtrămnăm,xuyênqualịchsửnhânloại,PhậtGiáolàmộtảnhhưởngcaoquýnhấtcótánhcáchthốngnhất,hòahợp,vànângđỡconngười.

Cónhữngquốcgianổilênrồisuytàn.Cónhữngđếquốc-xâydựngtrênbạolựcvàcườngquyền-đãphồnthịnhcựcđộ,rồitanrã.NhưngvươngquốccủaPhápBảo,kiếntạobằngTừbivàLýtrí,đếnnayvẫncònthịnhvượng,vàsẽtiếptụcthịnhvượng,ngàynàomàngườiPhậttửcònbiếtgiữgìnnhữngquytắccaocảcủaGiáoPháp.

Chúthích:

.SamyuttaNikaya,TạpAHàm,tậpii,trang32.KindredSayings,phầnii,trang27.↩

.XemchúthíchChương14.↩

.MajjhimaNikaya,TrungHàm,CulaMalunkya,số63.XemChương22.↩

1

2

3

4

.XemUdana,vi,trang4;Woodward,SomeSayingsoftheBuddha,trang287-288.↩

.XemchúthíchChương8.↩

.SuttaNipata-VasalaSutta.XemPhụbản3.↩

.CùngbộkinhSuttaNipata,trang115.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,tậpII,trang83-90.↩

.PsalmsoftheSisters,phầnI,trang82.↩

.XemKindredSayings,phầnI,trang162↩

.XemChương10.↩

.XemKindredSayings,phầnI,trang270↩

.JatakaTranslation,số354↩

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

BốnChânLýThâmDiệuhayTứDiệuĐế

"ÁnhsángphátsanhđếnNhưLai,rọirõnhữngviệctrướckiachưatừngđượcngheđến."

KinhChuyểnPhápLuân

Chânlý(Sacca)làcáigìthấysựcó.DanhtừSanskrit(BắcPhạn),Satya,cónghĩalàmộtsựkiệnhiểnnhiên,khôngcòntranhluận.

TheoPhậtGiáo,cóbốnchânlýnhưthế,TứDiệuĐế .Cảbốnđềuliênquanđếncáigọilàchúngsanh.

TrongkinhRohitassa,ĐứcPhậtdạy:

"Trongchínhtấmthândàimộttrượngnày,cùngvớitrigiácvàtưtưởng,NhưLaituyênbốthếgian,nguồngốccủathếgian,sựchấmdứtthếgianvàconđườngdẫnđếnsựchấmdứtthếgian. "

Trongđoạnkinhnày,danhtừ"Loka"-đượcphiêndịchlà"Thếgian"-ámchỉtìnhtrạngđaukhổ.

BàikinhquantrọngnàyđềcậpđếnbốnchânlýThâmDiệu(TứDiệuĐế)màchínhĐứcPhậtđãkhámpháradochínhtrikiếntrựcgiáccủaNgài.DầuchưPhậtcóxuấthiệnhaykhông,cácchânlýấyvẫntồntại,vàmộtvịPhậtchỉlànhânvậtđãtrựcnhậnvàtruyềndạylạichothếgiancònđangbịmànvôminhchelấp.Nhữngchânlýấytuyệtđối,vĩnhcửu,bấtdibấtdịch,khôngthểbiếnđổi.ĐứcPhậtđãtựmìnhchứngngộchớkhôngnhờsựhỗtrợcủaaikhác.ChínhlờicủaNgàilà"...trướckiachưatừngđượcngheđến. "

1

2

3

Phạnngữ(Pali)gọichânlýấylàAriyasaccani(ThánhĐế).Gọinhưvậyvìđâylànhữngchânlýmàbậchoàntoàntrongsạch,bậcthánhvĩđạinhậtlàĐứcPhậtđãtìmra.

ChânlýđầutiênđềcậpđếnDukkha-mộtdanhtừkhócóthểchínhxácchuyểnsangngônngữnàokhác-màtathườnggọilàđaukhổhayphiềnnão(KhổĐế).Đứngvềphươngdiệncảmgiác,Dukkhalàcáigìlàmchotakhóchịuđựng("du"làkhó,"kha"làchịuđựng).

Nếuxemnhưmộtchânlýtrừutượng,Dukkhahàmxúcýnghĩakhinhmiệt("du"),vàtrốngrổng("kha").Thếgiannằmtrongđaukhổ,vànhưvậylàđángkhinhmiệt,khôngđángchotabámníu.Thếgianlàmộtảoảnh,khôngcóchithựctế.Dođóthếgianlàtrốngrỗng,hưvô.VậyDukkhalàsựhưvôđángkhinhmiệt.

Hạngngườithườngchỉthấylớpngoài,nhưngbậcthánhnhânthấyđượcthựctướngcủasựvật.ĐốivớicácNgài,tấtcảmọikiếpsinhtồnđềudẩyđầyđaukhổvàcácNgàinhậnthấyrằngkhôngthểcóhạnhphúcthậtsự,hoàntoànbềnvững,trongmộtthếgiớihuyềnảo,tạmbợvàvôthường.Khôngthểcóhạnhphúctrườngtồnvĩnhcửutrongmộtthếgianluônluônbiếnđổi.Hạnhphúcvậtchấtchỉlàthỏamãnmộtvàiướcvọng.Như"khiTavừađạtđếnthìnóvộilìabỏta".Dụcvọngkhôngkhinàođượcthỏamãntrọnvẹn.Khôngbaogiờtacholàđủ.

Mọingườiđềuphảitrãiquagiaiđoạnsanh(jati),vàdonơisựsanh,cógià(jara),bệnh(vyadhi),vàcuốicùnglàchết(marana).Khôngaitránhkhỏibốnnguyênnhânấycủasựđaukhổ.

Mộtướcvọngkhôngđượctoạinguyệnlàmchotađaukhổ.Chúngtakhôngmuốnsốngchungvớingườikhôngưathíchmàcũngkhôngmuốnxalìangườithânyêu.Nhữngđiềuthiếtthamongmỏikhôngphảilúcnàocũngđượcthànhtựu.Tráilại,nhữnghoàncảnhnghịchlònglắmlúcxảyđếnmột

cáchđộtngột,làmchotavôcùngkhốnkhổ.Đôikhimộtvàitrườnghợpkhókhăntrởthànhkhôngthểchịuđựngnổivàđaukhổđếnmứcđộcóngườisuynhượcvàkémhiểubiếtphảinghĩđếnviệcquyênsinhtánhmạng,tưởngchừngnhưcáichếtsẽgiảiquyếtmọivấnđề.

Hạnhphúcthựcsựnằmbêntrongchúngtakhôngthểđịnhnghĩabằngnhữngdanhtừnhưtàisản,quyềnthế,danhvọng,haychinhphục,xâmlăng,chiếmđoạt.Nếusựnghiệpvậtchấtấyđượcthâuđoạtbằngbạolựchaybằngmộtphươngtiệnbấtcôngnàokhác,hoặcgiả,nếusựnghiệpvậtchấtấyđượchướngtheomộtchiềulầmlạc,nếutađemlòngluyếnái,trìumếnnó,thíđólàmộtnguồnđaukhổvàphiềnnão-chongườilàmchủnó.

Đốivớingườithường,thọhưởngdụclạclàhạnhphúctốtđẹpduynhất.Chắcchắnrằngcóhạnhphúcnhấtthờitrongkhimơước,lúcthọhưởng,vàkhihồinhớlạinhữngkhoáilạcvậtchấttươngtợ,nhưnghạnhphúcấyquảthậtlàhuyềnảovàtạmbợ.TheoĐứcPhật,khôngluyếnái(viragata),tứclàvượtlêntrênmọidụclạc,làhạnhphúccaothượnghơn.

Tómtắt,chínhcơthểvậtchấtnầylàcộinguồncủađaukhổ.

Khổđế,chânlýđầutiênvềsựkhổ-tùythuộcnơicáiđượcgọilàchúngsanhvàcácsắctháicủađờisống-phảiđượcphântáchtỉmĩvàquansáttậntường.Sựquansátnầydẫnđếntrikiếnchânchánhvềthựctướngcủata.

Nguồncộicủasựđaukhổnầylàáidục(tanha),lòngkhátkhaothèmmuốn,hayluyếnái,bámníu,làChânlýThâmDiệuthứnhì(TậpĐế).

KinhPhápCúghinhận:

"Doáidụcphátsanhsầumuộn,Doáidụcphátsanhlosợ.Ngườiđãtrọnvẹnthoátkhỏiáidụckhôngcònsầumuộn,càngítlosợ."(câu216).

Áidụclàmộtnănglựctinhthầnhếtsứchùngmạnh,luônluônngủngầmbêntrongtấtcảmọingười,mọichúngsanh,lànguyênnhâncủabaonhiêuđiềubấthạnhtrongđời.Chínháidục-thôtụchayvitế-làchotađeoníusựsốngdướimọihìnhthứcvà,dođó,dẫndắttamãimãiphiêubạctrongvòngluânhồi.

HìnhthứcthôkịchnhấtcủaáidụcđượcgiảmsuykhitađắcQuảTưĐàHàm(Sakadagami,NhứtLai),tầngthứnhìtrongtứthánh,vàtậndiệtkhiđắcQuảANaHàm(Anagami,BấtLai).ĐếnkhichứngđắcQuảALaHánmớihoàntoàndậptắtmọihìnhthứcvitếcủaáidục.

Cảhai,đaukhổvàáidụcchỉcóthểđượctậndiệtbằngcáchđitheoconđường"TrungĐạo"màĐứcPhậtđãvạchrađểthànhđạthạnhphúcNiếtBàntốithượng.

DiệtĐế,chânlýthâmdiệuthứba,làsựchấmdứttoànvẹnmọihìnhthứcđaukhổ,tứcNiếtBàn,mụctiêucứucánhcủangườiPhậttử.Mụctiêunầyphảiđượcthànhtựubằngcáchtậndiệtáidục.

NiếtBànphảiđượcthấutriệtbằngnhãnquangtinhthầnvàdosựtừbỏtấtcảmọiluyếnáibêntrongđốivớithếgianbênngoài.

Chânlýnầy(DiệtĐế)phảiđượcchứngngộbàngcáchtraudồiBátChánhĐạo(condườngchânchánhchialàmtámchi).ĐólàcondườngduynhấtdẫnđếnNiếtBàn(ĐạoĐế).Conđườngnầytránhxacựcđoanépxáckhổhạnh,làmsuygiảmtríthức,vàcựcđoanlợidưỡng,làmchậmtrễmọitiếnbộtinhthần.

BấtChánhĐạogồmtámyếutố,haytámchi,đượckểranhưsau:

1. Chánhkiến(Sammaditthi)2. ChánhTưDuy(SammaSamkappa)3. ChánhNgữ(SammaVaca)

4

4. ChánhNghiệp(SammaKammanta)5. ChánhMạng(SammaAjiva)6. ChánhTinhTấn(SammaVayama)7. ChánhNiệm(SammaSati)8. ChánhĐịnh(SammaSamadhi)

1.-ChánhKiếnlàhiểubiếtđúngđắn,tứcamhiểutậntườngTứDiệuĐế.Nóimộtcáchkhác,ChánhKiếnlàthấutriệtthựctướngcủabảnthânmình.KinhRohitassaSuttadạyrằngtấtcảchânlýtrongvũtrụđềunằmvỏnvẹntrongtấmthânmộttrượngnầy.

ChánhKiếnlàyếutốtấtyếutrongPhậtGiáođểthànhtựumụctiêucứucánh.

2.-Dosựhiểubiếtchânchánh,cónhữngtưtưởngđúngđắn.ChánhTưDuylàchithứnhìcủaBátChánhĐạo.NhậnđịnhrằngChánhTưDuylà"quyếtđịnh",hay"cónguyệnvọng",chânchánhắtkhôngđúnghẳnvớiPhạnngữSampaka.Ýnghĩchânchánh,haysuyniệmchânchánh,cóphầnsátnghĩahơn."Cónhữngtưtưởngchânchánh"đượccoilàchínhxáchơnhết.

TrongBátChánhĐạo,Samkappađồngnghĩavới"Vitakka","Tầm",làmộttâmsởrấtquantrọnggiúptagạtbỏnhữngýtưởngvànhữngkháiniệmsailầm,đồngthờitạonhữngtâmsởcótánhcáchthiện.

Tâmlàmchoconngườidơbẩnhaytrongsạch.Tâmxâyđấpbảntánhvàgầydựngsốmạngconngười.Tưtưởngthấphènlàmchotatrởnênbầntiện.Tráilại,tưtưởngtrongsạchnângđỡconngườiđếnchỗthanhcaosiêuthoát.Lắmkhichỉmộttưtưởngcũngđủtiêudiệtthếgian.

ChánhTưDuygồmbaphần:

1. Nekkhamma.Xuấtgia,làsựtừkhướcnhữngdụcvọngtrầntục,hay

lòngvịtha,nghịchnghĩavớitâmluyênái,vịkỹ,bámníuvàotưsản.2. Avyapada,tâmtừái,thiệnchí,hayhảotâm,nghịchnghĩavớithùhận,

ácý,ganhghét.3. Avihimsa,khônghungbạo,hayônhòa,hiềnlương,bimẫn,nghịch

nghĩavớitínhhungbạo,tànác.

Nhữngđứctánhvànhữngtậtxấukểtrênluônluônngủngầmbêntrongmọingười.Ngàynàomàchúngtacònlàphàmnhânthìcácđứctánhvàtậtxấuấycóncóthểđộtngộtbộcphátvàbiểuhiệnrangoàivớisứctrỗidậykhólườngtrướcđược.

ĐếnkhitậndiệtmọiônhiễmvàđắcquảALaHánrồitâmmớihoàntoàntrongsạch.

Trongthếgianvôminhnầy,tham,sân,silànguồncộicủatấtcảtộilỗi.Kẻthùđộchiểmnhấtcủanhânloạilàlòngtham,tứcsựluyếnái,bámníuvàocáiđượcgọilà"Ta",hay"CủaTa".Tấtcảmọinghiệpdữđềucóthểxảyradolòngthamgâynên.

Khibịtrởngại,lòngthamtứcgiận,sanhrathùhằn.Chúngtaluônluônlựachọn.Hoặcvuithíchvớinhữnggìvừaý,hoặcghétbỏđiềugìphậtlòng.Vừaýthìluyếnái,bámníu.Tráilòngthìbấtmãn,xuađuổi,sânhận,oánghết.Lòngthamthườngthúcgiụctabámníuvàodụclạcvàtìmmọiphươngcáchđểthỏamãnnhụcdục.Tâmsânlàmchotatứcgiận,lắmkhiđếnđộcốgắngtiêudiệtđiềumìnhkhôngưathích.Đếnkhidiệtđượctựngã,khôngcònchấpcái"Ta"nữathìtanhậnthứcrằngtấtcảđềutạmbợ,vàtấtcảđềunằmdướisựchiphốicủađịnhluậtvôthường.Lúcấythamvàsântựnhiêntiêutan,khôngcònnữa.

KinhPhápCúcóghi:

"KhôngcólửanàonhưlửathamKhôngcóngụctùnàonhưlòngsânKhôngcólướinàonhưvôminhVàkhôngcódòngsôngnàonhưáidục".(câu251)

Trongkhilầnbướctrênbậcthangtiếnhóatinhthần,chúnhtalầnhồitừbỏmọiluyếnái,thôkịchvàvitế,mọihìnhthứcđeoníuvàonhữnggìcóliênquanđến"CủaTa"và"Ta",tựahồnhưembékia,càngtrưởngthành,emdầndầntừbỏnhữngmónđồchơithânyêuquýchuộngmộtthờinào.Nếulúccòntrẻthơmàcóngườiđếngiảithíchchorằngcácmónđồchơikialàvôích,nênbỏđi,thìchắclàemkhôngbằnglòng.Vìtuổicònthơ,emkhôngthểcósựhiểubiếtcủangườiđãtrưởngthành,khôngthểtinđượcrằngnhữngthúvuitạmbợấykhôngđemlạilợiích.Nhưngđếnlúclớnlên,hiểubiếtrộnghơn,embétựnhiênvứtbỏkhôngchútluyếntiếc,nhữngvậtmàtrướckiaemtưởngchừngnhưkhôngthểrờiđược.

Cùngmộtthếấy,kháchlữhànhtrênđườngtiếnbộtinhthầnđểđếnchổtuyệtđỉnhcaothượng,nhờchuyênchúsuyniệmvàtinhthầnhànhthiền,mộtngàykiasẽnhậnthứcrằngnhữngthíchthúkhoáilạcmàthủanàotưởngchừngnhưlàđiềukiệntấtyếucủađờisống,chỉlànhữnggiọtmậthiếmhoithỉnhthoảngrơivàomiệng,tronglúcđótađangsốnggiữakhurừngmênhmôngđầychônggaivàđánhọn,vôcùnggianlaonguykhốn.Đếnchừngấyhànhgiảtựnhiênxemthườngdụclạc,lầnhồichấmdứtmọihìnhthứcluyếnáivàmộtngàytươiđẹpkia,hoàntoàndậptắtlửatham.

"Thếgiannầy,khôngluyếnáilàhạnhphúc.Vàvượthẳnlênmọihìnhthứcdụclạclàhạnhphúc".

ĐứcPhậtnhiềulầnkhuyêndạyvànhắcnhởhàngmônđệnhưthế.

Sânhậnlàmộtbẩmtánhkhácrấtkhóđốitrị,Phạnngữ"Vyapada"baohàmýnghĩatứcgiận,ácý,khôngthỏamãn,bấttoạinguyện,thùhận.Tâmsânhậnkhôngnhữnghaomònngườiômấpdưỡngnuôinómàcònảnhhưởngkhôngtốtđếnnhữngngườiởxungquanh.Vyapadalàkémtìnhthânhữu.

Nghịchnghĩacủasânhận(vyapada)làAvyapada,Từái,cóthiệnchí,mộtPhạnngữđồngnghĩavớitâm"Từ".Từ(Metta)làhiềnlành,hảotâm,tìnhthươngbaotrùmtấtcảchúngsanhkhôngcóbấtluậnsựphânbiệtnào.

NgườicótâmTừkhôngthểsânhận,thùoán,vàkhôngkhàcnàomộtbàtừmẫu.Luônluônsẵnsàngnângđỡvàbảobọcđứaconduynhất,dầucóphảihysinhtánhmạngcũngvuilòng.Mộthànhgiảnoitheođường"TrungĐạo"cũngtựmìnhđồngnhấtvớitấtcảchúngsanh,rảitâmTừđếntấtcả,khôngthấymảymaykhácbiệtnàogiữamìnhvàchúngsanhkhác,dầuđólàmộtconvậtcâmđiếc,ngườibạnxấusốcủachúngta.Hànhgiảhòađồngvớitấtcả,tựmìnhchanhòatrongtoànthể,thấyvạnvậtvàmìnhlàmột.Trongtâmkhôngcònmộtđiểmvịkỷ,hànhgiảvượtlênkhỏimọihìnhthứcchiarẽ,riêngtư.Khôngbịgiamhảmtrongnhữngtưtưởnghẹphòi,khôngchịuảnhhưởngcủatinhthầnđấutranhgiaicấp,quốcgia,chủngtộc,tôngiáo,hànhgiảnhìntấtcảthếgianlàquêhươngcủamìnhvàmọingười,mọichúngsanh,làbạnđồnghànhtrongđạitrùngdươngmàtagọilàđờisốngcủamuônloàivạnvật.

AvihimsahayKaruna-khônghungbạo,haytâmBi-làyếutốthứbacủaChánhTưDuy.Tâm"Bi"haylòngbácái,làmộtđứcđộêmdịucóđặctínhlàmrungđộngnhữngtâmhồntrắcẩncaothượngtrướccảnhkhổcủangườikhác.CũngnhưtâmTừ,tâmBikhôngbịhạnđịnhtrongmộtquốcgia,mộttôngiáo,mộtgiaicấp,haymộtloạichúngsanhnào.TìnhthươngmàcógiớihạnthìkhôngphảilàtâmBi.

NgườicótâmBimềmdịunhưmộttaihoa,nhưnglắmkhiýchímuốngiúpngườithoátracảnhkhổcũnglàmchotâmBicứngrắnnhưmộthònđá.Ngàynàochưacứugiúpđượcngườiđaukhổ,tâmBicũngkhôngthểthỏamãn.Lắmkhi,đểlàmêmdịucảnhđaukhổcủakẻkhác,ngườicólòngbimẫnkhôngngầnngạihysinhđếncảsanhmạngmình.TrongTúcSanhTruyện(Jataka),mỗitruyệntíchđềuchỉchotathấyrằngBồTátluônluônhếtsứccốgắnggiúpđỡngườibấthạnhvàsẵnsàngtạohạnhphúcchomọichúngsanh.

TâmBigiốngnhưtìnhthâmcủamộtbàtừmẫuthươngxótđứaconđanglâmbệnh.Baonhiêutâmtrí,lờinói,vàhànhđộng,đềutậptrunglạiđểchuyênchútìmphươngthếlàmchoconđỡđaukhổ.NgườicótâmBikhôngbaogiờhànhhunghaylàmhạiai.HànhtâmBiđúngmức,tacóthểtiệudiệtmọihìnhthứchungbạo,tànác.

KẻthùtrựctiếpcủatâmBilàlòngđộcác,hungtợn,tànbạo.KẻthùgiántiếpcủatâmBilàâusầu,ủdột,phiềnmuộn.TâmBitrongPhậtGiáokhôngphảilànhữnggiọtnướcmắtchảysuôngtrướcsựđaukhổcủakẻkhác.

TâmTừbàotrùmtấtcảcànkhônvạnvật,nghèocũngnhưgiàu,tốtnhưxấu,thânnhưsơ,thùnhưbạn.TâmBitráilại,chỉnhằmvàohạngchúngsanhxấusố,chuyênlonângđỡngườithấphèn,nghèođói,côthân,tuyệtvọng,chămnomsănsócngườiđauốmbệnhhoạn,khuyênnhủvàanủingườithấtbại,dẫndắtvàcứuvớtngườitộilỗi,vàsoisángngườitốităm.

TâmBilàquytắcđạođứccănbảncủangườituPhật,xuấtgiacũngnhưcưsĩ.ĐềcậpđếntâmBitrongPhậtGiáo,AldousHuxleyviếtnhưsau:

"TánhchấtônhòacủangườiẤnĐộbiểuhiệntrọnvẹngiáolýcủaĐứcPhật.PhậtGiáotruyềnbátinhthầnbấtbạođộng(ahimsa),tứclòngbimẫnđốivớitấtcảchúngsanh.ĐốivớingườicưsĩPhậttử,chếtạovàbuônbánsúngđạn,

buônbánchấtđộc,chấtsay,giếthạicầmthú,đềulànhữnggiớiluậtkhôngnênviphạm."

ĐứcPhậtkhuyênhàngđệtửnhưsau:

"NầyhỡicácTỳkhưu,dầucóngườibìnhphẩm,chỉtríchcácconnhưthếnào,đúnghaysai,hợpthờihaykhông,lễđộhaythôbỉ,hợplýhayđiênrồ,ngaythẳnghaygianxảo,cácconhãycốgắngtựrènluyệntâmtánhgiữtâmluônluôntrongsạch,khôngkhinàothốtramộtlờixấuxabấtthiện,luônluôndịuhiềnvàbimẫnđốivớinhữngngườiấy.Cácconhãymởrộngtấmlòngđểtâmtừcuồncuộnchảyđếnhọnhưmộtdòngsuốitrườnglưubấttức.CácconnênrãitâmTừbaotrùmcảcànkhônvạnvật,dồidào,phongphú,vôlượngvôbiên.Khôngbaogiờthùoán,khôngsânhận,cácconphảicốgắngtựtraugiồinhưthế."

Ngườiđãthanhlọcmọithamvọngíchkỷ,thùhận,mọitưtưởnghungác,tànbạo,vàđượmnhuầntinhthầnvịthatừáivàônhòasẽthấyđờisốngmìnhanlànhvuivẽ.

3.-ChánhTưDuydẫnđếnChánhNgữ,lờinóichânchánh,chithứbacủaBátChánhĐạo.ChánhNgữlàkhôngnóidối,khôngnóiđâmthọc,làmchongườinầyphiềngiậnngườikia,khôngnóilờithôbỉvànóinhảmnhí.Ngườiđãtậndiệtthamvọngtấtnhiênkhôngthểcólờinóigiảdối,phỉbáng,thôbỉvìmộtmụctiêuíchkỷnào,màluônchânthành,trungtín,luôntìmcáiđẹpcáitốtnơingườikháchơnlàlừadối,vuoansĩnhục,chiarẽnhữngngườibạnđồngcảnhngộvớimình.MộtnhânvậthòanhãvàđượmnhuầntâmTừkhôngthểcólờinóithôlổcộccằnđểlàmsuygiảmgiátrịmìnhvàgâytổnhạiđếnngườikhác.Lớilẽcủangườigiàulòngtừáibimẫnkhôngnhữngchânthậtdịudàngmàcònhữuíchvàluônđemlợilộclạichokẻkhác.

4.-SauChánhNgữlàChánhNghiệp,hànhđộngchânchánh,khảdĩtạothiệnnghiệp.Hànhđộngchânchánhlàkhôngsátsanh,khôngtrộmcắp,vàkhôngtàdâm.

Nguyênnhâncủatâmluyếnái,thùhận,vàtánhhungbạođộcáclàtham,sân,si.Hànhgiảđãtẩysạchthamsânsi,vàgiữtâmhoàntoànthanhtịnhthìnhữngxuhướngxấuxakhôngkhởisanhlênđược.Tâmthanhýtịnhthìđờisốngcũngđượctrongsạch.Ngườikhôngtham,khôngsân,khôngsi,ắtcũngkhôngthểsátsanh,trộmcắp,tàdâm.

5.-ChithứnămcủaBátChánhĐạolàChánhMạng,hànhnghềsinhsốngchânchánh.Giữthân,khẩu,ýtrongsạch,hànhgiảcốgắngsốngđờitrongsạch,lánhxanămnghềnuôimạngkhảdĩtạonghiệpxấulàbuônbánkhígiới,buônbánnôbộc,nuôithúvậtđểbánchongườitaănthịthoặclàmnghềđồtể,bánvậtthựccóchấtsay,vàbuônbánđộcdược.

Đốivớihàngxuấtgia,đạođứcgiảdốikhôngphảilàChánhMạng.

6.-ChánhTinhTấn,cốgắngchânchánh,chithứsáucủaBátChánhĐạo,chialàmbốn:

1. Cốgắngtiêutrừcácácphápphátsanh.2. Cốgắngđènéncácácphápđang,hoặcchưaphátsanh.3. Cốgắnglàmchothiệnphápphátsanh.4. Cốgắngtraugiồicácthiệnphápđãphátsanh.

ChánhTinhTấnrấtquantrọng.TheoPhậtGiáo,chínhsựcốgắngliêntụclàyếutốcầnthiếtđểgiảithoátchớkhôngphảinươngnhờhayvanváiaimàthựchiệnđượcmụctiêu.Bêntrongmỗingườiđềucómộtkhotàngđứchạnhcaothượngvàmộthầmtậtxấuđêhèn.ChánhTinhTấnlàđènén,tuyệttrừtậtxấuvàcốgắngvunxớiđắpbồitánhtốt.

Tómtắt,ChánhTinhTấnlàcốgắngchútâmkiểmsoátthân,khẩu,ý.

7.-ChánhTinhTấnliênquanmậtthiếtvớiChánhNiệm,tứcliêntụcchútâmquántưởngđếnthân,thọ,tâm,vàpháp-niệmthân,niệmthọ,niệmtâm,vàniệmpháp.

Suyniệmchânchánhvềbốnđềmụctrêncókhuynhhướngtậndiệtbốnsailầmrấtphổthôngtrongđờisốnglà:

Ưathích(Subha)cáikhôngđượcưathích.Thấyđaukhổ(dukkha)làhạnhphúc(sukha).Xemcáivôthường(anicca)làtrườngtồnbấtbiến(nicca).Vôngã(anatta),lạicholàlinhhồntrườngcửu(atta).

8.-ChánhTinhTấnvàChánhNiệmdẫnđếnChánhĐịnh,nhiếptâmantrụvàomộtđiểmduynhất.ChánhĐịnhlàyếutốrấtcầnthiếtgiúpminhsátsựvậtđểthấyrỏthựctướngcủavạnhữu.

Trongtámyếutốhaychinầy:

ChánhKiếnvàChánhTưDuythuộcvềTrítuệ(panna).ChánhNgữ,ChánhNghiệp,vàChánhMạngthuộcvềGiớiHạnh(sila).ChánhTinhTấn,ChánhNiệmvàChánhĐịnhthuộcvềĐịnh(samadhi).

Giới(Sila) Định(Samadhi) Tuệ(Panna)

ChánhNgữ ChánhTinhTấn ChánhKiến

ChánhNghiệp ChánhNiệm ChánhTưDuy

ChánhMạng ChánhĐịnh

Theothứtựpháttriển,Giới(Sila),Định(Samadhi)vàTuệ(Panna)làbagiaiđoạncủaconđường.Mộtcáchchínhxác,támchicủaBátChánhĐạolàtámtâmsở(cetasika)luônluônnằmtrongbốnloạitâmsiêuthế(lokuttaracita)

cóđốitượnglàNiếtBàn.

Támtâmsởấylàtuệcăn(pannindriya),tầm(vitakka),bađiềukiêngcữ(virati),tinhtấn(viriya),niệm(sati)vànhấtđiểmtâm(ekaggata).

Tấtcảtámyếutốấycũngchothấytâmtrạngcủangườicóchúnguyệncốgắngthànhđạtgiảithoát.

Chúthích:

.XemChương6.↩

.SamyuttaNikaya,TạpAHàm,phầnI,trang62;xemKindredSayings,phầnI,trang86.↩

.DođókhôngthểchứngminhgiảthuyếtchorằngPhậtGiáolàmộtgiaiđoạntrưởngthànhtựnhiêncủaẤnĐộGiáo,mặcdầutaphảinhìnnhậnrằngcómộtvàiđiểmtươngđồngcănbảngiữahaitôngiáo,vìđólànhữngđặcđiểmgiáolýtrùnghợpvớichânlývĩnhcửuhayPháp(Dhamma).↩

.XemChương33-34.↩

1

2

3

4

NghiệpBáo

"Tấtcảchúngsanhđềucócáinghiệpcủamình."

TrungAHàm

ĐịnhluậtnhânquảtronglĩnhvựctinhthầnđạođứclàNghiệpBáo,Kamma .

TáiSanhlàhệluậntựnhiêncủaNghiệp.NghiệpBáovàTáiSanhlàhaigiáolýcănbảntrongđạoPhậtcóliênquanmậtthiếtvớinhau.

TừtrướcthờiĐứcPhật,haihọcthuyếtNghiệpBáovàTáiSanhđãđượctruyềnbásâurộngtạiẤnĐộ.Tuynhiên,chínhĐứcPhậtđãgiảithíchtậntườngvàtrìnhbầyđầyđủGiáoPhápcaosiêuấy,đếnnayvẫncònlưutruyền.

Vìsaocósựbấtđồngtrongnhânloại?

Taphảigiảithíchthếnàonhữngchênhlệchtựahồnhưbấtcôngtrongthếgian?

Tạisaocóhạngngườisanhtrưởngtrongcungđiệnnguynga,giàusangvinhhiển,trítuệxuấtchúng,đạohạnhthanhcao,thânhìnhtrángkiện,trongkhíấycókẻkháclạiphảichịusốngtrongcảnhcùngđinh,cơhànkhốnkhổ?Tạisaongườikiacótiềncủaứctriệumàngườinọlạithiếutrướchụtsau?Tạisaocóngườithôngminhtuyệtvờivàcókẻtốitămngumuội?Tạisaongườinầyđượcsanhravớibảntánhhiềnlươngcủacácbậcthánhnhân,kẻnọlạisẵnnếthungdữtừkhilọtlòngmẹ?Tạisaocóhạngthầnđồngthôngsuốtnhiềuthứtiếng,cóhạngthầnđồngvềmôntoánhọc,thầnđồngvềkhoahộihọa,vănchương,âmnhạcv.v...?Tạisaocónhữngtrẻemsanhrađãmù,

1

điếc,câm,ngọnghoặckỳhìnhdịthể?Tạisaocónhữngtrẻemvừamởmắtchàođờiđãđượchưởngmọiphướclành,vàcóemlạibịxemnhưmộttộikhổ?

Cóchăngnhữngnguyênnhânnhấtđịnh,tạonênhoàncảnhchênhlệchtrongthếgian?Nếukhông,nhữngtrạngtháibấtđồngkểtrênhẳnlànhữngsựkiệnngẫunhiênsảyrahoàntoàndosựmayrủi.

Bậctrítuệkhôngthểtinnơisựmayrủimùquángvàkhôngchấpnhậnlốigiảithíchbằngsựngẫunhiên.

Trongthếgiannầykhôngcóđiềuchixảyđếnchongườinàomàkhôngdomộthaynhiềunguyênnhân.Quảvui,quảkhổcủanhữngngườiđanggặtháiđềutrổsanhdonhữngnhântốthayxấuđãtạo,hoặctrongkiếphiệntại,hoặctrongnhữngkiếpquákhứ.Nhưngvớilýtríphàmtục,vớisựhiểubiếttùythuộcnơigiácquancủanhụcthể,khôngdễgìthấutriệtnhữngnguyênnhânvôhìnhvàphứctạpcủaguồngmáythếgian.Tachỉthấyhiểnhiệntrướcmắtcáiquảđangtrổmàkhôngthấyđượctấtcảcácnguyênnhânvitếđãtạođiềukiệnchoquảấyphátsanh,vìnhânkiakhôngphảihoàntoànđượctạonêntrongkiếphiệntạimàcóthểđượcrảirácgieotrồngtừvôlượngtiềnkiếp.

Cóchăngnhữngbậccaominhsángsuốt,tiếpnhậnđượcbằngtuệgiácnhữngđiềumàmắtthịttaiphàmkhôngthểnghethấy?PhậtGiáoxácnhậnrằngcóthểcó.

Vàihệthốngtínngưỡngchủtrươngrằngtấtcảcácsựkhácbiệttrongđờiđềudomộtnguyênnhânduynhất,vànguyênnhânấylàdosựquyếtđịnhtốicaocủaĐấngTạoHóa.ĐứcPhậtkhôngnhìnnhậncómộtĐấngTạoHóatoàntri,toànnăng,tạoracànkhônvũtrụ.

Cácnhàbáchọchiệnđạigiảithíchthếnàosựchênhlệchcủanhânloại?

Căncứtrênsựcảmnhậncủagiácquan,nhàkhoahọcchorằngtìnhtrạngbấtđồngkiadonhữngnguyênnhânvậtlývàhóahọchổnhợp,dotruyềnthốngvàdogiớithâncận.

Nhàsinhlýhọctrứdanh,ôngJulienHuxley,cóviếtnhưsau:

"Mầmgiốngsơkhởicấutạoconngườilànhữngđơnvịsinhlýgọilà"gene"(genelànhữngcựcvitếbàotrongtinhtrùngdođómầmgiốngcủachatruyềnsangcongọilàđịnhluậttruyềnthống).

Cónhữngloại"gene"tạoramàusắcchocơthể.Cóloạichiphốibềcao,sứcnặng.Cóloạiảnhhưởngtớikhảnăngsinhsản,tuổithọ,vàsứckhỏecủaconngười.Cũngcóloại"gene"ảnhhưởngđếnhìnhhàithểvóc.Phầnlớncácđặctánhditruyền,nếukhôngphảilàtấtcả,đềudocácđơnvịsinhlý"gene"chiphối.

"Riêngvềnhữngđặctínhtinhthần-phứctạpvàtếnhịhơn-thậtkhómàchứngminhmộtcáchcụthể.Mặcdầucónhữngsựkiệnhiểnnhiêncósựditruyềnthuộcvềtinhthần,nhưngkhôngcóhiệntượngnàoxácnhậnrằngnhữngđặcđiểmtinhthầntừôngbàchamẹtruyềnxuốngchoconcháuphảitheomộtthểthứcnàogiốngnhưthểthứctruyềnthốngvềxácthịt.

"Mọitruyềnthống,tinhthầnvàvậtchất,bằngcáchnầyhaycáchkhác,đềutùythuộcnơitácđộngtươngquangiữacácbẩmthụ"gene"màmỗingườimangtrongmìnhtừlúcmớiđượcthọthai."

Taphảinhìnnhậnrằngtấtcảcáchiệntượnglý-hóamànhàkhoahọchiệnđạinêulênđãgiảithíchmộtphầnvấnđề.Tuynhiêncáchiệntượnglý-hóaấykhôngthểlànguyênnhânduynhấtquyếtđịnhsựkhácbiệttếnhịgiữanhữngcánhân.Nếuthuyếttruyềnthốnghoàntoànlàđúng,nếuconcáinhấtđịnhphảigiốngchamẹ,thìtaphảigiảithíchthếnàotrườnghợphaibésanh

đôi,thụhưởngmộtthứsanhkhí,mộtthứ"gene",đượcnuôidưỡnginnhưnhau,tạisaobẩmtánhcủamỗiemlạikhác?Trítuệvàtánhnếtlạicàngkhácbiệt.

Truyềnthốngkhôngđủđểgiảithíchchỗâmusâurộngcủavấnđềchênhlệchtrongđời.Đúngra,thuyếtnầygiảithíchnhữngchỗgiốngnhaunhiềuhơnlàchứngminhnhữngđiểmdịbiệt.Hạt"gene"cựckỳvitế-lốimộtphầnbachụctriệucủamộtphânAnh(1/30.000.000inch)-chỉgiảithíchđượcmộtphầnvấnđề,phầnvậtchất.Đốivớisựchênhlệchtinhthần,trítuệđạođức,vôcùngphứctạpvàtếnhịhơn,chúngtavẫncòncầnnhiềutiasángkhác.Truyềnthốngkhôngthểgiảithíchtạisaocónhữngđứaconhungdữ,sátnhân,trongmộtgiađìnhcótiếnglàlươngthiện,vàtráilại,cónhữngtrẻconhiềntừ,sanhtrưởngtrongmộtgiađìnhhungác.Thuyếttruyềnthốngcũngkhôngthểgiảithíchdođâucónhữngthầnđồng,nhữngbậcvĩnhân,nhữngbậcĐạiGiáoChủv.v...

Luậnvềthuyếttruyềnthống,TiếnsĩTh.Pascalviếtnhưsautrongquyển"Reincarnation":

"Quayvềvaitròcủabẩmthụ"gene"trongvấnđềtruyềnthống,chúngtalậplạirằngbẩmthụvậtlý"gene"tựnógiảithíchphầnvậtchấtcủaconngười.Vềkhảnăngtríthứcvàđạohạnh,bẩmthụ"gene"khôngrọiđượctiasángnào.Nếubẩmthụ"gene"cấutạođượctrọnvẹnconngười,tasẽtìmthấytrongmọingườitấtcảbẩmtánhcủachamẹvàkhôngkhinàocónhữngtánhkhác.

"Nhưvậysẽkhôngcónhữngngườiconsátnhântronggiađìnhlươngthiệnvàcũngkhôngcónhữngbậchiềnnhânsanhtrưởngtronggiađìnhhungác.Trongđờisốnghằngngàytacóthểgặphaiđứatrẻsinhđôi,cùngcha,cùngmẹ,cùngthừahưởngmộtbẩmthụcủachamẹ,cùngđượcsanhratrongnhữngđiềukiệnnhưnhau,cùngtrưởngthànhtrongnhữngđiềukiệnnhư

nhau,cùngtrưởngthànhtrongmộtgiớithâncận,thânhình,màymặtthậtgiốngnhau,nhữngmộtđứathìhiềnlương,cònmộtđứathìhungáctànbạo.Ngoàira,sốtrẻthầnđồngcũngkhánhiềuvàđủlàmbốirốicáchọcgiảchủtrươngthuyếttruyềnthống.Nếuđingượcdòngthờigian,phăngmãilêntronggiaphảcácvịthầnđồng,tacóthểtìmđượcchăngnhữngvịtổtiêncũngthầnđồngnhưvậy?Vậy,khôngphảitấtcảbẩmtánhvàtrítuệcủaconngườiđềudonơichamẹ,ôngbà,cũngkhôngtruyềnlạihếtchocon.BằngchứnglàtronghàngconcháucủaMozart,BeethovenvàDanteskhôngcómộtthầnđồnghaymộtvĩnhânnào,vàtrongphạmvicủacácnhàduy-vật-học,chưacógìchứngminhđượcthuyếttruyềnthốngmộtcáchthiếtthực.

"Vềmặtthểxác,khôngphảitấtcảđặcđiểmvậtlýcủachamẹđềuđượctruyềnhếtchocon,trítuệvàtínhnếtmỗingườiconmộtkhác vànhiềugiađìnhlươngthiệnlấylàmđaukhổmàsanhranhữngđứaconngỗnghịchbấtlương."

PhậtGiáocũngnhìnnhậncóphầnảnhhưởngcủasựtruyềnthốngvàcủagiớithâncận,nhưngchorằngkhôngđủ.PhậtGiáothêmvàođấyđịnhluậtNghiệpBáo(Kamma),tứclàsựtổnghợpcáchànhđộngkháctrongquákhứvàhiệntại.Chínhchúngtaphảilãnhphầntráchnhiệmvềnhữnghànhđộngcủachúngtatrongquákhứvàgặtháihoàncảnhanvuihayđaukhổtronghiệntại.Chínhtatạothiênđàngchota.Cũngchínhtatạođịangụcchota.Talàngườixâydựngtươnglaicủata.ChínhtatạocáimàngườithếgiangọilàĐịnhMệnh.

NguyênNhâncủaSựChênhLệch

ThuởĐứcPhậtcòntạitiền,cóchàngthanhniêntênSudha,thắcmắctrướctrạnghuốngbấtđồnggiữaloàingười,muốntìmchânlý,đếngầnNgàivàbạchrằng:

2

"BạchĐứcThếTôn,vìlýdonàovànguyênnhânnàotrongđờicóngườiyểu(appayuka)vàcóngườithọ(dighayuka),ngườibệnhhoạn(bavhabadha)vàngườikhoẻmạnh(appabadha),ngườixấuxa(dubbanna)vàngườiđẹpđẽ(vannavanta),cóhạngngườilàmgìcũngkhôngailàmtheo,nóichicũngkhôngainghe(appesakka)vàhạngngườicóthếlực,làmgìcũngcóngườitheo,nóichicũngcóngườinghe(mahesakka),cóngườinghèokhổ(appabhopga)vàngườigiàusang(mahabhoga),cóngườisanhtrưởngtronggiađìnhbầntiện(nicakulina)vàcóngườidòngdõicaosang(uncakulina),cóngườidốt(duppanna)vàcóngườitrítuệ(pannavanta)?

ĐứcPhậttrảlờivắntắtnhưthếnầy:

"TấtcảchúngsanhđềumangtheocáiNghiệp(Kamma)củachínhmìnhnhưmộtdisản,nhưvậtditruyền,nhưngườichíthân,nhưchỗnươngtựa.Chínhvìcáinghiệpriêngcủamỗingườimỗikhácnênmớicócảnhdịđồnggiữachúngsanh. "

RồiĐứcPhậtgiảithíchchoSubhanghetừngtrườnghợp:

"Nếungườikiatrọnđờichỉbiếtsátsanh,ngườithợsănchẳnghạn,bàntayluônluônđẩmmáu,hằngngàysốngtrongsựgiếtchócvàgâythươngtíchkhôngchútxótthương.Dotínhhiếusátấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,ngườiấysẽlàmộtngườicómạng"yểu".

"Nếungườikialuônluônthậntrọng,khônghềxácphạmđếntínhmạngcủaai,sốngxagươmđao,giáomácvàcácloạikhígiới,lấylòngtứáiđốivớitấtcảchúngsanh.Dosựkhôngsátsanh(TâmTừ)ấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,ngườiấysẽtrường"thọ".

"Nếungườikiađộcác,luônluôntìmcáchhạingười,luônluôndùngđấmđávàgươmđaođốisửvớimọingười.Donếthungdữ,nếutáisanhtrongcảnhngười,ngườiấysẽươnyếubệnhhoạn.

3

"Nếungườikiakhôngbaogiờlàmtổnthươngaikhác.Dođứctánhhiềnlươngnhuhòa,nếutáisanhtrongcảnhngười,ngườiấysẽđượcmạnhkhỏe.

"Nếungườikiathôlỗ,cộccằn,luônluôngiậndữ,chưởimắng,nguyềnrủakẻkhác.Dohậuquảcủasựthôlỗ,cộccằnấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,ngườiấysẽxấu.

"Nếungườikiathanhtaonhãnhặn,dầuaicóchưởimắngthậmtệcũngkhônghềoángiậnvàtìmcáchtrảthù.Dohậuquảcủaphongtháithanhnhãấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,ngườiấysẽđẹpđẽ.

"Nếungườikiacótánhđốkỵ,thèmthuồng,hammuốnlợidanhcủakẻkhác,khôngbiếttônkínhngườiđángkính,luônluônchứachấplòngganhtỵ.Dohậuquảcủatínhtậtđốganhấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườicóảnhhưởng,nóigìkhôngainghe,làmgìkhôngaitheo.

"Nếungườikiakhôngcótánhđốkỵ,khôngthèmhammuốnlợidanhcủangườikhác,biếttôntrọngngườiđángkính,khôngchứachấplòngganhtỵ.Doảnhhưởngcủatâmkhôngganhtỵấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườicóthếlực,nóigìcũngcóngườinghe,làmgìcũngcóngườitheo.

"Nếungườikiakhôngbaogiờbiếtbốthívậtgì.Dotánhkeokiết,bámníuvàotàisảnsựnghiệpcủamình,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườinghèonànthiếuthốn.

"Nếungườikiagiàulòngquảngđại,tánhưabốthí.Dolòngquảngđạirộngrãiấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườigiàucódưdã.

"Nếungườikiakhôngbiếtphụcthiện,tánhưakiêuhãnh,khôngtôntrọngngườiđángkính.Dotánhngạomạnvàvôlễấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườiđêtiệnthấphèn.

"Nếungườikiabiếtphụcthiện,tánhkhôngkiêuhãnh,biếttôntrọngngườiđángkính.Dođứctínhbiếtphụcthiệnvàcólễđộấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườisangtrọngquyềnquý.

"Nếungườikiakhôngchịugầnngườicótàiđứcđểhọchỏiđiềuhaylẽphảivàphânbiệtchánhtà.Dosựkémhọcấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườidốt.

"Nếungườikiacốcôngtìmđếnngườicótàiđứcđểhọchỏi.Dosựhọchỏichánhđángấy,nếutáisanhtrongcảnhngười,sẽlàngườithôngminhtrítuệ."

Trênđườngtáisanhluânhồi,conngườichịuảnhhưởngcủanghiệpquákhứnhiềuhơntruyềnthống.

NhưtrườnghợpcủaĐứcPhật.Ngàiđãthọsanhnhờtinhtrùng,minhchâuvàbẩmthụ"gene"củachamẹcũngnhưmọichúngsanh.Nhưngvềmặtthểchấtcũngnhưvềphươngdiệntinhthần,trongquýtốc,từtổtiênmấyđờixuốngđếnNgài,khôngaicóthểsánhvớiNgài.ĐứcPhậtđãcólầndạyrằngNgàikhôngthuộcdòngdõivuachúamàthuộcdòngcủachưPhật,chắcchắnĐứcPhậtlàbậcsiêunhiên.NgàisanhravớicáinghiệpphithườngmàchínhNgàiđãtạonêntừvôlượngkiếp.

TheokinhLakkhanaSutta ,ĐứcPhậtsanhravớitướngmạokhácthường-32đặcđiểmphithường-làdobaonhiêucôngđứccaodàymàngàiđãtạoratrongvôlượngkiếpquákhứ.KinhLakkhanaSuttacũnggiảithíchrànhmạchmỗitướngtốtcủaĐứcPhật,tướngnàophátsanhdonhânnào.

4

5

TrườnghợphyhữucủaĐứcPhậtchứngtỏrằngnănglựccủaNghiệpchẳngnhữngchiphốicơthểmàcònvượtlên,làmmấtphầnhiệunăngcủatinhtrùng,minhchâuvàbẩmthụ"gene"củachamẹ.VìthếNgàidạyrằng:

"Talàkẻthừahưởngnhữnghànhvitạotáccủatanhưmộtdisảntừquákhứtruyềnlại."

Đềcậpđếnsựkhácbiệtgiữachúngsanh,sáchAtthasalinighirằng:

"Dosựkhácbiệtgiữacáinghiệpmỗichúngsanhnêncótrạngtháichênhlệchtrongsựtáisanh.Ngườisanhrasangcả,kẻthìđêhèn.Ngườisanhratrongsựkhinhkhinguyềnrủa,kẻthìđượctôntrọngkínhvì.Ngườiđượchạnhphúcanvuitừlúclọtlòngmẹ,kẻlạikhổsởkhốncùng.

"Dosựkhácbiệtgiữacáinghiệpmỗichúngsanhnêncósựkhácnhauvềhìnhdung,sắcdiện:ngườithìđẹpđễ,kẻlạixấuxa,ngườicao,ngườithấp,kẻthìtuấntúphươngphi,ngườithìkỳhìnhdịtướng.

"Dosựkhácbiệtgiữacáinghiệpmỗichúngsanhnêncótrạngtháichênhlệchtrongxãhộinhưđược,thua,danhthơm,tiếngxấu,đượccatụnghaybịkhiểntrách,hạnhphúchayđaukhổ."

"Donghiệp,thếgianluânchuyển.Donghiệp,chúngsanhtồntại.Vàcũngdonghiệp,màchúngsanhvướngvíu.Liênkếtvớinhaunhưbánhxe,cấuhợp,dínhliềnvàquâytrònquanhcáitrục.

Donghiệp,chúngsanhđượcvinhhạnhtônsùng.Donghiệp,chúngsanhchịucảnhnôlệtôiđòi,Bịnạnđộctàiđànápvàđiđếnchỗbạivong.ĐãbiếtrằngnghiệpsanhquảTạisaovẫntinrằng:"Trongđờinầykhôngcónghiệpbáo?

Tómtắt,theoPhậtGiáo,nhữngsựchênhlệchvềtinhthần,đạođức,trítuệvàbẩmtánh,mộtphầnlớnđềutùythuộchànhđộngvàkhuynhhướngcủachúngtatrongquákhứvàtronghiệntại,tứclànghiệp.

KhôngPhảiTấtCảĐềuDoNghiệp

6

MặcdầuchủtrươngrằngnguyênnhânchánhtạonênhoàncảnhchênhlệchtrongđờisốnglàsựkhácbiệtgiữacáiNghiệpmỗichúngsanh,PhậtGiáokhôngquảquyếtrằngtấtcảđềudonơiNghiệp.Nóicáchkhác,Nghiệpkhôngphảilànguyênnhânduynhấttạonênnhữngkhácbiệt,nhữngsựchênhlệchgiữachúngsanh.ĐịnhluậtNghiệpBáotuyquantrọng,chỉlàmộttrong24nguyênnhân(Paccaya) trongđờisốngđượcmôtảtrongtriếthoặcPhậtGiáo.Đểđiềuchỉnhquanniệmsailầmchorằng:"Nhữngquảlành,dữ,haykhông-lành,không-dữ,tấtcảđềuphátsanhdonhữnghànhđộng(nghiệpđãtạora)trongquákhứ(Pubbekatehetu)",ĐứcPhậtdạy:

"Nếuluậnnhưvậyvàquảquyếtrằngdonhữnghànhđộngtrongquákhứmàconngườitrởthànhsátnhân,trộmcướp,dâmloàn,láoxược,thôlỗ,nhảmnhí,thamlam,xảoquyệt,hưhèn,thìtacólýdođểỷlại,dựatrênquákhứmàkhôngmuốnthựchiện,khôngcốgắngthựchiện,vàcũngkhôngcầnthiếtphảithựchiện,haykhôngthựchiện,mộthànhđộng,dầuhànhđộngấycóđángthựchiệnhaykhông. "

Đoạnkinhquantrọngtrênđâyđínhchánhmộtquanđiểmsailầmchủtrươngrằngtấtcảnhữngxảyratronglãnhvựctinhthầncũngnhưvậtchất,đềudotiềnnghiệpmàphátsanh.

NếukiếpsốnghiệntạituyệtđốidohànhđộngquákhứchiphốihayhoàntoàndotiềnnghiệpchủđộngthìđịnhluậtNghiệpBáochẳngcógìkháchơnlàThuyếtĐịnhMệnhhayTiềnĐịnh.Khôngaicòntựdođểcảithiệnđờisốngmình,tronghiệntạihaytrongtươnglai,vàtựdoýtríchỉlàmộtđiềuphilý.Đờisốngtrởnênhoàntoàntựđộngvàconngườikhôngmấykhácbiệtvớimộtcáimáy.

TinrằngchúngtađượcsanhradomộtđấngTạoHóaToànNăng,toànquyềnđịnhđọatsốphậnvàsắpđặttrướcđịnhmạngmà,dầumuốndầukhông,takhôngthểnàothayđổiđược,hoặctinrằngcáiNghiệptạorasố

7

8

9

phậnvàđịnhđoạtđờisốngcủachúngtathìcógìkhácnhau?Cókhácchăngchỉởhaidanhtừ.

ThuyếtđịnhmạngnhưvậykhôngphảilàđịnhluậtNghiệpBáotrongPhậtGiáo.

NămNiyama(ĐịnhLuật)

TheoPhậtGiáocónămđịnhluật,haytiếntrình(Niyama) tácđộngtronglĩnhvựcvậtchấtvàtinhthần.Đólà:

1. UtuNiyama,làđịnhluậtvậtlýcóliênquanđếntiếntrìnhcủanhữngsựvậtvôcơnhưhiệntượngthờitiết,mưa,gió,nhiệt,hànv.v...bốnmùatámtiếtvàđặctánhcủamỗimùanhưhạthìnóng,đôngthìlạnhcũngnằmtrongđịnhluậtnầy.

2. BijaNiyama,làđịnhluậtvậtlýcóliênquanđếntiếntrìnhcủanhữngsựvậthữucơnhưcâycỏ.Dođịnhluậtnầythìmầmnàosanhgiốngđó.Câylúathìdobộtlúa,câycamthìdohộtcam,vịngọtdođường,mía,mậtongmàrav.v...Lýthuyếtkhoahọcvềtếbàovàbẩmthụgenetrongviệcthọthaicũngdođịnhluậtnầychiphối.Sựgiốngnhauvềphươngdiệnvậtlýcủahaitrẻsanhđôicũngvậy.

3. KammaNiyama,làđịnhluậtnhânquảhaylàsựtiếntriểntừhànhđộng,thiệnhoặcác,đếnquả,lànhhaydữ.Nhângieothìquảtrổ.Nhânlànhđemlạiquảtốt.Nhânácđemlạiquảxấu.Đólàđịnhluậtthiênnhiên,quảphảitrổsanhdonhânnhưvậy,chớkhôngphảilàhìnhthứcthưởnghayphạt.Tiếntrìnhtừnhânđếnquảcũngtựnhiênvàcầnthiếtnhưsựxoaychuyểncủamặttrăngquanhmặttrời.ĐólànguyêntắcnhânquảtươngxứngcủađịnhluậtNghiệpBáo.

10

Nguyêntắccủaluậtnhânquảlàquảtrổliêntục.Mộtnhàbáchọctìmtòi,họchỏi,thâuthậpđượcnhiềukiếnthứcvàkinhnghiệmtrongđờisống,đếnlúcchếtvàtáisanh,tấtcảnhữngkinhnghiệmvàkiếnthứcấycũngđượcchuyểntừkiếpnầysangkiếpkhác.Đốikhitaphảngphấtnhớlạimộtvàikinhnghiệmvàkiếnthứctrongkiếptrước,nhưnglắmlúctaquênhẳn,cũngnhưtaquênmộtvàikinhnghiệmvàkiếnthứcđãthuthậplúccònnhỏ,trongcùngmộtkiếpsống.Donguyêntắcquảtrổliêntụccónhữngtrườnghợpthầnđồngnhạcsĩ,họasĩ,sửhọcgia,ngônngữgiav.v...,nhữngembéchưahọcmànóiđượcnhiềuthứtiếng.

4. DhammaNiyama,làđịnhluậtcủavạnpháp,nhưnhữnghiệntượngxảyrakhimộtvịBồTátđảnsanhtrongkiếpchót,luậthấpdẫnlựcvànhữngđịnhluậtkháctrongvũtrụv.v...đềucóthểliệtvàolịchtrìnhtiếntriểnnầy.

5. CittaNiyama,làđịnhluậttâmlý,nhưtiếntrìnhtâm,sựcấutạophầntâmlinh,nhữngnănglụccủatâmnhưthầngiaocánhcảm,hiểubiếtquákhứvịlai,huệnhãn,huệnhĩ,thatâmhtông,vànhữnghiệntượngtượngtươngtợmàkhoahọchiệnđạichưagiảithíchđược.

Nămlịchtrìnhtiếntriểntựnólànhữngđịnhluậtdựatheođótacóthểgiảithíchtấtcảnhữnghiệntượngtâmlýcũngnhưvậtlý.

NghiệpBáochỉlàmộttrongnămđịnhluậtấy.

Cũngnhưtấtcảđịnhluậttrongvũtrụ,nămlịchtrìnhtiếntriểnkểtrênkhôngdomộtoailựcthiêngliênghuyềnbínàotạonên.

Địnhluậtliênquanđếnsựtiếntriểnvậtlý,loạivôcơ,loạihữucơ,địnhluậtcủavạnpháp(DhammaNiyama)lànhữnglịchtrìnhtiếntriểnítnhiềutựđộng,mặcdầutrongmộtgiớihạnnào,tríthôngminhcủaconngườicũngcó

thểkiểmsoátđược.Thídụnhưlửanóngcóđặctánhlàmphỏngda,tiếtlạnhđếnmứcđộnàothìlàmđôngnước,nhưngcũngcóngườicóthểđitrênlửamàkhôngbịphỏngmàcũngcóngườikhỏathânngồitrêntuyếtlãnhsơnmàkhôngsao.Nhữngngườitrồnghoachuyênnghiệpcóthểtạonhữngcảnhvườntụyêtđẹpvớicácloạihoatráimùa,ngườiluyệnphépdudà(yoga)cóthểdùngoailựcthầnbínângcaomộtvậtnặng.

Địnhluậtthuộcvềphầntâmlinhcũngnhưmáymócnhưcácđịnhluậtkhác,nghĩalàcũngtácđộngmộtcánhhồnnhiên,tựđộng,vôýthức,khôngcầnkíchthích,khôngtùythuộcnơiýmuốnnàobênngoài.Khinhânđãgieothì,doNghiệpBáo,quảphảitrổ.

CôngphututậptrongPhậtGiáonhằmmụcđíchkiểmsoáttâm,vàsựkiểmsoátnầycóthểthựchiệnđượcnhờhiểubiếtchânchánhvàtưtưởngtrongsạch.Luậtnhânquảtácđộngmộtcáchrấtmáymóc.KhiNghiệpquánặngthìdầuconngườicómuốncũngkhôngthểsửađổihậuquảnghiêmkhắccủanó.Nhưngtrongnhữngtrườnghợpấycũngvậy,ChánhKiếnlàtácýtrongsạchcóthểsửachữaphầnnàocáiNghiệp.TrongmộtgiớihạnnàoNghiệplànhcóthểlàmdịubớtquảdữ.

Địnhluậtnhânquảthậtphứctạp.ChỉcóĐứcPhậtmớithấuhiểuđượccộinguồncủanó.

MụctiêutốihậucủangườiPhậttửlàtậndiệtNghiệp.

Chúthích:

.SanskritlàKarma.↩

.ĐạitáIngersolviếtnhưsauvềvănhàotrứdanhnướcAnh,ôngShakespeare."CảchalẫnmẹôngShakespeaređềukhôngbiếtđọcbiếtviết.ôngShakespearetrưởngthànhtrongmộtlàngbénhogiữanhữngngườidốt".↩

1

2

3

.Kammassakamanavasatta,Kammadayada,Kammayoni,Kammabandhu,Kammapatisarana,Kammasattevibhajatiyadidamhinappanitataya'ti.(MajjhimaNikaya,TrungAHàm,bàikinhCullakammavibhangaSutta,số135).XemlờigiảiđápcủaĐạiđứcNagasenachoVuaMilindavềvấnđềnầy.Warren,BuddhisminTranslation,trang214.↩

.Vềsựbáoứngcủanghiệp,khiđềcậpđếnmốitươngđồnggiữanhânvàquả(nhânnàotạoquảấy),TiếnsĩCrimmcóviếtnhưsau:↩

"Trongtấtcảnhữngtrườnghợptươngtợ,tacóthểdẫnchứngdễdàngrằngđinhluậttươngđồngcótácdụngđiềuchỉnhvàchuyểnhướngchothứctáisanhphốihợpvớimộttếbàomới.Nhưngườikémlòngtừbi,giếtchócngườivàvậtmộtcáchdễdàng,đãômấpdưỡngnuôisâukíntronglòngbảntánhsátsanh.

"Ngườiấysẽkhôngngầnngạivàlắmkhicũnglấylòngthỏathíchmàgiếtmộtsanhmạng,tứclàcắtđứtmộtsựsốngcủamộtchúngsanh,haynóicáchkhác,làthâungắnđờisốngcủamộtchúngsanh.Tứcnhiênmầmgiốngcókhuynhhướngsátsanh,mầmgiốngcóbẩmtánhthâungắnđờisống,thấmnhuầntrongngườiấyvàđếnlúcchết,dođịnhluậttươngđồng,bịhấpdẫnđếnmộtcảnhgiớicũngcónhữngkhuynhhướngtươngtợ,vàtrongcảnhgiớiấyđươngnhiênđờisốngbịthungắnlại.Cùngmộtthếấy,ngườicótâmác,vuithíchtrongviệchànhhạchúngsanhvàlàmchokẻkhácđauđớntậtnguyềncũngnuôisâukíntronglòngmầmgiốnghungácấy.Khichết-dođịnhluậttươngđồng,cáigìgiốngnhaucósứchấpdẫnlẫnnhau,xấuhútxấu,tốthúttốt-tâmácsẽbịthuhútđếnnhữngcảnhgiớicũnghungácnhưvậy,vớinănglựctạonênmộtthânthểxấuxadịtướng.

3

4

"Mộtngườicótánhnónggiậnhằngkíchthíchnhữngmầmgiốngcótínhchấtlàmchosắcdiệntrởnênxấuxa.Vìđổisắcdiệnlàđặctánhcủasựgiậndữ.

"Ngườinàocótánhganhtỵ,keokiệt,kiêuhãnh,hằngtíchtrữnhữngbẩmchấtthùhận,áccảm,khinhrẻkẻkhác,nhữngkhuynhhướngkhaitriểnmầmgiốngtươngxứngvớicảnhnghèokhổv.v...

"Đódĩnhiên,chỉlàhậuquảcủanghiệpđãtạotrongquákhứ,cóthểthayđổitánhnamhaytánhnữ,nhưkinhDighaNikaya,TrườngAHàm,số21cóthuậtrằngGopiksa,vìbàrấtghéttâmtánhđànbàvàdođótựtạochomìnhmộtbẩmtánhđànông".TheDoctrineoftheBuddha,trang191.

.DighaNikaya,TrườngAHàm,iii,trang112,số30.↩

.TheExpositor,trang65,chương87.↩

.XemCompendiumofPhilosophy,trang191,ManualofAbhidhamma,tácgiảNaradaThera.↩

.Hànhđộngbằngthân,khẩuhayý.↩

.AngutataraNikaya,TăngNhứtAHàm,trang173;GradualSayings;Phầni,trang157.↩

.XemAbhidhammavatara,trang54.BàRhysDavids,Buddhism,trang119.↩

5

6

7

8

9

10

Nghiệplàgì?

"TácýlàNghiệp"

TăngNhứtAHàm

Nghiệp(Kamma)

Kamma,Nghiệp,theođúngnghĩacủadanhtừ,làhànhđộng,hayviệclàm.ĐịnhnghĩacùngtộtcủaNghiệplàTácý(cetana).Tưtưởng,lờinói,việclàm,thườngkhởixuấtdo"ýmuốnlàm"tạođộngcơ.PhậtGiáogọiýmuốnlàmấylàTácý(cetana).Tấtcảnhữnghánhđộngcótácý,dầubiểuhiệnbằngthân,khẩu,hayý,đềutạoNghiệp.Tấtcảnhữnghànhđộngcótácý,thiệnhaybấtthiện,đềutạoNghiệp.Nhữnghànhđộngkhôngcóchủtâm,mặcdầuđãbiểuhiệnbằnglờinóihayviệclàm,đềukhôngtạoNghiệp.

ĐứcPhậtdạy:"NầyhỡicácTỳKhưu,NhưLaixácnhậnrằngchínhTácýlàNghiệp.Docóýmuốnmớicóhànhđộng,bằngthân,khẩuhayý ".

NgoạitrừnhữnghànhđộngcủachưPhậtvàchưvịALaHán,mỗihànhđộngcótácýđềugọilàNghiệp.MặcdầuchưPhậtvàchưvịALaHánvẫncònchịuảnhhưởngcủanhữngnhânđãgieotrongquákhứ,cácNgàikhôngcòntạoNghiệpmớinữavìcácNgàiđãthoátrangoàicáilànhvàcáidữ,đãtậndiệtvôminhvàáidụclàhainguồngốccủaNghiệp.RatanaSutta(TamBảoKinh)ghirằng:"Mầmgiống(Khina-bija)đãbịtậndiệt,nhữnghammuốnvịkỹkhôngcònkhởisanh."

NhưvậykhôngcónghĩalàchưPhậtvàchưvịALaHánsốngmộtcáchthụđộng.CácNgàiluônluôntíchcựchoạtđộngđểtạoanlànhhạnhphúcchochúngsanh.Hànhđộngcủacácngài,thườngđượccoilàthiện,khôngcó

1

nănglựctạoNghiệp.Amhiểutậntườngthựctướngcủavạnpháp,cácNgàiphátanmọithằngthúc(kiếtsử)tróibuộcchúngsanhtrongvòngluânhồi,nhữngchuỗidàinhânvàquả.

MộtvàihệthốngtínngưỡngcũngnhìnnhậnrằngmọichênhlệchtrongxãhộiđềudoNghiệp,nhưngkhiđềcậpđếnNghiệp,lạichủtrươngrằngmọihànhđộng,cótácýhaykhông,đềutạoNghiệp.

Theochủtrươngấy,mộtngườigiếtcha,giếtmẹdầucốtâmhayvôý,đềuphạmtrọngtộinhưnhau.Cũngnhưđốivớilửa,dầuvôtìnhhaycốýthọctayvàolửathìphảibịphỏngnhưnhau,khônghơnkhôngkém.

Lậpluậnnhưvậydĩnhiênsẽđưađếnmộtđịnhthứcphilý.Đứabétrongbàothai,vôtìnhlàmchomẹđauđớn,haybàmẹvôýlàmđauđứacontronglòngmình,hẳncũngtạoNghiệpbấtthiện?Vãlại,nêuramộtsựkiệnđểgiảithíchmộtsựkiệntươngtợ,nhưtrườnghợpcủangườithọctayvàolửavàmộtngườihànhđộngáclàmộtluậncứkhôngthểđứngvững.Thídụ,theoluậnđiệutrên,nếuôngAsaiôngBđigiếtngười,thìchínhôngBphạmtộisátnhânmàôngAthìkhôngsaocả,vìchỉcóôngBlàngười"thọctayvàolửa".Hơnnữa,cũngtheoluậnđiệutrên,mộthànhđộngáckhôngcótácýcóthểcòntaihạihơnmộthànhđộngáccótácý.Nóicáchkhác,cốýlàmácbịhạiíthơnlàvôtình,vìtheovídụngườithọctayvàolửa,biếtrằnglửanóngngườicốtâmtấtphảidèdặthơnnênítbịnóng.Ngườivôtình,vìkhôngđịnhýtrước,khôngkịpngănngừa,ắtbịphỏngnhiềuhơn.

TrongsựbáoứngcủaNghiệp,Tâmlàyếutốtốiquantrọng.Tấtcảnhữngviệclàm,lờinóivàtưtưởngđềudotâmảnhhưởng."Khikhôngđiềuphụcđượctâmtứcnhiênkhôngthểkềmchếđượcviệclàm,lờinói,vàtưtưởng.Điềuphụctâmtứckềmchếthân,khẩu,ý."

"Chínhtâmdẫndắtthếgian,chínhtâmlôikéothếgian;vàtấtcảmọingườiđềulàmchủcáitâm."

2

3

KinhPhápcúcócâu:

"Tâmdẫnđầumọihànhđộng.Tâmlàchủ.Tâmtạotáctấtcả.Nếunóihaylàmvớitâmácthìdođó,đaukhổsẽtheoliềnvớitanhưbánhxelăntheodấuchânconbòkéoxe."(câu2)

Tacóthểthắcmắcvìsaomộtvậtvôhìnhnhưtâmlạicóthểgâyranhữngxáotrộnchothếgianvậtchất.Thậtrakhôngcógìkhóhiểu.Chínhcácbộmáycựckỳhùngmạnhvàcókhảnănglàmđảolộnthếgianhiệnđạichỉlàsảnphẩmcủanhữngbộócphongphú.

CáitâmvôhìnhtạonêntấtcảnhữngtácđộngbáoứngcủaNghiệp.

Nghiệpkhôngnhấtthiếtchỉlànhữnghànhđộngtrongquákhứ,màbaotrùmquákhứvàhiệntại.Nhưvậy,nóimộtcách,chúngtanhưthếnàotronghiệntạilàtùythuộctrongquákhứchúngtađãhànhđộngnhưthếnào,vàtrongtươnglaichúngtasẽhànhđộngnhưthếnàotùythuộcnơihànhđộngcủachúngtanhưthếnàotronghiệntại.Hiểumộtcáchkhácnữa,taphảithêmrằngtronghiệntạichúngtanhưthếnàokhônghoàntoànbởivìtrongquákhứtađãnhưthếvàtrongtươnglaichúngtasẽnhưthếnàocũngkhônghoàntoàntùythuộcnơichúngtanhưthếnàotronghiệntại.

Hiệntạichắcchắnlàconđẻcủaquákhứ,đồngthờicũnglàmẹsanhcủatươnglai.

NhưngtrongsựbáoứngvôcùngphứctạpcủaNghiệp,takhôngthểnhìnvàohiệntạimàquảquyếtquákhứvàtươnglai.Thídụnhưtêncướpsátnhânngàyhômnaycóthểlàmộtngườihiềnnhưbậcthánhnhânngàymai.Mộtngườihiềnlươngđạođứcngàyhômquacóthểhômnaytrởnênhưhènhungdữ.

Lờimẹdạycon:"Nếuconngoansẽđượcmẹcưngvàconsẽvuivẽ.Nếuconkhôngngoanmẹsẽkhôngcưngvàconsẽbuồn"làgiáolýNghiệpBáo.

Cáigìgiốngnhauthuhútlẫnnhau.Tốtđemlạitốt,xấuđemlạixấu.ĐólàđịnhluậtNhânQuả.

Tóttắt,NghiệpBáolàđịnhluậtNhânQuảtronglĩnhvựcluânlýhaynhưngườiphươngTâythườngnói,là"ảnhhưởngcủahànhđộng".

NghiệpvàQuả(KammavàVipaka)

Nghiệplàhànhđộng.Quảlàphảnứngcủahànhđộngấy.Nóicáchkhác,Quả(Vipaka)làhậuquảcủahànhđộng.Cũngnhưmỗivậtđềudínhliềnvớicáibóngcủanó,mỗihànhđộngcótácý(cetana)đềudínhliềnvớiquả.Nghiệpcóthểvínhưmộtcáihộtcókhảnăngtrởthànhcây.Quảnhưtráicây.Lá,hoacácthứlànhữngsựkhácbiệtbênngoàinhưsứckhỏe,sựthịnhvượng,sựgiàusang,sựbệnhhoạnvànhữngđiềubấthạnhtrongđờisốngvậtchấtmàkhôngaitránhkhỏi.

Nóimộtcáchchínhxác,NghiệpvàQuảđềutùythuộcnơiTâm.Hànhđộng(Nghiệp)vàhậuquảcủahànhđộngấy(Quả)đềudoTâmtạonên.VìNghiệpcóthểtốthayxấu,Quảcóthểlànhhaydữ.

Nếuhànhđộngthuộcvềtâmthìquảcũngthuộcvềtâm.Lắmkhitangheanvuihạnhphúc,khoankhoáitronglòng,haybuồnbựcđaukhổv.v...đólàđangthọQuảthuộcvềtâm.QuảtrổsanhtốthayxấutùytheoNhângieotốthayxấu.

Trongphạmvivậtchất,Anisamsalànhữngphướclànhnhưgiàusang,khỏemạnh,tuổithọv.v...,Adinavalànhữngtôikhổnhưbầncùng,xấuxí,bệnhtật,yểutửv.v...Nghiệplànhữngtâmthiệnvàbấtthiệntạithế(Kusalaakusalalokiyacitta)vàQuả(Vipaka)lànhữngloạitâmQuảtạithế(lokiyavipakacitta).

4

TheoViDiệuPháp ,Nghiệpgồm12loạitâmbấtthiệnvà8loạitâmthiệnthuộcDụcGiới(kamavacara),5loạitâmthiệnthuộcSắcGiới(rupavacara)và4loạitâmthiệnthuộcVôSắcGiới(arupavacara).Tổngcộnglà29tâmtạithế(lokiyacitta).

Ngoàira,8loạitâmsiêuthế(lokuttaracitta)khôngthểcoilàNghiệpvìcácloạitâmấycókhuynhhướngdiệtNghiệp.

ĐộngcơcủatấtcảcácloạitâmtạithếlàTácý(cetana),tráilại,yếutốchánhyếutrongcácloạitâmsiêuthếlàTrítuệ(panna).

9loạitâmthiệnthuộcSắcGiớivàVôSắcGiới(5thiệnSắcGiớivà4thiệnVôSắcGiới)hoàntoànthuộcvềtâm,khôngbiểuhiệndướihìnhthứcviệclàmvàlờinóinhư20loạitâmthuộcDụcGiới.

Mọihànhđộngđềudotâm.Chínhtâmbiểuhiệnbằngthân,khẩuhayý.

Tấtcả29loạitâmkểtrên(12+8+5+4)đềuđượcgọilàNghiệpvìcácloạitâmấycókhảnăngtạoQuảmộtcáchtựđộng,khôngcầntrợlựccủayếutốnàotừbênngoài.

Vui,buồn,hạnhphúchayđaukhổ,hậuquảdĩnhiênphảicócủacácloạitâmthiệnhaybấtthiện,gọilàtâmQuảthuộcDụcGiới.NămloạitâmQuảthuộcSắcGiớivà4loạitâmQuảthuộcVôSắcGiớiđềulàhậuquảđươngnhiêncủaNghiệp.

ĐãgieonhântứcphảigặtQuả,lúcnầy,nơinầy,haylúckhác,nơikhác,ởkiếphiệntạihaytrongkiếpvịlai.Ngàyhômnaytagặtháinhữnggìchínhtađãgieotronghiệntạihaytrongquákhứ.

TrongbộSamyuttaNikaya,TạpAHàm,cónhữnglờidạynhưsau:

4

"Đãgieogiốngnào,Sẽgặtquảnấy.Hànhthiệnsẽthâugặtquảlành.Hànhácsẽthâugặtquảdữ.Hãygieogiốngtốt,Tasẽhưởngquảlành. "

NghiệpBáotựnólàmộtđịnhluậtcóhiệulựctrongmộtphạmviriêngbiệt,khôngchịuảnhhưởngcủathalựcnàotừbênngoàiđưavào.

KhảnăngtrổQuảđãdínhliềnvớiNghiệp.Tronghànhđộng(bằngthân,khẩu,ý)đãcótiềmtàngnănglựctạoQuả,cũngnhưtronghộtđãcótiềmtàngtạonêncâyvàsanhratrái.NhânsanhQuả,QuảgiảithíchNhân.Hộtsanhtrái,thấytráitabiếthộtnhưthếnào.SựliênquangiữahộtvàtráicũngnhưgiữaNghiệpvàQuả."TrongNhânđãcósẳnmầmgiốngcủaQuả."

Hạnhphúcvàđaukhổ,thườngxảyđếnchonhânloại,làQuảphảicó,trổsanhdonhữngnhânnào.PhậtGiáokhôngchủtrươngcósựthưởngphạtdomộtoailựcsiêuphàmtoàntri,toànnăng,tốithượngbanbốchonhữnglinhhồnđãlàmlànhhaygâydữ.ThuyếtDuyThầncốgiảithíchmọiviệcbằngkiếpsốngtrườngcửutrongtươnglaimàkhôngbiếtđếnquákhứ.ThuyếtDuyThầntinrằnglinhhồncủangườichếtsẽtrãiquamộtcuộcphánxétvàxemnhữngphướcbáuvàtộikhổtrongđờihoàntoàndoýmuốncủamộtTạoHóaTốiThượng,ngựtrênmộtcảnhtrờinàođó,tạoracànkhônvạnvậtvàtrọnquyềnđịnhđoạtsốphậncủanhânloại,vậtdomìnhtạora.

PhậtGiáokhôngnhìnnhậncómộtlinhhồntrườngcửu,đượctạonênmộtcáchngẩunhiênvàđộcđoán.PhậtGiáotincóđịnhluậtvàcônglýthiênnhiên,khôngphảimộtđấngThượngđếtoànnănghaymộtĐứcPhậtđạitừ

5

đạibitạonên.Theođịnhluậtvàcônglýthiênnhiênấythìmỗihànhđộngđềugâynênmộtphảnứngtươngxứngmàngườiđờithườnglầmtưởnglàsựbanthưởnghayhìnhphạt.

MộtvàingườidựatheonhậnthứcriêngcủamìnhchorằngthuyếtNghiệpBáotrongPhậtGiáolàmộtloạinhaphiếnđểthoadịuvàrungủngườixấusốbằngluậnđiệunhưsau:

"BâygiờanhphảichịukhónghèokhổvìđãtạoNghiệpxấutrongquákhứ.AnhkiađượcgiàusangvìanhấytạoNghiệptốt.Nhưvậy,hãycamtâmchịulấysốphậnnghèođóicủaanhvàcốgắngtạoNghiệptốttronghiệntạiđểđượcgiàusangtrongkiếptới.

"TrongkiếpnầyanhbịhàhiếpbóclộtvìđãtạoNghiệpxấutrongquákhứ.Hãynhậnlãnhsốphậnhẩmhiuấyvànhẫnnạicamtâmchịukhổ.Từnayhãyănhiềnởlành,chắcrằngkiếpsauanhsẽđượcgiàusanghạnhphúc."

ĐứcPhậtkhônghềdạynhưvậy.ThuyếtNghiệpBáotrongPhậtGiáocũngkhôngbaogiờchấpnhậnmộtcuộcphánxửsaukiếpsống.ĐứcPhậtvịtha,từbivôlượngvôbiên,truyềndạyNghiệpBáokhôngphảiđểbảovệngườigiàusangvàanủingườinghèokhổbằngcánhhứahẹnhạnhphúchuyềnảotrongtươnglai.

TheolýNghiệpBáo,chúngtakhôngnhấtđịnhphảibịtróibuộctronghoàncảnhnào,vìNghiệpBáokhôngphảilàsốmạng,cũngkhôngphảiTiềnĐịnhdomộtoailựchuyềnbínàođãđịnhđoạtchotamộtcáchbấtkhảkháng.Chínhhànhđộngthiệnhayáccủatagâyphảnứnglànhhaydữ.DođóchúngtahoàntoàntựdotạoranhữngphảnứngmớiđểhòadịuNghiệplực.ChúngtacóđủnănglựcđểchuyểnphầnnàocáiNghiệpcủachúngtatheoýmuốn.Chuyểnđếnmứcđộnàochỉtùynơita.

Nhưvậychúngsanhkhôngbịbắtbuộcphảigặtháitrọnvẹnnhữnggìđãgieo.Trongmộttìnhtrạngnàođóvàtrongmộtgiớihạnnàođó,vớisựcốgắngchánhđáng,tacóthểsửađổicáiNghiệpcủata.

NguồnGốccủaNghiệp

Vôminh(avijja)haykhônghiểubiếtthấuđáothựctướngcủasựvậtlànguyênnhânchínhtạoraNghiệp.TrongThậpNhịNhânDuyên(PaticcaSamuppada)cócâu:

"TùythuộcnơiVôMinh,Hànhphátsanh"(avijjapaccayasamkhara)."

VìkhôngamhiểuchântướngcủavạnphápnênmớicónhữnghànhđộngtạoNghiệp.

Áidục(Tanha)-điliềnvớiVôMinh-làmộtnguyênnhânkháctạoduyênsanhraNghiệp.ChínhVôMinhvàÁiDụclàcộirễcủamọitộiác.Tấtcảnhữnghànhđộngcủahạngphàmnhân(puthujjana,lànhữngchúngsanhcòntrongtamgiới)mặcdầubắtnguồntừbacăntrongsạchlàbốthí(alobha,khôngtham),từbi(adosa,khôngsân)vàtrítuệ(amoha,khôngsi)vẫncòntạoNghiệp,vìchưatậndiệtVôMinhvàÁiDục.Tráilại,nhữngloạitâmsiêuthế(maggacitta,đạotâm)khôngtạoNghiệpvìbảnchấtcủacácloạitâmấycókhuynhhướngtậndiệtVôMinhvàÁiDục.

NgườiTạoNghiệp

AitạoNghiệp?Aigặtquả?"Nghiệpcóphảilàmộtsựtíchtrữtronglinhhồnkhông?"

Đểtrảlờicâuhỏitếnhịấy,ĐạiĐứcBuddhaghosaviếtnhưsautrongsáchVisuddhiMagga(ThanhTịnhĐạo):

"KhôngcóngườitạoNghiệp."Khôngcóngườigặtquả,"Chỉcónhữngthànhphầncầutiếnmãimãi(chỉcósựvậnchuyểncủapháphành)."Đólànhậnthứcchânchánh. "

TheoPhậtGiáo,cóhaithựctế.Thựctếbiểuhiệnrabềngoàivàthựctếcùngtột.Thựctếbềngoàilànhữngchânlýmặcước,hayTụcđế(sammutisacca).Thựctếcùngtộtlàchânlýtrừutượng,tuyệtđối,cùngtột,hayChânđế(paramatthasacca).Thídụnhưcáibàn,cáiquạt,conngười,convậtv.v...lànhữngthựctếbiểuhiệnrangoàimàngũquantacóthểcảmnhận.Bằngmộtcáchmặcước,chúngtađồngýchấpnhậndanhtừbàn,quạt,người,vậtv.v...đểchỉnhữngvậtấy.Vậybànlàthựctếbềngoài,chânlýmặcước,tụcđế.

Nhưngnếuphântáchcáibàn,tathấyrằngcáimàtagọilàbànchỉlàsựkếthợpcủanhữngtếbào,vàtếbàochỉlàsựkếthợpcủanhữngnănglựcvàtánhchất.Vậy,phântáchđếnmứccùngtột,vậtchấtchỉlàsựcấuthànhcủanhữngnănglựcvàtánhchất.Nănglựcvàtánhchấtấylàthựctếcùngtột,chânlýtuyệtđối,chânđế.

Khinóichuyệnvớimọingười,nhàbáchọcgọinướclànước.Nhưngtrongphòngthínghiệm,nhàbáchọcgọinướclàH2O.Nướclàdanhtừmặcước,chếđịnh,phổthông.H2Olàdanhtừchuyênmôn,làthựctếtuyệtđối.

Cùngmộtthếấy,trongnhữngcâuchuyệnthôngthường,tadùngdanhtừmặcướcnhưđànông,đànbà,chúngsanhv.v...Nhữngcáiđượcgọilàhìnhsắcấy,khiđượcphântáchtỉmỉchothấyrằngchỉlànhữngthànhphầntâm-vật-lýluônluônbiếnđổi,khôngthểtồntạiyhệttronghaikhoảnhkhắckếtiếp.

6

Nhưvậy,PhậtGiáokhôngtinrằngcómộtthựcthểđơnthuầnnhưmộtngườihaymộtlinhhồnvĩnhcửu,hànhđộngngoàisựhànhđộng,trigiácngoàisựtrigiác,hayýthứcmộtviệcngoàiýthức.Nóicáchkhác,PhậtGiáochủtrươngcósựhànhđộngmàkhôngcóngườihànhđộng,cósựtrigiácmàkhôngcóngườitrigiác,cóthứcmàkhôngcóngườiýthức.

VậythìaitạoNghiệpvàaigặtQuả?

Tácý(cetana)hayýmuốn,làmđộngcơphátxuấthànhđộng(bằngthân,khẩu,ý),làngườitạongườiNghiệp.Thọ(vedana),cảmgiác,làngườigặtQuả.Ngoàihaitâmsở"tácý"và"thọ",khôngcóngườitạoNghiệpcũngkhôngcóngườigặtQuả.

ĐạiĐứcBuddhaghosadạyrằngkhinhữngthànhphầnvậtchấtphốihợplại,cấuthànhcáigọilàcây,mộtngàynàovàởmộtđiểmnào,vàtrổratrái,thìtanói"câysanhtrái"hay"câytrổtrái".Cùngdườngthếấy,nămuẩn(sắc,thọ,tưởng,hành,thức)phốihợplại,cấuthànhcáigọilàtrờihayngườivà,mộtngàynào,quảlànhhayquảdữthổsanhthìtanóirằngvịtrờihayngườiấycóphướchayvôphước.

VềđiểmnầyPhậtGiáocũngđồngquanđiểmvớigiáosưWilliamJameskhigiáosưbácbỏluậncứcủaDescartesvàchủtrươngrằng:

"Chínhtưtưởnglàngườitưtưởng. "

Nghiệpởđâu?

Mộtnhàphântáchtâmlinhnhưsauviếtnhưsau:

"Nghiệpđượctíchtrữbêntrongphầntâmlinh,nhưngthôngthườngchỉcómộtsốítngườitìmravàxâmnhậpđượcvàothâmcungbíhiểmcủatâmlinhấy.Nghiệplàsựthâunhậntrọnvẹntấtcảnhữngkinhnghiệmđãtrãiqua,nhữngcảmgiácđãthọ,nhữngảnhhưởngđãthâmnhiễmcủamộtcánhân.

7

Tiềmthứckhôngphảichỉtrungthựcghinhậnnhữngkinhnghiệmcánhânmàcòngiữlạinhữngcảmxúcvànhữngkhuynhhướngsơkhởivà-mặcdầuhìnhnhưsuygiảmlầntrongconngườivănminhdướilớplễnghihìnhthứccủaxãhội-vẫncòntiềmlựcmạnhmẽcóthểbộcphátmộtcáchbấtngờvớimộtnănglựchùnghậukhôngthểđóantrướcđược."

NgườiPhậttửcũngnhậnđịnhnhưvậy,nhưngvớimộtýniệmsửađổicănbảnkhácbiệt.

PhậtGiáochủtrươngrằngcáiNghiệpkhôngđượctàngtrữtrongmộtnơinàogọilàtâmlinh,bởivìkhôngcóchichứngminhrằngcómộtnơinàotrongguồngmáyphứctạpvàluônluônbiếnđổiconngườicóthểlàmnơichứađựngnhưmộtkhotàng.

Tuynhiên,mỗikinhnghiệm,mỗicảmgiác,mỗiảnhhưởngđãghinhận,mỗiđặctính,phàmhaythánh,củamộtsốcánhânđềuđượcpháttriểntùysựbiếnđổiliêntụccủanhữnghiệntượngtâm-vật-lýcủacánhânấynhưmộtdòngsuốiluânlưubấttận.

Tómtắt,tấtcảnghiệplựcđềutùythuộcnơisựbiếnđổicủaluồngtâmlực(cittasantati)vàluônluônsẵnsàngpháthiệntrongmuônngànhiệntượng,mỗikhicócơhội.

MộthômVuaMilindahỏiĐạiĐứcNagasena:

-"KínhbạchĐạiĐức,Nghiệpđượctíchtrữởđâu?"

-TâuĐạivương,takhôngthểnóiNghiệpđượctíchtrữởmộtnơinàotrongcáitâmluônluônbiếnđổi,hayởmộtnơinàokháctrongthânthểconngười.Nhưngtùythuộcnơidanhvàsắc,Nghiệpkhởihiệntrongmộtlúcthíchứng.Cũngnhưtakhôngthểnóitráixoàiđượctíchtrữởnơinàotrongcâyxoàinhưng,tùythuộcnơicâyxoàivàkhiđầyđủcơduyên,nósẽtrổrađúnglúc,đúngmùa. "8

Cũngnhưtakhôngthểnóigióhaylửanằmởnơinàonhấtđịnh,takhôngthểquảquyếtNghiệpđượcchứađựngtronghayngoàithân.

Nghiệplàmộtnănglựccábiệtđượcchuyểntừkiếpnầysangkiếpkhác.Nghiệpthủmộtvaitròquantrọngtrongviệccấutạotâmtánhconngười.Nghiệpgiảithíchnhữnghiệntượngkỳdiệumàtagọilàvĩnhân,thiêntài,thầnđồngv.v...MộtsựhiểubiếtrànhmạchvềđịnhluậtNghiệpBáolàđiềukiệnchánhyếukhảdĩtạotìnhtrạnganlànhhạnhphúcchothếgian.

Chúthích:

.AnguttaraNikaya,iii,415;TheExpositorphầnI,trang117;Atthasalini,trang88.↩

.XemPoussin,"TheWaytoNirvara",trang68.↩

.Atthasalini,trang63;TheExpositor,phầnI,trang91.↩

.XemCompendiumofPhilosophy;AbhidhammatthaSangaha,Ch.1;ManualofAbhidhamma,Ch.1.↩

.Quyển1,trang227.KindredSayings,phầnI,trang293.↩

.QuyểnII,trang602.XemWarren,BuddhisminTranslation,trang248.ThePathofPurity,chươngiii,trang728.Kammasakarakonatthi-vipakassacavedako;Suddhadhammapavattanti-evetamsammadassanam.↩

.Psychology,trang216.↩

.VisuddhiMagga,ThanhTịnhĐạo,chươngXVII.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

SựbáoứngcủaNghiệp

"ChínhNghiệpdẫndắtthếgiannầy"

Atthasalini

SựbáoứngcủaNghiệplàmộttiếntrìnhvôcùngphứctạpmàchỉcóĐứcPhậtmớicóthểamtườngthấuđáo.Đểnhậnthứcphầnnàovấnđềkhókhănấy,tacầnphảibiếtlịchtrìnhtiếntriểncủadòngtưtưởng(cittavithi).

Tâm,haythức,phầntinhtúycủacáiđượcgọilàchúngsanh,đóngvaitròtốiquantrọngtrongguồngmáyphứctạpcủaconngười.Chínhtâmlàmchotatrongsạch,cũngchínhtâmlàmchotaônhiễm.Trongthựctế,tâmlàngườithùnguyhiểmnhấtmàcũnglàngườibạnchíthâncủaconngười.

Khingủsay,khôngchiêmbaomộngmị,tâmcủataởtrongmộttrạngtháiítnhiềutiêucực,tươngtợnhưtrạnhtháitâmcủangườivừachết,haylúcđượcthọthai.DanhtừPhậtGiáogọiloạitâmấylàBhavanga,hayyếutốcủađờisống.Bhavangacũngcónghĩalànguyêndotốicần,hayđiềukiệntốicầnđểtồntại.Phátsanhvàhoạidiệttừngkhoảnhkhắc,luồngBhavangatrôichảynhưmộtdòngsuối,luônluônbiếnđổi,khôngkhinàogiốnghệtnhautronghaichậptưtưởngkếtiếp.

KhôngphảichỉlúcngủmêkhôngnằmmộngtamớicóloạitâmBhavanga,màlúcthứccũngcó.Trongđờisống,tacóloạitâmấynhiềuhơntấtcảnhữngloạitâmkhác.DođóBhavangalàđiềukiệntốicầnthiếtchođờisống.

CóvàihọcgiảchorằngBhavangađồngnghĩavớitiềmthức.TheoTựĐiễnTriếtHọc ,tiềmthứclàmộtngăntrongtâmmàvàitâmlýgiavàtriếtgiachorằngngănấynằmcạnhphíadướingưỡngcửacủathức.

1

Theocáctriếtgiatâyphương,tiềmthứcvàthứccùngtồntạitrongcùngmộtlúc .NhưngtheoPhậtGiáo,hailoạitâmkhôngthểtồntạitrongcùngmộtlúc.

Bhavangakhôngphảilàmột"hạtầngcảnhgiới"cũngkhôngnhư"tâmcaothượng"củaF.W.Myer.HìnhnhưtrongtấtcảnềntriếthọcÂuTây,khôngcókhoảngnàođềcậpđếncáigìnhưBhavanga.

Bhavangalàyếutốchánhyếuduytrìcuộcsống.DanhtừgầnBhavanganhấtcólẽlà"LiênTụcSinhTồn",cónơigọilà"LuồngHộKiếp",vìnólàđiềukiệntấtyếuchokiếpsốngsinhtồn.

Nếukhôngbịngoạicảnhxâmnhập,nhưlúcngủsaykhôngmộngmị,thìnhữngchậptưtưởngBhavangaliêntụcnốitiếpnhưdòngnước.Khicómộtđốitượngxuấthiện-vậtchấthaytinhthần-thídụnhưmộthìnhsắc,thìluồngBhavangarungđộngtronghaichậptưtưởng,rồitắt.LúcluồngBhavangavừatắtthì"ngũmônhướngtâm"hay"ngũkhaimôn"(pancadvaravajjana)phátsanhvàhoạidiệt.Tácđộngcủatâmnầylàhướngvềđốitượng,trongtrườnghợpnầyđốitượnglàhìnhsắc.Tứcthì,nhãnthức(cakkhu-vinnana)thấyđốitượng,nhưngchưabiếtgì.Kếđólà"tiếpthọtâm",hay"tâmtiếpthâu"(sampaticchana).Tiếptheolà"suyđạctâm"(santirana)quansát,dòxétđốitượng.Rồi"xácđịnhtâm"(votthapana)phânbiệt,lựachọn,thunhậnhayloạibỏ.Đếnđâylàvaitròcủatựdoýtrí.Donơichậptưtưởngquyếtđịnh,phátsanhtiếntrìnhJavana,mộtgiaiđoạntốiquantrọng,vìchínhởgiaiđoạnnầyhànhđộngthiệnhaybấtthiệnbiểuhiện.ChínhNghiệpđượctạonêntronggiaiđoạnnầy.

Nếuquyếtđịnhchánhđáng(yonisomanasikara)thìtạothiệnnghiệp.Nếuquyếtđịnhsailầm(ayonisomanasikara)thìtạobấtthiệnnghiệp.Mặcdầuđốitượngcóđángđượcưathíchhaykhông,tavẫncóthểtạomộttiếntrìnhJanavathiệnhaybấtthiệntheoýmuốn.Thídụnhưkhigặpngườithù

2

nghịch,tứcnhiênlàsựgiậndữphátsanhngoàiýmuốncủata.Nhưngbậcthiệntríthứccóthểchếngựtâmmình,thayvìnổigiận,rảitâmTừđếnngườiấy.VìlýdođómàĐứcPhậtdạy:

"Làmácdota.Làmchotanhơbẩndonơita.Khônglàmácdota.Làmchotatrongsạchcũngdonơita.Cảhai,nhơbẩnvàtrongsạch,chỉtùythuộcnơita.Khôngaikháccóthểlàmchotatrongsạch. "

Dĩnhiênlàtrongđờisống,tưtưởngcủatabịrấtnhiềuyếutốbênngoàichiphốinhưgiớithâncận,tậptục,lễnghiv.v...Trongnhữngtrườnghợpấythìtựdoýtrícũngbịlũngđoạn.Tuynhiên,dầuởtrườnghợpkhókhănnào,tacũngcóđủkhảnăngdùngtựdoýchívượtquacácáplựcbênngoàivàtạonhữngtưtưởngthiệnhaybấtthiện.Mộtngườithâncậncóthểlàyếutốcónhiềuảnhhưởng,nhưngchínhtaphảichịutráchnhiệmvềtấtcảcáchànhđộngcủatavàchỉcóhànhđộngcủatamớitheosáttanhưbóngvớihình.

JavanalàmộtPhạnngữrấtkhóchuyểndịchrangônngữkhác.Vàihọcgiảdịchlà"trựccảm".Danhtừ"xunglực"đôikhicũngđượcdùng.Trongquyểnsáchnầy,PhạnngữJavanađượcgiữnguyênvẹn.

Theođúngnguyêncăn,Javanacónghĩalàchạy,bởivìtrongtiếntrìnhtâm,mỗiloạithườngphátsanhtrongmột,hai,haybachậptưtưởng,chỉcótâmJavanaphátsanhliêntiếptrongbảychậplúcbìnhthườngvànămchậpkhilâmchung,vàtấtcảbảychậpđềucùngchungmộtđốitượng.Nhữngtâmsởphátsanhtrongbảychậptưtưởngấyđềugiốnghệtnhau,nhưngnănglựcthìkhôngđồngđều,cóchậpmạnhcóchậpyếuhơn.

3

Tiếntrìnhtâm(cittavithi),haylộtrìnhtiếntriểncủamộttưtưởng,mộtthờigaincựcnhỏ,chấmdứtbằng"đăngkýtâm"hay"tâmghinhận"(tadalambana)tronghaichập.Nhưvậy,trọnlộtrìnhtưtưởngcótấtcảmườibảychập.

Kinhsáchthườngdiễntảlịchtrìnhtiếntriểncủatâmnhưsau:

"Ngườikianằmdướigốccâyxoài,lấykhăntrùmđầulại,ngủmê.Mộtngọngióthổiqualàmrungđộngnhánhcâyvàmộttráixoàirụngxuốngcạnhbênđầuanhchàngđangngủ.Anhtungkhănravàhướngtầmmắtvềphíacótiếngđộng.Thấymộtvật,anhcầmlên,quansátvànhậnrađólàmộttráixoài.Anhhảmiệngcạpăn,vànuốtcùngvớinướcmiếng.Xong,nằmxuốngngủlại."

Trongcâutruyện,giấcngủsaylàluồngBhavangayêntĩnhtrôichảy.Ngọngióthoảngquacâyxoàilàtâm"Bhavangavừaqua"(atitiBhavanga).Nhánhcâyrungđộnglàtâm"Bhavangarungđộng"(Bhavangacalana).Tráixoàirụnglàtâm"Bhavangadứtvòng"(Bhavangaupaccheda).Hướngvềđốitượnglà"ngũmôntâmhướng"(pancadvaravajjana).Thấyđốitượngmàchưabiếtgìlà"ngũquanthức"(pancavinnana),trongtrườnghợpnầylànhãnthức.Nhặtlênlà"tiếpthọ".Quansátlà"suyđạctâm".Nhậnđịnhrằngđólàmộttráixoàilà"xácđịnhtâm".ChínhsựthưởngthứctráixoàilàtiếntrìnhJavana(7chập),vasựnuốtmiếngxoài,là"đăngkýtâm".Khiănxongtráixoàingườikianằmngủlại,làkhitrãiquatrọnlộtrìnhthìtâmtrởlạitrạngtháiBhavanga.

Tómlạimỗilộtrìnhtưtưởngchialàm17chập:3chậpBhavanga,1ngũmônhướngtâm,1ngũquanthức,1tiếpthọtâm,1suyđạctâm,1xácđịnhtâm,7chậpJavanavà2chậpđăngký,nhưsau:

Chậptâm LộTrìnhTiếnTriểnCủaMộtTưTưởng

1 AtitaBhavanga(Bhavangavừaqua)

2 BhavangaCalana(Bhavangarungđộng)

3 BhavangaUpaccheda(Bhavangadứtvòng)

4 Pancadvaravajjana(Ngũmônhướngtâm)

5 PancaVinnana(Ngũquanthức)

6 Sampaticchana(Tiếpthọtâm)

7 Santirana(Suyđạctâm)

8 Votthapana(Xácđịnhtâm)

9-15 Javana(Xunglực)

16-17 Tadalambana(Đăngkýtâm)

Trong7chậptưtưởngcủatiếntrìnhJavana,chậpđầucónănglựctạoNghiệpyếunhấtnêntrổquảtrongkiếphiệntại,gọilà"HiệnNghiệp"(ditthadhammavedaniyakamma,nghiệpcóhiệunăngtứckhắctronghiệntại).Nếukhôngtrổsanhtrongkiếphiệntạithìquảấysẽtiêumất,gọilàquảkhôngtrổsanh,hay"NghiệpVôHiệuLực"(Ahosi).

Chậptưtưởngyếukếđólàchậpthứ7củatiếntrìnhJavana.Quảcủachậpnầytrổsanhtrongkiếpsốngkếliềnsaukiếphiệntại,gọilà"HậuNghiệp"(upapajavedaniyakamma,nghiệpcóhiệunăngliềnkếđó).Nghiệpnầytrổquảkếtiếptheo,cũngtựnhiêntrởnênvôhiệulựcnếukhôngtrổsanhtrongkiếpkếliềnđó.

Quảcủa5chậptưtưởngcònlại,từchập2đếnchập6củatiếntrìnhJavana,cóthểtrổsanhbấtcứlúcnàotrongvòngluânhồi,từkiếpkếkiếphiệntạiđếnlúchoàntoàngiảithoát,gọilà"NghiệpVôHạnĐịnh"(aparapariyavedaniyakamma,quảtrổsanhtrongthờigianvôhạnđịnh).

A.PhânloạitheoThờigian

Nhưvậy,theothờigian,Nghiệpcóthểđượcphânloạinhưsau:

1. HiệnNghiệp(Ditthadhammavedaniyakamma),quảtrổsanhtrongkiếphiệntại.

2. HậuNghiệp(Upapajjavedaniyakamma),quảtrổsanhtrongkiếpkếkiếphiệntại.

3. NghiệpVôHạnĐịnh(Aparãpariyavedaniyakamma),quảtrổsanhkhôngnhấtđịnhlúcnàotrongthờigianchưađắcQuảNiếtBàn.

4. NghiệpVôHiệuLực(AhosiKamma).

Nhữngcâuchuyệnthídụ:

Hiệnnghiệp

a)Quảlànhtrổsanhtrongkiếphiệntại.

Haivợchồngkiachỉcómộtcáiáo(choàngtheolốingườiẤn).Khichồngcóviệcđiđâu,mặcáo,thìvợphảiởnhà.Nếuvợđithìchồngởnhà.Mộtngàykia,chồngđingheĐứcPhậtthuyếtpháp,lấylàmthỏathích,khởisanhýmuốndânglênĐứcPhậtcáiáoduynhấtấy,nhưnglòngluyếnáicốhữucủaconngườitrỗidậy,vàmộtcuộctranhđấudiễnrabêntronganh.Saucùng,tâmbốthíchếngựlòngluyếnái.Anhhếtsứcvuimừng,reolên:"Tađãchiếnthắng,tađãchiếnthắng",vàhànhđộngđúngysởnguyện,dângcáiáolênĐứcPhật.

Câutruyệnlọtđếntaivua.Đứcvualấylàmhoanhỷ,truyềnlệnhbanchoanh32bộáo.Ngườichồngcótâmđạonhiệtthànhấylựarahaibộ,mộtbộchomìnhvàmộtbộchovợ,cònlạibaonhiêudânghếtlênĐứcPhật.

b)Quảdữtrổsanhkiếphiệntại.

4

Mộtngườithợsăndắtbầychóvàorừngkiếmthịt,thấybênđàngmộtvịtỳkhưuđangđikhấtthực.Hômấyanhđicảbuổimàkhôngsănđượcgì,ngườithợsănlấylàmbựctứcchorằngvìgặpvịđạosĩgiữađàng,đólàđiềmxấunênxuixẻo.Lúctrởvềlạigặpvịđạosĩấynữa,ngườithợsănnổigiậnxuachócắn,mặcdùvịtỳkhưukiahếtlờinănnỉvanlơn.Khôngcòncáchgìkhácnữa,vịtỳkhưubèntrèolêncâyđểtránhbầychódữ.Ngườithợsănchưađãnưgiận,chạyđếngốccây,dươngcungbắnlên,nhằmbànchânvịtỳkhưu.Tronglúcsợhãimấtbìnhtỉnhvàvôcùngđauđớn,vịtỳkhưuđánhrơicáiycủamìnhxuống,chụplênđầuvàbaotrùmlênmìnhthợsăn.Bầychódữthấymộtngườiđanglúngtúngtrongbộyvàngngỡlànhàsưđãtéxuốngnênáplạicắnxéchủmình.

HậuNghiệp:Quảtrổsanhtrongkiếpkếliền,saukiếphiệntại.

Cóngườilàmcôngchonhàtriệuphúnọ,mộtngườirằm,saukhilàmviệccựcnhọcngoàiđồng,chiềuvềthấycảnhàđềuthọbátquanngàyấy.Mặcdầuchỉcòncónửangày,anhliềnxinthọgiớivànhịnđóibuổichiều.Bấthạnhthay,sanghômsauanhquađời.Nhờtâmtrongsạchnghiêmtrìbátquantraigiới,anhtáisanhlêncõitrời.

VuaAjatasattu(AXaThế),conVuaBìnhXaVương(Bimbisara),liềnsaukhichết,táisanhvàocảnhkhổvìmangtrọngtộigiếtcha.

NghiệpVôHạnĐịnh:Quảtrổsanhbấtcứlúcnào,từkiếpkếkiếphiệntạiđếnlúcgiảithóathoàntoàn.

KhôngaicóthểlẫnthoátrakhỏiNghiệpnầy.ChưPhậtvàchưvịALaHáncũngkhôngthểtránhkhỏiquảdữcủanhữngNghiệpđãgieotrongthờidĩvãng.

5

ĐứcALaHánMoggallana(MụcKiềnLiên),trongmộtkiếpquákhứxaxôi,đãnghelờingườivợtànácâmmưuámhạichamẹ .Dohànhđộngsailầmấy,Ngàiđãtrãiquamộtthờigianlâutrongcảnhkhổvà,trongkiếpcuốicùng,bịmộtbọncướpgiếtchết.

ĐứcPhậtbịvuoanlàgiếtchếtmộtnữtusĩtheođạolõathể.KinhsáchchéprằngsởdĩĐứcPhậtphảichịutiếngoannhưvậylàvìtrongmộttiềnkiếp,NgàiđãthiếulễđộvớimộtvịĐộcGiácPhật.

Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)toangiếtĐứcPhật,lănđátừtrênnúicaolàmtrầychânNgài.Kinhsáchchéprằngvàomộttiềnkiếpxaxôi,ĐứcPhậtđãlỡtaygiếtngườiemkhácmẹtrongmộtvụtranhchấptàisản.

B.PhânloạitheoTácđộng

Theomộtlốiphânloạikhác,căncứtrêntácđộng,Nghiệpchialàmbốn:

1. NghiệpTáiTạo(JanakaKamma)2. NghiệpTrợDuyên(UpatthambhakaKamma)3. NghiệpBổĐồng(UpapidakaKamma)4. NghiệpTiêuDiệt(UpaghatakaKamma)

TheoPhậtGiáo,chậptưtưởngcuốicùngcủađờisốngthậtquantrọng,vìtronggiờphútlâmchung,Nghiệplànhhaydữcónănglựcmạnhnhấttạođiềukiệnchosựtáisanhliềnkếđó.NghiệpấygọilàNghiệpTáiTạo(JanakaKamma).

Cáichếtcủamộtchúngsanhchỉlàsự"sựgiánđoạntạmthờicủamộthiệntượngtạmthời".Mặcdầuthểxáchiệntạihoạidiệtnhưngmộthìnhthểkhácsẽphátsanhthíchứngtùytheotưtưởngmạnhnhấttronggiờlâmchung,vàhìnhthểsaunầykhônghoàntoàngiốnghìnhthểtrướcmàcũngkhôngtuyệt

6

đốikhác.Thểxáctanrã,nhưngluồngNghiệplựcvẫntồntại.Tiếntrìnhtưtưởngcuốicùngấy,gọilà"NghiệpTáiTạo",quyếtđịnhcảnhgiớicủakiếpsốngtới.

Thôngthường,tiếntrìnhtưtưởngcuốicùngcủamộtngườitùythuộcnơiphẩmhạnhcủangườiấytrongđờisống.Tuynhiên,cũngcótrườnghợpđặcbiệtmàngoạicảnhtạocơhộithuậnlợihaybấtlợi,làmchomộtngườitốtcóthểcónhữngtưtưởngxấu,hayngườixấucónhữngtưtưởngtốtlúcthởhơicuốicùng.Chínhchậptưtưởngcuốicùngấytạođiềukiệnchosựtáisanhtrongkiếpkế.Trongtrườnghợpnầyphẩmhạnhcủangườikiatrongđờisốngkhôngđemlạiảnhhưởngnàochosựtáisanh.Nhưng,nhưvậykhôngcónghĩalàquảphảicócủanhữnghànhđộngtrongquákhứđãtiêutanmất.Quảấysẽtrổsanhđúnglúcvàtươngxứngvớinhânđãgieo.

Nhữngbiếnđổibấtngờtronglúctáisanhgiảithíchvìsaocónhữngđứaconhungdữ,xấuxa,trongmộtgiađìnhlươngthiệnvànhữngngườihiềnlànhđạođứcsanhtrưởngtrongmộtgiađìnhhưhèntànác.

NghiệpTáiTạocũngcóthểbịNghiệpquákhứchenvàođểtrợlựchayđểlàmsuynhượcvàngăntrở.Nhữngảnhhưởngvàduytrìgọilà"NghiệpTrợDuyên"(UpatthambhakaKamma).

Nhữngảnhhưởnglàmsuynhượcvàngăntrởgọilà"NghiệpBổĐồng"(UpapidakaKamma).

TheođịnhluậtNghiệpBáo,khảnăngtrổquảcủaNghiệpTáiTạocũngcóthểbịmộtNghiệpquákhứkhác,nghịchchiềuvàmạnhhơn,hoàntoàntiêudiệtmộtcáchbấtngờ,cũngnhưmộtchướngngạivậtchậnđứngsứctiếncủamộtlàntênbayđếnlàrơimũitênxuốngđất.Ảnhhưởngphảnnghịchấygọilà"NghiệpTiêuDiệt"(UpaghatakaKamma).NghiệpnầymạnhhơnhaiNghiệptrênvìchẳngnhữnggâytrởngạimàcòntiêudiệthoàntoànnănglựccủamộtNghiệpkhác.

TrườnghợpcủaDevadatta(ĐềBàĐạtĐa)đượcsanhtrưởngtronghoàngtộc.NghiệpTrợDuyêngiúpNgàitrưởngthànhtronghoàncảnhtiệnnghi,sungtúc.ĐếnkhimanhtâmchiarẽTăngGià,tạoNghiệpBổĐồng,doNghiệpnầyNgàibịtrụcxuấtrakhỏiGiáoHộivàphảichịunhụcnhã.Saucùng,NghiệpTiêuDiệtdẫnôngvàokhổcảnh.

C.PhânloạitheoBáoứng

Căncứtrênkhảnăngbáoứng(vipakadanavasena),Nghiệpcóthểphânlàmbốnloại:

1. TrọngNghiệp(GarukaKamma),2. CậnTửNghiệp(AsannaKamma),3. ThườngNghiệp(AcinnaKamma),4. TíchTrữNghiệp(KatattaKamma).

LoạiNghiệpđầutiênlà"TrọngNghiệp"(GarukaKamma),cónghĩalàhànhđộngtrọngyếu,nghiêmtrọng,mộtcáiNghiệpnặng,vìnóchắcchắntrổquảtrongkiếphiệntạihaykếtiếp,saukiếphiệntại.NếulàmộtTrọngNghiệpthuộcvềloại"thiện"thìđólàkếtquảcủathiền(Jhana).NgườiđắctứThiềnSắcGiớichẳnghạnthìhưởngquảvịcủaThiềnấyngaytrongkiếphiệntạihaytrongkếtiếp.

NếulàmộtTrọngNghiệpthuộcvềloại"bấtthiện",thìđólàhậuquảcủanămtộiác,AnantariyaKamma,NgũNghịchĐạiTội,tứclà:giếtcha,giếtmẹ,giếtmộtvịALaHán,gâythươngtíchchoĐứcPhật,vàgâychiarẽTăngGià.

ĐứcPhậtcólưuýhàngđệtửrằngnếukhôngphạmtộigiếtchathìVuaAjatasattu(AXàThế)đãđắcquảTuĐàHườnrồi.TrongtrườnghợpnầyTrọngNghiệpbấtthiệnđượcgâyratrước,vàngăncảntiếnbộtinhthầnvề

sau.

NếukhôngcómộtTrọngNghiệplàmđiềukiệnchosựtáisanhtrongkiếpkếliềnđó,thì"CậnTửNghiệp"(AsannaKamma)lànghiệpdắtdẫnđithọsanh.CậnTửNghiệplàhànhvicuốicùng,hayhànhvinàomàchậptưtưởngcuốicùngnhớđếntrướckhilâmchung.Vìlẽấy,trongcácxứPhậtGiáothườngcótậptụcnhắcnhởngườisắplìatrầnnhữnghànhvitốtđẹpcủahọtrongđờisống,giúpđỡ,khuyếnkhíchhọtạomộtvàinghiệplànhngaytrướcgiờlâmchungnhưđọckinh,niệmPhật,bốthív.v...

Đôikhingườixấucóthểchếtmộtcáchyênổnvàtáisanhvàocảnhgiớihữuphúcnếuhọđượcmaymắnhồinhớlại,hoặclàmmộtđiềuthiệntronggiờphútcuốicùng.Nhưvậykhôngcónghĩalàngườiấy-dầutáisanhtrongnhàncảnh-tránhkhỏiquảdữcủanhânácđãgieotrongquákhứ.

Mặckhác,mộtngườilànhcóthểthọsanhtrongcảnhkhổvìbấtthìnhlìnhtronggiờphútcuốicùnglạicómộthànhvihaytưtưởngbấtthiện.Trongtrườnghợpnầycũngvậy,nhânlànhđãgieosẽtrổquảđúnglúc,nhưngvìcóchậptưtưởngbấtthiệncuốicùng,ngườiấyphảichịutáisanhtrongcảnhkhổ.

Loạinghiệpthứbalà'ThườngNghiệp"(AcinnaKamma).ThườngNghiệplàhànhđộnghằngngày,nhữngviệclàmmàtathườnglậpđilậplại,haythườngnhắcnhở,nhớđến,vàưathíchhơnhết.Nhữngthóiquen,lànhhaydữ,dầndầntrởthànhbảnchấtvàítnhiềuuốnnắntâmtánhconngười.Trongkhinhànrỗitâmthườngduyêntheonhữngtưtưởng,nhữnghànhviquenthuộcmộtcáchtựnhiên,lắmkhivôýthức.Cùngmộtthếấy,tronggiờphútlâmchung,trừkhibịmộtảnhhưởngnàomạnhhơn,tathườngnhớlạinhữnghànhvivàtưtưởngquenthuộc.Nhưbácsĩthìnhớbệnhnhân,giáosưthìnhớcửtọav.v...

Saucùnglà"NghiệpTíchTrữ"(KatattaKamma),baogồmtấtcảnhữngtrườnghợpkhôngcókểtrongbaloạinghiệptrên.Nhữngtrườnghợpnàokhôngnằmtrongbaloạinghiệpkểtrêngomchunglạithànhmộtloại:NghiệpTíchTrữ.Nghiệpnầygiốngnhưcáivốndựtrữcủamộtcánhân.

D.PhânloạitheoCảnhgiới

Lốiphânloạicuốicùngcăncứtrênnhữngcảnhgiớimàquảcóthểtrổsanh.Theolốinầyquảcóthểchialàmbốn:

1. Nhữnghànhđộngbấtthiện(akusala)tạoquảtrổsanhtrongDụcGiới(kamaloka),

2. Nhữnghànhđộngthiện(kusala),tạoquảtáisanhtrongDụcGiới,3. Nhữnghànhđộngthiện,tạoquảtáisanhtrongSắcGiới(rupaloka),và4. Nhữnghànhđộngthiện,tạoquảtáisanhtrongVôSắcGiới

(arupaloka).

NhữngHànhĐộngBấtThiệnTạoQuảTrổSanhTrongDụcGiới

Cómườihànhđộngbấtthiện,tạonghiệpdữ.Trong10hànhđộngấy,

Babiểuhiệnbằngviệclàm(thânnghiệp)là:sátsanh(panatipata),trộmcắp(adinnadana),vàtàdâm(kamesumicchacara)

Bốnbiểuhiệnbằnglờinói(khẫunghiệp)là:nóidối(musavada),nóiđâmthọc(pisunavaca),nóilờithôlỗcộccằn(pharusavaca),nóinhảmnhívôích(samphappalapa).

Babiểuhiệnbằngtưtưởng(ýnghiệp)là:thamlam(abhijjha),sânhận(vyapada),vàtàkiến(micchaditthi).

Sátsanhlàcốýgiếtchếtmộtchúngsanh.TrongPhạnngữPanatipata,"pana"cónghĩalàđờisốngtâm-vật-lýcủamộtchúngsanh.Xemthườngđờisống,tiêudiệt,cắtđứt,ngănchặnsứctiếncủanănglựcmộtđờisống,khôngđểnótiếptụctrôichảylàpanatipata.

"Pana"cónghĩalàcáigìđócóhơithở.Dođótấtcảnhữngđộngvật-gồmcảloàithú-đềuđượcxemlà"pana".Câycỏkhôngcóphầntinhthần,tuynhiêngiớiluậthàngxuấtgiakhôngchocácvịtusĩxâmphạmđếnđờisốngcủacỏcây.Giớinầykhôngápdụngchongườicưsĩ.

Cónămchitạonghiệpsátsanh:1.-Cómộtchúngsanh;2.-Biếtrằngđólàmộtchúngsanh;3.-Ýmuốngiết;4.-Cốgắngđểgiết;5.-Chínhhànhđộnggiếtchết.

Nghiệpbấtthiệnđượcgâynêndohànhđộngsátsanhnặnghaynhẹtùytánhcáchquantrọngcủachúngsanhbịgiết,lànhhaydữ,lớnhaynhỏv.v...Giếtmộtbậcvĩnhânhiềnđứchaymộtconthútolớntạonghiệpnặnghaylàgiếtmộttênsátnhânhungdữhaymộtsinhvậtbénhỏ,vìsựcốgắngđểthựchiệnhànhđộngsátsanhvàtaihạigâyraquantrọnghơn.Quảdữcủanghiệpsátsanhlàmạngyểu,bệnhhoạn,buồnrầu,đaukhổvìnạnchialyvàlosợ.

Cónămchitạonghiệptrộmcắp:1.-Cómộtvậtthuộcsởhữucủangườikhác;2.-Biếtnhưvậy;3.-Cóýmuốnđoạtvậtấylàmsởhữucủamình;4.-Cốgắngtrộmcắp;5.-Chínhhànhđộngtrộmcắp.Quảđươngnhiêncủanghiệptrộmcắplànghèonàn,khốnkhổ,thấtvọngvàlàmthânnôlệ.

Cóbốnchitạonghiệptàdâmlà:1.-Ýnghĩmuốnthỏamãnnhụcdục;2.-Cốgắngtiếptheo;3.-Tìmphươngtiệnđểđạtmụctiêu;4.-Chínhhànhđộngtàdâm.Quảđươngnhiêncủanghiệptàdâmlàcónhiềukẻthù,đờisốnggiađình(giữavợvàchồng)khôngcóhạnhphúc,táisanhlàmđànbàhayngườibánnambánnữ.

Cóbốnchitạonghiệpnóidối:1.-Cósựgiảdối(khôngchânthật)tronglờinói;2.-Ýmuốnlàmngườikháchiểusaisựthật;3.-Thốtralời;4.-Tạosựhiểubiếtsailạcchongườikhác.Quảđươngnhiêncủanghiệpnóidốilàbịmắngchửinhụcmạ,tánhtìnhđêtiện,khôngaitínnhiệmvàmiệngthúi.

Cóbốnchitạonghiệpnóiđâmthọc:1.-Cónhữngngườisẽlànạnnhâncủasựchiarẽ;2.-Ýmuốnphânlynhữngngườiấyhaymuốnlấylòngmộtngười;3.-Cốgắngthựchiệntìnhtrạngphânly;4.-Thốtralờinóiđâmthọc.Quảcủanghiệpnóiđâmthọclàbịchiarẽvớibạnbè.

Cóbachiđểtạonghiệpnóithôlỗ:1.-Mộtngườikhác;2.-Tưtưởngsânhận;3.-Thốtralờithôlỗ.Quảcủanghiệpnóithôlỗlàkhônglàmgìaicũngbịghét,tiếngnóikhànkhàn.

Cóhaichitạonghiệpnóinhảm:1.-Ýmuốnnóichuyệnnhảmnhí;2.-Thốtralờinóinhảm.Quảcủanghiệpnóinhảmlàthânthểkhôngnởnangđều(cómộtbộphậnnàotrongmìnhyếukém),lờinóikhôngrõràngminhbạchlàmchongườitakhôngtin.

Cóhaichitạonghiệpthamlam:1.-Vậtsởhữucủangườikhác;2.-Tâmthèmmuốn,ướcmongđượclàmchủvậtấy.Quảcủanghiệpthamlamlàkhôngđượcmãnnguyện.

Cóhaichiđểtạonghiệpsânhận:1.-Mộtngườikhác;2.-Tưtưởngmuốntạophiềnnãochongườiđó.Quảcủanghiệpsânhậnlàthânhìnhxấuxa,nhiềubệnhhoạnvàbẩmtánhkhóthương.

Tàkiếnlàthấysựvậtkhôngđúng,hiểubiếtsailầm,tinrằngkhôngcóquảbáo.

Cóhaichiđểtạonghiệptàkiến:1.-Nhìnsựvậtmộtcáchsailầm;2.-Khưkhưcốchấpquanniệmsailầmấy.Hậuquảđươngnhiêncủatàkiếnlà:hammuốnthấphèn,thiếutrítuệ,kémthôngminh,bệnhhoạnkinhniênvàcó

nhữngtưtưởngđángchêtrách.

TheoPhậtGiáocó10loạitàkiến:

1. Tinrằngkhôngcógìgọilà"đểbát"(dinnam).CâunầyhàmýlàđểbátchưTăngkhôngđemlạilợiíchgì.

2. Tinrằngkhôngcógìlà"cúngđường"(ittham),hay3. "dângtặng"(hutam).Nơiđâycũngvậyhaicâunầycónghĩalàđểbát

cúngdườngĐứcPhậtvàchưTăng,bốthívậtthựcvàdângtặngvậtdụngđếnnhữngngườicầnmónấykhôngđemlạilợiíchgì.

4. Tinrằngkhôngcónhânquả.Hànhđộngthiệnhaybấtthiệnđềukhônggâyhậuquảnào.

5. Tinrằngkhôngcógìgọilà"thếgiannầy",hay6. "Thếgiantới",tứcnhữngngườisanhởđâykhôngchấpnhậncókiếp

quákhứvànhữngngườiởđâykhôngchấpnhậnmộtđờisốngvịlai.7. Tinrằngkhôngcó"mẹ",hay"cha".Haicâunầyngụýrằngđốixửvới

chamẹnhưthếnàocũngkhôngđemlạihậuquảgì.8. Tinrằngkhôngcóchúngsanhchếtvàtáisanh.9. Tinrằngkhôngcónhữngbậctusĩxalánhchốnphồnhoađôhội,tìm

nơivắngvẻđểhànhthiềnvànhữngbậcthiệntríthức,đứcđộcaocả,đạohạnhtrangnghiêmđãchứngđạtĐạoQuả(ámchỉchưPhậtvàchưvịALaHán).

NghiệpLànhTạoQuảTrổSanhTrongLụcGiới

Có10loạihànhđộngtốttạonghiệplành(kusalakamma)trổquảtrongDụcGiớilà:

1. Bốthí(dana)haylàlòngquảngđạirộngrãi;2. TrìGiới(sila);3. Thamthiền(bhavana);

4. Lễbái(apacayana),biếttrọngngườiđángkính;5. Phụcvụ(veyyavacca);6. Hồihướngphướcbáu(pattidana);7. Hoanhỷvớiphướcbáucủangườikhác(anumodana),tâmHỷ;8. NghePháp(dhammasavana);9. HoằngPháp(dhammadesana);và10. Củngcốchánhkiếncủamình(ditthijjukamma).

Đôikhithiệnnghiệpthứbẩyđượcchialàmhai:"tándươngphướcbáucủangườikhác"(pasamsa)đượcthêmvàocùng"hoanhỷvớiphướcbáucủangườikhác"(anumodana).Điểmthứ10,chánhkiếncũngđượcchialàmhailàquiyTamBảo(tisarana)vàniệm(anussati).

Nếutínhnhưthếấythìmườithiệnnghiệptrởthànhmườihai.

Đứckhoandungquảngđạihay"TâmBốThí"tạoquảdướihìnhthứcđượcnhiềucủacải,sựnghiệp."TrìGiới"đemlạisựtáisanhtronggiatộcquýpháivàhoàncảnhanlànhhạnhphúc."ThamThiền"đưađếnsựtáisanhtrongSắcGiớivàVôSắcGiớivànângđỡ,đưahànhgiảđếngiácngộvàgiảithoát.Quảcủasự"HồiHướngPhướcBáu"làđượcmộtđờisốngsungtúc,dồidàophongphú."HoanHỷvớiphướcbáucủangườikhác"đemlạitrạngtháianvui,bấtluậntrongcảnhgiớinào."NghePháp"và"HoằngPháp"đemlạitrítuệ."KínhTrọngNgườiĐángKính"lànhântạoquảđượccóthânbằngquyếnthuộcquýpháithượnglưu."PhụcVụ"tạoquảdướihìnhthứccónhiềungườitheohầuhạvàgiúpđỡ."TánDươngHànhĐộngcủakẻkhác"đemlạihậuquảlàđượcnhiềungườikhentặng."QuyYTamBảo"sớmchấmdứtphiềnnão."Niệm"đemlạihạnhphúcdướinhiềuhìnhthức.

ThiệnNghiệpTạoQuảCóThểTrổSanhTrongSắcGiới

SauđâylànămtầngthiềnSắcGiới(RupaJhanas) hoàntoànthuộcvềtâm:7

1. Tâmthiệncủasơthiền,gồm:tầm(vitakka),sát(vicara),phỉ(piti),lạc(sukha),vàtrụ(ekaggata).

2. Tâmthiệncủanhịthiềngồm:sát,phỉ,lạc,trụ.3. Tâmthiệncủatamthiềngồm:phỉ,lạc,trụ.4. Tâmthiệncủatứthiềngồm:lạcvàtrụ,và5. Tâmthiệncủangũthiềngồm:xả(upekkha)vàtrụ.

Mỗitầngtrongnămtầngthiềnấyđềulànhântạoquảtươngxứngchohànhgiảthọhưởngtrongcảnhsắcgiới,saukhitừbỏxácthânnầy.

ThiệnNghiệpTạoQuảTrổSanhTrongVôSắcGiới

CóbốntầngThiềnVôSắctạoquảchohànhgiảthọhưởngtrongnhữngcảnhtrờiVôSắc:

1. Tâmthiệnđeoníutrạngthái"khôngvôbiênthiên"(Akasanancayatana).

2. Tâmthiệnđeoníutrạngthái"thứcvôbiênthiên"(Vinnanancayatana)3. Tâmthiệnđeoníutrạngthái"vôsởhữuthiên"(Akincannacayatana).4. Tâmthiệnđeoníutrạngthái"phitưởng,phiphitưởngthiên"

(Nevasannanasannayatana).

Chúthích:

.DictionaryofPhilosophy.↩

8

1

2

.TheotriếthọcPhậtGiáo,khônglúcnàokhôngcómộtloạitâmđangđeoníumộtđốitượng,vậtchấthaytinhthần.Nóicáchkhác,tâmluônluôncóđốitượng.Đốitượngcủatâmcóthểlàvậtchấtnhưtiếngđộng,hìnhsắchaytinhthầnnhưmộttưtưởng,tâmTừchẳnghạn.Mỗichậptưtưởngphátsanhrồihoạidiệtvà,trướckhidiệt,tạođiềukiệnchochậptưtưởngkếtiếpphátsanh.Sựtồntạicủamộtchậptưtưởngnhưvậynhanhđếnđộgiácquancủaconngườikhócóthểýthứcđược.Nhữngnhàchúgiảighinhậnrằngtrongthờigianmộtcáinhoáng,cóhằngtỷtỷchậptưtưởngphátsanhvàhoạidiệt.↩

.Dhammapada,KinhPhápCú,câu165.↩

.BuddhistLegends-Dhammapadatthakatha,phần2,tr.262.↩

.BuddhistLegends,trang282.↩

.Theomộtvàiquyểnsách,chínhôngđãgiếtmẹ.↩

.TheoViDiệuPhápToátYếu,AbhidhammathaSangaha,ThiềnSắcGiới(RupaJhana)cónămtầng,nhưngsáchVisuddhiMagga,ThanhTịnhĐạo,chỉnêulênbốntầng.Khôngcónhiềukhácbiệtgiữahailốigiảithích.TheoViDiệuPháp,mỗitầngThiền(Jhana)tươngứngvớimộtchithiền(tầm,sát,phỉ,lạc,trụ).TrongsáchThanhTịnhĐạotầnhnhịthiềnkhôngcònhaichitầm,sátnữamàchỉgồmbachithiền:phỉ,lạc,trụ.↩

.Đểcóthêmchitiết,xem"AManualofAbhidhamma",tácgiảNaradaThera,trang43-56.↩

2

3

4

5

6

7

8

TínhchấtcủaNghiệp

"Gieogiốngnào,gặtgiốngnấy."

TạpAHàm

Chúngtacóphảigặtháitấtcảnhữngnhânđãgieokhông?Khôngnhấtthiếtphảinhưthế.TrongbộAnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,ĐứcPhậtdạy:

"Nếucóaichorằngconngườiphảigặtháitrọnhậuquảtheotấtcảnhữnghànhđộngtrongquákhứthìkhôngthểcóđờisốngđạođức,vàconngườicũngkhôngthểcócơhộitậndiệtphiềnnão:Nhưngnếunóirằngquảphảigặttươngxứngvớinhânđãgieothìắtcóđờisốngđạođứcvàconngườisẽcócơhộidậptắtphiềnnão."

Nhưvậy,theoPhậtGiáocóthểuốnnắn,chuyểnhoáncáinghiệp,mặcdầukinhPhápCú,câu127,códạy:

"Khôngphảibaylêntrờicao,lặnxuốngbiểnsâu,haychuivàohangnúi,màtacóthểtìmđượcnơinàotrênthếgiannầyđểlẫntránhquảdữcủaNghiệpxấu."

Nếunhưphảitrảquảcủatấtcảnhữngnghiệpđãtạotrongquákhứthìchúngsanhắtphảichịuvĩnhviễnsốngtrongđaukhổvàkhôngthểmongcóngàygiảithoát.

DầukhônghoàntoànlàmchủcáiNghiệp-vìnhânđãgieo-nhưngtacũngkhôngtuyệtđốiphảibótaychịulàmnôlệ.Dầuconngườixấuxađêtiệnnhấtcũngcóthểcốgắngtrởnêntrongsạchđạođức.Chúngtaluônluônbiếnđổivàluônluôntrởthànhmộtcáigìmới,vàcáimớiấytùythuộcchínhta,tùythuộcnơihànhđộngcủachínhta.Từnggiây,từngphúttacóthểtựcảihoán,làmchotatrởnêntốtđẹphơn,cũngnhưxấuxahơn.Dầungườitội

1

lỗihưhènnhấtcũngkhôngđángkhinh.Tráilại,nêntạochohọmộtniềmtintưởngnơisựcốgắngcảithiệnbẩmchấtbìnhsanhcủahọ.Nênthươnghạihọ,biếtđâumộtlúcnàotrongquákhứtacũngcùngởtrongtìnhtrạngvớihạngngườihưhènấyvàtađãtiếnbộ.Hômnayởmộtvịtríthấpkém,họcũngcóthểcốgắngtheotavàcókhitiếntrổihơnta.

Aibiếtđượccáinghiệpđãtíchtrữcủamộtngườikhác?

Angulimala,tênsátnhânlừngdanhkhéttiếngmộtthời,đãgiếtchếtcảngànanhemđồngloại,trởthànhmộtvịALaHánvàthoátkhỏiquảdữcủanhữnghànhđộngtànácấy.

CôAmbapali,mộtgáigianghồbiếthồitâmtuhànhcũngđắcQuảALaHán.

Alavaka,dạxoahungtợnthườngănthịtngười,từbỏthóidữvàcốgắngtutập,cũngđắcQuảTuĐàHườn.

VuaAsoka(A-Dục)cótiếnglàhungácbạotàn,trởthànhmộtđấngminhquân,đổinhữngtrậngiặcxâmlăngkhốcliệtranhữngchiếndịchtruyềnbáđạolýcaosiêuthâmdiệuvàgiáohuấntừbicủaĐứcPhật,đểmưucầuhạnhphúcchomộtphầnnhânloại:

"Giữaoaidanhcủatrămngànvuachúatronglịchsửnhânloại,danhthơmcaoquývừahùngvĩvừadịudàng,vừatrongsángvừatrầmlặng,củaHoàngĐếADụcchóingờirựcrờnhưmộtvịsaotỏrạng."

Đólàmộtvàitrườnghợphiếmhoichỉrằngnhờýchíhùngdũng,conngườicóthểđổihẳntâmtánh,từxấuratốt,từdữralành.

Trongmộtvàitrườnghợpkhác,cũngcóthểquảcủamộtnhânyếumàtáisanhtrònđủ,cònquảcủamộtnhânmạnhlạiđượclắngdịu.

ĐứcPhậtdạy:

"HỡinầycácTỳkhưu,ngườikiakhôngbiếtkhépmìnhvàokỹcươngcủathân,củađạolý,củatâm,củatrítuệ,ngườikémđạođức,kémgiớihạnhvàdođó,sốngđaukhổ.

"Dầumộthànhđộngtầmthườngcủangườiấycũngđủtạoquảđưavàocảnhkhổ.

"HỡinầycácTỳkhưu,ngườinọcónếpsốngkỹcươngvềphươngdiệnvậtchấtcũngnhưvềmặttinhthầnđạođức,vàtrítuệ,ngườiđạođứccaothượng,biếtlàmđiềuthiệnvàlấytâmTừvôlượngđốixửvớitấtcảmọichúngsanh.

"Ngườinhưthế,dầucómộthànhđộnglầmlạctầmthườngnhưkểtrên,hànhđộngấykhôngtạoquảtronghiệntạihaytrongkiếpvịlai.

"Tỷnhưcómộtngườikiasớtmộtmuổngmuốivàobátnước.NầyhỡicácTỳkhưu,cácthầynghĩnhưthếnào?Nướctrongbátcóthểtrởnênmặnvàkhóuốngkhông?

-BạchhóaĐứcThếTôn,có.

-Tạisao?

-BạchĐứcThếTôn,vìnướctrongbátthìítmàchovàomộtmuổngmuốithìphảimặn.

-Bâygiờ,tỷnhưngườikiađổmuổngmuốiấyxuốngsôngHằng(Ganges),nầyhỡicácTỳkhưu,cácthầynghĩsao?NướcsôngHằngcóvìmuốiấymàtrởnênmặnvàkhóuốngkhông?

-BạchhóaĐứcThếTôn,không?

-Tạisao?

2

-BạchĐứcThếTôn,vìsôngHằngrộnglớn,nướcnhiều,chỉbấynhiêumuốiấykhôngđủlàmmặn.

-Cũngdườngthếấy,cótrườnghợpngườikiavìphạmmộtlỗinhỏmàchịucảnhkhổ.Ngườikháccũngtạomộtlỗitươngtợnhưnggặtquảnhẹhơnvàsaukhichết,quảkiakhôngtrổsanhnữa,dầutrổmộtcáchnhẹnhàng.

"Cóthểcótrườnghợpngườikiabịbỏtùvìăncắpnửaxu,mộtxu,haymộttrămđồngxu,vàcũngtrongtrườnghợpngườinọkhôngbịbỏtùvìnửaxu,mộtxu,haymộttrămđồngxu.

"Aibịbỏtùvìnửaxu,mộtxu,haymộttrămxu?

"Khingườitanghèokhổ,túngthiếu,bầncùngthìdầuchỉnửaxu,mộtxu,haymộttrămđồngxucũngbịbỏtù.

"Aikhôngbịbỏtùvìnữaxu,mộtxu,haymộttrămđồngxu?

"Khingườitagiàucó,dưdả,sungtúc,thìkhôngbịbỏtùvìnửaxu,mộtxu,haymộttrămđồngxu.

"Cùngmộtthếấy,cótrườnghợpngườikiachỉcómộtvàihànhđộngbấtthiệnnhỏnhặtmàphảilâmvàocảnhkhốncùng,vàcótrườnghợpngườinọcũngphạmlỗilầmynhưvậymàkhôngphảigặtquảnàotrongkiếphiệntại.Hànhđộngbấtthiệnấycũngkhôngcóhậuquảnhỏnhennàosaukiếpsốngnầy. "

NguyênDoVìSaoĐôiKhiQuảTrổSanhTráiNgượcVớiNhânĐãGieo

Nhânlànhtạoquảlành.Nhưngđãgieonhânlànhrồicònhốitiếc,đãlàmmộtviệcthiệnmàcònănnăn,hốihận,thìquảtrổsanhkhôngđượctươngxứngvớinhân.

3

Tíchchuyệnsauđâylàmộtvídụ:

NgàykiaVuaPasenadixứKosalađếnhầuĐứcPhậtvàbạchrằng:

"BạchĐứcThếTôn,tạithànhSavatthi(XáVệ)cómộtnhàtriệuphúvừaquađờimàkhôngcóngườithừakế.Vìlẽấybaonhiêutàisảncủaông,gồmhàngtrămthoivàng,ngoàisốbạcvàcủacảikhác,đềuđượcbổxungvàokho.BạchĐứcThếTôn,ngườigiàucólúcấycònsanhtiềnsốngthậtkhamkhổ,ănthìchỉcơmnátvớithứcănthừavàthiu,mặcthìchỉdùngvảithôvàchỉgai,còndichuyểnthìchỉcómộtchiếcxecũkỹvớiconngựagầy."

ĐứcPhậtdạy:

"Mặcdầuvậy,trongmộttiềnkiếpnhàtriệuphúấythườngđểbátcúngdườngđếnmộtvịĐộcGiácPhậttênlàTaragasikhi.Tuyđểbátcúngdườngnhưngôngkhôngbaogiờquantâmđếncôngđứcấy.Ônglạicóýhốitiếcvìđãmấtcủa,vàtựnghĩthầm:'Phảichitađểdànhvậtthựcấychongườiănkẻởtrongnhàcònhơn.'Ngoàira,ôngcòngiếtchếtmộtngườicháuđểsangđoạtgiatài.

"Doquảlànhcủacôngđứcbốthícúngdường,ôngtáisanhbảylầntrongcảnhTrời.CũngdoquảlànhấyôngtáisanhbảylầnlàmtriệuphútạithànhSavatthi(XáVệ)nầy.Vìôngđãhốitiếc,nghĩthầmrằng:'Phảichitađểdànhvậtthựcấychongườiănkẻởtrongnhàcònhơn',nênmặcdầugiàucó,ôngkhôngthểtoạihưởngsựnghiệpvĩđạiấy,khôngdámănngon,khôngdámmặcđẹp,luônluônlosợhếtcủa,khôngdámnhờtiềnđểtạotiệnnghichođờisốngvậtchất.

"Vìđãgiếtchếtmộtngườicháuđểsangđoạttàisản,nhàtriệuphúđộcácấyphảichịuđauđớnnhiềunăm,nhiềutrămnăm,trongcảnhkhổ.Vàcũngvìhànhđộngácđộcấyôngphảichịutuyệtdòngliêntiếptrongbảykiếp,dođóbaonhiêutàisảncủaôngphảibịxungvàoquốckhố. "4

Nhàtriệuphúđượcmộtsựnghiệpvĩđạinhờnhântốtđãgieo.Tuynhiênđãgieonhânlànhmàcònhốitiếcnêndùđượcsựnghiệplớnlao,ôngkhôngđượchưởng.

DuyênHỗTrợvàDuyênTrởNgại

Trongsựbáoứngcủanghiệptanênbiếtrằngcónhữngnănglựchỗtrợ,nângđỡ,tạođiềukiện,trợduyênchoquảsớmtrổsanh,vàngượclạicũngcónhữngnănglựckiềmhãm,ngănchặn,khôngchoquảtrổsanh,haynghịchduyên.

Sựsanhtrưởng(gati),thờigianhayhoàncảnh(kala),nhâncáchhaytướngmạo(upadhi),vàsựnỗlựccốgắng(payoga)lànhữngnănglựctrợduyênhaynghịchduyên,hỗtrợhayngăncảnquảtrổsanh.

Thídụnhưngườikiasanhtrưởngtrongmộtgiađìnhquýphái,giàusang,haytronghoàncảnhanlành,sựtáisanhtốtấyđôikhilàmộtnănglựcngănchặnkhôngchoquảdữtrổsanh.

Tráilại,ngườinọsanhtrưởngtronggiađìnhghèokhókhốncùng,haytrongcảnhkhổ,sựtáisanhbấthạnhcủangườinầytạođiềukiệnthuậntiệnchoquảdữtrổsanh.

DanhtừPhậtGiáogọinhữngnănglựcấylà"táisanhthuậnlợi"(gatisampatti)và"táisanhbấtthuậtlợi"(gativipatti).

Ngườikia,dầukhôngphảilàhạngthôngminh,mànhờcóNghiệptốt,sanhtrưởngtronghoàngtộcthìcũngđượcthiênhạkínhnểkiêngvì.Nếucũngkémthôngminhnhưngườiấymàsanhtronggiađìnhtúngthiếubầnhànthìắtkhôngđượckínhtrọngnhưvậy.

ĐứcvuaDutthagamanixứTíchLangieonhânxấuvìđãgâychiếntranhchốngtộcTamil,đồngthờicũngtạonhiềuNghiệptốtdocáccôngtáctừthiệncótánhcáchtôngiáovàxãhội.NhờNghiệpTáiTạotốtấyNgàiđượctáisanhvàocỏiTrời.TụctruyềnrằngđếnthờiĐứcPhậtDiLạc(Metteya)rađời,Ngàisẽtrởxuốngmộtlầnchót.NhânbấtthiệnmàNgàiđãgieokhôngtrổquả,nhờđược"táisanhthuậnlợi"tronghoàncảnhtốt.

TrườnghợpvuaAjatasattu(A-Xà-Thế)làmộtthídụkhác.Phạmtrọngtộigiếtcha,nhưngvềsauôngđếngầnĐứcPhậtvàtrởnênmộtvịminhquâncótâmđạonhiệtthành.Vìmangtrọnggiếtcha,ôngphảitáisanhvàocảnhkhổ,vàdosựtáisanhbấtthuậnlợiấy,baonhiêunhânlànhôngđãgieokhôngđủduyênhỗtrợđểtrổquả.

Dungmạođẹpđẽ(upadhisampatti)hayxấuxa(upadhivipatti)làhaiyếutốkháccóthểhộtrợhaygâytrởngạichosựbáoứngcủaNghiệp.

NếunhờNghiệptốtmàngườikiađượctáisanhthuậnlợi,nhưngbấthạnhphảitậtnguyềnhaycótướngmạodungnhanxấuxíthìcũngkhônghoàntoàntrọnhưởngphướclànhcủamình.Mộtvịhoàngtửđánglẽphảinốingôichađểtrịvìthiênhạ,nhưngnếuvịấytậtnguyềncũngcóthểđólàmộttrởngại,khôngđượclênngôibáu.

Tráilại,diệnmạophươngphilàyếutốgiúpthànhcông.Mộtđứatrẻtuynghèonhưngmặtmàythôngminhsángsủacóthểlàmchongườikhácchúýđếnvàgieoítnhiềuthiệncảmđếnngườikhác.

Thờigianhaycơhộithuậnlợivàbấtthuậtlợi(kalasampattivàkalavipatti)làhaiyếutốkháccóthểảnhhưởngđếnsựbáoứngcủaNghiệp.Thítrongmộtthiêntai,tấtcảđềuphảicùngchungchịumộtsốphận.Đólàđiềukiệnbấtthuậnlợi,trợduyênchonghiệpxấutrổsanh.CũngcónhữngđiềukiệnthuậnlợilàmsuygiảmnănglựchoặcngănchặnkhôngchoNghiệpxấutrổsanh.

Trongcácnănglựctrợduyênvànghịchduyên,hạnhtinhtấnhaysựnỗlựccốgắng(payoga)làquantrọnghơntấtcả.TrongsựbáoứngxủaNghiệp,tìnhtrạngcốgắnghaythiếucốgắnggiữmộtvaitròchánhyếu.Docốgắngtronghiệntại,tacóthểchuyểnNghiệp,tạoNghiệpmới,hoàncảnhmới,môitrườngmới,cảmộtthếgiớimới.

Dầucóđiềukiệnthuậnlợivàđượctrợduyênđầyđủmànếukhôngnỗlựccốgắngthìchẳngnhưngtabỏmấtcơhộiquýbáu,màcókhicònhoangphícảsựnghiệp,vậtchấthaytinhthần.

Nếubệnhmàkhôngtìmthầythuốc.Nếugặpkhókhănmàkhôngcốgắnggiảiquyết,khôngnỗlựcđểvượtqua,thìquảdữắtđượctrợduyênđầyđủđểtrổsanh.Tráilại,nếutatậnlựccốgắngđểvượtquamọikhókhăn,luônluôncảithiệnhoàncảnh,tậndụngmọikhảnăngmọicơhộihiếmcóđểvữngvàngtiếnbộthậtsự,Nghiệptốtsẽđượctrợduyênđầyđủđểtrổsanh.

MặcdầukhônghoàntoànlàmnôlệcũngkhôngtuyệtđốilàmchủcáiNghiệp,chắcchắnlànhữngyếutốtrợlựcvànghịchduyênấycũngảnhhưởngphầnnàonănglựcbáoứngcủaNghiệp,dosựtáisanh,hoàncảnh,cátính,cốgắngcánhân,vànhữngyếutốtươngtợ.ChínhlýNghiệpBáođemlạichongườiPhậttửsựanủi,niềmhyvọng,chỗnươngtựavàkhíchlệtinhthầnđểcóthểđảmvữngbướctrênconđườngtiếnbộ.

Khicóviệcbấtchắcxảyđến,khigặptrợngại,khókhăn,thấtbại,vàhoàncảnhbấthạnh,ngườiPhậttửnhậnđịnhrằngmìnhđanggặtháigiốngnàomàtrướckiachínhmìnhđãgieo,mìnhđangtrangtrãimộtmónnợđãvaylúcnàotrongquákhứ.

Tuynhiên,thayvìphảibótaychịuquyhànghoàncảnhđểchođịnhluậtNghiệpBáotựnhiêndiễntiến,ngườiPhậttửtậnlựccốgắngdiệttrừ,bứngtậngốcrễgiốngcỏxấu,vàgieotrồngnhữnggiốngtốt.Tươnglaihoàntoànnằmtrongtayta.

NgườitintưởnglýNghiệpBáokhôngkhinàolênánkẻhưhèntộilỗibởivìmọingườiđềucókhảnăngvàcơhộiđểtựcảithiệnbấtcứlúcnào.Ngườikiadầuphảichịuđaukhổtronghiệntạinhưngvẫncóhyvọngnhưmọingười,rằngtrongmộtngàytươiđẹpnào,chínhmìnhcũngcóthểđạtĐạoQuảcaothượng,anvuihạnhphúcvĩnhcửutrườngtồn.Tatạođịangụcchota,dochínhhànhđộngcủata.Cũngdohànhđộngcủachínhta,tatạothiênđàngchota.

MộtngườiPhậttửthuầnthànhvàhiểubiếtchắcchắnđịnhluậtNghiệpBáokhôngkhinàovanváicầuxinđượccứurỗi.Tráilại,đặttrọnniềmtinnơichínhmình,nơihạnhtinhtấncủamình,đểđượcgiảithoát.Thayvìbótayđầuhànghayvuốtvetângbốcmộtthầnlựcsiêunhânnào,ngườiPhậttửđặttrọnniềmtinmìnhtrênýtrícủamình,vàkhôngngừnghoạtđộngđểtạoanlànhchotấtcả.

NiềmtinvữngchắcnơiNghiệpBáo"nângcaogiátrịcủahạnhtinhtấnvàkíchthíchlòngnhiệtthành",bởivìlýNghiệpBáodạymỗingườiphảilãnhlấytráchnhiệmcủamình.

ĐốivớingườiPhậttửsơcơ,địnhluậtNghiệpBáolàmộtđiềurăn.Vớihạngngườitríthức,NghiệpBáolàmộtkhíchlệ.

LuậtNhânQuảgiảithíchvấnđềđaukhổ,giảithíchtìnhtrạngbíẩncủacáiđượcgọilàSốMạngvàTiềnĐịnhcủamộtvàitôngiáovà,trênhết,giảithíchhoàncảnhchênhlệchgiũaloàingười,giữachúngsanh.

Chúngtalàvịkiếntrúcsưxâyđắpsốphậncủachúngta.Chínhtatạorahaytiệudiệtta.Chínhtatạothiênđàngchotavàcũngchínhtatạođịangụcchota.

Nhữnggìtanghĩ,nói,vàlàm,làcủata.Chínhtưtưởng,lờinóivàhànhđộnglàNhgiệp.VàNghiệpđưatalênhayxuốngtừkiếpnầysangkiếpkhác,mãimãitrongvòngluânhồi.

ĐứcPhậtdạy:

"Phướcvàtộimàconngườitạoralànhữnggìmàconngườilàmchủ,nhữnggìđưaconngườiđi,từnơinầy...Lànhữnggìbéngótchạytheoconngườinhưbóngtheohình.Vậy,từđâyconngườihãytíchtrữcáitốtđểđemđinơikhác,trongtươnglai.Hãytạomộtnềntảngvữngchắcchothếgianngàymai."

Chúthích:

.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,phần1,trang249.XemWarren,"BuddhisminTranslations",trang218.↩

.ĐứcPhậtmuốnámchỉcácvịALaHán.↩

.AguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,phần1,trang249,XemWarren,"BuddhisminTranslations",trang218.↩

.SamyuttaNikaya,TạpAHàm,phầni,trang91.XemWarren,"BuddhisminTranslations",trang296;vàGrimm,"TheDoctrineoftheBuddha",trang248.↩

.KindredSayings,phầni,trang98.↩

5

1

2

3

4

5

Khởithủycủađờisốnglàgì?

"Nầyhỡicácđệtử,khởiđiểmcủamộtcuộchànhtrìnhxaxôinầythậtkhôngthểquanniệmđược.ChúngsanhbịbaotrùmkínmíttrongmàngVôMinh.BịdâyÁiDụctróibuộcchặtchẽ,khôngthểkhámphákhởiđiểmcủacuộcluânchuyểntriềnmiên,cuộchànhtrìnhvôđịnh."

TạpAHàm

ĐốivớingườiPhậttử,táisanhkhôngphảilàlýthuyếtsuôngmàlàmộtsựkiệncóthểchứngminhbằngnhữngtrườnghợphiểnnhiênđãxảyra.ThuyếttáisanhlàgiáolýcănbảncủaPhậtGiáo,mặcdầumụctiêucuốicùngcủaPhậtGiáolàNiếtBàn-sựchấmdứttáisanh-cóthểthànhđạtngaytrongkiếpsốnghiệntại.

LýtưởngcủachưvịBồTát,hayBồTátĐạo,vàgiáolývềconđườnggiảithoátcũngđềuđặtnềntảngtrênthuyếttáisanh.

Nhữngvănkiệnlịchsửtrongtưtưởngnhânloạicóghinhậnrằngthuyếtluânhồi,xemnhưsựchuyểnlinhhồnhayđầuthai,đãđượccáctriếtgianhưPythagore,cácthihàonhưShelley,Tennyson,WordsworthvànhiềunhânvậtkhácởphươngĐôngcũngnhưphươngTâychấpnhận.

TakhôngnênlẫnlộngiáolýtáisanhcủaPhậtGiáovớithuyếtchuyểnsinhlinhhồn,hayđầuthai,củamộtvàihệthốngtínngưỡngkhác,bởivìPhậtGiáokhôngnhìnnhậncósựchuyểnsinhcủamộtlinhhồntrườngcửu,domộtThầnLinhtạorahayphátxuấttừmộtĐạiHồn(Paramatma).

ChínhNghiệp,tứchànhđộng,tạođiềukiệnđểtáisanh.Nghiệpquákhứtạođiềukiệnđểtáisanhtrongkiếphiệntại.Nghiệphiệntạiphốihợpvớinghiệpquákhứ,tạođiềukiệnđểtáisanhtrongkiếpvịlai.Hiệntạilàconđẻcủaquákhứvàtrởnênchamẹcủatươnglai.

Hiệntạilàmộtsựthậthiểnnhiên,khôngcầnphảichứngminh.Quákhứđượcghinhậntrongtrínhớhaymộtnơinàokhácnhưbáochí,sáchvởv.v...vàýniệmvềtươnglaicăncứtrênnhữngkếhoạchđặttrước,nhữngsuyluận,nhữngtínhtoánsẽthựchiện.

Nếuquảquyếtrằngcóquákhứ,hiệntại,vàtươnglaithìtứcnhiêntaphảiđứngtrướcmộtvấnđề:Nguồngốctốihậucủađờisốnglàgì?Khởiđiểmcủađờisốngởchổnào?

Đểgiảiđáp,cóluồngtưtưởngchủtrươngrằngnguyênnhânđầutiêncủađờisốnglàmộtnguyênlý,mộtnănglựccủavũtrụ,haymộtThầnLinhtoànnăng.Mộtluồngtưtưởngkháckhôngnhậncónguyênnhânđầutiênvìtheokinhnghiệmchung,trongchuỗidàinhânvàquả,nhânsanhquả,quảtrởthànhnhân,mãimãiliêntụcnhưthế,khôngthểquanniệmmộtkhởiđiểm.

Theoluồngtưtưởngthứnhấtthìđờisốngcómộtkhởiđiểm .Hệthốngthứnhìchủtrươngkhôngcókhởiđiểm.Theosựnhậnxétcủamộtvàinhânvật,quanđiểmchorằngmọivậtphảicómộtnguyênnhânđầutiêncũngvôlýnhưtaquanniệmcóhìnhtamgiácmàlạitròn.

CóthểbiệngiảirằngđờisốngphảibắtđầutrongmộtquákhứvôđịnhnàovàkhởiđiểmấytứclàTạoHóa.Trongtrườnghợpấykhôngcólýdonàotakhôngthểnêulênthêmmộtcâuhỏi:"CònnguyênnhânnàosanhraTạoHóa?"

Trongnhữngmônpháichủtrươngcónguyênnhânđầutiên,córấtnhiềuquanđiểmkhácnhau.NhiềugiáochủvàtriếtgiađãdùngdanhtừkhácnhaunhưParamatta,Brahma,Isvara,ThượngĐế,ĐấngToànNăng,Allah,ĐứcChúaTrời,ĐứcChúaCha,ĐấngTạoHóa,LuậtTuầnHườn,NguyênNhânVôNhân,BảnThểThầnLinh,Pakati,Padhanav.v...

1

TheoẤnĐộGiáo,tấtcảnhữngAtma,haylinhhồn,đềuphátsanhtừĐạiHồn(Paramatma),vàtừkiếpnầyđầuthaisangkiếpkhác,đếnchừngnàolinhhồnấyhợpđủđiềukiệnđểnhậptrởvềĐạiHồn.Tacóthểnênlênmộtcâuhỏi:-"Vậylinhhồn(atma)ấy,khiđãnhậpvàoĐạiHồn,cócònphảixuấtrakhỏiĐạiHồnnữađểđầuthaikhông?"

CơĐốcGiáochủtrươngcónguyênnhânđầutiên.NguyênnhânấylàĐấngThượngĐếToànNăng,vàmọiviệctrongđờisốngđềudonơiýmuốncủaNgài.

Khiđềcậpđếnvấnđềnầy,Schopenhaeurviết:

"Ngườinàotựchorằngmìnhđượcsanhratừhư-khôngphảinghĩrằngmìnhsẽtrởthànhhư-không.Nhưvậy,trướcđờisốngđãcómộtquákhứvôtận.Rồimộttươnglaivôtậnlạibắtđầu,vàxuyênquacảquákhứ,hiệntại,vàvịlai,ấymìnhkhôngbaogiờngừngsống,thậtlàmộtýnghĩquáidị.

"Hơnnữanếutáisanhvàothờiđiểmtuyệtđốithìchếttứcnhiênlàphảichấmdứtsựtuyệtđối,vàquảquyếtrằngconngườiđượcsanhratừhưvô,bắtbuộcphảidẫnđếnkếtluậnrằngsaucáichếttuyệtđốikhôngcòngìnữa."

SpencerLewiscũngluậnrằng:

"TheonhữngnguyêntắcThầnhọc,conngườiđượcsanhramộtcáchđộcđoán,khôngđượcthămdòýmuốntrướckhisanh,vàkhirađời,khôngcóphướcbáucũngkhôngtộilỗi,khôngsangkhônghèn,từbướcđầutiếntrìnhcủakiếpsốngđếnhơithởcuốicùng.Khôngaicầnbiếtđếnnhữngýnguyện,nhữngướcvọng,nhữngđiềumongmỏi,nhữngmụctiêutranhđấu,haynhữnglờinguyệnvớitấtcảtâmthànhcủamộtcánhân.ĐólàtínhcáchtiềnđịnhcủathuyếtThầnHọc.

2

"GiáothuyếtchủtrươngrằngtấtcảmọingườiđềutộilỗitừlúcrađờivàtộitruyềnkiếpấyđãđượcgâynêndomộtlỗilầmcủaAdam,làmộttháchđốcônglý,tháchđốtìnhthương,lòngtừái,vàtánhcánhvôtưvạnnăng."

Huxleynói:

"Nếuchúngtanhậnđịnhrằngcómộtnhânvậtnàocốtìnhtạonênvũtrụnầyvàlàmchonósốngthìtheoýtôi,rỏràngnhânvậtấykhôngtừáivàcôngbình,màtheosátnghĩacủadanhtừ,lạicòncóáctâmvàbấtcông."

TheoEinstein:

"Nếunhânvậtấytoànnăng,tứcnhiênmỗiđiềugìxảyra,mỗihànhđộng,tưtưởng,củaconngười,mỗicảmgiácvànguyệnvọngcủaconngười,đềulàcôngtrìnhcủaNgài.VậythìlàmsaocóthểnghĩrằngconngườibịbắtbuộcphảichịutráchnhiệmvềnhữnghànhđộngvàtưtưởngcủamìnhtrướcĐấngThầnLinhVạnNăngấy?

"Khibanbốnhữnghìnhphạtvàphầnthưởngthìchínhnhânvậtấy,trongmộtgiớihạnnào,cũngtựphánxửlấymình.LàmsaosựkiệnnầycóthểphùhợpvớilòngtừthiệnvàđứctánhcôngminhchánhtrựcmàtagánchoNgài?"

TheoCharlesBradlaugh:

"Sựhiệnhữutộilỗitrongthếgianlàmộttrởngạikhủngkhiếpchonhữngngườitintheochủnghĩahữuthần.Đaukhổ,khốncùng,tộiác,bầncùng,đốichiếuvớilòngbácáivĩnhcửu,vàtháchđốmộtcâugiảiđápvềnhữnglờituyênbốcủavịThầnLinhđượcxemlàToànThiện,ToànTriVàToànNăng."

KhiđềcậpđếnvấnđềThượngĐếvànổiđaukhổcủanhânloại.GiáosưJavanaB.S.Haldaneviết:

"Cóhailẽ,hoặcđaukhổlàđiềukiệntấtyếuđểconngườicảithiệntâmtánhmình,hoặcThượngĐếkhôngToànNăng.

"Cóngườiđaukhổítnhưngtâmtánhthậttốtnhờcódiễmphúcđượcsanhtrưởngvàomộtgiađìnhcógiagiáo,sựkiệnnầyđánhđỗlẽthứnhất.

"Vềđiểmthứnhì,nếutaquytráchnhiệmvềmộtThầnLinhToànNăng,tứcnhiênvịnầycóthểtạonênmọiviệctheoýmuốn.Đàngkhác,nếuquansáttoànthểvũtrụtasẽthấymộtvàikhuyếtđiểmcầnphảisửasai.VàmộtđấngTạohóacóthểtạobấtluậngìNgàimuốn."

Trongmộtcơntuyệtvọngvàolúcvềgià,thihàoLordTennysoncũngđãmạnhmẽphảnđốiThượngĐếlànhânvậtđãtừngnói,nhưcóghitrongkinhIsaiah,"Tatạohòabìnhvàtộilỗi"(IsaiahXXV,7):

"Thếnào?Tôicóthểxemđólàtìnhthươngvôhạnđãphụcvụchúngtatốtđẹpchăng?Hayđólàsựhungbạovôtận,sựhungbạođãtạonênđịangụctrườngcửu?Đãtạorata,biếttrướcchúngta,đãphánxửchúngta,vàThượngĐếmặctìnhlàmtấtcảtheoýriêngcủamình.Bàmẹđãquađờicómaymắnhơn,vìbàkhôngcònnghetiếngthìthầmthanthởcủachúngta."

NhữngtácgiảđộcđoánthờixưađãtuyênbốrằngThượngĐếtạoconngườitheohìnhảnhcủaNgài.Mộtvàitưtưởnggiahiệnđại,tráilại,nóirằngchínhconngườitạoThượngĐếtheohìnhảnhcủamình.

VănhàoVoltairechorằngThượngĐếlàsảnphẩmcaoquýnhấtmàconngườiđãtạo .

Vớisựtrưởngthànhcủanềnvănhóanhânloại,quanniệmcủaconngườivềThượngĐếcũngdầndầnđượccảithiện.HiệnnaycómộtkhuynhhướngthaythếThượngĐếhữungãbằngmộtThượngĐếvôngã.

3

4

Dầusaokhôngthểquanniệmmộtnhânvậttươngtợ,biếttấtcảmọiviệcvàcómặtởkhắpmọinơi,mộtkếttinhcủatấtcảnhữnggìtốtđẹpởtronghayởngoàivũtrụ.

Khoahọchiệnđạicũngcốgắngtheosátvấnđềvớisựhiểubiếthệ-thống-hóacógiớihạncủamình.Theokhoahọctalàsảnphẩmtrựctiếpcủatinhtrùngvàminhchâucủachamẹ.Nhưngkhoahọckhônggiảithíchthỏađángphầntâmlinhlàthànhphầnvôcùngquantrọnghơncơthểvậtchấttrongguồngmáyphứctạpcủaconngười.Trongkhiquảquyết"omnevivumexvivo",tấtcảđờisốngđềudođờisốngsanhra,khoahọccũngchủtrươngrằngtâmvàsựsốngđượcsanhratừchỗkhôngcósựsống.

Theoquanđiểmcủakhoahọc,chúngtađượcsanhrahoàntoàndonơichamẹ.Vậy,trướcđờisốngcủata,bắtbuộcphảicóđờisốngcủachamẹtav.v...Dođó,"trướcđờisốngcóđờisống",mãimãiđếnnguyênsanhchất(protoplasm)đầutiên.Nhưngđếnđâykhoahọckhôngthểgiảithíchdođâucónguyênsanhchấtđầutiênấy.

Trướcvấnđềkhởithủycủasựsống,tháiđộcủaPhậtGiáonhưthếnào?

TrướctiêntaphảinhậnđịnhrằngĐứcPhậtkhôngcóýgiảiquyếttấtcảnhữngvấnđềluânlývàtriếthọccủanhânloại.ĐứcPhậtkhônghềđềcậpđếnnhữngvấnđềnàokhônghướngvềsựcảithiệnconngườihayvềsựgiácngộ.ĐứcPhậtcũngkhôngđòihỏiởtínđồmộtđứctinmùquángvềnguyênnhânđầutiêncủađờisống,cũngnhưvềcácvấnđềkhác.

ThuởnọcómộtvịtỳkhưutênMalunkyaputta,cảmthấylốitugiảithoáttừngbậccủaĐứcPhậtrấtchậmchạpnênâncầnbạchvớiĐứcPhậtrằngNgàichưahềđềcậpđếnnguồngốccủađờisống,vànếuNgàikhônggiảithíchliềnđiểmấythìthầysẽtừbỏđờitusĩđểhoàntục.Vịtỳkhưunói:

"BạchĐứcThếTôn,nhữnglýthuyếtnầychưađượcNgàigiảithíchrõràngminhbạch.Ngàiđãgácvấnđềấyquamộtbên,khôngdạyđếnrằngthếgiancóvĩnhcửukhông,thếgiancógiớihạnhayvôcùngtận?NếuĐứcThếTôngiảirõnhữngđiềuấyconsẽtiếptụcđitheoNgàiđểsốngđờitusĩthanhcao.Nếukhông,consẽgiãtừNgài.

"NếuĐứcThếTônbiếtchắcrằngthếgianlàvĩnhcửuthìxinNgàigiảithíchminhbạchchoconrằngthếgianlàvĩnhcửu,NếuĐứcThếTônbiếtchắcrằngthếgiankhôngvĩnhcửu,xinNgàigiảirõchoconrằngthếgiankhôngvĩnhcửu.Chắcchắntrongtrườnghợpnầy,đốivớingườikhônghiểubiếtvàkhônggiácngộthìđiềuđánglàmhơnhếtlàphảinóirằng:tôikhôngbiết,tôichưagiácngộ".

ĐứcPhậtthảnnhiên,chậmrãihỏivịtỳkhưulầmlạckiacóphảiôngtaxuấtgiađituvớimụcđíchgiảiquyếtnhữngvấnđềtươngtợnhưthếkhông?

-BạchĐứcThếTôn,không.

ĐứcPhậtkhuyênthầytỳkhưukhôngnênlãngphíthờigianvànănglựctrongnhữngviệcchỉlàmchậmtrễtiếnbộtinhthầncủamình.

Ngàidạy:

"NầyMalunhyaputta,kẻnàonóirằng,taquyếtkhôngxuấtgiatheoĐứcNhưLaiđểsốngđờiđạohạnhtrướckhiNgàigiảirỏchotađiềuấy-kẻấysẽchếttrướckhingheNhưLaigiảithích.

"Thídụcómộtngườikiabịbắnsâuvàomìnhmộtmũitêncótẩmthuốcđộc.Bạnbèthânquyếnchạyđitìmlươngyđểcứuchữa.

"Tronglúcấybệnhnhânnói:tôisẽkhôngchoairútmũitênnầyra,trướckhigiảithíchtậntườngvềnguồngốccủamũitên,ngườinàobắntôi,bảnchấtcủamũitênlàthếnàov.v...,ngườiấysẽchếttrướckhôngđượcnghe

giảithích.

"Cũngcùngthếấy,kẻnàonói:-''TôisẽkhôngtheoĐứcNhưLaiđểsốngđờitusĩtrướckhiNgàigiảirỏchotôithếgiancóvĩnhcửuhaykhông,thếgiancógiớihạnkhông,hayvôcùngtận...",kẻấysẽchếttrướckhiđượcngheĐứcThếTôngiảithích.

"Nếutinrằngthếgiannầylàtrườngtồnvĩnhcửu,chínhsựtintưởngấycóphảilàđờisốngphạmhạnhcủabậctusĩkhông?

-Dạ,không.

-"Tuynhiên,dầutinrằngthếgianlàvĩnhcửuhaykhông,vẫncósanh,cógià,cóchết.Chấmdứtsanh,lão,bệnh,tửlàđiềumàNhưLaihằnggiảnggiải.

"NầyMaluankyaputta,NhưLaikhônghềnêulênvấnđềthếgiancóvĩnhcửuhaykhông,thếgiancógiớihạnhayvôcùngtận.Tạisao?

"Bởivìnhữngđiềuấykhôngíchlợi,khôngthểlàmnềntảngchođờisốngphạmhạnh,khôngchấmdứtsânhận,phiềnnão,khôngdẫnđếnsựdậptắt,trạngtháivắnglặng,trítuệgiácngộhaylàNiếtBàn.VìvậyNhưLaikhôngđềcậpđếnvấnđềấy."

TheoPhậtGiáo,chúngtađượcsanhratừcáibàothaihànhđộng(Kammayoni).ChínhhànhđộnghayNghiệpcủatatrongquákhứlàcáibàothainuôidưỡngvàtạođiềukiệnđểtáisanh.Chamẹcấuhợpnềntảngvậtchất.Nhưvậy,trướcchúngsanhcóchúngsanh.Trướcmộtchúngsanhtrongkiếphiệntạiphảicómộtchúngsanhtrongkiếpquákhứ.Lúcthọthai,chínhNghiệptạođiềukiệnchothứcđầutiênlàmnguồnsốngchothaibào.ChínhNghiệplựcvôhình,phátsanhtừkiềpquákhứ,tạonhữnghiệntượngtâm

5

linhvànhữnghiệntượngsinhkhítrongmộthiệntượngvậtlýsẵncó-tứctinhtrùngvàminhchâucủachamẹ-đểgồmđủbayếutố,tamnguyên,cấuthànhconngười.

Đềcậpđếnvấnđềthọthai,ĐứcPhậtdạy:

"Nơinàocóbayếutốấyhợplạilàmầmsốngkhởisanh.Nếuchavàmẹgặpnhaumàkhôngnhằmthờikỳthọthaicủamẹvàkhôngcómộtchủngtử(Gandhabba)thìkhôngcómầmsống.Nếuchamẹgặpnhautrongthờikỳthọthaicủamẹmàkhôngcósựphốihợpcủamộtchủngtử(Gandhabba)thìcũngkhôngcómầmsống.Nềuchamẹgặpnhaunhằmthờikỳthọthaicủamẹvàcómộtchủngtửthìcómầmsống,dosựphốihợpcủabayếutố. "

Gandhabbaởđâykhôngcónghĩalà"mộtvịtrờimàngườitachorằngcóbổnphậnchứngkiếnviệcthọthai" haymộtmụbà,màchỉlàmộtchủngtử,hayyếutốnòngcốttrongbàothai.DanhtừGandhabbachỉdùngtrongtrườnghợpđặcbiệtnầythôi.Takhôngnênlầmlẫnvớimộtlinhhồntrườngcủu.

Cósựtáisanhởchỗnầytứcnhiênphảicómộtchúngsanhchếtởmộtnơinàokhác.Nóimộtcáchchínhxác,cáisanhcủamộtchúngsanh,tứcsựcấuhợpcủangũuẩn(Khandhanampatubhavo),haynhữnghiệntượngtâm-vật-lýtrongkiếphiệntại,chuyểntiếpliềntheocáichếtcủamộtchúngsanhvừaquađời,cũnggiốngnhưtathườngnói,khimặttrờilặnởmộtnơitứclàmặttrờimọcởmộtnơikhác.Câunóicóvẽbíhiểmấycóthểrỏràngvàdễhiểuhơnnếutahìnhdungđờisốngnhưmộtlượnsóng,chớkhôngphảinhưmộtđườngthẳng.Lượnsóngnổilên,rồihạxuốngđểbắtđầulượnsóngmới.Tuyhailượnsóngkhácnhaunhưngkhôngcómộtthờigiangiánđoạn.Sanhvàtửchỉlàhaigiaiđoạntrongmộttiếntrình.Sanhrồitử,tửrồisanh,sựluânlưubấttậnsanh-tử,tử-sanhcủachuỗidàinhữngkiếpsốnggọilàluânhồi(samsara),mộtcuộcđibấtđịnh,mãimãivàkhôngmụcđích.

6

7

8

Nguồngốccủađờisốnglàgì?

ĐứcPhậttuyênbốrõràngrằngkhôngthểbiếtđượcgiớihạnsựluânlưucủanhữngkiếpsốngtrongvòngluânhồi.Chúngsanh,bịlớpvôminhbaotrùmvànhữngdâyáidụctróibuộc,mãimãithênhthangtrongvòngluânhồi.Khởiđiểmcủacuộchànhtrìnhxaxôiấykhôngthểnhậnra.

Đờisốngtựahồnhưdòngnướcchảytrôivôcùngtận.Ngàynàocòntiếpnhậnnướcbùncủavôminhvàáidụcthìdòngđờicòntrôichảyvàchỉngưngkhinàovôminhvàáidụchoàntoànbịcắtđứt.Chừngấythìkhôngcòntáisanhnữa,nhưtrườnghợpchưvịALaHán.Takhôngthểxácđịnhkhởiđiểmcủadòngđời.Nguồngốcvàlịchtrìnhtiếnhóacủavũtrụ,ĐứcPhậtkhôngđềcậpđến.

Chúthích:

."Khôngcólýdonàođểgiảđịnhrằngthếgiancómộtkhởiđiểm.Ýniệmchủtrươngsựvậtphảicómộtkhởiđiểmphátsanhdotrítưtưởngnghèonàn."BertrandRussel-"WhyIamnotaChristian".↩

.Xem"TheWorldasWillandIdea".↩

.Xembàiviếtcủaôngvề"ApleaforAtheism-Humanity'sGainfromUnbelief".↩

1

2

3

4

."RõràngkhôngthểchứngminhmộtcáchchínhxácsựhiệnhữucủaThượngĐế.Chođếnnay,hầuhếtcácchứngminhđềunêulêntrongtiênđềnhưdẫnchứng,nhữnggìsẽphảiđượcchứngminhởphầnkếtluận".ReverendW.Kirkustrong"OrthodoxyScriptureandReason",trang34.

"Tađượchướngdẫnđếnchổphảinhìnnhậnrằngcónhữngtộilỗixấuxatrongvũtrụ.VàđólàtráchnhiệmcủaThượngĐế.ChúngtakhôngthểphủnhậnkhuyếtđiểmcủaThượngĐếđãchotộilỗivàđaukhổtồntại."CanonC.E.Raventrong"TheGroundsofChristianAssumption".↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,CulaMalunkyasutta,số63.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,Mahatanhasamkhayasutta,số38.

Mặcdầuđèncósẵntimvàdầu,nhưngnếukhôngcóngọnlửatừbênngoàichâmvàoắtkhôngcóánhsáng.↩

.XemF.L.Woodward,"SomeSayingsoftheBuddha",trang40.↩

4

5

6

7

8

.Anamataggo'yambhikkhavesamsaro,pubbakotinapannayatiavjjanivarananamsattanamtanhasamyojananamsandhavatam.

"Khởiđiểm,hỡicácđạohữu,thậtkhôngthểđolườnghaytínhtoánđược.Lịchtrìnhdiễntiếncủanócũngvậy.Cáiđiểmđấutiêncủacuộcchạydàiđăngđẳngcủanhữngchúngsanhbịchelấpkínmíttrongvôminhvàbịtróichặtvàoáidục,quảthậtchưađượckhámphá".F.L.Woodward,"KindredSayings",phầniii,trang118.

"Khôngthểquanniệmđượcđiểmkhởiđầucủavòngluânhồi.Khôngthểkhámpháđượckhởiđiểmnguyênthủycủachúngsanhvốnbịchelấptrongmànvôminhvàdínhmắctrongáidục,đangvộivã,hấptấp,chạyđảođiênxuyênquavòngsanhtửliêntụctiếpdiễn"--NyanatylokaThera.

Samsara,luânhồi,theođúngnghĩauyênnguyêncủadanhtừ,làcuộcđithênhthangbấtđịnhvàkhôngngừng.SáchAtthasaliniđịnhnghĩadanhtừSamsaranhưsau:Khandhanampatipatidhatu-ayatananacaAbbhocchinamvattamanasamsarotipavuccati.

Samsara,luânhồi,làsựtiếpdiễnkhôngngừngcủangũuẩn,tứđạivàlụccăn.↩

8

ĐứcPhậtvàvấnđềThầnLinhTạoHóa

"TaliệtBrahmavàohạngbấtcôngđãtạonênmộtthếgianhưhỏng."

TúcSanhTruyện.

Phạnngữ(Pali)tươngđươngvớidanhtừ"TạoHóa"trongcáctôngiáokháclàIssara(Sanskrit,BắcPhạn,làIsvara),hayBrahma.

TrongtoànbộTamTạng,tuyệtđốikhôngcóđoạnnàođềcậpđếnsựhiệnhữucủamộtTạoHóa.NhiềulầnĐứcPhậtphủnhậnmộtlinhhồntrườngcửu(atta).NgàituyệtnhiênkhôngchấpnhậncómộtđấngTạoHóa,bấtluậndướimộthìnhthức,mộtnănglựchaymộtchúngsanh.

MặcdầuĐứcPhậtkhônghềđặtmộtThầnLinhsiêunhânnàolêntrênconngười,cóvàihọcgiảcũngquảquyếtrằngNgàiđặcbiệtkhôngđềcậpđếnvấnđềtranhluậnquantrọngấy.NhữngđoạnkinhtríchrasauđâysẽrọisángquanđiểmcủaĐứcPhậtvềThầnLinhTạoHóa.

TrongbộAnguttaraNikaya(TăngNhứtAHàm),ĐứcPhậtcónêubaquanđiểmkhácnhauđangthịnhhànhtrongthờibấygiờ.Mộttrongbaquanđiểmấylà"tấtcảnhữngthọcảmcủaconngười,dầuhạnhphúc,đaukhổhayvôký,đềudomộtđấngTốiCaotạonên(Issaranim-manahetu). "

Theoquanđiểmtrên,chúngtanhưthếnàolàdođấngTạoHóamuốnchotanhưthếấy.SốphậncủatahoàntoànmằmtrongtayTạoHóa.TấtcảđềudoTạoHóađịnhđoạt.Đứctánhgiảđịnhgọilà"ýtrítựdo"màngườitagánchoconngười,tạovậtcủađấngTạoHóa,tứcnhiêntrởthànhvônghĩa.

Đềcậpđếnvấnđềđịnhmệnh,ĐứcPhậtdạy:

1

"Nhưvậy,chínhdoýmuốnvàsựtáctạocủađấngTốiCaomàconngườitrởthànhsátnhân,trộmcắp,tàdâm,giảdối,phỉbáng,thôlỗ,nhảmnhí,thèmthuồng,khátkhao,hiểmđộc,tinhquái,vàhiểubiếtsailầm.Dođó,nếuchủtrươngrằngcómộtThầnLinhlànguồngốccủatấtcảnhữngđiềuấy,thìconngườisẽkhôngcònýmuốn,hoặccốgắng,cũngkhôngthấycósựcầnthiếtđểlàm,hoặctránhkhônglàmhànhđộngấy. "

TrongkinhDevadahasutta ,khigiảngvềlốitukhổhạnhcủacácđạosĩlõathể,ĐứcPhậtlưuýcácđệtửnhưsau:

"NầyhỡicàcTỳkhưu,nếuquảthậtchúngsanhgánhchịuđaukhổhaythọhưởnghạnhphúcvìđólàýmuốncủaThầnLinhTạoHóa(Issaranimmanahetu)thìvịThầnLinhđãtạonênnhữngvịtusĩkhổhạnhlõathểkiachắcchắnlàmộtnhânvậtđộcác,vìcácngườiấychịuđaukhổkhủngkhiếp."

KinhKevaddhasuttacótườngthuậtcuộcđốithoạigiữamộtvịtỳkhưutọcmạchmuốntìmhiểuvàmộtvịBrahma(PhạmThiên)tựxưnglàđấngTạoHóa.

ThầytỳkhưumuốnbiếtđếnđâuTứĐại(đất,nước,lửa,gió)phảitiêudiệt,lạigầnvịMahaBrahma(ĐạiPhạmThiên)vàhỏi:"XinNgàihoanhỷgiảnggiảiđếnđâubốnnguyêntố'đất,lửa,nước,gió',chấmdứt,khôngđểlạidấuvết?"

"Nầyđạohữu,vịMahaBrahma(ĐạiPhạmThiên)trảlời,talàđấngBrahma(PhạmThiên),đấngMahaBrahma,đấngTốiThượng,đấngVôSong,làChúaTể,bậcToànThắng,làNgườiToànQuyềnCaiTrị,làChacủanhữngchúngsanhđã,đang,vàsẽrađời."

Vịtỳkhưulặplạilờicầukhẩnvàđượctrảlờiynhưtrước.

2

3

Khithầyhỏilầnthứba,ĐứcBrahmanắmtaythầydắtrangoàivàthúthậtnhưsau:

"Nầyhởiđạohữu,cácvịtrongđámhầucậntatintưởngrằngĐứcBrahma(PhạmThiên)thấy,hiểubiếtvàthấutriệtmọiviệc.Vìlẽấy,trướcmặthọtakhôngthểtrảlờivớiđạohữurằngtakhôngbiếtđếnbốnyếutố'đất,nước,lửa,gió'phảichấmdứt,khôngđểlạidấuvết.ĐạohữubỏĐứcThếTônđểđitìmhiểunhữngvấnđềtươngtợởnơikhácthìrõthậtlỗilầmvàtráiđạo.Hởiđạohữu,đạohữuhãytrởvề,đếnhầuĐứcPhật,vàxinNgàigiảithích.Ngàigiảngthếnàothầyhãytintheolời."

TrongkinhPatikaSutta ,ĐứcPhậtnhắclạinguồngốccủaMahaBrahma,ngườiđượcgọilàđấngTạoHóavàdạyrằng:

"Vềđiểmnầy,hỡicácđệtử,vìđượcsanhrađầutiên(trongchâukỳmớicủathếgiannầy)nênnghĩrằng:--'TalàđấngPhạmThiên,đấngĐạiPhạmThiên,làbậcToànThắng,ToànTri,ToànQuyềnĐịnhĐoạt,làGiáoChủ,làTạoHóa,làChúaTể,làNgườiChỉĐịnh,làChủNhânCủaChínhTa,Chacủanhữngchúngsanhđã,đang,vàsẽrađời.Chínhtađãtạotấtcảchúngsanhấy.Tạisaovậy?Mộtkhoảnhkhắctrướcđâytanghĩ,'Phảichicónhữngchúngsanhkhácđượcrađời!'Đólàlờichúnguyệntrongtâmta.Vàtứckhắc,cónhữngchúngsanhchàođời.'

"Vànhữngngườimớiđượcsanhrasaunầynghĩ:--'VịỨngcúngkiachắclàđấngPhạmThiên,đấngĐạiPhạmThiên,bậcToànThắng,ToànTri,ngườiCầmQuyềnĐịnhĐoạt,làGiáoChủ,làngườiSángTạo,làTạoHóa,làChúaTể,làChủNhâncủaChínhNgài,làChacủanhữngchúngsanhđã,đang,vàsẽđượcrađời'.

"Vềđiểmnầy,hỡicácđệtử,chínhvịđượcsanhrađầutiênấycónhiềutuổithọhơn,đẹpđẽhơn,cónhiềuquyềnlựchơn.Cònnhữngvịsanhrasauthìtuổithọngắnhơn,kémđẹpđẽvàítquyềnlựchơn.Vàrấtcóthểnhưthế

4

nầy,hởicácđệtử,mộtvàivị,đãởtrongcùngtrạngtháivớivịtrước,đãchết,vàtừcảnhgiớiấy,táisanhvàotrạngtháinầy(làmngườitrênquảđịacầu).Đếnnhưvậy,ngườiấycóthểtừbỏđờisốnggiađìnhđểxuấtgialàmtusĩkhôngnhàcửa.Bỏnhàrađi,ngườinầycốgắng,kiêntrìtutập,tăngtrưởngđạotâm,càngtinhtấn,càngbềntrítraugiồitrítuệ,vàmộtngàykiathànhđạttâmphỉlạc,antrụvànhờđócóthểnhớlạitiềnkiếpvàchỉnhớđếnmứcđóthôi,khôngxahơnnữa.Vìtrínhớgiớihạnnhưthếngườikianghĩ:--'VịPhạmThiên,bậcỨngCúngkia,bậcToànThắng,ToànTri,ngườiCầmQuyềnĐịnhĐoạt,GiáoChủ,NgườiSángTạo,TạoHóa,ChúaTể,ngườiCầmQuyềnChỉĐịnh,BậcChủNhânCủaChínhMình,Chacủanhữngchúngsanhđã,đang,vàsẽrađời,ngườiđãtạonênta.Vịnầyquảthậtlàtrườngtồn,vĩnhcửu,vữngbền,khôngbiếnđổi,Ngàisẽtồntạinhưthếấymãimãi.Nhưngchúngtađãđượcvịấytạonên,chúngtadođấymàra,vậychúngtalàvôthường,phảibiếnđổi,khôngbềnvữngbền,tuổithọngắn,phảichết.'

"Đólàkhởiđiểm,bướcđầucủatấtcả.Đúngvậy,đólàgiáolýcổtruyền.VàcâutruyệnấyđượctạodựngdoBrahma,vịPhạmThiên."

TrongTúcSanhTruyệnBhuridattaJakata,số543,BồTáthỏivịtạohóagiảđịnh,ngườimàthờibấygiờđượctinlàcầmcáncâncônglýcủavũtrụ,nhưsau:

"Ngườicómắtắtthấycảnhđauthươngcủađờisống.TạisaoPhạmThiênkhôngtạomộtvũtrụtốtđẹpNếuoailựccủaNgàilàvôhạn?TạisaoítkhiNgàinângtaylênđểbanphướclành?TạisaotạovậtmàdochínhNgàitạoraLạiphảibịđọađầytrongcảnhkhổ?TạisaoNgàikhôngbanhạnhphúcchotấtcả?Tạisaođờisốnglạidẩyđầy

Giảdối,lừađảo,mêmuội?TạisaogianthamlạithắngCònchânthậtvàcônglýlạithấtbạinặngnề?TaliệtBrahma(PhạmThiên)vàohạngbấtcôngĐãtạomộtthếgianhưhỏng. "

TrongTúcSanhTruyệnMahaBodhiJakata,ĐạiBồĐề,BồTátphêbìnhgiáolýchủtrươngrằngmọiviệcđềudođấngTốiCaotạonênnhưsau:

"NếucómộtThầnLinhtoànquyềnbanphướcMàlạigieohọachotạovậtchínhNgàitạora.Vàchochúngnónhữnghànhđộngtốthayxấu.VịThầnLinhấyquảthậtđầytộilỗi.VìconngườichỉthừahànhýmuốncủaNgài. "

Chúthích:

.AnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,phầni,trang174;"GradualSayings",i,trang158.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,ii,trang222,bàikinhsố101.↩

.DighaNikaya,TrườngAHàm,phầni,trang221,bàikinhsố11.↩

.DighaNikaya,TrườngAHàm,số24,phầniii,trang29."DialoguesoftheBuddha",iii,trang16-27↩

.JatakaTranslation,tậpvi,trang110.↩

.JatakaTranslation,tậpvi,trang122.↩

5

6

1

2

3

4

5

6

DođâutincóTáiSanh?

"NhưLaiđãnhớlạinhiềukiếpsốngtrongquákhứ"

TrungAHàm

Dođâutatincótáisanh?

ĐốivớingườiPhậttử,ĐứcPhậtcóđủuyquyềnnhấtđểthuyếtminhvấnđềTáiSanh.ChínhtrongđêmNgàiđắcQuảChánhĐẳngChánhGiác,lúccanhmột,ĐứcPhậtchứngngộTúcMạngMinhlàtuệbiếtrỏnhữngkiếpquákhứ.

Ngàinói:"NhưLaiđãnhớlạinhiềukiếpsốngtrongquákhứnhưthếnầy:trướchếtmộtkiếp,rồihaikiếp,rồiba,bốn,năm,mười,haimươi,đếnnămmươi,rồimộttrăm,mộtngàn,mộttrămngànkiếpv.v..."

Vàocanhhai,ĐứcPhậtchứngđắcThiênNhãnMinh,nhậnthấychúngsanhchếttừkiếpsốngnầytáisanhvàomộtkiếpsốngkhác.Ngàichứngkiếncảnhtượng"kẻsangngườihèn,kẻđẹpngườixấu,kẻhạnhphúcngườikhốnkhổ,chúngsanhhoạidiệtvàtáisanh,tùyhànhvitạotáccủamỗingười".

ĐólànhữngPhậtngônđềcậpđếnvấnđềtáisanh.NhữngđoạnkinhthamkhảotrongkinhđiểnliênquanđếnthuyếttáisanhchứngtỏrằngĐứcPhậtkhôngdựavàomộtnguồnhiểubiếtnàosẳncóđểgiảithíchchânlýhiểnnhiênnầy.NgàichỉdựatrênkinhnghiệmbảnthânvànhậnthứccánhâncủachínhNgài,mộtnhậnthứctuysiêuphàmnhưngmỗichúngtađềucóthểthànhđạtnếutraugiồirènluyệnđúngmức.

Trongbàikệhoanhỷ(Udana)đầutiên,ĐứcPhậttuyênngôn:

1

"Xuyênquakiếpsốngnầy(anekajati),NhưLailangthangđi,đimãi,đểtìmngườithợcấtcáinhànầy.Phiềnmuộnthaynhữngkiếpsốngtriềnmiênlặpđilặplại(dukkhajatipunappunam)."

TrongbàikinhPhápđầutiên,kinhChuyểnPhápLuân(Dhammacakkasutta) ĐứcPhậtđềcậpđếnchânlýthâmdiệuthứnhìnhưsau:"ChínhÁiDụcdẫndắtchúngsanhđitáisanh"(yayamtanhaponobhavika).VàĐứcPhậtkếtluậnbàiPháp:"ĐâylàkiếpsốngcuốicùngcủaNhưLai.TừđâyNhưLaikhôngcòntáisanhnữa(ayamanyimajatinatthidanipunabbhavo)."

TrongbộMajjhimaNikaya,TrungAHàm,cóghirằng,saukhithànhtựuĐạoQuảPhật,vìlòngthươngchúngsanh,NgàidùngtuệnhãnquansátchúngsanhtrướckhiquyếtđịnhhoằngdươngGiáoPháp.Ngàinhậnthấyrằngcónhữngchúngsanhbiếttộilỗi,sợtáisanh,sợmãimãisanh-tử,tử-sanhtrongvòngluânhồi(paralokavajjabhaya-dassavino).

Trongnhiềuđoạnkinhkhácnhau,ĐứcPhậtdạyrỏràngrằngcónhữngkẻphảibịsanhvàocảnhkhổvìđãsốngcuộcđờitộilỗiôtrượcvàcóngười,nhờhànhthiện,tạonghiệplành,đượctáisanhvàonhàncảnh.

NgoàinhữngtíchtruyệnthúvịtrongTúcSanhTruyện(Jataka),mộtbộtruyệncógiátrịluânlýquantrọngghilạicáctiềnkiếpcủaĐứcPhật,haibộMajjhimaNikaya(TrungAHàm)vàAnguttaraNikaya(TăngNhứtAHàm)thỉnhthoảngcũngđềcậpđếnnhữngkiếpsốngquákhứcủaĐứcPhật.

TrongkinhGhatikarasutta ,ĐứcPhậtcũngthuậtlạichoĐạiĐứcAnandarằngtrongmộttiềnkiếp,vàothờiĐứcPhậtKassapa,ngàilàJotipala.KinhAnathapindikovadasutta cũngghirằngliềnsaukhitáisanhvàocảnhtrời,nhàtriệuphúAnathapindika(CấpCôĐộc)trởvềviếngĐứcPhậtđêmsau.

2

3

4

5

6

7

TrongbộAnguttaraNikaya ,TăngNhứtAHàm,ĐứcPhậtnhắcđếnmộtkiếpsốngquákhứNgàicótênPacetana.TrongbộSamyuttaNikaya,TạpAHàm,ĐứcPhậtkểtênvàivịPhậtđãthịhiệntrênthếgiantrướcNgài.

Maha-Parinibbanasutta(KinhĐạiNiếtBàn) ghirằngmộthômĐạiĐứcAnandađếnbạchvớiĐứcPhật,hỏithămvềsốphậncủamộtsốngườichếttronglàngnọ.ĐứcPhậtnhẫnnạidiễntảtrườnghợptừngngười,từnghoàncảnh.

NhữngtrườnghợptươngtợrấtnhiềutrongTamTạngKinh,chứngtỏĐứcPhậtgiảnggiảigiáothuyếttáisanhnhưmộtchânlýcóthểkiểmchứng.

TheolờichỉdạycủaĐứcPhật,tronghàngđệtửcủaNgàicónhiềuvịtuhànhđúngđắn,traugiồivàpháttriểntrítuệđúngmức,đãđượcbiếtítnhiềuvềtiềnkiếpcủamìnhtrongvôlượngkiếpsống.TuệgiáccủaĐứcPhậtvôhạnđịnh.

TrướcthờiĐứcPhật,mộtvịnọngườiẤnĐộRishis,cũngnổitiếngnhờnhữngphépthầnthôngnhưthiênnhãn,thiênnhĩ,thầngiaocánhcảm,viễngiác,viễncảmv.v...

Mặcdầukhoahọcchưatiếnđếnmứcamhiểunhữngphápsiêuthường,theoPhậtGiáo,ngườitraugiồithiềntậpvàpháttriểntâmlựcđầyđủcóthểnhớnhữngviệcxảyratrongcáckiếpquákhứcũngnhưmộtviệcđãxảydiễnvàolúcnàotrongkiếpsốngnầy.Xuyênquanhữngngườiấy,tacóthểgiaocảmtrựctiếpvớinhữngcảnhgiớikhácbằngtưtưởngvàtrigiác,khôngphảibằngnămgiácquanthường.

Cũngcómộtvàingườikhácthường,nhấtlàcácembé,doluậtphốihợptưtưởngbấtngờ,sựcnhớlạiđoạnnàohoặcmộtvàichitiếttrongnhữngkiếpsốngquákhứ .SáchcóchéprằngPythagorasđãnhớlạitườngtậncáinhẫn

7

8

9

10

màôngđãdùngtrongmộttiềnkiếp,lúcấyôngvâyhãmthànhTroy.TrongkiếptáisanhlàmPythagoras,cáinhẫnấyvẫncònđểtrongmộtđềnthờHyLạp.

Cómộtembé,nhờcáchnọhaycáchkia,nhớlạikiếptrước.Nhưngđếnkhilớnlênthìemkhôngcònnhớnữa.Donhữngthínghiệmcủacácnhàtâmlinhhọctrứdanh,nhữnghiệntượngmaquỷ,nhữngsựgiaocảmgiữahaicảnhâmdương,nhữngsựkiệnmàtathườnggọilàcómộtsốâmlinhnhậpv.v...cũngđemlạimộtvàitiasángchovấnđềtáisanh.

Trongtrạngtháithôimiên,cóvàingườiđãthuậtlạinhữngkinhnghiệmcủamìnhởkiếpquákhứ.Cũngcómộtítngườikhác,nhưtrườnghợpEdgarCaseyởMỹQuốc,chẳngnhữngthấyđượckiếptrướccủangườikhácnhờđómàcòncóthểchữabệnhchohọ.

Tacóthểgiảithíchnhữnghiệntượngấyrằngđólànhờngườikianhớlạinhữngkinhnghiệmởkiếptrước,hoặccómộtâmlinhnhập.Cáchgiảithíchthứnhấtcóvẽhợplýhơnnhưngtacũngkhônghoàntoànbácbỏcáchgiảithíchthứnhì.

Baonhiêulầntìnhcờmàtagặpmộtngườitrướckiachưatừnggặp,nhưngtrongtrívẫnnhớhìnhnhưđãquenbiếtđâuđây?Baonhiêulầntamụckíchmộtcảnhlạchưatừngđến,nhưngtựnhiêncócảmgiácđãquenthuộcmộtlúcnào .

TrongChúGiảiKinhPhápCúcóghilạicâutruyệnhaivợchồngngườikia,khigặpĐứcPhậtthìquỳdướichânNgài,bạchrằng:

"Nầyconyêudấu,cóphảichăngphậnsựconlàphụngdưỡngchamẹlúctuổigià?Tạisaobấylâunayconkhôngđếnthămviếngchamẹ?Đâylàlầnđầutiênmàchamẹgặplạicon."

11

12

13

14

ĐứcPhậtgiảithíchrằngsởdĩcósựbộckhởimốithâmtìnhmộtcáchđộtngộtvàbấtngờnhưvậylàvìtrongnhiềukiếpsốngquákhứhaiôngbàđãlàmchamẹNgài,vàĐứcPhậtdạy:

"Dohoàncảnhthâncậntrongquákhứhaythuậnlợitronghiệntại.Tìnhthâmởthờixaxôiấymọclêntrởlạinhưhoasenmọctrongnước. "

Trênthếgiancónhữngnhânvậtcaosiêuxuấtchúng,nhữngbậctoàngiácnhưĐứcPhật.Cóthểnàochỉtrongmộtthờigiancủamộtkiếpsốngmàcóthểtraugiồitrítuệđếnmứccaosiêutoànthiệnnhưvậychăng?Cóthểnàocótìnhtrạngtiếnhóađộtngộtnhưvậychăng?

TagiảithíchthếnàovềtrườnghợpcủanhữngnhânvậtnhưĐứcKhổngTử,Homer,Panini,Buddhaghosa,vàPlato,nhữngbậcthiêntàixuấtchúngnhưKalidasa,Shakespeare,vànhữnghạngthầnđồngnhưRamanujan,Pascal,Mozart,Beethovenv.v...?

Cácbậccaosiêuxuấtchúngnhưvậy,dĩnhiênđãtrãiquanhiềukiếpsốngcaothượngtrongquákhứvàđãtừngthâuthậpnhữngkinhnghiệmtươngtợ.Phảichănglàsựngẫunhiênhayhoàncảnhthuậnlợiđãđưacácvịấyvàotronggiađìnhhọ?

Trongtrườnghợpcácthầnđồnghìnhnhưcũngtạonênnhữngthắcmắcchocácnhàkhoahọc.Vàinhânvậttrongngànhyhọcgiảithíchrằngnhữnghiệntượngnhưthầnđồng,phátsanhdosựpháttriểnkhácthườngcủanhữnghạchtuyếnnhưhạchmànmũi,từngquảtuyếnvàhạchthậntuyến.Nguyênnhânsựpháttriểnkhácthườngcủacáchạchtuyếnấybêntrongvàicánhânnhấtđịnhcũngcóthểlàdonghiệpquákhứ.Tuynhiên,nếuchỉmộtvàihạchtuyếnpháttriểnkhácthường,làmsaoChristianHeinekencóthểnóichuyệnngayvàitiếngđồnghồsaukhiđượcsanhra,đọclạinhiềuđoạntrongthánhkinhlúclênmột,trảlờinhữngcâuhỏivềđịadưlúclênhai,nóiđượctiếngPhápvàtiếngLaTinhlúclênba,vàkhilênbốnđãtheohọccáclớptriết?

15

NếuchỉvìcómộtvàihạchtuyếnpháttriểnkhácthườngthìlàmsaoJohnStuartMillcóthểđọcchữHyLạplúcmớibatuổi,làmsaoMacaulaycóthểviếtThếGiớiSửlúcvừasáutuổi,làmsaoWilliamJamesSidisđọcvàviếtrànhchữmẹđẻ(HoaKỳ)lúcmớilênhai,đãđọcvàviếtnhữngtiếngPháp,Nga,Anh,ĐứcvàchútítLaTinhvàHyLạpkhilêntám,làmsaoCharlesBennetởManchestercóthểnóiđượcnhiềuthứtiếnglúcmớibatuổi?Nhữngngườikhôngphảitronggiớikhoahọccógiảithíchđượcchăngcácsựkiệnlạlùngấy? Cácnhàkhoahọccógiảithíchđượcchăngvìsaocáchạchtuyếnấylạipháttriểnkhácthườngtrongmộtvàingườimàkhôngpháttriểntrongngườikhác,haytấtcảmọingười?Vấnđềthựcsựcònchưađượcgiảiquyết.

Thuyếttruyềnthốngriêngrẽkhôngđủđểgiảithíchcáctrườnghợpthầnđồng.

"Phảichitrongôngbàchamẹhaytronghàngconcháucácvịấycũngcónhữngthầnđồng,dầukémhơn,thìcũnglànhữngsựkiệnđểchứngminhthuyếttruyềnthống."

ĐểgiảithíchvấnđềphứctạpấymộtcáchthỏađángtaphảithêmvàothuyếttruyềnthốnglýNghiệpBáovàTáiSanh.

Cólýdonàođểtinrằngchỉvỏnvẹnkiếpsốnghiệntạinầymàđủcóthểquyếtđịnhhạnhphúcvĩnhcửuhaycảnhkhốncùngvôtậntrongtươnglaikhông?Baonhiêucốgắngtrongkiếpsốngngắnngủinhiềulắmlàmộttrămnămcóthểlàsựchuẩnbịthíchnghichocuộcsốngvĩnhcửukhông?

Nếuchúngtatincóhiệntạivàtươnglai,tấtnhiênchúngtatincóquákhứ.

Nếucónhữnglýdođểtinrằngcónhữngkiếpsốngtrongquákhứthìcốnhiênchúngtakhôngcólýdonàođểkhôngtinrằngsaukhikiếphiệntạitạmthờichấmdứtchúngtavẫntiếptụcsống.

16

17

Chínhnhữngkiếpsốngquákhứvàvịlaigiảithíchvìsaotrongđời,lắmkhingườihiềnlươngđạođứcphảichịugianlaokhốnkhổvàcónhữngngườigianáctànbạolạiđượcgiàusangmaymắn.

Chúngtasanhratrongtrạngtháimàchínhhànhđộngcủatatrongquákhứđãtạonên.Nếutrongkiếphiệntại,mặcdầusốngtrongsạch,màtagặpphảinhữngđiềubấthạnhthìnênbiếtrằngđólàdonghiệpxấucủatatrongquákhứ.Tráilại,nếuđờisốngnhơbẩntộilỗimàtavẫnđượcanvuihạnhphúc,giàusang,maymắn,thìđócũngdonghiệptốtcủatađãtạotrongquákhứ.Hànhđộngtốtvàxấucủatatronghiệntạicũngsẽtạoquảngaykhicơduyênhộiđủ.

MộvănhàoTâyPhươngnói:

"Dầutincónhữngkiếpsốngquákhứhaykhông,niềmtinnầylàgiảthuyếthợplýduynhấtkhảdĩbắtnhịpcầuđểvượtquanhữngcáihốtrongsựhiểubiếtcủachúngtavềcácsựkiệntrongđờisốnghằngngày.Lýtríchotabiếtrằngýniệmvềđờisốngquákhứvàlýnghiệpbáocóthểgiảithíchchẳnghạnnhưmứcđộkhácbiệtgiữahaiđứatrẻsanhđôi,nhưlàmthếnàocóngườinhưShakespeare,vớikinhnghiệmítỏi,giớihạntrongmộtkiếpsống,cóthểmôtảchínhxácmộtcáchkỳdiệubaonhiêunhânvật,thuộcnhiềuloạirấtkhácnhau,nhữngcảnhtượngv.v...màthựcraôngkhôngthểbiếtđược.Nógiảithíchtạisaocáctácphẩmcủacácbậcvĩnhânvượtlênkhỏirấtxakinhnghiệmmàcácvịấycóthểcó.Nógiảithíchhiệntượngthầnđồngvàsựkhácbiệtsâuxagiữangườinầyvàngườikhác,trênphươngdiệntâmtrí,đạođức,tinhthầnvàvậtchất,điềukiện,hoàncảnhv.v...màtacóthểquansátởkhắpnơitrênthếgian."

NghiệpBáovàTáiSanhgiảithíchnhữnggì?

ThuyếtNghiệpBáovàTáiSanhgiảithích:

18

1. Vấnđềđaukhổmàchínhtaphảichịutráchnhiệm;

2. Tìnhtrạngchênhlệchtựahồnhưbấtcônggiữangườivàngười;

3. Sựhiệnhữucủanhữngbậcvĩnhânvànhữngthầnđồng;

4. Tạisaohaitrẻsanhđôigiốngnhauyhệtvềmặtvậtchất,đượcnuôidưỡngynhưnhau,màlạicónhữngđặctínhhoàntoànkhácbiệtvềmặttinhthần,đạođứcvàtrítuệ;

5. Tạisaotrongmộtgiađình,nếutheođịnhluậttruyềnthốngthìconcáiphảigiốngnhauhết,màtrongthựctếthìlạikhác;

6. Tạisaocónhữngngườicókhiếuđặcbiệt:

7. Tạisaochamẹvàconcáilạicónhữngđặctínhkhácnhauvềmặtđạođứcvàtrítuệ;

8. Tạisaotrẻconlạicónhữngtậtxấunhưthamlam,sânhận,ganhtỵ;

9. Tạisaokhigặpmộtngườinàolầnđầutiên,tađãcóthiệncảmhayáccảm;

10. Tạisaotrongmỗingườilạicótiềmtàngngủthầm"mộtkhotàngđứchạnhvàmộthầmtậtxấu";

11. Tạisaocósựthayđổibấtngờ,bậcthiệntríthứctrởthànhtầmthườnghaykẻsátnhânbổngnhiênđổitánh,sốngnhưbậcthánh;

12. Tạisaocótrườnghợpchamẹhiềnlươngmàsanhconhungác,tráilạichamẹhungdữlạisanhconnhântừ;

13. Tạisao,mộtđàng,tanhưthếnàotronghiệntạilàdotađãnhưthếnàotrongquákhứ,vàtasẽnhưthếnàotrongtươnglailàdotanhưthếnàotronghiệntại;theomộtđàngkhác,tronghiệntạitanhưthếnàokhông

hoàntoànbởivìtrongquákhứtađãnhưthếnàovàtrongtươnglaitasẽnhưthếnàocũngkhônghoàntoàntùythuộcnơichúngtanhưthếnàotronghiệntại;

14. Tạisaocónhữngcáichếtđộtngộtvàcósựthayđổibấtngờvềtàisảnsựnghiệp;

15. Vàtrêntấtcả,thuyếtNghiệpBáovàTáiSanhgiảithíchvìsaocóbậctoàngiác,nhữngbậcgiáochủtoànthiệnnhưchưPhật,vớiđầyđủđứctánhvậtlý,tinhthầnvàtrítuệ.

Chúthích:

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,MahasaccakaSutta,kinhsố36,i,248↩

.Dhammapada,kinhPhápCú,câu153.↩

.MahaVagga,trang10,SamyuttaNikaya,TạpAHàm,câu428.XemChương6.↩

.MajjhamaNikaya,TrungAHàm,phầni,trang169.↩

.MajjhamaNikaya,TrungAHàm,phầnii,trang45(kinhsố81).↩

.MajjhamaNikaya,TrungAHàm,phầniii,trang258(kinhsố143).↩

.MajjhamaNikaya,TrungAHàm,phầni,trang111↩

.DighaNikaya,phầnii,trang91(kinhsố16).↩

.XemJ.G.Jennings,"TheVedanticBuddhismoftheBuddha"↩

.TrườnghợpcủaShantiDevi,xứẤnĐộ,làmộtthídụhiểnnhiên.Xemtạpchí"TheBosat",tậpxiii,số2,trang27.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

.WilliamQ.AtkinsonvàE.D.Walyer,trongquyển"ReincarnationandtheLawofKamma".↩

.KinhTheregatha,TrưởnglãoTăngKệ,ghirằngcómộtvịBàLaMôkia"đượctínđồkhâmphụcnhờmỗilầngõmóngtaylêntrênmộtđầulâukhibiếtđượcngườichủcủacáiđầulâuấyđãtáisanhởnơinào."

Cónhữngngườibiểuhiệncácnhâncáchkhácnhautrongcácthờiđiểmkhácnhautrongđờicủahọ.GiáosưJamescũngcónêulênmộtvàitrườnghợpđặcbiệtvàthúvịtrongquyển"PrinciplescủaPsychology".(XemF.W.H.Myers,"HumanPersonalityanditsSurvivalofBodilyDeath").SáchThanhTịnhĐạocóghimộtchuyệnmộtvịtrờinhậpvàomộtngườicưsĩ(XemThePathofPurity,phầni,trang48).

Chínhtácgiả(Đ.Đ.Narada)cũngcógặpnhữngngườingồiđồng,làmtrunggianchogiớivôhìnhchuyểnđạttưtưởngvànhữngngườikhácbịâmlinhkhôngtốtnhậpvào.Khiởtrongtrạngtháimêthìnhữngngườiấylàmvànóinhữngđiềumàthườnghọkhônghềbiết,vàsaukhitỉnhlạihọcũngkhôngcònnhớgìhết.↩

.Xem"ManyMansions",đãcódịchraViệtngữdưóitựađề"Nhữngbíẩncủacuộcđời"dodịchgiảNguyễnHữuKiệt,và"TheWorldWithin"củaGinaCerminara.↩

11

12

13

14

.ChínhnhữngkinhnghiệmtươngtợlàmchoSirWalterScottýthứcđượcthuyếtluânhồi.KhiviếtlạitiểusửcủaSirWalterScotttrongquyển"LifeofScott",tácgiảLockhartcótríchmộtđoạntrongquyểnnhậtkýcủaông,ngày17-2-1828nhưsau:"Chắcchắntôikhôngthểnóirõcónênviếtrađâyhaykhông,rằngngàyhômquavàogiờcơmchiều,tôibịcáimàtôigọilàýthứccónhữngtiềnkiếpámảnhmộtcáchkỳlạ,thídụnhưmộtýnghĩmơhồrằngkhôngcóviệcgìxảyramàtacóthểnóilàlầnthứnhất.Cũngnhữngvấnđềấyđượcđemrathảoluậnvàcónhữngngườiphátbiểunhữngýkiếnyhệt.Sựxúcđộngmạnhmễđếnđộcóthểtảnhưcáimàngườitagọilàmộtảoảnhởsamạcvàcơnsốttrênbiểncả."

"BulwerLyttondiễntảnhữngkinhnghiệmbíẩnkhóhiểuấynhưmộtloạikỳlạthuộcvềtinhthầnlàmchotanhớlạinhữngnơivànhữngngườichưatừnggặptrướckia.NhữngngườitheohọcthuyếtcủaPlatongiảithíchrằngđólànhữngtâmtranhđấuvàbấtthỏamãntừkiếpsốngtrước,bâygiờtrổilên."--H.M.Kitchener,"TheTheoryofReincarnation",trang7.

Chínhtácgiả(Đ.Đ.Narada)đãgặpvàingườinhớlạitừngđoạn,đờisốngcủahọtrongkiếptrước.TácgiảcũngcógặpmộtvàibácsĩtrứdanhởÂuChâucóthểthôimiênngườikhácvàlàmchohọnhớlạitiềnkiếp.↩

.Xem"BuddhistLegends",tập3,trang108.↩

."CeylonObserver",21-11-1948.↩

."Chúngtaphảiđếnchổnhìnhiệntạinhưconđẻcủaquákhứvàlàchamẹcủatươnglai"--T.H.Huxley.↩

14

15

16

17

18

.Addison.↩18

ThậpNhịNhânDuyên

"KhôngthểtìmramộtTạoHóa,mộtBrahma,haymộtvịnàokhác,làmchủvòngluânchuyểncủađờisống(ThậpNhịNhânDuyên).Chỉcónhữnghiệntượngdiễntiếntùyduyên!"

ThanhTịnhĐạo

TiếntrìnhcủahiệntượngtáisanhđượcĐứcPhậtgiảithíchđầyđủtrongThậpNhịNhânDuyên(PaticcaSamuppada).

Paticcalà"bởivì"hay,"bởi",hay"tùythuộcnơi".Samuppadalà"phátsanh",hay"khởiđầu".Chiếuytheongữnguyên,danhtừấylà"phátsanhbởivì",hay"phátsanhtùythuộc",PaticcaSamuppadaápdụngchotrọncôngthứcnhânquảgồmtấtcả12nhânvàquảliênquanvớinhau,PhạnngữgọilàPaccayavàPaccayuppanna,nhântạoduyênchoquảtrổsanh.NênhiểuphươngpháptươngquancủaPaticcaSamuppada(ThậpNhịNhânDuyên)nhưsau:

BởivìcóAnênBphátsanh,bởivìcóBnênCphátsanh.KhinàokhôngcóAtấtnhiênkhôngcóB.KhinàokhôngcóBthìCcũngkhôngcó.Nóicáchkhác,cáinầynhưvầythìcócáikia;cáinầykhôngphảinhưvầythìcáikiakhôngcó(imasmimsati,idamhoti;imasmimasati,idamnatthihoti).

ThậpNhịNhânDuyên làmộtbàiphápgiảngvềtiếntrìnhcủahiệntượngsanh-tửchớkhôngphảilàmộtlýthuyếttriếthọcvềsựtiếnhóacủavũtrụ.Giáolýnầychỉđềcậpđếnvấnđềnguồngốccủavòngsanhtửluânhồi,nguyênnhâncủasựđaukhổ,vàchỉnhằmmụcđíchgiúpchúngsanhthoátrakhỏimọiđaukhổcủađờisống,chớkhôngtìmgiảithíchnhữngbíẩnliênquanđếnnguồngốccùngtộtcủavũtrụ.

1

PhápThậpNhịNhânDuyênchỉgiảithích"sựphátsanhcủamộttrạngtháitùythuộcnơitrạngtháitrướckếđó".

VôMinh(avijja)-tứckhôngnhậnthứcchânlývềđaukhổ,nguồngốccủađaukhổ,sựchấmdứtđaukhổ,vàconđườngdẫnđếnsựchấmdứtđaukhổ-lànguyênnhânchánhlàmđộnglựcthúcđẩy,chuyểnđộngbánhxeđờisống.Nóicáchkhác,VôMinhlàkhôngnhậnthứcthựctướngcủavạnpháp,haykhôngthấuđáohiểubiếtchântướngcủachínhmình.ChínhmàngVôMinhnhưlớpmâymùbaophủ,chelấpmọisựhiểubiếtchânchánh(ChánhKiến).

ĐứcPhậtdạyrằng:

"VôMinhlàlớpảokiếnmịtmùdàyđặctrongấychúngsanhquâyquầnquanhlộn." (SuttaNikaya,câu730).

ĐếnkhilớpVôMinhbịphátanđểtrởthànhtrikiến,nhưtrườnghợpcủachưPhậtvàchưvịALaHánthìmọivấnđềnhânvàquảcũngchấmdứt.

TrongkinhItivuttaka ,ĐứcPhậtdạy:

"Ngườiđãtiêutrừảokiếnvàphátanlớptốitămdầyđặcsẽkhôngcònthênhthangđimãinữa.Đốivớingườiấykhôngcònvấnđềnhânvàquả."(SuttaNikaya,trang14)

TùythuộcnơiVôMinh,Hành(samkhara)phátsanh.Phạnngữ"samkhara"córấtnhiềuýnghĩa.Vìthếtanêntùytrườnghợpmàđịnhnghĩadanhtừnầy.Ởđâysamkharalànhữngtácý(cetana)thiện(kusala),bấtthiện(akusala),vàkhônglaychuyển(anenja),tạonghiệp(kamma)đưađiTáiSanh.Tácýbấtthiệnnằmtrong12loạitâmvươngbấtthiện.Tácýthiệnnằmtrong8loạitâmđẹp(sobhana)và5loạitâmthiệntrongthiềnSắcGiới(rupajhana).TácýkhônglaychuyểnnằmtrongbốnloạitâmthiệntrongthiềnVôSắcGiới(arupajhana).

2

3

4

TrongNgũuẩn,samkharalàdanhtừgọichung50trong52tâmsở.HaitâmsởcònlạilàThọvàTưởng.

Nhữngtácý(cetana)củabốnloạithánhđạotâm(lokuttaramaggacitta),haytâmsiêuthế,đượccoinhưkhôngphảilàsamkhara(hành),bởivìnhữnglọaitâmnầyhướngvềsựtậndiệtVôMinh.

Trítuệ(panna)làthànhphầnchánhyếutrongcácloạithánhđạotâm.

Tráilại,trongcácloạitâmtạithế,yếutốquantrọnglàtácý(cetana).

Tấtcảnhữngtưtưởng,lờinóivàviệclàm,thiệnvàbấtthiện,đềuđượcbaogồmtrongHành(samkhara).Nhữnghànhđộngtốthayxấu-trựctiếpphátsanhtừVôMinhhaybịVôMinhgiántiếplàmđộngcơthúcđẩy-đềunhấtđịnhphảitạonghiệp,nghĩalàcótácđộngkéodàithêmcuộchànhtrìnhxaxôicủavòngluânhồi.

Ngượclại,nhữnghànhđộng(bằngthân,khẩuhayý)hoàntoàntrongsạch,tuyệtđốikhôngxuấtpháttừtham,sân,si,nhấtđịnhphảithoátrakhỏivòngphiềnnãocủađờisống.DođóĐứcPhậtsosánhGiáoPhápcủaNgàinhưmộtchiếcbèmàchúngsanhcóthểnươngtheođểcốgắngvượtquađạidươngcủacuộcsống.NhữnghànhđộngcủachưPhậtvàchưvịALaHánkhôngthểgọilàHành(samkhara)vìcácNgàiđãhoàntoàntậndiệtVôMinh.

VôMinhchiếmmộtphầnquantrọngtrongnhữnghànhđộngbấtthiệnvàvẫncótiềmtàngngủngầmtrongnhữnghànhđộngthiện.Nhưvậycảhaihànhđộng,thiệnvàbấtthiện,đềuđượccoilàbắtnguồntừVôMinh.

TùythuộcnơiHành,tứchànhđộngthiệnvàbấtthiệntrongkiếpvừaqua,"Thức-Tái-Sanh"(patisandhivinnana),hayThức-Nối-Liền,phátsanhtrongkiếpkế.GọilàThức-Tái-SanhhayThức-Nối-Liềnvìthứcấynốiliềnkiếpquákhứvớikiếphiệntại.Chínhđâylàthứcđầutiêntrongmộtkiếpsống

củachúngsanh.Trongtrườnghợplàngườithìđólàthứcđầutiêncủamộtchúngsanhkhibàmẹthọthai.Hiểumộtcáchchínhxác,Thức,trongThậpNhịNhânDuyênlà19loạiThức-Tái-SanhđượcmôtảtrongViDiệuPháp(Abhidhamma).Tấtcảbamươihailoạitâmquả(vipakacitta)kinhnghiệmtrongkiếpsốngvừaquacũngđượchàmxúctrongdanhtừấy.

Bàothaitrongbụngmẹđượccấutạodosựphốihợpcủathức-tái-sanhvớitinhtrùngvàminhchâucủachamẹ.Trongthứcấycóngủngầmtấtcảnhữngcảmgiácđãthọ,nhữngđặctínhvànhữngkhuynhhướngriêngbiệttrongdòngđờiđãquacủamộtcánhân.

Thức-tái-sanhđượccoilàtinhkhiết vìkhôngbắtnguồntừtham,sân,si ,cũngkhôngxuấtpháttừkhông-tham,không-sân,không-si .

Danh-Sắc(nama-rupa)phátsanhcùngmộtlúcvớithức-tái-sanh.

HànhvàThức(samkharavàvinnana)thuộcvềhaikiếp,quákhứvàhiệntại,củamộtchúngsanh.ThứcvàDanh-Sắctráilại,cùngphátsanhtrongmộtkiếpsống.

DanhtừképDanh-Sắc(nama-rupa)gồmhaihợptổ:"Danh"(nama),phầnvôhình,và"Sắc"(rupa),phầnhữuhình,củamộtchúngsanh.TanênphânbiệtDanh-Sắctrongtrườnghợp"Danh"riêngbiệtvà"Sắc"riêngbiệt,vàtrườnghợp"Danh-Sắc"hợpchung.TrongcảnhVôSắcGiới(arupa),chỉcóDanhmàkhôngcóSắc.TrongcảnhgiớiVôTưởngThiên(asanna),chỉcóSắcmàkhôngcóDanh.TrongDụcGiới(kamma)vàSắcGiới(rupa),cảDanhvàSắcđồngphátsanhmộtlượt,cùngmộtlúc.

DanhởđâylàbaUẩn:Thọ,TưởngvàHành,cảbacùngphátsanhmộtlượtvới"thức-tái-sanh".

Sắclàbalần"mười-thành-phần":

5 67

1. "mười-thành-phần"củathân,2. "mười-thành-phần"củagiống(namnữ),và3. "mười-thành-phần"củaýcăn,cũngcùngkhởisanhmộtlượtvớithức-

tái-sanh,donghiệpquákhứtạonên.

MườithànhphầncủathângồmcóbốnnguyêntốgọilàTứĐại:

1. Nguyêntốcóđặctánhduỗira(pathavi),đất;2. Nguyêntốcóđặctánhlàmdínhliền,haykếthợplại(apo),nước;3. Nguyêntốcóđặctánhlàmnóng(tejo),lửa;4. Nguyêntốcóđặctánhlàchuyểnđộng(vajo),gió;

Vàsáuchuyểnhóa(upadarupa)củabốnnguyêntốấylà:

5. Màusắc(vanna)

6. Mùi(gandha)7. Vị(rasa)8. Bảnchấtdinhdưỡng(oja)9. Sinhkhí(jivitindriya)và10. Thân(kaya)

Mười-thành-phầncủagiốngvàmười-thành-phầncủaýcăngồm9thànhphầnđầu(tứctừnguyêntốmộtđếnnguyêntố9),vàthứ10làgiống(namhaynữ),hoặcýcăn(vatthu),tứccăncứ,haynơimàtừđótâmphátsanh.

Nhưvậytathấyhiểnnhiênrằngngaytừlúcbàmẹthọthai,chúngsanhđãcónamtanhhaynữtánhrồi.Vàchínhnghiệpquákhứlànguyênnhân.

Phạnngữ"kaya"ởđâycónghĩalàphầnnhạy,khảnăng"xúc"củathân(pasada).

Vềgiống(namtánhhaynữtánh),ngaylúcbàmẹthọthai,tuychưanởnangđầyđủđểhiểnlộrahìnhthức,nhữngkhảnăngtrởthànhnamhaynữvẫncòntiềmtàng.Cũngnhưýcăn,cănnguyênxuấtphátraý,haynơitrúngụ,trụsởcủaýmàtagiảđịnhlàtimhaynão,chưahìnhthànhlúcthọthai.Tuynhiênkhảnăngtrởthànhcủaýcănvẫncòntiềmtàng.

VềđiểmnầynênghinhậnrằngĐứcPhậtkhôngcóchỉrỏnhấtđịnhphầnnàotrongthânlàýcăn.VàothờiNgàicòntạitiền,phầnđôngchủtrương,nhưkinhUpanishads,rằngtimlàcănnguyênxuấtphátraý.TrongkinhPatthana,NhânQuảTươngQuan,khiđềcậpđếncăný,ĐứcPhậtdùngnhữngdanhtừgiántiếpnhư"yamrupamnissaya-tùythuộcnơiphầnvậtchấtấy",màkhôngchỉrõphầnvậtchấtấycóphảilàtimhaynão.Tuynhiênnhữngnhàchúgiải,nhưĐứcBuddhaghosavàAnurudha,quảquyếtrằngýcănlàtim.NênbiếtrằngĐứcPhậtkhôngchấpnhậncũngkhôngbácbỏchủtrươngphổthôngthờibấygiờchorằngýcănlàtim.

Trongthờikýthaighén,LụcCăn(salayatana)củathaibàodầndầnpháttriểntừnhữnghiệntượngtâm-vật-lýgồmtiềmlựcvitếvôtậntrởthànhguồngmáylụccănvôcùngphứctạp.Rấtgiảndịlúcbansơ,guồngmáyconngườidầndầntrởthànhvôcùngphứctạp.Nhữngmáymócthườngthìtráilại,phứctạplúcmớiphátminhrồidầndầntrởnêngiảndị,đếnđổilắmkhichỉdùngsứccủamộtngóntaycũngđủlàmchuyểuđộngmộtbộmáyvĩđại.Guồngmáylụccăncủaconngườivậnchuyểntựnhiênmộtcáchtựđộng,gầnnhưmáymóc,khôngcầnphảicómộttácnhânnàotươngtợnhưmộtlinhhồnđểđiềukhiển.Mỗicăn(nhãn,nhĩ,tỷ,nhiệt,thân,ý)đềucónhữngđốitượngvànhữngsinhhoạtriêngbiệt.Mỗiđốitượngcủalụccăn,tứclụctrần-sắc,thinh,hươngvị,xúc,pháp-tiếpxúcvớimỗicănliênhệ,làmphátsanhmộtloại"thức".Nhưsắctiếpxúcvớinhãnlàmphátsanhnhãnthức,

thinhxúcvớinhĩlàmphátsanhnhĩthứcv.v...Điểmgiaohợpliênquancủabayếutố"căn"(giácquan),"trần"(đốitượngcủagiácquan),và"thức"làXúc(phassa).Xúchoàntoànkháchquan.

ĐứcPhậtdạy:

"Vìcómắt(nhãn)vàhìnhthể(sắc)nênnhãnthứcphátsanh,xúclàđiểmgiaohợpcủabayếutốấy.Vìcótai(nhĩ)vàâmthanh(thinh)nênnhĩthứcphátsanh.Vìcómũi(tỷ)vàmùi(hương)nêntỷthứcphátsanh.Vìcólưỡi(thiệt)vàvị(vị)nênthiệtthứcphátsanh.Vìcóthân(thân)vàvậtcóthểsờđụng(xúc)nênthânthứcphátsanh.Vìcótâm(ý)vàđốitượngcủatâm(pháp)nênýthứcphátsanh.ĐiểmgiaohợpcủabayếutốấylàXúc(phassa).

Vậynênhiểurằngsựđụngchạmsuôngkhôngphảilàxúc(phassa),vìmuốncóxúc(phassa)phảicóđủbayếutố:đốitượng,giácquanvàthức(nasangatimattoevaphasso).

TùythuộcnơiXúc,Thọ(vevada)phátsanh.

Mộtcáchchínhxác,chínhThọcảmgiácmộtđốitượngấytiếpxúcvớigiácquan.ChínhThọthâunhậnquảlànhhayquảdữcủanhữnghànhđộngtronghiệntạihaytrongquákhứ.NgoàitâmsởThọkhôngcómộtlinhhồnhaymộtbảnngãnàothọhưởngquảlànhhaygặtháiquảdữ.

TrongtấtcảnhữngloạitâmvươngđềucótâmsởThọ.ĐạikháicóbaloạiThọlà:thọlạc(somanassa)haycảmgiácvui,hạnhphúc;thọkhổ(domanassa)haycảmgiácbuồn,phiềnnão;vàthọvôký(adukkhamasukha),khônghạnhphúccũngkhôngphiềnnão.Hợpvớicảmgiácđauđớn(dukkha)vàsungsướng(sukha)vềvậtchất,thìcótấtcảnămloạicảmgiác

8

(thọ).Thọvôký,khôngvuisướng,hạnhphúc,cũngkhôngđaukhổ,phiềnnão,còncótênlàupekkhamàtakhôngnênlầmlẫnvớitâmxả,haytrạngtháitâmbìnhthản.

TheoViDiệuPháp(Abhidhamma),chỉcócảmgiácđauđớntrongmộtloạitâmvương,vàchỉcómộtcảmgiácsungsướngtrongmộtloạitâmvươngkhác.Hailoạitâmvươngcóliênquanđếncảmgiácphiềnnão.Ngoàira,trongtámmươilămloạitâmvương(89-4=85)cònlại,đềucócảmgiáchạnhphúchayvôký.

NênghinhậnrằngĐạoQuảNiếtBànlàhạnhphúckhôngcóliênquangìđếnThọ(vedana).ĐứcPhậtdạyrằngĐạoQuảNiếtBànlàhạnhphúccaothượngnhấttrongcáchạnhphúc,nhưngđókhôngphảilàtrạngtháithọhưởngnhữngcảmgiácsungsướnghayhạnhphúc.

ĐạoQuảNiếtBànlàhạnhphúcgiảithoátrakhỏimọihìnhthứcđaukhổ.

TùythuộcnơiThọ,Áiphátsanh.CũngnhưVôMinh,ÁihayDục(tanha)rấtquantrọng.Luyếnái,khaokhát,bámníu,làmộtvàidanhtừthườngdùngđểphiêndịchPhạnngữ"tanha".

Cóbaloạiáidụclà:

1. ÁiDụcduyêntheonhụcdụcngũtrần(kammatanha).2. ÁiDụcduyêntheonhữngkhoáilạcvậtchấtcóliênquanđếnchủ

trươngthườngkiến(bhavatanha).Tronglúcthọhưởng,nghĩrằngvạnvậtlàtrườngtồnvĩnhcửu,vànhữngkhoáilạcnầysẽmãimãitồntại.

3. ÁiDụcduyêntheonhữngkhoáilạcvậtchấtcóliênquanđếnchủtrươngđoạnkiến(vibhavatanha).Tronglúcthọhưởng,nghĩrằngtấtcảđềutiêudiệtsaukhichết.Chếtlàhết.

Bhava-tanhacókhiđượcgiảithíchlàsựluyếnáiđeoníutrongSắcGiới,vàVibhava-tanhalàsựluyếnáiđeoníutrongVôSắcGiới.HaiPhạnngữấythườngđượcdịchlàáidụcđeoníutheosựsốngvàáidụcđeoníutheosựkhông-sống,không-sinh-tồn.

Cósáuloạiáidụcliênquanđếnlụctrần(sắc,thinh,hương,vị,xúc,pháp).Nếutínhcósáuáidụcliênquanđếnlụccănvàsáuáidụcliênquanđếnlụctrầnthìtấtcảlàmườihai.Nếutínhluônáidụctrongquákhứ,hiệntại,vàtươnglaithìcótấtcả36.Vànếutínhcảbaloạiáidụckểtrênthícó108.

Đốivớingườithườngtrongthếgian,loạiaídụcđeoníutheonhụcdụcngũtrầnpháttriểnmộtcáchrấtlàtựnhiên.Chếngựsựkhaokhátcủalụccănthậtkhókhănvôcùng.HaiyếutốquantrọngvàhùngmạnhnhấttrongThậpNhịNhânDuyênlàVôMinhvàÁiDục,hainguyênnhânchánhlàmchuyểnđộngbánhxeluânhồi.VôMinhlànguyênnhântrongquákhứ,tạođiềukiệnchohiệntại,tạođiềukiệnchotươnglai.ÁiDụclànguyênnhântronghiệntại,tạođiềukiệnchotươnglai.

TùythuộcnơiÁi,phátsanhThủ(Upadana),cốbámlấyvậthammuốn.ThủlàÁiDụctăngtrưởngđếnmứccaođộ.ÁiDụcnhưđimòtrongđêmtốiđểlấytrộmmộtvật.Thủnhưchínhsựtrộmcắp.NguyênnhâncủaThủlàcảhai,luyếnáivàlầmlạc.DoThủphátsanhýthứcsailầm"Tôi"và"Củatôi".

Thủcóbốn:nhụcdục,tàkiến,thânkiếnvàchủtrươngsailầmchorằngcómộtlinhhồntrườngcửu.

Thânkiếnvàchủtrươnglầmlạcvềlinhhồntrườngcửucũngđượccoilàtàkiến.

TùythuộcnơiThủ,Hữu(Bhava)phátsanh.Theocănnguyêncủadanhtừ,bhavacónghĩalà"đangtrởthành".Hữu(bhava)làcảhai,hànhđộngtạonghiệp(kammabhava)thiệnvàbấtthiện(tiếntrìnhtíchcựccủasựtrở

9

thành),vànhữngcảnhgiớicủachúngsanh(tiếntrìnhtiêucựccủasựtrởthành).CósựkhácbiệttếnhịgiữaHành(samkhara)vàHữu(kammabhava).Hànhlàhànhđộngtrongquákhứ.Hữulàhànhđộngtronghiệntại.Cảhaiđềulàhànhđộngtạonghiệp.hữu(kammabhava)tạođiềukiệnchosựtáisanhsắpđến.

TùythuộcnơiHữucósựSanh(jati)trongkiếpkế.Mộtcáchchínhxác,Sanhlàsựkhởiphátcủanhữnghiệntượngtâm-vật-lý(khandanampatubhavo).

LãovàTử(Jaramarana)làhậuquảhiểnnhiêncủaSanh.

Quảphátsanhvìcónhân.Vậy,nếukhôngcóNhântứckhôngcóQuả.NếuNhânchấmdứt,tứcnhiênQuảcũngchấmdứt.

VấnđềđượcrỏrànghơnnếutasuynghiệmThậpNhịNhânDuyêntheochiềungượcnhưthếnầy:

LãovàTửchỉcóthểhiệnhữutrongmộtcơthểtâm-vật-lý,tứctrongmộtguồngmáylụccăn.Mộtcơthểtươngtợcầnphảiđược"sanh"ra.MàSanhlàhậuquảdĩnhiêncủanghiệpquákhứ(tứcnhữnghànhđộngtrongthờigiantrướcđó),phátsanhdoThủvàÁitạoduyên.ÁichỉphátsanhkhicóThọ,vàThọlàhậuquảcủasựxúcchạmgiữaLụcCănvàLụcTrần.

Nhưvậy,tứcphảicóLụcCăn.MàkhôngthểcóLụcCănnếukhôngcóDanh-Sắc,tâmvàcơthểvậtchất.TâmphátsanhdoThứcTái-sanhtạoduyên.ThứcTái-sanhdosinhhoạttâmlinhtrongquákhứ(Hành),vàHànhbắtnguồntừVôMinh,nghĩalàkhôngnhậnthứcđượcthựctướngcủavạnhữu.

Toànthểphươngthứccóthểtómtắtnhưsau:

TùythuộcnơiVôMinhphátsanhHành.TùythuộcnơiHànhphátsanhThức.TùythuộcnơiThứcphátsanhDanh-SắcTùythuộcnơiDanh-SắcphátsanhLụcCăn.TùythuộcnơiLụcCănphátsanhXúc.TùythuộcnơiXúcphátsanhThọ.TùythuộcnơiThọphátsanhÁi.TùythuộcnơiÁiphátsanhThủ.TùythuộcnơiThủphátsanhHữu.TùythuộcnơiHữucóSanh.TùythuộcnơiSanhcóLão,Tử,SầuMuộn,TaThán,ĐauKhổ,BuồnRầu,vàThấtVọng.

Đólàtrọnvẹncácyếutốcấuthànhđaukhổ.

TậndiệtVôMinhdẫnđếnchấmdứtHành.ChấmdứtHànhdẫnđếnchấmdứtThức.ChấmdứtThứcdẫnđếnchấmdứtDanh-Sắc.ChấmdứtDanh-SắcdẫnđếnchấmdứtLụcCăn.ChấmdứtLụcCăndẫnđếnchấmdứtXúc.ChấmdứtXúcdẫnđếnchấmdứtThọ.ChấmdứtThọdẫnđếnchấmdứtÁi.ChấmdứtÁidẫnđếnchấmdứtThủ.ChấmdứtThủdẫnđếnchấmdứtHữu.ChấmdứtHữudẫnđếnchấmdứtSanh.ChấmdứtSanhdẫnđếnchấmdứtLão,Tử,SầuMuộn,TaThán,ĐauKhổ,BuồnRầu,vàThấtVọng.

ĐólàchấmdứthậuquảcủacácyếutốcấuthànhĐauKhổ.

HaiyếutốđầutiêncủaThậpNhịNhânDuyên(VôMinh,Hành)thuộcvềquákhứ.Támyếutốgiữathuộcvềhiệntại.Vàhaiyếutốcuốicùngthuộcvềvịlai.

Cảhai,Hành(samkhara),thiệnvàbấtthiện,vàHữu(bhava),đềuđượcxemlànghiệp(kamma).VôMinh(avijja),Ái(tanha)vàThủ(upadana)làkhátvọnghayônhiễm(kilesa).Thức,Danh-Sắc,LụcCăn,Xúc,Thọ,Sanh,Lão,Tửđềulàquả(vipaka).

NhưvậyVôMinh,Hành,Ái,ThủvàHữulànămnguyênnhântrongquákhứtạoduyên(điềukiện)chonămquảtronghiệntạilàThức,Danh-Sắc,LụcCăn,XúcvàThọphátsanh.CùngthếấyÁi,Thủ,Hữu,VôMinhvàHạnhtronghiệntạitạoduyênchonămquảkếtrênphátsanhtrongtươnglai.

TiếntrìnhNhânvàQuảliêntụcdiễntiếnvôcùngtận.Khôngthểnhậnrakhởiđiểmcủatiếntrìnhấyvìtakhôngquanniệmđượclúcnàotrongdòngthờigianvôtận,luồngsốngcủatakhôngbịmàngVôMinhbaophủ.Tuynhiên,giờphútnàomàtrítuệthaythếVôMinhvàluồngsốngchứngnghiệmđượcbảnchấtcủaNiếtBàn(Nibbanadhatu)thì,chỉđếnchừngấy,tiếntrìnhsanhtửmớichấmdứt.

"ChínhVôMinhdẫndắttađivòngquanhảmđạmRầyđâymaiđócủachuỗidàisanh-tử,tử-sanhvôcùngtận."10

Chúthích:

.PhápThậpNhịNhânDuyêncũngđượcgọilàThậpNhịNhânDuyênKhởihayTùyThuộcPhátSanh.↩

.Tabbhavabhavibhavakaramatta-AbhidhammatthaSangaha.Xem"AManualofAbhidhamma"củatácgiảNaradaThera,trang360.↩

.SuttaNikaya,câu730.↩

.SuutaNipatta,trang14.↩

."Thứcnầylàtinhkhiết",pabhassaramidamcittam,ĐứcPhậtdạynhưvậytrongAnguttaraNikaya,TăngNhứtAHàm,tập1,trang10.Theochúgiải,ĐứcPhậtnóivậykhiđềcậpđếnthức-tái-sanh.↩

.Trongtrườnghợp"QuảVôNhân"(Ahetukavipaka).↩

.Trongtrườnghợp"QuảVôNhân"(Sahetukavipaka).↩

.SamyuttaNikaya,TạpAHàm,phầnii,trang70.KindredSayings,phầnii,trang50.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

9

.XemChương6.↩

.Chalmers,"Buddha'sTeachings",câu729-730.↩

9

10

NhữnghìnhthứcSanhvàTử

"Mãimãihạngthiểntrítìmđitáisanh,Mãimãisanhđến,rồitửđến,Mãimãingườikhácđưatađếnmồ."

TạpAHàm

PhápThậpNhịNhânDuyêndùngnhữngdanhtừkỹthuậttếnhịđểdiễntảtiếntrìnhsanhtửvàdạyrằnghiệntượngchếtphátsanhdomộttrongbốnnguyênnhânsauđây:

1. SựkiệtlựccủaNghiệpTáiTạo(kammakkhaya)

NgườiPhậttửtinrằngthôngthường,cáctưtưởng,tácý,hayýmuốnthậtmạnhlúcsinhtiền,sẽhồisinhvớimộtnănglụcmạnhmẽtronggiờphútlâmchung.Chínhtưtưởngcuốicùngấytạođiềukiệnchosựtáisanhsắpđến.KhinănglựccủaNghiệpTáiTạo(janaka)đãkiệtthìnhữngsinhhoạtcủacơthểmàluồngsinhlựcnằmtrongđócũngchấmdứt.Cókhichấmdứtsớmhơntuổithọthôngthườngtrongcảnhgiớiấy.Trongtrườnghợpnầythườngxuyênxảyđếnchochúngsanhtrongcảnhkhổ(apaya)nhưngcũngcóthểxảyratrongnhữngcảnhgiớikhác.

2. Hếttuổithọ(ayukkhaya)

Tuổithọcóthểdàihayngắntùyvàocảnhgiới.Nhữngcáichếttựnhiênnhưchếtgià,chếtvìhếttuổithọ,thuộcvềloạinầy.

Cónhữngcảnhgiớitrongấykiếpsốngdàihơnởnhữngcảnhkhác.Trongcảnhgiớicủamình,nếutuổithọđãđếnmứctốiđa,kiếpđãmãn,thìdầunghiệplựccònmạnhcũngphảichết.Tuynhiên,nếunăng

lựccủaNghiệpTáiTạothậtmạnh,nghiệplựccóthểtựhồisanh,tạo"Sắc"mớitrongcảnhgiớiấyhaytrongmộtcảnhgiớicaohơn,nhưtrườnghợpchưThiên.

3. NghiệpTáiTạovàtuổithọđồngthờichấmdứtcùngmộtlúc(ubhayakkhaya).

4. Mộtnghiệplựcngượcchiều,thậtmạnh,ngănchận,làmbếtắcthìnhlìnhluồngtrôichảycủaNghiệpTáiTạo(upacchedakakamma).

Nhữngcáichếtđộtngột,bấtđắckỳtử,vànhữngtrườnghợpyểutửđềudonhânnầy.

Mộtnănglựcthậtmạnhcóthểđổichiềuhướngmộtmũitênbay,hayngănchặnlằnbay,làmchomũitênrơixuốngđất.Cũngdườngthếấy,mộtnghiệplựcthậtmạnhtrongquákhứcóthểđánhtantiếntrìnhtưtưởngcuốicùngvàtiêudiệtkiếpsốngtâmlinhcủamộtchúngsanh.CáichếtcủaDevadatta(ĐềBàĐạtĐa)làdonghiệptiêudiệtmàôngđãtạo.

Batrườnghợpđầutiênđượcgọichunglà"chếtđúngthì"(kalamarana).Trườnghợpthứtưlà"chếtkhôngđúngthì"(akalamarana).

Nhưngọnđèndầucóthểtắtvìbốnnguyênnhân:

1. Timlụn.2. Dầucạn.3. Timlụnvàdầucạncùnglúc,và4. Nhữngnguyênnhânkháctừbênngoàinhưmộtcơngiómạnhthổi

qua.

TheoPhậtGiáocũngcóbốnlốisanhlà:

1. Noãnsanh(andaja),sanhtừtrongtrứng.

2. Bàosanh(jalabuja),sanhtừtrongbàothai.3. Thấpsanh(samsedaja),sanhtừchổẩmthấp.4. Hóasanh(opapatika),độtnhiênsanhra.

Tấtcảchúngsanhđềuđượcsanhratheomộttrongbốnlốiấy.

Chimvànhữngloàibòsátcótrứngthuộcloạinoãnsanh.Người,mộtvàicảnhTrờitrênquảđịacầu,vàloàithúthuộcloạithaisanh,haybàosanh.Cónhữngmầmgiốngđượcsanhravàtrưởngthànhtừnơiẩmthấp,nhưvàiloạicôntrùng,thuộcloạithấpsanh.Nhữngchúngsanhthuộcloạihóasanhthườnglàvôhìnhđốivớiconngười,tứcmắtngườikhôngthểthấy.Donghiệpquákhứ,cácchúngsanhấybỗngnhiênxuấthiện,khởiphảiquamộtgiaiđoạnphôithainào.Ngạquỉ(peta),chưThiên(deva),vàchưPhạmThiên(Brahma)đềuthuộcloàihóasanh.

NhữngCảnhGiới

"Khôngthểđiđếnmứccùngtậncủathếgian".

TăngNhứtAHàm

TheoPhậtGiáo,quảđịacầuchỉlàmộtđiểmnhỏtrongvũtrụbaola,khôngphảilànơiduynhấttrênđócósanhlinh,màconngườicũngkhôngphảilàchúngsanhduynhất.Chúngsanhvôcùngtận,màhệthốngtinhtúcũngcôcùngtận."Bàothaikhôngphảilàconđườngduynhấtđểđitáisanh".Tacũngcóthểđimãiđếnmứccùngtậncủathếgian .ĐứcPhậtdạynhưvậy.

Tùytheonghiệpthiệnhaybấtthiệnđãtạo,chúngsanhcóthểtáisanhvàomộttrongbamươimốt(31)cảnhgiới.

Cóbốntrạngtháibấthạnhđượcxemlàkhổcảnh(apaya) vìcảtinhthầnlẫnvậtchấtđềuchịuđaukhổ.Bốncảnhgiớiấylà:

1.ĐịaNgục(Niraya).

"Ni"làkhôngcó."Aya"làhạnhphúc.Nirayalàcảnhgiớitrongđókhôngcóhạnhphúc,làcảnhkhổmàmộtchúngsanhphảichịuvìđãtạonghiệpbấtthiện,haynóicáchkhác,làtrạngtháiđaukhổmàchúngsanhphảichịuđểtrảquảbấtthiệnđãtạolúcnàotrongquákhứ.Khổcảnhkhôngphảilàđịangụctrườngcửumàchúngsanhbịbắtbuộcphảiởtrongđóđểchịuhìnhphạtđaukhổmộtcáchvĩnhviễn.

Đếnlúctrảxongnghiệpxấu,kẻbấthạnhcũngcóthểtáisanhvàomộtcảnhgiớikhác,anvuihạnhphúc,nhờcácthiệnnghiệpđãtạo.

2.CảnhThú(Tiracchana-yoni).

1

2

"Tiro"làxuyênqua."Acchana"làđi.Tiracchana-yonilàcảnhgiớicủaloạicầmthú.ngườiPhậttửtincósựtáisanhvàocảnhthúvìđãtạonghiệpxấu.Tuynhiên,nếucótíchtrữthiệnnghiệpthíchđáng,từcảnhthúchếtđi,cũngcóthểtáisanhvàocảnhngười.Mộtcánhchínhxác,taphảinóirằngcáinghiệpđãbiểuhiệndướihìnhthứcthúcóthểbiểuhiệndướihìnhthứcngười,hayngượclại.Cũngnhưluồngđiệncóthểbiểnhiệnkếtiếpdướinhiềuhìnhthứcnhưánhsáng,hơinóng,độnglựcv.v...Nhưvậy,độnglựckhôngphảidohơinóng,cũngkhôngphảidoánhsángmàphátsanh.Cùngthếấy,khôngphảingườitrởthànhthúhaythútrởthànhngười .Tacũngghinhậnrằnglắmkhicónhữngconthúnhưmèo,chósốngcònđầyđủhơnngười,tuyvẫnmanghìnhthứcthú.Đócũngdotiềnnghiệp.

ChínhNghiệptạotinhchấtcủasắctướng.Hìnhthểnhưthếnàolàdohànhđộngthiệnhaybấtthiệntrongquákhứ.

3.CảnhNgạQuỉ(Peta-joni).

Đúngtheonguyênngữ,"Peta"làngườiđãrađi,hayngườituyệtđốikhôngcóhạnhphúc.Cảnhngạquỉcónhiềuhìnhthùxấuxadịtướngmàmắtthườngcủangườikhôngthểthấy.Ngạquỉkhôngcócảnhgiớiriêngbiệtcủamìnhmàsốngtrongrừngbụi,ởnhữngnơidơbẩnv.v...BộSamyatta(TạpAHàm)cũngcóđoạnnhắcđếncảnhngạquỉ.

ĐứcMoggallana(MụcKiềnLiên)miêutảtrạngtháiđauthươngấynhưsau:

"Vừarồi,đitừđồikênkênxuống,tôicóthấymộtđámdiều,quạvàkênkêntranhnhauxôđẩyvàmổcắnmộtchúngsanhchỉcònbộxương,đangbaylơlửngtrênkhôngtrungvàkêularênsiết.Nầyđạohữu,lúcđótôicóýnghĩnhưsau:-Thậtlàquáilạ!Vìsaochúngsanhcóthểđếnđỗikýhìnhdịthể,tàntệnhưthế,thậtlàkinhdị."

3

"KhibạchvớiĐứcPhật.Ngàidạyrằngngườiấytrướckialàmộttênđồtể,donghiệpđãtạotrongquákhứ,phảilâmvàotrạngtháiấytronghiệntại.

TheosáchMilindaVấnĐạo,cóbốnhạngngạquỉ:

HạngVantasika,sốngbằngvậtóimửacủakẻkhác,hạngKhuppipasino,phảiluônluônchịuđóikhát,hạngNijjhamatanhika,phảichịukhátđếnhaomòntiềutụy,hạngParadattupajivino,chỉsốngnhờthựcvậtcủangườikháccho.

TrongkinhTirokuddasutta(KhuđakaPatha)códạyrằngnhữnghạngngạquỉkểtrêncóthểhưởngđượcphướcbáumàthânquyếnhọđãtạonênvàhồihướngđếnhọ,vàcũngcóthểnhờđómàtáisanhsangmộtcảnhgiớikháccóhạnhphúchơn.

4.CảnhGiớiATuLa(Asura-yoni).

Làcảnhgiớicủanhữngngườikhôngbaogiờhớnhởvuitươivàkhôngbaogiờcónhữngcuộctiêukhiểngiảitrí.Họlàmộthạngchúngsanhkháccũngđaukhổtươngtợnhưngạquỉ.NênphânbiệthạngnầyvớihạngAsurasthườnghaychốngđốichưThiên.

Trênbốncảnhgiớibấthạnh(duggati)ấy,cóbảycảnhgiớihữuphúc(sugati).Bảycảnhấylà:

1.CảnhNgười(Manussa).

Làmộtcảnhgiớitrongđóhạnhphúcvàđaukhổlẫnlộn.ChưvịBồTátthườngchọntáisanhvàocảnhnầyvìởđâycónhiềuhoàncảnhthuậnlợiđểphụcvụvàthựchànhnhữngPhápcầnthiếtnhằmthànhtựuĐạoQuảPhật.KiếpcuốicùngcủaBồTátluônluônởcảnhngười.

4

5

2.CảnhTứĐạiThiênVương(Catummaharajika).

Cảnhtrờithấpnhất,nơimànhữngvịTrờicanhphòngbốnhướnglưungựcùngvớiđoàntùytùng.

3.CảnhĐạoLợi(Tavatimsa).

Tavatimsacónghĩalàbamươiba.CótênnhưvậyvìĐạoLợicũnglàcungTrờicủabamươibavị,trongđóTrờiSakka(ĐếThích)làvua.Theomộttíchchuyện,cóbamươibangườikiadoMagha(mộttênkháccủaTrờiĐếThích)lãnhđạo,tìnhnguyệnthựchiệnnhiềucôngtáctừthiện.Cảbamươibavịđềutáisanhvàocảnhnầy.ChínhởcungTrờiĐạoLợimàĐứcPhậtgiảngViDiệuPhápchochưthiênnghetrongbathángliền.

4.CảnhDạMa(Yama).

Yamacónghĩacáigìtiêudiệtkhổđau,làtêncảnhgiớicủacácvịTrờiDạMa.

5.CảnhĐấuXuấtĐà(Tusita).

Theonghĩatrắng,Tusitalàdâncưcóhạnhphúc,làcảnhgiớikhoáilạc.

NhữngvịBồTátđãthựchànhtrònđủcácPhápcầnthiếtđểđắcQuảPhậtđềulưungụởcảnhgiớinầy,chờcơhộithichnghiđểtáisanhvàocảnhngườilầncuốicùng.BồTátMettaya(DiLạc),vịPhậttươnglai,hiệnđangởcảnhTrờinầychờngàytáisanhvàocảnhngườiđểthànhtựuĐạoQuảPhật.HoànghậuMaya(MaDa),mẹcủaBồTátSiddhattha(SĩĐạtTa),saukhichếtcũngtáisanhvàocảnhTrờiĐấuXuấtĐàvàtừđósangcungTrờiĐạoLợingheĐứcPhậtgiảngViDiệuPháp(Abhidhamma).

6.CảnhHóaLạcThiên(Nimmanarati).

CảnhgiớicủanhữngvịTrờiởtrongnhữngcungđiệntolớn,đẹpđẽ.

7.CảnhThaHóaTựTại(Paranimmitavasavatti).

CảnhgiớicủanhữngvịTrờicókhảnăngtạothêmnhữngvịkhácđểphụcvụmình

ChưThiêntrongsáutỉnhTrờithuộcDụcGiớikểtrêncũngcóhìnhthể,nhưngcơthểvậtchất(sắc)củacácvịấyrấtvitếhơn"sắc"ởcảnhngườinhiều.Vìthế,thôngthườngmắtngườikhôngthểtrôngthấy.

Tấtcảnhữngvịấyđềuphảichết,mặcdầutrênmộtvàiphươngdiện,nhưvềhìnhthể,nơiở,vậtthực,thìđượcsungsướnghơnởcảnhngười.Vềtrítuệ,cácvịấythườngkhônghơnngười.

ChưThiêntrongcảnhDụcGiớiđềulàhóasanh,bỗngnhiênxuấthiệndướihìnhthứcmộtthiếunữhaymộtthanhniênlốimườilămhaymườisáutuổi.Đólànhữngcảnhgiớicónhiềukhoáilạctạmbợ.

Bốn(4)cảnhkhổ(Apaya)vàbảy(7)cảnhhữuphúc(Sugati)đềunằmtrongDụcGiới(Kamaloka).

TrênDụcGiớicóSắcGiới(Rupaloka),cảnhgiớicácvịPhạmThiên,nhữngvịTrờiđãtừbỏthamdụcvàđangthọhưởnghạnhphúccủaThiền(Jhana).

  A.CảnhGiớitươngứngvớiSơThiền:

1. PhạmChúngThiên(BrahmaParisajja).CảnhgiớicủacácvịTrờitùytùngcácvịPhạmThiên.

2. BrahmaPurohita.CảnhgiớicủanhữngvịTrờithâncậncácvịPhạmThiên.

3. ĐạiPhạmThiên(MahaBrahma).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncónhiềuhạnhphúc,đẹpđẽvàtuổithọnhiềuhơncácPhạmThiênkhác,nhờphướcbáuđạodothiềntập.

B.CảnhGiớitươngứngvớiNhịThiền:

4. ThiềuQuangThiên(Parittabha).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncóítánhsáng.

5. VôLượngQuangThiên(Appamanabha).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncóánhsángvôcùng,vôhạnđịnh.

6. QuangÂmThiên(Abhassara).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncóánhsángrựcrỡchóilòa.

C.CảnhGiớitươngứngvớiTamThiền:

7. ThiềnTịnhThiên(Parittasubha).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncóhàoquangnhỏ.

8. VôLượngTịnhThiên(Appamanasubha).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncohàoquangvôcùng,vôhạnđịnh.

9. BiếnTịnhThiên(Subhakinha).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiêncóhàoquangvữngchắc,khônglayđộng.

D.CảnhGiớitươngứngvớiTứThiền:

10. QuảngQuảThiên(Vehapphala).CảnhgiớicủanhữngvịPhạmThiênhưởngquảrộnglớn.

11. VôTưởngThiên(Asannasatta).CảnhgiớicủanhữngvịTrờikhôngcótâm(danh).

12. VôPhiênThiên(Suđhavasa).Cảnhgiớihoàntoàntinhkhiết.Cảnhnầylạichialàmnăm(5)là:

i. Aviha,cảnhgiớitrườngcửu.ii. Atappa,cảnhgiớiêmđềmtĩnhlặng.iii. Sudassa,cảnhgiớiđẹpđẽ.iv. Sudassi,cảnhgiớiquangđãng.v. Akannittha,cảnhgiớitốithượng.

ChỉcónhữngvịđắcThiềnSắcGiớimớitáisanhvàonhữngcảnhSắcGiớikểtrên.ĐắcSơThiềnthìsanhvàobacảnhgiớithứnhất(A),đắcNhịThiềnthìsanhvàobacảnhgiớithứnhì(B),đắcTamThiềnthìsanhvàobacảnhgiớithứba(C),đắcTứThiềnthìsanhvàobảycảnhgiớithứtư(D).

TrongmỗitầngThiền-na,cónhiềubậc.Cũngcùngđắcmộttầngthiền,nhưSơThiềnchẳnghạn,màcóngườiởbậcthấpcòncóngườiởbậccao.BậcthứbalànhữngngườiđãnắmvữnghoàntoàntầngThiềncủamình.

Trongcảnhthứ11,VôTưởngThiên(Asannasatta),chúngsanhkhôngcótâm.ChỉcósựbiếnchuyểnliêntụccủaSắc.TronglúcnănglựccủaThiền(Jhana)diễntiếnthìtâmtạmthờichấmdứt.ThôngthườngDanhvàSắcdínhliềnvớinhau,khôngthểphântáchrađược.Nhưngđôikhi,donănglựccủaThiền,nhưtrườnghợpkểtrên,cũngcóthểtáchrờiDanhvàSắc.KhimộtvịALaHánnhậpđạiđịnh(NirodhaSamapatti,DiệtThọTưởngĐịnh)cũngvậy,tâmcủaNgàitạmthờikhôngcó.Đốivớihạngphàmnhânnhưchúngtathìkhómàquanniệmđượcmộttrạngtháitươngtợ.Tuynhiên,cónhiềuviệckhôngthểquanniệmmàthậtsựcó.

VôPhiênThiên(Suddavasa)haycảnhgiớihoàntoàntinhkhiếtlàcảnhgiớituyệtđốiriêngbiệtcủacácvịANaHàm(Anagami).ChúngsanhởtrongmộtcảnhkhácmàđắcQuảBấtLai,hayANaHàm,thìtáisanhvàocảnhnầy.Vềsau,cácNgàiđắcQuảALaHánvàsốngcảnhhoàntoàntinhkhiếtấychođếnlúchếttuổithọ,nhậpĐạiNiếtBàn.

Cóbốn(4)cảnhgọilàArupaloka(VôSắcGiới),hoàntoànkhôngcóphầnvậtchất(Sắc)hayhìnhthể.

TheoPhậtGiáo,cónhữngcảnhgiớitrongấychỉcóDanh(tâm)màkhôngcóSắc(vậtchất)."Cũngnhưkhitacầmmộtthanhsắtvàbuôngthảtayrathìthanhsắtrơixuốngđất.Tuynhiêncũngcóthểdùngđánamchâmđểgiữthanhsắtlơlữnggiữakhôngtrung.Cùngmộtthếấy,doThiền,cóthểtáchrờiDanhrakhỏiSắcvàgiữtrạngtháiấychođếnkhichấmdứtThiền.ĐóchỉlàsựtáchrờitamthờiDanhvàSắc,haiyếutốtheothườngphảidínhliềnnhau."Cũngnênghinhậnrằngkhôngcógiốngnam,haygiốngnữtronghaicảnhSắcvàVôSắcGiới.

TrongVôSắcGiớicóbốncảnhtươngxứngvớibốntâmThiềnVôSắcGiới:

1. KhôngVôBiênXứThiên(Akasanankayatana).Cảnhgiớicóquanniệmrằngkhônggianvôtận.

2. ThứcVôBiênXứThiên(Vinnancayatana).Cảnhgiớicóquanniệmquanniệmrằngthứclàvôcùngtận.

3. VôSởHữuXứThiên(Akincannancayatana).Cảnhgiớicóquanniệmvềhưkhông.

4. PhiTưởngPhiPhiTưởngThiên(NevaSannaNasannayatana).Cảnhgiớicóquanniệmrằngkhôngcótrigiáccũngkhôngcókhông-tri-giác.

NênghinhậnrằngĐứcPhậtkhôngnhằmmụcđíchtruyềnbámộtlýthuyếtvềvũtrụ.Dầunhữngcảnhgiớitrêncóhaykhông,điềuấykhôngảnhhưởnggìđếngiáolýcủaNgài.Khôngaibịbắtbuộcphảitinđiềunào,nếuđiềuấykhôngthíchhợpvớisuyluậncủamình.Nhưngnếubácbỏtấtcảnhữnggìmàlýtríhữuhạncủaconngườikhôngthểquanniệmthìđiềuấycũngkhônghoàntoànchánhđáng.

6

BảngTómTắt

I.VôSắcGiới

ThiềnVôSắc

TuổiThọ

PhiTưởngPhiPhiTưởngThiên 84,000ĐạiA-Tăng-Kỳ

VôSởhữuXứThiên 60,000"

ThứcVôBiênXứThiên 40,000"

KhôngVôBiênXứThiên 20,000"

II.SắcGiới

TứThiềnSắcGiới

TuổiThọ

VôPhiênThiên

 Cảnhgiớitốithượng 16,000ĐạiA-Tăng-Kỳ

 Cảnhgiớiquangđãng 8,000"

 Cảnhgiớiđẹpđẽ 4,000"

 Cảnhgiớithanhtịnh 2,000"

 Cảnhgiớitrườngcửu 1,000"

VôTưởngThiên 500

QuảngQuảThiên 500

TamThiềnSắcGiới

TuổiThọ

BiếnTịnhThiên 62ĐạiA-Tăng-Kỳ

VôLượngTịnhThiên 32"

ThiềnTịnhThiên 12"

NhịThiềnSắcgiới

TuổiThọ

QuangÂmThiên 8ĐạiA-Tăng-Kỳ

VôLượngQuangThiên 4"

ThiềuQuangThiên 2"

SơThiềnSắcGiới

TuổiThọ

ĐạiPhạmThiên 1A-Tăng-Kỳ

PhạmThiênPurohita 1/2"

PhạmChúngThiên 1/3"

III.DụcGiới

LạcCảnh-TrờiDụcGiới

TuổiThọ

ThaHóaTựTại 16.000ThiênNiên

HóaLạcThiên 8.000"

ĐấuXuấtĐà 4.000"

DạMa 2.000"

ĐạoLợi 1.000"

TứĐạiThiênVương 500"

CảnhNgười-TuổiThọbấtđịnh

KhổCảnh

TuổiThọ

ATuLa Khônggiớihạn

NgạQuỉ Khônggiớihạn

LoàiThú Khônggiớihạn

ĐịaNgục Khônggiớihạn

Chúthích:

.XemKindredSayings,phầni,trang85-86.↩

.Apa+aya=khôngcóhạnhphúc.Niraya(Ni+aya)cũngcónghĩa"thiếuhạnhphúc"↩

.XemChương31.↩

.XemKindredSayings,phầnii,trang170.↩

1

2

3

4

5

.Đúngtheonghĩatrắng,lànhữngchúngsanhcótâmphấttriển,hayởmộttrìnhđộcao(manoussannametasam).DùngtừBắcPhạn(Sanskrit)tươngđươngvớiManussalàManushya,cónghĩalànhữngngườiconcủaManu.GọinhưvậyvìhọtrởnênnhữngchúngsanhcóvănhóacaohơnnhờthầnManu.↩

.Xem"AManualofAbhidhamma",dotácgiảNaradaThera,trang234-246,đểcóthêmchitiếtvềtuổithọcủanhữngcảnhgiớikhácnhau.↩

5

6

HiệntượngTáiSanh

"Đốngxươngtàn(củatấtcảthểxác)củamộtngười,Xuyênquacáckiếpsốngnầytrongmộtchukỳ,CóthểcaovọinhưmộtngọnnúiBậccaominhnóinhưvậy."

Itivuttaka

TheotriếthọcPhậtGiáo(ViDiệuPháp,Abhidhamma),bahiệntượngcóthểxuấthiệnchoconngườithấytronggiaiđoạnhấphốilà:Nghiệp(Kamma),HiệnTượngCủaNghiệp(KammaNimita),vàBiểuHiệnLâmChung(GatiNimitta).

Kamma(Nghiệp)làvàihànhđộngtốthayxấutrongđờisốnghoặcngaytrướcphútlâmchung.Nếungườihấphốiđãphạmmộttrongnămtrọngtội(GarukaKamma,ngũnghịchtrọngtội:giếtcha,giếtmẹ,giếtmộtvịALaHán,làmtổnthươngĐứcPhậtvàchiarẽTăngChúng),hoặcngườiấyđãđắcmộttrongcáctầngThiền-na(Jhana),thìchứngnghiệmhiệntượngKammatrướckhichết.Nhữnghànhđộngthiệnhaybấtthiệnđặcbiệtấycónănglựcthậtmạnh,chenvào,ápđảotấtcảcáchànhđộngkhácvàbiểuhiệnthậtrõrệttrướcmắtngườihấphối.

NếukhôngcóNghiệpnặngnhưvậythìcóthểtiếntrìnhtưtưởngcuốicùngcủangườiấyđeoníutheocáiNghiệpvừatạoliềntrướckhichết,gọilàAsannaKamma,hayCậnTửNghiệp.CậnTửNghiệplàhànhvicuốicùnghayhànhvinàomàchậptưtưởngcuốicùngnhớđến,liềntrướckhilâmchung.

NếukhôngphảiCậnTửNghiệpthìcóthểlàThườngNghiệp(AcinnaKamma),hànhđộngtốthayxấuthườngngày,nhữngviệctathườnglàmhằngngày,haynhữngviệcmàtathưòngnhớđếnvàưathíchhơnhết.Trongtrườnghợpnầy,nếungườihấphốilàmộtbácsĩthìthấyđangsănsócbệnhnhân,mộttỳkhưuthìthấyđangthuyếtpháp,mộttêntrộmthìthấyđangcạycửa,khoétváchv.v...

NếubatrườnghợptrênkhôngxảyrathìNghiệpTíchTrữ(KatattaKamma),xuấthiện.NghiệpTíchTrữgồmtấtcảnhữngtrườnghợpkhôngcókểtrongbaloạiNghiệptrên,nhữnghànhđộng,tốthayxấu,khôngquantrọng.

HiệnTượngcủaNghiệp-KammaNimitta-lànhữngbiểutượngxuấthiệntrongtâmthứccủangườihấphốidướihìnhthứcsắc,thinh,hương,vị,xúchaypháp,tứclànhữnghìnhsắc,âmthanh,mùi,vịhaytưtưởngmạnhmẽ,quenthuộc,trongnếpsanhhoạthằngngày,tốthayxấu.Nhưngườiđồtểthìthấycondaohayconthúchết,bácsĩthìthấybệnhnhân,ngườimộđạothìthấycácmónlễvậtv.v...

BiểuHiệnLâmChung-GatiNimitta-làvàidấuhiệucóliênquanđếncảnhgiớimàngườihấphốisắpđượctáisanhvào.Dođó,mặtngườisắplâmchungthườnglộvẽvuisướnghoặcđaukhổ.Khitriệuchứngphátsanh,nếulàxấuthìtacóthểsửachữakịpthờibằngcáchgiảngkinhhaynóiphápđểtạođốitượngtốtđẹptrongtưtưởngngườisắpchết.NhữngBiểuHiệnLâmChung(GatiNimitta) thườnglàlửa,rừng,vùngsơncước,thaibàomẹ,thiêncungv.v...

Dầusanhtrongtrườnghợpbấtđắckỳtử,tiếntrìnhtưtưởngcủangườisắpchếtvẫndiễntiếnvàđốitượngcủachậptưtưởngcuốicùngấylàmộttrongbahiệntượng:Nghiệp,HiệnTượngcủaNghiệpvàBiểuHiệnLâmChung(Kamma,KammaNimitta,vàGatiNimitta).

1

Thídụmộtngườisắplâmchungvàtáisanhvàocảnhngười.Đốitượngcủachậptưtưởngcuốicùnglàmộtvàihànhđộng(nghiệp)tốt.Tiếntrìnhtưtưởngcuốicùngcủangườiấydiễnranhưsau:LuồngBhavangangưngrungđộngtronghaichậprồidiệt.LiềnkhiấyNgũMônHướngTâm(manodvaravajjana)phátsanhrồitắt.Kếđếnmộtgiaiđoạntâmlýquantrọng,tiếntrìnhJavana,lúcbìnhthườngphátsanhliêntiếptrongbảychập,nhưngtrongtưtưởngcuốicùngcủamộtkiếpsốngthìchỉphátsanhtrongnămchậpliêntiếp.Tiếntrìnhnầykhôngcónănglựctáitạomàchỉcónhiệmvụđiềuhòakiếpsốngmới(abhinavakarana).Trongtrườnghợpcủangườisắptáisanhtrởlạivàocảnhngười,đốitượngcủaluồngJavanacuốicùnglàmộtnghiệptốt,vậylàtâmthiện.ĐăngKýTâm(tadalambhanacitta),cóphậnsựghinhận,cóthểphátsanhtronghaichập,màcũngcóthểkhôngphátsanh.Đólàchậptưtưởngtốihậucủakiếpsốnghiệntại.CóngườilầmtưởngrằngTửTâm(cuticitta)tạođiềukiệnđểtáisanh.Trongthựctế,TửTâmkhôngcónhiệmvụđặcbiệtnào.ChínhtiếntrìnhJavanatạođiềukiệnchosựtáisanhsắpđến.

CáichếtthậtsựđếnlúcTửTâm(cuticitta)chấmdứt.Kểtừđótâmvàvậtthực(cittajavàaharaja)khôngcòntạonănglựcvậtchấtnữa.Chỉcònmộtloạinănglựcvậtchấtphátsanhdohơinóng(utuja)tiếptụctồntạiđếnkhicơthểvậtchấttanrã .

LúcTửTâmvừatắtthìThức-tái-sanhpháthiệncùngmộtlúccũngphátsanh"mười-thành-phầncủathân","mười-thành-phầncủagiống"namhaynữ,và"mười-thành-phầncủaýcăn" .

Nhưvậy,theoPhậtGiáo,tánhchấtnamhaynữđãđượcquyếtđịnhngaylúcbàmẹthọthaivàdoNghiệptạođiềukiện,chớkhôngphảilàmộtsựhòahợpngẫunhiêncủaminhchâuvàtinhtrùng.

2

3

Sựdiệttắtcủatâmtrongkiếpvừaqualàcơhộiđểchomộttâmmớiphátsanhtrongkiếpsốngkế.Tuynhiên,khôngcócáigìvĩnhcửu,nguyênvẹnđơnthuần,khôngbiếnđổi,đượcchuyểntừquákhứsanghiệntại.Cũngnhưbánhxelăntròntrênđường,mỗimộtlúcchỉcómộtđiểmcủabánhxechạmvớiđường.Nóimộtcánhchínhxác,chúngtachỉsốngtrongtừngchậptưtưởng.Tachỉsốngtronghiệntạivàhiệntạinhấtđịnhphảitrôivàodĩvãng.

Trongtiếntrìnhluônluônbiếnđổicủađờisống,trongmộtkhoảnhkhắc,mỗichậptưtưởng,sanh,trụ,rồidiệt,vàtrongkhidiệt,chuyểntấtcảnănglựcvàcảmgiácđãghinhậnchochậptưtưởngkế.Vậymỗichậptưtưởngmớigồmnhữngnănglựctiềmtàngcủachậptrướcvàthêmvàođóchútgìkhác.Đếnlúcchết,chậptưtưởngcuốicùngchấmdứt,đểnhườngchổchochậptưtưởngkếphátsanhtrongkiếpsốngmới.Vậy,cáithứcmớigồmchứatấtcảnhữngkinhnghiệmtrongquákhứ,vìtấtcảnhữngcảmgiáctrongquákhứđềuđượcghinhậntrongcáitâmbiếnđổi,vàtấtcảtiềmnăngđềuđượcchuyểntừkiếpnầysangkiếpkhác,mặcdầuphầnvậtchấttanrã.Vìlẽấy,đôikhicóngườicònnhớđượckiếpquákhứcủamình.Nếutrínhớchỉthùythuộckhốinão,tứcnhiênkhôngthểcóngườinhớđượctiềnkiếpcủamình.

"Chúngsanhmớilàsựbiểnhiệncủaluồngnghiệptronghiệntại,khônggiốnghệtcũngkhôngđồngnhấtvớichúngsanhtrướckếđó.

"Nhữngthànhphần(ngũuẩn)tạonênchúngsanhấykhônggiốnghệtcũngkhôngphảilàmộtvớithànhphần(ngũuẩn)đãtạonênchúngsanhtrước.Tuynhiên,cũngkhôngphảihoàntoànlàkhácvìcảhaicùngnằmchungtrongmộtluồngnghiệp,mặcdầubiểuhiệndướihìnhthứcmới,trongthếgianmàngũquantacóthểthâunhận,vàtacholàcómộtchúngsanhmới."

TheoPhậtGiáo,cáichếtlàsựchấmdứtcủađờisốngtâm-vật-lýcủacánhân.Chếtlàsựdiệttắtcủa:sinhlực(ayu)-tứcđờisốngtâmlinhvàvậtlý(jivitidriya),hơinóng(usma)vàthức(vinnana).

Chếtkhôngphảilàsựtiêudiệthoàntoàncủamộtchúngsanh,mặcdầukiếpsốngchấmdứt.Cáitiềmlựclàmsốngchúngsanhkhôngbịtiêudiệt.

Cũngnhưánhsángđènđiệnlàbiểuhiệnbềngoàimàtacóthểthấycủaluồngđiệnvôhình,chúngtalàbiểuhiệnbềngoàicủaluồngnghiệpvôhình.Bóngđèncóthểvỡvàánhsángcóthểtắt,nhưngluồngđiệnvẫntồntại,vàánhsángcóthểpháthiệntrởlạinếutađặtvàođấymộtbóngđènkhác.Cùngthếấy,sựtanrãcủathểxáckhônglàmxáotrộnluồngnghiệplực,vàsựchấmdứtcủathứchiệntạidẫnđếnsựphátsanhcủacôngthứcmới.Tuynhiên,khôngcógìtrườngtồnbấtbiến,nhưmộtthựcthểđơnthuần,"chuyển"từhiệntạisangtươnglai.

Trongtrườnghợpnêutrên,ngườichếttáisanhtrởlạivàocảnhngười,chậptưtưởngcuốicùngtấtnhiênlàmộtloạitâmthiện.Thức-tái-sanh(patisandhivinnana)làtâmthiệnấyphátsanh,tựnhiênchuyểnđếnhạtminhchâuvàtinhtrùngtươngxứngtrongcảnhngườivàtắt,nhườngchonhữngchậpBhavanganốitiếp.

Nhưthế,lúcchết,luồngnghiệplựcvẫnluônluôntrôichảy,khôngcómộtđiểmthờigiangiánđoạn.Ngaylúcchếtnhữngchậptưtưởngvẫnliệntụckếtiếpnhưtrongđờisống.

Hiệntượngtử-sanh,chếtvàtáisanh,diễnratứckhắc,dầuởnơinào,cũngnhưlànsóngđiệnphátratrongkhônggianđượcthâunhậntứckhắcvàobộmáythâuthanh.Luồngnghiệplựctrựctiếpchuyểntừcáichếtngayđếntáisanh,khôngtrãiquamộttrạngtháichuyểntiếpnào(antarabhava).PhậtGiáothuầntúykhôngchủtrươngcólinhhồnngườichếttạmtrúởmộtnơinào,chờđếnkhitìmđượcmộtnơithíchhợpđểđầuthai .4

TrongkinhMilindaPanha(Mi-lin-đaVấnĐạo),đứcvuaMilindahỏiĐạiĐứcNagasena:

"KínhbạchĐạiĐức,nếucómộtngườichếtởđâyvàtáisanhvàocảnhTrờiPhạmThiênvàmộtngườikháccũngchếtởđâyvàtáisanhtạiKashmir,ngườinàosanhratrước?

-TâuĐạiVương,cảhaicùngsanhramộtlượt.ĐạiVươngsanhởđâu?

-KínhbạchĐạiĐức,trongmộtlàngnọgọilàKalasi.

-LàngKalasicánhđâybaoxa?

-BạchĐạiĐức,lối200dặm.

-TâuĐạiVương,Kashmircáchđâybaoxa?

-BạchĐạiĐức,lối20dặm.

-BâygiờxinĐạiVươnghãynghĩđếnlàngKalasa.

-BạchĐạiĐứctôiđãnghĩxong.

-VàbâygiờĐạiVươngxinhãynghĩđếnKashmir.

-BạchĐạiĐứctôiđãnghĩxong.

-Trongkhinghĩđếnhainơi,nơinàotưtưởngcủaĐạiVươngđếnmauvànơinàođếnchậm?

-BạchĐạiĐứccảhaiđềubằngnhau.

-Vậy,tậuĐạiVương,cùngmộtthếấy,ngườichếtởđâyvàtáisanhvàocảnhPhạmThiênkhôngchậmhơnngườichếtởđâyvàtáisanhởKashmir.

-KínhbạchĐạiĐức,Ngàibanthêmchoconmộtthídụkhác.

-TâuĐạiVương,nếuhaiconchimđangbaytrêntrờivàcảhaicùngđápmộtlúc.Mộtconđáptrênngọncậycao.Cònconkiathìđáptrênngọncâythấp.TâuĐạiVươngnghĩthếnào,cáibóngcủaconnàorọixuốngđấttrước?

-Cảhaicáibóngđềurọixuốngcùnglúc.Khôngcócáinàorọitrướccáinàorọisau. "

Vấnđềcóthểđượcnêulên:"Tìmđâuluônluôncóminhchâuvàtinhtrùngsẵnsàngđểtiếpnhậnthức-tái-sanh?"

TheoPhậtGiáo,sốchúngsanhvôcùngtận,vôhạnđịnh,vànơitrúngụcủachúngsanhcũngvậy.Bàothaicũngkhôngphảilànơiduynhấtchosựtáisanh.

Quảđịacầuchỉlàmộtđiểmnhỏ,sovớivũtrụbaola,khôngphảilàcảnhgiớiduynhấtcóthểtrúngụ.Vàconngườicũngkhôngphảilàchúngsanhduynhất.

Vậy,tinrằngluônluôncómộtnơithíchứngđểtiếpnhậnthứctáisanhcũngkhôngcógìquáđáng.Nếutatunglêntrờimộthòngạch,hòngạchsẽrơitrởxuống,vàluônluôncómộtđiểmnàotrênmặtđấtsẵnsàngtiếpnhậnhòngạch.

Chúthích:

.Quyển"TheTibetanBookoftheDead"củatácgiảDrW.T.Evans-Wents,cótrìnhbầyđầyđủchitiết↩

5

6

1

2

.TheoPhậtGiáonănglựcvậtchấtdobốnyếutốtạonên:a)Kamma(nghiệp),làhànhđộngthiệnhaybấtthiệntrongquákhứ.b)Utu,làsựbiếnđổivậtchấthayTejo,nguyêntốlửa,cóđặctánhnónghaylạnh,trongTứĐại.c)Citta,gồmtâmvươngvàtâmsở.d)Ahara,sứcdinhdưỡngtrongthựcvật.↩

.XemChương25↩

.DrEvans-WentsviếtrằngtheokinhsáchTâyTạng,cómộttrạngtháichuyểnkiếptừkhichếtđếnlúcđầuthai.Linhhồnngườichếtphảiởtrạngtháiấytrong1,2,3,4,5,6hay7tuầnlễ,chođến49ngày("TheTibetanBookoftheDead",trangXLII-XLIII,58,160,165).QuanniệmnhưvậytráivớigiáolýcủaĐứcPhật(Xem"AManualofAbhidhamma).↩

."Milinda'sQuestions",phần1,tr.127-128.↩

.Trêndãyngânhàcólốimộttriệuhànhtinhtrênấycósựsống--"TheNatureoftheUniverse",FredHoyle,tr.87-89.↩

2

3

4

5

6

Cáigìđitáisanh?(LýVôNgã)

"Khônglàmột,cũngkhôngphảikhác."

ThanhTịnhĐạo

NgoàiDanhvàSắc,phầntâmlinhvàphầnvậtchất,làhaithànhphầncấutạochúngsanh,PhậtGiáokhôngchấpnhậncómộtlinhhồnvĩnhcửuhaymộtbảnngãtrườngtồnmàconngườiđãthọlãnhmộtcáchbíẩn,từmộtnguồngốccũngkhôngkémbíẩn.

Mộtlinhhồnmàtrườngcửutấtnhiênphảibấtbiến,trướccũngnhưsau.Nếulinhhồnmàngườitagiảđịnhlàphầntinhtúycủaconngườilàtrườngtồnvĩnhcửuthìlinhhồnkhôngthểtáisanhhayhoạidiệt,màtakhôngthểgiảithíchvìsao"từlúcsơkhởi,linhhồnnầylạikhácbiệtrấtxavớilinhhồnkia."

Đểchứngminhrằngcónhữnglạcthúvôcùngtậntrênmộtthiênđàngvĩnhcửuvàcảnhkhổđauvôcùngtậndướimộtđịangụctrườngtồn,tứcnhiênphảichủtrươngcómộtlinhhồntrườngcửu.

BertrandRussellviết:

"Taphảinóirằngsựphânbiệtcũkỹgiữalinhhồnvàthểxácđãtiêutannhưmâykhói,bởivìvậtchấtđãmấttínhchấtcứngrắncủathểđặcmàtâmcũngmấttínhchấttinhthầncủanó.Tâmlýhọcvừabắtđầutrởthànhmộtngànhkhoahọc.Trongtìnhtrạnghiệnhữucủatâmlýhọc,sựtintưởngnơimộtcáigìtrườngtồnvĩnhcửukhôngcócáinàođòihỏikhoahọctántrợ" .

Theonhàhọcgiảuyênbác,tácgiảquyển"TheRiddleoftheUniverse":

1

"BiệnchứngThầnLinhHọcchủtrươngcómộtđấngTạoHóathổivàoconngườimộtlinhhồnbấtdiệt(thườngđượcxemlàmộtphầncủaThầnLinh).Đólàmộtcâutruyệnthầnthoại.BiệnchứngVũTrụLuậnchorằng"trậttựluânlýcủathếgian"đòihỏiphảicómộtlinhhồntrườngtồnbấtdiệt.Đólàgiáođiềuvôcăncứ.BiệnchứngChungQuảLuậnchủtrươngrằngdosựtiếntriểnkhôngngừngcủaconngườiđểcảithiệnvậnmạngmình,nhữngkhuyếtđiểmcủalinhhồnphàmtụcphảiđượccảitiếnmãimãitrongđờisốngvàsaukiếpsống.Đólàmộtlốihiểusailầmcủathuyếtsinhvậtđồngnhân(anthropomorphism)chorằngtấtcảnhữngsinhvậtđềucóhànhđộngvàtưtưởngnhưngười.TheobiệnchứngĐạoĐứcLuận,nhữngkhuyếtđiểmvànhữngthamvọngchưađượcthỏamãntrongđờisốngphảiđượcbổkhuyếtvà"đềnbùmộtcáchcôngbìnhvàvĩnhviễn"saukiếpsống.Đóchỉlàmộtđiềumongướccuồngnhiệt.BiệnchứngNhânChủngLuậnchorằngsựtintưởngnơitánhcáchbấtdiệtcủalinhhồncũngnhưsựtintưởngnơimộtđấngTạoHóalàchânlýcốhữutrongtoànthếnhânloại.Đóhiểnnhiênlàmộtsailầm.BiệnchứngBảnThểLuậnchủtrươngrằnglinhhồnlàmộtthựcthểđơngiản,vôhình,vàbấtkhảphân,tấtkhôngthểbịliênquanđếnsựvonghoạidocáichếtgâyra.Điềunầycăncứtrênquanniệmsailạcvềhiệntượngtâmlinh.ĐólàảomộngcủaDuythầnluận.Tấtcảnhữngbiệnchứngkểtrêncũngnhưtấtcảnhữnggiảthuyếttươngtợvềbảnngãđãlâmvàotìnhtrạngnguyngậptrongvòngmườinămnayvàđãbịkhoahọcchỉtríchvàbácbỏhoàntoàn."

Nếukhôngcóchidướihìnhthứclinhhồn,chuyểntừkiếpsốngnầysangkiếpsốngkhácthìcáigìđượctáisanh?

Hỏinhưvậyđươngnhiênlàchấpnhậncómộtcáigìtáisanh.

Cáchđâyvàithếkỷcólậpluận"Cogito,ergosum","tôitưtưởng,tứclàcótôi".Đúngnhưvậy.Tuynhiên,trướctiênphảichứngminhrằngcómộtcái"tôi",đangtưtưởng.

2

ChúngtanóirằngmặttrờimọcởphươngĐôngvàlặnởphươngTây,mặcdầutabiếtrằngthậtsựkhôngphảimặttrờimọclênvàlặnxuốngmàchínhlàquảđịacầuquay.Chúngtacũngphảinhìnnhậnrằngtakhôngthểgõhailầnđúngyvàomộtchỗ,mặcdầubềngoàilànhưvậy.Tấtcảđềubiếnđổirấtnhanhchóng.Khôngthểcóhaikhoảnhkhắcgiốnghệtnhau.

NgườiPhậttửđồngývớiBertrandRussellkhiôngnói:

"Hiểnnhiêncóvàilýdođểchủtrươngrằngcái"Tôi"ngàyhômnayvàcái"Tôi"ngàyhômqualàmột;vàđểlấymộtthídụhiểnnhiênhơnnữa,nếucùngmộtlúc,tôithấymộtngườivànghengườiấynóiắt,cócảmgiácrằngcái"Tôi"đangnghevàcái"Tôi"thấylàmột."

Chođếnnhữngngàygầnđâycáckhoahọcgiacòntìmnơitínhcáchbấtkhảphântánvàbấtkhảdiệtcủanguyêntử.

"Vớiđầyđủlýlẽ,cácnhàvậtlýhọcđãphântánhạtnguyêntửấyratừngloạtnhữngthànhphầnnhỏ.Cũngvìnhữnglýdokhôngkémchánhđáng,cácnhàtâmlýkhámphárằngtâmkhôngphảilàmộtthựcthểđồngnhấtvớicáigìliêntụctrườngtồnmàlàmộtloạtnhữngyếutốkếthợpvớinhautrongnhữngliênquanmậtthiếtnào.Dođó,vấnđềtrườngtồnbấtdiệttrởthànhcâuhỏirằngsaukhithểxáckiachếtthìnhữngyếutốcủatâmvànhữngyếutốcủathâncócòntiếptụcliênquanmậtthiếtvớinhaukhông?"

CũngnhưC.E.M.Joadviếttrongquyển"TheMeaningofLife":

"Vậtchấtđãtanrãdướichínhmắtchúngta.Nókhôngcònởthểđặc,khôngcònbềnvữngtrườngtồn,khôngcònbịnhữngđịnhluậtcưỡngchếquyđịnh,vàquantrọnghơntấtcả,khôngcònđượcbiếtlàgì."

Vậy,hìnhnhưcáiđượcgọilànguyêntử"cóthểbịphântánvàcóthểbịtiêudiệt".Nhữngđiệntửvàdươngtửcấuthànhmộtnguyêntử"cóthểgặpnhauvàtiêudiệtlẫnnhau".Tronglúcấy,sựbềnvữngcủahaithànhphầnđiệntử

3

4

vàdươngtử,chỉtựahồnhưsựvữngbềncủamộtlượnsóng,khôngcógiớihạnchắcchắn,vàluônluônnằmtrongtiếntrìnhbiếnđổiliêntục,cảhaiđềuthayđổihìnhthứcvàvịtrí."

TheoĐứcGiámMụcBerkeley,cáiđượcgọinguyêntửlàmộtgiảtưởngcủasiêuhìnhhọcvàNgàichủtrươngcómộtthựcchấttinhthầngọilàlinhhồn.

Saukhitìmhiểucáihồn,Humeviếtnhưsau:

"Cóvàitriếtgiatưtưởngrằngtrongmỗichậptưtưởngchúngtamậtthiếtýthứccáigọilà"Ta"vàchúngtacảmgiácrằngcái"Ta"cóthật,vàthậtsựtồntại.Cáctriếtgiaấy,ngoàisựhiểnnhiêncủamọiluậnchứng,cũngquảquyếtrằngcái"Ta"hoàntoànkhôngbiếnđổivàkhôngthểphânchia.

"Riêngvềphầntôi,khixâmnhậpmậtthiếtvàocáimàtôigọilà"Tôi"thìluônluôntôivấpphảimộtcảmgiácđặcbiệtnhưnónghaylạnh,sánghaytối,thươnghayghét,vuihoặcbuồn.Tôichưatừngbắtgặpcái"Tôi",ngoàinhữngcảmgiácấy,vàchưahềchiêmnghiệmđượccáigìngoàicảmgiác..."

Bergsonnói:

"Tấtcảmọitâmthứcchỉtồntạitrongthờigiansinhhoạtvàmộttrạngtháitâm,nếukhôngbiếnđổithìkhôngcònlàtrạngtháinữa.Trạngtháitâmlàmộtsựbiếnđổikhôngngừng.Nếusựbiếnđổingưnglàtrạngtháitâmcũngngưng.Trạngtháitâmchẳngqualàsựbiếnđổi."

TheonhàtâmlýhọctrứdanhWatson:

"Chưacóaitừngsờđụngmộtlinhhồn,haynhìnthấylinhhồntrongmộtốngthínghiệm,haybằngcáchgìkhác,đểtiếpxúcvớilinhhồn,nhưđãtừngtiếpxúcvớicácvậtkháctrongphòngthínghiệm.Tuynhiên,ngờvựcsự

5

hiệnhữucủalinhhồnđượccoilàphảntôngiáovàcóthểbịrơiđầu.Chođếnngàynay,ngườicóđịavịưutúcũngkhôngdámnêuvấnđềấylên."

Đềcậpđếnvấnđềlinhhồn,GiáosưJamesviết:

"Chođếnnay,đểgiảithíchnhữngsựkiệnthậtsựcóthểchứngminhđượcvềkinhnghiệmcủathânthìthuyếtlinhhồnlàhoàntoànvôích.Chođếnnaykhôngaicóthểbịcưỡngbáchphảichấpnhậnthuyếtấyvìnhữnglýdokhoahọc.

"CáiTa(dùngnhưmộttúctừ)làsựkếphợpdokinhnghiệm,cấutạovớisựvậtđãđượcbiếtmộtcáchkháchquan.VậycáiTa(thườngdùngnhưmộtchủtừ)biếtđượcsựvậtấykhôngthểlàmộtsựkếthợp.KhôngthểdùngcáiTaấytrongnhữngnhucầutâmlývàxemnónhưmộtthựathểsiêuhìnhkhôngbiếnđổi,mộtlinhhồntrườngtồnbấtbiến.

Cũngnhưkhôngthểxemnónhưmộtnguyênlý,mộtbảnngãsiêuviệtvượtrangoàithờigian.Cái"Ta"chỉlàmộttưtưởngbiếnđổitừngchập.Khôngmộttưtưởngnàogiốngchậptưtưởngtrướckếđó,nhưngluônluônthuậnưngtheochậptưtưởngtrướcđểcùngchunghợplạithànhmộttưtưởngriêngbiệt."

VàgiáosưJameskếtluậnđoạnsáchthíchthúvềlinhhồnnhưsau:"Chínhcáitưtưởnglàngườitưtưởng"

VàđólàdưâmcủanhữnglờimàĐứcPhậtđãdạytừhơn2500trước,trongvùngthunglũngsôngHằng(Ganges).

PhậtGiáodạymộtthứtâmlýhọctrongđókhôngcólinhhồn.PhậtGiáochủtrươngrằngchúngtalàsựcấuhợpcủahaithànhphầnDanhvàSắc(nama-rupa),phầntâmlinhvàphầnvậtchất,vàhaithànhphầnnầyởtrongtrạngtháiluônluônbiếnđổinhưmộtdòngsuốitrườnglưubấttức.

6

7

Từngànxưa,nhữngnhàhiềntriếtẤnĐộcũngcótinmộtnguyêntửbấtkhảphântángọilàParamanu.Theoquanniệmthờibấygiờ,36ParamanuhợpthànhmộtAnu;36AnuhợpthànhmộtTajjari;36TajjarihợpthànhmộtRatharenu.Mộthạtbụirấtnhỏmàtathấyvởnvơtronglànánhsáng,gọilàRatharenu.Vậy,nếuchiahộtbụikialàm46.656phầnthìParamanulàmộtphầnnhỏấy(1/46.656).

TheoquanniệmthờibấygiờthìParamanulàđơnvịvitếnhấtcủavậtchất,khôngthểphânchiađượcnữa.

Vớinhãnquangsiêuphàm,ĐứcPhậtphântáchParamanuvàtuyênbốrằngParamanugồmcónhữngnănglựctươngquangọilàParamattha,haylàthànhphầnchánhyếucủavậtchất.

NhữngParamatthaấylàĐất(Pathavi),Nước(Apo),Lửa(Tejo),vàGió(Vayo),gọilàTứĐại.

Đất(Pathavi)làthànhphầncóđặctínhduỗira,thểchấtcủaphầnvậtchất.Nếukhôngcóthànhphầnđất(Pathavi),thìmộtvậtthểkhôngthểchiếmkhônggian.Haitánhcáchtươngđối,cứngvàmềm,làđiềukiệncủathànhphầnấy.

Nước(Apo)làthànhphầncóđặctínhlàmdínhliềnlại.Dongũquan,tacóthểtiếpxúcvớithànhphầnĐất(Pathavi),nhưngkhôngthểdùngmắt,tai,mũi,lưỡivàthânđểtiếpxúcvớithànhphầnNước(Apo)trongvậtchất.Chínhthànhphầnnầylàmchonhữngphântửrờirạccủavậtthểdínhliềnlạivàchotaýniệmhìnhthể.KhimộtvậtởthểđặcchảyrathìthànhphầnNước(Apo)trongchấtlỏngấytrởnêntrộihơn.Khimộtvậtởthểđặcbịphântánthànhbụi,trongmỗihộtbụitíticũngcóchứathànhphầnNước.HaiParamattha,Đất(Pathavi)vàNước(Apo),trongvậtchấtliênquanvớinhauthậtlàmậtthiết.KhithànhphầnNước(Apo),cóđặctánhlàmdínhliền,tiêutan,thìthànhphầnĐất(Pathavi),cóđặctínhduỗiracũngkhôngcòn.

Lửa(Tejo)làthànhphầnnóngtrongvậtchất.LạnhcũnglàmộthìnhthứccủaLửa(Tejo).CảnónglẫnlạnhđềunằmtrongthànhphầnLửa(Tejo)củavậtchấtvàcảhaiđềucónănglựclàmchovậtchấttrởnênchínmùi,haynóicáchkháctạosinhlựcchovậtchất.VậtchấtđượctồntạihaybịhưhoạiđềudothànhphầnLửa.TráivớibathànhphầnkháctrongTứĐại,Lửa(Tejo),cũnggọilàUtu,cónănglựclàmchovậtchấttựmìnhhồisinh.

Gió(Vayo)làthànhphầndiđộng.ChínhthànhphầnGió(Vayo)trongvậtchấttạonênsựvậnchuyểnvàđượcxemlànănglựclàmphátsanhhơinóng.

Sựdiđộngvànhiệtlựctrongphạmvivậtchấtcũngtươngđươngnhưtâmvànghiệptrongphạmvitinhthần.

TứĐại,Đất-Nước-Lửa-Gió,lànhữngđơnvịcănbảncủavậtchất,luônluônphalẫnvớibốnchuyểnhóalàmàusắc(vanna),hương(gandha),vị(rasa),vàbảnchấtdinhdưỡng(oja).

TứĐạivàbốnchuyểnhóaluônluôndínhliềnnhauvàliênquanvớinhaurấtmậtthiết.Nhưngtrongmộtloạivậtchất,thànhphầnnầycóthểtrộihơnthànhphầnkhác.Thídụnhưtrongđất,thànhphầnĐất(Pathavi)trộihơnbathànhphầnkia.TrongnướcthìthànhphầnNước(Apo)trôihơn.TronglửathìthànhphầnLửa(Teio)vàtrongkhôngkhíthìthànhphầnGió(Vajo)trộihơn.

Nhưvậy,vậtchấtgồmcónhữngnănglựcvànhữngđặctínhtrongtrạngtháiliêntụcbiếnđổi,luônluôntrôichảynhưmộtdòngsuối.TheoPhậtGiáovậtchấtchỉtồntạitrongthờigianbằng17lầnmộtchậptưtưởng.

Tâm,thànhphầnquantrọnghơntrongguồngmáyphứctạpcủaconngườigồmcó52trạngtháitâm(tâmsở)luônluônbiếnđổi.Thọ(vedana),haycảmgiác,làmột.Tưởng(sanna),haytrigiác,làmộttâmsởkhác.50tâmsởcòn

8

lạigọichunglàHành(samkhara),haylànhữngsinhhoạtcótácýcủatâm.Trong52trạngtháitâm,haytâmnsở,tácý(cetana),hay"ýmuốnlàm"làquantrọngnhất.Tấtcảtâmsởđềuphátsanhtrongthức(vinnana),hayTâm.

TheotriếthọcPhậtGiáo,khôngcómộtkhoảnhkhắcnàomàtâmcóthểtrốngrỗng,nghĩalàkhônglúcnàokhôngcómộtloạitâmduyêntheomộtđốitượngvậtchấthaytinhthần.Thờigiantồntạicủamộtloạitâmnhưvậtgọilàchậptưtưởng.Khimộtchậptưtưởngdiệt,tứckhắccómộtchậpmớiphátsanh.Nhưvậy,nhữngchậptưtưởngliêntụcnốitiếp,vàthờigiantồntạicủamộtchậptưtưởngthậtngắn,khómàquanniệmđược.

Mỗichậptưtưởnggồmbagiaiđoạn(khana):Sanh(uppada),Trụ(thiti),vàDiệt(bhanga).

Ngaykhimộttưtưởngvừaquagiaiđoạndiệt(bhanga),tứckhắcgiaiđoạnsanh(uppada)củachậptưtưởngkếkhởilên.Trongtiếntrìnhluônluônbiếnđổicủađờisống,mỗichậptưtưởngkhidiệt,chuyểntấtcảnănglựcvàtấtcảnhữngcảmgiácthâunhậnchochậptưtưởngkếtiếp.Mỗichậptưtưởngmớigồmnhữngtiềmnăngdochậptưtưởngtrướctraolạivàthêmvàođócòncócàigìkhácnữa.Nhưvậycósựluânlưukhôngngừngcủatâm.Luồngtâmnhưmộtdòngsuốiluônluôntrôichảy.Chậptưtưởngmớikhônghoàntoàngiốngchậptưtưởngtrướcbởivìthànhphầncấutạođãđổimới,màcũngkhôngtuyệtđốilàkhácbởivìcảhaicùngnằmtrongmộtluồngsống,mộtdòngđời.Khôngcóchúngsanhđồngnhấtnhưngcósựđồngnhấttrongtiếntrìnhđờisốngcủachúngsanh.

Khôngnênnhậnđịnhrằngtâmlàmộtchuỗidàinhữngchậptưtưởngriêngbiệt,kếtiếpnốiliềnvớinhau,nhưmộtsợidâyxích,haymộtđoànnhữngtoaxelửanốiliền.Tráilại,"nóliêntụctrôichảynhưmộtdòngsông,luônluôn

tiếpnhậndồidàonhữngthànhphầnmới,từnhữngchilưungũquanvàluônluôncungcấpchothếgianchungquanhnhữngtưtưởngmớithâunhậptrênđườngđời ".

Trongchuỗidàinhữngtrạngtháitâm,cósựkềnhaunốitiếpmàkhôngcótrạngtháichậpchồngcáinầytrêncáikianhưcóngườilầmtưởng.Khôngcóchậptưtưởngđãquamàcòntrởlại.Khôngcóchậptưtưởnghoàntoàngiốnghệtchậpqua.Nhữngtrạngtháiấyluônluônbiếnđổi,khôngthểtồntạitronghaikhoảnhkhắckếtiếp.Hạngphàmnhâncònlúngtúngtrongảomộng,lầmnhậnsựliêntụcgiảmạobênngoàiấylàcáigìvữngbền,vĩnhviễn,khôngđổithay,vàcònđixađếnđổiđưamộtlinhhồntrườngtồnbấtbiến(giảđịnhlàngườivừahànhđộngvừaquansáthànhđộng)vàotrongcáitâmluônluônbiếnđổi.

Bốnloạihiệntượngtâmlinh,hợpvớimộthiệntượngvậtlý,tạonênNgũUẩn(pancakkhandha),sựkếthợpvôcùngphứctạpcủanămthànhphầncấutạomộtchúngsanh.

Mỗicánhânlàsựphốihợpcủanămuẩnấy.

Nhìnrađạidươngtathấymộtbiểnnướcbaola,nhữngthànhphầnbénhỏtrongbiểncảlàsựkếthợpcủanhiềugiọtnướcliti.Trênbờbiển,cátnhiềuvôsốkể,nhưngtachỉthấymộtthảmcáttrãidàitrênbãi.Nhữnglượnsóngkếtiếpnhôlênrồitanratrênmặtcát,nhưngmộtcáchchínhxác,khôngcómộtlượnsóngđồngnhất,bấtbiến,từđáysâucủabiểncảnhôlênđểrồitanmấtsựđồngnhấtấytrênbãicát.

Xemxi-nê,tathấycảnhvậtdiđộngtrênmànảnh,nhưngthựcrachỉcónhữnghìnhảnhriêngbiệt,liêntụctiếpdiễntheomộttốcđộnàovàchotacảmgiácđangnhìnmộthoạtcảnhliêntục.

9

Takhôngthểnóihươnghoatỏaratừtaihoa,nhụyhoa,haytừsắcmàucủahoa,nhưngmùithơmlàcủahoa.

Cùngmộtthếấymỗicánhânlàsựkếthợpcủanămuẩn.

Toànthểtiếntrìnhcủanhữnghiệntượngtâm-vật-lýấyluônluôntrởthànhrồitanbiến,sanhrồidiệt.ĐôikhiĐứcPhậtdùngdanhtừthôngthườngmàgọitiếntrìnhấylà"Ta"hayatta.Tuynhiên,đóchỉlàmộttiếntrìnhluônluônbiếnđổichớkhôngphảilàmộtthựcthểtrườngtồnbấtbiến.

PhậtGiáokhônghoàntoànphủnhậnsựhiệnhữucủamộtcátínhtheonghĩathôngthườngcủanó.PhậtGiáochỉphủnhận-trongđịnhnghĩacùngtột(ParamathaSaccena,Chânđế)-mộtchúngsanhbấtbiến,mộtthựcthểvĩnhcửu,chớkhôngphủnhậncósựliêntụctrongtiếntrình.

DanhtừtriếthọcPhậtGiáogọimộtcánhânlàSantati,mộtsựtrôichảy,mộttriềulưu,haysựliêntục.Dòngtriềulưubấttứchaysựliêntụckhôngngừngấycủahiệntượngtâm-vật-lý-donghiệplựctạođiềukiện-đãbắtnguồntừquákhứxaxôimàtakhôngthểquanniệm,vàsẽcònliêntụcdiễntiếntrongtươnglaivôtận,ngoạitrừtrườnghợptaápdụngBátChánhĐạomộtcáchđầyđủvàđúngmức.

Chínhdòngtriềulưuliêntụccủahiệntượngtâm-vật-lýấtlàcáimàcáchệthốngtínngưỡngkhácgọilàcái"Ta"vĩnhcửuhaycái"linhhồn"trườngtồn.

Nếukhôngcólinhhồn,coinhưmộtthựcthểđơnthuần,khôngbiếnđổi,thìcáigìtáisanh?

TheoPhậtGiáo,sanhlàsựkếthợpcủanhữnguẩn(khandas)haynhóm,hợpthể(khandhanampatubhavo).

Cũngnhưsựtáisanhcủamộttrạngtháivậtchấtphảidotrạngtháitrướclàmnguyênnhânvàtạođiềukiện,nhữnghiệntượngtâm-vật-lýnầycũngpháthiệndonhữngnguyênnhântừtrướckhisanhlàmđiềukiện.Tiếntrìnhbiếnđổihiệntạilàkếtquảcủalòngkhaokháthammuốnduyêntheosựbiếnđổitrongmộtkiếpsốngtrước,vàbảnnănghammuốntựnhiêntronghiệntạisẽtạođiềukiệnchosựtáisanhsắpđến.Trongmộtkiếpsống,tiếntrìnhcủađờisốngcóthểdiễntiếnmàkhôngcầncómộtthựcthểtrườngtồndichuyểntừchậptưtưởngnầysangchậptưtưởngkế,thìmộtloạttiếntrìnhcũngcóthểđặctínhmàkhôngcầncómộtcáigìkhácchuyểntừkiếpnầysangkiếpkhác.

ThuyếttáisanhcủaPhậtGiáokhôngphảithuyếtchuyểnsinhlinhhồn,hiểunhưcósựdichuyểncủamộtlinhhồntừthânxácnầyđếncơthểvậtchấtkhác.TrongsáchvuaMilindaVấnĐạo(MilindaPanha)vàThanhTịnhĐạo(VisuddhiMagga),ĐạiĐứcNagasenavàĐạiĐứcBuddhagosađãdùngnhiềutruyệnngụngônđểgiúptalãnhhộidễdàngđịnhluậttáisanhcủaPhậtGiáo.

Câutruyệnmồilửarấtlàrõràng.Đờisốngxemnhưmộtngọnlửa,vàhiệntượngtáisanhnhưsựmồilửatừcâyđènnầysangcâyđènkhác.Ngọnlửacủađờisốngliêntụctiếpdiễn,mặcdầucósựgiánđoạnbộclộrabênngoàimàtagọilàcáichết.

VuaMilindahỏiĐạiĐứcNagasena:

"KínhbạchĐạiĐức,phảichăngcósựtáisanhmàkhôngcógìchuyểnsinhthânnầyđếnxácthânkhác?"

-Đúngnhưvậy,sựtáisanhdiễntiếnkhôngcầncócáigìchuyểnsinhthânnầyđếnthểxáckhác?"

-XinNgàibanchomộtthídụ.

-TâuĐạiVương,thídụngườinọdùnglửacủacâyđènnầyđểmồicâyđènkia.Cóphảingọnlửacâyđènnầychuyểnsangcâyđènkiakhông?

-KínhbạchNgài,khôngphảivậy.

-Đúngthế,tâuĐạiVương,táisanhdiễntiếnkhôngcầncósựdichuyểncủamộtcáigìtừnơinầyđếnnơikhác.

-KínhbạchĐạiĐức,xinNgàibanchomộtthídụkhác.

-TâuĐạiVương,Ngàicònnhớkhông,thửanhỏđihọc,ôngthầydạylàmthơđọcchoNgàinghevàivầnthơđểNgàiđọctheođếnthuộclòng.

-BạchNgài,cónhưvậy.

-Vậy,tâuĐạiVương,cóphảilờithơchuyểntừôngthầysangtrínhớcủaĐạiVươngkhông?

-BạchNgài,không.

-Cùngmộtthếấy,tâuĐạiVương,hiệntượngtáisanhdiễntiếnmàkhôngcầncócáigìchuyểntừchổnầysangquanơikhác.

VàĐứcvuaMilindahỏitiếp:

-KínhBạchĐạiĐức,vậythìcáigìtiếpnốitừkiếpnầysangkiếpkhác?

-TâuĐạiVương,chínhDanhvàSắc,phầntâmlinhvàphầnvậtchất,cũngđượcsanhratrongkiếpsốngkế.

-Cóphảicũngtâmvàthểxáctrướcđượcdichuyểnđếnvàsanhtrởlạitrongkiếpsốngsaukhông?

-TâuĐạiVương,khôngphảichínhtâmvàthểxáctrongkiếptrướcđượcđượcsanhtrởlạitrongkiếpsốngnầy.Tuynhiên,DanhvàSắcởkiếptrướcđãhànhđộng,gâynhân,tạonghiệp-thiệnhayác-vàtùythuộcnơinghiệp

ấy,tâmvàthểxácđượcsanhratrongkiếpnầy.

-KínhbạchĐạiĐức,nếukhôngphảichínhtâmvàthântrướcđượcsanhtrởlạitrongkiếpkếthìtacóthểtránhkhỏiquảbáocủanhữnghànhđộngbấtthiệnkhông?

-Nếukhôngcósựtáisanhthìtakhôngcòntrảquảcủanhữnghànhđộngbấtthiện,nhưngtâuĐạiVương,tađãtáisanhtrongmộtkiếpsốngkhácthìtứcnhiênphảicònchịuhậuquảcủanhữnghànhđộngquákhứ.

-KínhthỉnhĐạiĐứcchomộtthídụ.

-TâuĐạiVương,cũngnhưngườinọbẻtráixoàicủamộtngườikhác,bịchủbắt,nạpchovuavàthưa:"TâuĐạiVương,ngườinầyđãlấycủatôimộttráixoài",vàngườinọtrảlời:"TâuĐạiVương,tôikhôngcólấytráixoàicủaôngấy.Tráixoàimàtôibẻkhôngphảilàtráimàôngấyđãtrồngracâyxoài.Nhưvậytôikhôngđángbịtrừngphạt."Vậy,TâuĐạiVương,ngườilấytráixoàicóđángbịphạtkhông?

-KínhbạchĐạiĐức,dĩnhiênngườiấyđángtội.

-Vìlẽgì?

-BạchNgài,dầucóviệnlẽnàođểchạytôi,ngườiấycũngđángbịphạtvìtràixoàimàngườiấybẻlàdoxoàicủaôngkiatrồngracây.

-Cùngmộtthếấy,TâuĐạiVương,vớitâmvàthânnầytalàmmộtđiềugì-thiệnhayác-vàdohànhđộngấy,mộttâmvàthânkhácđượcsanhratrongkiếpmới.Như,vậy,takhôngtránhkhỏisựràngbuộccủanghiệpquákhứ.

ĐạiĐứcBuddhaghosagiảithíchđiểmphứctạpnầybằngnhữngthídụnhưtiếngdội,ánhsáng,condấuvàsựphảnchiếucủamặtgương.

10

Mộtvănhàohiệnđạicũnggiảithíchtiếntrìnhtử-sanhấybằngmộtloạtnhữngquảbida.

"Thídụnhư,nếumộtquảbidalănđếnđụngmộtquảkhácđangởyênmộtchổ,thìquảlăntớingưnglạivàquảbịđụnglạilăn.Khôngphảiquảbanhlănchuyểnsangquảbanhbịđụng.Nóvẫncònnằmlạiphíasau,nóchết.Nhưngtakhôngthểphủnhậnrằngchínhsựdichuyểncủanó,sứcxungkíchcủanó,cáikếtquảdĩnhiên,haycáinghiệplựccủaquảbanhtrướcpháthiệntrongquảbanhkế,chớkhôngphảimộtchuyểnđộngmớikhácđượctạora."

Cùngmộtlốiấy-đểdùngnhữngdanhtừthôngthường-xácthânchết,vànghiệplựctáisanhtrongmộtcơthểkhácmàkhôngcầncócáigìdichuyểntừkiếpsốngnầysangkiếpkhác.Chúngsanhmớiđượcsanhra,khôngthểhoàntoànlàmột,nhưngcũngkhôngtuyệtđốikháchẳnvớichúngsanhvừachết,bởivìcảhaicùngnằmtrongmộtluồngnghiệp.chỉcósựliêntụccủadòngđời,triềnmiênthayđổi,tiếpdiễntrongmộtthểxácmới,bấtdibấtdịch,chuyểnsangtừthểxácnầysangthânkhác.

Chúthích:

.ReligionandScience,trang132.↩

.BertrandRussell,TheRiddleoftheUniverse,trang166.↩

.ReligionandScience,trang132.↩

.ReligionandScience,trang166.↩

.WilliamJames,PrinciplesofPsychology,trang351.↩

.Watson,Behaviourism,trang4.↩

.PrinciplesofPsychology,trang215.↩

11

1

2

3

4

5

6

7

8

.Theocácnhàchúgiảikinhđiển,nếuchiathờigiancủamộtcáinhoángralàmmộttriệuphầnthìthờigiancủamộtchậptưtưởngcònngắnhơnlàmộtphầntriệucủathờigianmộtcáinhoáng.↩

.XemCompendiumofPhilosophy-Introduction,trang12.↩

.XemWarren,BudhisminTranslations,trang234-235.↩

.Xemsách"BuddhaandtheGospelofBudhism",trang106,củatácgiảDr.AnandaCoomasvami.↩

8

9

10

11

Tráchnhiệmtinhthần

Chínhtalàmchotaônhiễm,Chínhtalàmchotatrongsạch.

KinhPhápCú

Cóphảichínhngườihànhđộng(tạonghiệp)gặtquảtrongkiếptươnglai?

Nóimộtcáchtuyệtđốirằngchínhngườigieonhânsẽgặtquảlàmộtcựcđoan,mànóirằngngườigieonhânvàngườigặtquảlàhaingườihoàntoànkhácbiệtlàrơivàomộtcựcđoankhác.Tránhhaicựcđoantrên,ĐứcPhậttruyềndạymộtGiáoPháp"TrungĐạo"căncứtrênlýNhânQuả:

"Khôngtuyệtđốilàmộtngười,cũngkhôngphảilàhaingườihoàntoànkhácbiệt"(Nacaso,nacaanno),ĐạiđứcBudhhaghosaviếtnhưvậytrongsáchThanhTịnhĐạo(VisuddhiMagga).Sựbiếnthểcủaloàitằmcóthểlàmộtthídụ.Khởiđầulàmộtcáitrứng.Trứngnởratằm.Tằmthànhnhộng,nhộngthànhbướmvàbướmđẻtrứng.

Trongtrườnghợpnầy,sựbiếnthểdiễntiếntrongmộtkiếpsống.Vàtrongmộtkiếpsống,bướmkhôngtuyệtđốigiốngtằm,màcũngkhônghoàntoànkhác.Chỉcómộtluồngsống,mộtdiễntiếncủađờisống,haymộtsựliêntục.

Đểgiảithíchđiểmnầy,ĐạiđứcNagasenadùngthídụngọnđèndầuthấptrongđêmtối.Ánhsángcủangọnđènlúcđầukhôngtuyệtđốigiốnghệtánhsangcủanólúcvềkhuya.Tuynhiên,ánhsánglúcđầuhômvàlúckhuyavẫntùythuộcnơicâyđèn.Trườnghợpnầycũngvậy,trongánhsángcómộtsựliêntục.Mỗigiaiđoạntrongsựliêntụcấytùythuộcnơigiaiđoạntrướckếđó.

1

Nếukhôngcómộtlinhhồntrườngcửu,cóthểcótráchnhiệmtinhthầnkhông?

Cóthểcó,bởivìcósựliêntục,haynóicáchkhác,cósựgiốngnhautrongtiếntrìnhbiếnđổi.

Mộtembétrởnênmộtngườitrưởngthành.Ngườikiakhônghoàntoànlàembé,bởivìcáctếbàotrongthânthểngườiấyđãhoàntoànđổimới,tuynhiênngườikiavàembécũngkhôngphảituyệtđốilàhaingười,bởivìcảhaichỉlàhaigiaiđoạnkhácnhautrongtiếntrìnhcủamộtđờisống.Mặcdầuvậy,cánhânngườikiaphảichịutráchnhiệmvềtấtcảnhữnghànhđộngcủaembé.Dầutiếntrìnhcủađờisốngchấmdứtởmộtnơivàbiểuhiệnlạiởmộtnơikhác,haytiếntrìnhấydiễntiếptrongmộtkiếpsống,yếutốchánhvẫnlàsựliêntục.ThídụnhưngườikialàôngAtrongkiếpsốngtrướcvàôngBtrongkiếpnầy.VớicáichếtcủaôngA,hiệntượngvậtchấtvàtinhthầndođónghiệplựcbiểuhiệnđãtiêutan.VớicáisanhcủaôngBmộtmôivậtmớixuấtkhởi.Hìnhthểbềngoàituycóbiếnđổi,nhưngluồngtâmtrôichảyliêntục(cittasantati),khôngbịcáichếtlàmgiánđoạn,vẫntiếptụcdiễntiến,vàmangtheotấtcảcảmgiácdongũquanđãthâunhận.

Mộtcáchmặcước,tatựhỏiphảichăngôngBbịbắtbuộcphảichịutráchnhiệmvềhànhvicủaôngAởkiếptrước?

Vàingườicũngcóthểphảnđối,chorằngôngBkhôngnhớgìvềhànhđộngcủaôngAhết,saolạiphảichịutráchnhiệmcủavềhànhvicủaôngA?

Tuynhiên,trạngtháigiốnghệtnhaucũngnhưtrínhớcóphảilàyếutốchánhyếutrongvấnđềtráchnhiệmtinhthầnkhông?Thídụnhưngườikiacốýgiếtchếtmộtngườivàsauđómấttrí,khôngcònnhớgìđếnchuyệnấyhết.Ngườiấycóchịutráchnhiệmvềhànhđộngsátnhânhaykhông?Sựmấttrínhớkhônggiúpchongườikiatránhkhỏitráchnhiệmcủahànhđộngcốý

sátnhân.Talạihỏi:"Hìnhphạtmộtngườiđãmấttrínhớthìcóíchgì?Ngườiấykhôngcònnhớrằngmìnhchịuhìnhphạtnầyvìđãphạmtộikia.Vậyđâulàcônglý?"

NgườiPhậttửtintưởngnơilýnhânquả,côngbìnhvàhợplý,báoứngmộtcáchtựnhiên,kháchquan,tựđộng.LýnhânquảcăncứtrênNhânvàQuả.Takhôngthểcoiđólàmộthìnhthứcthưởnghayphạt.Nếungườikialàmmộtchuyệngìtronglúcngủ,chẳnghạnnhưtronglúcđangngủmàđứngdậyđirangoàihànhlang,rồiđitrênlancan.Tứcnhiênlàôngtasẽtéxuốngđườngvàtrongnhữngtrườnghợptươngtợ,cóthểgãytayhaygãychân.Khinằmtrêngiườngbệnh,ôngkhôngcònnhớgìđếnsựđitrênlancan,vừađivừangủ,nhưngdĩnhiên,ôngphảibiếthậuquảcủaviệclàmấy.

Sựkiệnôngkhôngcònnhớgìđếnhànhđộngtrướckhôngthayđổimộttínàohậuquảcủahànhđộngấy.Cánhtaygãy,haymộtcáichânquè,làmchoôngđauđớnvôcùng.VìlẽấyngườiPhậttửcốgắngkhôngđitrênlancanhaymộtnơinguyhiểmnàokhác,tronglúcngủhaylúcthức,đểtránhviệclàmtổnthươngchochínhmìnhhaygâythươngtíchchongườikhácởdướiđấtnếutatévàongười.

SựquênmấtdĩvãngcủamìnhkhônggâytrởngạinàochosựnhậnđịnhkhônngoanvềlốibáoứngcủađịnhluậtNghiệpBáo.Chínhnhờsựhiểubiếtlýnhânquả,đãgieonhânthìphảigặtquả,lúcnàocũngtrongvòngluânhồi,màngườiPhậttửcốgắngtudưỡngtâmtánhmình.

Chúthích:

.Xem"TheQuestionsofMilinda",phần1,trang111;vàDrDahike,"BudhismandScience",trang64.↩

1

NghiệpchuyểnlênvàNghiệpchuyểnxuống

ChúngsanhlêncaohayxuốngthấplàdonơiNghiệp.

TrungAHàm

Nghiệplựccóthểđưaxuốngđượckhông?Nóicáchkhác,ngườitacóthểtáisanhvàocảnhthúkhông?

CâutrảlờicủangườiPhậttửcóthểkhôngđượctấtcảmọingườichấpnhận,vìPhậtGiáoxácnhậnrằngsựkiệnấycóthểxảyra.

Hìnhthểvậtchấtmàxuyênquađósựliêntụccủađờisốngđượccụthểhóachỉlànhữngbiểuhiệnhữuhìnhvànhấtthờicủanghiệplực.Thânhiệntạikhôngphảilàcáibiếnthểcủaxácquákhứmàlàkếnghiệp,làcáihìnhthểkhácbiệt,tiếpnốihìnhthểquákhứ.Cảhainốiliềnnhautrongmộtdòngnghiệplực.

Mộtluồngđiệncóthểbiểnhiệnkếtiếpdướihìnhthứcánhsáng,rồihơinóng,haysựdiđộng.Khôngphảiánhsángtrởthànhhơinóng,hayhơinóngtrởthànhsựdiđộng.Cùngmộtlốiấy,nghiệplựccóthểbiểnhiệndướihìnhthứcmộtvịTrời,mộtngười,mộtconthú,haymộthạngchúngsanhkhác.Cáchìnhthểvậtchấtấykhôngliênhệvớinhau.Chínhcáinghiệptạonênbảnchấthìnhthểấy.Bảnchấtcủahìnhthểvậtlýnhưthếnàotùyhànhđộngcủatatrongquákhứ,vàhànhđộngnầytùythuộcnơitrìnhđộtiếnhaythoáihóacủata.

Thayvìnóirằngngườitrởthànhthúhaythúthànhngười,đúnghơntaphảinóirằngcáinghiệplựcđãbiểuhiệntronghìnhthểngườicóthểbiểuhiệntronghìnhthểthú.

Trênbướcphiêulưutrongvòngluânhồi-đểdùngnhữngngôntừquyước-chúngtathâuthậpnhiềukinhnghiệm,đãthọnhiềucảmgiácvàthuhoạchmộtsốđặctính,tưtưởng,lờinói,việclàmcủachúngtachắcchắnđãđượcghinhậntrongtâm,nhưmựcđenđãghitrêngiấytrắng,khônggìlàmphailợt.Bẩmtánhriêngmàchúngtađãcấutạotrongnhữngkiếpsốngliêntục-dầutrongcảnhngười,Trời,thúhayngạquỷ-vẫnluônluônngủngầmbêntrongta,vàngàynàomàchúngtachưathànhtựuthánhĐạovàthánhQuả,ngàynàomàchúngtacònlàphàmnhân,thìnhữngbẩmtánhấy,trongmộtlúcbấtngờ,cóthểphátlộvớimộtsứcmạnhphithườngvàtiếtlộchotabiếtkhuynhhướngcủadòngnghiệpcòntiềmtàngbêntrongta.

Mộtngườihiềnlươnghọcrộng,tánhtìnhcaothượng,mựcthước,bỗngnhiênchìmđắmsaymệtrongvòngtrụylạc.Taisaongườinhưthếlạicóthểlàmchuyệntồitệnhưvậy?Aicóthểngờngườicaothượngnhưthếmàhànhđộngxấuxahènhạnhưvậy!

Trongsựđổitánhbấtngờ,hànhđộnglỗilầmcủangườikiakhôngcóchilàlạ.Đóchínhlàsựnổilêntrênbềmặtcáibẩmtánhthầmkínphứctạpngủngầm.Vìlẽấy,nhữngngườirấtcaothượnglắmkhicũngbịquyếnrũlàmnhữngchuyệnmàkhôngaicóthểngờ.

ThídụnhưtrườnghợpcủaDevadatta(ĐềBàĐạtĐa).Sanhralàmộthoàngtửcaoquý,trưởngthànhtronggiớiluậtcủahàngxuấtgiacaothượng,đãđạtđượcphépthầnthông,màcònbịlòngganhtỵchiphối.Vìganhtỵlàbẩmtánhtiềmtàngtrongdòngnghiệpcủaông,nhiềulầnmưutoanámhạivịtônsưcủamìnhlàĐứcPhật.

Đólàbảnchấtphứctạpcủaconngười.Cáiquákhứvừaquachưahẳnlàđủđểchotabiếthoàncảnhvịlaisắpđến.Chúngtatạonghiệpmớitrongtừngkhoảnhkhắc,từngchậptưtưởng.Theomộtlốihiểu,cáiTatronghiệntạiquảthậtlàkếtquảcủacáiTatrongquákhứ;vàcáiTatrongtươnglaisẽlà

kếtquảcủacáiTatronghiệntại.Nhưnghiểumộtlốikhác,chúngtakhônghoàntoànlàkếtquảcủacáiTatrongquákhứvàtrongtươnglaicũngsẽkhôngtuyệtđốilàhậuquảcủacáiTatronghiệntại.Ngườikiahômqualàkẻsátnhân,hômnaycóthểcómộtđờisốngthanhcaotrongsạch,ngàymaicóthểphạmnhữngtộilỗitàytrời.

Tacóthểtựxétđoántamộtcáchchắcchắnvàkhôngsợlầmlạctrongcáihiệntạivĩnhcửunầy.Hiệngiờtađanggieogiốngchotươnglai.Tronggiờphúthiệntạinầytacóthểđóngvaitròcủangườithôlỗ,tànbạovàtạođịangụcchochínhta,haytráilạivaitròcủamộtđấngsiêunhânvàtạothiênđàngchota.Mỗichậptưtưởngtronghiệntạitạođiềukiệnchochậptưtưởngkếđóphátsanh.TheotriếthọcPhậtGiáo,hiệntượngtáisanhsắpđếndotiếntrìnhtưtưởngcuốicùngcủakiếpsốngvừaquatạonên.Trongmộtkiếp,mỗichậptưtưởngvừaquađểlạitấtcảtiềmnăngchochậptưtưởngsắpđếnthìtronghiệntượngsanhtử,chếtvàtáisanh,cũngvậy.Chậptưtưởngcuốicùngcủakiếpsốngvừaqua,khichấmdứt,chuyểnlạitấtcảbảnchấtvàđặctínhđãthâuthậpchochậptưtưởngnốitiếp,tứcchậptưtưởngđầutiêncủakiếptáisanhkếđógọilà"patisandhivinnana",Thức-tái-sanh.

Bâygiờ,nếulúclâmchungngườikiađamgômấpmộtướcvọngthấphènhaycómộttưtưởnghoặcmộthànhđộngtươngxứngvớiloàithú,thìnghiệpxấusẽtạođiềukiệnđưangườiấytáisanhvàocảnhgiớithú.Cáinghiệplựcđãbiểuhiệndướihìnhthứcngườisẽbiểuhiệndướihìnhthứcmộtconthú.Nhưvậykhôngcónghĩalàtấtcảnhữngnghiệptốtđãtạotrongquákhứđềumất.Nghiệptốtấyvẫncòntiềmtàngvàchờcơhộithuậntiệnđểlộxuất.Trongtrườnghợpkểtrên,saukhichết,thúcóthểnhờnghiệptốtquákhứ,táisanhtrởlạicảnhngười.

Tiếntrìnhtưtưởngcuốicùngkhônghẳnphảitùythuộcnơihợpthànhlựccủacáchànhđộngtrongđờisống.Theothôngthường,mộtngườitốtthìtáisanhtrongcảnhtốt,ngườixấutrongcảnhxấu.Tuynhiên,trongvàitrường

hợpđặcbiệt,chuyệnbấtngờcóthểxảyra.

ThídụnhưhoànghậuMallika ,đãsốngđờihiềnlươngđạođức,nhưngvìlúclâmchungđãnảyramộttưtưởngkhônglànhnênphảitáisanhvàocảnhkhổ.Tuynhiên,nhờnghiệptốtmạnh,bàchỉsốngtrongcảnhkhổvàingàythôi.

Tatựhỏi:"Cóthểbiệngiảiđiềunầykhông?"

Nếuvìmộtsựkhiêukhíchnào,chàngkiavốnhiềnlươngđạođứclạilỡtaygiếtngười,tứcnhiênchàngấyphảimangtộisátnhân.Nhữnghànhđộngtốtcủangườiấytrongquákhứchắcchắnsẽtrổsanhquảlành,nhưngnghiệpácgâyrakhôngvìđómàmấthậuquả.Nếunănglựccủanghiệpthiệnmạnhhơnnănglựccủanghiệpbấtthiện,thìquảácbịquảlànhlấnátkhôngpháthiệnđượcđầuđủ.Dùsaođươngsựcũngphảigặtháiphầnquảbấtthiện,donghiệplựchướngchuyểnđếncảnhgiớicủacácnhómngườiác,mộtnơikhôngthíchhợpvớibẩmtánhhiềnlànhsẳncócủađươngsự.Tacóthểtưởngtượngmộthànhđộngvôluânlàmmấtgiátrịngườicaoquýđếnmứcnào!

NgàykiacóhaivịtusĩkhổhạnhtênPunnavàSeniya,mộtngườituépxác,sốngnhưloàibòvàmộtngườisốngnhưloàichó,đếnviếngĐứcPhậtvàhỏiNgàivềtươnglaicủamình.

ĐứcPhậttrảlời:

"Thếgiannầycóngườicốgắngépxác,sốnghoàntoànvàthườngxuyênnhưchó,luyệntậpthóiquen,tâmđịavàcửchỉnhưchó.Ngườisốngthướngxuyênvớithóiquen,tâmđịavàcửchỉhoàntoànnhưchó,saukhichếtsẽtáisanhgiữaloàichó.Nếungườitintưởngrằng:'Dolốisốngkhắckhổvàcaoquýnầy,tasẽtrởnênmộtvịTrờihaymộthạngthầnlinhkhác',thìchắcchắnđólàmộtlầmlạc.Đốivớingườilầmlạcnhưthế,NhưLaituyênbố

1

rằngtrongtươnglai,họsẽgặtháimộttronghaitrạngthái,cảnhkhổhoặccảnhthú.Nhưvậynếukhôngtáisanhvàokhổcảnh,ngườitukhổhạnhsốnghoàntoànnhưchósẽtáisanhlàmbạnvớichó. "

CùngthếấyĐứcPhậttuyênbốrằngngườitukhổhạnh,épxácsốnghoàntoànvàthườngxuyênnhưloàibò,saukhichết,sẽtáisanhgiữađámbò.

Vậy,trongsựtiếnhóacủachúngsanhcóthểcónghiệpđưaxuống.Ngượclại,cũngcónghiệpchuyểnlên.

Thídụnhưlúcchết,mộtconthúcóthểnảyramộtbảnnănglành.Bảnnănglànhnầycóthểđưađếnsựtáisanhvàocảnhngườiđểthọhưởngquảlành.Chậptưtưởngcuốicùngcủaconthúkhôngphảihoàntoàntùythuộcnơimộtđộngtácbởivìtheothường,tâmcủaloàithúrấtchậmchạpvàthúkhócóthểhànhthiện.Chậptưtưởngcuốicùngcủathútùythuộcmộtvàihànhđộnglànhtrongquákhứxaxôicủavòngluânhồivôtận.Vậy,tronggiâyphútsắpchết,thúcóthểhồinhớlạinhữngcảmxúchayhìnhảnhkhảdĩđưađếnsựtáisanhtrongcảnhngười.

MộtvănhàoPháp,Poussin,hìnhdungsựkiệnnầyxuyênquađịnhluậttruyềnthống:

"Mộtngườicóthểgiốngôngnộimàkhônggiốngcha.Cănnguyêncủamộtchứngbệnhđãthâuthậpvàocơthểcủatổtiênvà,quamấythếhệ,vẫntiềmtàngkhôngxuấthiện.Nhưngcóthểbổngnhiênbiểuhiệnthậtsự."

GiáoLýNghiệpBáovàTáiSanhthậtlàphứctạp.

Từđâuchúngtađến?Tasẽđiđâu?Vàchừngnàođi?Nàoaibiết!Nhưngchúngtaphảirađi,đólàđiềuchắcchắn.

2

Tàisản,sựnghiệpmàtatrìumếnbaonhiêu,thânbằngquyếnthuộcmàtayêuquýbaonhiêu,sẽkhôngđitheota.Chắcchắnnhưvậy.Chođếncáithânnầymàtagọilà"củata",cũngvậy.Từcátbụinóđến,nósẽtrởvềvớicátbụi.Danhvọnghảohuyền,vinhquangtrốngrỗng,tấtcảđềutiêutantheomâygió.

Vẫnmộtthânmộtmình,chúngtaphiêubạttrongcơnbãobùng,giữađạidươngcủavòngluânhồi,trôidạtđóđâytheocáinghiệp,xuấthiệnởđâydướihìnhthúhayngười,ởkianhưchưThiênhaychưPhạmThiên.

Chúngtagặpnhau,rồirađi.Cóthểsẽcòngặpnhautrởlại,nhưngsẽkhôngnhậnranhau.Khótìmramộtchúngsanhmàtrongvòngluânhồivôtậnchưalàcha,làmẹ,là,anh,làchị,làcon,làem,củachúngta.

ĐứcPhậtdạyrằngnếucóngườichặthếtcâycỏcủaxứẤnĐộ,gomlạithànhđống,rồinhặtlêntừngmónmànói,đâylàmẹtôi,đâylàmẹcủatôi,thìcóthểnhặthếtđốngkiamàchưakểhếttấtcảcácbàmẹcủamẹmình.

Trênbướcviễndutrongvòngluânhồi,mốiliênhệgiữachúngsanhthậtlàmậtthiết.

Nhữngkiếpsốngvôsốkể,nhữngđaukhổvôcùngtậnmàchúngtaphảitrãiquatrongquákhứđượcĐứcPhậtnhắclạinhưsau:

"Nếucóthểgomlạixươngcủamộtngườitrongvòngluânhồi,vànếuxươngấycònnguyênvẹn,thìnósẽnhưmộtthạchtrụ,mộtchồng,mộtđống,khổnglồbằngquảnúiVepulla.

"Đãlâurồi,conđaukhổvềcáichếtcủamộtngườicha,ngườimẹ,ngườianh,ngườichị,vàtrênconđườngdài,mỗikhiđaukhổlàconkhóc,khócmãinhưvậytrongcuộchànhtrìnhxaxôithămthẳm.Nướcmắtđãrơicònnhiềuhơnnướctrongbốnbiển.

"Đãlâurồi,máucủaconđãđổvọtkhibịchặtđầu,trongnhữngkiếpsốngdướihìnhthứcbò,trâu,trừu,dêv.v...Đãlâurồi,conđãbịcầmtùvìtộitrộmcắp,cướpgiật,haydâmloàn,vàđãbịhànhquyết.Trongcuộchànhtrìnhxaxôi,máuconđãđỗracònnhiềuhơnnướctrongbốnbiển.

"Vànhưvậy,đãlâurồiconphảichịubiếtbaođaukhổ,biếtbaobứtrứtdàyvò,biếtbaolàvậnxấuvàchoángđầybiếtbaonhiêunghĩađịa.Đãlâulắmrồi,conbấtmãnvớibaonhiêuhìnhthứcsinhtồn.Đãlâulắmrồi,đãquálâu,quáđủđểbâygiờconngoảnhmặtquaylưng,tìmmộtconđườngkhácđểlánhxatấtcả."

Chúthích:

.ChánhhậucủavuaKosalavàothờiĐứcPhật.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,bàikinhsố57.↩

.Xem"TheBookoftheGradualSayings",phầnI,trang31-34.↩

3

1

2

3

NghiệpbáovàTáisanhvớingườiphươngTây

ThuyếtNghiệpBáovàTáiSanhlàcănbảncủanềntriếthọcPlato.Conngườitrãiquamột"chukỳcủasựcầnthiết".Tộilỗimàconngườigâyraởphầnphânnửađầutiêncủacuộchànhtrình,conngườiphảitrảtrongphầnphânnửasau.Trongquyển"Republic",NghiệpBáođượcbiểuhiệntrongnhânvậtLachesis,congáicủa"sựcầnthiết",màchúngsanhởcảnhvôhìnhđãchọnđểđầuthaivào.Orpheuschọnhìnhthểmộtconthiênnga.Thersiteschọnhìnhcondãnhân.Agamemmonchọnhìnhconó.Cùngmộtlốiấy,vàiconthútrởthànhngườirồilạithànhmộtngườikhácnữa.Ngườibấtcôngtrởthànhmanrợ,ngườicôngminhchánhtrựctrởnênvănminhlịchsự.

TrongthờikỳtiềnchiếncủadântộcBaTư,sựgặpgỡĐôngvàTâytạonêncuộccáchmạngchốnglối"thếmạtluận"(eschatology-luậnvềcứucánhtốihậucủaloàingườisaukhichếtvàsaukhitậnthế)giảndịcủaHomer,vàconngườibắtđầutìmmộtgiảithíchsâuhơnvềđờisống.CũngnênghinhậnrằngcuộctìmkiếmấykhởiđầudonhữngngườiHyLạpvùngTiểu-Á-Tế-Á(IonianGreekofAsiaMinor),mànhữngngườinầylạichịuảnhhưởngcủaẤnĐộ.

TheolờingườighichéplạitiểusửcủaPythagoras ,ôngsanhvàolối588trướcD.L.tạiđảoSamos.ÔngdulịchrấtnhiềuvàđãnghiêncứugiáohuấncủangườiẤn.ChínhPythagorasđãtruyềndạythuyếtNghiệpBáovàTáiSanhchongườiphươngTây.

Trongquyển"GreekThinkers",sửgiaGarbeviếtrằng:"ThậtkhôngphảiquáđángkhiqủaquyếtrằngnhờsựtrunggiancủangườiBatư(Persia)mànhữngngườiHyLạphiếukỳtrongthờiĐứcPhậtđãthâuthậpnhữngkiếnthứcítnhiềuchínhxácvềthờikỳvănhóacựcthịnhcủaphươngĐông."

1

ThuyếtTáiSanhDướiMắtNhữngNgườiKhác

BhavagadGita:

"Cũngnhưngườikiavứtbỏbộquầnáocũđểmặcyphụcmớivào,ngườinọvứtbỏthểxácquácũđểnhậpvàomộtthânhìnhmới."

"Conngườisanhrachắcchắnphảichết,vàchếtrồichắcchắnsẽtáisanhtrởlại."

Herodotus:

"NgườiAiCậptruyềnbálýthuyếtchủtrươngrằnglinhhồnconngườitrườngtồnbấtdiệt.Khithânxáchưhoại,linhhồnsẽnhậpvàomộtxácthânkhácsẳnsàngđónnhận."

Pythagoras:

"Tấtcảđềucólinhhồn,tấtcảlàlinhhồnlangthang,quanhquẩntrongthếgianhữucơvàdiễntiếntheoýnguyệnhayđịnhluậttrườngcửu."

Plato:

"Linhhồnthọhơnthểxác.Linhhồnliêntụcsanhrồitáisanh,táisanhtrởlạitrênthếgian."

OvidviếtvềPythagoras,Drydenphiêndịch:

"Cáiđượcgọilàchếtchỉlàvậtchấtcũrítnằmtronghìnhthứcmới.

"Cũngnhưngườitathaymộtbộyphục,vàtrongnhữngbộquầnáokhácnhau,bịđẩyđưatừnơinầyđếnnơikhác,linhhồnvẫnlàmột,chỉcóhìnhthểđổimới.

"Vàcũngnhưloạisápmềmdẻomàngườitađổvàokhuôn,mặtsápsẽghinhậnhìnhảnhcủacáikhuôn,cùngmộtlúchìnhảnhcũbịxóabỏ.Chỉcóhìnhthứcbiếnđổi,sápvẫnlàsáp.

"Nhưvậy,đượcsanhralàbắtđầutrởthànhmộtcáigìmới,kháchơncáitrước.

"Vànhữnghìnhthứcmớiấycũngbiếnđổinữa.Khôngcócáigìgiữnguyênvẹnhìnhthểmàkhôngliêntụcthayhìnhdổidạng."

Schopenhauer:

"Tathấyrằngthuyếtluânhồikhởixuấttừthuởsơkhai,trongthờikỳvàngsoncủanhânloại,luônluônlanrộngtrongdângian,đượccoilàtínngưỡngcủaphầnlớnvàcũnglàgiáolýcủatấtcảtôngiáo,ngoạitrừtínngưỡngcủangườiDoTháivàhaitôngiáoxuấtxứtừhìnhthứcrấttếnhịcủatínngưỡngấy.CácthuyếtluânhồiđãbiếnchuyểnđếnrấtgầnchânlýmàPhậtGiáođềcập.Nhưvậy,tronglúcCơĐốcGiáotựanủivớinhữngýtưởngsẽtựgặpmìnhtrởlạitrongmộtthếgiankhác,vàcũngsẽtựnhậnratứckhắc,thìtheocáctôngiáokhác,sựgặpgỡtrởlạiđãdiễntiếnnhiềulần,nhưngtakhôngthểnhậnra.Trongnhữngkiếptáisanhliêntụctáidiễn,nhữngngườiđãcóliênquanmậtthiếthoặccótiếpxúcngayvớinhausẽgặplạinhautrongmộtkiếpsốngvịlai,cũnglạicósựliệnhệvớinhauhoặcyhệt,hoặctươngtợ,vànhữngtìnhcảm,thiệnhayác,đốivớinhaunhưtrongkiếpsốngnầy.

"CũngnhưđãđượcghichútrongkinhPhệĐà(Vedas)vàtấtcảcáckinhsáchkhácởẤnĐộ,thuyếtluânhồiđượcxemlànềntảngcủaBàLaMônGiáovàPhậtGiáo.Chođếnnay,phầnlớncácdântộcÁĐôngkhôngphảiHồiGiáo,hơnphânnữanhânloại,vẫntintưởngchắcchắnthuyếtluânhồivàđờisốngthựctếhằngngàyvẫnchịuảnhhưởngxâusắccủathuyếtấy.

"ĐócũnglàtínngưỡngcủangườiAiCập,vàtừAiCập,Orpheus,PythagorasvàPlatođãnhiệtthànhnhậnlãnh,vàđặcbiệtgiữlại.GiáolýnầycũngđượcdạytrongnhữngbíẩncủangườiHyLạp,chắcchắnkhôngthểchốicảilàtheoquyểnthứchíntrongĐịnhLuậtcủaPlato."

"SáchEdda,đặcbiệtlàtrongtập"Volusna",cũngdạythuyếtluânhồi;khôngíthơnnềntảngcủanhữngngườitheotínngưỡngDruid(mộthệthốngtínngưỡngtrướcthờiCơĐốcGiáo).

"Theonhưtấtcảnhữnggìđượctrìnhbầy,sựtintưởngnơithuyếtluânhồitựnólàniềmtinquảquyếttựnhiêncủaconngườimỗikhinghĩđếnvấnđềnầymàkhôngbịámảnhtrước..."(TheWorldAsWillAndIdea)

Hume:

"Thuyếtluânhồilàhệthốngduynhấtđềcậpđếntrạngtháivĩnhcửutrườngtồnmàtriếthọccóthểquantâmđến."

Disraeli:

"Khôngcóhệthốngnàovừagiảndị,vừaítvachạmsựhiểubiếtcủachúngtabằngthuyếtluânhồi.Thuyếtấyxemnhữngđaukhổvàlạcthútrongkiếpsốngnầynhưsựthưởnghayphạtcáchànhđộngcủatatrongmộttrạngtháikhác."

Dante:

"Vàđâyhỡicon,donơitrọnglượnglúcchết,consẽtrởlạixuốngđây."

Emerson:

"Cáiđịnhmệnhmàchúngtaphảilãnhlàdochínhtađãchuẩnbịmộtcáchhồnnhiên,vôýthức,trongrấtnhiềukinhnghiệmmàtakhôngthấynổigiátrị.Cólẽchúngtacòntiếptụcnhậnlãnhđịnhmệnhấytrongnhiềukiếpnữa,trướckhihoàntấtcôngviệctrảquả."

Lesling:

"Tạisaotôikhôngthườngtrởlạiđâyđểlãnhhộinhữnghiểubiếtmới,nhữngkinhnghiệmmới?Trongmỗichuyếnđi,tôicóđemtheođầyđủkinhnghiệmvàhiểubiếtđểkhỏiphảiphiềnphứctrởlạikhông?"

Huxley:

"Cũngnhưchủthuyếttiếnhóaluận,thuyếtchuyểnsinhlinhhồnbắtnguồntừthựctế.

"Kinhnghiệmsốnghằngngàylàmchúngtaquendầnvớinhữngsựkiệnđượcgomlạidướidanhtừtruyềnthống.Mỗingườichúngtađềumangtheovớimìnhnhữngđặcđiểmcủachamẹ,đôikhicủathânquyếnxaxôi.Riêngvềnhữngthóiquen,nhữngkhuynhhướnghànhđộngmàtagọilà"tâmtánh",thườngđượcchuyểnđirấtxatheochiềudọc,từôngbàxuốngconcháu,vàtheochiềungang,trongquyếnthuộc.Nhưvậy,tacóthểnóirằngtánhtình,tinhthầnvàtinhhoatríthứccủaconngười,chắcchắncóthuyênchuyểntừngườinầysangngườikhácvàtừthếhệtrướcđếnthếhệsau.Bêntrongđứatrẻsơsinhđãcóngủngầmnhữngđặcđiểmtruyềnthống,vàcái"ta"chỉlàmộtkhốinănglựctiềmtàng,thêmvàochútgìkhác.Nhưngtiềmnăngấyrấtsớmnổilênmặtvàtrởthànhsứcmạnhthậtsự,mộtthựclực,từtuổitrẻtrởlên,biểuhiệnlúclumờkhisángtỏ,lúcyếu,lúcmạnh,lúcđúng,lúcsailầm,vàmỗilầnđổisangtừthểxácnầyđếnmộtxácthânkhácthìtâmtánhriêngbiệtấylạibịmộttâmtánhkhácbiếnđổi.

"NhữngtriếtgiaẤnĐộgọicái"Tánh"đồngnghĩavớiKarma(nghiệp).Chínhcáinghiệpchuyểntừđờinàyđếnđờikhácvànốiliềncáckiếpsốngtrongmộtchuỗidàinhữngkiếpchuyểnsinh,vàcáctriếthọcgiaấychủtrươngrằngtrongmỗikiếpsống,cáinghiệpbiếnđổi,khôngnhữngdotruyềnthốngmàcòndochínhđộngcủamình"

Tennyson:

"Hoặcnếutôiđếnđâyxuyênquanhữngkiếpsốngthấpkém,mặcdầucảmọikinhnghiệmtrongquákhứđãvữngchắcđóngkhuôntrongtâm,cóthểtôiquênđisốphầnyếukémcủatôi.Bởivìnămđầutiêncủachúngtađãbịlãngquên,nhữngvangâmtrínhớ,vốntớiluithườngxuyên,khôngcònlaivãng."

Wordsworth:

"Cáisanhcủachúngtachỉlàmộtgiấcđiệpvàmộtsựlãngquên.Linhhồnvìtinhtúcủađờisống,xuấthiệnvớitahômnay,đãcócơsởởmộtnơivàsauđó,đếnđâytừphươngxa:khôngtrọnvẹntrongsựlãngquên,cũngkhôngtrơtrọi."

Shelley:

"Nếukhôngcólýdonàođểgiảđịnhrằngtađãcósốngtrướcthờikỳhiệntạibắtđầubiểuhiện,thìcũngkhôngcăncứvàođâuđểgiảđịnhrằngchúngtasẽcòntiếptụcsốngnữasaukhikiếpsốnghiệntạichấmdứt."

GiáosưFrancisBowencủađạihọcHarvardviếtnhưsauđểkêugọitínđồCơĐốcGiáonênchấpnhậnthuyếttáisanh:

"Đờisốngcủachúngtatrênmộtquảcầulàmộtquiphạmvàmộtsựchuẩnbịtiếnđếnđờisốngsaunày,caothượngvàvĩnhviễnhơn.Nhưngnếuphảibịgiớihạntrongthờigiancủamộtkiếpsốngthìthậtlàngắnngủi,vàhìnhnhưkhóđầyđủmụctiêuquantrọngnhưthế.Bảymươinămchắcchắnkhôngđủđểchuẩnbịchothờigianvĩnhcửuvôcùngtận.Nhưngcógìbảođảmchotarằnggiaiđoạntậpsựcholinhhồnphảibịgòbótrongthờihạnhẹphòinhưvậy?Tạisaogiaiđoạnấykhôngthểtiếptụckéodàithêmhaylặplạitrongmộtchuỗidàinhữngthếhệkếtiếp,mộtcáitínhtạosinhkhíchomộtsốthểxácvôđịnh?Từ

thânnàyđếnthânkhác,vàmangđếnchomỗithểxácnhữngkiếnthứcđãthâulượm,tánhtìnhđãtạonên,khíchấtvàtâmtánhsẵncótrongnhữnggiaiđoạnkếtiếpliềnđó.Nókhôngcầnbiếtđếnquákhứcủanó,mặcdầuđangmangquảvàchịusâurộngcủaquákhứấytrongthểchấthiệntại.Baonhiêuđoạndàicủakiếpsốngquákhứđãbịlãngquênhoàntoàn,mặcdầuđãgópphầnquantrọngvàoviệcxâydựngtâmvàtrí.Dođócósựkhácbiệtgiữangườinàyvàngườikia.Tráchnhiệmcủachúngtakhôngvìsựquênlãngấymàgiảmkémđi.Hìnhnhưtavẫnchịuảnhhưởngcủasựlạmdụngthìgiờ,mặcdầuđãquênhẳntađãphungphínhưthếnào,vàởđâu.Chínhđếnnay,chúngtavẫncònđanglậplạinhữngquảđắng,donơisứckhỏeyếukém,vàthamvọnghưhèncủanhữnghànhđộngdễduôivôýthứcvàtộilỗiđãbịlãngquên,bịlãngquênvìchúngquánhiều.

"Nếumỗilinhhồntuyệtđốilàmộttạovậtmới,mỗiđờisốngphảiđượctạorahoàntoàn,thìmộtcáchhợplý,tacóthểhỏitạisaocáclinhhồncóthểkhácbiệtnhaunhưthếtừlúcđầu?Nếuthuyếtdithểcũngnằmtrongchươngtrìnhcủamộtchánhquyềntrênthiênđàngđểtrịvìthếgianthìtấtcảnhữngkhókhăntrênđềutựnhiêntanbiếncùngmộtlúc.Đứngvềmộtphươngdiện,mọingườiđềuđượcsanhvàotrạngtháimàchínhmìnhtạotronglịchtrìnhquákhứcủamình.Lýthuyếtchủtrươngrằngmìnhphảichịuhậuquảcủanhữngtộilỗimàtổtiêngâynênlàmộtbàihọckhó.Nhưngkhôngaicóthểphảnđốivềcáithânphậnmàchínhmìnhđãthừahưởngcủachínhmình,củachínhtựngãcủamìnhtrongmộttrạngtháiởkiếpsốngquákhứ.Cáimàtagọilàchếtchỉlàbiếntrạngđưađếnmộtđờisốngkháctrênquảđịacầuvànếuđờisốngấykhôngđượccaoquítốtđẹphơnkiếpsốngcũavừachấmdứtthìchínhlàtạita."

Tiềnkiếp

"TôitrảimìnhnằmdàitrênbãibiểnVàthảhồnthơmộngmộtkhônggianbénhỏ.Tôinghenhữnglượnsóngtotanvỡvàgầmthét.Mặttrờiởngaytrướcmặttôi.

"NhữngngóntayđentrênbàntaydãdượicủatôiLườibiếngnôđùavớicátxám,Nhữnglượnsóngvậpvồtrườnlênbãi.Nhữnglượnsóngrútvềbiểncảvangđộngvàvuivẻ,

"Nhữnghộtcátvừatrong,vừamịn,Ấmápnằmtrêntaytôi,CũngnhưnhữngngườibénhỏmàtôithấyNgồiđóđâytrênbãibiển.

"Nhữnghộtcátnhỏ,rựcrỡvàmịnmàng,Lọtxuyênquakẽtaytôi;Mặttrờirọixuốngtrêntấtcả...Vàtôiđãbắtđầumơtưởng:

"Tấtcảnhữngcáiấytrướckialàthếnào?Baonhiêunămđãtôiqua,xaxôitrongdĩvãngTôiđãnằmtrênbãibiểnnàomànayđãlãngquên,Cũngnhưtôiđãnằmđâyhômnay.

"Nhữnglượnthủytriềuđãvươnlên.Vàchiếusángbãicátcũngnhưhômnay.VàtronglòngbàntaythuộcvềthờithượngcổcủatôiNhữnghộtcátvẫnấmápvàmịnmàng.

"Tôiđãquênhẳntừđâutôiđếnđây,hayquênhàcủatôilàthếnào.Haylúcấytôigọicáibiểngầmthétvangđộngnày.Bằngnhữngdanhtừquáilạvàmanrợnào.

"Chỉbiếtrằnglúcấymặttrờiđãrọisángxuốngcũngnhưrọisánghômnay,vànhữnghộtcátmịnmàngnằmtrênngóntaydàithượtvàđenxámcủatôi.

Chúthích:

.PythagorasnhớlạiđãthamdựtrậnchiếnTrojandướitênEuphorbus.Empedoclesđãcónhữngkiếpsốnglàmmộtthanhniên,mộtthiếunữ,mộtconchimvàmộtconcátronglòngbiểncả(Frag.117,Diels).↩

.FrancesCornford,"AnAnthologyofModernVerse",doA.Methuen,London,MethuenandCo.,chọnvàtríchđăngtrong"TheBuddhistAnnualofCeylon",1927.↩

2

1

2

NiếtBàn

NiếtBànlàhạnhphúctốithượng

KinhPhápCú

Dẫungườitacóthểviếtđầyđủvàrõràngnhưthếnào,dầungườitacódùngdanhtừbóngbẩyđếnđâuđểcốgắngmôtảtrạngtháivắnglặngcủaNiếtBàn,văntựkhôngthểgiúpnhậnthứcthếnàolàNiếtBàn.NiếtBànkhôngphảilàcáigìcóthểmiêutảbằnggiấytrắngmựcđenhaynhậnthứcbằnglýtrí.NiếtBànlàphápsiêuthế(lokuttaradhamma),chỉcóthểchứngngộbằngtuệgiác.

KhôngthểcósựhiểubiếtNiếtBànbằnglýtríthuầntúy,vìNiếtBànkhôngphảilàmộtvấnđềcóthểdùngluậnlýđểthấuđạt(atakkavacara).LờidạycủaĐứcPhậthoàntoànhợplý.TríthứccóthểlĩnhhộiđầyđủcácPhậtngôn.NhưngNiếtBàn,mụctiêucứucánhcủaPhậtGiáo,vượtrakhỏiphạmviluậnlý.Tuynhiên,suytưởngvềcácsắctháitíchcựccủađờisống,tasẽđitớikếtluậnhợplýrằng,đốichiếuvớihiệntượngtùythế,hữuvi,sanhkhởitùyduyên,hiệnhữudođiềukiện,phảicótrạngtháibấttùythếmàsựhiệnhữukhôngtùythuộcđiềukiện,vôsanh,bấttửvàkhôngphiềnnão.

ChúgiảiTúcsanhtruyện(Jataka)cóghirằngtrongkiếplàmnhàtusĩkhổhạnh,BồTátSumedhacósuyniệmnhưsau:

"Cũngnhư,mặcdầucócảnhkhốnkhổđauthương,Vẫncótrạngtháianvuihạnhphúc.Cùngthếấy,đãcóhiệnsinh,Tứcnhiênphảicóbất-hiện-sinh.

CũngnhưmặcdầucóSứcNóngkhóchịu,VẫncóSứcLạnhdịudàngmátmẻ.Cùngthếấyđãcósựhiệnhữucủabathứlửa,TứcnhiênphảicóNiếtBàn.

Cũngnhư,mặcdầucótộilỗixấuxa,Vẫncócáitốtcáiđẹp.Cùngthếấy,dầuquảthậtcósựsanhTứcnhiênphảicósựkhông-sanh"

Địnhnghĩa

DanhtừNamphạn"Nibbana"-NiếtBàn(Bắcphạn:Nirvana)gồmhaiphần:"ni"và"vana"."Ni"làhìnhthứcphủđịnh,không;"vana"làdệt,hayáidục.Áidụcnàyxemnhưsợidâynốikiếpsốngnầyvớikiếpsốngkhác.

"GọilàNiếtBànvìNiếtBànlàsựdứtbỏ,sựtáchrời-'Ni'-rakhỏiáidục-'Vana',sựthèmkhátnhụcdục".

Ngàynàocònbịáidụchayluyếnáitróibuộcthìcòntạothêmnghiệpmới,vàcácnghiệpmớinàyphảitrổquảdướimộthìnhthúcnào,trongvòngsanh-tử,tử-sanhvôcùngtận.Đếnkhimọihìnhthứcáidụcchấmdứt,nănglựccủanghiệptáitạocũngdứt,tứcnhiênkhôngcòntạonghiệpnữa,vàtathànhđạtNiếtBàn,thoátrakhỏivòngsanhtửtriềnmiên.

1

QuanniệmgiảithoáttrongPhậtGiáochínhlàtrạngtháivượtquakhỏivòngsanhtửtriềnmiênvôtận,chứkhôngphảichỉlàsựtrốnthoátrakhỏitộilỗi,vàđịangục.

CũngcónơigiảithíchNiếtBànlàsựdậptắtlửatham(lobha),sân(dosa),vàsi(moha).

ĐứcPhậtdạy:

"Toànthểthếgiannằmtrongnhữngngọnlửa.Lửagìđãnhúmlênnhữngngọnlửaấy?Chínhlửatham,lửasân,lửasi;chínhlửasanh,lửagià,lửachết,lửaphiềnnão,lửatathán,lửađauđớn,lửakhổsở,lửathấtvọng,đãnhúmlênnhữngngọnlửaấy."

Nhậnđịnhtheomộtlối,NiếtBànlàsựdậptắtcácngọnlửaấy.NhưngkhôngphảivìthếmàcóthểnóirằngNiếtBànchỉlàsựdậptắtcácngọnlửa.Nênphânbiệtphươngtiệnvàmụctiêu.Ởđây,dậptắtcácngọnlửatham,sânvàsi,chỉlàphươngtiệnđểđiđếnNiếtBàn.

NiếtBàncóphảilàhưvôkhông?

NếuchỉvìngũquankhôngthểcảmnhậnđượcmàtaquảquyếtrằngNiếtBànlàhưvô,làkhôngkhông,khôngcógìhết,thìcũngphilýnhưngườimùkếtluậnrằngtrongđờikhôngcóánhsáng,chỉvìkhôngbaogiờanhtathấyánhsáng.Trongngụngôn"RùavàCá"đượcnhiềungườibiết,cáchỉbiếtcónướcnênkhinóivớirùa,cádõngdạckếtluậnrằngkhôngcóđất,bởivìcónhữngcâuhỏicủacáđềuđượcrùatrảlờilà"không".

Thuởxưacómộtconcá.Cáchỉbiếttrongnướcvàkhôngbiếtgìngoạitrừnước.Mộthôm,cámảimêbơilộitrongaođầmquenthuộcnhưmọihômthìgặplạichịRùa.Hỏirathìhènlâurùađidạotrênđấtliền.Cáhỏi:"Chàochịrùa,chịđiđâumàhènlâutôikhônggặp?"

-Nàychịcá,chàochị.Hômràytôiđimộtvònglêntrênđấtkhô.Rùatrảlời.

-Đấtkhôà!Cálấylàmngạcnhiên.Chịnóiđấtkhô,vậyđấtkhôlàgì?Đấtlàmsaokhôđược?Tôichưabaogiờthấycáigìmàkhô.Đấtkhôchắclàkhôngcógìhết.

Bẩmtánhônhòa,Rùanhỏnhẹđáp:

-Được,tốtlắm,nếuchịmuốnnghĩnhưvậycũngtốt.Khôngaingăncảnchịđâu.Tuynhiên,chỗmàtôiđimấyhômràyđấtkhôthật.

-Nầychịrùa,đâuchịnóirõlạicoi.Đấtkhômàchịnóiralàmsao,giốngnhưcáigì?Nócóẩmướtkhông?

-Không,đấtkhôkhôngẩmướt.

-Đấtkhôcómátmẻvàêmdịu,dễchịukhông?

-Không,đấtkhôkhôngmátmẻvàêmdịudễchịu.

-Đấtkhôtrongsuốtvàánhsángrọixuyênquađượckhông?

-Không,đấtkhôkhôngtrongsuốtvàánhsángkhôngrọixuyênquađược.

-Đấtkhôcómềmmạivàdịudàngđểmìnhbơilộitrongấykhông?

-Không,đấtkhôkhôngmềmmạidịudàng,vàmìnhkhôngthểbơilộitronglòngđất.

-Đấtcódichuyểnvàtrôichảythànhdòngkhông?

-Không,đấtkhôngdichuyểnvàtrôichảythànhdòng.

-Đấtcónổisóngvàtanrathànhbọtkông?Cárấtbựcmìnhvớiloạtcâutrảlời"không,không,..."củarùa.

-Không,đấtkhôngnổisóng.Rùathànhthậttrảlời.

Cábỗngnhiênlộvẻhânhoancủangườiđắcthắngvàvanglên:

-Thấychưa,thậtquảnhưtôiđãnóichớgìnữa!Tôiđãbảorằngđấtkhôcủachịlàhưvô,khôngcógìhết.Tôihỏivàchịđãxácnhậnrằngđấtkhôvàkhôngẩmướt,khôngmátmẻ,khôngêmdịuvàkhôngtrongsuốt,vàánhsángkhôngrọixuyênquađược,khôngmềmmạivàdễchịuđểmìnhcóhểbơilộitrongấy,đấtcũngkhôngdichuyểnvàtrôithànhdòng,cũngkhôngnổisóngvàcũngkhôngtanrãthànhbọt.Khôngphảigìhếtthìcóphảilàhưvôkhông?

Rùađáp:

-Được,tốtlắm.Nầychịcá,nếuchịquảquyếtrằngđấtlàhưvô,khôngcógìhết,thìchịcứtiếptụcnghĩnhưthế.Thậtra,ngườinàođãbiếtnướcvàđấtliềnrồisẽnóirằngchịchỉlàconcádạidột,vìchịquảquyếtrằngcáigìmàchịkhôngbiếtlàkhôngcógìhết,hưvô.Nóilàhưvôbởivìchịkhôngbaogiờbiết.

Đếnđây,rùabỏcáởlạimộtmìnhvớiaođầmnhỏbé,quayđầulộiđivàsuytưởngđếnmộtcuộcviễndukháctrênđấtkhô,nơimàcátưởngtượnglàhưvô...

Câuchuyệnlýthúnầyngụýtuyrằngđãcósốngtrongnướcvàtrênkhô,rùakhônggiảithíchchocábảnchấtthậtsựcủađấtvìcáchỉbiếtnướcmàcácũngkhôngthểnhậnthứcđượcthếnàolàđấtliền,vìchỉbiếtcónướcthôi.Cũngthếấy,tuychưvịALaHánđãtừngbiếtthếnàolàthờigianvàtrạngtháisiêuthếlàsao,nhưngcácngàikhôngthểdùngngônngữcủathếgianđểmôtảtrạngtháisiêuthếmàngườitạithếcũngkhôngthểnhậnthứctrạngtháisiêuthếlàsao,bằngsựhiểubiếtcủathếgian.

NiếtBànlàhưvô,tứcnhiênNiếtBànphảitrùnghợpvớikhônggian(akasa).Cảhai,NiếtBànvàkhônggian,đềuvĩnhcửuvàkhôngbiếnđổi.Khônggianlàvĩnhcửuvìnólàhưvô.Thậtra,NiếtBànởngoàikhônggianvàthờigian.VềsựkhácbiệtkhônggianvàNiếtBàntacóthểtómtắtrằng,khônggianlàKhông,nhưngNiếtBànlàCó.

Khiđềcậpđếnnhữngcảnhgiớikhácnhaumàchúngsanhcóthểsanhvào,ĐứcPhậtcónhắcđếncảnh"VôSởHữuXứ"(akincannayatana),cảnhgiớicóquanniệmvềhưkhông.

NiếtBànlàmộtĐạoQuả.CóthểchứngngộNiếtBànnhưmộtđốitượngtinhthần(vatthudhamma).SựkiệnnầyrõràngchứngtỏrằngNiếtBànkhôngphảilàmộttrạngtháihưvô.NếuNiếtBànlàhưvô,ĐứcPhậtđãkhôngmôtảbằngnhữngdanhtừnhư"VôTận"(Ananta),"BấtTùyThể"(Asamkhata),"VôSong"(Anupameya),"TốiThượng"(Anuttara),"TốiCao"(Para),"VượtRaNgoài"(Pàra),"ChỗNươngTựaTốiThượng"(Paràyana),"ChâuToàn"(Tana),"AnToàn"(Khema),"HạnhPhúc"(Siva),"DuyNhất"(Kevala),"BấtKhảDiệt"(Akkhara),"TuyệtĐốiTrongSạch"(Visuddha),"SiêuThế"(Lokuttara),"VĩnhCửu"(Amata),"GiảiThoát"(Mutti),"VắngLặng"(Santi)v.v...

TrongkinhUdanavàItivuttka,ĐứcPhậtđềcậpđếnNiếtBànnhưsau:

-"Nầychưtỳkhưu,cómộttrạngtháikhôngsanh(ajata),khôngkhởiphát(abhuta),khôngđượccấutạo(akata)vàkhôngtùythế(asamkara).Nếukhôngcótrạngtháikhôngsanh,khôngkhởiphát,khôngcấutạo,vàkhôngtùythế,ắtkhôngthểcólốithoátchocáicósanh,cókhởiphát,cócấutạo,vàtùythế(hữuvi).

Dosựkiệncótrạngtháikhôngsanh,khôngkhởiphát,khôngcấutạo,vàkhôngtùythế,nênmớicólốithoátchocáicósanh,cókhởiphát,cócấutạo,vàtùythế".2

KinhItivuttakaghi:

"Cáicósanh,trởthành,khởiphát,đượccấutạo,vànhưthếlàkhôngbềnvững,tráilạiphảichịusanhvàtử.Mộtsựcấuthành,mộtổbệnhhoạn,mỏngmanh.Mộtsựsốngnhờvậtthực,mộtsựtrởthành,Khôngđángđểchotathíchthútrongđóchútnào.Thoátrangoàitrạngtháiấy,dẫnđếnthựctế,ngoàiphạmviluậnlý,bềnvững.Khôngsanh,khôngkhởiphát,khôngphiềnnão.Conđườngkhôngônhiễm.Conđườngchấmdứtmọithốngkhổ,thoátkhỏiloâu.Đểđếnvắnglặngvàhạnhphúc."

Vậy,NiếtBànkhôngphảilàhưvô.Cũngkhôngphảichỉlàmộtsựchấmdứt.NiếtBànkhôngphảilàthếnàothìtacóthểnóimộtcáchquảquyết.NhưngnếumôtảchínhxácNiếtBànlàthếnàothìngônngữcủathếgiankhôngthểthíchhợp,vìNiếtBànlàtuyệtđối,duynhất,phảitựmìnhchứngngộ(paccatamveditabbo).

HữuDưNiếtBànvàVôDưNiếtBàn.

KhiđềcậpđếnNiếtBàn,kinhsáchthườngnhắcđếnVôDưvàHữuDưNiếtBàn(AnupadisesavàSopadisesaNibbanaDhatu).

Trênthựctế,khôngphảicóhailoạiNiếtBànmàcóhaihìnhthứcĐạoQuảNiếtBàn.Haidanhtừkhácnhauđểchỉhaihìnhthứcchứngnghiệm:mộttrướckhichếtvàmộtsau.

3

4

ĐạoQuảNiếtBàncóthểthànhtựutrongkiếpsốnghiệntại.KhôngcóđiểmnàotrongtoànthểGiáoLýcủaĐứcPhậtdạyrằngmụctiêucứucánhchỉcóthểthànhđạtsaukhichết.ĐâylàsựkhácbiệtgiữaquanniệmvềNiếtBàncủangườiPhậttửvàquanniệmcủangườikhôngphảiPhậttử,vềmộtcảnhtrờivĩnhcửu,chỉcóthểđạtđượcsaukiếpsống.

KhiĐạoQuảNiếtBànđượcthànhtựutrongkiếpsốnghiệntiềnnghĩalàtronglúccònmangthânngũuẩn,thìgọilà"HữuDưNiếtBàn"(SopadisesaNibbanaDhatu).

Lúcbỏxácthân,vịALaHánđạtĐạiNiếtBàn,khôngcònvậtchất,chừngấygọilà"VôDưNiếtBàn"(AnupadisesaNibbanaDhatu).

MộtvịphậthaymộtvịALaHán,lúccòntạitiềnthọhưởngHửuDưNiếtBàn,vàkhôngcòntạonghiệpmớinữa.Nhưngnhữngnhânlànhhaydữđãtạotrongdĩvãngvẫncòntrổquảtớilúcdanhvàsắctanrã.

TrongkinhItivuttaka,ĐứcPhậtdạy:

"CóhaihìnhthứcchứngnghiệmNiếtBànlàchứngnghiệmNiếtBàntronglúccònmangthânvàchứngnghiệmNiếtBànlúckhôngcònthân.

"NầychưTỳkhưu,chứngnghiệmNiếtBàntronglúccònmangthânlàgì?Lànơiđây,nầychưTỳkhưu,mộtthầyTỳkhưuđắcQuảALaHán,đãtậndiệtmọiônhiễm,đãsốngđờisốngthiêngliêngcaothượng,đãlàmnhữngviệccầnphảilàm,đãbỏgánhnặngxuống,đãthànhđạtmụctiêu,đãtậndiệtmọitróibuộccủađờisống,mộtthầyTỳkhưuhiểubiếtchânchánhvàđãđượcgiảithoát.Ngũquancủathầyvẫncòn,vàvìchưaxalìahẳnngũquan,thầycònthọhưởngnhữngquảlànhvàgặtháinhữngquảdữ.Sựchấmdứttham,sân,si,củathầytỳkhưuấygọilàchứngnghiệmNiếtBàntronglúccònmangthânngũuẩn".

"NầychưTỳkhưu,chứngnghiệmNiếtBàntronglúckhôngcònthânngũuẩnlàgì?

"Nơiđây,nầychưTỳkhưu,mộtthầytỳkhưuđắcQuảALaHán,đãtậndiệtmọiônhiễm,đãsốngđờisốngthiêngliêngcaothượng,đãlàmnhữngviệccầnphảilàm,đãbỏgánhnặngxuống,đãthànhđạtmụctiêu,đãtậndiệtmọitróibuộccủađờisống,mộtthầyTỳkhưuhiểubiếtchânchánhvàđãđượcgiảithoát.Trongchínhkiếpsốngấy,thầykhôngcònthíchthúvớinhữngcảmgiáccủathânnữa,thầymátmẻ.ĐólàchứngnghiệmNiếtBàntronglúckhôngcònthânngũuẩn."

Chúthích:

.Warren,BuddhisminTranslations,trang6.↩

.TheobảnChúgiải,bốndanhtừđóđồngnghĩa.Ajatacónghĩalàphátsanhmàkhôngtùythuộcnguyênnhânhayđiềukiện(hetupaccaya).Abhuta(sátnghĩalà"khôngtrởthành")cónghĩalàkhôngphátsanh.Bởikhôngphátsanhtừmộtnguyênnhân,vàkhôngtrởthành,tứcnhiênkhôngcấutạo(akata).Trởthànhvàphátsanhlàđặctánhcủanhữngvậttùythế--hiệnhữudonguyênnhânhayđiềukiện,tùyduyên--nhưtâmvàvậtchất,danhvàsắc.NiếtBàntráilại,khôngtùythuộcnguyênnhânhayđiềukiệnđểcó,làbấttùythế(asamkhata).XemWoodward,VersesofUplift,trang98-"Asitwassaid",trang142.↩

.Woodward,"Asitwassaid",trang142↩

.Sa=với;upadi=ngũuẩn,tứcdanhsắc;sesa=cònlại.Ngũuẩnđượcgọilà"upadi"bởivìbịáidụcvàvôminhbámchặt.↩

.Bởivìvịấykhôngcòntáisanh.↩

5

1

2

3

4

5

ĐặctánhcủaNiếtBàn

Niếtbànlàgì,hỡiđạohữu?Sựtậndiệttham,tậndiệtsân,tậndiệtsi.Đó,nầyđạohữu,gọilàNiếtBàn.

TạpAHàm

Đốinghịchvớicảnhgiớihữutìnhcủavòngluânhồitrongấytấtcảđềulànhữnghiệntượngluônluônbiếnđổi,sanhdiệt,diệtsanh,NiếtBànlàvĩnhcửu(dhuva),đángđượchammuốn(subha),vàhạnhphúc(sukha).

TheoPhậtGiáocácpháp-tạithếvàsiêuthế-đềuđượcsắpvàohailoại:(a)nhữngpháphữuvi,tùythế,thuộcthếgianpháp,cónhiềuhaymộtnguyênnhântạođiềukiệnđểphátsanh(samkhata);và(b)nhữngphápvôvi,bấttùythế(asamkhata),khôngcầnnguyênnhânhayđiềukiệnnàođểhiệnhữu.

Vậytùythế(samkhatalakkhanani)luânchuyểntrongbagiaiđoạn:sanh(uppada),diệt(vaya)vàbiếnđổitrạngthái(thitassaannathattam).

Phátsanhhaytrởthànhlàđặctánhchánhyếucủamọivậtcấutạo,hữuvi,domộthaynhiềunguyênnhântạođiềukiệnđểhiệnhữu.Cáigìphátsanhhaytrởthànhtứcnhiênphảibiếnđổivàphântán.Pháphữuviluônluôntrởthànhvàlônluônbiếnđổi.Vôthườngbiếnđổilàđịnhluậnbaoquát,phổthôngchomọisựvật-vậtchấtlẫntinhthần-nằmtrongvũtrụ,từtếbàohếtsứcvitếđếnnhữngchúngsanhthậttolớnhaynhữnghìnhthểkhổnglồ.Tâm,tuyvôhình,biếnđổilạicàngnhanhchónghơnvậtchất.

SựhiệnhữucủaNiếtBàn,trạngtháisiêuthếmàchưPhậtvàchưvịALaHánchứngngộ,khôngtùythuộcnguyênnhânnào.Vìlẽấy,NiếtBànkhôngtrởthành,khôngbiếnđổi,khôngbịphântán.NiếtBànlàvôsanh(ajata),bất

1

hoại(ajara),vàbấtdiệt(amara).Mộtcáchchínhxác,NiếtBànkhôngphảilàquả,cũngkhôngphảilànhân.DođóNiếtBànlàduynhất(kevala).

Cáigìphátsanhdomộtnguyênnhânchắcchắnphảihoạidiệt,vàdođó,làkhôngđángđượchammuốn.Đờisốnglàsởhữumàconngườithiếtthaquýtrọngnhất,thếnhưnglắmkhi,trongnhữngcảnhngộkhókhănvàdướinhữnggánhnặngquáđổi,chínhcáiđờisốngđượcyêuchuộngấytrởthànhkhôngthểchịunổi.Trongnhữnglúcấy,sốnglàmộtcựchình,vànhữngngườiyếutánhđôikhinghĩđếnviệcquyênsinhcuộcsống,tưởngchừngnhưchếtlàquyếtđượcmọivấnđềđaukhổ.

Tấtcảchúngtađềuthươngyêuvàhếtsứccốgắngchămnom,sănsóc,trangđiểmthânthểnhưvậtrấtquý.Nhưngtấmthânduyêndáng,yêukiều,diễmlệ,vàkhảáinầylànguồngốcbaonhiêuđaukhổ.Đếnlúcbịthờigianvàbệnhtậtlàmhaomòntiềutụyđirồithìcơthểvậtchấtnầychỉcònlàgánhnặngvôcùngkhảố.

Sauđâylàmộtchuyệntíchlýthú,ngụýrằngđờisốngvànhữnglạcthúcủakiếpnhânsinhchỉlàtạmbợ:

Mộtchàngnọlầmlủiđigiữamộtkhurừngmênhmôngđầychônggaivàgànhđángổnngang.Bỗngnhiênanhthấysaulưngmộtthớtượngtotướngrảobướcđivềpháimình.Sợhãi,anhđâmđầuchạy.Voichạytheođếntrướcmộtgiếngcạn,anhđịnhnhảyxuốngđểtránhvoi.Nhưngnhìnxuốnggiếnganhnhìnthấymộtconrắnđộcnằmdướiđáy.Khôngcòncáchnàokhácnữaanhđànhđeotheomộtsợidâyđầygaicósẵn,lòngthòngtrênmiệnggiếng.Tạmthoátkhỏinạn,anhnhìnlênthấyhaiconchuột,mộtđenmộttrắng,đangcặmcụigặmsợidâymàanhđangđeo.Lúcanhngửamặtlênthìtừmộtổongphíatrên,vàigiọtmậtnhỏngayvàomiệng.

Anhchànglấylàmthỏathích,lãngquênlàmìnhđangsốngtrongtìnhtrạngbấpbênhvàhếtsứcnguyngập,yêntrítậnhưởngvịngọtngàocủamật.Vừalúcấycómộtngườigiàulòngbimẫnchỉđườngchoanhthoátnạn.

NhưnganhlễđộxinNgàicảmphiềnchờmộtchút,đểanhthưởngthứchếtgiọtmật...

Khurừngmênhmôngvàđầychônggailàvòngluânhồi,trầmluânbểkhổ.Đờisốngcủachúngsanhkhôngphảilàmộtvườnhoahồngtươiđẹpmàdẫyđầynhữnghoàncảnhcamgođaukhổ.Chúngtaphảivượtquabaonhiêuchướngngại,chịuđựngbaonhiêusựchỉtríchbấtcông,nhữnghànhvichốngđối,nhữngcâunóikhiêukhích,nhữngcuộctấncông,nhữnglờinguyềnrủa.Đólànhữngconđườngchônggaicủacuộcsống.

Thớtvoigiốngnhưcáichết.Conrắnđộcnhưtuổigià.Sợidâyđầygailàsựsanh .Haiconchuột,làngàyvàđêm.Nhữnggiọtmậtngọtngàolàthúvuicủađờisống,vàngườigiàulòngbimẫn,sẵnsàngchỉlốithoátlàĐứcPhật.

2

Cáimàchúngtagọilàhạnhphúctrongđờisốngchỉlàsựthoảmãnmộtvàiđiềumongmỏi.Khiđượcmộtviệctalạimuốnviệckhác.Thamvọngkhôngkhinàodứt,khôngkhinàotacholàvừađủ.

Vậy,phiềnnãovàđaukhổlàbảnchấtthiênnhiêncủađờisống,vàkhôngchúngsanhnàotrongtamgiớicóthểtránhthoát.

NiếtBànlàphápbấttùythế,vôvi,khôngtùythuộcnhânduyênđểhiệnhữu.DođóNiếtBànlàtrườngcửu,vôsanh,bấtdiệt(dhuva),đángđượchammuốn(subha),vàhạnhphúc(sukha).

TanênphânbiệthạnhphúcNiếtBànvớihạnhphúcthôngthườngởthếgian.

HạnhphúcNiếtBànkhôngphailạt,cũngkhôngnhàmchán.Đólàhạnhphúckhôngmệtmỏi,khôngđổithay.

Hạnhphúctạmbợởthếgianlàsựthỏamãnmộtvàithamvọng(vedayita).Tráilại,hạnhphúcNiếtBànphátsanhdosựgiảmsuydụcvọng(vupasama).

TrongkinhBahuvedaniyaSutta ,ĐứcPhậtkểramườiloạihạnhphúcsắpxếptheothứtự,bắtđầutừnhữngkhoáilạcthôkịchdosựthỏamãnnhụcdục.Phẩmhạnhđạođứccànglêncao,loạihạnhphúccàngtrởnênphấnkhởi,caothượng,vitếđếnđộthếgiankhónhậnthứcđượcrằngđólàhạnhphúc.KhiđắcSơThiền,hànhgiảđãhưởngđượcmộtthứhạnhphúckhácthường,tuyệtđốikhôngliênhệđếnngũquan.Hạnhphúcnàyphátsanhdosựchếngựlònghammuốnthỏamãnnhụcdụcmàngườisốngtheovậtchấtđánhgiáthậtcao.Tuynhiên,khihànhgiảđắcTứThiền,chođếnloạihạnhphúccủaSơThiềncũngtrởthànhthôkịchvàkhônglợiích,sovớihạnhphúcmớithànhtựu,tứctâmXả(Upekkha).

Đứcphậtdạy:

3

"NầyAnanda,nhữnggiâytróibuộccủanhụcdụcngũtrầncónămloại.Nămloạiấylàgì?Lànhữnghìnhthểdomắttiếpnhận,đánghammuốn,quyếnrũ,dễmến,dễsaymê,vàtheosauđólàsựthèmthuồngkhuấyđộng,làmdậylênđámbụikhátvọng.

"Lànhữngâmthanhdotai,nhữngmùihươngdomũi,nhữngvịdolưỡi,nhữngsựxúcchạmdothântiếpnhận,đánghammuốn,quyếnrũ,dễmến,dễsaymêvàtheosauđólàsựthèmthuồng,khuấyđộng,làmdậylênđámbụikhátvọng;nầyAnanda,đólànămdâytróibuộccủanhụcdục.Bấtluậnhạnhphúchaylạcthúnàophátsanhdonămtróibuộccủanhụcdụcngũtrầnlàhạnhphúcvậtchất.

"Kẻnàonóirằng:-'đâylàhạnhphúccaothượngnhấtmàchúngsanhcóthểthọhưởng'.NhưLaikhôngchấpnhận.Tạisao?Bởivìcóhạnhphúckhácphấnkhởivàcaothượnghơn.Vàhạnhphúckhácphấnkhởivàcaothượnghơnlàgì?

"Ởđây,vịTỳkhưuhoàntoàndứtbỏlònghammuốnthỏamãnnhữngdụcvọng,xalìanhữngtrạngtháibấtthiện,sốngẩndậtnơivắngvẻvàyêntĩnh,pháttriểnTầm,SátđếnPhỉ,LạcvàantrụtâmtrongSơThiền(PathamaJhana).Đólàhạnhphúcphấnkhởivàcaothượnghơn.

"Tuynhiênnếuainóirằng:-'đâylàhạnhphúcvàlạcthúcaotrọngnhấtmàchúngsanhcóthểthọhưởng',NhưLaikhôngchấpnhận.Tạisao?Bởivìcóhạnhphúckhác,phấnkhởivàcaothượnghơn.

"NơiđâyTầm,Sátvữngchắc,khôngchaođộng.Yêntĩnhbêntrong,tâmkiêncố,vịTỳkhưuchấmdứtTầm,Sát,vàdotrạngtháivắnglặng,tiếnđếnPhỉ,LạcvàantrụtâmvàoNhịThiền(DutiyaJhana).Đólàhạnhphúckhác,phấnkhởivàcaothượnghơn.

"Nhưngnếucókẻbảorằngđólàcaothượngnhấtmàchúngsanhcóthểthọhuởng,NhưLaikhôngchấpnhận.Cònhạnhphúccaothượnghơn?

"Ởđây,chấmdứtlòngthíchthútrongPhỉ,giữyênlặng,antrụvàhoàntoàngiáctỉnh,vịTỳkhưuthọhưởngtrạngtháimàbậcthánhnhânmôtả'tâmbìnhthản,quânbình(tâmxả)'vàantrụtronghạnhphúc.Nhưvậy,hànhgiảnhậpTamThiền(TatiyaJhana).Đólàhạnhphúcphấnkhởivàcaothượnghơn.

"Mặcdầuvậy,nếucókẻbảorằngđólàhạnhphúccaothượngnhất,NhưLaikhôngchấpnhận.Cònhạnhphúccaothượngvàphấnkhởihơn?

"Nơiđây,dứtbỏlạcthúvàđaukhổ,đểlạiphíasaumọilạcthúvàphiềnnão,không-đau-khổ,không-vui-thú,tâmxảhoàntoànvàantrụ,hànhgiảthànhđạtTứThiền(CatutthaJhana).Đólàhạnhphúcphấnkhởivàcaothượnghơn.

"Tuynhiên,nếunóirằngđólàhạnhphúccaothượngnhấtthìNhưLaikhôngchấpnhận.Cònhạnhphúccaothượnghơn.

"Nơiđây,vượtlênmọitrigiácvàhìnhthể,khôngcònphảnứngcủagiácquan,hoàntoànkhôngquantâmđếntrigiácvềtìnhtrạngkhácnhau,vịTỳkhưusuyniệm:'khônggianvôtận'vàsốngtrongcảnhgiớiKhôngVôBiênXứ(Akasanancayatana),cóquanniệmrằngkhônggianvôcùngtận.Đólàhạnhphúcphấnkhởivàcaothượnghơn

"NhưngnóirằngđólàhạnhphúccaothượngnhấtthìNhưLaikhôngchấpnhận.Cóhạnhphúccathượnghơn.

"NơiđâyvượtlênkhỏicảnhgiớiKhôngVôBiênXứ,vịTỳkhưusuyniệm:'thứcvôcùngtận',vàsốngtrongcảnhThứcVôBiênXứ(Vinnananacayatana).Đólàhạnhphúckhác,phấnkhởivàcaothượnghơn.

"TuynhiênnếunóiđólàhạnhphúccaothượngnhấtthìNhưLaikhôngchấpnhận.Cònhạnhphúccaothượnghơn.

"NơiđâyvượtkhỏicảnhThứcVôBiênXứ,vịTỳkhưusuyniệm:'khôngcógìhết'vàsốngantrụtrongcảnhgiớiVôSởHữuXứ(Akincannayatana).Đólàhạnhphúccaothượnghơn.

"Mặcdầuvậy,nếucókẻbảorằngđólàhạnhphúccaothượngnhất,thìNhưLaikhôngchấpnhận.Cóhạnhphúckháccaothượnghơn.

"NơiđâyvượthẳnlênkhỏicảnhgiớiVôSởHữuXứ,vịTỳkhưusốngantrụtrongcảnhgiớiPhiTưởngPhiPhiTưởng(N'evasannan'asannayatana).Đólàhạnhphúckhác,phấnkhởivàcaothượnghơn.

"Tuynhiênnếucóaibảo:'đâylàlạcthúvàcaothượngnhấtmàchúngsanhcóthểthọhưởng'.Nhưlaisẽkhôngchấpnhận.Tạisao?Bởivìhạnhphúckhác,phấnkhởivàcaothượnghơn.

"NơiđâyvượthẳnkhỏicảnhgiớiPhiTưởngPhiPhiTưởng,đạtđếnmọichấmdứtmọitrigiácvàcảmgiác,vịTỳkhưusốngkhôngcòntrigiácvàcảmgiác(SannavedayitaNirhoda).NầyAnanda,đólàhạnhphúckhác,phấnkhởivàcaothượnghơn.

"Trongmườihạnhphúc,đólàhạnhphúccaothượngnhất.TrạngtháitốithượngấylàNirodhaSamapatti(DiệtThọTưởngĐịnh),nghĩalàthọhưởngquảNiếtBàntrongkiếphiệntiền."

Tacóthểhỏi:"Saocóthểgọilàtrạngtháicaothượngnhấttrongkhikhôngcòntâmthứcđểthọhưởng?"

ĐứcPhậtgiảiđáp:

"Không,nầychưđệtử,NhưLaikhôngchấpnhậnlàmộthạnhphúcnếuhạnhphúcấychỉlàmộtcảmgiácthỏathích.Nhưngnầychưđệtử,nơinàophátsanhchânhạnhphúc,nơiấy,vàchỉnơiấythôi,ĐứcThếTônmớinhậnlàhạnhphúc."

VàĐứcPhậtdạytiếp:

"NhưLaituyênbốrằngmàtấtcảnhữnggìmàgiácquancảmnhậnđềulàđaukhổ.Tạisao?Bởivìngườitrongcuộccảnhkhổkhaokhátđượchạnhphúc,màngườiđượcxemlàđãcóhạnhphúccũngvẫnkhaokhátđượcthêmnữa.Lòngthamcủathếgiankhôngcùngtận."

Dùngnhữngngôntừchếđịnh,ĐứcPhậttuyênbố:

"Nibbanamparamamsukham-Niếtbànlàhạnhphúctốithượng".

LàhạnhphúctốithượngvìNiếtbànkhôngphảilàloạihạnhphúcdongũquanchứngnghiệm.NiếtBànlàphápchânlạctuyệtđối,làhạnhphúcphátsanhdotrạngtháitíchcựcgiảithoátrakhỏimọiđaukhổcủađờisống.

Chínhsựđoạntuyệttrạngtháiđaukhổthườngđượcgọilàhạnhphúc,mặcdầudanhtừấykhôngmấythíchhợpđểmiêutảbảnchấtthậtsựcủaNiếtBàn.

NiếtBànởđâu?

Trongsách"VuaMilindaVấnĐạo",ĐứcNagasenagiảiđápcâuhỏiấynhưsau:

"Khôngcónơinàonhìnvềhướngtây,hướngnam,hướngđông,hướngbắc,phíatrên,phíadưới,hayphíangoài,màcóthểnóirằngđólàNiếtBàn.Tuynhiên,NiếtBànthậtsựcó,vàngườinàocócuộcsốngchânchánh,giớihạnh

3

trangnghiêm,vàchútâmminhsát,dầuởHyLạp,TrungHoa,Alexandria,hayKosala,đềucóthểthànhtựuĐạoQuảNiếtBàn.

"Cũngnhưlửa,khôngphảiđượctíchtrữởmộtnơiđặcbiệtnào,nhưngkhihợpđủđiềukiệnthìlửaphátsanh.CùngthếấytakhôngthểnóiNiếtBànởđâu,nhưngkhiĐạođủduyênđầy,thìQuảNiếtBànđượcthànhtựu."

KinhRohitassaSuttacóghilạinhữngPhậtngônsauđây:

"NhưLaituyênbốrằngthếgian,nguồngốccủathếgian,vàconđườngdẫnđếnsựchấmdứtthếgian,đềunằmtrongtấmthânmộttrượngnầy,cùngvớitrigiácvàtưtưởng."

Trongđoạnkinhnầy,danhtừ'thếgian'cónghĩalàđaukhổ.Dođó,chấmdứthaytiêudiệtthếgianlàchấmdứtđaukhổ,tứcNiếtBàn.NiếtBàncủatatùythuộcnơitấmthânmộttrượngnầy.NiếtBànkhôngphảilàcáigìđãđượctạorahaycáigìcầnphảiđượctạora.

NiếtBànlànơibốnnguyêntốcấuthànhvậtchất--nguyêntốNước(apo),cóđặctínhkếthợp,làmdínhliềnlại;nguyêntốĐất(pathavi),cóđặctínhduỗira;nguyêntốLửa(Tejo)cóđặctínhnóng,lạnhcũnglàmộthìnhthứcnóng;vànguyêntốGió(vayo),cóđặctínhdiđộng--khôngthểcóchỗđứng.

ĐềcậpđếnNiếtBànởđâu,BộSamyuttaNikaya,TạpAHàm,cóghi:

"Nơimàbốnnguyêntốcấuthànhhợpchấtcóđặctínhdínhliền,duỗira,đốtcháyvàdiđộngkhôngcònchỗđứng"

TrongkinhUdana ,Phậtdạy:

"Cũngnhư,nầychưTỳkhưu,mặcdầubaonhiêunướctừsôngngòikênhrạchvàcáctrậnmưatotừtrêntrờiđổxuốngchảydồnvềbiểncả,nhưngkhôngvìthếmàmựcnướcbiểndângnênquácaohayxuốngquáthấp.Cũng

4

5

6

7

dườngthếấy,khôngvìlẽcónhiềuvịTỳkhưunhậpĐạiNiếtBànmàNiếtBànquáđôngđúchayquáthưathớt."

DođóNiếtBànkhôngphảimộtcảnhtrờinàođódànhriêngchomộtcáthểxuấtchúngmàlàmộtpháp,mộtsựthànhtựu,màmọichúngsanhđềucóthểđạtđến.

Trongthựctế,khôngcómộtcảnhtrờivĩnhcửu,trongấycóhìnhthứckhoáilạcmàconngườihammuốnvànơiấytacóthểmặctìnhthọhưởng.Thậtkhôngthểtưởngtượngmộtcảnhgiớitrườngcửunhưvậyởbấtluậnnơinào.

ChấpnhậnrằngkhôngcónơinàogọilàNiếtBàn,vuaMilindahỏiĐứcNagasenacăncứtrênnềntảngnàotacóthểsửadọnđờisốngđểchứngngộNiếtBàn.

-Có,tâuĐạivương,cómộtnềntảngnhưthế.

-Nhưvậy,kínhbạchĐạiđức,nềntảngấylàgì?

-TâuĐạivương,giớihạnhlàcănbản.Bởivì,nếuvữngvàngđặtnềntảngtrêngiớihạnhvàthậntrọngnhiếptâmquántưởngthìdầuởnơinào,ởmiềnBắcHảihayởHyLạp,ởTrungHoahayởxứThátĐát,dầuởAlexandriahayởNikumba,ởBenareshayởKosala,ởKashmirhayởGandhara,trênđỉnhnúicaohayởmộtcảnhtrờixalạ,dầuthếnàođinữa,ngườiđãsửadọnmình,sốngđờichânchánh,sẽthànhtựuĐạoQuảNiếtBàn.

CáigìnhậpNiếtBàn?

Đâylàmộtcâuhỏikhôngthíchnghi,cầnphảigáclạimộtbên,bởivìPhậtGiáophủnhậnsựhiệnhữucủamộtthựcthểtrườngtồnhaymộtlinhhồntrườngcửu.

8

9

Cáiđượcgọichúngsanhmàtathườngnghenhưởtrong"bộyphụccủamộtlinhhồn",chỉlàsựgắnhợpcủanhữngyếutốtùythế,hiệnhữudođiềukiện.

Vajira,vịTỳkhưuniALaHándạy:

"Khitấtcảnhữngbộphậnđượcrápvàođúngchỗcủanó,danhtừ"cáixe"phátsanh(trongtâmta).Cùngthếấy,mộtcáchchếđịnh,thóiquenthôngthườnggọilàmộtchúngsanhkhingũuẩncấuhợplại."

TheoPhậtGiáo,cáiđượcgọilàchúngsanhgồmhaiphần,danhvàsắc,vàhaiphầnnàyluônluônbiếnđổitrongchấpnhoáng.Ngoàihaiyếutốtổnghợpấy,khôngcómộtlinhhồntrườngcửuhaymộtthựcthểbấtbiến.Cáiđượcgọilà"Ta"cũnglàmộtảotưởng.

Cũngnhưngaytronghiệntại,khôngcómộtcái"Ta"trườngcửuhaymộtchúngsanhkhôngbiếnđổi,khôngcầnphảinóirằngkhôngcómộtcái"Ta"haymộtlinhhồnởNiếtBàn.

SáchThanhTịnhĐạodạy:

Chỉcótrạngtháikhốnkhổ,khôngcóngườikhốnkhổ,cũngkhôngcóngườihànhđộng,khôngaihết,ngoàitrừsựhànhđộng.CóNiếtBàn,nhưngkhôngcóngườitìmNiếtBàn.Cóconđường,nhưngkhôngcóconngườiđiđếnđó.

ĐiểmkhácbiệtchánhyếugiữaquanniệmcủangườiPhậtTửvềNibbanavàquanniệmcủaẤnĐộGiáovềNibbanahayMuktilàngườiPhậtTử,tronglúcnhìnvàomụctiêu,khôngtincólinhhồnvàmộttạohóa,cònngườitheoẤnĐộGiáothìtincólinhhồntrườngcửuvàtạohóa.

VìthếtakhôngthểnóirằngPhậtGiáolàmộtchủnghĩa"vĩnhcửu"hay"hưvô".

10

TrongNiếtBànkhôngcógìđể"vĩnh-cửu-hóa",màcũngkhôngcógìđể"hư-vô-hóa".

CũngnhưSirEdwinArnoldnói:

NếucóngườidạyrằngNiếtBànlàchấmdứt,Bạnhãynóingườiấydối.NếucóngườidạyrằngNiếtBànlàcònsốngnữa,Bạnhãynóingườiấysailầm.

PhảinhìnnhậnvấnđềNiếtBànlàkhóhiểunhấttrongGiáolýcủaĐứcPhật.Tuynhiên,dầucótìmđếnđâu,tacũngkhôngthểthấutriệtbảnchấtthậtsựcủaNiếtBàn.ĐườnglốitốtnhấtđểhiểuNiếtBànlàgiacôngbằngtrítuệtrựcgiáccủachínhta.

MặcdầuconngườitrungbìnhkhôngthểtrigiácNiếtBànđượcbằngngũquan,conđườngduynhấtđithẳngđếnNiếtBànđãđượcĐứcPhậtgiảithíchcặnkẻtrongtừngchitiếtvàrànhmạchchotấtcả.

Mụctiêucònlumờsauđámmâychelấp,nhưngphươngphápđểthànhtựuthậtlàràngminhbạch,vàkhithànhtựuđượcrồithìmụctiêusẽhiệnrasángtỏnhư"mặttrăngtrongkhôngbịmâyán".

Chúthích:

.Xem"GradualSayings",trang135.↩

.Sanh(jati)ởđâycónghĩalàsựsống,nhữngkiếpsốngtrongvòngluânhồi.↩

.MajjhimaNikaya,TrungAHàm,kinhsố57.↩

.SamyuttaNikaya,TạpAHàm,phần1,trang62.↩

1

2

3

4

5

."Quảthậtphápnầy(NiếtBàn)phảiđượcthànhtựu(haychứngngộ)dobốnThánhĐạo(Dựlưu,Nhấtlai,Bấtlai,ALaHán),chớkhôngphảiđượctạonên."--ThanhTịnhĐạo.↩

.KindredSayings,phầnI,trang23.↩

.XemWoodward,"VersesofUplift",trang66-67.↩

.QuestionsofKingMilinda,trang202-204.↩

.XemChương29.↩

.KindredSayings,phầnI,trang170.↩

5

6

7

8

9

10

ConđườngNiếtBàn(I)

ConđườngTrungĐạonàydẫnđếntrạngtháivắnglặng,sựthànhtựu,sựgiácngộvàNiếtBàn.

KinhChuyểnPhápLuân.

ConđườngNiếtBànlàTrungĐạo(MajjhimaPatipada)tránhxahaicựcđoanlàlốisốngkhổhạnh,làmgiảmsuynănglựctríthức,vàlốisốnglợidưỡng,làmchậmtrễtiếnbộtinhthần.

TrungĐạogồmtámchi:ChánhKiến,ChánhTưDuy,ChánhNgữ,ChánhNghiệp,ChánhMạng,ChánhTinhTấn,ChánhNiệmvàChánhĐịnh.

HaichitrênlàTríTuệ(panna),bachikếlàGiớiLuật(sila)vàbachicuốicùnglàĐịnh(samadhi):

Giới(Sila) Định(Samadhi) Tuệ(Panna)

ChánhNgữ ChánhTinhTấn ChánhKiến

ChánhNghiệp ChánhNiệm ChánhTưDuy

ChánhMạng ChánhĐịnh

Theođúngthứtựcủalịchtrìnhtiếnhóatinhthần,Giới,ĐịnhvàTuệlàbagiaiđoạntrênđườngdẫnđếnNiếtBàn.Bagiaiđoạnnàyđượccụthểtrongkệngônsauđây:

Chấmdứtmọihànhđộngbấtthiện,Pháttriểnnhữnghànhđộngthiện,Thanhlọctâm,ĐólàlờidạycủatấtcảchưPhật

PhápCú

Tagặtháinhữnggìchínhtađãgieo.Điềubấtthiệnđemlạiđaukhổ.Điềuthiện,hạnhphúc.Đaukhổvàhạnhphúccủatalàảnhhưởngtrựctiếpcủanhữnghànhđộngthiệnvàbấtthiệncủachúngta.NgườicóChánhKiếnnhậnthứcrõràngđịnhluậtnhânquả-tứchànhđộngvàphảnứngcủahànhđộng-vàtậndụngmọikhảnăngđểtránhxađiềuác,pháttriểnviệclành.

Làmnhưvậy,vìlợiíchriêngcủamìnhvàsựanlànhcủangườikhác,ngườicótránhkiếnnhậnthấycóbổnphậnlàmchođờisốngmìnhlàmộtphướclành,chomình,vàchotấtcảnhữngngườikhác.

Biếtrằngđờisốngthậtvôcùngquíbáuđốivớimọichúngsanh,vàkhôngaicóquyềnhủyhoạisựsốngcủakẻkhác,ngườicóChánhKiếnnớirộngtâmBivàtâmTừcủamìnhđếntấtcả,dầulànhữngconvậtbénhỏ,vàtránhxamọihànhđộngsáthạihoặcgâythươngtíchchobấtcứngườihaythú.

Khôngcóluậtlệnàobắtchúngsanhnàyphảilàmmồichochúngsanhkhác.Tuynhiênngườimạnhvẫngiếtkẻyếuđểlấythịtbàytiệctùng.Đólàbảnnăngcủaloàithú.Đốivớithú,hànhđộngtươngtựcòncóchỗthathứvìchúngkhôngcóýthứcđượcviệccủamìnhlàm,nhưngvớiaicóđầyđủlýtrímàcòncốtìnhlàmvậythìthậtlàđángtrách.Dầuđểngonmiệng,hayđểgiảikhuây,khôngcólýdonàotatựchophép,hoặcnhờtayngườikhácgiếtmộtchúngsanh.Nếusáthạithúvậtlàsailầmthìgiếtngườicònđángghêtởmđếnbậcnào-dầugiếttừngcánhânhaygiếttừngđoàn,từngnhóm,dầudùngnhữngphươngtiệntànbạohaynhữngphươngphápgọilàvănminhtântiếnvànhânđạo,dầugiếtđểđemlạihòabình,giếtvìmụctiêutôngiáo,hayvìmụctiêunàocóvẻđẹpđẽnàokhác.

Liêmkhiết,chânthậtvàchánhtrựccũnglàđặctínhcủangườicóChánhKiến.NgườicóChánhKiếntránhxamọitrộmcắp,dầulàsựtrộmcắphiểnnhiên,lộliễu,haytrộmcắpvitế,kínđáo,ẩnnúpdướimộtlớpgìkhác.NgườicóChánhKiếncũngtránhxamọihànhđộngtàdâmlàmgiảmsuygiá

trịconngười.NgườicóChánhKiếntránhvọngngữ,khôngnóithôlỗđâmthọcvànhảmnhí,màchỉdùnglờilẽchânthật,nhãnhặn,hiềnhòavàbổích.Cónhiềuloạithuốcvàrượulàmtâmtríxaolãngvàlumờ.NgườicóChánhKiếncũngtránhxacácloạirượumạnh,cốgắngtraugiồivàmởmangtrítuệ.

Nămquytắcsơđẳngấy-nhằmkiểmsoátcảhànhđộngvàlờinói-rấtcầnthiếtchonhữngaibướcchânvàoconđườngdẫnđếnNiếtBàn.Phạmnhữnggiớiấytạotrởngạichotiếnbộtinhthần.

Đãvữngvàngtiếnmộtbướchướngđếnmụctiêu,bâygiờhànhgiảcốgắngthuthúclụccăn.Đểchếngựsựthèmthuồngvậtthựcvàđểchotâmvàthânđượcnhẹnhàngkhoankhoái,trongmỗithángnhịnănmộtngàylàtốt.Đờisốngphảigiảndịvàthanhđạm.Sốngxahoadẫnconngườitrởlênnôlệcủathamvọng.Nênởđộcthân,vìtấtcảnănglựcnhờđómàbảotồntrọnvẹn,đểcóthểxửdụngtrongviệctraugiồitinhthầnvàđạođức,chomìnhvàchongườikhác.Cũngnhờđó,tacóthểtáchrờirakhỏinhữngdâytróibuộccủaxãhội,nhữngtrởngạichomứctiếnđạođức.Hầuhếttấtcảnhữngvịgiáochủđềucómộtcuộcsốngkhiêmtốn,độcthângiảndị,tựýnghèonàn,vàtựkiểmsoátchặtchẽ.

Trongkhitiếnbộtừtừvàvữngchắc,hànhgiảcàngkiểmsoáthànhđộng,lờinóivàthuthúclụccăncàngchặtchẽhơn.Nghiệplựccủangườihànhgiảtinhtấnbấygiờthúcđẩyđươngsựtừkhướcnhữnglạcthútrầngianvàchấpnhậnđờitusĩ.Nhữngýnhưsauphátsinh:

"Đờisốngtạigialàsàohuyệtcủratranhchấp,Dẫyđầynhữngvấtvả,nhữngnhucầu,Nhưngđờisốngcủabậcxuấtgia,Tựdovàcaocảnhưtrờirộngmênhmông."

Nhậnthấyrằngxahoavậtchấtlàảohuyềnvàthúvuivậtchấtkhôngtạohạnhphúcthậtsự,hànhgiảtựnguyệnbỏtấtcảsựnghiệpvậtchấttrênđờiđểkhoáclênmìnhtấmyvàngvàcốghépmìnhvàonếpsốnghòantoàntrongsạch.

Tuynhiênkhôngphảivìsắctướngbềngoàimàchínhsựthanhlọcbêntrongđờisốnggươngmẫu,làmchoconngườitrởnêntrongsạch.Sựđổithaytừtrongrangoài,chớkhôngphảitừngoàitrởvôtrong.KhôngtuyệtđốicầnthiếtphảirútvàẩndậtnơihẻolánhvắngvẻvàsốngđờitusĩmớichứngngộđượcNiếtBàn.Đờisốngtỳkhưuchắcchắngiúpsựtiếnbộtinhthầnđượcthànhđạtmauchóngvàdễdànghơn,nhưngngườicưsĩvẫncóthểđắcquảThánh.

Trướctấtcảnhữngquyếnrũcủađờisốngtạigia,ngườitusĩmàđắcđượcQuảALaHánchắcchắnđángđượctándươnghơnvịtỳkhưu,cũngđắcQuảALaHán,giữakhungcảnhtĩnhmịchannhàn,khôngcógìlàmchotâmgiaođộng.

NhắcđếnmộtvịđạithầnđắcQuảALaHánlúcngồitrênlưngvoi,trongmộtcáibànhsangtrọng,ĐứcPhậtghinhận:

"Dầutrangsứclộnglẫy,nếungườikiađitrongsựthanhbìnhanlạc,Nếugiữtâmyênlặngthuthúc,vữngchắcvàtrongsạch,Vànếungườikiatựchếngự,khônglàmtổnthươngbấtluậnchúngsanhnào,NgườiấylàBàLaMôn,làsamôn,làtỳkhưu."(KinhPhápCú,câu142).

CórấtnhiềutrườnghợpngườitusĩsốngtạigiacũngchứngngộNiếtBàn.VịthiệntíngiàulòngquảngđạivàtâmđạonhiệtthànhcủaĐứcPhật,Anathapindika(CấpCôĐộc)làmộtvịTuĐàHuờn(Sotapanna).Mahanama

dòngThíchCalàmộtvịTưĐàHàm(Sakadagami).NgườithợlògốmGhatikarađắcquảANaHàm(Anagami)vàĐứcVuaSuddhodana(TịnhPhạn)nhậpdiệtvớiĐạoQuảALaHán.

MộtvịTỳkhưuphảigiữbốnloạiGiớiLuậtCaoThượng:

1. PatimokkhaSila-Giớiluậtcănbản2. IndriyasamvaraSila-Giớiluậtcóliênquanđếncôngtrìnhthuthúc

lụccăn3. AjivaparisuddhiSila-Giớiluậtcóliênquanđếnđờisốngtrongsạch4. PaccayasannissitaSila-Giớiluậtcóliênquanđếnsửdụng"tứvật

dụng",nhữngvậtcầnthiếtchođờisống.

BốnloạigiớiluậtấygọichunglàSilaVisuddhi(TứThanhTịnhGiới,sựtrongsạchcủagiớihạnh),làtầngđầutiêntrongbảytầngtrongsạch,ThanhTịnhĐạo,dẫnđếnNiếtBàn.

GiớitửđãthọlễxuấtgiavàthọtrìUpasampada(CụTúcGiới)đượcgọilàBhikkhu(Tỳkhưu).Tusĩhànhkhấtcólẽlàgầnnhấtcủadanhtừ"Bhikkhu",khôngphảitrongýnghĩangườiđixin,màtrongnghĩađờisốngbằngvậtthựcđượctặng,bằnglòngquảngđại,bằngtâmtrongsạchbốtrícủangườikhác.

Mộtvịtỳkhưukhôngcólờithềphảisốngbằngđờisốngxuấtgiachođếnchết.Giớitửtựnguyệnđểxinghépmìnhvàogiớiluậtđểsốngđờisốngtrongsạch,đờisốngthiêngliêngcaothượngcủavịtỳkhưuchođếnngày,nếumuốn,cũngtựý,bướcchânrakhỏiGiáoHộimàkhôngbịmộtsựbịràngbuộcnào.

Nhưngngàynàocònđắptrênmìnhbộyvàng,vịtỳkhưuphảigiữtrọn220giớichánh vànhiềugiớiphụkhác.Bốntrọnggiớicóliênquanđếnđờisốngđộcthân,đếnsựtrộmcắp,sátnhânvàkhoácloáckhoekhoangrằng

1

mìnhđãđạtđếnmộtmứccaothượngmàthậtramìnhkhôngcó,phảiđượcgìngiữtrangnghiêm.VịnàophạmmộttrongbốntrọnggiớikểtrênphảichịutộiParajika(BấtCộngTrụ)vàđươngnhiênkhôngcònlàtỳkhưunữa.Nếumuốn,vịấycóthểxuấtgiaSamanera(Sadi)trởlại.

Ngoàibốntrọngtộiấy,nếuvịtỳkhưuphạmnhầmgiớinàokhác,phảitùynặngnhẹmàsámhốichịutội.

Nhữngđặcđiểmchánhcủamộtvịtỳkhưulàtrongsạch,hoàntoànđộcthân,tựýsốngnghèonàn,khiêmtốn,đơngiản,vịthaphụcvụ,tựkiểmsoát,nhẫnnại,bimẫnvàthanhtaonhãnhặn.

Đờisốngcủamộttỳkhưu,haynóicáchkhác,sựtừbỏnhữngthúvuivànhữngthamvọngcủathếgian,chỉlàmộtphươngtiệnhữuhiệuđểthànhtựuquảNiếtBàn.Sựxuấtgiatựnókhôngphảilàcứucánh.

Chúthích:

.Ngoàira,cònbảyđiềudiệttránh(adhikaranasmathadhamma),cộnglạilà227.↩

1

ConđườngNiếtBàn(II)

Mộtconđườngđểthànhđạtlợiíchthếgian,MộtconđườngkhácdẫnđếnNiếtBàn

KinhPhápCú.

TâmĐịnh(Samadhi)

ĐãvữngvàngtrênnềntảngGiớiluật,hànhgiảbướcvàoconđườngcaothượnghơn-hànhthiền-đểtiếnđếntâmĐịnh(samadhi),tứclàkiểmsoátvàtraogiồitâm,giaiđoạnthứnhìcủaconđườngtrongsạnh(ThanhTịnhĐạo).

Định(samadhi)làgiữtâmantrụvàomộtđiểm,gomtâmvàođềmục,vàhoàntoànkhôngđểýgìkhác,ngoàiđềmụcấy.

TheoPhậtGiáo,cóbốnmươiđềmụcthànhthiềnkhácnhau,tùytâmtánhcủamỗicánhân.Bốnmươiđềmụchànhthiềnlà:

a.Mườiđềmụcđểniệm(kasina,biếnxứ):

1. Dùngđấtđểlàmđềmục,2. Dùngnướcđểlàmđềmục,3. Dùnglửalàmđềmục,4. Dùngkhôngkhílàmđềmục,5. Dùngvậtcómàuxanhlàmđềmục,6. Dùngvậtcómàuvànglàmđềmục,7. Dùngvậtcómàuđỏđểlàmđềmục,8. Dùngvậtcómàutrắngđểlàmđềmục,9. Dùngánhsánglàmđềmục,10. Dùngkhônggianlàmđềmục.

1

2

b.Mườiđềmụcvềtửthi(asubha,ôtrược) ,làmườiloạitửthikểsau:

1. Tửthisình(uddhumataka),2. Tửthiđãđổimàusắc(vinolaka),3. Tửthiđãrãra,chảynước(vipubbaka),4. Tửthibịcắtđứtđoạn(vicchidaka),5. Tửthibịđụckhoétratừngmảnh(vikkhayidaka),6. Tửthivăngratừngmảnh(vikkhittaka),7. Tửthibịcắtđứtvàrờiravungvẩytảnmác(hatavikkhitaka),8. Tửthibịđẩmmáu(lohitaka),9. Tửthibịvòiđục(pulapaka),10. Tửthichỉcònbộxương(atthila)

c.Mườiđềmụcsuyniệm(anussati,niệmniệm) :

1. NiệmPhật(Buddhanussati),2. NiệmPháp(Dhammanussati),3. NiệmTăng(Sanghanussati),4. NiệmGiới(Silanussati),5. Niệmtâmbốthí(Caganussati),6. NiệmchưThiên(Devatanussati),7. Niệmtrạngtháithanhbìnhanlạc(Upasamanussati),8. Niệmsựchết(Marananussati),tuầntự,vàcùngvới,9. NiệmThân(Kayagatasati),10. Niệmhơithở(Anapanasati)

d.TứVôLượngTâm,haybốnphẩmhạnhcaothượng(Brahmavihara):

Từ,Bi,HỷvàXả

e.Mộtđềmụcquántưởng(Sanna,tưởng,trigiác):

2

3

4

Quántưởngtánhcáchôtrượccủavậtthực .

f.Mộtđềmụcphântách(catudhatuvavatthana) :

nhưphântáchbốnnguyêntốcấutạovậtchất(TứĐại:đất,nước,lửa,gió).

g.BốnThiềnVôSắc:

1. CảnhgiớiKhôngGianVôCùngTận(Akasanancayatana),2. CảnhgiớiThứcVôCùngTận(Vinnanancayatana),3. CảnhgiớiHưKhông(Akincannayatana),4. CảnhgiớiPhiTưởngPhiPhiTưởng(N'evasannan'asannayatana).

Đềmụcthíchhợpvớinhữngbẩmtánhkhácnhau

Theokinhsách,mườiđềmụcvềtửthivàniệmthân,như32phầnôtrược,thíchhợpvớibẩmtánhthamái,vìnhữngđềmụcnầycókhuynhhướngtạosựnhờmcháncơthểvậtchấtmàgiácquanbámníu.

TứVôLượngTâmvàbốnKasinasmàu,thíchhợpvớibẩmtánhsânhận.

NhữngđềmụcsuyniệmvềĐứcPhật,v.v...thíchhợpvớibẩmtánhcủangườicónhiềuđứctin.

Nhữngđềmụcsuyniệmvềsựtrạngtháithanhbìnhanlạc,quántưởngđếnsựnhàmchánvậtthực,vàphântáchTứĐại,thíchhợpvớinhữngbẩmtánhthiênvềtríthức.

NhữngđềmụcnhưsuyniệmvềĐứcPhật,tâmTừ,niệmthânvàniệmvềsựchết,thíchhợpvớitấtcảbẩmtánh.

Cósáuloạibẩmtánh(carita)là:

1. Bẩmtánhthamái(ragacarita),

4

5

2. Bẩmtánhsânhận(dosacarita),3. Bẩmtánhsimê(mohacarita),4. Bẩmtánhcónhiềuđứctin(saddhacarita),5. Bẩmtánhthiênvềtríthức(budhicarita),và6. Bẩmtánhphóngdật(vitakkacarita).

"Carita"làbẩmtánh,haybảnchấtcốhữucủamộtngười.Bảnchấtnàybiểulộkhiởtrạngtháibìnhthường,khôngcógìlàmgiaođộng.Bẩmtánhcủamỗingườikhácnhaulàdonơihànhđộngquákhứ,haynghiệpkhácnhaucủamỗingười.Nhữnghànhđộngquenthuộccókhuynhhướngtạobẩmtánhriêngbiệt.

Bêntrongcủamộtsốngười,"raga"haythamái,cónănglựcmạnhhơncáctánhkia,trongkhi"dosa"haysânhận,oánghétácý,trộihơnnơingườikhác.Phầnđôngchúngsanhthuộcvềhailoạiấy.Cómộtphầnít,kémthôngminhvàítnhiềusimê(mohacarita).Gầnvớinhữnghạngsimêcónhữngngườicóbẩmtánhphóngdật,khôngthểchútâmvàomộtviệc(vitakkacarita).Vàingườilạicótâmđạođặcbiệtnhiệtthành,đứctinvữngchắc(saddhacarita),ngườikhácthìđặcbiệtthôngminhsángsuốt(buddhicarita).

Phốihợpnhữngbẩmtánhấylạivớinhaucó63loại.Tínhchungvớibẩmtánhkhảosát(ditthicarita)là64loại.

Nhữngđềmụchànhthiềncóthể,íthaynhiều,thíchhợpvớimỗibẩmtánhvàmỗihạngngười.

Trướckhithựchànhthiềntập,hànhgiảnênthậntrọngquansátđềmụcthamthiền.Thuởxưa,muốnhànhthiềnphảitìmđếnsựhướngdẫncủamộtvịthầycókhảnăngvànhờsựgiúpđỡcủavịnày,chọnmộtđềmụcthíchhợpvớibẩmtánhmình.Ngàynay,hànhgiảphảitựmìnhxemxétlấyvàchọnđềmụcmàmìnhcholàthíchhợpnhất.

Khiđềmụcđãchọn,hànhgiảphảirútvàomộtnơiyêntĩnh,càngítbịgiaođộngcàngtốt.Mộtcụmrừng,mộthangđá,hoặcnơivắngvẻnàokháccũngcóthểthíchnghi.Ởnhữngnơiấyhànhgiảítbịphiềnnhiễutrongkhihànhthiền.Nênbiếtrằngcảnhvắnglặngbêntrongcủatấtcảmọingười.Nếutâmkhôngan,dầuởgiữarừngsâutĩnhmịchcũngkhôngthíchhợp.Nhưngnếutâmkhôngbịgiaođộngthìởtrungtâmthànhphốcũngđược.Khungcảnhchungquanhchỉtácđộngmộtcáchgiántiếp,giúptâmantrụ.Điềukếđómàhànhgiảphảiquyếtđịnhlàgiờgiấc,lúcmàhànhgiảvàkhungcảnhchungquanhcónhiềuđiềukiệnthuậntiệnnhấtđểthamthiền.Sángsớmtâmtrícòntươitĩnh,hoặctối,trướckhiđingủ,nếukhôngquámệt,thườnglàlúcthíchhợpnhấtđểhànhhiền.Tuynhiên,dầuthìgiờnàomàtađãchọn,nêncốgiữđúnggiờấymỗingày,đểchotâmđượcquen,cóảnhhưởngtốtđẹpđếnpháphành.Cáchngồicũngcóthểgiúpíchchoviệcgomtâm.NgườiphươngĐôngthườngngồitréochânmặtđặttrênvếtráivàchântráiđặttrênvếmặt,thânmìnhngaythẳng.Đólàlốingồikiếtgià.Nếukhôngquenắtthấykhóngồinhưthế.Nhiềungườingồibángiàdễdànghơn.Chỉđểchânmặtđặttrênvếtrái,cònchântráithìđểdướiluôn,khỏiphảitréolên.Khingồitheođiệutamgiácấythìthânmìnhvữngvàng.Taymặtđặttrêntaytrái,cổngay,giữmũinằmtrênmộtđườngthẳnggócvớirún.Lưỡiépsáttrênnócvọng.Sắpsửaquầnáongayngắnvàlưngquầnkhôngnênthắtchặtlắm.Vàingườichịunhắmmắtlạiđểkhôngcònnhìnthấygìnữa.Nhắmkínmắtcũngcólợi,nhưngthườnghaylàmbuồnngủ.Đếnlúcmuốnngủrồithìhànhgiảkhôngcònkiểmsoátđượctâmnữa.Những

tưtưởngbấtđịnhphátsanh,khôngcòngiữthânngayngắn,vôtìnhmởmệng,chảynướcdãivàgụcđầu.ChưPhậtthườngngồikiếtgià,hìnhđóasenbúp,mắtnhắmphânnửa,nhìntheochótmũiđếnchíđất,khôngxahơnlốimộtthướchai.Ngườinàothấylốingồikiếtgiàkhókhăn,cóthểthuậntiệnngồitrênghế,haychỗnàokhác,vừađủcaođểhaibànchângáctrênmặtđất.Thếngồikhôngquantrọng.Hànhgiảtùytiện,ngồithếnàocũngđược,miễnlàthấythoảimáivàdễdànglàđược.Ngườicóchúnguyệncốgắnggomtâmvàomộtđiểmphảinỗlựckiểmsoátnhữngtưtưởngônhiễmmỗikhinóvừakhởisanh.

HànhgiảcóthểbịmườiđạobinhcủaMaVươngtấncôngnhưcóghitrongkinhSuttaNipata .Mườiđạobinhấylà:

1. thamdục(kama),2. nảnchí(arati),3. đóivàkhát(khuppipasa),4. áidục(tanha),5. dãdượihôntrầm(thina-middha),6. sợsệt(bhaya),7. hoàinghi(vicikiccha),8. phỉbáng,gièmphavàngoancố(makkha,thambha),9. thâuđoạtmộtcáchbấtchánhtiếngtốt,danhvọng,nhữnglờitán

dươngkhentặngvàlợilộc(labha,siloka,sakkara,micchayasa),10. tựphụvàkhinhmiệtkẻkhác(attukkamsanaparavambhana).

Tùytrườnghợp,nhữnglờigợiýsauđâycủaĐứcPhậtvềpháphànhthiềncóthểbổíchchotấtcảmọingười.

1. Cốtạonhữngtưtưởngtốt,tráinghịchvớitưtưởngtrởngại.Nhưbịlòngsântrởngại,cốtạotâmtừ.

6

2. Suyniệmvềhậuquảxấucóthểxẩyra.Nhưnghĩrằngsânhậncóthểđưađếntộilỗi,sátnhânv.v...

3. Khôngđểý,cốlãngquênnhữngtưtưởngxấuấy.4. Đingượcdòngtưtưởng,phănglầnlên,tìmhiểudođâutưtưởngô

nhiễmấyphátsanhvànhưvậy,trongtiếntrìnhngượcchiềuấy,hànhgiảquêndầnđiềuxấu.

5. Giántiếpvậndụngnănglựcvậtchất.Cũngnhưmộtngườimạnhmẽtrángkiệnkhắcphụcmộtngườikhác,suynhượcyếuớt,taphảivậndụngsứclựccủacơthểđểchếngựnhữngtưtưởngxấuxa.ĐứcPhậtkhuyên:"Cắnchặtrănglạivàéplưỡisátvàonócvọngphíatrên,hànhgiảvậndụnghếtnănglựcđểkiềmchếtâmvànhưvậy,khicắnrănglạivàéplưỡisátphíatrên,cưỡngbáchvàkiềmchếtâm,nhữngtưtưởngxấuxavànguyhạisẽsuynhượcdầnvàtiêutan.Dođótâmsẽlắngdịu,antrụ,thuầnnhấtvàđịnh".

Khiđãtrảiquanhữnggiaiđoạncầnthiếtấy,hànhgiảtìmmộtnơiẩndậtvàđặtniềmtinvàoýchíquyếtthànhtựuchokỳđượcmụctiêu,tậnlựcvàtliêntụccốgắngpháttriểntâmđịnh.

MộtvậtđểnhưhìnhtrònKasinachỉcóthểgiúphànhgiảđạtđếntâmđịnh.Nhưmộtđứctánhnhưtâmtừcólợiíchđặcbiệtlàtạonêntâmtánhhaybảnchấtconngười.

Tronglúchànhthiền,hànhgiảcóthểlặplạimộtcáchcóthểhiểubiếtnhữnglời,haynhữngcâukệđặcbiệt,vìnhữngchữhaygợichohànhgiảnhữnglýtưởngmànótượngtrưng.

Dầuquyếttâmnỗlựcđếnđâu,ngườihànhgiảcònsơcơvẫnphảitrảiquanhữnggiaiđoạnkhókhăn,nhữngvấpváplúcbanđầu."Tâmphóng,nhữngýtưởngngoàiđềmụcsẽphátsinhvàvẩnvơtrướcmắt,cảmthấysốtruột,thấytiếnbộchậmchạplênnảnlòng,dođómấtnhẫnnại,kémcốgắng."

7

Nhưnghànhgiảphảibềnchí,khôngchịuthấtbại.Cốgắngthêm,thêmnữa,đểkhắcphụcmọitrởngại,vượtquakhókhănđểnhìnthẳngvàođềmụcvàkềmgiữtâmkhôngmộtgiâyxaolãng.

ThídụnhưhànhgiảdùngKasinađấtlàmđềmụchànhthiền(Kammatthana):

Trướctiênlấyđấtsétnhồilàmthànhdĩatrònbằngđộbatấcbềkính,cạogọtchotrơnbén,tômặtthậtlángvàđềuđặn.CáiđĩatrònKasinađểthamthiềnnàyđượcgọilàđềmụcsơkhởi(parikammanimitta).ĐặtcáiKasinaấycáchchỗmìnhngồimộtthước,hànhgiảchămchúnhìnvàođóvàniệm"pathavi,pathavi"(đất,đất)chođếnlúctâmhoàntoànantrụ,khôngcònýtưởngngoạilainàokhác.Vàkhihànhnhưthếítlâu-cókhivàituần,cókhivàitháng,vàinămhayhơnnữa-hànhgiảcóthểhìnhdungđềmụcnghĩalàlúcnhắmmắtvẫncònthấycáivòngKasina.Đólàhìnhảnhcủađềmụcpháthiệntrongtâm(uggahanimitta).Tếptụccốgắng,hànhgiảchămchúvàouggahanimittanầyvàpháttriểnhìnhảnhkháiniệmcủađềmục(patibhaganimitta).

TheosáchThanhTịnhĐạo(VisuddhiMagga),sựkhácbiệtgiữahaihìnhảnhấylà:"Trong'uggahanimitta'hànhgiảcònthấyrõcáidĩatrònkasina,tỷnhưtrênấycólồilõmvv...còntrong'patibhaganimitta'dĩatrònkasinaxuấthiệnnhưmộtcáigươngtrònmớilấytừtrongbaora,hoặcnhưvỏốcxacừtraugiồibóngloáng,hoặcnhưmặttrăngrằmxuấtlộgiữanhữngđámmây."

Hìnhảnhkháiniệm(patibhaganimitta)khôngcómàusắc,cũngkhôngcóhìnhthể.Nóchỉlàhìnhthứcxuấtlộdotrigiáctạonên.

Bấygiờhànhgiảnỗlựcchútâmvàohìnhảnhkháiniệmtrừutượngấyvàđạtđếnmứcđộgọilà"cậnđịnh"(upacarasamadhi,tâmgầnnhậpđịnh).Lúcấy,nămchướngngạitinhthầncốhữu,dínhliềnvớichúngsanh(nivarana,nămpháptriềncái,haynămphápchelấp)tạmthờiđượckhắcphụcdotâmantrụ,haynhấtđiểmtâm(ekaggata),phỉ(pity),tầm(vitakka),lạc(sukha),vàsát(vicara),kểtheothứtự.Lúcbấygiờ,cóthểnhậptoànđịnhvàđắcthiền,thọhưởngtrạngtháiyêntĩnhvàvắnglặngcủatâmnhấtđiểm.Tâmnhấtđiểmnàyđượcthànhtựunhờhànhgiảđãvượtquacácpháptriềncái(nivarana),thànhtựutrạngtháigọilàcittavisuddhi(TâmTịnh),giaiđoạnthứnhìcủaThanhTịnhĐạo.

Nếuhànhgiảdùngkasinanướclàmđềmụchànhthiềnthìnênlấymộtbátnướcđầychímiệng,tốtnhấtlànướcmưatrongsạch,khôngmàusắcvàchămchúnhìnvàođấy,rồiniệm"apo,apo"(nước,nước)chođếnkhitâmlắngdịu,antrụvàođềmụcnước.

Muốndùngkasinalửalàmđềmục,hànhgiảđốtmộtngọnlửanhỏtrướcmặtmìnhrồichămchúnhìnvàođấy,xuyênquamộtcáilỗcỡbốnngóntaybềkínhtrongmộttấmvải,tấmđệmhaymộttấmda.

Vớiđềmụckasinagió,hànhgiảnhìnvàongọngióthổixuyênquacửasổhoặcmộtcáilỗtrongváchvàchămchúniệm"vayo,vayo"(gió,gió).

Nếumuốnhànhđềmụcdùngmàusắcthìdùngcáiđĩatrònkasinacómàusắcnhưxanh,vàng,hoặcđỏ,hoặctrắngrồichămchúnhìnvàovàniệmmàusắcấynhư"xanh,xanh"(nilam,nilam)cũngnhưđềmụcđấtv.v...Hànhgiảcũngcóthểnhìnvàocànhhoahoặcxanh,hoặcvàngv.v...đểniệmmàusắcấy.

Hànhgiảmuốnniệmđềmụcánhsángcóthểnhìnmặttrăng,hoặcmộtngọnđènkhôngchaođộng,hoặcánhsángcóhìnhảnhmặttrănghaymặttrời,chiếuxuyênqualácâyhayxuyênquavách,intrêntườnghaydướimặtđất,

vàniệm"aloka,aloka"(ánhsáng,ánhsáng).

Cóthểpháttriểnvàtraugiồiđềmụckhônggianbằngcáchnhìnlêntrời,xuyênquacáilỗđộbốnngóntaybềkính,khoéttrênvách,haytrênmiếngvảihoặcmiếngda.

ĐềmụcTửthi(Asubha)

ỞẤnĐộthờixưa,ngườitakhôngchônngườichết,cũngkhônghỏathiêumàchỉđemrađểngoàinghĩađịa.Dođó,cómườiloạitửthilàmđềmụchànhthiền.Ngàynay,phongtụcấykhôngcònnữa.Nhưvậy,mườiđềmụcthamthiềnvềtửthikhôngthểđặtthànhvấnđề.

NiệmvềHồngâncủaĐứcPhật(Buddhanussati)

LàsuyniệmvềcácphẩmhạnhcủaĐứcPhậtnhưsau:

"ĐứcThếTônhẳnthậtlàbậcỨngCúng,ChánhBiếnTri,MinhHạnhTúc,ThiệnThệ,ThếGianGiải,VôThượngSĩ,ĐiềuNgựTrượngPhu,ThiênNhânSư,Phật,ThếTôn.".

NiệmvềnhữngđặctánhcủaGiáoPháp(Dhammanussati)

LàsuyniệmvềcácđặctánhcủaGiáoPhápnhưsau:

"GiáoPhápmàĐứcThếTônkhéogiảngdạyvàđượctruyềnbáđầyđủlàđểtựchứngngộ,cóhiệunăngtứckhắc,khuyếnkhíchsựtìmtòisuygẫm,dẫnđếnnơi(NiếtBàn),đểbậcthiệntríanhiểu,mỗingườichoriêngmình."

NiệmvềTăngGià(Sanghanussati)

LàsuyniệmvềphẩmhạnhtinhkhiếtcủacáchộiviênGiáoHộinhưsau:

"GiáoHộicủacácđệtửcủaĐứcThếTôncóđứchạnhtoànhảo.CácNgàicóphẩmhạnhbậctrítuệ.CácNgàilànhữngvịđãthànhđạtbốnĐạovàbốnQuảThánh.GiáoHộicủacácđệtửcủaĐứcThếTônlàbậcxứngđánglãnhnhậnnhữngvậtcúngdườngvàchỗở.CácNgàilàbậcxứngđángđượclễbái,làphướcđiềnvôthượngtrênthếgian."

NiệmvềGiớiđức(Silanussati)

Làsuyniệmvềphẩmhạnhcótínhhoànhảocủachínhmình.

Niệmvềtâmbốthí(Caganussati)

Làsuyniệmvềbảnchấtkhoanhồngrộnglượngcủachínhmình.

Niệmvềchưthiên(Devanussati)

Làsuyniệmnhưsau:

"CácvịtrờiđãsanhvàonhữngcảnhgiớiđángphấnkhởiấydonhờniềmtinvànhữngđứctánhkháccủacácNgài.Tacũngcónhữngđứctánhấy".

Suyniệmnhưthếnhiềulần.

NiệmvềnhữngđặctínhcủaNiếtBàn(Upasamanussati)

LàsuynệmvềđặctínhtịchtịnhcủaNiếtBàn,nhưchấmdứtđaukhổvàtươngtự.

Niệmvềsựchết(Marananussati)

Làsuyniệmvềsựchấmdứtđờisốngtâm-vật-lý.Quántưởngvềcáichếtgiúphànhgiảthấuhiểubảnchấttạmbợcủađờisống.Khiquántriệtrằngchếtlàđiềuchắcchắnphảiđếnvàsốnglàtạmbợ,nhấtthời,hànhgiảsẽcố

gắngtậndụngkiếpsốngnầyđểtựtraugiồi,tựpháttriểnvàgiúpkẻkhácmởmang,thayvìphungphíthìgiờtrongdụclạc,dễduôi.Kiêntrìhànhthiền,suyniệmcáichếtkhônglàmchohànhgiảtrởthànhbiquanyếmthếvàsốngtiêucựcmàtráilại,càngtíchcựcvàtinhtấnhơn.Ngoàira,hànhgiảcòncóthểứngphóvớicáichếtmộtcáchbìnhtĩnh,thảnnhiên.Khiquántưởngsựchết,hànhgiảcóthểsuyniệmrằngđờisốngnhưngọnđèndầu,hoặcsuyniệmrằngcáiđượcgọichúngsanhchỉlàsựbiểuhiệntạmthờivàbềngoàicủaluồngnghiệplựcvôhình,khôngkhácnàoánhsángcủangọnđènđiệnlàbiểuhiệntạmthờicủaluồngđiệnlựcvôhìnhởtrongsợidâyđiện.

Hànhgiảcóthểhìnhdungđờisốngtheonhiềulốikhác,quántưởngvềtánhcáchvôthườngcùakiếpnhânsinhvàsựkiệnhiểnnhiênchắcchắnlàcáichếtphảiđến.

NiệmThân(Kayagatasati)

Làsuyniệmvềbamươihaiphầnôtrượccủacơthểnhưtóc,lông,móngtay,móngchân,răng,da,thịt,gân,xương,tủy,tận,tim,gan,lálách,mật,phổi,ruột,baotửv.v...

Quántưởngvềtánhcáchôtrượccủacơthểgiúphànhgiảchếngựtâmluyếnáiđốivớibảnthânmình.NhiềuvịtỳkhưuthờiĐứcPhậtđãđắcquảALaHánnhờhànhthiềnvớiđềmụcnày.

Ngườikhôngthíchhợpvớitấtcàbamươihaiphầnôtrượccóthểchọnmộtvàiphầnnhưxương,thịt,dacũngđược.Bêntrongthânnàylàbộxương.Đầybênngoàibộxươnglàthịt,vàbênngoài,chỉlàmộtlớpdabaobọclấythịtvàxương.Khisuyniệmnhưthếvềcơthểvậtchất,hànhgiảdầndầngiảmbớtluyếnáithânmình.

Đốivớingườikhôngchútrọngđếnnhụcdục,đềmụcnầycóthểkhôngthíchhợp.Hànhgiảcóthểquántưởngkhảnăngtạotáccốhữucủaguồngmáyphứctạpnàymàtagọilàconngười.

Niệmhơithở(Anapanasati)

Làphápsuyniệmvềhơithở,Anacónghĩalàthởvô,Apanalàthởra.

Thamthiền,niệmhơithởlàphươngphápluyệntậpchotâmantrụ,đồngthờigiúphànhgiảchứngngộminhsáttuệvàdẫnđếnĐạoQuảALaHán.

Đâylàđềmụchànhthiềnrấtlợiíchvàcóthểthíchhợpvớitấtcảmọingười.XưakiaĐứcPhậtcũngđãápdụngpháphànhthiềnvềSổTứcQuánnầytrướckhiNgàiđắcquảChánhĐẳngChánhGiác.

KinhSatipatthanaSutta(TứNiệmXứ)vàsáchThanhTịnhĐạocótrìnhbàyphápmônbổíchnàyvớiđầyđủchitiết.

Sauđâylàmộtvàiđiềuchongườihànhgiảsơcơ:

Nênchọnlốingồithíchhợp.Giữthânhìnhngayngắn.Đặttaymặtlêntaytrái.Mắtnhắmhoặcmởhihí.Trướckhikhởiniệm,từtừthởradàibằngmiệng,rồingậmlại.Kếđóthởvôbằngmũi,nhưthường,khôngcốsứcthởmạnhquámàcũngkhôngyếuquá.Lúcthởvôđếmthầm,Một.Rồithởra,đếmHai.Luônluônchútâmtheohơithở,khôngtưởngnhớđếnđiềuchikhác.VàcứthởvôđếmBa,thởrađếmBốn,nhưthếđếnMười.Trongkhiniệm,tâmhànhgiảcóthểxaolãngphóngtúng.Nhưngkhôngnênngãlòng.Hãycốgắngchođếnkhikềmgiữđượctâmvàohơithở.Từtừhànhgiảcóthểtăngthêmloạtsố,nhưđếmđiđếmlạiđủnămloạttừMộtđếnMườichẳnghạn.Vềsau,hànhgiảcóthểchútâmvàohơithởmàkhôngcầnđếm.Cóngườithíchđếm,vìđếmgomtâmđượcdễdàng.

Cũngcónhiềungườikhôngthích.Điềuchánhyếulàgomtâm.Đếmlàphụthuộc.Khithựchànhphápthiềnnày,hànhgiảcảmthấythânnhẹnhàngvàrấtanlạc.Saukhikhikinhnghiệmmộtthờigian,ngàykiahànhgiảthônghiểuđượcrằngcáimàngườitagọilàthânđâychỉsốngnhờvàohơithở,vàkhihơithởchấmdứtthìthânnàyphảichết.TứckhắchànhgiảnhậnđịnhlýVôthườngcủavạnhữu.Nơinàobiếnđổivôthườngthìnơiấykhôngthểcóthựctồn,haylinhhồnbấtdiệt.ChừngấytuệminhsátđượctriểnkhaiđểchứngngộĐạoQuảALaHán.

Điềunàyrõràngchứngtỏrằngmụctiêucủapháphànhthiềnvềhơithởchẳngnhữnglàtraugiồitâmantrụmàcònkhaithôngminhsáttuệđểthànhđạtgiảithoátcuốicùng.

Đâylàphươngphápgiảntiệnvàvôhạimàtấtcảmọingườiđềucóthểthựchành.

Đểcóđầyđủchitiết,đọcgiảcóthểthamkhảobộVisuddhiMagga(ThanhTịnhĐạo).

TheoKinhTứNiệmXứ(Satipatthana),phápniệmhơithởcóthểthựchànhnhưsau:

_"Thởvô,hànhgiảghinhậnthởvô.Thởra,hànhgiảghinhậnthởra.

1.-"Khithởvôdài,hànhgiảbiết:'Tathởvôdài'.Khithởradài,hànhgiảbiết:'Tathởdài'.

2.-"Khithởvôngắn,hànhgiảbiết:'Tathởvôngắn'.Khithởrangắn,hànhgiảbiết:'Tathởrangắn'.

3.-"Trigiácrõràngvàtrọnvẹntiếntrìnhcủahơithở(tứcchặngđầu,chặnggiữavàchặngcuối),'tasẽthởvô'hànhgiảtựluyệntậplấynhưthế;trigiácrõràngvàtrọnvẹntiếntrìnhcủahơithở,'tasẽthởra',vàhànhgiảtựluyệntậplấynhưthế._

4.-"Làmchohơithởêmdịu,'tasẽthởvô',hànhgiảtựluyệntậplấynhưthế.Làmchohơithởêmdịu,'tasẽthởra',hànhgiảtựluyệntậpnhưthế."

TứVôLượngTâm(Brahmavihara)

NơiđâyBrahmacónghĩalàcaothượng,haycaonhãnhưtrongdanhtừ"brahmacariya"(lốisốngcaothượng).Viharacónghĩalàphươngthứchaytrạngtháicủaphẩmhạnh,haytrạngtháicủađờisống.Nhữngtrạngtháinàycũngđượcgọilà"appamanna",vôlượng,vôbiên.Bởivìnhữngtưtưởngnàyđượcrảikhắpchotấtcảchúngsanh,khôngcógiớihạn,khôngcósựngăntrở.

Metta(sanskritlà"maitri")tâmtừ,lòngtừái,hảotâm,thiệný,đượcđịnhnghĩalàcáigìlàmchotâmêmdịu.TâmTừ(metta)khôngphảilàtìnhthươngcóliênquanđếnnhụcdụcngũtrầnhaylòngtrìumếncánhânđốivớimộtngườinào.Kẻthùtrựctiếpcủatâmtừlàsânhận,oánghét,haytakhôngưathích,bựcmình(kodha).Kẻthùgiántiếplàlòngtrìumếncánhân(pema).TâmTừbaotrùmtấtcảchúngsanh,khôngloạibỏvàkhôngphân

biệtchúngsanhnào.Đếnmứccùngtột,tâmTừlàtựđồnghóatấtcảchúngsanh(sabbattata),tựmìnhchanhòatrongtoànthể,thấyvạnvậtvàmìnhlàmột.TâmTừlàlòngchânthànhướcmongchotấtcảchúngsanhđềuđượcanlànhvuivẻ.TháiđộtừáilàđặcđiểmchánhyếucủatâmTừ.TâmTừlánhxasânhận,oánghét.

TâmBi(karuna)làcáigìchotarungđộngtrướcsựđaukhổcủakẻkhác,làcáigìthoadịunỗikhổcủangười.ĐặctínhcủatâmBi(karuna)làýmuốngiúpngườikhácthoátramộtcảnhkhổ.KẻthùtrựctiếpcủatâmBilàsựươnhènsuynhược(himsa),vàkẻthùgiántiếplàưusầu,phiềnmuộn(domanassa).TâmBibaotrùmnhữngchúngsanhđaukhổvàtiêutrừmọihànhđộngđộcáctànbạo.

TâmHỷ(Mudita)khôngphảilàtrạngtháithỏathíchsuông,màlàlònghoanhỷ,cóthiệncảm,trướchạnhphúccủangườikhác.Ganhtỵ(issa)làkẻthùtrựctiếpcủatâmHỷ,vàtháiđộhỷhạvuivẻlàkẻthùgiántiếp.ĐặcđiểmchánhyếucủatâmHỷlàhoanhỷvớisựthạnhvượngvàthànhcông(anumodana)củangườikhác.TâmHỷbaotrùmnhữngchúngsanhhữuhạnh.TâmHỷlàđứctánhthànhthậtchungvui,chungmừngvàngợikhen.TâmHỷloạitrừmọihìnhthứcbấtmãn(arati)trướcsựthạnhvượngcủangườikhác.

TâmXả(Upekkha)theosátnghĩa,lànhậnđịnhvôtư,tứckhôngluyếnáicũngkhôngghétbỏ.Xảkhôngphảilàlạnhlùng,lãnhđạmmàtrạngtháithảnnhiên,hoàntoànkhôngchaođộng,làtâmtuyệtđốiquânbình.Đâylàtâmtrạngbìnhthảncủatâmgiữanhữnghoàncảnhthăngtrầmcủađờisống,nhưtándươngvàkhiểntrách,hạnhphúcvàđaukhổ,đượcvàthua,danhthơmvàtiếngxấu.NgườithùtrựctiếpcủatâmXảlàluyếnái(raga),vàkẻthùgiántiếplàtháiđộlạnhlùng,vôtình.TháiđộvôtưlàđặcđiểmchánhyếucủatâmXả(Upekkha).

Ởđây,danhtừUpekkhakhôngcónghĩalàtâmvôký,không-hạnh-phúc-không-phiền-não,màrõrànghàmxúcýnghĩamộtphẩmhạnh.Bìnhthản,tâmquânbìnhđượcxemnhưsátnghĩanhất.TâmXảbaotrùmcảtốtlẫnxấu,nhữngđiềukhảáivàkhảố,thíchthúcũngnhưnghịchlòng.

SáchThanhTịnhĐạo(VisuddhiMagga)môtảvớiđầyđủchitiếtphươngpháppháttriểnTứVôLượngTâmđểpháttriểncáctầngThiền-na(jhana).

MộtkhiđãthànhcôngpháttriểnvàtraugiồiđầyđủThiền(jhana),hànhgiảcóthểdễdàngpháttriểncácnănglựcthầnthông(abhinna)nhưthiênnhãn(dibacakkhu),thiênnhĩ(dibbasota),hồinhớtiềnkiếp(pubbenivasanusstinana),thatâmthông(paracittavijanana)vànhiềunănglựcthầnthôngkhác(iddhividha).

Mặcđầutâmđịnh(samadhi)vàcácnănglựctinhthầnnàychắcchắnđenlạinhiềulợiíchchohànhgiả,talênghinhậnrằngđókhôngphảilàđiềuchánhyếuđểthànhđạtĐạoQuảALaHán.CónhữngvịALaHángọilàSukkhavipassaka,đithẳngđường,vàchứngđắcđạoQuảALaHánbằngcáchhànhthiềnMinhsát(vipassana),khôngquasựhỗtrợcủaThiền-na(jhana).NhiềungườiởthờiĐứcPhật,namcũngnhưnữ,đãđắcQuảALaHánmàkhôngcóđắcThiền(jhana).

Chỉcónhữngvịđãđắcthiềnmớipháttriểnđượcnămloạinănglựcthầnthông(abhinna)là:

1. Dibbacakkhu,thiênnhãn,cũngđượcgọilàhuệnhãn,làkhảnăngthấyđượcnhữngviệcởcảnhviệcởcảnhtrờihaycảnhngười,xahaygần,màắtngườikhôngthểthấy.

2. Cutupapatanana,trikiếncóliênquanđếncáichếtvàsựxuấthiệntrởlạicủachúngsanh,cũngđồngnghĩavớithiênnhãn,haynhãnthông.Anagatamsanana,trikiếncóliênquanđếntươnglai,và

Yathkammupagatanana,trikiếnvềsựrađicủachúngsanhtùyhànhđộngthiệnhaybấtthiện,làhailoạihiểubiếtnằmtrongphânhạngnầy.

3. Dibbasota,thiênnhĩ,cũnggọilànhĩthônghayhuệnhĩ,làkhảnăngngheđượcnhữngâmthanh,vitếhaythôkịch,xahaygần.

4. Pubbenivasanussatinana,làkhảnănghồinhớcáctiềnkiếp,củamìnhvàcủangườikhác.Vềđiểmnày,nănglựccủaĐứcPhậtkhôngcógiớihạn.Ngàicóthểnhớđượcvôlượngtiềnkiếp.Nhưngđốivớingườikhácthìnănglựcnàycógiớihạn,tùytheomứcđộtraugiồi.

5. Paracittavijanana,thatâmthông,lànănglựctinhthầncóthểđọctưtưởngcủangườikhác.

6. Iddhividhalànhữngnănglựcthầnthôngnhưbaytrênkhôngtrung,đitrênmặtnước,chundướiđất,tạonhữnghìnhthểmớiv.v...

Chúthích:

1

."Kasina"ởđâycónghĩalàtrọnvẹn,tấtcả,đầyđủ.Gọinhưvậybởivìánhsángtủaratừhìnhảnhkháiniệmcủađềmục"Kasina"phảibaotrùmtrọnvẹn,tấtcả,khônggiớihạn.

Trongtrườnghợpdùngđấtlàmđềmục,taphảilàmmộtcáidĩahìnhtròn,bềkínhđộmộtgangbốnngóntay.Lấyđấtsétmàudatrờilúcbìnhminh,nhồinhuyển,đắplên,rồicạogọtthậtkỹ,thậtláng.Nếukhôngcóđủđấtmàudatrờilúcbìnhminhthìlàmmặt,rồidùngđấtmàukháccũngđược,đểđắpphíadưới.Cáivậttrònbằngđấtđểsuyniệmấygọilà"kasinamandala".

CácloạiKasinakháccũnglàmtươngtợnhưvậy.SáchThanhTịnhĐạocómôtảtừngchitiết.Cũngnênghinhậnrằngđềmụcánhsángvàkhônggiankhôngcótrongkinhđiển.Nếukhôngkểhaiđềmụcnầy,thìcònlạibamươitámđềmụchànhthiềntấtcả.↩

.VàothờiĐứcPhậtcónhiềutửthicònquànglạitrongcácnghĩađịa,chờngàychônhoặcthiêu,cònlàmmồingonchothúvàchim.Ngàynay,khôngthểcótửthinhưvậynữađểdùnglàmđềmụchànhthiền.↩

."Anussati"làniệmniệm,khôngngừngniệm.↩

."Aharepatikkulasanna"-nhưquántưởngtánhcáchghêtởmcủavậtthựckhiđitìm,lúcăn,lúctiếtra,lúctiêuhóa,lúcthoátra,v.v...↩

.Thídụnhưquasátbốnyếutố:đất,cótánhcáchduỗira(pathavi);nước,dínhliềnlại(apo);lửa,nónghaylạnh(tejo);vàgi,diđộng(vajo).Xemxétnhữngđặctánhriêngbiệt.↩

.PadhanaSutta,trang28.↩

1

2

3

4

5

6

7

.MajjhimaNikaya,VitakkaSanthanaSutta,số20.↩7

ChướngngạiTinhthần(NămTriềncái)

Cónămchướngngạilàmcảntrởtâm.Docácchướngngạinày,tâmkhôngmềmdẻo,khôngnhuthuận,khôngtrongsáng,khôngthểđượcphântáchdễdàng,cũngkhôngđượccấutạohoànbịđểtiêutrừônhiễm.

TạpAHàm.

Chướngngạitinhthần,Nivarana(Ni+Var,cónghĩalàmtrởngại,ngănchận),làcáigìgâytrởngạichotiếnbộtinhthầncủata,haycáigìngănchậnconđườngđưađếngiảithoátvànhữngcảnhTrời.

Nivaranacũngcónghĩalàcáigì"bịttrùm,baokín,hayngăntrởtưtưởng."

Cónămloạichướngngạitinhthần,haynămphápTriềnCáilà:

1. Thamdục(Kamacchanda),2. Oánghét(Vyapada,Sânhận),3. Hôntrầm-Dãdượi(Thina-Middha),4. Phóngdật-Loâu(Uddhacca-Kukkuca,Trạohối),5. Hoàinghi(Vicikiccha).

1.Kamacchanda-Thamdục

làhammuốnvềnhụcdục,luyếnáitheongũtrần(sắc,thinh,hương,vị,xúc).Thamdụccũngđượcxemlàmộttrongnhữngthằngthúc,tróibuộcchúngsanhvàovòngluânhồi.

Mộtngườiởmứcđộtrungbìnhthườngxuhướngchạytheonhữnghammuốncótánhcáchhuyềnảotạmbợcủacơthểvậtchất,nếukhôngđủkhảnăngđểkiểmsoátvàkềmchếthìchắcchắnphảibịsađọatrongdụcvọng.Chướngngạitinhthầnnàycóthểchếngựbằngtâmantrụvàomộtđiểm(ekaggata,nhấtđiểmtâm),mộttrongnămchithiền.KhiđắcQuảTưĐàHàm(Sakadagami),hànhgiảkhắcphụcđượcphầnlớn,vàchỉhòatoànchếngựThamDụckhiđắcQuảANaHàm(Anagami).NhữnghìnhthànhvitếcủaluyếnáinhưRupaRaga,luyếnáitheoníutheonhữngcảnhsắcgiới,vàArupaRaga,luyếnáitheovôsắcgiới,chỉđượctrọnvẹntiêutrừkhiđắcQuảALaHán.

Sáuđiềukiệnsauđâycókhuynhhướngtậndiệtthamdục:

1. Nhậnthứcmốinguyhạicủađốitượng,2. Kiêntrìquántưởngvềnhữngnguyhạiấy,3. Thuthúclụccăn,4. Ẩmthựcđộlượng,5. Tạogiớithâncậntốt,6. Luậnđàmhữuích.

2.Vyapada,Oánghét,haykhôngbằnglòng,bấttoạinguyện

Điềuưathíchdẫnđếnluyếnái,cònđiềutráivớisởthíchđưađếntâmghétbỏ,khôngbằnglòng.Luyếnáivàghétbỏlàhaingọnlửatolớn,thiêuđốtthếgian.Đượcsựhỗtrợcủavôminh,cảhaitạolênnhữngbấthạnhtrongđời.

MộtyếutốkháccủaThiền(jhana),"Phỉ",cókhảnăngchếngựtâmoánghét.ChướngngạinàyđượckhắcphụcphầnlớnkhihànhgiảđắcQuảTưĐàHàm,vàđượctrọnvẹnchếngựkhiđắcQuảANaHàm.

Sáuđiềukiệnsauđâycóxuhướngtiêutrừchướngngạioánghét:

1. Haybiết,ghinhậnđốitượngvớithiệný,2. KiêntrìquántưởngtâmTừ(Metta),3. SuynghiệmrằngNghiệp(kamma)làdochínhtatạonên,4. Sốngtheoquanđiểmấy,5. Tạogiớithâncậntốt,6. Luậnđàmhữuích.

3.Thina-Middha,HônTrầm-DãDượi

Thina,làtrạngtháiuểoảicủatâmvươngvàMiddha,DãDượi,làtrạngtháiuểoảicủatâmsở.

Mộttâmtrạngnhuễnhoạicũngbấtđộngnhưmộtvậtvôtrivôgiác,nhưcáinóntreotrêncây,nhưnhựađeodínhtrênkhúcgỗhaymộtmiếngbơquáđặccứngkhôngcóthểtrétra.

KhôngnênhiểuHônTrầm-DãDượilàtrạngtháimỏimệtkhôngmuốncửđộng,bởivìchưvịALaHán,đãtậndiệthaipháptriềncáiấy,đôikhivẫncòncảmthấythânthểmệtmỏi.Haichướngngạinàyđưađếntâmlườibiếng,uểoải,nghịchnghĩavớihạnhtinhtấn,đứckiêntrì.Yếutố"Tầm",mộtchikháccủaThiền,cóthểkhắcphụcphầnlớn,vàhoàntoànchếngựHônTrầm-DãDượikhiđắcQuảALaHán.

Sáuđiềukiệnsauđâycóchiềuhướngtiêutrừhaichướngngạinày:

1. Suyniệmvềđốitượngcủaẩmthựcvôđộlượng,2. Thayđổioainghi,haytưthế,3. Quántưởngđốitượngánhsáng,4. Sốngngoàitrời,5. Tạogiớithâncậntốt,

6. Luậnđàmhữuích.

4.Uddhacca,PhóngDật

làtrạngtháibấtổn,haychaođộng,củatâm.Đólàtâmtrạngcóliênquanđếntấtcảnhữngtâmbấtthiện.Thôngthường,tâmtrởnênchaođộng,haybấtổnđịnh,khihànhđộngbấtthiện.Kukkucca,LoÂu,làhốitiếcmộthànhđộngbấtthiệnđãlàm,mộtmộthànhđộngthiệnđãbỏquakhônglàm,haylàmkhôngđượcviênmãn.Chínhsựănnănvềmộthànhđộngbấtthiệnkhôngngăncảnđượchậuquảkhôngtốtcủanóxẩyra.Hốitiếctốtđẹpnhấtlàquyếttâmkhônglặplạihànhđộngbấtthiệnấynữa.

CảhaipháptriềncáiPhóngDậtvàLoÂunàyđềucóthểkhắcphụcbằngchiThiền"Lạc"(sukka).HànhgiảsẽtậndiệtPhóngDậtlúcđắcQuảALaHán,vàLoÂu,vớiĐạoQuảANaHàm.

Sáuđiềukiệnsauđâycóchiềuhướngchếngựhaitâmtrạngấy:

1. ThôngsuốtphápHọc,2. Nghiêncứuhọchỏivàthảoluận,3. ThấutriệttinhthầncủaGiớiLuật,4. ThâncậnvớinhữngvịTăngcaoHạ,5. Thâncậnvớingườitốt,6. Luậnđàmhữuích.

5.Vicikiccha,HoàiNghi

làtâmtrạngbấtđịnh."Vi"làkhôngchứađựng."Cikkiccha"làtrítuệ.Vicikichalàcáigìkhôngchứađựngdượcliệuchotrítuệ.

Cũngđượcgiảithíchlàsựvachạmgâynêndosuyniệmhỗntạp,dotâmtrạngthắcmắc(Vici:tìmkiếm;Kiccha,vachạm).

Ởđây,HoàiNghi(Vicikiccha)khôngcónghĩalàmấtniềmtin,khôngphảihoàinghivềĐứcPhậtv.v...bởivìmộtngườikhôngphảiPhậttửcũngcóthểkhắcphụcVicikiccha,HoàiNghi,vàđắcThiền(jhana).Nếuxemnhưmộtthằngthúc,tứcdâytróibuộcchúngsanhvàovòngluânhồithìVicikkicchalàhoàinghivềĐứcPhậtv.v...nhưng,nếuxemnhưmộtchướngngạitinhthần,thìđóchỉlàmộttâmtrạnglỏnglẻo,khôngnhấtquyếtvềđiềumìnhđanglàm.TheobảnChúgiải,Vicikkicchalàkhôngđủkhảnăngquyếtđịnhmộtviệcgìđóphảilàthếnào.Nóikhácđi,thìđólàtâmtrạngbấtđịnh.

TrạngtháinàycóthểkhắcphụcđượcbằngchiThiền"Sát",nghĩalàliêntụcchútâm.HànhgiảtậndiệtHoàiNghikhiđắcQuảTuĐàHuờn.

SáuđiềukiệnsauđâycóchiềuhướngtiêutrừHoàiNghi:

1. ThôngsuốtGiáoPhápvàGiớiLuật,2. Nghiêncứutìmhọcvàthảoluận,3. ThấutriệttinhthầncủaGiớiLuật(Vinaya),4. Niềmtinhoàntoànvữngchắc,5. Thâncậnngườitốt,6. Luậnđàmhữuích.

ConĐườngNiếtBàn(III)

Tấtcảcácpháphữuvi đềuvôthường,TấtcảcácpháphữuviđềuđaukhổTấtcảcácpháp,hữuvivàvôvi,đềuvôngã."

KinhPhápCú

TuệMinhSát(Vipassana)

KhiđãtạmthờichếngựcácphápTriềnCái(Nivarana)tứcnămchướngngạitinhthần,tâmhànhgiảtrởnêntrongsạchnhưmặtkiếngđượclauchùibóngloáng,phảnchiếumọisựvậtmộtcáchrõràng,đúngvớisựthật.Tuynhiên,tâmđịnhchỉtạmthờiđènénnhữngtưtưởngbấtthiệnmàkhôngtậndiệt.Cáctâmbấtthiệnnàycóthểtrồilênmặtvàtáiphátmộtcáchbấtngờ,bấtcứlúcnào.

Giớiluậtđiềuhoàhànhđộngvàlờinói.Địnhkiểmsoáttâm.NhưngchínhTuệ(Panna),giaiđoạncuốicùng,giúpngườicónguyệnvọngtừphàmtrởnênthánhtậndiệtmọiônhiễmmàtâmđịnhtạmthờichếngự.

Hànhgiảbắtđầupháttriểnquankiếntrongsạch(ditthi-visuddhi,kiếntịnh)đểnhậnthấychântướngcủavạnpháp.Vớitâmantrụvàomộtđiểm,hànhgiảphântáchvàquansátcáigọilàchúngsanh.Sựdòxétvàquansátnàychothấyrằngcáiđượcgọilà"Ta",cáthể,haytựngã,chỉlàsựcấuthànhphứctạpcủatâmvàcơthểvậtchất,danhvàsắc.Cảhaiđềuởtrạngtháiluônluônbiếnđổi,luônluôntrôichảy,nhưmộtdòngsuốitrườnglưubấttức.

Khiđãcóđượcquankiếnchânchánhvềbảnchấtthựcsựcủacáigọilàchúngsanhvàhoàntoàndứtkhoátvớimọiảotưởngvềmộtlinhhồntrườngcửu,hànhgiảcốtìmnhữngnguyênnhânsanhracái"Ta"vànhậnđịnhrằng

1

2

thếgiannàykhôngcósựtựnhiênphátsanhmàkhôngtùythuộcởmột,haynhiềuđiềukiện,tronghiệntại,haytrongquákhứ.Vạnphápđềudoduyênsanh.Hànhgiảnhậnđịnhrằngkiếpsốngcủamìnhcóđâylàdovôminh(avijja),áidục(tanha),thủ(upadana),vànghiệp(kamma),củakiếpquákhứ,vàvậtthực(oja)trongkiếpsốnghiệntại.Donămnguyênnhânấy,cáigọilàchúngsanhđượccấutạo.Nguyênnhânquákhứtạođiềukiệnchohiệntại,vàcùngthếấy,hiệntạitạođiềukiệnchotươnglai.Chútâmsuyniệmnhưthếấyhànhgiảvượtlênmọihoàinghivềquákhứ,hiệntạivàtươnglai.

Tiếptheo,hànhgiảsuyniệmrằngtấtcảcácvậtcấutạo,haycácpháphữu,viđềuvôthường(anicca),phảichịuđaukhổ(dukkha),vàkhôngcómộtlinhhồntrườngcửuphảibấtdiệt(anatta).Hướngtầmmắtvàobấtluậnnơinào,hànhgiảchỉnhìnthấybađặctướngấyphátrộrànhmạch,rõràng,khôngthểlầmlẫn.Bâygiờhànhgiảnhậnthứcrằngkiếpsốngchỉlàmộtsựtrôichảy,mộtdiđộngliêntục,khônggiánđoạn.DùởcáccảnhTrờihaytrênquảđịacầu,hànhgiảkhôngtìmđượcnơinàocóhạnhphúcthậtsự,bởivìmỗihìnhthứckhoáilạcchỉlàbướcđầu,mởđườngđếnđaukhổ.Dođó,cáigìvôthườngtấtnhiênphảichịuđaukhổ,vànơinàođaukhổvàbiếnđổichiếmưuthếthìkhôngthểcómộttựngãtrườngtồnvĩnhcửu.

Khicốtâmchuyênchúhànhthiềnnhưthếấy,sẽcómộtngàykia,trướcsựngạcnhiêncủachínhmình,hànhgiảchứngkiếnmộtánhhàoquang(obhasa)pháttủaratừthânmình.lúcấyhànhgiảthọcảmtrạngtháithoảthích,hạnhphúcvàvắnglặng,trướckiachưatừngbaogiờđượcbiết.Hànhgiảcàngcủngcốtâmđịnhvàtinhtấnthêm.Tâmđạonhiệtthànhcàngtăngtrưởng,tâmniệmtoànhảo,vàTuệMinhSoátcàngtrởnênsâusắcmộtcáchlạthường.

LầmtưởngmứctiếnbộkhácaoấylàĐạoQuảThánh,nhấtlàvìthấycóhàoquang,hànhgiảpháttriểntâmưathíchtrạngtháitinhthầnấy.Nhưngsớmnhậnthấyrằngnhữnghiệntượngmớiấychỉlàmtrởngạichonhữngtiếnbộ

3

tinhthầnmớiấy,hànhgiảtraugiồivàpháttriển"trạngtháitrongsạchcủasựhiểubiết"liênquanđến"ConĐườngvàKhông-Phải-Con-Đường".

Đãnhậnthứcconđườngchânchánh,hànhgiảgomtâmquántưởngvàosựphátsanh(udayanana,tuệsanh)vàsựhoạidiệt(vayanana,tuệdiệt)củatấtcảcácpháphữuvi.Tronghaitrạngtháisanhvàdiệt,sựhoạidiệtnổibậtchiếmưuthếhơn,nêndầndầngâyấntượngmạnhhơntrongtâmhànhgiả,bởivìsựthayđổiđượcnhậnthấydĩnhiênvàrõrànghơnsựtrởthành.Dođó,hànhgiảhướngtâmchúniệmcủamìnhvềsựphântáncủasựvật(bhanganana,tuệdiệt)vànhậnđịnhrằngcảhai,danhvàsắc,haithànhphầncấutạocánhânmìnhluônluônởtrongtrạngtháiđổithay,trôichảy,khôngthểtồntạigiốnghệttronghaikhoảnhkhắckếtiếp.Bâygiờ,phátsanhđếnhànhgiảsựhiểubiếtrằngtấtcảnhữnggìbịphântánđềulàđángsợ(bhayanana,tuệkinhhãi).Toànthểthếgianpháthiệntrướcmắthànhgiảnhưmộtđốngcủiđangphừngcháy,mộtnguồnhiểmhọa.Kếđólàhànhgiảsuytưởngvềtánhchấtráchnát,đổvỡvàtạmbợnhấtthời(adinavanana,tuệhiểmnguy)củathếgianđángkinhsợnàyvàcócảmgiácnhàmchánnó(nibbidanana,tuệchánnản)vànảysanhraýmuốntẩuthoátrakhỏiđó(muncitukamyatanana,tuệmuốngiảithoát).

Hướngvềđốitượngấy,hànhgiảchútâmniệmtrởlạivàobađặctánhvôthường,khổ,vôngã(patisankhanana,tuệsuytư)vàsauđópháttriểntâmxảchọnvẹn,hoàntoànthảnnhiênđốivớitấtcảcácpháphữuvi-khôngluyếnáicũngkhôngghétbỏ,haybấttoạinguyện-đốivớibấtluậnsựviệcgìtrênthếgian(sankharupekkhanana,tuệxảhành).

Chínloạituệgiácấy:udaya,vaya,bhanga,bhaya,adinava,nibbida,muncitukamyata,patisamkha,vàupekkha-nanascótênchunglà"patipadananadassanavisuddhi",trạngtháitrongsạchcủasựhiểubiếtvàtrôngthấycóliênquanđếnConĐườnghaypháphành,ĐạoTriKiếnTịnh,giaiđoạnthứsáucủaConĐườngTrongSạch(ThanhTịnhĐạo).

4

Khiđạtđếnmứcđộtinhthầnnày,hànhgiảchọnmộttrongbaloạiđặctướng,vôthường,khổ,vôngã,cáinàothíchhợpnhấtvớimìnhvàgiacôngkhaitriểntuệgiáctheochiềuhướngấychođếnngàyvẻvangtươisángmàhànhgiảthànhtựumụctiêucuốicùng-ĐạoQuảNiếtBàn.

"Cũngnhưngườiđitrongđêmtốinhờtrờichớp,nhìnthấyquangcảnhquanhmìnhrồigiữlạihìnhảnhấytrướcmắtmộtlúclâu.Cũngthếấy,docáichớpbậtsánglêncủatuệgiác,hànhgiảnhoángchứngngộNiếtBànmộtcáchrõràngvàhìnhảnhấylưulạitrongtâm,khôngcònphaimờnữa."

NgườiđãthànhtựuNiếtBànlầnđầutiênđượcgọilàTuĐàHuờn(Sotapanana,NhậpLưu),cónghĩalàngườibướcvàodòngsuốichảyđếnNiếtBànlầnđầutiên.

DòngsuốilàBátChánhĐạo.

1)VịTuĐàHuờn(Sotapanna)khôngcònlàngườiphàmtạithế(puthujjana)nữa.NgàiđãlàbậcThánhNhân(Ariya).

Khibướcvàodòngsuối,vịTuĐàHuờnđãtậndiệtbaThằngThúc(Samyojana),tứclàbatrongmườidâytróibuộccộtchúngsanhvàocuộcphiêulưuvôtận,sanhtửtriềnmiêntrongvòngluânhồi.Badâytróibuộcấylà:

1. Sakkaya-ditthi=sati+kaye+ditthi-ThânKiến.

Theođúngnghĩalàquankiếntrongkhicómộtnhómhaymộthợptổtồntại.Ởđây,danhtừKayaámchỉnămuẩn:Sắc,Thọ,Tưởng,Hành,Thức.Tinrằngcómộtthựcthểkhôngbiếnđổi,mộtlinhhồntrườngcửu,trongkhiđóchỉlàmộtsựcấuthànhphứctạpcủanhữnguẩntâm-vật-lý,đượcgọilàSakkaya-dithi.KinhDhammasangani(trongVi

5

6

DiệuPháp)kểrahaimươiloạilýthuyếtkhácnhauvềlinhhồn.Sakkaya-ditthi,thườngđượcphiêndịchlàảokiếnvềcáita,haythânkiến,lýthuyếtvềbảnngãhayảoảnhcủabảnngãluận.

2. Vicikiccha-HoàiNghi.Cósựhoàinghivề:

1.ĐứcPhật,2.GiáoPháp,3.GiáoHộiTăngGià,4.GiớiLuật,5.QuáKhứ,6.VịLai,7.CảHai,QuáKhứvàVịLai,và8.ThậpNhịNhânDuyên(PaticcaSamuppada).

3. Silabbataparamasa-GiớiCấmThủ.

Tintưởngvàonhữngnghithứcvàlễcúng(sailầm).KinhDhammasanganigiảithíchđiểmnàynhưsau:

"CógiáolýcủanhữngvịtusĩvànhữngvịBàLaMôn,ngoàigiáolýnày(tứcngoàiPhậtGiáo),dạyrằngcóthểtựthanhlọcbằngcáchgiữgiớihaybằngnghithứccúngtếhaybằngcảhai,nghiêmtrìgiớiluậtvàtheođúngnghithứccúngtế."

ĐểtậndiệtbảyThằngThúccònlại,vịTuĐàHuờncònphảitáisanhnhiềulắmlàbảylần.NiềmtinnơiĐứcPhật,GiáoPhápvàGiáoHộiTăngGiàcủacácNgàithậthoàntoànvữngchắc.Bấtluậntrongtrườnghợpnàovàkhôngvìlýdogì,cácNgàicònviphạmnămgiớicănbản.CácNgàikhôngcòntáisanhvàocảnhkhổ.

2)Từđâyhànhgiả,bâygiờlàbậcthánhnhân,đãnhoángchứngNiếtBàntừxa,càngquyếttâmgiacông,tiếnbộnhanhchóng,kiệntoànTuệGiác,thànhtựuĐạoQuảTưĐàHàm(Sakadagami),tầngnhìtrongbốntầngthánh,bằngcáchlàmsuygiảmhaiThằngThúclàthamdụchaylòngthamduyêntheoDụcGiới(kamaraga)vàbấttoạinguyện(patigha).Danhtừ"Sakadagami"cónghĩalàNhứtLai.GọivịTưĐàHàmlàNhứtLaivìNgàicòntáisanhtrongcảnhngườichỉmộtlầnnữathôi,nếutrongkiếphiệntiền

NgàichưađắcđượcĐạoQuảALaHán.NênghinhậnrằngvịThánhNhânđắcđượctầngthứnhìchỉcóthểlàmsuygiảmsứctróibuộcchặtchẽcủahaiThằngThúcđãcộttróiNgàitừquákhứvôtận.ĐôikhicácNgàicũngcònphảibậnrộnvớimộtvàitưtưởngluyếnáivàsânhận,nhưngởmứcđộrấtthấp.

3)Chíđếnkhithànhđạttầngthánhthứba,ANaHàm(Anagami,BấtLai),hànhgiảmớitrọnvẹntậndiệthaiThằngThúcấy.Kểtừđó,NgàikhôngcòntáisanhvàocảnhngườihaycáccảnhtrờiDụcGiớinữavìđãhoàntoàntậndiệtmọihammuốnthoảmảnvậtchấtcủaDụcGiới.

Saukhiviêntịchởđây,NgàitáisanhvàocảnhgiớiVôPhiênThiên(Suddhavasa,cảnhgiớihoàntoàntinhkhiết),mộtcảnhgiớithíchhợpvớicácvịANaHàm.NgàisẽchứngđắcĐạoQuảALaHánvàsốnghếttuổithọtrongcảnhgiớinày.MộtngườicưsĩĐắcQuảANaHàmsẽsốngđộcthân.

4)BậcThánhNhânANaHàmcốgắnthànhtựubướctiếncuốicùngđểtậndiệtnămThằngThúccònlạilà:luyếnáinhữngcảnhSắcGiới(Ruparaga),luyếnáinhữngcảnhVôSắcGiới(Aruparaga),ngãmạn(mana),phóngdật(uddhacca)vàvôminh(avijja),vàđắcQuảALaHán,mứcđếncuốicùng.

NhữngvịTuĐàHuờn,TưĐàHàmvàANaHàmđượcgọilàSekhas(tathườngdịchlà"bậchữuhọc",trongýnghĩalànhữngvị"cònphảihọcthêmnữa"),bởivìcácNgàicòncầnphảituluyệnthêmnữamớiđếnmứctuyệtđỉnh.ChưvịALaHánđượcgọilàAsekhas(thôngthườngđượcgọilà"bậcvôhọc")vìcácNgàikhôngcònphảihọchànhthêm.

MộtvịALaHán(đúngtheocănnguyêncủadanhtừArahant,làbậcxứngđángthọlãnhvậtcúngdường,ỨngCúng)khôngcòntáisanhnữavìNgàikhôngcòntạonghiệpmới.Mầmgiốngtáitạođãbịtậndiệt.

VịALaHánnhậnthứcrằngtấtcảnhữngđiềukiệnphảilàmđãlàmxong,gánhnặngphiềnnãođãđượcđặtxuốngvàtấtcảnhữnghìnhthứcáidục,tấtcảnhữngmứcđộvôminhđềuhoàntoànđượctiêudiệt,loạitrừ.Vịhànhgiảhữuphướcấybấygiờđãđếnmứctộtđỉnh,caohơntấtcảcáccảnhTrời,hoàntoàndứtbỏmọithamvọngvàmọiônhiễmcủathếgian,vàchứngnghiệmhạnhphúcvôcùngcaothượngmàngônngữtrầngianphàmtụckhôngthểmôtả-hạnhphúcNiếtBàn.

Tuynhiên,ngàynàocònmangcơthểvậtchấtnày,mộtvịALaHánvẫncònphảichịuđauđớnvềvậtchất.

TacóthểghirằngcácvịANaHàmhayALaHánnàođãpháttriểnThiềnSắcGiớivàVôSắcGiới(RupavàArupaJhana),ngaytrongkiếpsốngnàycóthểchứngnghiệmhạnhphúcNiếtBànliêntụctrongbảyngày.DanhtừPaligoịlàNirodhaSamapatti-DiệtThọTưởngĐịnhhayĐạiĐịnh .Trongtrạngtháinày,vịThánhNhânhoàntoànkhôngthọcảmđauđớngìhếtvàmọisanhhoạttinhthầnđềungưng.Luồngtâmtạmthờingừngtrôichảy.

VềsựkhácbiệtgiữangườinhậpNirodhaSamapatti,DiệtThọTưởngĐịnh,vàngườichết,sáchThanhTịnhĐạo(VisuddhiMagga)dạyrằng:

"Trongxácchết,chẳngnhữngmọinănglựccủacơthểnhưhơithở,tiếngnói,tâmđềungưngđộngvàyênlặng,màmọisựsốngcũngđềuchấmdứt.Hơinóngkhôngcònvàgiácquancũnghếtnhạycảm.Trongkhiấy,bêntrongvịtỳkhưunhậpDiệtThọTưởngĐịnh,sựsống,hơinóngvẫncònvàgiácquanvẫnsángsuốtmặcdùhơithở,sựquansátvàtrigiácđềungưngđộngvàyênlặng."

ThepPhậtGiáo,trongngônngữướcđịnhthôngthường,tanóiđólàhìnhthứchạnhphúccaothượngnhấtcóthểcóđượctrongkiếpsốngnày.

7

8

Tạisao,đãđắcQuảNiếtBàn,mộtvịALaHáncòntiếptụcsốngtrongkiếpngười?

LàbởivìcáinghiệplựctạođiềukiệnchoNgàitáisanhtrongkiếpsốnghiệntiềnchưachấmdứt.ĐểlặplạilờicủaSchopenhauer,cũnggiốngnhưcáibánhxemàanhthợlògốmquayđểuốnnắnmónđộKhinắnxong,giởtayra,bánhxevẫncònquaychođếnlúchếttrớn.

Hoặcnữa,đểghilạimộthìnhảnhmàkinhsáchchúngtathườngdùng,cũngnhưmộtcáinhánhmàtachặtlìakhỏithâncây.Nhánhkhôngcòntrổrathêmlátươihayhoaquảnữa,vìkhôngcòntiếpnhậnmủtừtrongthâncây,nhưnglávàhoađãsẵncótrêncànhvẫntồntạithêmmộtthờigian.

VịALaHántiếptụcsốngchođếnhếtkiếpsốnghiệntiền,nhưngkhôngtạonênnghiệpmớivàkhônghềquantâmđếnsựchết.

NgàisẽnóinhưĐứcSariputta(XáLợiPhất):

"Takhôngquanngạiđếncáichếthaysựsống,TasẽtrảicáithểxácphùdunàyxuốngtrongtứckhắcVớitâmsángsuốtvàthứctỉnh,hoàntoànkiểmsoát.Takhônghữnghờvớiýtưởngvềsựchết,cũngkhôngThíchthútrongsựsống.Tachờthìgiờ.Nhưngườilàmthuêđãhoàntấtcôngviệc."

SaukhivịALaHánnhậpdiệt

Nhưngọnlửatrướcgiócóthểtắtmàtakhôngthểghinhậnxemngọnlửaấyđivềđâu,cùngthếấy,ĐứcPhậtdạy,mộtvịALaHánthoátrakhỏidanh-sắc,tâmvàvậtchất,rồimất,takhôngthểghinhậnNgàiđiđâu.

Nhưvậy,vịALaHánchỉbiếnmấtđiđâuhayquảthậtNgàikhôngcònnữa?

9

KinhNipatadạyrằngngườiđãbiến"mất"thìkhôngcònhìnhthểđểchotanóirằngngườiấy"còn'.Khitấtcảnhữngđiềukiệnđềuchấmdứtthìtấtcảmọivấnđềđểchấmdứtnhưvậy.

KinhUdanagiảithíchđiểmphứctạpnàynhưsau:

"Nhưnhữngtialửanóngvăngtủatungrakhianhthợrènđậpvàocụcsắtđỏ.Từngđớmmộtphátlên,tủara,rồitắt.Vàkhôngaibiếtnóđivềđâu.Cũngdườngthếấy,nhữngvịđãhoàntấtĐạoQuảGiảiThoát.Đãvượtquatrậnlụtthamái.Đãthànhtựuhạnhvphúcắnglặng,cácNgàikhônglưulạivếtdấunào."

Vềvấnđềnày,bộMajjhimaNikaya,TrungAHàmcũngcóghilạigiaithoạilýthúsauđây:

"MộtvịđạosĩduphươnghànhkhấttênVacchagottađếnyếtkiếnĐứcPhậtvàhỏi:"NàyĐạoSĩCồĐàm,mộtvịtỳkhưuđãgiảithoátsẽtáisanhđiđâu?"LẽdĩnhiênvịđạosĩmuốnámchỉngườiđãđắcQuảALaHán.

"NàyVaccha,nóirằngngườiấytáisanhthìkhôngđúng.

-Vậyngườiấykhôngtáisanh?

-Nóirằngngườiấykhôngtáisanhthìkhôngđúng.

-NàyĐạosĩCồĐàm,vậyngườiấyvừatáisanhvừakhôngtáisanh?

-Nóirằngngườiấyvừatáisanhvừakhôngtáisanhlàkhôngđúng.

-Vậyngườiấykhôngtáisanhmàcũngkhôngtáisanh?

-NàyVaccha,nóingườiấykhôngtáisanhmàcũngkhôngkhôngtáisanhcũngkhôngđúng."

10

11

Trướcnhữngcâugiảiđápthoángnghehìnhnhưkhôngvữngấy,Vacchalấylàmbốirốivàtrongtâmtrạngmậpmờấy,vịđạosĩdukhấtthan:

"NàyĐạosĩCồĐàm,quảthậttôihếtbiếtgìnữavấnđềnày,vàthấycàngrốitrí!

"Đủrồi,Vaccha,khôngnênrốitrívàkhôngbiếtgìnữa.NàyVaccha,giáolýnàythậtuyênthâm,bíhiểm,vàkhóhiểu,tốtđẹp,thậttốtđẹpvàkhôngthểthấuhiểubằngcáchluậnlýsuông,tếnhịvàchỉcóbậcthiệntrímớithấuđạt.ĐâylàmộtgiáolýmàVacchakhólãnhhộivìVacchatrưởngthànhtrongmộtgiáopháikhác,trongniềmtinkhác,trongtínngưỡngkhác,trongkỷcươngkhácvàngồidướichânmộtđạosưkhác.

"Dođó,hỡiVaccha,NhưLaisẽnêulênđâynhữngcâuhỏivàVacchahãygiảiđáptheoýmình.NàyVaccha,nếucólửađangcháytrướcmặt,Vacchacóýthứcrằnglửađangcháytrướcmặtmìnhkhông?

-Nếulửacháytrướcmặttôi,tôisẽýthứcđượcrằnglửađangcháytrướcmặttôi.

-NếucóngườihỏidođâulửacháythìVacchagiảiđápthếnào?

-Tôisẽđáprằngdonhiênliệu,cỏvàcâykhômàlửacháytrướcmặttôi.

-NếulửatrướcmặtVacchatắt,VacchacóýthứcrằnglửatrướcmặtVacchatắtkhông?

-Nếulửatrướcmặttôitắt,tôisẽýthứcrằnglửatrướcmặttôitắt.

-Nếucóngườihỏingọnlửatắtrồiđivềngãnào?HướngĐônghayhướngTây,NamhayBắc?Vacchasẽgiảiđápthếnào?

-Câuhỏiđặtnhưthếkhôngđúng,hỡiSaMônCồĐàm,bởivìlửacháydonhiênliệu,cỏvàcâykhô.Khinhiênliệuhết,khôngcònnhiênliệunữa,khôngcòngìnuôingọnlửanữa,tanóirằngngọnlửatắt.

-Cũngđúngnhưvậy,tấtcảnhữnghìnhthể(sắc),cảmgiác(thọ),trigiác(tưởng),sinhhoạttinhthần(hành),vàthứcđãbịdứtbỏ,diệttậngốcrễ,giốngnhưtabứnggốcmộtcâykèvàkhôngcòngìcóthểđâmchồilênnữa,tắthẳn.

VịThánhNhân,nàyVaccha,đãvứtbỏđượccáigọilàthânngũuẩnnày,thậtcaosiêu,khôngthểđolườngđược,mênhmôngnhưđạihải.Nóirằngvịấytáisanhlàkhôngđúng.Nóirằngvịấykhôngtáisanhcũngkhôngđúng,mànóirằngvịấykhôngtáisanhcũngkhôngkhôngtáisanhcũngkhôngđúng."

TakhôngthểnóirằngvịALaHántáisanh,vìmọikhátvọngtạođiềukiệnchosựtáisanhđềubịtậndiệt.TacũngkhôngthểnóirằngvịALaHántanbiến,mấttiêu,trởthànhhưvô,khôngcòngìhết,attại,vìkhôngcócáigìđểtiêumất,tởthànhhưvô.

Mộtkhoahọcgia,RobertOppenheimerviết:

"Nếuhỏirằngvịtrícủađiệntửcóởnguyênmộtchỗkhông,taphảitrảlời"không".Nếuhỏiđiệntửcóngừngnghỉkhông,taphảitrảlời"không".Nếuhỏiđiệntửcódiđộngkhông,taphảitrảlời"không".

"ĐứcPhậtcũnggiảiđápnhưvậy,khicóngườihỏivềhiệntrạngcủaconngườisaukhichết .Nhưngđókhôngphảilànhữngcâutrảlờiquenthuộctrongtruyềnthốngkhoahọccủanhữngthếkỷmườibảy,mườitám."

VậytacóthểkếtluậnchắcchắnrằngNiếtBànđượcthànhđạtbằngcáchhoàntoànchấmdứtmọiônhiễm(kilesa).NhưngbảnchấtthậtsựcủaphápCaoThượng(Dhamma)ấykhôngthểdiễnđạtbằngngônngữ.

12

Vềphươngdiệnsiêuhình,NiếtBànlàhoàntoàngiảithoátrakhỏimọiđaukhổ.Vềphươngdiệntâmlý,NiếtBànlàtậndiệt"TựNgã".Vềphươngdiệnluânlý,NiếtBànlàsựtậndiệttham,sân,si.

Chúthích:

.Pháphữuvi:nhữngvậtvànhữnghiệntượngphátsanhdođiềukiện.Nhữngvậtcấutạo,tùythế,chỉhiệnhữunhờcóduyênsanh.↩

.KiếnTịnhlàgiaiđoạnthứbacủaconđườngtrongsạch(Visuddhi-magga,ThanhTịnhĐạo).↩

.Kankhavitaranavisuddhi:ĐoạnNghiTịnh,giaiđoạnthứtưcủaConĐườngTrongSạch(ThanhTịnhĐạo,Visuddhimagga).↩

.Maggamaggananadassanavisudhi:ĐạoPhiĐạoTriKiếnTịnh,giaiđoạnthứnămcủaThanhTịnhĐạo.↩

.TuệgiáctrongConĐườngsiêuthếnầycótênlàNanadassanavisudhi,TriKiếnTịnh,giaiđoạnthứbảycủaThanhTịnhĐạo.↩

.DrDhalke.↩

.Nirodha-Samapatti,đúngnghĩalà"thànhđạtsựchấmdứt".Xem"AManualofAbhihamma",tácgiảNarada,trang227và435.↩

.ThePathofPurity,ThanhTịnhĐạo,phần11,trang872.↩

.PsalmoftheBrethen,trang346.↩

.Woodward,VersesofUplift,trang114.↩

.KinhAggivacchagotta,MajjhimaNikaya,kinhsố72.↩

.Lẽdĩnhiên,ởđâytácgiảámchỉcủangườiđãđắcQuảALaHán.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

PhẩmhạnhALaHán

Dùíttụngnhưnghànhđúnggiáolý,diệttham,sân,si,trikiếnchânchánh,tâmsiêuthoát,khôngluyếnái,tạiđâyvàvềsau.Ngườiấysẽchứngnghiệmthànhquảcủađờisốngphạmhạnhthiêngliêng.

KinhPhápCú

TrongTamTạngkinhđiểncórấtnhiềuPhậtngônmôtảtrạngtháivắnglặngvàhạnhphúccủamộtvịALaHán,còntạmtrútrênthếgianchođếnkhingũuẩnchấmdứt,đểphụcvụnhữngaimuốntìmChânLý,bằnglờigiáohuấnvàgươnglànhtrongsạch.

KinhPhápCúghilạinhữngPhậtngônsauđây:

Đốivớingườiđãtrảiquasuốtcuộchànhtrình ,chấmdứtmọiưuphiền ,hoàntoànsiêuthoát ,cắtđứtmọitróibuộc ,nhiệtđộ(thamái)khôngcònnữa. --(câu90)

Ngườitựlựccốgắnggiữtâmniệm,khôngluyếnái,khôngđeoníutheonơitrúẩnnào;cũngtựahồnhưnhữngconthiênngađãlìaaohồ,ngườiấyrờibỏnhànàyđếnnhàkhác,vàrađi. --(câu91)

Nhữngaikhôngtíchtrữ ,giữchánhniệmkhidùngvậtthực ,nhữngvịđãnhắmsựGiảiThoát,vốnhưkhôngvàvôhìnhtướng,nhưđốitượngcủamình .Lộtrìnhcủanhữngvịấykhôngkhácnàolộtrìnhcủađànchimbaytrênkhôngtrung,khôngthểvẽlạiđược.--(câu92)

1 23 4

5

6

7 8

9

Ngườitậndiệtônhiễm,khôngluyếnáivậtthực,nhắmđếnGiảiThoát,vốnhưkhôngvàvôtướng,nhưđốitượngcủamình.ConđườngcủaNgàikhôngkhácnàoconđườngcủađànchimbaytrênkhôngtrung,khôngthểvẽlại.--(câu93)

ChưvịALaHánchứngnghiệmhạnhphúcNiếtBànbằngcáchchứngđắcĐạoQuảALaHántrongkiếpsốnghiệntiền.Đãchếngựlụccănnhưtuấnmãđượchuấnluyệnthuầnthục,đãtiêutrừngãmạnvàkhôngcònônhiễm,ngườivữngchắcnhưthế,chíđếnchưThiêncũngquýmộ.--(câu94)

Nhưđất,ngườigiữtâmquânbìnhvàcónếpsốngkỷcươngkhôngcònxúcđộng.NgườiấynhưtrụđồngIndakhila ,nhưaohồphẳnglặng,khôngbịbùnđấtlàmnhơbẩn.Vớingườicótâmquânbìnhnhưthế ,cuộcđilangthangbấtđịnhcủađờisốngkhôngcònlặplạinữa .--(câu95)

Tâmtrầmtĩnh,ngônngữtrầmtĩnh,hànhđộngtrầmtĩnh,ngườiấy,hiểubiếtchânchánh,trọnvẹnsiêuthoát,hoàntoàntịnhlạcvàquânbình.--(câu96)

Ngườikhôngnhẹdạ ,thấutriệttrạngtháiVôSanh (NiếtBàn),cắtđứtmọihệlụy ,chấmdứtmọicơhội (chođiềuthiệnvàđiềuácphátsanh) ,tậndiệtmọithamái ,ngườiấyquảthậtlàtốithượng.--(câu97)

Dùởlàngmạchaytrongrừngsâu,ởnoncaohaytrũngthấp ,bấtluậnnơinàomàvịALaHántrúngụ,nơiấyquảthậtlàtịnhlạc.--(câu98)

Quảthậttịnhlạc,chốnrừngsâumàngườitrầntụckhôngthíchở.Ngườihếtdụcvọng sẽhoanhỷantrú(ởnơiấy)vìcácNgàikhôngtìmdụclạc.--(câu99)

Hạnhphúcthay,tasốngkhônghậnthùgiữađámngườithùhận.Giữanhữngngườithùhận,tasốngkhôngthùhận.--(câu197)

1011

12

13 1415 16

17 18

19

20

21

Hạnhphúcthay,tasốngmạnhkhỏe giữanhữngngườiươnyếu.Giữađámngườibệnhhoạntađượcsốngmạnhkhoẻ.--(câu198)

Hạnhphúcthay,tasốngkhôngkhaokhát(dụclạc)giữanhữngngườikhaokhát.Trongđámngườithamáitasốngkhôngdụcvọng.--(câu199)

Hạnhphúcthay,tasốngkhôngbịchướngngại.Dưỡngnuôiphỉlạc,tasẽnhưcácvịTrờitrongcảnhQuangÂmThiên.--(câu200)

Ngườikhôngcònbờbênnày haybênkia ,cũngkhôngcòncảhaibên,bênnàyvàbênkia,ngườithoátlyphiềnnãovàkhôngcònbịràngbuộc -NhưLaigọingườiaylàBàLaMôn(Brahmana). --(câu385)

Ngườicóhànhthiền ,sốngtrongsạchvàẩndật ,hoànthànhnhiệmvụvàthoátrakhỏimọihoặclậu ,ngườiđãthànhtựuMụcTiêuTốiThượng -NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu391)

Ngườiđãcắtđứtmọithằngthúc,ngườikhôngcònrunsợ,đãvượthẳnrakhỏimọiràngbuộc,khôngdínhmắc-NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu397)

Ngườiấyđãcắtđứtdâycương(sânhận),dâythừng(luyếnái),vàdâynọng(tàkiến),cùngcácmónđồbắtkế(nhữngkhuynhhướngcònngủngầm),vứtbỏcâytrục(vôminh),ngườiđãgiácngộ(Phật) -NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu398)

Ngườikhôngtứcgiận,chịuđựnglờikhiểntrách,roivọt,vàhìnhphạt.Ngườilấyhạnhnhẫnnhụclàmquânlực(đểtựbảovệ)-NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu399)

Ngườikhôngnónggiận,làmtrònbổnphận ,giớihạnhtrangnghiêm,thoátkhỏiáidục,thuthúclụccănvàmangxácthânngũuẩnnàylầncuốicùng -NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu400)

21

22 2324

25

26 2728

29

30

3132

Nhưnướctrênlásen,nhưhộtcảiđặttrênđầumũikim,ngườikhôngluyếnáidụclạc-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu401)

Tạiđây,trênthếgiannày,ngườichứngngộsựtậndiệtphiềnnãocủachínhmình,ngườibỏgánhnặngxongbênđàng vàsiêuthoát-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu402)

Ngườicótrikiếnthâmdiệu,ngườitrítuệ,thấuhiểuđườngchánhnẻotà ,ngườiđãthànhđạtmụctiêutốithượng-NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu403)

Ngườikhôngtrìumếnhàngcưsĩcũngnhưhàngxuấtgia,ngườiduphươngđóđây,khôngcómộtnơiởnhấtđịnh,ngườikhôngcònthamái-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu404)

Ngườiđãrờibỏgậygộctrongkhitiếpxúcvớichúngsanh,mạnhhayyếu,khôngsátsanhhoặclàmtổnthươngbấtluậnai-NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu405)

Thânhữugiữanhữngngườithùnghịch,ônhoàtrongđámđônghunghăng,hỷxảgiữangườicốchấp -NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu406)

Nơiconngườimàthamlam,sânhận,ngãmạnvàphỉbáng(khôngcònbámvàođược)lảtảrơinhưhộtcảiđểđầumũikim(phảirơi)-NhưLaigọingườiấylàBàLaMôn.--(câu407)

Ngườinóilờiêmdịu,hiềnhoà,xâydựng,chânthậtvàkhôngxúcphạmđếnai-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu408)

Ngườikhôngthamáiđiềugìtrongthếgiannàyhaythếgiankế,ngườidậptắtdụcvọngvàsiêuthoát-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu410)

33

34

35

36

Ngườiđãvượtkhỏiđiềuthiện,điềuác,vàmọiràngbuộc ,ngườikhôngưuphiền,khôngônhiễmvàtinhkhiết-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu412)

Nghkhôngbợnnhơ,ngườitrongsángnhưmặttrăng,thanhtịnh,vắnglặngvàkhôngchaođộng ,ngườiđãtuyệttrừthamáithủhữu-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu413)

NgườiđãtựtáchrờiranhữngràngbuộctrongcảnhngườivàvượtquanhữngthằngthúccủacảnhTrời,thoátlymọihệlụy-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu417)

Ngườiđãdứtbỏưa vàghét ,thảnnhiên,khôngbịônhiễm làmhoenố,ngườiđãkhắcphụcthếgian vàkiêntrìcốgắng-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu418)

Ngườikhôngbámvàongũuẩntrongquákhứ,vịlaihayhiệntại,khôngluyếnái(ái)vàkhôngbámchặtvào(thủ)-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu412)

Vôquý ,caothượng,anhdũng,đạihiệnthánh ,ngườiđãkhắcphục ,khôngcòndụcvọng,ngườiấyrửasạch (mọiônhiễm),đãgiácngộ -ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu422)

Bậchiềnthánhđãthấuhiểutiềnkiếp,đãthấynhữngcảnhhạnhphúc vàđaukhổ ,đãđếnmứctậncùngcủamọikiếpsống ,ngườiđã,vớitrítuệcaosiêu,tựmìnhcảitiến ,hoàntất (đờisốngphạmhạnhthiêngliêng)vàchấmdứtmọidụcvọng-ngườiấy,NhưLaigọilàBàLaMôn.--(câu423).

Chúthích:

.Suốtcuộchànhtrìnhtrongvòngluânhồi:ámchỉmộtvịALaHán.↩

36

37

38 39 4041

42 43 4445 46

4748 49

50 51

1

2

.HànhgiảchấmdứtmọiưuphiềnlúcđắcQuảANaHàm,tầngthứbatrongbốntầngthánh.Đếntầngấy,hànhgiảđãtậndiệtmọiluyếnáiđeoníutheodụcvọngvàmọihìnhthứcbấtmãn.↩

.Sabbadhi,hoàntoàntựdo,thoátrakhỏimọidínhmắcđốivớingũuẩnv.v...↩

.Cóbốnloạitróibuộc(gantha)là:a/thammuốn(abhijja),b/oánghét(vyapada),c/dễduôinươngtheonghithứclễbáivàcúngtế(silabbataparamasa,giớicấmthủ),d/cốchấptrongthànhkiến,khưkhưchấprằngthànhkiếncủamìnhlàchânlý(idhamsaccabhinivesa,kiếnthủ).↩

.NhữngcâunàyámchỉphẩmhạnhcủamộtvịALaHán.Cóhailoạinhiệtđộ:tinhthầnvàvậtchất.Lúccònsống,mộtvịALaHáncònthọcảmnhiệtđộcủathểxác,nhưngkhôngquantâmđến.Tuynhiên,Ngàikhôngcòncónhiệtđộcủathamvọng,haylửathamái.↩

.ChưvịALaHánđilangthangbấtđịnh,khôngluyếnáimộtnơiởnhấtđịnhnàobởivìcácNgàiđãhoàntoàntựdo,đãthoátrakhỏimọiquanniệmvề"Ta"và"CủaTa".↩

.Cóhailoạitíchtrữlàhoạtđộngcóliênquanđếnnghiệp(tứctíchtrữnghiệphayhành),vàbốnmóncầnthiếttrongđờisốngcủamộtvịtỳkhưu(tứvậtdụng:thuốcmen,chỗở,ybátvàvậtthực).Loạitíchtrữđầutiêncókhuynhhướngkéodàicuộchànhtrìnhtrongvòngluânhồi.Tứvậtdụng,mặcdùcầnthiết,cóthểlàmộttrởngạichotiếnbộtinhthần.↩

.Dứtkhoáttừbỏmọithèmmuốnvềvậtthực.↩

2

3

4

5

6

7

8

9

.GiảiThoát,hayNiếtBàn,làthoátrakhỏimọiphiềnnão(Vimokkha).Gọilàhưkhôngvìcònlòngtham-sân-si,chớkhôngphảiNiếtBànlàhưvô,khôngcógìhếthaytuyệtdiệt.NiếtBànlàtrạngtháisiêuthếtíchcực,khôngthểmôtảbằngngônngữtạithế.Khôngcódấuvếcủatham-sân-si,chưvịALaHánchứngnghiệmquảvịNiếtBànlúccònởtrongkiếpsốngnày.Nóirằngsaukhitừbỏkiếpnày,cácNgàisẽcònsống,"tại",hayhếtsống,"bấttại",đềukhôngđúng,bởivìNiếtBànkhôngphảivĩnhcửucũngkhôngphảihưvô.Khôngcócáigìđểvĩnhviễnhóacũngkhôngcócáigì,ngoạitrừkhátvọng,đểtuyệtdiệt(hưvôhoá).↩

.IndakhilalàmộtcâycộtvừavữngchắcvừacaocủaTrờiĐếThích,hoặclàcâytrụchánhởcổngvàomộtthịtrấn.

CácnhàchúgiảighinhậnrằngIndakhilanàylànhữngtrụcộtvữngchắc,dựnglênbêntronghaybênngoàicácthịtrấnchođẹpmắt.Thôngthường,cáctrụcộtnàylàmbằnggạchhoặcbằnggỗ,hìnhbátgiác.Nhữngtrụcộtnàyđượcchônthậtsâudướiđất.Dođócóthànhngữ"vữngchắcnhưtrụIndakhila".↩

."Tadi"làngườiđãbuôngxả,khôngcònluyếnáinhữnggìưathích,khôngbấtmãnvớiđiềukhôngvừalòng,cũngkhôngbámníuvàođiềugì.Giữatámđiềukiệnthăngtrầmcủathếsự-đượcvàthua,tándươngvàkhiểntrách,danhthơmvàtiếngxấu,hạnhphúcvàđaukhổ-mộtvịALaHánsốnghoàntoànbìnhthản.Tâmquânbình,khôngchaođộng,khôngbiểuhiệnlòngưathíchhaybấtmãn,khônghỷhạvuicườimàcũngkhôngloâusầumuộn.↩

.BởivìcácNgàikhôngcònsanhtửnữa.↩

9

10

11

12

13

.Assaddho,theosátnghĩalàkhôngtínnhiệmhaykhôngtrungthành.VịALaHánkhôngchấpnhậnsuôngnhữngnguồnhiểubiết,vìchínhNgàiđãtựchứngnghiệmchânlý.↩

.Akata,VôSanh,làNiếtBàn.Akatannucũngcóthểđượchiểulàngườivôânbạcnghĩa.↩

.Nhữngdâynốiliềntrongkiếpnhânsinh.Sandicchedocũngcónghĩalàngườiphánhà,mộttêntrộm.↩

.Hata+avakasolàngườiđãtiêutrừcơhội.↩

.Vanta+aso,ngườiănđồóimửa,làmộtđịnhnghĩakháccủadanhtừnày.↩

.BằngbốnThánhĐạo.NhữnghìnhthứcthôkịchcủathamáiđượcchếngựtrongbatầngThánhđầutiên.Hìnhthứcvitếđượctậndiệttrongtầngcuốicùng.↩

.NinavàThala,sátvăntựlànhữnglớpthấpvànhữngđấtcao,nhữngthunglũngvànhữngđồicao.↩

.ChưvịALaHánđãdứtbỏdụcvọng,thíchởnơivắngvẻẩndậttrongrừngsâu,nơimàngườitrầntụckhôngthích.↩

.Khỏemạnh,khôngcònnhữngchứngbệnhcủathamái.↩

.Bờbênnày,tứcParam,lụccăn:nhãn,nhĩ,tỹ,thiệt,thân,ý.↩

.Bờbênkia,tứcAparam,lụctrần:sắc,thinh,hương,vị,xúc,pháp.↩

.Khôngdínhmắc,khôngbịràngbuộcvàođiềugìnhư"Ta"và"CủaTa".↩

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

.BrahmanalàmộtdanhtừcóliênquanđếngiaicấpBàLaMôn,giaicấpđượcưuđãinhấtthờibấygiờ,vàcũnglàdanhtừđểgọinhữngngườitheođạoBàlaMôn.MặcdùvậyởđâyBrahmanacónghĩalàngườiđãhoàntấtConĐường,ngườiđãchứngnộĐạovàQuả,tứcmộtvịPhậthaymộtvịALaHán.TrongchươngnàydanhtừBàLaMônđượcdùngtheoýnghĩanày.↩

.NgườithựchànhthiềnVắngLặng(Samatha,chỉ)vàthiềnMinhsát(Vipassana,quán).↩

.Asinam,ngườisốngmộtmìnhtrongrừng,ẩndật.↩

.BằngcáchchứngngộTứDiệuĐếvàtậndiệtcácThằngThúc.↩

.TứcchứngngộNiếtBàn.↩

.ĐãthôngsuốtTứDiệuĐế.↩

.Bổnphậnđốivớiđạogiáo.↩

.Vìngườiđãtậndiệtdụcvọngkhôngcòntáisanhnữa.↩

.Gánhnặngcủangũuẩn.↩

.Ngườithôngsuốtconđườngdẫnđếnnhữngcảnhkhổ,conđườngdẫnđếncácnhàncảnhvàconđườngNiếtBàn.↩

.Nhữngngườicònthànhkiếnngãchấp,cònluyếnáingũuẩn.↩

.Nhữngràngbuộcấylà:tham,sân,si,ngãmạnvàtàkiến.↩

.Khôngbịônhiễmlàmchaođộng.↩

.Tứcluyếnái,đeoníutheonhụcdụcngũtrần.↩

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

.Arati,ghétbỏ,khôngchịucuộcsốngởchốnrừngsâu(theobảnChúgiải).↩

.Upadhi,bợnnhơ.Cóbốnloạiupadhilà:ngũuẩn(khanda),khátvọng(kilesa),táchành(abhisankhara),vàdụclạc(kama).↩

.Thếgianlàngũuẩn.↩

.Usabham,làcontrâucổ-Ýnóingườivôúy,khôngsợsệt,nhưcontrâucổ.↩

.Mahesim,ngườitìmgiớiđịnh,tuệ,caothượng.↩

.Vijitavinam,ngườiđãkhắcphụcmọikhátvọng.↩

.Nahatakam,ngườiđãthanhlọcmọiônhiễm.↩

.Buddham,ngườiđãthôngsuốtTứDiệuĐế.↩

.Sagga,làsáucảnhTrờiDục,mườisáucảnhTrờiSắcGiới,bốncảnhTrờiVôSắcGiới.(XemChương27).↩

.Apayalàbốnkhổcảnh.↩

.JatikkhayamlàđạoquảALaHán.↩

.Abhinnavositotứclàđếnmứccùngtộtbằngcáchthôngsuốtnhữngđiềuphảiđượcthôngsuốt,xalìanhữngđiềuphảixalìa,chứngngộnhữnggìphảichứngngộvàtraudồinhữnggìphảitraudồi(theobảnChúgiải).↩

.SabbavositavosanamtứclàđãsốngđờiphạmhạnhthiêngliêngdẫnđếnmứctậncùnglàtuệgiáccóliênquanđếnConĐườngALaHán,chấmdứtmọikhátvọng.↩

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

LýtưởngcủaBồTát,hayBồTátĐạo

Tấmthânbằngthịtbằngmáumàtôimangđây,Chỉđểlàmchothếgianđượcanlànhvàhữuphước.

SriSanghabodhi

TronggiáolýcủaĐứcPhật,cóbaphươngcách,haybaconđường,đểthànhđạttuệgiác(bodhi).Ngườicóchúnguyệnđạtchokỳđượcmụctiêuphảitùybảntánhmình,chọnmộttrongbađườngấylà:ThinhVănGiác(SavakaBodhi ),ĐộcGiác(PaccekaBodhi),vàToànGiác(SammaSambodhi).

ThinhVănGiác(SavakaBodhi)

ThinhVănGiáccũngđượcxemlàlýtưởngALaHán ,làsựgiácngộcủamộtđệtử,hayALaHánĐạo.ngườicónguyệnvọngđitheoconđườngALaHánthườngphảitìmsựhướngdẫncủamộtđạosưcaothượngđãchứngngộĐạoQuả.Đốivớingườiđệtửcótrìnhđộtinhthầntiếnbộđầyđủ,chỉmộtlờichỉgiáođơnsơcủavịchânsưcũngcóthểkhaithôngtrítuệvàđưavàovòngThánhĐạo.NhưĐứcSariputta(XáLợiPhất)chẳnghạn,chỉđượcnghenửabàikệcủavịALaHánAssajiđãchứngđắctầngThánhđầutiên.BàPatacara,trongcơnsuysụptinhthầnvìchồng,con,cha,mẹvàembịtửnạnthêthảm,đượcduyênlànhđưađếnĐứcPhậtvàđắcQuảALaHántrongkhirửachândướiờsuối,bànhìnnhữnggiọtnướctừchângieođiểmxuốngdòng.Kisagotamilàmộtngườiphụnữkhác,tínhtìnhchânchất,đếnvannàiĐứcPhậtcứusốngchođứaconcủabàvừamớichết,cũngđắcQuảThánhtrongkhiquansátnhữngngọnđènđanglụidần.VịtỳkhưuCulaPanthaka,khôngthểhọcthuộcmộtcâukệtrongbốntháng,cũngđắcQuảALaHánkhiquántưởngđếnbảnchấtvôthườngcủamộtcáikhănlautaysạch.

1

2

Saukhiđãthànhtựunguyệnvọng,vịALaHándànhtrọnkhoảngthờigiancònlạicủađờimìnhđểtếđộnhữngaimuốntìmtrạngtháithanhbìnhanlạc,bằngcáchnêugươnglànhtrongsạchvàbantruyềngiáohuấnthâmsâu.TrướctiênNgàitựthanhlọc,vàsauđócốgắnggiúpngườikhácgộirửabợnnhơ,bằngcáchgiảngdạygiáolýmàchínhNgàiđãthựchành.MộtvịALaHáncóđủtưcáchđểtruyềndạyGiáopháphơncácvịđạosưphàmtụcthường,chưachứngngộChânLý,vìNgàidạyvớikinhnghiệmbảnthân.

TronglýtưởngcaoquýcủabậcThinhVănALaHánkhôngcóchilàvịkỷbởivìĐạoQuảALaHánchỉcóthểthànhđạtđượcsaukhihànhgiảtuyệttrừmọihìnhthứcngãchấp.ẢokiếnvềsựtựngãvàlòngvịkỷlànhữngdâytróibuộcmàngườicóchúnguyệnnoitheoconđườngALaHánphảicắtđứtchokỳđượcđểthànhtựumụctiêucứucánh.Nhữngbậcthiệntrí,namcũngnhưnữ,trongthờiĐứcPhậtvàvềsau,đãđượcduyênlànhgặpcơhộivàngsonkhaithôngtrítệtrongkiếpsốnghiệntiền.

ĐộcGiácPhật(PaccekaBodhi)

ĐộcGiácPhậtlàsựkhaiminhgiácngộđơnđộccủamộtngườitựlựccốgắngtiếnđếnĐạoQuả,khôngnhờmộtaidạydỗhaygiúpđỡ.Vìđặctínhđơnđộcgiácngộ,nênchưPhậtĐộcGiáckhôngdắtdẫnaiđếnnơigiácngộbằnglốiđơnđộcgiácngộđược.CácNgàichỉnêugươngđứchạnhvàtrídũng.

Hơnnữa,chưPhậtĐộcGiácchỉrađờitronglúckhôngcóPhậtPháp.SốPhậtĐộcGiáckhôngphảichỉcómộttrongmộtthờikỳriêngbiệt,nhưtrườnghợpcủabậcToànGiác(SammaSambuddho).NhưĐứcPhậtGotama,mặcdùđãviêntịchlâuđời,nhưngbaogiờGiáoPhápcủaNgàicòntỏrạngvàtinhthuầnnhưlúcbansơ,thìkhôngthểcómộtvịPhậtĐộcGiácrađờitrênthếgiannày.

TrongkinhKhaggavisanaSuttacủabộSuttaNipata(KinhTập)cónhữnglờidạycủachưPhậtĐộcGiácnhưsau:

1. Sốnggiữachúngsanh,hãydẹplạimộtbên,gươmđaovàcácloạikhígiới.Khônggâytổnthươngchobấtluậnai.Khônglàmchoaiphảixótđauvìmộtđứaconhaymộtngườibạn.Nhưng,hãymạnhdạntiếnbước,nhưchúasơnlâm,đơnđộcmộtmình.

2. Thânmậtsanhtrìumến.Dotrìumếncóưuphiền.Hãynhậnchânniềmbấthạnhphátsanhdotrìumếnvà,nhưchúasơnlâm,hãymạnhdạntiếnbước,đơnđộcmộtmình.

3. Chúngtachắcchắntándươnggiátrịcủatìnhbằnghữu.Hãythâncậnvớibậccaonhânhoặcngườingangbằngta.Nếukhôngđượcvậy,hãysốngđờitrongsạchkhôngđángbịkhiểntráchvà,nhưchúasơnlâm,hãyđơnđộcmạnhtiến.

4. Khoáilạcvậtchấttrongđờisốngquảthậtvôsốkể,vừaêmdịu,vừangọtngàovàquyếnrũ.Dướiđủhìnhthức,dụclạclàmcholòngngườisayđắm.Hãynhậnchânhiểmhọacủanóvàmộtmình,đơnđộc,hãyvữngtiếnnhưchúasơnlâm.

5. Trongsươngtuyếtlạnhlùngvànắngchannóngbức,khiđói,lúckhát,nàogió,nàomặttrời,nàomuỗimòng,rắnrít.Hãykhắcphụctấtcảvà,nhưchúasơnlâm,mộtmình,đơnđộc,hãymạnhdạnvữngbước.

6. Nhưloàihùm,loàisưtử,khôngbịtiếngđộnglàm,giựtmình,runsợ.Nhưgióthoảngqua,khôngdínhmắctrongmànlưới.Nhưhoasen,từbùnnhơnướcđụcvượtlên,nhưngkhôngvướngbợnnhơcủabùncủanước,hãymạnhdạntiếnbước,đơnđộcmộtmình.

7. Rồiđúnglúc,đúngthờicơ,hãytraugiồitâmTừ,tâmXả,tâmBi,tâmXuấtGia(tâmtừkhước),tâmHỷvà,khôngđểthếgianlàmhưhỏng,hãymạnhdạn,nhưchúasơnlâm,đơnđộctiếnbước.

ToànGiác(SammaSambodhi)

ToànGiáclàđỉnhgiácngộtốicaocủabậcđãthànhtựumứcđộtrítuệtuyệtluân,vôlượng,từbi,thôngsuốtmọilẽ.BậcđãchứngđắcĐạoQuảtốithượngsiêuviệtnàygọilàToànGiácPhậthayChánhĐẳngChánhGiác,hoặcChánhBiếnTri.Phạnngữ"SammaSambuddho"cónghĩalàngườitựmìnhtrởnênhoàntoàngiácngộ.Tựlựccốgắngkhaithôngtuệgiác,khôngthầychỉdạy.CácĐấngToànGiác,saukhichứngquảvôthượngbồđềliềnđemraphổcậptrongquầnsanh,tậntụyhướngdẫnchưThiênvànhânloạiđếnnơihoàntoàntrongsạch,giảithoátkhỏivòngquanhvôtậncủađịnhluậttửsanh,sanhtử.KhôngphảinhưchưPhậtĐộcGiác,trongmộtchâukỳchỉcómộtvịPhậtToànGiácduynhấtrađời,nhưđoáhoaduynhấtchỉtrổsanhtrênmộtloạicâyhyhữu.

NgườicốgắngtudưỡngtâmtánhvớichínguyệnthànhđạtĐạoQuảChánhGiácđượcgọilàBodhisatta(BồTát).Trongcõitrầnthếđầyngãchấpvàíchkỷnày,thửnghĩcócáichiquýđẹpthanhcaobằnghysinhtấtcảđểtraugiồicuộcsốngcủamìnhchođượctrongsạch,hầumưucầuhạnhphúcchothanhân?

Trongcuộcđibấtđịnhtheovòngluânhồi,nhữngaipháttâmmuốnphụcvụthếgianvàtiếnđếnmứctoànthiệnđềuđượchoàntoàntựdođitheoconđườngBồTát.Nhưngkhôngcósựépbuộc,thúcđẩytấtcảmọingườiphảicốgắngthànhđạtchokỳđượcĐạoQuảPhật.Vảlại,trongthựctế,đólàđiềukhôngthểlàmđược.

CũngcólờiphêbìnhrằngBồTátĐạolàconđườngcókhuynhhướngđưahànhgiảrakhỏinếpsốnggòbó,chậthẹp,bìnhthản,êmđềmvàyêntĩnhcủanhữngtuviện.LuậnnhưvậychỉtỏramìnhkémhiểubiếtGiáoPhápthuầntúycủaĐứcPhật.

SáchAbhisamayalankara-Aloka,mộttácphẩmBắcPhạn(Sanskrit)mớisaunày,vàlàmộtánchúgiảiKinhBátNhãBaLaMậtĐa(PrajnaParamita)cóghi:

Nhữngvịđạiđệtử(Sravakas)đãchứngngộhaihạngtuệgiác(tứchạngThinhVănGiác,Sravaka,vàĐộcGiác,PratyekaBuddha)trongkhicòn,vàsaukhithânngũuẩnchấmdứtvẫncòntâmsợsệt,bởivìcácNgàichưathànhđạtĐạiBivàTríTuệCaoThượng(Urukarunaprajnavaikal-yena,VôThượngBátNhãĐạiBi).Dosựchấmdứtsinhlựctạonênbởinhữngnănglựctrongquákhứ,cácNgàicóthểđắcNiếtBàn.Tuynhiên,trongthựctế,(cácvịThánhtiểuthừa)chỉthànhđạtcáigìmườngtượngnhưNiếtBàn,gọilàNiếtBàn,giốngnhưánhsángbịdậptắt.Khôngcòntrởlạitamgiớinữa,nhưngsaukiếpsốngtrầngiannày,chưvịALaHánsẽtáisanhvàocõithanhtịnhnhấttrongcảnhgớihoàntoàntinhkhiết(anasravadhatu),ởtrongmộttrạngtháixuấtthầnnhậphoá,mơmơmàngmàng,bêntrongnhữngcánhhoasen(Padmaphutesujayante).Sauđó,ĐứcPhậtADiĐà(Amitabha)vàcácvịPhậtkhácgiốngnhưvầngtháidương,sẽđemcácNgàilêngộirửachotrítuệđượctrongsáng(akilishtanana).TừđóchưvịALaHántậnlựctiếnđếnGiácNgộTốiThượngvà,mặcdùđãđạtthànhtrạngtháigiảithoát,cácNgàihoạtđộng(trongthếgianhữuvi),cũnggiốngnhưcácNgàiđixuốngđịangục.Rồi,tíchtrữdầndầnnhữngyếutốcầnthiếtcủaĐạoQuảChánhĐẳngChánhGiác,cácNgàitrởthànhđạosưcủatấtcảchúngsanh(tứcthànhPhật).

Trênđâylàmộtlýluậnhếtsứclạlùng,xahẳntinhthầncủanhữnglờidạycănnguyênmàĐứcPhậtđãbantruyền.

NgườitacònluậnrằngQuảALaHánlàvịngã,íchkỷvàkhuyênmỗingườiphảicốgắngtuhànhchođếnqủavịPhậtđểcứuđộchúngsanh.Luậnnhưvậycũnghữulý,nhưngthửhỏi,mụctiêucủaĐứcPhậtlàgì?PhảichănglàdắtdẫnngườikhácđếnĐạoQuảALaHánvàcứuvớthọ?Nếuquảthậtvậy,thìtaphảimặcnhiênkếtluậnrằngchínhĐứcPhậtnuôidưỡngtinhthầníchkỷnữasao?Khôngthểđược.

Trongbaconđường,dĩnhiênĐạoQuảPhậtlàcaosiêuhơncả,nhưngkhôngphảitấtcảaiaicũngnhấtđịnhthànhPhậtđược,cũngnhưkhôngphảitấtcảnhữngkhoahọcgiađềucóthểtrởthànhEinsteinhayNewton.Tuynhiên,mỗinhàkhoahọcđềucóthểphụcvụnhânloạitùykhảnăngcủamình.

DanhtừNamPhạn(Pali)"Bodhisatta",BồTát,gồmhaiphần."Bodhi"làtrítuệhaygiáctuệ,và"Satta"là"giacôngđể...,haychuyêncầnđể...".Vậy,Bodhisatta,BồTát,làngườigiacông,haychuyênchúnỗlựcđểthànhđạttrítuệhaygiáctuệ.Đúngra,hìnhthứcBắcPhạn(Sanskrit)củadanhtừBodhisattaphảilàBodishakta,nhưngthườngngườitadùngmộtdanhtừphổthônglàBodhisattva,"trítuệchúngsanh",nghĩalàchúngsanhcónguyệnvọngtrởthànhPhật.

Danhtừnàythườngđượcdùngđểchỉbấtluậnai,cốgắngthànhđạttuệgiác,nhưngtheođúngnghĩacủanó,BodhisattalàngườiđãcólậplờichúnguyệnđitheoconđườngChánhĐẳngChánhGiácvàđãcóđượcthọký .

Hiểutheomộtlối,tấtcảmọichúngsanhđềucókhảnăngtrởthànhPhật,bởivìĐạoQuảPhậtkhôngphảilàmộtđặcândànhriêngchohạngngườitốtnào.

3

NgườiPhậttửkhôngtinrằngbêntrongtấtcảmọingườiđềucómộtđiểmlinhquang,đượcthầnlinhphúcho,màtacầnphảitraugiồiđểtrởthànhPhật.PhậtGiáophủnhậnsựhiệnhữucủamộtThầnLinhTạoHoáhaymộtthalựcbíẩnnàocóthểđặtcáiđiểmlinhquangấyvàobêntrongta.Tuynhiên,ngườiPhậttửthấuhiểuvàtintưởngnơinhữngkhảnăngcốhữuvànănglựcsángtạocủaconngười.

PhậtGiáocũngphủnhậnmộtlinhhồntrườngcửuchuyểnsinhmãimãi,từkiếpnàysangkiếpsốngkhácvà,mãimãithunhậnkinhnghiệm.Thayvìmộtlinhhồnbấtbiến,cáiđượcgọilàtinhhoacủaconngười,PhậtGiáochủtrươngcómộtluồngsinhlựcluônluôncuộcchảy,khôngngừngđổithay.Chỉcótiếntrìnhdiễnbiếnlàđồngnhất,trướccũngnhưsau.

TháiTửSiddhattha(SĩĐạtTa)làmộtngười.Nhờýchídũngmãnh,trítuệcaosiêuvàtừbivôlượng,TháiTửĐắcQuảPhật,trạngtháitoànthiệnđếnmứccùngtột,vàNgàiđãvạchrachonhânloạiconđườngduynhấtdẫnđếnnơichíthiệnấy.MộtđặcđiểmcủaPhậtGiáolàbấtluậnaicũngcóthểcónguyệnvọngchínhmìnhtrởnênchíthiện,nếukiêntrìchuyêncầnvàcốgắngđúngmức.ĐứcPhậtkhôngbaogiờdànhđộcquyềnthànhPhật.Mọingườiđềucókhảnăngthànhđạt,nhưngĐạoQuảPhậtphảiđượcthànhtựubằngchílực,bằngtinhtấncủachínhmìnhcơkhôngphảinhờsựhỗtrợnàotừbênngoài.ĐứcPhậtkhôngbaogiờlênán,gọiailàtộilỗi,đángthươnghại,phảimỗimãiởtrongkhổcảnh.ThayvìlàmnảnlònghaytạomặccảmtựtichotínđồvàgiữriêngchomìnhĐạoQuảPhật,ĐứcPhậtvạchraconđườngvàkhuyếnkhíchtấtcảnhữngaihoanhỷlắngtainghe,theodấuchânNgàiđểlàmđượcnhưNgài,thànhđạtĐạoQuảVôThượng,ChánhĐẳngChánhGiác.

BồTátkhôngnhấtthiếtphảilàPhậttử.TronghiệntạitacóthểgặpnhiềuvịBồTátđầylòngtừbi,bácái,mặcdùcácNgàicóthểkhônghaybiếtgìvềlờichúnguyệnthànhPhậtcủamình.CácvịấycóthểởtronghàngPhậttử,

cũngcóthểkhông.

BaHạngBồTát

TheoPhậtGiáo,cóbahạngBồTátlà:

1. TrítuệBồTát(Pannadhika),2. TínĐứcBồTát(Saddhadhika)và3. TinhTấnBồTát(Viriyadhika).

Bahạngtrênđâytuầntựtươngđươngvớibahạngdudà(yoga)trongẤnĐộGiáo:NanaYogi,BhaktiYogi,vàKarmaYogi.

TríTuệBồTát

TríTuệBồTátítthiênvềlòngnhiệtthànhsùngđạonhưngkiêntrìtinhtấnchuyêncầnhơntrênđườngpháttriểntrítuệ.TínĐứcBồTátsùngmộ,tintưởngnơilễbáithờphượng,màítchútrọngvềcôngtrìnhtraugiồitâmtrívàbồiđắpcôngđứcvịtha.TinhTấnBồTátthìtậptrungvàotinhthầnphụcvụ.Thậthyhữunếukhôngphảilàkhôngbaogiờ-bađặcđiểmtrênđiềuhòakếttụvàomộtngười.ĐứcPhậtGotamađượcxemlàhạngTríTuệ.

Theokinhsách,conđườngcủabậcTríTuệBồTátngắnnhất.TínĐứcBồTátphảitrảiquamộtthờigiandàihơn;vàTinhTấnBồTát,càngdàihơnnữa.

TríTuệBồTátchútrọngvềcôngphupháttriểntrítuệvàhànhthiềnnhiềuhơnlànhiệtthànhvớinhữnghìnhthứclễbáicúngdườngbềngoài.CácNgàiluônluônđitheosựhướngdẫncủalýtrívàkhôngchấpnhậnđiềugìmộtcáchmùquáng.Khôngtựbótayquihàngmộtlýthuyếtnào,cũngkhônglàmnôlệchomộtquyểnsách,mộtbộkinh,haymộtcánhânnào.TríTuệBồTátthíchtrầmtĩnh,yênlặngđểtraugiồithiềntập.Từnơivắngvẻ

tịchmịchấy,Ngàirảiranhữngtưtuởnganlành,tuytrầmlặngnhưnghùngdũng,bủakhắpthếgian,đểđemlạisựhỗtrợtinhthầnchonhânloạiđaukhổ.

TínĐứcBồTát

TínĐứcBồTátđặttrọnniềmtinnơihiệulựccủatâmthành,Saddha,hayniềmtinchânthànhlàđặcđiểmchánhyếucủangài.CùngvớiSaddha(niềmtinnơiTamBảo)nhưngườibạnđồnghànhtrungtín,Ngàithànhtựumụctiêu.Tấtcảcáchìnhthứcvềlễbái,thờphượngbụttượng,làsởtrườngcủavịTínĐứcBồTát.TượngPhậtlàmộtnguồngợicảmquantrọngđốivớiNgài.

NênhiểurằngngườiPhậtTửkhôngsùngbáiphotượngvìchínhcáiphotượngbằngđồnghaybằnggỗấy,ngườiPhậtTửbàytỏlòngkỉnhmộtinhthầncaocảmàphotượngtượngtrưng,vàsuyniệmvềphẩmhạnh,vàânđứccủađứcTừTôn.CàngsuytưởngđếnĐứcPhật,càngkỉnhmộNgài.ĐólàlýdotạisaomàPhậtGiáokhôngkhinàophủnhậncáchìnhthứcngưỡngmộbềngoài(amisapuja)mặcdầupháphành(patipattipuja)đángđượckhuyếnkhíchhơnvàchắcchắnlàbổíchhơn.Vảlại,đểđiđếnthànhquảthỏađáng,đôikhitríthứckhôkhancũngcầnđượchưởngchútíthươngvịcủaBhakti(đứctin).NhưngBhakti,đứctin,quáđángthìcũngphảinhờtrítuệkềmhãmđểkhỏiphảisavàocuồngtín.

TinhTấnBồTát

TinhTấnBồTátthìluônluôntìmcơhộiđểphụcvụkẻkhác.KhôngcógìlàmchovịBồTáthoanhỷbằngtíchcựcphụcvụ.ĐốivớicácNgài,"làmviệclàhạnhphúcvàhạnhphúclàlàmviệc".Khôngtíchcựchoạtđộngthì

cácNgàikhôngcóhạnhphúc.NhưđứcvuaSangha-bodhixứSriLankanói:"Tamangtấmthânbằngthịtvàmáunàylàchỉđểđemlạitrạngtháitốtđẹpvàanlànhchothếgian."

BồTátkhôngchỉsốngchoriêngmìnhmàcònsốngchokẻkhácnữa.

Luônluônhoạtđộngluônluônlàmviệc,khôngngừng,khôngbiếtmệt,khôngchán,khôngphảilàmviệcnhưngườinôlệ,mànhưmộtchủnhân.CácNgàikhônghammuốn,khôngbámvàodanhthơmtiếngtốt.CácNgàichútrọngđếnviệclàm,đếnsựphụcvụ.Aibiết,aikhôngbiếtmìnhlàmgì,điềuấykhôngquantrọng.Chẳngmàngđượckhen,khôngbịsợchê,BồTátthảnnhiêntrướclờitándươnghaykhiểntrách.

BồTátquênmìnhtrongkhiphụcvụkẻkhác,cókhiphảihysinhmạngsốngcủamìnhđểcứumạngchúngsanhkhác,nhữngngườibạnđồnghànhtrênbướcđườngdàidẵngcủavòngluânhồi.

Muốnquênmìnhđểhiếnthâncứumạngchomộtchúngsanhkhác,BồTátphảihànhtâmBivàtâmTừđếnmứcđộđặcbiệt.

BồTátướcmongsựtốtđẹpvàanlànhcủathếgian.Ngàithươngchúngsanhnhưbàtừmẫuthươngđứaconduynhấtcủabà.BồTáthòamìnhvớitấtcảmọingườinhưanh,nhưchị.Thươngyêutấtcảnhưmẹ,nhưcha,nhưbạn,nhưthầy.

"TâmBicủaBồTátnhằmthựchiệntánhcáchbìnhđẳnggiữaNgàivàngườikhác(paraatmasamata)vàcũngđặtmìnhtrongkẻkhác(paraatmaparivartana)".

Trongkhithựchànhnhưvậy,BồTátmấtdầnýniệmvềcái"Ta"vàkhôngcònthấysựkhácbiệtgiữaNgàivàngườikhác.Ngàitựđồnghóavớitấtcả,lấytốttrảxấu,lấythiệntrảáclấy,lànhtrảdữ,giúpđỡtấtcả,chíđếnnhững

ngườichủtâmhạimình,bởivìBồTáthiểurằng"lựclượngcủangườidẫnđạolàphápnhẫn".

Bịnhụcmanhưngkhôngnhụcmạlại,bịđánhđậpnhưngkhôngđánhđậplại,bịlàmphiềnnhưngkhônggâyphiềnnhiễuai,BồTátmộtmựcgiữđứckhoanhồng.Tựanhưđấtmẹtrầmlặng,BồTátâmthầmchịuđựngtấtcảnhữnglỗilầmcủakẻkhác.

Chúthích:

.Savaka,ThinhVăn:Đúngtheonghĩađenlà"ngườinghe".↩

.Theođúngngữnguyên,Arahant(ALaHán)làbậcỨngCúng,hayngườiđãdậptắtmọikhátvọng.↩

.GiáosưRhysDavidsviếtnhưsautrongquyểnBuddhistBirthStories(trangxxxiv):"Mộtquyểntiểuthuyếtcótínhcáchtôngiáotựađề"BarlaamandJoasaphat"kểlạicâuchuyệnmộthoàngtửẤnĐộđượcBarlaamcảmhoávàtrởnênđạosĩẩndật.NgườiđọcsẽlấylàmngạcnhiênđượcngherằngchuyệnnàylàmộtđoạntrongtiểusửcủaĐứcPhật,và(nhânvật)JoasaphlàĐứcPhậtdướimộttênkhác."

ChữJoasaph,hayJoasaphatchỉlàbiếnthểcủadanhtừ"Bodhisattva".JoasaphattrongtiếngÁRập,cũngđượcviếtlàYudasatf,vàđólàdosựlẫnlộngiữahaimẫutự"Y"trongtiếngÁRập,và"B".BodhisattrởthànhYudasatf.Xem"EncyclopaediaofReligionandEthics",tập6,trang567.↩

1

2

3

BaLaMật

Hãytíchcựchoạtđộngđểtạoanlànhchokẻkhác.

SuttaNipata.

CómườiđứctánhcaoquívượthẳnthếtụcgọilàParami(BaLaMật) ,màchưvịBồTátđềuthựchànhtrònđủđểthànhtựuĐạoQuảChánhĐẳngChánhGiác(SammaSambuddha).

MườiphápBaLaMậtlà:BốThí(Dana),TrìGiới(Sila),XuấtGia(Nekkhamma),TríTuệ(Panna),TinhTấn(Viriya),NhẫnNại(Khanti),ChânThật(Sacca),QuyếtĐịnh(Adhitthana),TâmTừ(Metta)vàTâmXả(Upekkha).

TheolờigiảithíchtrongkinhCariyaPitaka,BaLaMậtkhôngnhuộmmàuvịkỷ,khôngđuộmnhuầntàkiếnvàkhôngẩnýngãmạn.BaLaMậtnhờtrítuệdẫndắtvàdolượngtừbivunquénđắpbồi.

HànhđộngcủavịBồTáttuyệtđốivịtha.Vớiđứctừbivôlượng,lòngbácáivôbiên,xuyênquabaonhiêukiếpsống,cácNgàikhôngngừngnỗlựcđểnângcaođờisốngvậtchấtvàtinhthầnchongườinghèonànthấpkém,giúpđỡchomọingườibằngngàncáchvàlàmgiảmbớtphiềnnãochotấtcảchúngsanh.

MộtvịBồTátkhôngnghĩđếnviệcanhưởngthúthanhnhàntrongkhinhữngngườibạncủamìnhcònởtrongvònglaokhổ.Đểlàmdịubớtphầnnàonỗikhổđaucủanhânloại,BồTátsẵnsànghysinhtấtcảcácvậtsởhữuquýbáunhất,chođếnmạngsốngcủamìnhđinữa,cũngkhôngtiếc.

CâutruyệntrongTúcSanhTruyện"VyaghriJataka"làmộtthídụ.

1

MặcdầuBồTátkhôngkhinàomàlàmđiềugìmàkhôngsuynghĩtrước,cácNgàiluônluôntạohạnhphúcanvuihạnhphúcchotấtcả,khôngquênbỏmộtchúngsanhnhỏbénào.Lòngđầybimẫn,tuynhiêncácNgàiluônluôncânphântâmtrí.Vàtrongkhiphụcvụ,Ngàikhônghềcầumongmộtthếlựchoặcmộtquyềnlợivậtchấtnàotrênthếgian.Khiđãhànhđộngxứngđáng,danhthơmtựnhiênđến,khôngcầnphảichạytheonó.BồTáthoàntoànvịtha,luônluônsốngchokẻkhác,khôngkhinàonghĩđếnmình.Khônghềcómộtđiểmíchkỷ,dầunhỏnhenđinữa,trongtâmmộtvịBồTát.

KinhDhammapada(PhápCú)cócâu:

Hãyđểchohàngcưsĩvàcáctỳkhưunghĩrằngchínhtađãlàmđiềuphảiđó.Trongmọicôngviệc,dầulớn,dầunhỏ,hãyđểhọnhắcđếnta.Đólànguyệnvọngcủangườicuồngsi.Nghĩnhưvậythìlòngthamvọngvàtínhngãmạnsẽtăngtrưởng.

MộtvịBồTátkhôngkhinàocótưtưởngíchkỷvàhẹphòinhưvậy.

1.BốThí(Dana)

BốThí,haylòngquảngđại,làBaLaMậtđầutiênmàtrongkhithựchiệnhànhgiảthànhtựuhainghiệpthiệnlà:tiêutrừnhữngtưtưởngíchkỷ,xấuxa,vàpháttriểnnhữngtưtưởngvịtha,trongsạch.Bốthílàmộtniềmhânhoan,mộtphướclànhchocảngườitặng,lẫnchothọlãnh.

BồTátkhôngthắcmắctìmhiểungườimàmìnhmuốnchosựvật,hoặcbanmộtđặcânnào,cóởtrongtìnhtrạngthiếuthốnmónđókhông.Ngàichoramàkhôngchạytheovậtmìnhcho.Ngàibốthívìlòngquảngđạimàcũngđểdiệtlầnmọiluyếnáicòntiềmtàngtrongtâm.Niềmvuikhiphụngsựcủakẻkháctựnhiênđến.Làmdịubớtnỗiđaukhổcủachúngsanhlàmộthạnhphúckhácdosựbốthíđemlại.

2

TìnhthươngcủamộtvịBồTátthậtlàbaola.LòngtừbicủaNgàirảirachotấtcảmuônloài.Nhưngkhibốthí,Ngàikhôngnhắmmắtchocàn.Lòngquảngđạikhônglàmchosựbốthítrởnênmùquáng.NếucómộtngườinghiềnrượuđếnnhờsựgiúpđỡcủaNgàivàNgàibiếtchắcchắnngườinàysẽlãnhmónquàđểdùngtrongviệcsaiquấy,vịBồTátsẽkhôngngầnngạitừchối.ĐặtlòngquảngđạitrongmộthànhđộngsailầmkhôngphảilàBaLaMật(Parami).

Khigiúpđỡmộtngườivìlýdochínhđáng,BồTátkhônghềlộvẻquantrọnghoặctỏýtựtôntựđại;tráilại,thấyđólàmộtcơhộiquýbáuđểlàmbổnphậnmìnhnênsẵnsàngvàvuivẻphụcvụkẻkhácmộtcáchkhiêmtốn.Ngàikhôngbaogiờthấymìnhcaohơnaivìlẽngườiđónhờmình.Khigiúpđỡ,Ngàikhôngthấyđólàthiân,cũngkhôngcoingườimìnhgiúplàđãthọânmình.BồTátlàmviệcgìchỉvìđólàđiềuphải,khôngtìmdanhvọng,khôngmongđềnđáp.

BồTátkhôngbỏlỡmộtdịpmaynàođểphụcvụkẻkhác,nhưngkhônghạmìnhcầuxinânhuệ.TúcSanhTruyệnBrahmaJataka(số323)thuậtrằngcómộtvịBồTátsốngđờitusĩtrongvườnngựuyển.Thườngngàyvuađếnviếngvàcungcấpmọivậtdụng,nhưngdầusaonhàvuakhôngthểthấyhếtmọinhucầucủaNgài.ĐôidépvàcâydùcủaBồTátráchhưđãmườihainămtrườngmàvuakhônghay.Ngàikhônghềhởmôi.Ngàykiavuahayđược.Trướccửchỉtuykhiêmtốnnhưnglạlùngnhưvậy,vuahỏiNgàitạisao?Ngàitrảlời:

"Tâubệhạ,kẻcầukhẩnmàkhôngđượcsẽbuồnrầu,kẻđượcngườikhácnhờđếnmàkhôngthểgiúp,càngbuồnrầuhơnnữa".

BồTátchorakhôngxiếtkể,khôngphânbiệtgiaicấp,chủngtộchaytôngiáo,nhưngkhôngbaogiờcầumongngườikháctrảlại.MộtđặcđiểmcủacácNgàilàtritúchoàntoàn.ThihàoEdwardDyercangợiđứctánhấytrong

mấydòngthơ:

"Vàingườicóthậtnhiềumàvẫncònhammuốn,TôicóítnhưngcảmthấyđủChínhhọ"nghèo",mặcdầutiềnrừng,bạcbể.Vàchínhtôi"giàu",tuytúirỗngkhông.

TúcSanhTruyệnKanhaJataka(số440)cóghichéprằngmộthômvuatrờiSakkanghedanhvịmộtBồTátnọlàmộtgươngmẫu,cónhiềuđứcđộ,vuatrờilấylàmcảmphục,kínhcẩnđếnbạchxinNgàichobiếtcócầnmónchiđểvuacúngdường.BồTátvuivẻxinđượcthànhtựubốnđiềuướcnguyện:

1. Ướcnguyệntôikhôngsânhận,khôngphiềnhàhaycóácývớingườilánggiềng;

2. Ướcnguyệntôikhônghammuốnvậtsởhữucủangườilánggiềng;3. Ướcnguyệntôikhôngluyếnáiriêngngườinào;4. Ướcnguyệntôicótâmxả.

Nghevậy,tuyhếtsứccảmphục,vuatrờiSakkalấylàmthấtvọngxinngàichọnthêmmộtvậtgìkhácđểvuacúngdường.VịBồTáttrảlời:

"Bấtluậnnơinàomàrừngsâutôisống,nơinàomàtôiởmộtmình,xinchotôiđượckhoẻmạnh.Bởivìbệnhhoạnsẽlàmxáotrộncuộcsốngyêntĩnhvàlàmtrởngạicôngphuhànhthiềncủatôi."

VuatrờiSakkanghĩthầm:"Thậtlàtiếngđồnchẳngsai.QuảthậtBồTátKanhalàbậctríthức,thayvìướcmongthỏamãnnhucầuvậtchất,Ngàichỉchọnnhữngđiềucầnthiếtchođờisốngđạohạnh."

LầnthứbaVuatrờiSakkalạixinBồTátchọnmộtmóngìkhácđểcúngdường.BồTáttrảlời:"TâuHoàngThượng,tôicóthêmmộtnguyệnvọngnữa.Bấtluậnởđâu,khôngmộtchúngsanhnàolàmtổnthươngthânthểtôi,khôngmộtchúngsanhnàolàmhạiđếntâmtrítôi,đólàlờinguyệncủatôi."

LòngquảngđạicủamộtvịBồTátthậtkhôngcùng.Ngàichoratấtcả:củacải,tàisản,sựnghiệp.Ngàicóthểchocảngaivàng,cảquốcvương,mộtcánhtay,mộtcáichân,chođếnvợ,đếncon.Đếnmạngsống,Ngàicũngkhôngngầnngạicốnghiếnđểtạohạnhphúcchonhânloại.

TúcSanhTruyệnVessantaraJataka(số547)cóthuậtrằnghoàngtửVessantara,lúccòntámtuổi,cólầnthànhthậtnghĩrằng:

"Nếumộtngàykiacóngườicầnđếntráitimcủata,tasẽtựtaymổngực,moitimchora.Nếucóngườicầnlấymắt,tasẽtựmócmắtrabiếu.Nếucóngườicầnđếnthịtta,tasẽtựtaycắtmộtmiếngthịtđểtặng."

TúcSanhTruyệnVyaghriJatakacũngthánphụcthuậtlạimộtcâuchuyệnmộthoàngtửsẵnsàngvàvuivẻhysinhmạngsốngđểđemlạihạnhphúcchokẻkhác.

TrongJatakamala,câutruyệnđượcthuậtlạirằng:

"Ngàykia,mộtvịBồTátđingangquamộtkhurừngnọcùngvớingườiđệtử.Ngàinhìnthấymộtconcọpmẹcùngvớibaconcọpconnằmngấtngưgầnchếtđói.Độnglòngbimẫn,ngườibảongườiđệtửđitìmthứcănchocọp.Nhưngchínhlàcáicớđểđượcởlạimộtmìnhvớicọpvìngàinghĩrằng:

'Tạisaotaphảiđitìmmộtthânsốngkhác,khicósẵnmónăntađâyđểlàmmónănchocọp.Tìmthứcănnơikháclàmộtviệccầumay,hơnnữa,tacóthểbỏlỡmộtcơhộitốtđẹpđểlàmbổnphận.

"Chínhcáithânôtrượcnầylànguồngốccủabaonhiêuphiềnnão,baonhiêubấthạnh.Nếutacứkhưkhưbámchặtlấynóvànếukhôngbiếtdùngnóđểphụngsựkẻkhácthìthậtlàkhôngsángsuốtchútnào.Trongđờichỉcóhainguyêndolàmchoconngườihữnghờtrướcsựđaukhổcủakẻkhác.Đólàlòngluyếnái,cộttróichúngsanhvàonhữnglạcthú,cốbámlấysựvui

sướngcánhân,sợnómấtđi,làmộtnguyêndolàmchotalãnhđạmtrướcsựđaukhổcủakẻkhác.Thiếulòngtừthiện,thiếuýchígiúpđờilànguyêndokhác.Nhưngtakhôngthểanvuikhikẻkhácđaukhổ.Ngàynàochưagiúpđượckẻkhổ,ngàyấytakhôngthểanhưởnghạnhphúc.Nhưvậylàmsaotacóthểthảnnhiêntrướccảnhtượnghấphốivìđóikhátcủacọpmẹvàbầycọpconnầy.

"Nếutanhảyxuốngvựcsâuđểlàmmồichocọpthìítratacũngdùngcáithânkhốnkhổnầyvàomộtviệchữuích.Tasẽnuôisốngcọpmẹ,tránhchonókhỏiphảilàmđiềuáclàănthịtconnó,vàcũngtránhchobầyconnhỏvôtộikiakhỏiphảichếtvìnanhvuốtcủamẹchúng.

"Lạinữa,hànhđộngnhưvậytacònnêumộtgươngsángchoaicònhammuốnnhữnggìmàcholàtốtđẹp,trênđờinầy.Tahysinhthânnầyđểcứubốnmạngsống,đểanủivàkhuyếnkhíchnhữngaibénhỏyếuđuối,làmvuilòngnhữngaithấutriệtýnghĩasâuxacủalòngtừthiệnvàtạonênlýtưởngchonhữngaimuốnsốngcuộcđờiđạohạnh.Vậy,đâylàcơhộihyhữuđểbướclầnđếnmứcđộgiácngộhoàntoàn."

NghĩnhưvậyBồTátliềngieomìnhxuốngvựcthẳm,hysinhmạngsốngđểbansựlànhchobốnconcọpsắpchết.

TheoNevari(NepalaBasha),câuchuyệnđángthươngtâmvàđầyýnghĩathúvịtrênđượcthuậtlạinhưsau:

"VàothuởxaxưakiacómộtôngvuatênMaharatthacóthếlựcoaihùngvàtâmđạonhiệtthành.ĐứcvuacóbahoàngtửlàMahaPrashada,MahaDevavàMahaSattva,cảbađềuhiềnlànhvàdễdạy.

Mộtbuổisángtươiđẹpnọ,đứcvuacùngbahoàngtửdạochơitrongrừng.Mãilonhìnxemphongcảnhvàmêmẩnvớihoathơmcỏlạ,bavịhoàngtửcàngđisâuvàorừng.

Quanhầucậnthấyvắngbóngbavịhoàngtửbèntâulạivớiđứcvua.Đứcvualiềntruyềnlệnhchocácquanđitìm,rồingựgiáhồicung.

Bavịhoàngtửđimãiđếnmộtngọnnúikia.Đứngtrêntảngđánhìnxuống,ngườianhcảtrôngthấymộtconcọpcáivànămcọpconởdướivụcsâu.Cảmẹlẫnconchỉcòndabọcxương,đangnằmthoithóp.Đãnhiềungàytừkhiđẻcon,cọpmẹkhôngtìmđượcthứcăn.Bầycọpconbutheomẹđểnútsửa,nhưngvúmẹcạnkhôkhôngcòngìđểbú.Cọpmẹcóvẻđóilắm,rỏràngđangsắpsửaănthịtcon.

Ngườianhcảnhậnthấytìnhtrạngbiđátấy,chỉchocácemvànóirằng:"Cácemhãynhìncảnhtượngđángthươngtâmkia,cácemcóthấycọpmẹkhông?Vìquásứcđóinênnóđangsắpsửaănthịtconchođỡdạ.Thậtlàmộttrạngtháivôcùngkhốnkhổ."

MahaSattvahỏianh:"Cọpthườngănvậtchi?"Anhtrảlờirằngthịtsốnglàmónăncủaloàicọpvàsưtử.

MahaDevalưuýanhrằngcọpmẹcóvẻđãđuốisức,chắcchắnnónhịnđóiđãlâulắmrồi.Phảichicóaidámhysinhthânmìnhchonóthìquýbiếtmấy.Nhưngaiđâulạivuilònglàmcáiviệccaocảấy.

MahaPrashadanói:"Chắcchắnlàkhôngcóailàmđượcviệcấy."

Vớimộtgiọngcảmđộng,MahaSattvatiếp:"Emcònnhỏ,chắcchắnlàchưađủtríkhôn,nênemnghĩrằngnhữngngườithiểutrínhưchúngtacólẽkhôngthểhysinhmạngsốngmìnhđểcứungười.Nhưngcũngcóhạngngườitừbihoàntoànsốngchokẻkhác.Nhữngngườinhưthếcóthểsẽvuilònghiếnthânmìnhđểcứusáusanhmạngnầy."

Baanhembànluậnnhưvậyrồibỏđinơikhác.

MahaSattvanghĩthầm:"Taphảihysinhtánhmạngđểcứusốngbầycọpnầy.Tấmthântứđạimàtamangđâychỉlàmộtđốngôtrượcđãgâychotabaonhiêuphiềnnão,baonhiêubệnhhoạn,tậtnguyền.Tuyrằnghiệnnaytacóthểướphoa,thoadầuchonóxinhđẹp,thơmtho,nhưngrồimộtngàykianósẽtanhhôivàtanrã."

Chàngbènbảohaianhđitrướcđểmìnhchậmrãingoạnvậtngắmcảnh.Chờhaianhđixa,chànghốihảtrởlạichỗcọpnằm,cởiquầnáotreolênnhánhcâyvànghĩrằng:"Taphảitíchcựchànhđộngđểtạoanlànhchokẻkhác.Phảirảitâmtừđếntấtcảchúngsanh.Phụcvụnhữngaicầnđếntalànhiệmvụtrọngđại.Tahãyhysinhtấmthânôtrượcnầyđểcứumạngsốngchocọpmẹvànămcon.Dohànhđộngxứngđángnầy,mongrằngtasẽbướclầnđếnmứcgiácngộhoàntoàn,hầucứuđộchúngsanhrakhỏivòngluânhồiđaukhổ.Ướcmongtấtcảchúngsanhđềuanvụihạnhphúc!"

Hướngtâmvềtinhthầnphụcvụvịtha,hoàngtửMahaSattvanhẹnhànggieomìnhxuốnghố,gầnnơibầycọpnằm.Nhưnghoàngtửkhôngchết,chỉbịthươngnặng.Cọpkia,dầubẩmtánhrấthungdữ,cũngđộnglòngthươnghạivịBồTát,khôngnỡchạmđếnchânNgài.BồTátnghĩrằngcọpđãquáyếuđuốinênkhôngđủsứcvậtmìnhđểăn.Ngàilầnbòđitìmmộtkhícụđểtựsát.Maythay,gầnnơicọpnằmcómộtkhúctrebể.Ngàinhặtlấytrerồitựcứacổđếnchết.Ngàiténgãnằmtrênvũngmáu.Cọpvừađóivừakhát,thấyvậyđilầnđến,liếmvũngmáuvàxéthâyBồTátra,ănngonlành.Phúttrốcchỉcònlạimộtđốngxươngtàn.

ChuyệnthêmrằnglúcBồTáttựsátđểhiếnthânchocọp,trờiđấtchuyểnđộng,nướcbiểnnổisóngto,ánhmặttrờibỗngtốisầmlại,cảnhvậttrởnênlờmờ,tấtcảchưThiênđồngthanhreoto:"Lànhthay!Lànhthay!",vàtừtrênkhôngtrung,bôngParijatarơixuốngnhưmưa.

Trướccảnhtượngphithườngcủatrờiđất,haingườianhđoánchắcrằngemmìnhđãhiếnthânlàmmồichocọprồi.

Haianhliềnđilầntrởlạitìmemvàlấylàmkinhhoàngtrướccảnhtượnghãihùng.Đâulàhìnhbóngcủangườiemyêumến.Chỉcònđốngxươngtrắngđiểmmáuhồng,bêncạnhbầycọpnobụng.Gầntảngđá,trêncànhcây,quầnáocủaMahaSattvacònphấtphơtrướcgió.

Haivịhoàngtửđaulòngxótdạ,khócthanthêthảmvàbuồnbãtrởvềtâulạivớivuacha.

ChínhngaylúcBồTátliềuthâncứucọp,hoànghậuởcungnộiđangngủ.Bànằmmộngthấymộtcáirăngcủamìnhbỗngnhiênrụngxuốngvànghenhứcnhốiđauxóttựahồnhưcóaicầmdaothẻothịtratừngmiếng.Nhìnrangoàicửa,hoànghậulạithấytừtrênkhông,mộtconóđápxuống,xớtmộttrongbaconbồcâuxinhđẹpđangđậutrênnócnhàvàthađimất.

Hoànghậulấylàmkinhsợ,giậtmìnhtỉnhdậy,nhớđếnbaconcònlạcbướctrongrừng.Bàlậtđậtchạytìmvuađểthuậtlạiđiềmmộng.

Vừalúcấytindữcũngđượcđưađến.Câuchuyệnthêthảmđượcthuậtlại.Tấtcảđềucảmđộngvàkhócthankhôngxiếtkể.

Đứcvuaanủihoànghậurồicởivoiđirướchaivịhoàngtửđaukhổcònchưarakhỏirừng.Gặpcha,haihoàngtửnghẹnngàokhôngnóiđượcmộtlời.Saucùng,cốsứcnénlòng,haivịlầnlượtthuậtlạichovuachavàmọingườinghecáichếtdũngcảmcủangườiemvôcùngcaoquý.

Vuahạlệnhsắmsửangựavoiđểcùnghoànghậuvàbáquanđếnnơilịchsử.Vừathấyxươngtàncòndínhđầymáuđỏ,vuavàhoànghậungãrabấttỉnh.Ngựyhốihảđemthuốccứucấp.Mộthồilâuvuavàhoànghậudầndầntỉnh

dậy.Vuatruyềngomgóptóc,xươngvàquầnáođểlạimộtnơi,rồiđếntrướcđóđứngchiêmngưỡngngườiconyêudấu.Tấtcảquầnthầncũngđếntỏlòngsùngkínhngườianhhùngcaoquý.

VuahạlệnhxâydựngtạichổmộtbảothápkhảmvàngđểthờvịBồTátđãhiếnthâncứucọp.Vuavàhoànghậuravề,lòngnhưdaocắt.

Vềsau,bảothápthờxálợicủaBồTátMahaSattvađượcgọilà"OmNamoBuddha".

SáchTúcSanhTruyệnthuậtlạicâuchuyệncóthêmrằnghiệnnaybảothápấycótênlà"Namura"(tiếnggọitắtchữOmNamoBuddha,cónghĩatônkínhĐứcPhật).

HaicâuchuyệnthuậtlạicókhácnhaunhưngdầuvịBồTátđãhiếnthâncứucọplànhàtusĩhayhoàngtử,thìđóchỉlàhìnhthứcbềngoài.Điểmquantrọngchínhlàgươnghysinhcaocảvàhoàntoànvịthachứađựngbêntrong.

Theothườnglệ,khisáchJataka(TúcSanhTruyện)chéplạimộtsựtíchnàođềucónêurachobiếtnhâncơhộinàoĐứcPhậtnhắclạichuyệnấy.TiếngPhạngọicơhộiấylàNidana(nguyêndodẫncớtích),thìhaicâuchuyệnkểtrênđềucóNidana.

NhữngnhânvậttrongcâuchuyệnkhôngđượcxácnhậnởđoạncuốicùngnhưtrongcácbàiJatakakhác.

SáchNevariJakatathậtracóvẻđầyđủhơnbảnSanskrit"Jatakamala"nhưngcănnguyêncủakinhNevarakhôngđượcchắcchắn.

VềtưcáchmộtvịBồTáthànhBốThíBaLaMật,cóđoạnkinh"CarijaPitaka"giảirằng:

MỗikhiBồTáttặngvậtthựcchoai,Ngàiướcmongngườiấyđượcsốnglâu,cósắcđẹp,yênvui,khỏemạnh,cótrítuệvàđắcQuảcaothượngnhấtlàNiếtBàn.Đốivớingườikhátnước,Ngàibanchothứcuốngvớiướcnguyệnrằngthứcuốngnầykhôngnhữnggiảichongườiấycáikhátcủacơthểvậtchấtmàcònlàmsuygiảmlòngkhátkhaodụcvọng.Banquầnáo,Ngàichovớiướcnguyệnngườiấysẽbiếthổthẹnvàghêsợtộilỗi.KhigiúpđỡphươngtiệnđiđứngNgàichúnguyệnngườithọnhânsẽtraugiồicácnănglựctinhthần.Banchonhangtrầm,NgàingưỡngmongngườithọlãnhsẽhưởnghươngthơmcủaGiớiĐức(Sila).Bandầuvàhoa,NgàichúnguyệnngườinhậnsẽhưởngdanhthơmcủangườisốngđờiđạohạnhnhưĐứcPhật.Giúpchoaichỗngồi,Ngàinguyệnchongườiấycóđượcnềntảngcủasựgiácngộ.Giúpchỗở,Ngàimongngườiấysẽlànơinươngtựachocảthếgian.Giúpánhsáng,Ngàichúnguyệnngườinhậncóđượcnămloạinhãnquanlàmắtthịt,mắttrítuệ,ThiênNhãn,mắtcủamộtvịPhật,vàtrikiếnthôngsuốtchântướngvạnpháp.

Bốthí"Sắc",BồTátchúnguyệnngườinhậnlãnhđượccóhàoquangnhưĐứcPhật;"Thinh",đượclờinóitaonhãdịudàngnhưchưvịPhạmThiên;"Xúc",cóđượccơthềthanhlịchvàtinhhảonhưĐứcPhật;vàkhigiúpđỡthuốcmenchoai,BồTátcầuchúcchongườiấyđượcsốngmãimãi,tứcchứngngộĐạoQuảNiếtBàn.

BồTátphágôngcùm,giảiphóngchonhữngngườinôlệvớihyvọngcũnggiảiphóngconngười,cùngmộtthếấy,rakhỏivòngxiềngxíchcủabaonhiêudụcvọng.

BồTátlydacắtái,từbỏnhữngđứaconyêuquýcủamìnhđểnốirộngtìnhphụtửđậmđàấyđếntấtcảchúngsanh.Ngàitừbỏvợđểlàmchủthếgian,bỏngaivàngđểthừahưởngvươngquốccủasựchánhtrực,côngminh,vàđạođức.

ĐoạnkinhtrênkhôngnhữngchỉchotathấythếnàolàtháiđộvịthacủavịBồTátmàcònnóilênsựnỗlựckhôngngừngvàbấtvụlợicủacácNgàiđểphụcvụnhânloại.Tuynhiên,mụctiêucuốicùngcủaBồTátlàtrởthànhPhật,vàNgàikhôngbaogiờlãngquênmụctiêucứucánhấy.

2.TrìGiới(Sila)

Giới(Sila)nằmtronglòngquảngđạikhácthườngcủamộtvịBồTát.Danhtừ"Sila"trongPhạnngữcónghĩalàquyluật.Giớigồmcónhữngbổnphậnphảilàm(caritta)vànhữngđiềunêntránh(varitta).Đạolàmchamẹ,làmcon,làmvợ,làmchồng,làmtrò,làmthầy,làmbạn,bổnphậnđốivớicácbậctusĩ,vớikẻănngườiởtrongnhàv.v...đềuđượcgiảnggiảirỏràngvàcặnkẽtrongkinhSigalo-vadasutta.

Tándươngbộkinhnầy,GiáosưRhysDavidscónói:

"NgườinàođượcởtrongmộtgiatộchoặctrongmộtlàngnằmdàitheolưuvựcsôngHằng(Ganges)thậtlàhữuphúc,vìnơiđâydânchúngsốngtrongtinhthầnbácáianlành,trongtinhthầncônglýcaothượng,nơiđâydânchúngthởđượcmộtthứkhôngkhínhẹnhàng,donhữnglờinóigiảndị,chấtpháctạonên..."

VàGiáosưRhysDavidsthêmrằng:

"TacũngcóthểnóirằngnhữngngườisốngtrongmộtgiađìnhhoặctrongmộtlàngnằmdàitheolưuvựcsôngThamesngàynaycũngkhôngkémphước,vìnơiđây(AnhQuốc)giáolýbandạylòngtừbigiữangườivàngườicủaĐứcPhậtđãthấmnhuầnđờisốnggiađình,xãhội,vàđãlàmcănbảnchomộtnềnluânlývữngchắc.Giáolýấyvẫncònrõràng,đầyđủvàthíchhợpvớingườiAnhngàynay,cũngnhưtừbaogiờ,đãthíchhợpvớingườiẤn.

"Thậtvậy,ngàynayvàtạiAnhQuốc,Tạngluậthaynhữngquyluậttrongtạngấyvẫncònnguyênvẹnsựcônghiệucủanó,nhưthuởxưakiatạithànhVươngXá(Rajagaha).Nhữnggiớinầy,đượcbanhànhvớimộttinhthầnsángsuốt,rộngrãivàlànhmạnh,rấtcầnthiếtđểtạochoconngườimộtđờisốnganlànhvàhữuphước."

BổnphậncủangườiPhậttửđạikháicónămphần:

1. Conđốivớichamẹ,cóbổnphận:

Phảiphụngdưỡngvàcungcấpđầyđủvậtdụngchochamẹ.Làmcôngviệcthaythếchamẹ.Cómộttácphongđạođứcthếnàođểgiữtròndanhgiáchogiatộc.Tỏraxứngđángthọhưởngdisảncủaôngcha,vàĐểbátcúngdường,hồihướngphướcbáuchonhữngngườitronggiatộcđãquávãng.

2. Chamẹ,đượcconsănsócvàgiúpđỡnhưvậy,phảibiếtthươngconvàcóbổnphận:

Khuyênlơnvàngăncản,khôngđểconlàmđiềutộilỗi,tạonghiệpbấtthiện.Nhắcnhởvàdẫndắtconluônluônđitrênđườngthiện.Giúpconhànhnghềsanhsốngchânchánh.Khiconlớnkhôn,dựngvợgảchồngmộtcáchxứngđáng,vàKịpthờichialạichoconphầntàisảncủamình.

3. Họctròđốivớithầycóbổnphận:

LuônluôntỏlòngcungkínhTrôngnomsănsócthầy.Chămchỉnghelờithầydạy.Khicầnđến,hếtlònggiúpđỡ.

Kínhcẩnthọnhậnlờithầydạybảo.4. Thầy,đượctròtônkínhvàđốiđãinhưthế,phảibiếtthươngtròvàcó

bổnphận:

Ránsứcdạydỗtròbiếttôntrọngkỷluật.Cốgắnglàmchotròlãnhhộidễdànglờidạy.Dạynhữngmônkỹthuậtvàkhoahọcthíchhợp.Tiếndẫntròvàogiớithâncậncủamìnhđểtrògiaothiệpvớibạnbèthânthuộcmình.Đàotạotròchoranhữngngườihoànhảotrênmọiphươngtiện.

5. Chồngđốivớivợ,cóbổnphận:

Luônluônnhãnhặn,thanhtao.Khôngkhinàotỏýkhinhrẻ.Luônluôntrungthànhvớivợ.Giaoquyềnhànhchovợ.Muasắmchovợcácđồtrangsức.

6. Vợ,đượcchồngđốiđãinhưvậy,phảibiếtthươngchồngvàcóbổnphận:

Làmtrònbổnphậntrongnhà,Vuivẻ,tửtếvớithânbằngquyếnthuộccủachồng,Luônluôntrungthànhvớichồng.Giữgìncẩnthậnnhữngđồtrangsức,thậntrọngcoisóccủacảitrongnhà,vàLuônluônsiêngnăng,khôngtháotrútcôngviệc.

7. Mộtthiệnhữuđốivớibạnbèthânthuộc,cóbổnphận:

Quảngđại,khoanhồng.Cưxửnhãnhặn,thanhtao.Sẵnsànglàmviệcphảiđốivớibạnbèthânthuộc.Thấyaihữu

sựliềnrataygiúpđỡ,khôngđợicầukhẩn.Cótinhthầnbìnhđẳng,vàLuônluônthànhthật.

8. Ngườibạn,đượcđốixửnhưvậycóbổnphận:

Bảovệbạntronglúccôđơn,cứuvớtbạntrongcơnsangã.Khitàisảnbạnkhôngaitrôngnom,hếtlòngbảovệ,khôngđểbạnbịhaotổn.Nếubạnlâmvàotìnhtrạngkhủnghoảng,hếtlòngđùmbọcvàlàmchomìnhtrởnênchỗnươngtựacủabạn.Khôngnênbỏbạnlẻloitrongcơnnguybiến.Đốivớigiađìnhbạn,luônluônnhãnhặn,khiêmtốn.

9. Đốivớikẻănngườiở,chủnhàcóbổnphận:

Khôngnêngiaophócôngviệclàmquásức.Thùlaovànuôicơmđầyđủ.Khiđauốm,tậntìnhsănsóc.Chiasớtnhữngmónngonvậtlạ.Khôngbắtlàmquágiờ.

10. Ngườilàmcông,đượcchủđốiđãitửtếnhưvậy,phảibiếtthươngchủvàcóbổnphận:

Thứcdậytrướcchủ.Đingủsauchủ.Chỉlấyhoặcdùngnhữngvậtchimàchủđãcho.Tậntìnhlàmchocôngviệctrongnhàđượcvẹntoàn.Giữgìndanhgiáchochủ,làmchodanhthơmcủachủđượctruyềnraxarộng.

11. Ngườicaoquýsangtrọngphảiđốixửvớihàngtusĩnhưsau:

Tỏlòngtừáitronghànhđộng.

Tỏlòngtừáitronglờinói.Tỏlòngtừáitrongtưtưởng.Luônluônmởrộngcửanhàđểtiếpđón.Sẵnsànghỗtrợvàdângcúngnhữngvậtdụngcầnthiết.

12. Hàngtusĩ,đượcngườicaoquýsangtrọngđốixửnhưvậy,phảibiếtthươngvàcóbổnphận:

Khuyênnhủvàcảnngănkhôngđểrơivàoconđườnglầmlạc.Nhắcnhởvàdẫndắtđitrênđườngthiện.Hếtlòngthươngmến.Thuyếtgiảngnhữngphápmàngườiấychưatừngnghe,vàgiảithíchrõràng,cặnkẻnhữngphápđãthuyếtrồi.Vạchchothấyconđườngdẫnđếnnhữngcảnhgiớianvuihạnhphúc.

Ngườiđãlàmtrònnhữngđiềuđánglàm(CarittaSila)nầythậtđúnglàconngườithanhlịch,hoàntoàntrongsạchvàcaoquýtrongxãhội.

Ngoàinhữngbổnphậnấy,BồTátcònphảicốgắngtránhnhữngđiềukhôngnênlàm(VaritaSila),ghépmìnhtronggiớiluậtđểsốngcuộcsốnglýtưởngcủamộtPhậttửthuầnthànhchânchánh.

Saukhisuyluậnrõràngvàđúngđắnthếnàolàđịnhluậtnhânquả.BồTátcốgắngtránhxatấtcảnhữngđiềubấtthiệnxấuxalầmlạcvàtậnlựclàmtấtcảnhữngđiềuthiệnmàmìnhcóthểlàm.Ngàinhậnthứcrằngbổnphậncủamìnhlàtrởthànhmộtnguồnhạnhphúcchotấtcảvàkhôngbaogiờgâyphiềntoáichomộtchúngsanhnào,dầungườihaythú.

Mọingườiđềuquýtrọngđờisốngcủamình.Khôngaicóquyềncướpsựsốngcủakẻkhác,BồTátrãitâmTừđếntấtcảchúngsanh,chođếnnhữngconvậtbénhỏđangbòdướichân,vàkhôngkhinàosáthạihoặclàmtổnthươngmộtsinhvậtnào.Conngườivốnsẵncómộtthútínhxúigiụcgiếthại

nhữngsinhvậtkhácđểănthịtmàkhôngchútthươngxót.Cũngcókhisátsanhđểtiêukhiểnthìgiờ.Dầuđểnuôisốngthânmạnghayđểtìmthúvui,khôngcólýdonàochánhđángđểgiếtmộtsanhlinhhoặclàmcáchnàokhácchomộtsanhlinhbịgiết.Cónhữngphươngpháptànnhẫn,đángghêtởm,cũngcónhữngphươngphápmàngườitagọilànhânđạo,đểsátsanh.Nhưnglàmđaukhổmộtchúngsanhlàđãthiếulòngtừái.Giếtmộtconthúđãlàmộthànhđộngbấtchánh,nóichiđếngiếtmộtconngười,mặcdầunhiềulýdođãđượcviệndẫn,gọilàchánhđáng,cókhigọicaoquý,đểconngườitànsátgiếthạiconngười.

BồTátcũngtránhtrộmcắp,bấtluậndướihìnhthứcnào,trựctiếphaygiántiếp.Làmnhưvậy,nhữngđứctínhthanhbạch,thànhthậtvàngaythẳngđượcpháttriểnrộngcóthểphươnghạiđếnphẩmgiáconngười,vàhếtsứccốgắnggiữmìnhhoàntoàntrongsạch.

Ngàikhôngnóidối,khôngnóilờithôlổcộccằn,khôngnóiđiềunàolàmchongườinầycóthểphiềntráchngườikhác,khôngnóinhữnglờivôích.Ngàichỉnóinhữnglờithanhtaonhãnhặn,chânthật,dụidàng,nhữnglờicóthểđemlạichongườikháchoàncảnhhòahợp,tìnhtrạnganvuihạnhphúc,vànhữnglờihữuích.

BồTátkhôngdùngmónchicóchấtđộchoặccóthểlàmchotinhthầnmấtsángsuốt.Tráilại,Ngàiluônluônluyệntậpchotâmđượcantrụ,chotríđượcsángsuốt.

Mặcdầucóphảibịthiệtthòiđinữa,BồTátcũngkhônghềdểduôiđểphạmphảimộtđiềunàotrongnămnguyêntắccănbảnđểkiểmsoáthànhđộngvàlờinóimình.Đểgiữtrònnămgiới,khôngnhữngBồTátcókhiphảihysinhtàisản,sựnghiệp,màcũngcóvàitrườnghợpNgàiphảihysinhcảtánhmạng.

Khôngnênlầmtưởngrằngtrongvòngluânhồi,mộtvịBồTátphảihoàntoàntrongsạch.Đãsanhralàmchúngsanhtrongcõiphàm,Ngàicũngcónhữngnhượcđiểmvàlỗilầm.VàicâuchuyệntrongTúcSanhTruyện(Jataka)nhưKanaveraJataka(số318)cómôtảmộtvịBồTátnọnhưmộttêntrộmcướpvôcùnglợihại.Tuynhiên,đólàmộttrườnghợphyhữu,hơnlàmộtthônglệ.

ĐốivớiBồTát,làngườicónguyệnvọngtrởthànhPhật,thìcôngtrìnhnghiêmtúcgiữgìngiớiluậttrongsạchlàđiềuvôcùngquantrọng.TúcSanhTruyệnSilaVimamsaJataka(số362)cóđoạnthuậtlạilờimộtvịBồTátnhưthếnầy:

Trítuệngoàiđạođứclàmộtthứtrítuệkhôngcógiátrị.

TrongsáchVisuddhiMagga(ThanhTịnhĐạo),ĐứcBuddhaghosaviếtrằnggiớiluậtlànềntảngcủatấtcảđứchạnh:

Đạochínhđángchongườivữngchí;Sốngthanhcao,caoquýchibằng.Nêntrangđứchạnhaitầng.Mấyaitảđượcuyhùngđếnđâu.CũngkhôngphảidòngsâulồnglộngCửaHằngGiangvớingọnYama(Yanuma)ThủytriềureorắcsôngSa(Sarabhu)SôngATi(Acivarati)vớiđạihàMaHiMàrửasạchnhữnggìnhơbợnVànhữngchibấttịnhnơilòng.Chỉđứchạnh,sứckhôncùng.Gộitanácý,rửadầnmêtâm.Vớigấmvóc,hươngtrầmbảovậtCùngtrăngthuvằngvặcánhvàng.

Nhẹnhànggiómátđêmtrường.Cũngkhôngxoadịunỗilòngthamsân.ChỉđứchạnhtrongngầncaoquýLàvữngbền,tiếtchếlòngngười.Trầmhươngbaythuậngióđời.Chỉhươngđứchạnhngáttrờigần,xa.NàonấctiếnchotatinhtấnĐểtanươngđếntậntrờicao.CửavàomởlốitavàoNiếtBàncảnhgiớimuônmàuchota.Đờiđạohạnh,tinhhoa,giớiđứcKhôngđiểmtô,trangsứcchihơnMàluônsángtỏvôngần.Chỉnơiđứchạnhrỡrànghàoquang.NàovuachúangọcvànglónglánhDườngmờlubênánhrạngnầyTâmngườiđạohạnhngàyngàyChỉcònthanhtịnhvàđầyanvui.Quakinhsáchlòngngườiphảirõ.Đờithanhcaouychếchibằng:Đạolànguồncộiphướclành.Đạolànguồntiêudiệtmọicănmêlầm.

3.XuấtGia(Nekkhamma)

XuấtGia,hayxalìacuộcđờiphồnhoađôhộivàkhoáilạcvậtchất,làđiềumàchưvịBồTáthếtlòngmongmỏi,vìbẩmtánhcủacácNgàilàưathíchvắngvẻ,yêntĩnh.

3

DanhtừNekkhammacónghĩalàtừkhướcnhữnglạcthútrầngianđểtrọnlấycuộcsốngcủahàngtusĩ.NekkhammacũngcónghĩalàtạmthờivượtquakhỏicácphápchelấpconđườngNiếtBàn(Nivarana)bằngcáchthựcnghiệmcáctầngThiền(Jhanas).

Trongmọihànhđộng,mộtvịBồTátkhôngbaogiờvịkỷcũngkhôngbaogiờdànhđểsởhữunàochoriêngmình,màluônluônvịtha.BaogiờNgàicũnghysinhhạnhphúccủariêngmìnhđểtạohoàncảnhanlànhchokẻkhác.

Mặcdầuđôikhi,đểtiệnbềgiúpđỡngườinào,BồTátcóthểsốngsungsướngvàđầyđủtiệnnghi,nhưngluônluôncácNgàikhôngmêđắmtronglạcthúphùdutạmbợcủatrầngian.

"Đờisốnggiađìnhtựahồnhưsàohuyệtcủabaođiềutranhchấp,baonhiêugaygo,cãivã,nhưnơichứadựacủabaonhiêuthiếuthốn,baonhucầu,nhưchỗcưtrúcủabaođiềuphiềnnãokhổđau,baonhiêusựthấtbại,baonhiêuviệctráilòng.Nhưngđờisốngcủangườiđãlydacắtáithậtlàthongdongtựtại,thâmdiệunhưtrờixanh."

Nhậnthứcrằngxahoavậtchấtlàảohuyềnvàthúvuivậtchấtkhôngtạohạnhphúcthậtsự,BồTáttựnguyệnlìabỏtấtcảsựnghiệptrênđờiđểkhoáclấytấmývàngvàcốgắngsốnghoàntoàntrongsạch.Ngàitựnguyệngiữtròngiờiluậtvànỗlựcnângcaođứchạnhđếntộtđộđểtrởnênhoàntoànvịthatrongmọihoạtđộng.KhônggìcóthểlaychuyểnlòngNgài.Thanhdanh,sựnghiệp,hoàncảnhvinhhiểngiàusangchỉlàvậtbáucủatrầngian,khôngthểlàmchoBồTátlãngquênlồisốngthanhđạmcủamình.

Lắmkhi,nhưtrongcâuchuyệncủaTúcSanhTruyệnMakhadevaJataka(số9),chỉmộtconthỏxámcũngđủnhắcnhởBồTát,làmchoNgàitừbỏkhôngkhínhộnnhịp,bấttịnh,củađềnđàicungđiện,đểsốngđờivắngvẽcôđơn

vàbiếtbaolầnthuậntiệnhơnchosựtiếnhóatrênđườnggiácngộ.Cókhimộtgiọtsươngtrêncâycỏtrongbuổibìnhminh,cókhimộtláđắng,cũngđủlàmchoNgàithứctỉnh.

Hầunhưđólàmộtthônglệ,tuynhiênkhôngphảitấtcảchưvịBồTátđềuhànhphápXuấtGiaBaLaMật.

TúcSanhTruyệnKusaJakata(số531)cóthuậttíchchuyệnmộtvịBồTátphảichịunhiềutủinhụcvìkhôngtựchếngựđượctìnhyêumộtbàcôngchúaxinhđẹptênPabhavati.

TúcSanhTruyệnDarimukhaJataka(số378)thuậtrằngcómộtvịĐộcGiácPhật(PaccekaBuddha)mộthôm,gặpmộtvịBồTátvànhậnrằngtrướckiavịnầylàbạnmình.ĐứcPhậtĐộcGiáclạigầnBồTátvàkhuyên:

"Nhữngkhoáilạccủanhụcdụcngũtrầnkhôngkhácnàobùnnon,hơi,bụi.Tấtcảđềutạmbợ,khôngbềnvững,bởinóbắtnguồntừtham,sân,si.Takhuyênbạnhãytừbỏnóđi."

BồTátliềntrảlời

"Tôithậtđiêncuồng.Cácthúvuicủatrầngianđãthấmnhuần,ănsâuvàoxươngtủy.Tôibiếtrằngđờisốngvậtchấtthậtvôcùngghêtởm,thậtđángsợ,đángtránh.Nhưngnầyhỡiconngườicaoquý,tôirấttrìumếnnóvàkhôngthểtừbỏđược.Tôichỉcóthểcốgắnglàmmộtđiềulàtựnguyệnluônluônphụcvụkẻkhác."

NếuBồTátrađờikhôngnhằmnhiệmkỳcủamộtvịPhật,Ngàisẽtựmìnhtìmnơivắngvẻđểsốngđờiđộcthâncaothượngcủanhàtusĩ.NếusanhratrongnhiệmkỳcủamộtvịPhật,BồTátkhépmìnhvàogiớiluậtđểsốngđờihoàntoàntrongsạch.Mộtvịtỳkhưucóđờisốnggươngmẫu,mộtvịtỳkhưulýtưởng,làmộtnguồnhạnhphúcchomìnhvàmộtphướclànhchokẻkhác.

MọingườiđềucóthểhọchỏinơiNgài,noitheogươnglànhcủaNgàivàthựchànhnhữnglờivàngngọcmàNgàidạydỗ.Bêntrong,cácNgàitựlàmchomìnhtrongsạch,bênngoài,cácNgàilàmchokẻkháctrongsạch.

MộtvịBồTátluônluôntinhtấntraugiồitrítuệ,đồngthờiNgàicũngtựthấycóbổnphậngiúpđỡnhữngaicònsútkém,vàtạochohọcơhộihọchỏiđểtrởnênsángsuốt.Khônglàmphiềnai,khôngmuốnchoainặnglovìmình,cácNgàisốngnhưloàiong,hútmậtcủahoa,nhưngkhônglàmtổnthươngđếnđờisốngcủahoa.Ngàitừbỏtấtcảsựnghiệp,củacải,khônggiữlấymộtmónchicủatrầnthế.Nhucầucủamộtvịtỳkhưuthậtlàítoi.BaonhiêutàisảncủaNgàichỉgồmvỏnvệntronghạnhtritúc.

Vịtỳkhưuthuầnthànhkhôngthắcmắchốihậnnhữnglỗilầmtrongquákhứvàkhôngloâusợsệtvìtươnglai.Ngàichỉsốngtronghiệntại,sốngngoàinhữngtráchnhiệmvànhữngphiềnnhiễucủađờisốngxãhội,giađình,Ngàiluônluônsẵnsàngđibấtluậnnơiđâuđểphụcvụchúngsanh,nhưngkhônghềquyếnluyếnmộtnơinào.Trongcảnhvôthườngtạmbợcủatrầngian,trongcuộcthăngtrầmcủathếsự,Ngàiluônluôngiữtâmbìnhthảnvàsẵnsànghiếnthânđểgiúpíchchonhữngaicầnđến.Nhưngkhôngbaogiờướcmongđượcđềnơnđápnghĩa.

Trongsạch,độcthân,tựýkhamkhổ,nghèonàn,đơngiản,vịthaphụcvụ,vàthanhtaonhãnhặnlàmộtvàiđặctánhcủavịtỳkhưuchânchánh.

Thầytỳkhưukhôngphảilàngườiđiănxinnhưngườiđờithườnglầmhiểu,mặcdầuPhạnngữ"bhikkhu"cónghĩalà"ngườiănxin".Thầytỳkhưucũngkhôngphảilàvịtrunggiangiữangườivàmộtthầnlinhtoàntri,toànnăng,cũngkhôngphảilàngườithaymặt,thếquyềnmộtnhânvậtngựtrịconngười."Tusĩhànhkhất"cólẽlàđịnhnghĩagầnnhấtcủadanhtừ"bhikkhu".

Ngàynay,khidùngdanhtừ"bhikkhu",ngườitahàmýlànhữngtusĩPhậtGiáo.TusĩcáctôngiáokhácđượcgọilàParibbajaka,Ajivaka,Sanyasinv.v...GiớiluậtcủaGiáoHộiTăngGiàkhôngchophépthầytỳkhưuthọlãnhtấtcảmọivậtmàngườitadângđếnchomình.Nếucóngườidâng,thầychỉđượcnhậnbốnmónvậtdụngthôngthườnglà:y,thứcăn,chổở,vàthuốcmen.Khicầndùngmộttrongbốnmón"vậtdụng"ấymàkhôngcóaidângđếnchomình,thầytỳkhưuchỉđượcphéphỏinhữngbàconthânthuộc,hoặcnhữngthíchủnàođãcóhứatrướcvàđãcóyêucầuNgàichobiếtkhicầnđến.Thiệntínkhôngthểnhờthầytỳkhưuchuyểnđạtlênthầnlinhnhữnglờicầunguyện,vìtrongPhậtGiáo,khôngcóquyềnlựcnàoởtrênvàngoàiconngười,cóthểtiếpnhậnnhữnglờicầukhẩnxuyênquatrunggiancủamộttusĩ,đểbanphướchoặcxátội.

Thầytỳkhưukhôngbắtbuộcphảigiữtrọnđờilờinguyệnxuấtgia.Giớitửtựýxinkhépmìnhvàogiớiluậtđểsốngtrongsạchđờisốngcủangườitusĩ,chođếnngàymuốnhườntục,cũngtựýbướcchânrakhỏiGiáoHộiTăngGià.Nhưngngàynàocònkhoácbộyvàng,tượngtrưngchưvịALaHán,làbậcđángtônkính(Ưngcúng),thìchưvịtỳkhưucóbổnphậnphảigiữtròngiớihạnh.Ngàynàocảmthấymìnhkhôngcònđủnghịlựcđểsốngđờicaothượng,vịtỳkhưucóthểhườntụcbấtluậnlúcnàomàvẫnkhônglàmhoenốcửathiền.

Đồivớitỳkhưu,cóbốntrọngtộilà:hànhdâm,trộmcắp,sátnhânvàkhoekhoangmìnhđãthànhđạtcácphápcủabậccaonhânmàthậtsựmìnhkhôngcó.Vịnàoviphạmmộttrongbốntrọngtộiấytứcthìkhôngcònlàtỳkhưunữa(bấtcộngtrụ).Vídụnhưcóvịnào,chưađắcQuảTuĐàHườnmàkhoekhoangrằngmìnhđãchứngđắc(tộithứtư),tứcthìvịấykhôngcònlàtỳkhưunữa,vàbịtrụcxuấtkhỏiGiáoHộiTăngGià.

Ngoàibốntrọngtộiấy,nếuvịtỳkhưuviphạmgiớiluậtnàokhácthìphảisámhối.

Đểsốnghoàntoàntrongsạchvàvịtha,đểkiểmsoátvàgiữtâmluônluônthanhtịnh,đểthấyrỏchântướngcủasựvật,đểcónhữngtưtưởngđúngđắnvàsâurộng,đểpháttriểnthểcáchvàphẩmgiácaothượngcủaconngười,đểhoàntoàncóthểxácnhậnchângiátrịcủatinhthầncaothượng,khôngcònlốisốngnàothíchhợphơn,khôngcònlốisốngnàođemlạinhiềuphươngtiệnvànhiềucơhộithuậnlợihơnlàđờisốngtỳkhưu.

Vịtỳkhưucóthểsốngtrầmlặngởmộtnơivắngvẻ,tịchmịch,yêntĩnh,hoặctíchcựchoạtđộngtrongxãhội.Lốisốngcôđộc,trầmlặng,rấtthíchhợpvớilýtưởngcủavịtỳkhưu.

Yvàngtượngtrưngchosựtrongsạchvàkhiêmtốn.Khivịtỳkhưukhoáclênthânmìnhbộyvàng,NgàiđãnhắmlấymụctiêucuốicùnglàtậndiệtáidụcđểchứngđạtĐạoQuảNiếtBàn.

Cũngnênghichúrằngđờisốngtỳkhưuhaynóicáchkhác,sựtừbỏnhữngthúvuivànhữngkhátvọngcủađờisốngtrầntụcchỉlàmộtphươngtiệnhữuhiệuđểthànhđạtmụctiêu.

Sựxuấtgia,tựnó,khôngphảilàmộtcứucánh.

4.TríTuệ(Panna)

TríTuệ(Panna)điliềntheoXuấtGia.

TríTuệBaLaMậtlàhiểubiếtrỏràngvàđúngđắn,thấutriệtchântướngcủavạnphápxuyênquaánhsángcủabađặctướng:vôthường,khổvàvôngã.BồTátthườngsuyniệmvềbađặctướngấy,nhưngkhôngđisâuvàođềmụcnhưchưvịALaHán,vìmụcđíchcủaNgàikhôngnhằmĐạoQuảTứThánhmàhướngvềĐạoQuảVôThượng,ChánhĐẳngchánhGiác.

Mặcdầuluônluôncốgắngthànhđạtthánhtuệ,BồTátkhôngxemthườngcácsựhiểubiếtcủađờivàhằngđểtâmhọchỏibấtluậnai,dầulớnnhỏ,caothấp,sanghèn.Khôngbaogiờkhoekhoangtầmmắtthấyxahiểurộngcủamình,nhưngNgàikhôngthẹnthùngnóiragiữacôngchúngnhữnggìmìnhchưabiết.Ngàikhônghềnóikhoác.BồTátluônluônsẳnsàngdạydỗngườikhác.TrítuệcủaNgàilàvậtsởhữuchungcủatấtcảmọingười.Ngàikhôngbaogiờdấuaiđiềuchi.

Trítuệcóbaloại:

1. Trítuệphátsanhbằngcáchnghelờidạycủangườikhác(sutamayapanna,VănHuệ)làloạiđầutiên.Xưakia,chưacósáchvở,ấnloát,nênđihọccónghĩalàđếnnghelờithầygiảngdạyrồighinhớnằmlòng.Dođónhữngnhàhọcgiảthờibấygiờđượcgọilà"bahussuta",ngườiđãcónghenhiều(đavăn).

2. Lốihiểubiếtthứnhìphátsanhdosựsuyluận,"cintamayapanna",TưHuệ.NhữngkiếnthứckhoahọccótánhcáchthựcdụngcủangườiphươngTâylàsảnphẩmcủalốihiểubiếtnầy.

3. Cáchthứbađểtrởnênsángsuốtlàkhaithôngtrítuệbằnglốithựchànhthiềntập(bhavanamayapanna,TuHuệ).

Haiphươngphápđầuchỉmởmangkiếnthứctrongphạmvịluậnlýcủathếgian.Nhờthiềntập,hànhgiảcóthểtrựcgiácchứngnghiệmnhữngchânlýngoàiphạmvicủalýtrí.Bhavana,thiềntập,hayphươngcáchtraugiồitâmtrí,khôngphảilàtâmtrạngmơmàngtiêucựcmàlàmộtnỗlựclinhđộngvàtíchcực.Nhờhànhthiềnhànhgiảcóthểvượtquakhỏicảnhgiớivậtchất,tựđặtmìnhvàođờisốngkỹcương,tựkiểmxoátthântâm,tựmìnhgiácngộvàtrởnênsángsuốthoàntoàn.Thiềntậplàthuốcbổchocảtâmlẫntrí.

TrítuệlàyếutốcựckỳquantrọngtrongPhậtGiáo.TrongBátChánhĐạo,ChánhKiến(Samma-Ditthi)đứngđầu.TuệlàmộttrongbẩynhânsanhQuảBồĐề(DhammaVicayaSambojjhanga).TuệlàmộttrongbốnnănglựcđểthànhđạtTứThầnTúc(VimansaIddhipada,nghiệmchứngbốnphépthầnthông:dục,niệm,tấn,tuệ).Tuệlàmộttrongnămlựctinhthần(Pannabala,TuệLực),vàcũnglàmộttrongnămkhảnăngkiểmsoáttâm(Pannindriya,TuệCăn).

ChínhnhờtrítuệmàhànhgiảtiếnđếntrạngtháihoàntoànThanhTịnh,vàGiảiThoátcùngtột.

5.TinhTấn(Viriya)

TinhTấnmậtthiếtvớiTríTuệ.TinhTấnBaLaMậtlàgiữvữngnghịlực,kiêntrìcốgắng,quyếttâmthànhđạtmụctiêucuốicùng.TinhTấnởđâykhôngphảilànănglựcvậtchất,mặcdầusứcmạnhvậtchấtcũnglàmộtđiểmlợi.TinhTấnởđâylànănglựctinhthần,sứckhỏetâmlinh,làsựnỗlựckhôngngừng,tìnhtrạngchuyêncầntíchcựchoạtđộngcủatâmnhằmvàomụcđíchphụcvụkẻkhác.BồTátluônluôncốgắngvàluônluôntựtin.

TiếnsĩTagore,cũnglàmộtvịBồTát,đãthảoranhữngvầnthơvềhạnhtinhtấn,nhưsau:

"Trongcơnnguybiến,khôngnêncầuxinđượcbảobộc.Hãycầncóđủnghịlực,đủquảcảm,đểvượtquamọitrởngại."Trongđaukhổ,khôngnênkhấnvái,trôngchờaicứuđộ.Chỉcầncódủtâmtrívàcóđủcanđảmđểchếngựnó."Khôngnênsốngthụđộngtrongloâusợsệthaychờmongmộtthalựcnàođếncứuvãn.Phảiluônluônkiêntrì,phấnđấuliêntụcchođếnkỳcùng,đểtựgiảithoátlấyta."

TúcSanhTruyệnMahajanakaJakata(số539)códiễntảrỏràngnhưthếnàolàTinhTấnBaLaMậtcủamộtvịBồTát:

Đingoàibiểncả,thuyềncủaBồTátbịđắm.Trongbảyngàyliêntiếp,khôngmộtphútchánnản,khônghềtuyệtvọng,Ngàiluônluôntranhđấuchođếnlúccóngườiđếncứu.

Thấtbạilàmộtbướctiếnđếnthànhcông.Chướngngại,nghịchcảnh,chỉcóthểlàmchoBồTáttăngthêmnghịlựcvàýtríphấnđấu.NguybiếnchỉthêmcanđảmchoNgài.Khókhănnặngnhọcchỉlàmrủnchíkẻyếukémsuynhược,chướngngạichỉlàmsờnlòngngườithiếunghịlực,BồTátvạchlốiđicủamìnhxuyênquamọikhókhắn,vượtquamọitrởngại.NgàinhắmthẳngđếnmụctiêucuốicùngvàkhôngcógìlàmchoNgàichùngbước.

KhiMaVươngđếnkhuyênnêntừbỏcuộctranhđấu,Ngàikhôngngầnngạitrảlời:

"Đốivớita,chếttrongcuộcchiếnđấuchốngdụcvọngcònthậpphầndanhdựhơnlàsốngthấtbại."

BồTátdùngtrítuệđểphụcvụ.Ngàicũngdùngtinhtấnđểtạoanlànhchokẻkhác.Thayvìtậptrungnỗlựcvàotronglốisốnghẹphòivàriêngtưđểthànhtựumụctiêu,Ngàihướngmọicốgắngvềconđườnghoạtđộngrộnglớn,mongtạohạnhphúcđạiđồngchotoànthểchúngsanhchunghưởng.Khônghềbiếtmệt,biếtchán,BồTátluônluôntíchcựctạotìnhtrạnganlànhchotấtcả,khôngchútẩnývụlợi,khôngtrôngmongmộtđặcânnào.

Đứngvềmộtphươngtiện,TinhTấnBaLaMậtlạicònquantrọnghơnTríTuệBaLaMật.TrongBátChánhĐạo,ChánhTinhTấn(SammaVayamahayViriya)làngănngừakhôngchophátsanhnhữngtưtưởngbấtthiệnchưaphátsanhvàlàmchonhữngtưtưởngthiệnđãphátsanhrồicàngnẩynởthêmlên.TinhTấnlàmộttrongThấtGiácChi,haybảynhânsanhQuảBồ

Đề(Viriyasambojjhanga,TinhTấnGiácChi).TinhTấnlàmộttrongTứThầnTúchayTứCănThông(Viriyiddhipada,TấnThông).TinhTấnlàtácđộngcủabốnlốicốgắngchânchánh(Sammappadhana,TứChánhCần)tứclàtinhtấnduytrìthiệnphápsẵncóvàlàmphátsanhthiệnphápchưacó.TinhTấndiệttrừácphápđãcóvàngănngừakhôngchoácphápchưacókhởisanh.TinhTấnlàmộttrongnămnănglựctinhthần(ViriyaBala,TấnLực),vàlàmộttrongnămkhảnăngkiểmsoáttâm(ViriyaIndriya,TấnCăn).

TinhTấnlàpháp"đáobỉngạn"(paramita),mộtmìnhđảmđangchínnhiệmvụ.TinhTấnhiệpvớiTríTuệthànhmộtnănglựcvôcùngtrọngyếucóthểhoàntấtmọiviệc.

6.NhẫnNại(Khanti)

NhẫnNạicũngquantrọngnhưTinhTấn.

NhẫnNạiBaLaMậtlàchịuđựngnhữngphiềnnãomàngườikhácgâyrachomìnhvàgánhchịunhữnglỗilầmcủakẻkhác.

BồTáthànhphápNhẫnNạiđếnmứcđộnếuphảicắtđimộtcánhtayhoặcmộtcáichâncũngkhônguấtứckhóchịu.

MộttíchchuyệntrongTúcSanhTruyệnKhantivadiJataka(số313)chothấyrằngkhôngnhữngBồTátvuivẽthọnhậnnhữngkhổhìnhdomộtôngvuasayrượutruyềnlệnhkhôngchútxótthương.Vuaralệnhcắttay,chân,mũi,taicủaBồTát,màNgàivẫnlấytâmtừđốixửvớitànbạo,thànhthậtcầuchúcchovuađượcanlànhhạnhphúc.

Saucùng,ngãlănnằmdàitrênvũngmáu,BồTátthốtlênlờicầunguyện:

"Ngưỡngnguyệnđứcvuađượctrườngthọ.Mặcdầubàntayđộcáccủangườiđãxẻothịtvàcắtchântaytôi,mộttâmhồntrongsạchkhôngkhinàobiếtoángiận."

KhiBồTátbịailàmtổnthươngNgàinghĩrằng:

"Ngườilàmhạitahômnaycólẽđãquenbiếtvớitatrongmộtkiếpsốngquákhứnào,vàvôtìnhhaycốý,tađãcộtoantráivớingườiấy.Cũngcóthểđâylàquảxấumàtađãgieonhântronghồinàotrongdĩvãng.Chínhđâylàkếtquảcủamộthànhđộngbấtthiệncủatatrongquákhứ.Tạisaotatrởlạioángiậnngườilàmhạita?"

NếucókẻngãmạnđếntrêughẹohoặcgâygổvớiBồTát,Ngàicũnggiữtâmbìnhthản.

Vềđứctánhnhẫnnại,trongkinhKakacupamaSutta,ĐứcPhậtdạy:

"Dầucóbọncướpđếnbắtconvàdùnggươmgiáocắtlìataychânconđinữa,hãyluônluôngiữtâmtrongsạch,vìnếuđểchotâmcónhữngtưtưởngkhônglànhtứclàconđãkhônglàmtheođúnglờidạycủaNhưLai.

"Hãytinhtấnrènluyệnchođượcnhưthếnầy:giữtâmluônluôntrongsạch.Khôngkhinàothốtralờixấu.Khoanhồngđộlượng,bimẫnvớitâmtừ.Khôngoángiận,khôngácývớiai.

"Nhữngtưtưởngtừbicủaconphảibaotrùmtấtcảchúngsanh,chođếnnhữngtêncướptànác.Hằngngàycốgắnglàmnhưvậy,consẽrãirakhắpthếgianmộttìnhthươngrộnglớn,baola,mỗingàymộtpháttriển,vôbiên,vôlượng,mộttìnhthươngđemlạianlànhchotấtcảvàcoitấtcảlàmột,đồngnhấtthể."

LàPhậttử,chúngtahãycốgắnghànhphápnhẫnnạivàkhoanhồng.Thayvìthấysựxấuxacủakẻkhác,hãycốgắngtìmcáitốtđẹptrongmọingười,mọivật.

7.ChânThật(Sacca)

ChânThậtlàBaLaMậtthứbảy.

Sacca(chânthật)cónghĩalàgiữtrònlờihứa.ĐólàmộtđặctínhcủaBồTát,luônluônhànhđộngtheolờinóivànóitheohànhđộng(Yathavaditathakari,yathakaritathavadi,nóisaolàmvậy,làmsaonóivậy).

TheoTúcSanhTruyệnHaritaJataka(số431),BồTátkhôngbaogiờthốtramộtlờinàomàchínhNgàikhôngnghĩnhưvậy,vànếuphảiphạmnhằmmộttrongbốnđiềukiêngcữcủangũgiới,Ngàicũngkhônghềnóidối.

ChânThậtlàkimchỉnamcủaBồTát.Ngàitựxemcóbổnphậnphảiluônluôngiữlời.Trướckhihứavớiaiđiềugì,Ngàithậntrọngsuynghĩ.Khiđãthốtralờirồithìquyếtđịnhphảigiữ,dầucóphảihysinhmạngsốngcũngphảiưngchịu.

TrongTúcSanhTruyệnHiriJataka(số363),BồTátkhuyêndạy:

"Phảithựchiệnchokỳđượcnhữngđiềuđãhứa.Phảibiếttừchối,khônghứanhữngđiềukhônglàmđược.Bậcthiệntríthứckhôngmuốnthâncậnvớihạngngườinóidối."

TúcSanhTruyệnMahaSutasomaJataka(số537)cũngcóchéplạitíchchuyệnmộtvịBồTáthysinhmạngsốngđểgiữlờihứa.

"Giốngnhưsaomaimàtathấybuổisángtrêntrời.Ngàynàonhưngàynấy,lặnglẽxuấthiệnnơivịtrícủanó,khôngsaichạy.Nămthángtrôiqua,saomaivẫnyhẹn.Lờinóicủabậcthiệntríthứccũngphảiđúngnhưvậy.Không

khinàolệchkhỏisựthật,khônghềsaihẹn."

BồTátthậtlàchánhtrực,thànhthậtvàtrongsạch.Nghĩsaonóivậyvàluônluôndunghòatưtưởng,lờinóivàviệclàm.

Trongmọiviệc,Ngàiluônluônngaythẳngvàkhônghềsaichạy.Khônggiảdối,khôngchútsaingoagiữathântâmvàlờinóicủaNgài.Đờitưthếnào,đờicôngnhưthếấy,BồTátkhôngdùnglờinịnhbợđểmualòngngườikhác,khônghăngháinhấtthờiđểđượccatụng,khôngkhoekhoangcáitốt,cũngkhôngcheđậyđiềuxấucủamình.Ngàikhentặngnhữngaiđángkhen,chêtráchnhữngngườiđángchê,vàlàmnhưvậy,khôngvịlýdonàokháchơnlàlòngbimẫn.

NhưngBồTátkhôngnóitấtcảsựthật.

SựthậtnàokhôngđemlạilợiíchvàhạnhphúcchongườikhácthìNgàikhôngnóira.Tráilại,sựthậtnàocólợichoaikhác,dầucóbịthiệthạichomìnhđinữa,Ngàicũngnói.

BồTáttôntrọnglờinóicủangườicũngnhưtôntrọnglờinóicủamình.

8.QuyếtĐịnh(Adhitthana)

AdhitthanalàQuyếtĐịnhchắcchắn.SựquyếtđịnhnầygiúpnhiềuchoBồTáthànhcácphápBaLaMậtkhác.TacóthểsosánhphápQuyếtĐịnhvớinềntảngcủamộttòanhàtolớn.Nhờhùnglựccủamộtýchíbấtthối,BồTátphátancácchướngngạingổnngangtrênđường.Ngàimộtmựcngóngay,nhắmthẳngmụctiêu.Bệnhhoạn,phiềnnão,thấtbạiv.v...khônglàmchoNgàichợpmắtlãngquênsứmạngthiêngliêng.

NhưBồTátGotama(CồĐàm),đãquyếtđịnhtừbỏngaivàngvàcuộcđờivươnggiảđểtìmgiácngộhoàntoàn.Trongsáunămtrường,Ngàiphấnđấumãnhliệtphithường,phảichịuđựngbaonhiêukhamkhổvàphảiđốiphóvớibiếtbaonỗikhókhăn.Rồiđếnlúcquyếtđịnh,khicầnsựgiúpđỡbênngoàihơnbaogiờhết,thìnămvịđệtửlạibỏNgàirađi.Ngàivẫnbềnganmộtlòngmộtdạcốgắngthêm,vàcốgắngthêmmãichođếnlúcthànhtựumụctiêucuốicùng.

"Giữarừnggiàmộtmìnhphấnđấu.KhôngcóchilàmlaychuyểnquyếtđịnhcủaNgài,BồTátkhôngkhácnàongọnnúiđávữngchắc.Bãotápphongsươngliênmiêndồndập,núivẫnvữngnhưrồng,chốngchỏitrờicao.

SựquyếtđịnhcủaBồTátcứngnhưsắt,vữngnhưnúi.NgàitựđặtranhữngnguyêntắcđểsốngvàkhônggìlàmchoNgàixalìanếpsốngquycủấy.Khuyếnkhíchlàmđiềuthiệnlàmộtviệcrấtdễ,nhưngkhôngaicóthểxúigiụcNgàihànhđộngngượclạinguyêntắc.LắmkhiBồTátmềmmạivàdịudàngnhưmộttaihoa,cũngcónhiềutrườnghợp,Ngàitỏravữngchắcvàcứngrắnnhưmộttảngđá.

9.TâmTừ(Metta)

TâmTừquantrọngnhấttrongcácBaLaMật.

PhạnngữMetta(Từ)cónghĩalàhiềnlành,hảotâm,từáihaytìnhhuynhđệ.Mettalàlòmhthànhthậtngưỡngnguyệnrằngmỗichúngsanh,khôngtrừbỏsanhlinhnhỏbénào,đềuđượcanvuihạnhphúc.ChínhTâmTừ(Metta)đãthúcgiụcBồTáttừkhướcsựgiảithoátriêngrẽcủamìnhđểcứuđộthanhân.TâmNgàiđãthấmnhuầntìnhthươngvôhạnvôbiênđốivớitấtcả,khôngphânbiệtgiaicấp,chủngtộc,tôngiáo,namnữ.Ngàilàhiệnthâncủatìnhthươngđạiđồng,khônglàmaisợmàcũngkhôngsợai.Nhữngconthú

đơnđộcởgiữachốnrừnglàbạnthâncủaNgàivàchínhnhờsốngchungvớiloàicầmthúmàNgàiđãnuôidưỡngtìnhtươngthân,tươngáiấy.Ngàiluônluônômấptronglòngmộttìnhthươngvôhạnđốivớitấtcảchúngsanh.

TâmTừ(Metta)trongPhậtGiáokhôngphảisựtrìumếnriêngmộtngười(pema),cũngkhôngphảitìnhthươngcóliênquanđếnxácthịt.TheoPhậtGiáo,ngườithùtrựctiếpcủaTâmTừlàlòngoánhậnvàngườithùgiántiếpcủaTâmTừlàlòngtrìumếnluyếnái.Trìumếnsanhlosợvàphiềnmuộn.TâmTừđemlạianvui,hạnhphúc.

NênghinhậnrằngkhithựchiệnTâmTừ,takhôngquênmình.Mettaphảiđượcrảichokẻkháccũngnhưchota.TâmTừkhôngphânbiệt"ta"và"người".TâmTừtrongPhậtGiáobaotrùmtoànthểcànkhônvạnvậtmàtrongđócũngcóta.TúcSanhTruyệnMahaDhammapalaJataka(số385)chobiếtcómộtvịBồTáttuổitrẻkiarảiTâmTừđồngđều,đếnluôncảngườichatànácđãhạlệnhhànhhìnhNgài,đếntênđaophủ,đếnngườimẹthânáiđangxótxathankhóc,vàcũngrảichochínhbảnthântừtốncủaNgài.

TâmTừcóoailựcrấthuyềnbí,vàoailựcnầycóthểgieoảnhhưởngchonhữngngườiởgầnvànhữngngườiởxa.Mộttấmlòngtrongsạchđãrảiranănglựctừáinhưvậycóthểđổidữralành,đổiácrathiện,cóthểlàmchomộtconácthútrởnênngoanngoảnnhưchó,nhưmèo,làmchokẻhungtợnsátnhântrởthànhmộtngườihiềnlànhnhưthánh.

Oailựchuyềnbíấykhôngphảitìmởđâuxalạ.Nónằmtrongphạmvinănglựccủamọingười.Chỉmộtchútcốgắnglàthựchiệnđượcnó.

ĐứcPhậtđãcólầndạy:

"Tasốngtrênmộtngọnnúi,giữađámsàilanghổbáo,vàđểtựbảovệkhôngcógìkháchơnTâmTừcủata.Chungquanhlàsưtử,cọp,beo,nai,hươucácthứ.Ngoàiralàrừngrậmcỏhoang,khôngcóconvậtnàosợtavàtacũngkhôngsợconvậtnào.ChínhoailựccủaTâmTừnângđỡ,bảovệvàgiúptasốngyênổn."

Khitathươngngười,tứcnhiênngườithươngta.Khôngcómộtđộnglựctươngphảnnào,khôngcósựrungđộngthùnghịchnào,khôngcótưtưởngtríangượcnàocóthểvachạmđếnmộtngườiđãđượchàoquangcủaTâmTừbảovệ.Tâmyêntĩnhlàtasốngtrongcảnhthiênđàngvàcảnhthiênđàngấydochínhtatạo.

CóTâmTừlàcóhạnhphúc.SốnglâncậnvớingườicóTâmTừcũngđượchưởngphầnnàotrạngtháimátmẻ.NếuthườngngàytraugiồivàthểhiệnTâmTừbằnglờinóivàhànhđộng,tựnhiênbứcmànngănchậngiữa"ta"và"người"dầndầnbiếnmất,vàcái"ta"sẽđồngnhấtvớitoànthểchúngsanh.Khôngcòn"ta"nữa.Tasẽđồnghóavớitấtcả(Sabbattata).ĐólàmứccùngtộtcủaTâmTừ,Metta.

MộtngườiPhậttửthuầnthànhphảihànhtâm"Từ"đốivớimọichúngsanhvàphảitựmìnhđồnghóavớitấtcả,khôngphânbiệtgiaicấp,tôngiáo,chủngtộc,namnữ.TâmTừtrongPhậtGiáophátanmọichấptrướcgiữangườivàngười.ĐốivớiPhậttửchânchánh,khôngcóngườithânkẻsơ,khôngcókẻthùngườilạ,khôngcóhạngngườibịruồngbỏ,cũngkhôngcóhạngngườicaosangquyềnquýphảisợsệtkhôngdámđộngđến.TâmTừđạiđồngcủaPhậtGiáocăncứtrênsựsángsuốt.TâmTừcủaPhậtGiáoxâydựngtìnhhuynhđệvữngchắcgiữatấtcảchúngsanh:ngườiPhậttửhẳnlàmộtcôngdânthếgiớivậy.

10.TâmXả(Upekkha)

TâmXảlàBaLaMậtthứmười.

PhạnngữUpekkhadohaicăn"upa"và"ikkha"màra."Upa"làđúngđắn,chânchánh,khôngthiênvị."Ikkha"làtrôngthấy,nhậnđịnh,suyluận.VậyUpekkhalàtrôngthấyđúngđắn,nhậnđịnhchânchánh,suyluậnvôtư,khôngluyếnáicũngkhôngghétbỏ.Khôngưathíchcũngkhôngoángiận.

Upekkha(Xả)ởđâykhôngphảilà"vôký"nhưtheonghĩathôngthườngcủanó."Xả"khôngphảilàlạnhlùng,lãnhđạm,khôngmàngđếnthếsự,cũngkhôngphảilàtâmvôký,không-vui-không-buồn.XảBaLaMậtmôncựckỳquantrọng,màcũngrấtkhóthựchành,nhấtlàđốivớihàngcưsĩ,nhữngngườicònphảilănlóctrongthếgianvôthường,biếnđổi.Khinhrẽ,phỉbáng,nguyềnrủa,làthườngtình.Đượcvàthua,danhthơmvàtiếngxấu,catụngvàkhiểntrách,lợilộcvàlỗlã,đaukhổvàhạnhphúcđềulànhữngviệcthườngxảyratrongđời.Giữanhữngthăngtrầmcủathếsự,BồTátluônluôngiữtâmbìnhthản.Giữanhữngcơngiôngtốcủatrườngđời,BồTátkhônghềxúcđộng.Nghiệpcứngrắnvàvữngchắcnhưtảngđátosừngsữnggiữatrời.ĐólàTâmXả.

Khôngvuicũngkhôngbuồn.Đượccatụnghaybịchêtrách,BồTátluônluônthảnnhiên,vữngnhưvoi,mạnhnhưhổ.TiếngđộngkhônglàmNgàirunsợ.MiệnglằnlưỡimốikhônglàmNgàixúcđộng.Nhưgió,thổingangmànglướimàkhôngbịvướngtronglưới,Ngàisốnggiữachợngườimàkhôngluyếnáinhữnglạcthúhuyềnảovàvôthườngcủađờingười.Nhưhoasen,từbùndơnướcđục,vượtlêntrênbaonhiêuquyếnrũcủathếgian,Ngàiriêngsốngtrongkhôngkhítựdo,luônluônyêntĩnh,luônluôntinhkhiếtvàanvui.

"Tronghạnhphúc,trongphiềnlụy,lúcthăng,lúctrầm,taphảigiữtâmnhưđất.Cũngnhưtrênđấttacóthểvấtbấtluậnthứgì,dầuchua,dầungọt.dầusạch,dầudơ,đấtvẫnthảnnhiên,mộtmựctrơtrơ.Đấtkhônggiận,cũngkhôngthương."

MộtđặcđiểmquantrọngkháccủaBồTátlàđứctánhcôngminh,chánhtrực.Tronglúcxétđoán,NgàigiữđượctâmXảnênkhôngbịảnhhưởngcủathamdục(chanda),sânhận(dosa),sợsệt(bhaya)vàsimê(moha)làmmùquáng.

XuyênquamườiphápBaLaMậtmàmộivịBồTátđềucốgắngthựchànhđếntộtđộ,tacoithểnóirằngcuộcsốngcủamộtvịBồTátlàgươnghysinhcaocảvềkỷluậtnghiêmkhắc,làtừbỏtấtcảnhữnggìtrầntục,làgiácngộhoàntoàn,lànhẫnnhục,chânthật,khôngngừngkiêntrìnỗlực,làmộtýchísắtđá,mộttinhthầnvữngchắcvàhoàntoànbìnhthản.

NgoàimườiBaLaMật,BồTátcònphảigiữtrònbađứchạnh(cariya)là:

1. BuddhiCariya,làmviệcthiệnvớitrítuệluônluônsángsuốt,2. NatyatthaCariya,tíchcựchoạtđộngđểtạoanlànhchothânnhân

quyếnthuộc,và3. LokatthaCariya,phụcvụtấtcảchúngsanhđểhướngthếgianvềchỗ

toànthiện.

Trongbahạnh,hạnhthứnhìlàtạoanlànhchothânbằngquyếnthuộc.Đâykhôngphảilàthiênvị,đặtbàconthânthuộclêntrênngườikhác,màchỉvìnhữngngườinầygầngũi,thâncậnhơn.Đâykhôngphảilàmộthànhđộngíchkỹ,màlàmộtviệclàmhợplý.Giữtrònbađứchạnhtốtđẹpvàthựchành

4

đúngđắnmườiBaLaMật,trôidạtđóđâytheodòngnghiệplực,sanhtử,tửsanhtrongvôlượngkiếp,BồTátdầndầnvượtquanhữngcơnbãotápcủabiểntrầmluânsanhtửtriềnmiên.

CókhiBồTáttáisanhlàmTrờiĐếThíchhoặcmộtvịTrờitươisángnào.Lúckhác,Ngàitrởpxuốnglàngườisanghayhèn,hoặctrởlạilàmthúđểrồisaucùng,khiđãthựchiệntrònđủmườiphápBaLaMật,NgàisanhlêncungtrờiTusita(ĐấuXuất).NơiđâyNgàichờđủduyênkỳ,trởxuốngtrầngianlầncuốicùngđểhoàntấtgiaiđoạntiếnhóađếnbậcChánhĐẳngChánhGiác(SammaSambuddha).

KhôngnênlầmtưởngBồTátcốýtáisanhtrongnhiềucảnhgiớikhácnhauđểthâuthậpkinhnghiệm.Khôngaitránhkhỏiđịnhluậtnghiệpbáo,vàchỉcóluậtNhânQuảquyếtđịnhkiếpsốngvịlaicủamộtchúngsanh.ChỉcóchưPhậtvàchưvịALaHánlàkhôngcòntạonghiệpmớivàkhôngcònbịluânhồiquảbáo.

Tuynhiên,nhờphướcbáudồidào,BồTátcũngcóvàioailựcđặcbiệt.ThídụnhưkhisanhvàocảnhPhạmThiênmàđờisốngởcõinầydàithămthẳm,Ngàicóthểdùngýlựcmạnhmẽ,chấmdứtđờisốngởđóvàtáisanhvàomộtcảnhgiớicóthểhànhmườiBaLaMậtdễdànghơn.

ChúgiảiTúcSanhTruyện(Jataka)ghichéprằngngoàicảnhgiớimàBồTátcóthểdùngchílựcchuyểnkiếptáisanhvàođó(adhimutti-kalakiriya,cáichếttheoýmuốn)còncómườitámcảnhgiớikhácmàmộtvịBồTát,dầumuốndầukhông,khôngbaogiờtáisanhvào.ThídụnhưNgàikhôngthểtáisanhvàohoàncảnhcâmhayđiếc,hoặclàmmộtchúngsanhhoàntoàntàkiến(niyatamicchaditthi)tứclàkhôngtintưởngnơiđịnhluậtnhânquả.BồTátcóthểtáisanhvàocảnhthú,nhữngdướihìnhthứcmộtconthúkhônglớnhơnvoivàkhôngnhỏhơnchimmỏnhác.

Ngàicóthểbịsađọavàomộttrongbốnkhổcảnh(apaya)nhưngkhôngđếnnổiphảilâmvàotrạngtháicựckỳkhổsởcủacảnhnầy.BồTátkhôngtìmcáchtáisanhvàocảnhVôPhiênthiên(Suddhavasa)làcảnhgiớimàchưvịANaHàm,saukhibỏxác,vềđóannghỉtrướckhiđạtthànhquảvịALaHán.NgàicũngkhôngmuốntáisanhvàonhữngcảnhgiớiVôsắc(arupaloka)vìnơiđâykhôngcócơhộiđểphụcvụ.

Talạicóthểhỏi:"MộtvịBồTátcóbiếtrằngtrongvôlượngkiếpluânhồi,NgàisẽtrởthànhPhậtkhông?"

Đôikhibiết,lắmlúcNgàicũngkhôngbiết.TheoTúcSanhTruyện(Jataka),BồTátGotamabiếttrướcrằngsaukhitậnlựccốgắng,NgàisẽđắcQuảPhật.TruyệnVisayhaSettiJataka(số340)chéprằngmộtngàykiaTrờiĐếThích(Sakka)đếnđảnhlễĐứcPhậtvàhỏitạisaoĐứcPhậtlạicótâmlựcvôcùngvôtậnnhưvậy.ĐứcPhậttrảlờirằngvìNgàikhôngcóýđịnhriênghưởngmộthồngânnàotrongTamgiới(DụcGiới,SắcGiới,VôSắcGiới)màmụcđíchcủaNgàilàchứngĐạoQuảTốiThượng,ChánhĐẳngChánhGiác.

Tráilại,trongvàikiếpkhác,chẳnghạnnhưkiếplàmJotipala ,chẳngnhữngNgàikhôngnhớđếnchínguyệncaocảcủamìnhmàlạicònxúcphạmđếnmộtvịPhật,ĐứcPhậtKassapa.CũngnênnóithêmrằngchínhĐứcPhậtKassapađãkhaitâmđiểmđạo,thọkýchoNgàilầncuốicùng.

Chúngtalànhữngngườiđãtậndụngđờisốngquýbáunầyđểphụcvụthếgian,chúngtacũngcóthểtrởthànhmộtvịBồTát.KhôngnênnghĩrằnglýtưởngcủaBồTát,hayBồTátĐạo,chỉdànhriêngchomộthạngngườixuấtchúng.Cáichimàmộtngườilàmđược,ngườikháccũngcóthểlàmđược.Miễnlàcóđủhùnglựcvàcốgắngcầnthiếtthìviệcchicũngcóthểthànhtựu.

5

Vậy,cũngnênnỗlựctíchcựclậpcôngbồiđứcđểtạotrạngtháianlànhchotavàchokẻkhác.Vàcũngnênchọnlấylýtưởngphụcvụcaocảvàtoànthiệnlàmụctiêuchođờisống.

Phụcvụđểtrởnênhoàntoànvàhoàntoànđểphụcvụ.

Chúthích:

."Parami"dochữ"param"cónghĩalà"phíabênkia",haysựsángsuốt,sựgiácngộ,vàchữ"i"là"đi".Theonghĩatrắng,"parami"làcáigìcóthểđưataquabờbênkia,đáobỉngạn.Phạnngữ"patamita"đượcdùngtrongnghĩanầy.↩

.BaLaMậtcó10pháp.Mỗiphápchialàm3hạng:Paramithuộcvềtàisản,sựnghiệp,vợcon;Uparami,thuộcvềmộthaynhiềubộphậntrongcơthể;vàParamatthaparami,thuộcvềmạngsống.

NhưTrìGiớiBaLaMậtcũngcó3hạng:Silaparami,làhysinhtàisản,sựnghiệphoặcvợconđểgiữtròngiớiluật;Silauparamilàhysinhmộtbộphậntrongthânthểđểgiữtròngiớiluật;vàSilaparamatthaparamilàhysinhmạngsốngđểgiữgiớiluậttrongsạch.

Nhưthế,mỗiBaLaMậtđềucó3hạng;cộngchungtấtcảcó(10x3)=30BaLaMật.↩

.BảndịchđoạnnầycủasáchThanhTịnhĐạođượcbàHồThịLinhsắpthànhvănvần.↩

.Warren,BuđhisminTranslations.↩

.MajjhimaNikaya,GhatikaraSutta,Kinhsố81.↩

1

2

3

4

5

TứVôLượngTâm

Đượcsanhtrongcảnhngườithậtlàhyhữu.Đờisốngcủachúngsanhquảlàkhốnkhổ.Chớđểlỡmấtcơhộinầy.

KinhPhápCú

Conngườilàmộtchúngsanhhuyềnbícónhiềutiềmnăngphithường.

Cóhainănglựctráingượcluônluôntiềmtàngngủngầmtrongmỗingười.Một,hướngvềtrạngtháicaothượngtrongsạch,đặctínhcủabậcthánhnhânvàmột,hướngvềnhữngđiềutộilỗinhơbẩn,củakẻsátnhântànbạo.Cảhaitiềmlựcnầyđềucóthểphátsanhbấtngờvớimộtsứcmạnhvôcùnghùnghậu.Xuấtpháttừđâu?Nàoaibiết.Chỉbiếtrằngnóluônluônnằmbêntrongta,nhiềuhayít,mạnhhayyếu,tùytrườnghợp.

Trongguồngmáyphứctạpcủaconngười,cócáitâmvôcùngdũngmãnh.Tâmchứađựngmộtkhotàngđứchạnhvàmộthầmtậtxấu.Ngườibiếtvunbồiđứchạnhlàmộtphướclànhchonhânloại.Kẻbịtậtxấuchiphốilàmộtđạihọa.

Nhữngaicóchíhướngtrởthànhbậcvĩnhâncaothượngvàhữuích,nhữngaimuốnvượtlêntrênđámđôngquầnchúngđểphụcvụnhânloạibằngcáchnêugươnglànhtrongsángvàbanbốnhữnglờidạyhữuích,nhữngaimuốntậndụngcơhộiquýbáuđượcsanhlàmngười,đềucốgắnggiacônggộirửacáctậtxấucònlạivàpháttriểnnhữngđứchạnhđangngủngầmtrongtâm.

Khikhaitháchầmmỏlàmộtđiềukhó.Đểtìmmỏkimcương,mỏdầu,haymộtnhiênliệuquýbáukhác,conngườiphảitốnhaobiếtbaonhiêutiềncủavàcônglao,phảitrãiquabiếtbaohiểmnguygiankhổ,đôikhiphảihysinhcảmạngsống,đểđàosâutrongđất.Nhưng,đểkhaitháckhotàngvôgiá

đangngủngầmbêntrongmình,chỉcầnkiêntrìcốgắngvànhẫnnạigiacông.Mọingười,dầutraihaygái,sanghayhèn,đềucóthểchuyêncầnnỗlựcvàkiêntâmtrìchíđểthâuthậpsựnghiệpquýbáukia,vìđókhôngphảilàmộtdisảndoôngchatruyềnlại.

Thếthường,tacoitậtxấucủaconngườilàthiêntánhngẩunhiênbộcphát.Âucũnglàmộtđiềulạ!Cũnglạthay,tuyrằngđốichiếuvớimỗitậtxấucómộtphẩmhạnhxácthựcmàmọingườiđềucóthểthọhưởng,talạikhôngcoiphẩmhạnhấylàthôngthường,phảicó.

Sânhận(Dosa)làmộttậtxấucósứctànphávôcùngkhốcliệt.Đốidiệnvớilòngsân,tâmTừ(Metta)làmộtđứcđộnhẹnhàngêmdịulàmchoconngườitrởnêncaothượng,tuyệtluân.

Hungbạo(Himsa)làmộttậtxấukhácđãgâynênbiếtbaotộiácvàbiếtbaohànhđộngbạotàntrênthếgian.TâmBi(Karuna)làvịthuốccônghiệuđểtiêutrừbệnhhungbạo.

Ganhtỵ(Issa)làchấtđộcchocơthể,vừalàđộnglựcthúcđẩyconngườivàonhữngcuộcganhđuanhơbẩnvànhữnghoàncảnhtranhchấphiểmnguy.PhươngthuốctrịliệunhiệmmàuvàcônghiệunhấtđểtrịbệnhganhtỵlàtâmHỷ(Mudita).

Bámníuvàonhữnggìưathích,vàbấttoạinguyệnvớinhữngđiềukhôngvừalònglàmchotâmmấtbìnhthản.DosựpháttriểntâmXả(Upekkha),haitệđoạntrênsẽbịtiêudiệtdầndần.

Phạnngữ"BrahmaVihara"cónghĩalàlốisốngcaothượng,trạngtháicaosiêu,hoặcchổnươngtựacủabậcthánhnhân.TagọilàTứVôLượngTâm.

TứVôLượngTâmgiúpconngườitrởnêntoànthiệnvàcólốisốngcủabậcthánh,trongkiếphiệntại.TứVôLượngTâmcókhảnăngbiếnđổingườithườngrabậcsiêunhân,phàmrathánh.

NếumỗingườiđềucốgắngcôngthựchànhTứVôLượngTâm,khôngphânbiệttôngiáo,chủngtộc,namnữv.v...quảđịacầunầysẽtrởthànhmộtthiênđàng,trongđótấtcảchúngsanhchungsốnganvuitrongtìnhhuynhđệ,vàmỗingườisẽlàmộtcôngdânlýtưởngtrongmộtthếgiớithanhbìnhanlạc.

Bốnđứcđộcaothượngấycũngđượcgọilà"Appamanna",rộnglớnbaola,vìTừ,Bi,Hỷ,Xảkhôngbờbến,khôngbiêncương,khôngbịhạnđịnh.TứVôLượngTâmbaotrùmtấtcảchúngsanh,khôngtrừbỏmộtsanhlinhnhỏbénào.Từ,Bi,Hỷ,Xảlàvôlượng,vôbiên.

Dầutheotôngiáonàohayhấpthụvănhóanào,mỗingườiđềucóthểtraugiồibốnđứcđộnhẹnhàngêmdịuấyđểtrởnênmộtphướclành,chomìnhvàchokẻkhác.

1.TâmTừ(Metta)

Trạngtháicaothượngđầutiênlàtâm"Từ",tiếngPalilàMetta,SanskritlàMaitri.

NghĩatrắngcủaMettalàcáigìlàmcholòngtaêmdịu.Mettalàtâmtrạngcủangườibạntốt.Mettalàlòngthànhthậtướcmongrằngtấtcảchúngsanhđềuđượcsốnganlànhhạnhphúc.Mettacókhicũngđượcđịnhnghĩalàlòngmongmỏichânthànhcủangườibạnhiền,thànhthậtmuốnchobằnghữumìnhđượcanvuihạnhphúc.

TâmTừphảiđượcrãikhắpđồngđềuchomọichúngsanh,phảibaotrùmvạnvật,phảisâurộngvàđậmđànhưtìnhthươngcủabàtừmẫuđốivớingườiconduynhất,sănsóc,bảobọccon,dầunguyhiểmđếntánhmạngcũngvuilòng.

MettaSutta(KinhTừBi).

SosánhtâmTừvớitìnhmẫutửtrongđoạnkinhMettaSutta(kinhTừBi),ĐứcPhậtkhôngđềcậpđếnlòngtrìumếnítnhiềuvịkỷcủangườimẹ.Ngàichỉnhắmvàosựmongmỏithànhthậtcủabàmẹhiền,mongmuốnchongườiconduynhấtcủamìnhđượcsốnganlành.

TâmTừ(Metta)khôngphảisựyêuthươngthiênvềxácthịt,cũngkhôngphảilòngtrìumến,luyếnáimộtngườinào.Tìnhdụcvàluyếnáilànguyênnhâncủabaonhiêuphiềnmuộn.

TâmTừ(Metta)khôngphảilàtìnhthươngriêngbiệtđốivớilánggiềng,bởivìngườicótâmTừkhôngphânbiệtngườithân,kẻsơ.

TâmTừ(Metta)khôngphảichỉlàtìnhhuynhđệrộngrãigiữangườivàngười,màphảibaotrùmtấtcảchúngsanh,khôngtrừbỏsanhlinhbénhỏnào,bởivìloàicầmthú,cácngườibạnxấusốcủachúngta,cũngcầnnhiềuđếnsựgiúpđỡvàtìnhthươngcủata.

TâmTừ(Metta)khôngphảilàtìnhđồngchí,khôngphảilàtìnhđồngchủng,khôngphảilàtìnhđồnghương,cũngkhôngphảilàtìnhđồngđạo.

Tìnhđồngchíchỉbiếtnhữngngườicùngmộtchíhướngchánhtrị,mộtchủnghĩa,haymộtđảngpháinhưDânChủ,CộngHòa,XãHộiv.v...

Tìnhđồngchủngchỉgiớihạngiữanhữngngườicùngmộtchủngtộc,mộtdamàu.

Tìnhđồnghươngchỉcógiữanhữngngườicùngmộtquốcgia.Đôikhivìtìnhđồngchủngconngườinhẫntâmtànsátđếnđànbàvàtrẻcon,chỉvìnhữngngườivôtộinầykhôngđượcdiễmphúccóđôimắtxanhvàtócvàngnhưhọ.Ngườidatrắngcócảmtìnhriêngvớingườidatrắng.Ngườidađencócảmtìnhriêngvớingườidađen,ngườidavàngvớingườidavàng,ngườidađỏvớingườidađỏv.v...Cũngcókhivìmộtmặccảmnào,mộtdântộcđemlòngnghikỵvàlosợmộtgiốngdânkhác.Lắmlúc,đểchứngminhrằng

dântộcmìnhcaotrổihơndântộckhác,conngườikhôngngầnngạidùngnhữngphươngtiệntànácnhưgâychiếntranh,dộibom,nhãđạn,tiêuhủycảtriệusanhlinh.NhânloạingàynayvẫnkhôngbaogiờcóthểquênnhữngthảmtrạngđãxảydiễntrongthờiThếChiếnThứNhìvừaqua.

Cùngmộtquốcgia,cũngcónhữngtâmtrạnghẹphòi,hợplạithànhtừngnhómđểgâynêncáimàchúnggọilàtìnhhuynhđệgiữanhữngngườicùngmộtgiaicấpxãhội,mộtthứtìnhthươngchỉnằmvỏnvẹntrongphạmvinhỏhẹpcủamộtsốngườicóquyềnthế,đểđànápmộthạngngườikhácđếnđộkhôngchophéphọhưởngnhữngnhânquyềnsơđẳng,chỉvìnhữngngườinầyrủirophảisanhtrưởngtrongmộtgiaicấphạlưu.Chínhhạngngườithượnglưukiamớiđángthươnghại,vìhọlànhữngngườichỉbiếtsốnghẹphòibưngbít.

TâmTừ(Metta)cũngkhôngphảilàtìnhhuynhđệgiữanhữngngườicùngmộttôngiáo.Bởisựhiểubiếthẹphòi,gọilà"tìnhđồngđạo",baonhiêuđầungườiđãrơi,baonhiêuvĩnhânđãbịtùđàyvàđốixửkhắcnghiệt.Bởitìnhđồngđạohẹphòi,baonhiêungườiphảibịthiêusốngmộtcáchtànnhẫnchỉvìthànhthậtnóilênýtưởngcủamình.Baonhiêuhànhđộnghungbạo,baonhiêuchiếntranhtànkhốc,đãlàmhoenốlịchsửnhânloạicũngvìtìnhđồngđạohẹphòi.

Chođếnthếkỷthứhaimươinầymàngườitacholàsángsuốt,nhânloạivẫncònchứngkiếnnhữngvụtranhchấpvõtrang,mànguyênnhânchỉvìnhữngngườitheotôngiáonầykhôngépbuộcđượcnhữngngườikháctưtưởngnhưmình.Conngườighenghétnhau,thùhậnnhau,chémgiếtlẫnnhau,chỉvìkhôngcùngchungsốngđượcvớinhaudướimộtnhãnhiệu.

Nếuvạnnhất,vìkhôngđồngtínngưỡngmànhữngngườikháctôngiáovớinhaukhôngthểnhìnnhaunhưanhchịemtrongmộtđạigiađình,thìsứmạngcủatấtcảcácvịgiáochủtrênthếgiannầyhẳnthậtđãthảmbạichua

cay.

TâmTừêmdịuvượthẳnlêntrêncáctìnhhuynhđệhẹphòiấy.PhạmvicủatâmTừkhôngbờbến,khôngbiêncương,khônghạnđịnh.TâmTừkhôngcóbấtluậnmộtloạikỳthịnào.NhờtâmTừmàtacóthểxemtấtcảchúngsanhlàbạnhữu,vàkhắpnơitrênthếgiannhưchỗchônnhaucắtrún.Tựahồnhưánhsángmặttrời,baotrùmvạnvật,tâmTừcaothượngrãikhắpđồngđềuphướclànhthâmdiệuchomọingười,thâncũngnhưsơ,bạncũngnhưthù,khôngphânbiệtgiàunghèo,sanghèn,namnữ,hưhènhayđạođức,ngườihaythú.

NgườicótâmTừvôlượngvôbiênnhưthếấylàĐứcPhật,NgàiđãtậntâmtạoanlànhhạnhphúcchotấtcảnhữngngườithânyêukínhmộNgàicũngnhưnhữngngườiganhtỵ,oánghét,vànhữngngườiâmmưuámhạiNgài.

TâmTừcủaĐứcPhậtđốivớiRahula(LaHầuLa),conNgài,khôngcóchútgìkháchơnlàđốivớiDevadatta(ĐềBàĐạtĐa),ngườiđãcoiNgàilàthùnghịchvàvớiĐạiĐứcAnanda(ANan),vịthịgiảthântínrấtkínhmếnNgài...

TâmTừbaolarộngrãi,đồngđều,đốivớichínhmìnhcũngnhưđốivớinhữngngườithâncận,nhữngngườikhôngquenbiết,vànhữngngườicóácýđốivớimình.Nhưchàngkiađitrongrừngvớimộtngườibạn,mộtngườikhôngquenbiết,vàmộtngườithù,gặpmộttướngcướpdữtợn.Têncướpquyếtđịnhphảigiếtmộtngười.NếuanhchàngchịuhysinhmạngsốngđểcứucácbạnđồnghànhthìraanhthiếutâmTừđốivớichínhmình.NếuanhtínhrằngmộttrongbangườikiađángchịuhysinhthìanhlạikhôngcótâmTừđốivớingườiấy.

TâmTừlànhưvậy.Cólòngtừáiđốivớingườikháckhôngcónghĩalàphảiquênmình.Hysinhmạngsốngmìnhvìmộtlợiíchnàolàmộtđứcđộcaothượngkhác,vàkhôngchấpngãlàmộtloạitâmcaothượngkhácnữa.Đólà

quanđiểmtếnhịmàtakhôngnênlầmlộn.

NgườithựchiệntâmTừđếnmứccùngtộtsẽthấymìnhđồnghóavớitấtcảchúngsanh,khôngcónsựkhácbiệtgiữamìnhvàngười.Cáigọilà"Ta"lầnlầnmởrộng,lantràncùngkhắpcànkhônvạnvật.Mọisựchiarẽđềutiêutan,biếnmấtnhưđámsươngmờtrongnắngsáng.Vạnvậttrởthànhmột,đồngthể,đồngnhất.

Thậtrakhôngcóngônngữnàodiễntảđúngnghĩachữ"Metta"trongtiếngPali.Thiệný,từái,hảotâm,bácái,lànhữngdanhtừtạmgọilàđồngnghĩavớiMettamàthôi.

NghịchnghĩavớiMettalàsânhận,ácý,thùoán,ghenghét.TâmTừvàsânhậnkhôngthểcùngphátsanhcùngmộtlúc.ThùoáncũngkhôngcóthểchứađựngMetta.

ĐứcPhậtdạyrằng:

"Khôngthểlấythùoánđểdiệtsânhận,chỉcótâmTừmớidậptắtlòngsân."

Khôngnhữngdậptắtđượclòngsân,tâmTừ(Metta)còndiệttrừcácmầmtưtưởngbấtthiệnđốivớingườikhác.NgườicótâmTừ(Metta)khôngbaogiờnghĩđếnlàmhại,làmgiảmgiátrị,hoặcbàixíchai,khôngbaogiờsợai,cũngkhôngbaogiờlàmaisợ.

KẻthùgiántiếpthườngmanglốtbạncủatâmTừmộtcáchsâuẩnbấtngờlàlòngtrìumếnvịkỹ.Nếuquanniệmkhôngđúng,tâmTừcóthểdễdàngtrởthànhluyếnái.Kẻthùgiántiếpnầythậtlàtếnhịmàcũngthậthiểmđộc.Nóhànhđộngnhưmộtngườiẩnnúptrongrừngsâuhayởsaumộtsườnnúiđểchờcơhợiámhạimộtngườikhác.Trìumếnđemlạiđaukhổ.TâmTừchỉtạoanlànhhạnhphúc.

Đâylàđiểmtếnhịmàtakhôngnênhiểulầm.Chamẹthươngyêutrìumếncon,contrìumếnthươngyêuchamẹ,vợmếnchồng,chồngmếnvợ.Tìnhthươngvàtâmluyếnáigiữanhữngngườithânyêulàlẽthường,làmộtsựkiệntựnhiên.Thếgiankhôngthểtồntạinếukhôngcótìnhthương.Nhưngtìnhthươngluyếnáiluônluôníchkỷ,hẹphòi,khôngsánhđượcvớitâmTừlàtìnhthươngđồngđềuđốivớitấtcảchúngsanhtrongvũtrụbaola.Dođó,tâmTừkhôngđồngnghĩavớitìnhthươngíchkỷ.

CốýmongmuốnlàmchokẻkhácđượcyênvuilàđặcđiểmquantrọngcủatâmTừ.NgườicótâmTừluônluôncốgắngtạoanlànhchotấtcảchúngsanh,chỉthấynhữnggìtốtđẹpnơimọingườivàkhôngbaogiờnhìnphầnxấuxahưhỏngcủamộtai.

TâmTừđemlạinhiềuquảphúc:

1. NgườicótâmTừluônluônngủđượcanvui.Ngủvớitâmtrạngthơthới,khônggiậnhờn,khôngloâusợsệt,tựnhiêngiấcngủsẽđếndễdàng.Mỗingườiđềucóthểkinhnghiệm.NgườicótâmTừnhắmmắtlàngủ,vàngủngonlành.

2. Khingủvớitâmanlành,tựnhiênlúctỉnhgiấc,thứcdậycũngvớitâmanlành,vớigươngmặtvuivẽ.

3. NgườicótâmTừkhôngchiêmbaomộngmị,thấynhữngđiềuxấuxa,ghêtợn.Dầucónằmmộngcũngthấyđiềulành.

4. NgườicótâmTừđốivớikẻkhác,tấtnhiênsẽgặtháinhữngtìnhcảmưuáicủamọingười.Khinhìnvàogương,nếumặttavuivẽhiềnlành,phảnánhcủanósẽhiềnlànhvuivẽ.Tráilại,nếumặttacaucóquạuquọ,phảnảnhcủanóắtcũngcaucóquạuquọ.Cùngmộtthếấy,thếgianbênngoàilàphảnánhcủanhữnghànhvi,tưtưởngthiệnhayáccủaconngười.Ngườihènhạxấuxachỉbiếtnhìnvàotộilỗicủakẻkhác.MộtthihàongườiAnhđãviếtranhữngdòngthơrấtđẹpđẽvàthâmthúycónhiềuýnghĩa:

TôinhìnanhtôiquakínhhiểnvicủasựChỉTríchvàtôinói."Anhtôiquảthậtthôlỗ!"NhìnanhtôiquakínhviễnvọngcủasựKhinhBỉvàtôinói."Anhtôiquảthậtbénhỏthấphèn"Rồitôinhìnvào"TấmGươngChânLý"Vàtôinói,"Anhtôithậtgiốnghệtnhưtôi."

Trongconngườitốtnhấtcũngcónhữngđiểmkhuyết,màtrongconngườixấunhấtcũngcónhữngđiểmtốt.Tạisaotachỉnhìnphầnxấuxatộilỗimàkhôngđểýđếnphầntốtcủangười?Nếumỗingườiđềunhìnvàophầntốtđẹpcủanhau,nhânloạiđãtìmđượcnguồnhạnhphúcdồidàovậy.

5. NgườicótâmTừchắcchắnlàbạnthâncủanhânloạimàcũnglàbạnthâncủatấtcảchúngsanh.Loàicầmthúcũnglấylàmvuithíchđượcsốnggầnnhữngbậchiềnnhânđạođức.Càcvịtusĩsốngđơnđộcmộtmìnhởchốnrừngsâu,giữađámsàilanghổbao,chỉnhờcótâmTừđểtựbảovệ.ĐứcPhậtcólầnnóirằng:

"NhưLaisốngtrênmộtngọnnúi,giữađámsưtử,cọp,beo,naihươu,cácthứ,giữarừngrậmcỏhoang.KhôngmộtconvậtnàosợNhưLaimàNhưLaicũngkhôngsợconvậtnào.ChínhnhờoailựccủatâmTừnângđỡ,bảovệvàgiúpNhưLaisốngyênổn."

6. Khithựchànhđúngmức,tâmTừcókhảnăngđổidữralành.ThuốcđộckhônghạiđượcngườicótâmTừ,ngoạitrừtrườnghợpngườiấyphảitrảmộtnghiệpxấuđãtạotrongquákhứ.TâmTừgiúphànhgiảthêmsứckhỏevàngănngừanhữngảnhhưởngxấuxatừbênngoài.Tưtưởngđộcácđầuđộcconngười.Tưtưởngtrongsạchgiúpconngườitrởnênlànhmạnh.KinhsáchcóchéplạichuyệnbàSuppiya,

mộttínnữgiàulòngbimẫnvàcótâmđạonhiệtthành.BàSuppiyamangmộtvếtthươngnặngtrênvế.Hômnọ,ĐứcPhậtđibátđếntrướcnhà,đượcchồngbàchobiếtrằngbàđanglâmbệnhkhôngthểrađảnhlễNgài.ĐứcPhậtbảocứđưabàra.Bàcốgắngđilầnracửa.VừathấymặtĐứcPhật,vếtthươngbàbỗngdưnglànhlại,bàtrởnênkhỏemạnhnhưthường.ChínglòngthànhkínhtrongsạchcủabàkhiđượcdiệnkiếnĐứcPhật,hợpvớinănglựccủatâmTừmàĐứcPhậtrảiđến,đãcứubàkhỏibệnh.

MộtđoạnkinhkhácthuậtrằngkhiĐứcPhậttrởvềquênhàlầnđầutiên,conNgàilàRahula(LaHầuLa),lúcấyvừalênbảy,đếngầnNgàivàbạch:

"BạchđứcXaMôn,chỉcáibóngcủaNgàicũngđủlàmconmátmẽlạthường."

TâmTừcủaĐứcPhậtbaotrùmlấycậubéRahulavàcómộtnănglựchấpdẫnmạnhmẽlàmchocậuvôcùngcảmkích.

7. NgườicótâmTừluônluônđượcchưThiênhộtrì.

8. TâmTừđượcantrụdễdàng,vìkhôngbịnhữngtưtưởngtráingượckhuấyđộng.Vớitâmthanhbìnhanlạc,ngườicótâmTừsẽsốngởcõitrời,vàcõitrờiấychínhtatạota.ChíđếnnhữngailâncậntiếpxúcvớingườicótâmTừcũngchứngnghiệmđượcphướclànhấy.

NgườicótâmTừgươngmặttươisángvìgươngmặtlàphảnánhcủanộitâm.Lúcgiận,máutrongcơthểchạymaugấpđôibalầnlúcbìnhthường,trởnênnóng,dồnlênlàmđỏmặttíatai.TâmTừtráilạilàmloạichotinhthầnvuivẽ,thâncócãmgiácthoảimáianlành,máuđượcthanhlọctrongsạchvàgươngmặthiềntừdễmến.KinhsáchchéprằngsaukhiĐứcPhậtthànhtựuĐạoQuảPhật,tronglúcngồi

thamthiền,suyluậnvềphápNhânQuảTươngQuan(Patthana),tâmhoàntoànantrụvàmáutrongcơthểtuyệtđốithanhtịnh.Lúcấy,từbêntrongphápthânNgàipháttủaranhữngánhhàoquangxanh,vàng,đỏ,trắng,vàmàucam,baophủlấyNgài.

9. NgườicótâmTừđếnlúclìađờicũngđượcanvui,vìtronglòngkhôngchứachấptưtưởngsânhận.Saukhitắtthở,gươngmặttươitỉnhấylàphảnánhcủasựrađivuivẽantoàn.

10. Chếtanvui,ngườicótâmTừsẽtáisanhvàocảnhgiớinhànlạc.

NếuđãđắcThiền(Jhana),ngườiấysẽtáisanhvàocảnhgiớicủachưPhạmThiên.

NăngLựcCủaTâmTừ(Metta)

Ngoàinhữnglợiíchcótánhcáchvậtchất,tâmTừcòncónănglựchấpdẫnmạnhmẽphithường.TâmTừcóthểgieonhữngảnhhưởngtốtđẹptừxađếnmộtngườikhác.Mọingườiđềucảmthấyyênvuikhiởgầnngườilành.

Mộthôm,ĐứcPhậtđếnchỗnọ.TronghàngcácthânhàođếnđảnhlễNgài,cómộttrưởnggiảtênRoja,trướckialàbạnthâncủaĐứcAnanda.ThấyRoja,ĐạiĐứcAnandanói:"SưlấylàmvuimàthấyRojahômnayđếnđâyđảnhlễramắtchàomừngĐứcPhật."Rojaliềntrảlời:"ThậtratôiđếnđâykhôngphảitỏlòngthànhkínhĐứcPhật.SởdĩchúngtôiđếnđâyhômnaylàvìchúngtôiđánhcuộcvớinhaurằngngườinàokhôngđếnđảnhlễĐứcPhậtsẽbịphạtnămtrămđồngvàng.Chínhvìsợmấttiềnmàtôiđến."

ĐứcAnandalấylàmthấtvọng,đếnbạchtựsựchoĐứcPhậtrỏvàxinNgàitếđộngườibạnthâncủamình.ĐứcPhậtliềnrãitâmTừđếnRoja,rồitrởvềtịnhthất.

LúcấyRojathấykhắpthânchâumìnhđượmnhuầnmộtluồngcảmxúcmátmẽlạthường,dườngnhưtừĐứcPhậtđưađến.Bịcảmkíchquámạnh,chàngkhôngthểcưỡngkhánglạiýmuốngặpngayĐứcPhật.Khôngkhácnàobòconchạytheomẹ,Rojachạyvàochùa,từtịnhthấtnầyđếntịnhthấtkia,đểtìmĐứcPhật.Đượcchỉdẫnđếnnơi,Rojagỏcửa.Cửavừamở,ônglậtđậtđảnhlễĐứcPhật,rồingheĐứcPhậtgiảngphápvàxinquyy.ĐólàmộttrườnghợpchothấyrằngtâmTừcósứchấpdẫnthậtmạnhmàmỗingườiđềucóthểchứngnghiệm,tùytheokhảnăngcủamình,vìcũngnhưcácđứctánhkháctrongTứVôLượngTâm,tâmTừluônluôntiềmtàngngủngầmbêntrongmọingười.

Trongmộttíchchuyệnkhác,cóngườimuốnhạiĐứcPhật,chovoiuốngrượuđếnsayrồilùachạyngaylạiphíaNgài.ConvoihungtợncắmđầuchạyđếnĐứcPhật,địnhlàmdữ.Thảnnhiên,ĐứcPhậtrảitâmTừđếnconvoivàchếngựtrongkhoảnhkhắc.

VàsauđâylàmộtmẩuchuyệnchothấyđếnmứcđộnàomộtvịBồTátcóthểrảitâmTừvôlượngđếnnhữngngườiởquanhmình,khichaNgàihạlệnhgiếtNgài.BồTátnghĩnhưthếnầy:

"ĐâylàcơhộiquýbáuđểtathựchànhtâmTừ.Đứngtrướcđâylàchata.Mẹtađangkhócthanthêthảm.Kìalàđaophủsẵnsánghànhquyếtta,vàtađâylànạnnhânđangđứngởgiữa.Taphảirãitìnhthươngđồngđềuđếntấtcảbốnngười.Ngưỡngnguyệnchatakhỏiphảichịuquảxấudohànhđộnghungácnầygâyra.Mongcầuchata,mẹta,tênđaophủ,vàta,đượchạnhphúcanvui,khôngđaukhổ,khôngbệnhtật,khônggâyoantrái.NhờnănglựctâmTừnầy,ngưỡngnguyệnrằngngàykiatasẽthànhPhật."

TrongVôLượngTiềnKiếp,mộtngàykia,khiĐứcPhậtcònlàBồTát,đanghànhNhẫnnhụcBalamậttrongngựuyển.Hômấynhàvuasayrượu.MuốnthửxemhạnhnhẫnnhụccủaNgàiđếnđâu,vuatruyềnlệnhcắttayvàchân

Ngài.Ngàivẫnđiềmnhiên,lặnglẽhànhphápnhẫn.Vualấylàmtứcgiận,dùngchânđávàongựcNgài.Ngàingãgụctrênvũngmáu,hoihópthởnhữnghơithởcuốicùng,nhưnglòngvẫnbảolòng:

"Ngườinhưtakhôngbaogiờsânhận,thùoán."

MộtvịtỳkhưuxứngđángphảicótâmTừrộngrãibaola.Khôngđàođấtcũngkhôngbảongườiđào,vìsợrủirolàmchếtcôntrùng.Vịtỳkhưuchânchánhcũngkhônguốngnướcchưalọc.LờidạysauđâycủaĐứcPhậtchotamộtýniệmthếnàolàmộttâmTừmàmộtvịtỳkhưunêncó:

"Nếucóbọncướphungtợndùngcưacưaconratừngmảnhvànếuconsanhtâmtứcgiậnhoặccămthùkẻcướp,chínhlúcấyconđãkhôngthựchànhlờidạycủaNhưLai."

Quảthậtrấtkhóchịuđựngvànhẫnnạiđếnmứcấy.NhưngđólàmứcsốnglýtưởngmàĐứcPhậttrôngđợihàngđệtửNgàicốgắngthànhđạt.ChínhĐứcPhậtđãnêugươnglànhcaothượng.Ngàidạy:

"Nhưđànvoilâmtrậnkhôngkểlằntênmũiđạn,taphảicanđảmchịuđựngnhữngsựbấthạnhcủađời.Phầnlớnnhânloạisốngngoàikhuônkhổgiớiluật.Taphảicótháiđộcủađànvoilâmtrận:mạnhtiếngiữarừnggươmđaogiáomác,bìnhtĩnhhứnglấynhữngnỗichuacaycủađời,vàthảnnhiênvữngbướctrênđườngphạmhạnh."

Chúngtađangsốngtrongmộtthếgianhỗnloạn,giữanhữngtìnhthếcăngthẳngvàluônluônlosợhiểmhọachiếntranh.Cácquốcgiangàynayráoriếtvõtrangchốngđốilẫnnhauvànhânloạikhôngngớtphậpphồngchờđợimộtloạivõkhínguyêntửthìnhlìnhtừkhôngtrungrơixuống.

Tronggiờphútnầy,thếgianắtđangtrôngđợimộttâmđạitừbicứukhổđễmỗingườiđượcsốnganlànhtrongcảnhtháibìnhvàthuậnhòatrongtìnhhuynhđệ.

Tatựhỏi:"Trướcsựhămdọacủabomđạn,trênthựctếcóthếnàotabìnhthảnthựchànhtâmTừđượckhông?"Mộtngườithườngcóthểlàmgìđểchốnglạiđámmưabom?Trongtaykhôngcómộtmónvũkhí,ngườidânthườngcóthểlàmgìđểchặnđứnglằntênmũiđạn?

Trướccáichếtsắpđến,tâmTừcủaPhậtGiáolàmộtkhígiớiônhòavàhữuhiệuđểngănngừabomđạn.

NếucácquốcgiahiếuchiếnkhứngchịuđemtâmTừthaythếvũkhíđểcaitrịthếgianbằngcônglývàtìnhthương,thayvìbạolựccườngquyền,thìnhânloạiắtđượcancưlạcnghiệpvàhạnhphúclâudài.

SauđâylàmộtvàichỉdẫnthựctếđểthựchànhtâmTừ.

Trướctiên,hànhgiảphảigieotrồngtâmTừchochínhmình.Muốnvậy,phảirãikhắpthânvàtâmnhữngtưtưởnganvuihạnhphúc.Hànhgiảtưởngniệm:

"Tâmtôirấtyêntĩnh,thântôirấtanvui.Tôikhôngbệnhhọan,khôngphiềnnão,khôngloâu,khôngsânhận.TôithểhiệntâmTừ.Hàoquangtừáibaophủchungquanhtôi,dậptắtmọitưtưởngíchkỹ,mọixúcđộngthùnghịch.Tôikhôngcòncảmxúctrướccơnxungnộxấuxacủakẻkhác.Tôiđáplạicáixấubằngcáitốt,sânhậnbằngtâmTừ."

Hằngngàyrènluyệntinhthầnnhưthế,dầndầnhànhgiảtrởnênvôcùngquãngđại,quêntấtcảnhữngđiềuxấuxacủakẻkhácvàgiữtâmhoàntoàntrongsạch,khôngcònbợnnhơsânhận,oánthù.

Ánhsánghạnhphúctủarakhắpthânchâu,hànhgiảbanrảihạnhphúcấyđếnngườikhácbằngnhữngtưtưởnganlànhvàbằngnhữnghànhđộngvịtha,thểhiệntâmTừ,trongcuộcsốnghằngngày.

Khitâmđượcanvuivàkhôngbịnhữngtưtưởngsânhậnlàmchaođộng,hànhgiảsẽdễdàngrãitâmTừđếnchokẻkhác.Takhôngthểchoaimộtvậtmàchínhtakhôngcó.Trướckhimuốnlàmchongườikhácđượcanvui,chínhhànhgiảphảiđượcanvui,phảibiếtlàmthếnàochomìnhđượcanvui.HànhgiảrãitâmTừđếnthânbằngquyếnthuộc,riêngtừngngười,rồiđếntoànthể,vàướcmongmọingườiđềulànhxaphiềnnão,bệnhtật,loâu,sânhận.

HànhgiảcũngrãitâmTừđếnbạnbèvànhữngngườikhôngquenbiếtvàthànhthậtướcmongchonhữngngườinầy,nhưtrướckiađãướcmongchomìnhvàthânbằngquyếnthuộcmìnhđượcanvui,hạnhphúcvàlánhxaphiềnnão,bệnhtật,loâu,sânhận.

Saucùng,mặcdầulàkhó,hànhgiảrãitâmTừđếnchonhữngngườicóácývớimình,nếucó.RãitâmTừđếnnhữngngườicoimìnhlàthùnghịch,lấytháiđộônhòađốilạinhữngcửchỉbấthòalàhànhđộngcủabậcanhhùngquântử,đángđượclàmgươngchođời.ĐứcPhậtdạy:"Hãygiữtâmluônluôntrongsạchgiữađámngườiđầythùhận."

HànhgiảrãitâmTừđếntấtcảchúngsanh,khôngphânbiệtchủngtộc,màuda,namhaynữ,khôngtrừbỏmộtloàicầmthúnhỏnhencâmđiếcnào.Hànhgiảtựđồnghóavớitấtcả,tựmìnhchanhòatrongtoànthể,thấyvạnvậtvàmìnhlàmột.Tâmkhôngcònmộtđiểmvịkỹ,hànhgiảđãvượtlênmọihìnhthứcchiarẽriêngtư.Khôngbịgiamhãmtrongnhữngtưtưởnghẹphòi,khôngchịuảnhhưởngcủatinhthầnđấutranhgiaicấp,quốcgia,chủngtộc,tôngiáo,hànhgiảnhìntấtcảmọingườilàbạnđồnghànhtrongđạitrùngdươngmàtagọilàđờisốngcủamuônloàivạnvật.

2.TâmBi(Karuna)

ĐứctánhthứnhìgiúpconngườitrởnêncaothượnglàtâmBi.

Bilàđộnglựclàmchotâmrungđộngtrướcsựđaukhổcủakẻkhác,làcáigìthoadịuniềmkhổđausầunãocủangười.ĐặctánhcủatâmBilàýmuốngiúpngườikhácthoátkhỏimộtcảnhkhổ.

LòngngườicótâmBithậtlàmềmdịu,hơncảnhữngtaihoa.Ngàynàochưacứugiúpđượckẻkhác,tâmBikhônghềthỏamãn.Lắmkhi,đểlàmêmdịunỗikhổđaucủakẻkhác,ngườicótâmBikhôngngầnngạihysinhđếncảmạngsốngmình.SựtíchTúcSanhTruyệnVyaghriJakata đãnêulênchotagươnglànhcủamộtvịBồTáthiếthânđểcứumộtconcọpmẹvàbầycọpconkhỏichếtđói.

ChínhdonhờtâmBimàconngườicóthểhoàntoànvịthatrongkhiphụcvụ.NgườicótâmBikhôngsốngriêngchomình,màlúcnàocũngsốngchokẻkhácvàluônluôntìmcơhộiđểgiúpđời,nhưngkhôngbaogiờmongđượcđềnơnđápnghĩa.

ĐốitượngcủatâmBilàgì?

Nhữngkẻnghèonànđóirách,nhữngngườitúngthiếucơhàn,đauốm,côđơn,dốtnát,hưhèn,ngườicóđờisốngbẩnthỉubuônglung,làhạngngườicầnđếntâmBicủanhữngtấmlòngtrắcẩncaothượng,khôngluậnnamnữ,khôngphânbiệtchủngtộc,giaicấphoặctôngiáo.

PhầnđôngngườiÁChâuvàPhiChâulàdântộcnghèo.ỞÂuChâu,ÚcChâuvàMỹChâu,dânchúngsốngtươngđốisungtúcdễdànghơn.Cónhiềuquốcgiagiàuvềvậtchấtmànghèovềtinhthần.Cũngcónhữngdântộckhácnghèovềvậtchấtmàgiàuvềtinhthần.Chẳngluậntinhthầnhayvậtchất,bổnphậncaocảcủangườigiàulàgiúpđỡkẻnghèo.Biếtbaonhiêuđànông,đànbà,trẻem,đangsốngtrongcảnhcơhàn,thiếuthốnđếncảnhữngvậtdụngcầnthiết.Nếucácđịaphúgiađemtiềncủadưdảragiúpđỡchohạngngườinầy,côngtáctừthiệnấykhôngđếnnổilàmtổnhaotàisảncủahọ.

1

Ngàykia,cóchàngsinhviêntrẻtuổivềnhàxinphépmẹgỡbứcmàntreotrêncửađểchomộtngườinghèokhó,đóirách.Chàngnóirằngkhôngcóbứcmànnầy,cáicửakhôngđếnnổiphảichịulạnh,nhưngnếuthiếuquầnáochethân,chắcchắnngườinghèokiaphảikhổsởvìlạnh.Lòngthươngxótcủachàngsinhviênnọđánglàmmộtgươngtốt.

Nhânloạilấylàmvinhhạnhghinhậnrằngmộtvàilụcđịagiàucóđãtổhợplạithànhnhữngcơquantừthiện,tìmmọicáchgiúpđỡnhữngdântộckémmởmang.Tronghầuhếtcácquốcgia,nhiềutổchứcđủhạng-nam,nữvàsinhviên-đãhoạtđộngmạnhmẽđểmanglạichohạngngườinghèođóivàtúngthiếunhữngsựgiúpđỡcầnthiết.Cácđoànthểtôngiáo,trongphạmvikhiêmtốncủamình,cũngtậndụngkhảnăngđểlàmtrònphận.Cácquốcgiakémmởmangđangcầntrạidưỡnglão,cônhiviệnvànhữngtổchứctừthiệntươngtợ.ỞÁChâu,nạnănxinvẫncònlàmộtvấnđềnangiải.Trongnhiềuquốcgiaởvùngnầy,ănxinđãtrởthànhnghềsinhsống.Đólàmộtsĩnhụcchoquốcthể,nênchánhphủnàocũngcầnphảilưutâmgiảiquyết.

Ngườigiàutiềncủacóbổnphậngiúpđỡkẻnghèovềvậtchất.Ngườigiàutinhthầnđạođứccóbổnphậngiúpđỡkẻnghèotinhthần,mặcdầungườiấycóthểlàmộtđạiphúgia.Tiềnrừngbạcbểmộtmình,khôngđemlạihạnhphúchoàntoàn.Khotàngcủabáukhôngtạoanvuitinhthần.Tâmtrạnganlạcthanhbìnhchỉdokhotàngđạođứctạonên.

Hạngngườiphóngđãngtộilỗicàngđángđượccácbậcđạođứccaothượngxótthươnghơn,vìhọlànhữngngườibệnhhoạnvềtinhthần.Khôngnênkhinhrẽhoặcbàixíchhạngngườiyếuđuốiấyvìhọđãlầmđườnglạcnẻo,tráilại,nênthươngxótvàdìudắthọtrởlạiđườngphải.Chamẹthươngđồngđềucáccon,nhưngđặcbiệtchămnomsănsócnhữngđứaốmyếuhoặckémsút.Cũngdườngthếấy,tâmBicủataphảibaotrùmtấtcảchúngsanh

đaukhổ.Nhưngriêngđốivớihạngngườibệnhhoạntinhthần,suykémđạođức,tanêncólòngthươngxótđặcbiệtvàhếtlònggiúpđỡ,dẫndắthọtrởlạiđườnglành.

NhưĐứcPhậtxưakia,hếtlòngthươnghạivàcứuđộAmbapalingười,phụnữlạcbướcgianghồ,vàtậntâmtếđộAngulimala,tênsátnhântànác,toanámhạiNgài.VềsaucảhaiđềutheoNgàivàhoàntoànđổitánh.

Bêntrongmỗingười,dầulàngườixấuxathếnào,đềucótiềmtàngnhữngđứctánhtốtđẹp.Đôikhichỉmộtlờinóiphải,đúnglúc,cũngcóthểđổihẳnconngườitừdữralành.NhưvuaAsokatrướckia,tànbạođếnđổingườithờibấygiờgọilà"Asokaconngườitộilỗi",thếmàkhingheđượclờinóiphảicủamộtthầysaditrẻtuổi,Ngàiđổihẳntánhtình,mạnhtiếntrênđườngtựgiác,vàtrởnên"Asokaconngườihiềnđức",mộtđấngminhquân.

ĐứcPhậtkhuyênnênxalánhhạngngườicuồngsi.Nhưvậykhôngcóinghĩalàtakhôngthểđếngầnđểcảmhóacùngkhuyếnthiệnhọ.Cónhữngbệnhnhânmắcphảichứngbệnhtruyềnnhiễmngặtnghèo.Mọingườiđềusợvàlánhxa.Nhưngcũngcónhiềuvịlươngyhếtlòngthươnghại,đếngầnsănsócvàchữatrịchohọkhỏibệnh.NếukhôngcócácvịlươngygiàutâmBikia,bệnhnhânắtphảibỏmạng.Cùngmộtthếấy,hạngngườixấuxabệnhhoạnvềtinhthầnắtphảibịchìmđắmmãitrongđêmtốicủatộilỗinếukhôngaicólòngquãngđạithươngxótvàrataytếđộ.Thếthường,ĐứcPhậttìmđếnnhữnghạngxấuxahưhènđểcảmhóa,nhưngchínhbậcđạođứctrongsạchthìlạitìmđếnNgài.

TâmBivôlượng,vôbiên,vôhạnđịnh.TâmBiphảiđượcrãiđếnchotấtcả,khôngtrừbỏmộtloàicầmthúcâmđiếcnào,cũngkhôngloạitrừnhữngchúngsanhcòntrongtrứng.

TâmBikhôngnhìnnhậnthếlựcvàoaiquyềncủahạngngườiđượcxãhộicoilàtrêntrướcchỉvìnhữngngườinầysanhtrưởngtrongmộtgiaicấphoặcmộtchủngtộcnào.Giết,hoặcsaibảongườikhácgiếtnhữngconthúvôtộiđểbàytiệclinhđình,ănuốnghảhê,cũnglàhànhđộngtráingượcvớitâmBi.Dùngbomđạnđểtiêudiệthằngtriệusanhlinhlàhìnhthứcxấuxanhấtcủasựtànbạomànhânloạicóthểlàm.Thếgianngàynaysốngtrongtìnhtrạngcămthù,sânhận,đãđemvậtsởhữuquýbáunhấtlàmạngsống,đặttrướcbànthờđểtếthầnbạolực.Muốncứuvãntìnhthế,toànthểnhânloạingàynaycầnphảithựchiệntâmBiđểtiêutrừnhữnghànhđộngđộcácvàtànbạo.

CũngnênnhậnđịnhrằngtâmBicủaPhậtGiáokhôngphảilànhữnggiọtnướcmắtnhỏsuônggọilàthươngxót.KẻthùgiántiếpcủatâmBilàâusầu,phiềnmuộn(domanassa).

TâmBibaotrùmnhữngchúngsanhđaukhổ.TâmBibaotrùmtấtcảchúngsanh,kểcảđaukhổvàanvui.

3.TâmHỷ(Mudita)

ĐứctánhcaothượngthứbatrongTứVôLượngTâmlàHỷ,vui(Mudita).

Mudita,Hỷ,khôngphảilàtrạngtháithỏathíchsuông,cũngkhôngphảicảmtìnhriêngđốivớingườinào.Hỷ(Mudita)làtâmvuithíchtrướchạnhphúccủangườikhác,trướcsựthànhcôngcủamộtchúngsanh.GanhtỵlàkẻthùtrựctiếpcủatâmHỷ.Hỷlàniềmvuilàmtiêutanlòngganhtỵ.

Ganhtỵcósứcpháhoạivôcùngnguyhiểm.Cónhiềungườilấylàmkhóchịubựctứckhithấyhoặcnghenóingườikhácthànhtựumỹmãnmộtcôngtrình.Thấyngườithấtbạithìvuimừng,màkhôngthểchịuđựngsựthành

côngcủakẻkhác,vàcốgắngpháhoạihoặcbópméosựthậtđểchêbai,thayvìvuilênđểtándươngthắnglợicủangười.

Đứngvềmộtphươngdiện,chínhngườicótâmHỷtrựctiếphưởngnhiềulợiíchdotâmấyđemlại,hơnlàngườikhác,vìtâmHỷkhôngchấpchứalòngganhtỵ.Vềmộtphươngdiệnkhác,ngườicótâmHỷkhôngbaogiờlàmtrởngạitiếnbộvàphárốitìnhtrạnganlạccủaai.

CũngnhưtâmTừ,tâmHỷđốivớithânbằngquyếnthuộcpháthiệnrấtdễdàngnhưngkhómàbộclộtrướcnhữngngườithùnghịch.Thậtvậy,conngườibìnhthườngkhôngbaogiờcóthểbiểulộsựhoanhỷvuimừngtrướccáivuicủangườithùnghịch.Lòngganhtỵlạicònthúcđẩyconngườilàmnhữngđiềuvôcùngđộcác.Socrates,mộtnhàhiềntriếtHyLạp,bịbắtbuộcphảiquyênsinhbằngthuốcđộc.ChúaChrist(KiTô)bịđóngđinhtrênthánhgiá.ThánhGandhi(CamĐịa)bịámsát.ĐứcPhậtbịlănđágâythươngtích.

Đólàbẩmtánhtộilỗicủathếgian,đangmiệtmàisayđắmtrongảomộng.

NếusosánhvớitâmTừvàtâmBi,tâmHỷlạicàngkhóthựchiện.MuốnpháttriểntâmHỷphảicóýchímạnhmẽvàphảitậnlựccốgắng.

NgườiphươngĐôngcóthànhthậtthỏathíchvớisựthịnhvượngcủangườiphươngTâykhông?NgườiphươngTâycóthànhthậtthỏathíchvớisựthịnhvượngcủangườiphươngĐôngkhông?Quốcgianầycóvuimừngthấymộtquốcgiakhácsungtúcanlạckhông?Chủngtộcnầycóhoanhỷghinhậnrằngmộtchủngtộckhácđangvươnmìnhtrưởngthànhtrongcảnhancưlạcnghiệpkhông?Mặcdầumụcđíchcủacáctôngiáolàtraugiồitinhthầnđạođức,giáophàinầycóvuimàthấyảnhhưởngtinhthầncủamộtgiáopháikhácbànhtrướngmạnhmẽkhông?

Tôngiáonầyganhtỵvớitôngiáokhác.Phầnbênnầyquảđịacầuganhtỵvớiphầnbênkia.Tổchứcnầyganhtỵvớitổchứckia.Hảngbuônnầyganhtỵvớihảngbuônkhác.Giađìnhnầyganhtỵvớigiađìnhkhác.Họctròganhtỵvớihọctrò,chíđếnanhchịemtrongmộtnhàcókhicũngganhtỵlẫnnhau.NgườiPhậttửnênthựchànhtâmHỷtrongđờisốngcánhâncũngnhưtrongcuộcsốngtậpthể,đểtạoanvuihạnhphúcvàvươnmìnhtiếnlêntrongnếpsốngthanhcaotrongsạch.

ĐặctánhcủatâmHỷlàhoanhỷvớingườithànhcông,ngườilộccaophúchậu(anumodana).VuicườikhôngphảilàđặctánhcủatâmHỷvàravẻhânhoan,giảlàmratuồngthỏathích,đượccoilàkẻthùgiántiếpcủatâmHỷ.

TâmHỷbaotrùmnhữngchúngsanhhữuphúc.TâmHỷlàphẩmhạnhthànhthậtchiavui,chungcùnghoanhỷvớilòngngợikhenvàloạitrừmọihìnhthứcbấtmãn(arati),trướcsựthànhcôngcủakẻkhác.

4.TâmXả(Upekkha)

Upekkha(Xả)làđứctánhthứtưtrongTứVôLượngTâm,khóthựchànhnhất,màcũngcầnthiếtnhấttrongbốnphẩmhạnhcaothượngnầy.

Phạnngữ"Upekkha"dohaicăn"upa"và"ikkha"hợpthành.Upalàđúngđắn,chânchánh,vôtư.Ikkhalàtrôngthấyđúngđắn,nhậnđịnhchânchánh,hoặcsuyluậnvôtư,tứckhôngluyếnáicũngkhôngghétbỏ,khôngưathíchcũngkhôngbấtmãn.Khôngthamcũngkhôngsân.

Upekkha(Xả)khôngcónghĩalàlạnhlùng,lãnhđạm,khôngmàngđếnthếsự,cũngkhôngphảilàcảmgiácvôký,khôngvuithíchkhôngphiềnmuộn.

Khinhrẽ,phỉbáng,nguyềnrủalàthườngtình.Hạngngườitrongsạchđạođứcthườngbịchỉtríchvàkhiểntrách.Giữacơngiôngtốcủatrườngđời,ngườitraugiồitâmXảcaothượngluônluôngiữtâmbìnhthản.

Đượcvàthua,thànhvàbại,catụngvàkhiểntrách,hạnhphúcvàđaukhổlànhữngviệcthườngxảyratrongđời,làmconngườichaođộng.Đượccatụngthìvuithích,bịkhiểntráchthìbuồnrầu.Đólàlẽthường.Nhưnggiữacuộcthăngtrầmcủathếsự,ĐứcPhậtdạyluônluônthảnnhiên,hànhtâmXảvữngchắcnhưtảngđátosừngsữnggiữatrời.

TúcSanhTruyện(Jataka)cólờikhuyên:

Tronghạnhphúc,trongđaukhổ,lúcthăng,lúctrầm,taphảigiữtâmnhưđất.Cũngnhưtrênđấttacóthểvấtbấtluậnvậtgì,dầuchua,dầungọt,dầusạch,dầudơ,đấtvẫnthảnnhiên,mộtmựctrơtrơ.Đấtkhônggiậncũngkhôngthương.

ChonhữngaicònluânchuyểntrongTamgiới(DụcGiới,SắcGiớivàVôSắcGiới),đờisốngcủaĐứcPhậtlàmộtgươngsángvềtâmXả.Chưatừngcómộtvịgiáochủhoặcmộtnhânvậtnàobịchỉtríchnghiêmkhắc,bịđảkích,sỉnhục,hoặcbịlăngmạnhiềunhưĐứcPhật.TuynhiênĐứcPhậtcũngđượctándương,tônkínhvàsùngbáinhất.

Ngàykia,trongkhiĐứcPhậtđitrìbìnhkhấtthực,cómộtđạosĩBàLaMônngạomạnkêuNgàilàcùngđinhvàđốixửhếtsứcvôlễ.ĐứcPhậtthảnnhiênchịuđựngvàônhòagiảithíchchođạosĩthếnàolàcùngđinhvàvìsaochẳngnênkhinhrẽhạngngườinầy .Vịđạosĩlấylàmkhâmphục.

MộtlầnkháccóngườithỉnhĐứcPhậtđếnnhàtraităng.KhiĐứcPhậtđến,chủnhàlạidùnglờivôlễ,đốixửvớiNgàimộtcáchthậmtệ.NhưngĐứcPhậtkhôngtứcgiận,ônhòahỏichủnhà:-Nếubiếtcókháchđếnnhàthìônglàmsao?

-Tôisẽchuẩnbị,dọnmộtbữacơmđểkhoảnđãikhách.

-Tốtlắm,ĐứcPhậtnói,nhưngrồinếukháchkhôngđếnthìsao?

2

-Thìtôisẽcùngvợvớiconchianhaubữacơm.

-Tốtlắm,nầyông,hômnayôngmờiNhưLaiđếnnhàđểđãiăn.ÔngđãdọnlênchoNhưLainhữnglờithôlỗcộccằn.NhưLaikhôngnhận.Vậyxinônghãygiữlấy.

Nhữnglờinóinầyđãlàmđổihẳntháiđộcủachủnhà.

"Khôngnêntrảthù.Khibịnguyềnrủa,mắngchửi,phảibiếtlàmcâmnhưcáimỏbể.ĐượcnhưvậytứcđãđứngtrướcngưỡngcửaNiếtBàn,mặcdầutrongthựctếchưađắcquảNiếtBàn."

ĐólànhữnglờivàngngọcmàĐứcPhậtkhuyênnênghinhớhằngngàytrongkiếpsốngvôthườngbiếnđổinầy.

Trongxứnọ,cólầncómộtmệnhphụphunhânxúigiụcmộtngườisayrượuđếnnhụcmạĐứcPhậtthậmtệđếnđổiĐạiĐứcAnandakhôngthểchịuđược,kínhbạchĐứcPhậtnênsangxứkhác.NhưngNgàikhôngđicũngkhônghềxúcđộng.

MộtngườiđànbàgiảcómangđểvuoanĐứcPhậtgiữacôngchúng.MộtthiếuphụkhácnữabịgiếtđểvucáoĐứcPhậtphạmtôisátnhân.MộtngườibàconvừalàđệtửcủaĐứcPhậtcũngmanhtâmlănđátừtrênđồicao,quyếtsáthạiNgài.ChíđếnhàngđệtửcủaNgàicũngcóngườichỉtríchNgàilàthiênvị,bấtcông.

Đàngkhác,baonhiêungườiđãtándươngcôngđứcvàcatụngĐứcPhật.BaonhiêuvuachúađãkínhcẩnkhấuđầulễbáidướichânNgài.

Nhưđất,ĐứcPhậtnhậnlãnhtấtcảvớitâmXảhoàntoàn.

"Vữngnhưvoi,mạnhnhưhổ,takhôngnênrunsợtrướctiếngđộng.Miệnglằnlưỡimốikhônglàmchotaxúcđộng.Nhưgióthổingangmànlướimàkhôngbịvướngtronglưới,tuysốnggiữachợngười,takhôngnênsaymêluyếnáinhữnglạcthúhuyềnảovàvôthườngcủakiếpnhânsinh.Nhưhoasen,từbùnnhơnướcđục,vượtlênbaonhiêuquyếnrũcủathếgian,taphảisốngtrongsạch,luônluôntinhkhiết,anlạcvàthanhbình."

NgườithùtrựctiếpcủatâmXảlàluyếnái(raga)vàkẻthùgiántiếpcủatâmXảlàsựlãnhđạm,tháiđộlạnhlùng,xâylưngvớithếsự.

Upekkha(tâmXả)lánhxathamáivàbấtmãn.Tháiđộvôtư,thảnnhiên,antỉnhlàđặctánhchánhyếucủatâmXả.NgườicótâmXảkhôngbịlạcthútrầngianquyếnrũ,khôngthíchthúsaymêtronghạnhphúc,cũngkhôngbịnhữnggìnghịchýlàmbựctứcbuồnphiền,bấtmãntrongkhổđau.NgườicótâmXảkhôngthấysựkhácbiệtgiữangườitộilỗivàbậcthánhnhân,vàđốixửđồngđềuvớitấtcả.

TâmTừbaotrùmtấtcảchúngsanh;tâmBinhữngchúngsanhđaukhổ;tâmHỷ,nhữngchúngsanhhạnhphúc;tâmXảphủkhắpnhữnggìtốtđẹpvànhữnggìxấuxa,nhữngđiềukhảáivànhữngđiềukhảố,nhữngthíchthúvànhữngnghịchlòng.

Nhữngaicónguyệnvọngtrởthànhbậcthánhnhântrongchínhkiếpsốngnầy,cóthểhằngngàytraugiồivàpháttriểnbốnđứchạnhcaothượngtrên,vốntiềmtàngngủngầmbêntrongmọingười.

Nhữngaicónguyệnvọngtrởnêntoànthiệnvàbimẫngiacôngtạoanlànhchotấtcả,trongkhoảngthờigiancòntriềnmiênsanhtửtheovòngluânhồi,cóthểkiêntrìcốgắng,pháttriểnmườibaphápBaLaMật(Parami),vàcuối

cùng,thànhtựuĐạovàQuảChánhĐẳngChánhGiác(SammaSambuddha),ChánhBiếnTri.

NhữngaicónguyệnvọngtậndiệtmọikhátvọngcủamìnhvàchấmdứtđaukhổbằngcáchchứngngộNiếtBànnhâncơhộisớmnhất,cóthểchuyêncầnnoitheoConĐườngDuyNhất-BátChánhĐạo-màđếnnayvẫncònđượcgiữnguyênvẹntánhcáchtinhtúynguyênthủy.

ĐứcPhậtdạy:

"NầychưTỳKhưu,thìdụnhưtoànthểvùngđấtmênhmôngnầytrởthànhnước,vàngườikiabỏxuốngnướcmộtcáiáchxebò,trênáchcómộtlỗ.Rồicómộtcơngióthổi,đẩytrôicáiáchtừĐôngsangTây,mộtcơngiókhácthổicáiáchtừTâysangĐông,rồimộtcơngiónữađẩycáiáchtừBắcxuốngNam,vàmộtcơngiókháctừNamlênBắc.Vàcứnhưthế,cáiáchtriềnmiêntrôidạttrênmặtnước.Trongkhiấycómộtconrùamù,mỗinămnổilênmặtnướcmộtlần.Nhưvậy,cóthểnàoconrùamù,saumộttrămnăm,trồilênmặtnướcvàthọcđầungayvàocáilỗduynhấtcủacáiáchđượckhông?

-BạchHóaĐứcThếTôn,quảthậtconrùamùkhólàmnhưvậy.

-NầychưTỳKhưu,cùngmộtthếấy,đượcsanhvàocảnhngườicũngkhóvậy.Cùngthếấy,khicómộtđấngNhưLaithịhiệntrênthếgian.Cùngthếấy,GiáoPháp(Dhamma)vàGiớiLuật(Vinaya)màmộtđấngNhưLaituyênbố,đượctruyềnbátrongthếgianquảthậtvôcùnghyhữu.

Nhưngnay,nầychưTỳKhưu,quảthậtvậy,trạngtháilàmngườiđãđượcthànhđạt,mộtđấngNhưLaiđãthịhiệntrênthếgian,GiáoPhápvàGiớiLuậtmàĐứcNhưLaituyếnbốđãđượctruyềnbátrongthếgian.

Vậy,nầychưTỳKhưu,cácconphảikiêntrìtinhtấnđểchứngngộ:Đâylàđaukhổ,đâylànguyênnhânsanhđaukhổ,đâylàsựchấmdứtđaukhổ,đâylàconđườngdẫnđếnsựchấmdứtđaukhổ."3

Chúthích:

.XemChương42↩

.XemPhụBản3.↩

.KindredSayings,trang334.↩

1

2

3

TámPhápThếGian

(Atthalokadhamma)

Thếgianchênhlệchnầyquảkhônghoàntoàntươiđẹpnhưcánhhoahồng.Nócũngkhôngtuyệtđốigaigócnhưcâyhồng.Hoahồngdịudàng,đẹpđẽ,vàmùithơmngàongạt.Nhưngcáicâysanhranóthìmìnhđấygaigóc.Hoalàhoa.Gailàgai.Cáigìthuộcvềhoalàcủahoa.Cáigìthuộcvềgailàcủagai.Khôngvìhoamàtalaomìnhvàogai,cũngkhôngvìgaimàxalánhhẳnhoahồng.

Vớingườilạcquan,thếgiannầytuyệtđốinhưcánhhoahồng.Ngườibiquantráilại,thấynóđấygaichướng.Nhưngđốivốingườithựctiễn,thếgiankhôngtuyệtđốitươiđẹp,cũngkhônghoàntoànxấuxa.

Ngườihiểubiếtsẽkhôngsaymêsắcđẹpcủahoahồngnhưngnhậnđịnhđúngnólàthếnào.Thấutriệtbảnchấtcủagaingườiấythấyđúngthựctướngcủanóvàsẽhànhđộngthậntrọngđểkhỏibịgaiquàohayđâm,chích.

Giốngnhưquảlắccủađồnghồ,đánhquatráirồisangphải,phảirồitrởlạitrái,luônluônnhưvậy,cóbốnphướclànhvàbốnđiềubấthạnhtrongđờisốngmàtấtcảmọingười,aiaicũngphảiđươngđầu,khôngaitránhkhỏi.Đólà:

được(labha)vàthua(alabha),danhthơm(yasa)vàtiếngxấu(ayasa),catụng(pasamsa)vàkhiểntrách(ninda),hạnhphúc(sukha)vàđaukhổ(dukkha).

DanhtừPaligọilà"Atthalokadhamma",TámPhápThếGian .

1.ĐượcvàThua(LabhavàAlabha)

1

Thếthườngcácnhàdoanhthươngphảigặpcảhaiđiều:đượcvàthua,haynóicáchkhác,lợilộcvàlỗlã.Dĩnhiên,khiđượclợithìngườitathỏathích,vuimừng.Điềunầytựnókhôngcógìsailầm.Nhữngmốilợitươngtợ,dầuchánhđánghaykhông,đềuđemlạiniềmvuimàngườiđờiaicũngướcmong,aicũngtìmkiếm.Nếukhôngcónhữnggiờphútvuivẽ,dầulàphùdutạmbợ,đờiquảthậtkhôngđángsống.Trongthếgiantranhchấpvàbấpbênhnầy,conngườiđượcrấtítcơhộithọhưởngmộtvàihạnhphúclàmphấnkhởitinhthần.Nhữnglạcthútươngtợ,dầuvẫnlàvậtchất,chắcchắnsẽgiúptathêmsứckhỏevàtuổithọ.

Nhưngđếnkhilỗlãthìphiềnnãobắtđầukhởiphát.Tacóthểdễdàngmĩmcườikhilợilộc,nhưnglúcthuathiệtthìkhông.Nhiềutrườnghợplỗlãquantrọnglàmchongườitaloạntrí,lắmkhiđưađếncảnhquyênsinhmạngsống,nếukhôngcònchịuđựngđượcnữa.Chínhtrongnhữnghoàncảnhtươngtợ,taphảibiểudươngtinhthầndũngcảmvàgiữtâmbìnhthản,khôngđểquáchaođộng.Tronglúcvậtlộnvớiđờisống,tấtcảmọingườiđềugặpphảinhữnglúcthăng,lúctrầm,vàchúngtaphảisẵnsàngchịuđựng,sẵnsàngđốiphó,nhấtlàtrongnghịchcảnh.Nổithấtvọngsẽđượcgiảmthiểu.

Mấtmộtvậtgìtấtnhiêntacảmthấybuồn.Nhưngchínhcáibuồnkhônggiúptatìmlạiđượcvậtđãmất.Taphảinghĩrằngaiđócóthểhưởngvậtkia,mặcdầuhọhưởngmộtcáchbấtchánh.Ướcmongngườiấyđượcvuivẻ,anlànhvàhạnhphúc!

Hoặcgiảtacóthểtựanủi:"Đâychỉlàmộtmấtmátnhỏnhen,khôngquantrọng."Haytacóthểchấpnhậnmộttriếtlýcaothượng:"Khôngcógìlà'Ta',khôngcócáigìlà'CủaTa'".Trongnhữngtrườnghợptươngtợ,phảigiữtâmbìnhthản.

VàothờiĐứcPhậtcòntạithế,cómộtthiếuphụđếnchùatraităngĐứcSariputta(XáLợiPhật)vànhiềuvịtỳkhưukhác.TrongkhichuẩnbịdângvậtthựcđếncácNgàithìđượctinchồngvàtấtcảcácconbịngườitaphụckích,giếtchếtlúcđangđihòagiảimộtcuộctranhchấp.Bàkhôngtỏvẽbuồn.Thảnnhiên,bàlặnglẽcấtgiữthơvàotúirồitiếptụcđểbátchưTăngnhưkhôngcógìxảyra.LúcấymộtngườitỳnữbưnghũmậtvàsữađểdângchưTăngrủitrậtchânté,làmbểcáihũ.

Nghĩrằngcólẽbàthíchủsẽtiếccáihũvàthứcănđựngtrongđó,ĐứcSariputta(XáLợiPhật)anủirằngcácvậtnhưcáihũ,đãmangtínhchất"bể"theoliềnvớinó,ắtphảibểmộtngàynào.Bàtínnữtrítuệđiềmtĩnhtrảlời:"KínhbạchĐạiĐức,đóchỉlàmộtmấtmátbìnhthường.Convừanhậnđượctinchồngvàcácconcủaconbịkẻsátnhângiếtchết.Conbỏthơvàotúivàvẫngiữtâmbìnhthản,khôngbấnloạn.Vàmặcdầuđượctindữ,convẫntiếptụcđểbátNgàivàchưTăng."

Đứcquảcảmquýbáucủangườithiếuphụquảthậtđángcangợivàđánglàmgươngchongườikhác.

Lầnkia,ĐứcPhậtđitrìbìnhtrongmộtlàngnọ.DosựphárốicủaMaVương,hômấyĐứcPhậtkhôngđượcaiđểbátvàkhôngcógìđểđộngọ.ĐếnkhiMaVươngsốngsượnghỏiNgàicónghebụngđóikhông,ĐứcPhậtgiảithíchtháiđộtinhthầncủangườiđãvượtkhỏimọitrởngạivàđáp:"Hạnhphúcthay,NhưLaisốngkhôngbịchướngngại.Dưỡngnuôiphỉlạc,NhưLailúcnàocũngnhưcácvịtrờiởcảnhQuanÂmThiên."

Lầnkhác,ĐứcPhậtvàcácmônđệancưkiếthạtronglàngnọ,theolờicungthỉnhcủamộtBàLaMôn.NhưngvịnầyhoàntoànlãngquênbổnphậnlàphảichămlocácNgài.Suốttrọnthờigianbathánghạ,ĐứcPhậtvàchư

Tăngbìnhthảndùngnhữngthứcăncủangựamàmộtngườiláingựađãdângđến,mặcdầuĐứcMoggallana(MụcKiềnLiên)tìnhnguyệndùngthầnthôngđểtìmvậtthựckhác.ĐứcPhậtkhôngmộtlờithanvanhayphảnđối.

BàVisakha,vịnữthíchủquantrọngtrongthờiĐứcPhật,thườngđếnchùachămlomọinhucầucủaĐứcPhậtvàchưTăng.Mộthôm,bàđắpmộtcáiáochoàngrấtquýgiáđểđichùa.Khiđếncổngchùabàcởiáochoàngrađưachongườitỳnữcầmgiữ.Lúcravề,côtỳnữvôýbỏquênlại.ĐứcAnanda(ANanĐa)thấy,đemcấtlạimộtnơi,chờbàVisakhađếnsẽtraolại.Vềđếnnhàsựcnhớ,bàbảongườitỳnữquaytrởlạitìm.Nhưngnếucóvịtỳkhưunàođãđụngđếnthìkhôngnênlấyvề.Côtỳnữđếnchùahỏithăm,biếtrằngĐạiĐứcAnandađãcấtgiữcáiáochoàngnêntrởvềbáotinchochủ.BàVisakhaliềnđếnhầuPhậtvàtỏýmuốnlàmviệcthiệnvớisốtiềnbáncáiáochoàngquýbáuấy.ĐứcPhậtkhuyênbànênkiếntạomộtngôitịnhxáđểchưTăngcónơicưtrú.Vìkhôngaicóđủtiềnmuacáiáochoàngquýgiánhưthếnênchínhbàmualại,vàdùngsốtiềnấyxâydựngmộtngôitịnhxáđẹpđẽ,dângđếnchưTăng.Saukhidângxongngôichùabàngỏlờitriânngườitỳnữnhưsau:"Nếuconkhônglỡbỏquêncáiáochoàng,ắttakhôngcócơhộitạonêncôngđứcnầy.Vậy,taxinchiaphầnphướcnầyđếncon."

Thayvìbuồnrầuhayphiềnmuộnvìtạmthờimấtmộtvậtquýgiá,vàlarầyngườitỳnữvôý,bàcảmơnngườiấyđãgiúpbàcócơhộitạophước.

TháiđộgươngmẩucủabàthiệntríthứcVisakhađánglàmộtbàihọcchonhữngkẻdễnónggiậnvìlỗilầmcủangườigiúpviệcthếcô.

Taphảidũngcảmchịuđựngnhữnglỗlã,thuathiệt.Phảiđươngđầuvớinó,vànhưcâu"họavôđơnchí"diễntả,nóđếnmộtcáchđộtngột,từngđoàn,từngđámđông,chớkhôngđơnđộc.Taphảiđiềmtĩnhđốiphó,vớitâmXảhoàntoàn,tanghĩrằngđâylàcơhộivàngngọcđểthựchànhđứctánhcaothượngnầy.

2.DanhThơmvàTiếngXấu(YasavàAyasa)

DanhThơm(Yasa)vàTiếngXấu(Ayasa)làmộtcặpthăngtrầmkhácmàtaphảiđốiphóhằngngày.Danhthơmchúngtahoanhỷđónmừng.Tiếngxấuthìchúngtakhôngthích.Danhthơmlàmphấnchấntinhthần.Tiếngxấulàmchotaphiềnmuộn,khổđau.

Chúngtathíchđượctrứdanh.Chúngtamongmuốnthấytêntuổivàhìnhảnhmìnhtrênbáo.Chúngtarấtthỏathíchthấynhữnghoạtđộngcủamình,dầukhôngđángkể,đượctườngthuậtvàđượcnhiềungườinhắcnhở,nhiềungườibiếtđến.Lắmkhitacũngcốgắng,mộtcáchbấtchánh,làmchongườitachúýđếnmình.

Đểthấyhìnhảnhmìnhtrênbáochí,vàingườisẵnsàngtrảmộtsốtiềntotát.Đểđượcdanhdự,vàingườisẵnsàngđónggópquantrọng,hayhốilộnhómngườiquyềnthế.Đểtựquảngcáo,vàingườibiểudươngtâmtrongsạchbốthícủamìnhbằngcáchtraităngcảtrămvịtỳkhưu,hayhơnnữa.Nhưngcóthểnhữngngườitrênsẽhoàntoànthảnnhiêntrướcnổithốngkhổcủangườinghèonànđóiráchsốngngaybêncạnhmình.Tacóthểrầylavàhànhphạtmộttêntrộmquáđóikhát,vàovườnăncắpmộttráidừađểlàmdịubớtcơnđói,nhưngtasẽkhôngngầnngạichoracảthiêndừađểđổilạichútdanhthơm.

Đólàkhuyếtđiểmcủaconngười.Chíđếnkhilàmđiềuthiện,phầnđôngchúngtacũnglàmvớiẩnývụlợi.Nhữngngườihoàntoànvịtharõthậthiếmhoitrênthếgiannầy.Vìlẽấy,ngườinàođãlàmmộtviệcthiện-dầuđộngcơthúcđẩyđếnhànhđộngkhôngmấyđángđượccangợi-cũngđượctándươngvìđãlàmđiềuthiệnấy.Phầnđôngngườithếgianchúngtaluônluôncòngiấumộtcáigìtrongtayáo.Ailàngườitrămphầntrămtốt?Baonhiêungườihoàntoàntrongsạch,từđộngcơđếnhànhđộng?Baonhiêungườituyệtđốivịtha?

Chúngtakhôngcầnchạytheodanhthơmtiếngtốt.Nếutaxứngđáng,ắtnósẽđếnmàtakhôngcầntìm.Khihoađượmmậtđầyđủthìong,bướmsẽđến.Hoakhôngcầnmờionghaymờibướm.

Đúngthậtvậy,chúngtacảmnghetựnhiênhoanhỷ,vôcùnghạnhphúc,khithanhdanhcủachúngtabayxa,lanrộng.Tuynhiên,phảinhậnđịnhrằngtiếngtốt,danhvọng,vinhquang,chỉtheotađếnnắmmồ,rồitanbiếnramây,rakhói.Nóchỉlànhữngngôntừ,mặcdầulàkimngôn,làmỹtừ,làmêmdịutaita.

Còntiếngxấuthìsao?

Chúngtakhôngthíchnghe,haynghĩđến.Chắcchắnlàkhinhữnglờinóixấulọtvàotai,nósẽlàmchotâmtabànghoàng,khóchịu.Nỗikhổtâmcàngxâuđậmhơnnếunhữnglờigọilàtườngthuậthaybáocáoấytỏrabấtcônghayhoàntoànsailạc.

Thôngthườngphảimấtcảnămtrường,hayhơnnữa,đểkiếntạomộtngôinhànguyngavĩđại.Nhưngchỉtrongnháymắtkhígiớitốitânhiệnđạicóthểtànphá,tiêuhủydễdàng.Lắmkhiphảimấtnhiềunămhaycảkiếpsốngđểgâydựngthanhdanh.Baonhiêucôngtrìnhlaokhổấycóthểtànrụitrongkhoảnhkhắc.Khôngaicóthểtránhkhỏicâunóitaihạibắtđầubằngtiếng"nhưng".Thậtvậy,ôngấyrấttốt,ôngấyđãlàmviệcnầy,điềukia.Nhưng...Phầnđầutốtđẹpcủacâunóiấyđãbịcái"nhưng"đẩyvàođêmtốicủalãngquên.

BạncóthểsốngđờiđạođứctrongsạchnhưmộtvịPhật,nhưngbạnkhôngthểtránhnhữnglờichỉtrích,tấncôngvànguyềnrủa.

ĐứcPhậtlàvịgiáochủtrứdanhnhấtthờibấygiờmàcũnglàngườibịnguyềnrủavàsỉvảnhiềunhấtthờibấygiờ.

Cácbậcvĩnhânthườngkhôngđượcbiếtđến,haycóđượcbiếtchăngnữa,cũngmộtcáchsailạc.

VàothờiĐứcPhật,cómộtthiếuphụthườngluitớiTịnhXálúcbanđêm.Nhữngngườiởđạokháctruyềnraotiếngđồn,vuoanĐứcPhậtvàcácvịđệtửNgàiđãsáthạithiếuphụấyvàchônvùidướimộtđốnghoatàn,trongvòngTịnhXá.

KhiĐứcPhậtđãhoànthànhviênmãnsứmạnglịchsửcủaNgàivàcórấtnhiềungườixinđếnxuấtgia,cácvịđạosĩđốinghịchphỉbángrằngtạivìĐứcPhậtmàmẹphảilìacon,vợlìachồng.ChínhNgàiđãtrởngạimọitiếnbộcủađấtnước.

Chínhngườiemhọ,vàcũnglàmônđệcủaĐứcPhật,nhiềulầnâmmưulàmsụpđổphẩmhạnhcaoquýcủaNgài,nhưngthấtbại.ÔnglạisanhtâmmưusátĐứcThếTônbằngcáchtừtrêncaolănđávàomìnhNgài.ĐãlàmộtvịPhật,Ngàikhôngthểbịsáthại.

NếuđólàsốphầnbấthạnhcủamộtngườivôtộivàtrongsạchnhưĐứcPhật,hạngngườitầmthườngcònphảichịunhưthếnàonữa?

Lúctrèonúi,tacànglêncao,ngườiđứngdướiđồngbằngcàngđểýđếntavàcàngthấytanhỏhơn.Vàhọchỉthấyphíasaulưng,khôngthấyphíatrước.Thếgianthổilôngtìmvếtnầychỉmuốntrưngbàykhuyếtđiểmvàlỗilầmcủangười.Baonhiêuđứchạnhthìgiấunhẹm.Cáixâyquạtlúaquạtđibụibặmvànhữnghộtlúahưlép,nhưnggiữlạicáchộttốt,nođầy.Cáirâythìtráilại,giữphầnxácthôsơmàlượtđinướctráicâyngonngọt.Ngườicótraugiồitríthứcgiữchomìnhphầntinhtế,vàbỏđinhữnggìthôsơ.Hạngvôhọcgiữcáithôsơvàvứtbỏđiphầntinhvitếnhị.

Mỗikhibịhiểulầmvàngườitavôtìnhhaycốý,truyềnraomộtcáchbấtcông,tanênsángsuốtsuytư,haynóinhưEpictetusđãkhuyên:"Mayquá,ngườitakhôngquenmìnhnhiều.Họchỉbiếtmìnhsơsàinênchỉnóixấumìnhcóbấynhiêu.Nếungườitabiếtmìnhnhiềuhơn,chắcmìnhcònbịchỉtríchnhiềuhơnnữa."

Khôngnênphungphíthờigiờvôíchđểsửasainhữnglờiđồnđãisailạcnếuhoàncảnhkhôngbắtbuộctaphảilàmsángtỏvấnđề.Kẻthùnghịchsẽlấylàmthỏathíchmàmàtabựcbộivìlờinóicủahọ.Đóchínhlàđiềumàhọmongmuốn.Nếutathảnnhiên,lờivuoansẽtanbiếnvàoquênlãng.

Đểthấylỗilầmcủangườikhác,taphảilàmnhưngườimù.Đểnghelờichỉtríchngườikhác,taphảilàmnhưđiếc.Đểnóixấungườikhác,taphảilàmnhưngườicâm.

Khôngthểchấmdứtnhữnglờibuộctội,Nhữngtườngthuậthaynhữnglờiđồnđãisailầm.Thếgianđầychônggaivàđánhọn.Takhôngthểdẹpsạchgaivàđá.Nhưngnếuphảiđitrênđóbấtkểnhữngtrởngạithì,thayvìdờiđávàgai-chuyệnmàtakhôngthểlàm-tốthơnnênmanggiầyvàthậntrọngđitừngbước.Chúngtasẽđượcantoàn.

GiáoPhápdạy:

Hãynhưsưtử,khôngrunsợtrướctiếngđộng.Hãynhưngluồnggió,khôngdínhmắctrongmànlưới.Hãynhưhoasen,từbùnnhơnướcđụcmọclênNhưngkhôngbịnướcđụcvàbùnnhơlàmônhiễm.Hãyvữngbước,đơnđộcmộtmình,nhưcontêgiác.

Làchúasơnlâm,sưtửkhôngsợhãi,runrẩy,haygiựtmìnhkhinghetiếnggầmthétcủacácloàithúkhác.Trênthếgiannầychúngtacónghethuậtlạinhữngcâuchuyệntráitai,bấtlợi,nhữnglờibuộctộigiảmạo,nhữngtiếng

vuoanphỉbángđêhèn,vìmiệnglằnlưỡimốikhôngthiếuchi.Nhưsưtử,khôngcầnđểýđến.NhưmộtloạikhígiớicủangườiÚc(boomerang),khiđượctungra,nóbaytớiđánhvàomụctiêurồitrởvềtaychủ,cùngthếấy,nhữnglờirêuraoxấuxađêtiệnấysẽchấmdứtnơimànóbắtđầu.

Mặcchóchósủa,đoànlữhànhcứtiếnbước.

Chúngtađangsốngtrongbùnnhơnướcđục.Nhiềuđóahoasenđãtừđóvượtlên,tôđiểmsơnhà,màkhôngbịnướcđụcvàbùnnhơlàmhoenố.Chúngtaphảicốgắngsốngnhưhoasen,mộtcuộcđờitrongsạchvàcaoquý,khôngmàngđểýđếnbùnnhơmàngườikháccóthểnémvàochúngta.

Phảisẵnsàngđónnhậnbùndơmàngườikháccóthểnémvàomình,thayvìmongđợinhữngđóahoahồngmàngườitacóthểtặng.Tasẽkhôngthấtvọng.

Mặcdầukhó,chúngtaphảicốgắngtraugiồihạnhtừkhước,buôngmình,khôngluyếnái.

Chúngtađếnđâymộtmình,mộtthân.Mộtthânmộtmình,chúngtasẽrađi.Trongthếgiannầy,khôngluyếnáilàhạnhphúc.

Khôngcầnđểýđếnnọcđộccủanhưnglưỡimốimiệnglằn.Đơnđộcmộtmình,chúngtahayrađiđóđây,tậnlựcphụcvụvàtạoanlànhchokẻkhác.

Âucũnglạ!Rằngcácbậcvĩnhânthườngbịvuoan,phỉbáng,đầuđộc,treolênthánhgiá,haybịbắnchết.

ÔngSocratesvĩđạibịđầuđộc.ĐứcJesusChrist(ChúaKyTô)caoquýbịtreotrêncâythánhgiá.ĐứcMahatmaGandhibấtbạođộngbịbắnchết.

Vậyphảichăngtốtquácũngnguyhiểm?Đúng,khicònsốngcácvịấybịchịtríchhayvuoan,bởivìkhôngchạytheothanhdanh.Ngườitacóthểbiếtđượcviệclàmcủamìnhkhông,cácNgàikhôngquantâmđến.CácNgàilàm

việc,phụcvụ,nhưngkhôngmàngđếnviệcthọhưởng.

3.CaTụngvàKhiễnTrách(PasamsavàNinda)

Đượccatụngvàbịkhiểntráchlàhaihoàncảnhthăngtrầmkháchằngảnhhưởngđếnnhânloại.Lẽdĩnhiên,khiđượccatụngthìtanởmặtnởmày,hânhoanthỏathích.Lúcbịkhiểntráchthìtinhthầnsuysụp,ủdộtbuồnrầu.

GiữanhữnglờicatụnghaykhiểntráchĐứcPhậtdạy,bậcthiệntríkhôngthỏathíchcũngkhôngủdộtưuphiền,màtựahồnhưtảngđávữngchắc,khônglaychuyểndướicơnbãotápphongbacủađờisống.

Nếuchúngtaxứngđáng,nhữnglờikhentặngquảthậtêmtai.Nhưngnếutakhôngxứngđáng,nhưtrườnghợpcóngườinịnhbợ,thìnhữnglờiấydùêmtai,cũngsẽlàmchotathấtvọng,vàlàmộttaihại.Dầusao,đócũngchỉlànhữngtiếngđộng,nhữngâmthanh,khôngđemlạihậuquảnàonếukhônglọtvàotai.

Đứngvềphươngdiệnthếgian,lờicatụngcóthểđirấtxa.Mộttiếngkhentặngnhẹnhàng,đúnglúc,cóthểgiúptadễdàngthâuđạtđiềumongmuốn.Mộtcâugiớithiệuxứngđángđủlàmchotoànthểcửtọachămchúlắngnghediễngiả.Nếudiễngiảcólờikhentặngcửtọa,ắtsẽđượcchúý.Tráilại,nếudiễngiảbắtđầubằngnhữnglờikhiểntráchhaychỉtrích,tháiđộđápứngcủangườingheắtkhôngđượcthuậnlợi.

Ngườiđãthuầnthụckhôngtincànnhữnglờinịnhbợ,cũngkhôngmuốnđượcnịnhbợ.Khikhentặngaixứngđáng,ngườigiàdặnthuầnthànhthậtlòngkhentặngmàkhôngẩnýganhtỵ.Khikhiểntrách,cácNgàikhiểntráchmàkhôngẩnýkhinhkhi.CácNgàichỉkhiểntráchvìlòngbimẫn,muốncảithiệnngườilầmđườnglạcnẻo.

Nhữngbậcvĩnhânđượctấtcảngườilớnkẻnhỏkhentặngnhưngthảnnhiên,khônghềchaođộng.

NhiềungườithâncậnvớiĐứcPhậtthườngcatụngphẩmhạnhNgài,mỗingườimộtcách.Upali,mộtnhàtriệuphúmớiquyyvớiĐứcPhật,kểrahằngtrămđứctánhcủaNgài.ChínhồngdanhcủaĐứcThếTônthờibấygiờngườitathườngnhắcnhở,chíđếnnayhàngtínđồPhậtGiáovẫncònđọclênnhưkinhnhậttụng.Vàmỗilầntụngđếncácphẩmhạnhcaoquýấy,chúngtanhìnlênphotượngtrầmngâmtựtạivớitấmlòngkỉnhmộtônsùng.ChínhồngdanhấycònlàđềmụchànhthiềnchongườicótâmđạonhiệtthànhvàvẫncònlànguồngợicảmquantrọngchonhữngaitựxemmìnhlàPhậtTử.

Cònkhiểntráchthìsao?

ĐứcPhậtdạy:"Ngườinóinhiềubịkhiểntrách.Ngườinóiítbịkhiểntrách.Ngườilặngthinhcũngbịkhiểntrách."

Hìnhnhưkhiểntráchlàphầndisảnchungcủanhânloại.

"Ngườithếgianphầnđôngsốngkhôngkỷluật"ĐứcPhậtghinhậnnhưvậy,vàdạytiếp:"Nhưvoichiếnởtrậnđịa,hứnglãnhlằntênmũiđạntừmọihướngdồndậpbắnđến,cùngthếấy,NhưLaihứngchịumọinguyềnrủacủathếgian."

Kẻsimêlầmlạcchỉvìcáixấu,cáihưcủangườikhácmàkhôngnhìncáiđẹpcủaai.

NgoạitrừĐứcPhật,khôngaitrămphầntrămtốt.Cũngkhôngaixấutrămphầntrăm.Giữachúngta,bêntrongconngườitốtnhấtcũngcóphầnhưhỏng.Trongconngườixấunhấtcũngcóđiểmtốtđẹp.

Ngườibiếtlàmcâmnhưcáimõbểkhibịtấncông,nguyềnrủa,chửimắng,ngườiấy-ĐứcPhậtdạy-đãđứngtrướcNiếtBàn,mặcdầuchưachứngngộNiếtBàn.

Tacóthểphụcvụnhânloạivớitấmlòngcaocảnhất,nhưngngườithếgianthườnghiểulầmvàgánchotanhữngmụctiêu,nhữnglýtưởngmàchúngtakhôngbaogiờmơđến.

Tacóthểtậnlựcphụcvụvàgiúpđỡmộtngườibạntrongcơnguyngập.Lắmkhimuốnđượcviệc,taphảivaynợhaybáncảđồđạt,nhàcửa.Nhưngvềsau,thếgianmêlầmnàyhưhỏngđếnnổingườiphụcvụkiatrởlạiphủnhậnlòngtốtcủata,phiềntrách,nóixấu,bôibẩnvàsẽthỏathíchthấytasuysụp.

TrongTúcSanhTruyệncótíchtruyệnmộtnhạcsĩtênGuttila,hếtlòngtruyềndạycácđệtửvàkhôngbaogiờdấugiếmđiềugì.Tuynhiên,cómộtngườihọctròvôơnbạcnghĩanọcốtìnhlàmđủmọicáchđểtranhgiànhảnhhưởngvớithầy.Vềsaungườiđệtửnàythấtbại.

Devadatta(ĐềBàĐạtMa),đệtử,vừalàemhọcủaĐứcPhật,đãcóthầnthông,khôngnhữngcốgắnglàmmấtthanhdanhcủaĐứcThếTônmàcònmưutoansáthạiNgàibằngcáchlănđátừđỉnhnúicaoxuống,trongkhiNgàingồihànhthiềndướichânnúi.

MộtlầnnọcóngườiBàLaMôncungthỉnhĐứcPhậtvềnhàtraităng.Theolờithỉnhcầu,ĐứcPhậtđến.Nhưngthayvìtiếpđónphảilẽ,ngườiBàLaMôntuôngramộtloạtnhữnglờilẽthôkịchvànhơbẩnvôcùng.ĐứcPhậtlễđộhỏithăm:

-NàyôngBàLaMôn,cókhinàokháchđếnnhàôngkhông?

-Có,ôngBàLaMôntrảlời.

-Khibiếtkháchđếnnhàônglàmgì?

-Tôisẽdọnmộtbữacơmthịnhsoạnđểđãikhách.

-Nhưngnếukháchbậnviệckhôngđếnthìsao?

-Thìgiađìnhchúngtôisẽchianhaubữacơm.

-Tốtlắm,nàyôngBàLaMôn,hômnayôngmờiNhưLaiđếnnhàđểtraităngvàôngđãkhoảnđãiNhưLaibằngnhữnglờinguyềnrủachửimắngthậmtệ.NhưLaikhôngnhận.Vậyxinôngvuilònglấytrởlại.

ĐứcPhậtkhônggiận,khôngtrảthù,nhưngNgàilễđộtraotrảlạingườiBàLaMônnhữnggìngườinàyđãkhoảnđãiNgài.

"Khôngnêntrảthù,khôngnênbáooán",ĐứcPhậtkhuyêndạynhưvậy.Hậnthùsẽđốidiệnvớihậnthù.Báooán,trảthùsẽkhôngbaogiờđưađếnhòabìnhvàantĩnh.Sứcmạnhchắcchắnphảiđươngđầuvớisứcmạnh.Bomđạnsẽgặpbomđạn."Sânhậnsẽkhôngbaogiờdậptắtsânhận.ChỉcótâmTừmớidiệtlòngsân."ĐólàgiáotừcủaĐứcBổnSư.

KhôngcóvịgiáochủnàođượccatụngvàtônsùngnhưĐứcPhật.Tuynhiên,Ngàicũnglàvịgiáochủbịchỉtrích,bịkhiểntráchvàbịsỉvảnhiềunhất.Đólàsốphậncủacácbậcvĩnhân.

TrướcgiữađámđôngmộtthiếuphụtênCincàgiảlàmngườicómang,vuoanĐứcPhật.Vớigươngmặttừbi,Ngàinhẫnnạichịuđựngnhữnglờinguyềnrủa,vàđứchạnhtrongsạchcủaNgàiđượcchứngminhtỏrõ.

ĐứcPhậtcũngbịvucáovàđãsáthạimộtthiếuphụvớisựđồnglõacủacácvịđệtử.

LầnkianhữngngườikhácđạochỉtríchNgàivàcácmônđệvớilờilẽnặngnềđếnđộĐạiĐứcAnanđaxinNgàirờikhỏinơiđóđểquamộtlàngkhác.

-NàyAnanđa,nếunhữngngườiởlàngkiacũngchửimắngchúngtanữathìphảilàmsao?

-KínhBạchĐứcThếTôn,chúngtasẽsangmộtlàngkhácnữa.

-Nàyananda,nếulàmnhưthếtoànthểlãnhthổcủaxứẤnĐộsẽkhôngcóđủchổchochúngta.Hãynhẫnnại.Nhữnglờinguyềnrủatựnhiênsẽchấmdứt.

MộtbàthứphicủaôngvuanọtênMagandiya,cónuôimốihậnthùvớiĐứcPhậtbỡiNgàitỏrakhôngtôntrọngsắcđẹpmỹmiềucủabàphi,vìkhôngbiết,chabàmuốngãbàlàmvợĐứcPhật.Khiđingangquaquốcgiabàđangở,MagandiyathuênhữngngườisayrượucôngkhaichữimắngĐứcPhậtvôcùngthậmtệ.VớitâmxãhoàntoànĐứcPhậtchịuđựngtấtcả.NhưngMagandiyaphãichịuđaukhổvìhànhđộngsailầmcủabà.

Nguyềnrủa,chửimắnglàthườngtình.Cànghoạtđộng,càngphụcvụ,chúngtacàngtrởnêncàngvĩđạihơnvàcàngphảichịusĩnhụcvànguyềnrũanhiềuhơn.

Socratesbịchínhvợôngchửimắng.Mỗikhirangoàiđểphụcvụđồngbào,ôngSocratesthườngbịbàvợtâmtánhhẹphòicủaôngràyràlamắng.NgàykiabàSocrateslâmbệnhnênkhôngthểthựchành"côngtác"ràyràthườnglệ.Hômấy,ôngSocratesrađườngvớivẻmặtbuồnrầu.Bạnbèthămhỏivìsao.Ônggiảithíchrằngvìhômnaybàvợôngđangbệnhnênkhôngcórầyông.

-Saolạvậy?Ôngphảivuimớiphảichứ.Khôngbịrầy,tạisaoônglạibuồn?

-Khôngphảivậyđâu,khibịrầy,tôilạicơhộiđểthựchànhphátnhẫnnại.Hômnay,tôiđãmấtmộtcơhội.Vìlẽấymàtôibuồn.

Trênđâylàbàihọcquíbáuchotấtcả.Khibịchửimắngtaphảinghĩrằngđâylàcơhộiđểhànhphápnhẫnnhục.Thayvìtứcgiận,phảibiếtơnngườichữimắngta.

4.HạnhPhúcvàĐauKhổ(SukhavàDukkha)

Hạnhphúc(Sukha)vàĐaukhổ(Dukkha)làcặpthăngtrầmcuốicùng.Nócũngcónhiềunănglựcnhất,ảnhhưởngđếnđờisốngnhânloại.Cáigìlàmđượcdễdànglàhạnhphúc(Sukha).Cáigìkhóchịuđựnglàđaukhổ(Dukkha).

Thôngthường,thỏamãnđiềumongướclàhạnhphúc.Nhưng,liềnkhivừađạtđượcđiềumongướcấy,talạiướcmongđiềuhạnhphúckhác.Túithamkhôngđáy.Lòngthamkhôngbaogiờđượcthỏamãn,khôngbaogiờbiếtlàđủ.

Đốivớihạngngườitầmthường,hưởngthọnhữnglạcthúcủanhụcdụcngũtrầnlàhạnhphúcduynhấtvàcaothượngnhất.Tronglúcmơước,trongkhithọhưởng,vàkhihồinhớlạinhữngkhoáilạcấymàngườithiênvềvậtchấtrấtưathích,chắcchắnlàcóhạnhphúctứcthời.Nhưngquảthậtlàngắnngủivàảohuyền.

Tưsảnvậtchấtcóthểđemlạichotahạnhphúccóthậtsựkhông?Nếucó,cácnhàtriệuphúhẳnkhôngbaogiờnghĩđếnchuyệnquyênsinh.Trongmộtquốcgianọmàtiếnbộvậtchấtđãtiếnđếnmứctuyệtđỉnh,cóphảimườiphầntrămdânsốmắcphảinhữngchứngbệnhthầnkinh.Tạisaovậy?Tàisànvàsựnghiệpcóđủđemlạihạnhphúcthậtsựkhông?

Cầmquyềnthốngtrịtoànthếgiancóphảilàhạnhphúcthậtsựkhông?ĐạiđếAlexander,ngườiđãrầmrộkéoquânvàoẤnĐộmộtcáchhiênngang,hùngvĩvàvẻvang,ngườiđãchinhphụctấtcảlãnhthổtrênđườngđicủa

mình,ngườiấythanrằngkhôngtìmđâuramộtquốcgianàokhácđểchinhphục.

Cácvịđếvương,cácvịvuađangcònđộimão,cávịấycóluônhạnhphúckhông?Đờisốngcácnhàlãnhđạochínhtrịvàcácnhàlãnhđạoquốcgiarấtthườngbịcácpheđốinghịchlâmlehâmdọa.CáichếtcủaMahatmaGandhivàcủaTổngthốngJ.F.Kennedylàmộtvàitrườnghợpđiễnhình.

Chânhạnhphúcnằmbêntrongchúngtavàkhôngthểđượcđịnhnghĩabằngnhữngdanhtừnhưtàisản,quyềnthế,danhvọng,haychinhphục,xâmlăng.Nếunhữngtưhữutrầntụckiađượcthâuđạtbằngbạolực,cườngquyền,haymộtphươngtiệnbấtcôngnàokhác,hoặctheomộtchiềuhướngsailầm,hoặcnữa,đượcnhìnvớicặpmắttrìumếnhaythamlam,thìnósẽlànguồnđaukhổvàsầumuộnchochínhngườilàmchủnó.

Cáigìlàhạnhphúcchongườinàycóthểkhôngphảilàhạnhphúcchongườikia.Cáigìlàthứcănthứcuốngcóthểlàthuốcđộcchongườikhác.ĐứcPhậtkểrabốnloạihạnhphúccủangườitạigiacưsĩ:

1. Loạiđầutiênlàhạnhphúcđượccótưhữu(atthisukha)nhưsứckhỏe,tàisản,sốnglâu,sắcđẹp,vuivẽ,mạnhmẽ,sựnghiệp,đôngđảoconcháuv.v...

2. Nguồnhạnhphúcthứnhìlàhọđượchưởngnhữngtưhữuấy(bhogasukha).Thôngthường,aicũngmuốnthọhưởng,aicũngưavuithích.ĐứcPhậtkhôngbaogiờkhuyêndạyrằngtấtcảmọingườinêntừkhướchạnhphúctrầngianvàrútvàosốngẩndật,chốnrừngsâuvắngvẽ.

Thọhưởngtàisảnkhôngphảilàchỉdùngnóchoriêngmình,màcũnglàbốthírađểtạoanlànhchongườikhác.Cáigìmàtaăn,chỉtồntạinhấtthời.Cáigìmàtatíchtrữ,tasẽbỏlại,vàrađi.Nhưngcáigìmà

tachora,sẽtrởlạivớita.Nhữnghànhđộngthiệnmàtalàmvớinhữngtưhữutrầntục,sẽtồntạilâudàikhôngthểmất.

3. Khôngnợnần(ananasukha)làmộtnguồnhạnhphúckhác.Nếutritúc,biếtanphậnvớinhữnggìmìnhcóvànếuănởkiệmcần,tasẽkhôngnợnầnvớiai.Ngườimangnợluônluônsốngtrongtâmtrạnghấphối,nơmnớplosợchủnợ.Nếukhôngnợnần,mặcdùnghèo,tavẫncảmthấythoảimáidễchịuvàthơithớitronglòng.

4. Nếpsốngtrongsạch(anavajjasukha),hayhạnhphúckhôngđángbịkhiểntrách,lànguồnhạnhphúccaothượngnhấtcủangườicưsĩ.Ngườicóđờisốngtrongsạchlàmộtnguồnphướcbáuchomìnhvàchongườikhác.Ngườitrongsạchđượctấtcảkhămphục.Ngườiấycảmnghehạnhphúcvìnằmtrongphạmviảnhhưởngcủanhữngrungđộnganlànhmànhiềungườikhácgởiđếnmình.

Tuynhiên,taphảighinhậnrằngrấtkhó,vôcùngkhó,màđượctấtcảmọingườikhâmphục.Ngườicótâmtánhcaoquýchỉbiếtgiữmìnhđểsốngđờitrongsạchvàthảnnhiêntrướcdưluận.

Phầnđôngthỏathíchtrongsựthọhưởngnhữnglạcthúcủađờisống.Nhưngcũngcónhữnghạngngườithỏathíchtrongsựtừkhước,buôngcáclạcthú.Khôngluyếnái,hayvượtlêntrênmọikhoáilạcvậtchất,làhạnhphúcđốivớingườiđạođức.HạnhphúcNiếtBàn-tứclàtrạngtháithoátrakhỏimọiđaukhổ-làhìnhthứchạnhphúccaothượngnhất.

Chúngtavuivẻđónmừnghạnhphúc.Nhưngđaukhổthìkhôngđượcniềmnởtiếpnhận.

Đauđớn(vậtchất)vàphiềnmuộn(tinhthần)đếnvớitadướinhiềuhìnhthức.Chúngtađaukhổkhiphảichịugiàyếu,đólàlẽtựnhiên.Phảibìnhthảnchịuđựngnhữngkhổđaucủatuổigià.

Càngđaukhổhơnhoàncảnhgiànua,làbệnhhoạn.Vànếulàmộtchứngbệnhtrầmkhalàmđaunhứclâungày,tasẽcảmthấythàchếtcònhơn.Chỉmộtcáirăngđauhaymộtlúcnhứcđầu,đôikhicũnglàmchotavôcùngkhóchịuđựng.Đúngvậy,phảitựanủirằngtakhỏiphảimangmộtchứngbệnhtrầmtrọnghơn.

Lắmkhichúngtaphảichialìathânbằngquyếnthuộc.Cảnhbiệtlyvôcùngđaukhổ.Chúngtaphảinhậnđịnhrằngmọikếthợpđềuphảichắmdứttrongcảnhbiệtly.ĐâylàcơhộiquýbáuđểtathựchànhtâmXả.

Mộtviệcthườngxảyralàchúngtaphảikếthợpvớingườimìnhkhôngưathích,sốngchungvớingườimàtaghét.Phảicốgắngchịuđựngvànghĩrằngmìnhđanggặtháiquảxấucủamộtcáinghiệpnàomàchínhmìnhtạora,hoặctrongquákhứ,hoặctronghiệntại.Chúngtaphảicốgắngtựtạochomìnhmộtnếpsốngthíchhợpvớihoàncảnhmớivà,bằngcáchnàyhaycáchkhác,phảicốgắngvượtquamọitrởngại.

ChíđếnĐứcPhật,đấngtoànthiệnđãtậndiệtmọiônhiễm,màcònphảichịuđauđớnvìbệnhhayvìtainạn.ĐứcPhậtnhiềulầnbịnhứcđầu.Chứngbệnhkiếtlỵsaucùnglàmchongàiđauđớnkhôngxiếtkể.Devadatta(ĐềBàĐạtĐa)lănđátừđỉnhnúicaogâythươngtíchchoNgàiởchânphảimổ.LắmlúcNgàiphảinhịnđói.ĐôikhiNgàiphảidùngthứcăndànhchongựa.Mộtlầnnọ,vìcácđệtửkhôngvânglời,Ngàivàorừngởbatháng.Giữarừngsâu,Ngàiphảinằmtrênmộtlớpláủ,trảitrênmặtđấtgồghềthôcứngvàphảiđốiphóvớinhữngcơnlạnhbuốtxương.NhưngNgàivẫnthảnnhiên.Giữanhữnghoàncảnhđaukhổ,cũngnhưnhữnglúcanvuihạnhphúcĐứcPhậtluônluôngiữtâmXảhoàntoàn.

Trênbướclangthangtrongvòngluânhồi,chếtlàmốiưuphiềntrọngđạinhấtmàchúngtaphảiđốiphó.Đôikhicáichếtkhôngđếnlẻloichomộtngườithânmàđếntrùnghợpchonhiềungườithântrongmộtlúc.

BàPatacaramấtmộtlúcbaonhiêunhưngthânthuộc:cha,mẹ,chồng,anhvàhaicon.Bàtrởnênloạntrí.ĐứcPhậtkhuyêngiảivàanủibà.

BàKisaGotamimấtngườiconthânyêuduynhất.Taybồngcon,bàchạyđitìmthuốcchữatrịvàđếncầucứuvớiĐứcPhật.

-Được,concóthểtìmramộtvàihạtcảikhông?

-BạchĐứcThếTôn,consẽtìmrahộtcải,chắcnhưvậy.

-Nhưnghộtcảinàyphảilấytừtrongnhànàomàchưatừngcóaichết.

Hộtcảithìcó.Nhưngbàkhôngtìmranơinàomàthầnchếtchưahềđếnviếng.Bàtỉnhngộvànhậnthứcbảnchấtthiênnhiêncủakiếpsinhtồn.

Mộtlầnnọ,bàkiađượcngườitahỏitạisaokhôngkhóccáichếtthêthảmcủangườicon.Bàtrảlời:"Khôngaimờimọc,nóđến.Khôngchoaihay,nóđi.Đếnthếnào,nórađicùngthếấy.Tạisaotakhóc?Khóccóíchgì?"

Từcànhcâycónhiềutráirơirụng-tráinoncó,tráigiàcó,tráichíncó-cùngthếấy,tacóthểlìađờilúcsơsinh,lúcthiếuniên,lúctrángniên,haykhiniêncaotuổilớn.

MặttrờimọcởphươngĐôngchỉđểlặnởphươngTây.Hoanởtốttươibuổisángđểúatànvàolúcchiều.

Cáichếtkhôngthểtránh,đếnvớitấtcảmọingười,khôngtrừai.Vàtaphảibìnhthảnđốiphó.

"Cũngnhưtrênđấttacóthểvứtbấtluậnvậtgì,dầuchua,dầungọt,dầusạch,dầudơ.Đấtvẫnthảnnhiênmộtmựctrơtrơ,khônggiậncũngkhôngthương.Vậy,cùngthếấy,tronghạnhphúc,trongphiềnmuộn,lúcthănglúctrầm,taphảigiữtâmnhưđất."

ĐứcPhậtdạynhưvậy.

Trướcnhữngthăngtrầmcủathếgian,tâmcủavịALaHánkhôngbaogiờchaođộng.

Giữanhữnghoàncảnhđượcvàthua,danhthơmvàtiếngxấu,catụngvàkhiểntrách,hạnhphúcvàđaukhổ,chúngtahãygiữtâmbìnhthản.

Chúthích:

.TheokinhđiểnHántựthìđólàBátPhong,tứctámngọngióthổivàođờisốnglàmchaođộngngọnđènTâm.↩

1

Nhữngvấnđềcủakiếpnhânsinh

Conngườilàai?Từđâuđến?Đivềđâu?Tạisao?Mụctiêulàgì?

Đólàvàithắcmắcquantrọngthườnglàmbậntâmtoànthểnhânloại.

Chúngtahãytuầntựnghiêncứu,khởiđầubằngcáchkhảosátnhữnggìtựnóbiểuhiệnhiểnnhiên,mọingườiđềucóthểnhậnra.

1.Conngườilàgì?

Conngườicómộtcơthểvậtchấtmàgiácquancủachúngtacóthểcảmnhậntrựctiếphayxuyênquanhữngdụngcụ.Cơthểvậtchấtnàybaogồmnhữngnănglựcvànhữngtínhchấtluônluônbiếnchuyển.

Nhàkhoahọcnhậnthấykhómàđịnhnghĩavậtchấtlàgì?Vàitriếtgiagiảirằng:"Vậtchấtlàcáigìtrongđócónhữngbiếnđổiliêntụcdiễntiếngọilàdiđộng,vàdiđộnglànhữngbiếnchuyểnấy,xảydiễnbêntrongvậtchất."

DanhtừPaligọivậtchấtlà"Rupa",Sắc.Sắcđượcgiảithíchlàcáigìbiếnđổivàhưhoại.Sắchayvậtchấtcũngđượcgiảithíchlàcáigìtựmìnhbiểuhiệnthànhhình.

TheoPhậtGiáo,vậtchấtđượccấuthànhdobốnnguyêntốcănbảnlà:Pathavi(Đất),Apo(Nước),Tejo(Lửa)vàVayo(Gió).

Pathavi(Đất),lànguyêntốcóđặctínhduỗira,nềntảngcủavậtchất.NếukhôngcónguyêntốĐất,vậtthểkhôngthểchiếmkhônggian.TínhchấtcứnghaymềmchỉlàhaiđiềukiệntươngđốicủanguyêntốĐất.NguyêntốĐấtluônluônhiệnhữutrongđất,nước,lửavàkhôngkhí.Thídụnhưnướcởlớpdướinângđỡnướcởlớptrên.ChínhnguyêntốĐấtcóđặctínhduỗira

1

hợpvớinguyêntốGiócóđặctínhdiđộng,đãtạoáplựchướnglêntrênvàdođónângđỡlớpnướcởphầntrên.NướcnónghaylạnhlàdonguyêntốLửa(Tejo).ThểlỏngcủanướcdonguyêntốNước(Apo).

Apo(Nước)lànguyêntốcóđặctínhkếthợplạivàlàmdínhliền.KhônggiốngnhưđốivớinguyêntốĐất,takhôngthểcảmgiácnguyêntốNước(Apo)bằngxúcgiác,tứckhôngthểhaybiếtnóđượcbằngcáchsờđụng.Đâylànguyêntốcóđặctínhkếthợplại,làmdínhliềnnhaunhữngphầntửrờirạccủavậtchấtvàchotaýniệmvậtthể.

Tejo(Lửa)lànguyêntốcóđặctínhnóng.LạnhcũnglàmộthìnhthứccủaLửa(Tejo).Cảhai,nóngvàlạnh,đềulàđặctínhcủaLửa,bởivìcảhaiđềucókhảnănglàmđổithay,làmchogià,chínhaynóicáchkhác,tạosinhlựcchovậtthể.Mộtvậtđượcduytrìgìngiữlâubền,haybịhưhoạilàdonguyêntốLửa.

Vajo(Gió)lànguyêntốcóđặctínhdiđộng.Cósựchuyểnđộnglàdonơinguyêntốnày.Trạngtháidiđộngđượcxemlànănglựchaynguyênđộnglựclàmphátsanhhơinóng.Diđộngvàsứcnóngtronglãnhvựcvậtchấtcũngtươngứngvớinhaugốngnhưtâmvànghiệptrongphạmvitinhthần.

Bốnnănglựchùngmạnhnàytươngquanvớinhaumậtthiếtmàkhôngthểtáchrờilìakhỏinhau.Nhưngtrongmộtvậtthể,thànhphầnnàycóthểtrộihơnlàthànhphầnkhác.Nhưtrongđấtchẳnghạn,nguyêntốĐấttrộihơnbanguyêntốkia.TrongnướcthìnguyêntốNướctrộihơnv.v...

Nhưvậy,Sắc(Rupa)baogồmnhữngnănglựcvànhữngtínhchấttrongtrạngtháiluônluônbiếnchuyển,khôngbaogiờtồntạigiốnghệttronghaikhoảnhkhắckếtiếp.TheoPhậtGiáo,Sắc(Rupa)chỉtồntạitrongthờigian17chặptưtưởng.2

Theocácnhàsinhvậthọc,vàolúcbàmẹthọthai,conngườicbỉthừahưởngnơichamẹmộttếbàocựckỳvitếlàmộtphầnbachụctriệu(1/30.000.000)bềkính,củamộtphânAnh(inch)."Trongvòngchíntháng,đốmnhỏcựcvinàytrởthànhmộtkhốisinhvật15.000triệulầnlớnhơnlúcbansơ. "Tếbàovật-lý-hóanàylànềntảngvậtchấtcủaconngười.TheoPhậtGiáo,namtínhhaynữtínhcủamộtngườiđượcquyếtđịnhvàolúcmẹthọthai.

Phốihợpvớiphầnvậtchất(Sắc),trongguồngmáyphứctạpcủaconngườicòncómộtyếutốquantrọng.ĐólàcáiTâm.Cũngnhưcóvàitácgiảuyênthâmthíchnói,rằngconngườikhôngphảilà"TâmcọngvớiThân",hay"DanhvàSắc",màlà"Danh-Sắc",mộtsựphốihợpchặtchẽgiữahaithànhphần-vậtchấtvàtâmlinh.Cácnhàkhoahọcnóirằngđờisốngkhởisanhtừvậtchất,vàtâm(phátsanh)từđờisống.Nhưngcácvịnàykhôngcungứngchotamộtgiảithíchthỏađángvềlịchtrìnhpháttriểncủatâm.

Khônggiốngnhưcơthểvậtchất,tâmkhôngcóhìnhthểvàtakhôngthểthấy.Mặcdùvậytacóthểtrựctiếpthọcảm.Cóhaicâunóicủangườithờixưanhưsau:

"Tâmlàgì?-Khôngcóvậtchất

Vậtchấtlàgì?-Khôngbaogiờcótâm"[^4]

Chúngtahaybiếtnhữngtưtưởng,nhữngcảmgiácv.v...bằngcáchtrựctiếptrigiác,vàchúngtasuyluậnrằngngườikháccũngtrigiáccùngmộtthếấy.

TiếngPalicónhiềudanhtừđểchỉcáiTâm,trongđóbadanhtừ"mana","citta"và"vinnana"làthôngdụngnhất.Chúngtahãysosánhcăn"man",cónghĩasuytư,vớichữ"man"trongtiếngAnh,cónghĩaconngười,vàPhạnngữ"manussa",cónghĩangườiđãcótâmthứcđượcpháttriển.

3

TrongPhậtGiáokhôngcósựphânbiệtgiữa"tâm"(citta)và"thức"(vinnana).Haidanhtừnàyđượcsửdụngđồngnghĩavớinhau.Tâmchỉgiảndịđượcđịnhnghĩalà"sựhaybiếtđốitượng",bởivìkhôngcómộtthựcthểtácđộng,haymộtlinhhồnchỉđạotấtcảnhữngsinhhoạttâmlinh.Chỉcónhữngtrạngtháitâmluônluônsanhrồidiệt,nhanhnhưchớp.Sôngtừnguồnchảyrabiểncả.Trongdòngtrôichảy,sôngtiếpnhậnnhữngluồngnướcmớitừcácrạchngòiđổvào."Vớisựsanhlànguồnvàtửlàcửabiển,tâmđềuđặntrôichảynhưmộtdòngsông,khôngngừngtiếpnhậnnhữngluồngnướckhácnhaudocácrạchngòigiácquancungứng."

Mỗichặptưtưởng(sátnatâm)củadòngđờiluônluônbiếnđổinàykhidiệt,chuyểntraotấtcảnănglực,tấtcảnhữngcảmxúcđãthâunhậnvàkhôngthểxóabỏ,chochậptưtưởngkếđến.Nhưvậy,mỗichặptưtưởngmớibaogồmnhữngtiềmnăngcủachặptrướcvàthêmvàonhữnggìkhác.Vìtấtcảnhữngcảmxúcđãđượcghinhậnvữngchắctrongcáitâmluônluônbiếnđổi,vàbởivìtấtcảnhữngtiềmnăngđềuđượcchuyểntraotừkiếpsốngnàysangkiếpkhácnêncóngườicòncóthểnhớlạitiềnkiếp,hoặcmộtvàidiễnbiếncủatiềnkiếp,mặcdùcơthểđãtrảiquagiaiđoạntạmthờihoạidiệt.Nếutrínhớchỉtùythuộcvỏnvẹnnơibộóc,thìkhicânnãohoạidiệtcùngvớicơthểvậtchấtắtkhôngaicònhồinhớgì.

Nhưđiệnlực,tâmcókhảnăngrấthùngmạnh,đểxâydựngcũngnhưđểtiêudiệt,nhưmộtkhígiớibéncảhaibề,màtacóthểxửdụngđểlàmđiềuphảihayđiềuquấy.Chỉmộttưtưởngphátsanhtrongcáitâmvôhìnhnàycũngcóthểcứuvãnhaytiêudiệtthếgian.Mộtýnghĩcóthểgiúpancưlạcnghiệphaytànphátoànthểmộtquốcgia.Chínhtâmtạothiênđàngchota,cũngchínhtâmtạođịangụcchota.

Ouspenkyviết:

"Vềnănglựcngủngầmtrongcáchiệntượngtâmlinh,chẳnghạnnhưtrongnhữngtưtưởng,nhữngcảmgiác,nhữnghammuốn,chúngtakhámphárằngtiềmnăngcủanócàngvôlượngvôbiênhơn.Dokinhnghiệmbảnthân,docôngtrìnhkhảosát,donhữngvănkiệnlịchsử,chúngtabiếtrằngnhữngýnghĩ,nhữngcảmgiác,nhữnghammuốn,tựnóbiểuhiện,cóthểphóngthíchvônănglựcvàtạonênchuỗidàivôtậnnhữnghiệntượng.Mộttưtởngcóthểtácđộngtrongnhiềuthếkỷ,nhiềungànnăm,chỉtăngtrưởngvàănsâuthêm,khôngngừngkhơidậynhữnghiệntượngmới,luônluôngiảiphóngnhữngnănglựcmới.Chúngtabiếtrằngtưtưởngtiếptụcsốngvàtácđộngchíđếnkhichánhdanhtánhcủangườitạoranóđãbiếnthànhnhânvậtcủathầnthoạitruyềnkỳ,nhưtêntuổicủacácvịđãsánglậpnhữngtôngiáocổxưa,nhữngthigiathờicổđãlàmranhữngvầnthơbấthủ,cácđấnganhhùng,nhữngbậclãnhđạovànhữngnhàtiêntri.Lờinóicủacácvịnàyvẫncònđượcvôsốnhữngcặpmôilặpđinhắclạivàvẫncònđượcchúngtahọchỏivàluậnbình.

"Mỗitưtưởngcủamộtnhàthơchắcchắnchứađựngtiềmnăngvôcùngtrọngđại-nhưnănglựctiềmẩntrongmộtcụcthanđáhaymộttếbàosống-nhưngcũngvôcùngvitế,khôngthểcânlường,nhưngthậtsựhùngmạnh."--(Ouspenky-"TertiumOrganum",trang125).

ChúngtathửkhảosáttiềmnăngchứađựngtrongnhữnglờidạycóýnghĩasauđâycủaĐứcPhật:

Manopubbangamadhamma-manosetthamanomaya.Tâmdẫnđầuhànhđộng;tâmlàchủ,vàtấtcả(hànhđộng)đềudotâmtạo.

TheoPhậtGiáo,tâmhaythứcpháthiệnngayvàolúcđượcthọthai,cùngmộtlúcvớiphầnvậtchất.Nhưvậy,thứcvẫncóhiệnhữutrongthaibào.Cáithứcsơkhởiấymàkinhsáchgọilàthứctáisanh,haythứcnốiliềnkhởisanh

donghiệpquákhứcủađươngsựtạoduyên.Sựkhácbiệttếnhịvềtinhthần,tríthứcvàđạođứcgiữanhữngngườikhácnhaucủanhânloạilàdocáithứcđượcnghiệpquákhứtạoduyêncủamỗingười.Thứctáisanhlàyếutốthứnhìcủaconngười.Yếutốthứnhấtlàphầnvậtchất,dochamẹcungcấp.

Đểchođủbathànhphầntạonênconngười,còncóyếutốthứba,hiệntượngsống,tạosinhlựcchocảhai,tâmvàvậtchất,hayDanhvàSắc.Docósinhlực,thaimớitrụvàcósựtáisanh.Sinhlựcbiểuhiệntrongcảhaihiệntượng,vậtchấtvàtâmlinh.DanhtừPaliđểchỉhaihìnhthứcsinhlựcấylàNamajivitindriya,DanhSinhLựcvàRupajivitindriya,SắcSinhLực,tứcsứcsốngcủatâmlinhvàsứcsốngcủacơthểvậtchất.

Nhưvậy,vậtchất,tâmvàsinhlựclàbayếutốkhácbiệttạonênconngười.Vớisựphốihợpcủabayếutốnàymộtnănglựcgọilàconngườiđượchìnhthànhvớinhữngkhảnăngkhôngthểquanniệmđược.Conngườitựtạonênmình,cũngchínhconngườitựtiêudiệtlấymình.Bêntrongconngườicómộtđốngráctậtxấuvàmộtkhotàngđứchạnh.Tacóthểtìmthấytrongconngườibảnchấtsâubọ,cầmthú,người,siêunhân,trời,PhạmThiên.Nhữngkhuynhhướngtộilỗivànhữngtâmtánhthánhthiệnđềucóngủngầmtrongđó.Conngườicóthểlàmộtphướclànhhaymộttộikhổchomìnhvàchokẻkhác.Trongthựctế,conngườitựmìnhlàcảmộtthếgiới.

2.TừĐâuĐến?

Làcâuhỏithứnhì.Khởithủy,conngườiphátsanhnhưthếnào?

Hoặccómộtkhởiđiểmtừđóconngườibắtđầuhiệnhữu,hoặckhôngcókhởiđiểm.Nhữnggìthuộctrườngpháiđầuchủtrươngcómộtnguyênnhânđầutiên,mộtnănglựccủavũtrụ,haymộtThầnLinhVạnNăng.Trườngpháithứnhìphủnhậnmộtnguyênnhânđầutiênbởivìtheokinhnghiệmchung,nhântrởthànhquảvàquảtrởthànhnhân,trongmộttiếntrìnhmãi

mãiliêntục.Trongvòngquanhnhân-quả,takhôngthểquanniệmmộtkhởiđiểm.Theoluồngtưtưởngđầuthìcómộtkhởiđiểm.Luồngtưtưởngthứnhìchủtrươngkhôngcó.Theonhậnxétcủavàingười,quanniệmcómộtnguyênnhânđầutiêncũngvôlýnhưquanniệmcóhìnhtamgiácmàtròn.

Theoquanđiểmcủakhoahọc,conngườilàsảnphẩmtựctiếpcủatinhtrùngvàminhchâudochavàmẹcungứng.Trongkhiquảquyết,"Omnevivumexvivo"-tấtcảsựsốngđềuphátsanhtừsựsống-nhàkhoahọccũngchủtrươngrằngtâmvàsựsốngphátnguyêntừtrạngtháikhôngcósựsống.

TheoPhậtGiáo,conngườiđượcsanhratừbàothaihànhđộng(kammayoni,bàothainghiệp).Chamẹchỉcungứngphầnvậtchất.Nhưvậy,chúngsanhđếntrướcchúngsanh.Vàolúcđượcthọthai,chínhnghiệptạoduyênđểthứcđầutiênlàmnguồnsốngchothaibào.Chínhnghiệplựcvôhìnhphátsanhtừkiếpsốngquákhứtạonhữnghiệntượng"tâmlinh"vàhiệntượng"sinhlực"tronghiệntượng"vậtchất"sẵncó,hộiđủbayếutố(tamnguyên)cấuthànhconngười.

Đềcậpđếnvấnđềthọthaicủachúngsanh,ĐứcPhậttuyênngôn:

"Nơinàocóđủbayếutốphốihợplàmầmsốngbắtđầu.Nếuchavàmẹgặpnhaumàkhôngnhằmthờikỳthọthaicủamẹvàkhôngcómộtchủngtử(gandhabba),thìkhôngcómầmsống.Nếuchamẹgặpnhauvàothờikỳthọthaicủamẹmàkhôngcómộtchủngtửhiệnhữu,thìcũngkhôngcómầmsống.Nếuchavàmẹgặpnhauvàothờikỳthọthaicủamẹvàcómộtchủngtửhiệnhữu,chừngấy,dosựphốihợpcủabayếutố,sựsốngbắtđầu."

Nơiđâydanhtừ"gandhabba",đượcphiêndịchlàchủngtử,làmộtchúngsanhsẵnsàngđượcsanhvàobàothai,chỉdùngtrongtrườnghợpriêngbiệtnày.Takhôngnênlầmlẫnvớimộtlinhhồntrườngcửu.

Chođặngcómộtchúngsanhđượcthọthaiởnơinàyphảicómộtchúngsanhchếtởmộtnơinàokhác.Cáisanhcủamộtchúngsanhtronghiệntạitươngứngvớicáichếtcủamộtchúngsanhtrongkiếpvừaqua;cũnggiốngnhưthôngthườngtanóirằngmặttrờimọcởmộtnơicónghĩalàmặttrờilặnởmộtnơikhác.

ĐứcPhậtdạyrằng:"Mộtkhởiđiểmđầutiêncủachúngsanh-vốnbịchelấpmùmịttrongvôminh,bịtróibộcchặtchẽtrongáidục,vàtriềnmiênlangthangbấtđịnh-quảthậtkhôngthểquanniệm."

Dòngđờitrôichảyvôcùngtậnngàynàocòntiếpnhậnbùnnhơnướcđụccủavôminhvàáidục.Chỉkhinàochặnđứngđượchailuồngrạchngòiônhiễmnày,đờisốngmớingừngtrôichảy,hiệntượngtáisanhmớikhôngcònxảydiễn,nhưtrườnghợpchưPhậtvàchưvịALaHán.Trongkhicònmangnặngvôminhvàáidụctakhôngthểnhậnthứckhởiđiểmcùngtộtcủadòngđời.ĐứcPhậtchỉđềcậpđếnnhư"khởithủydòngđời"củachúngsanh.Hãyđểchocácnhàkhoahọcsuycứuvềvấnđềnày.

3.Đivềđâu?

Làcâuhỏithứba.Từđâyrồiconngườisẽđivềđâu?

Theochủthuyếtvậtchấtcủathờixưa-màdanhtừPalivàSanskritđềugọilàLokayata-conngườihoàntoàntuyệtdiệtsaukhichết,bỏlạisaulưngbấtluậnnănglựcnàophátnguyêntrongđờisống.

"Conngườidobốnnguyêntốcấuthành.KhichếtrồithìnguyêntốĐấttrởvềvàtanbiếntronglòngđất;nguyêntốNướctrởvềvớinước;nguyêntốLửatrởvềvớilửavànguyêntốGiótrởvềhòatantrongkhôngkhí;giácquantanbiếntrongkhônggian.Ngườitrícũngnhưkẻngu,mộtkhithểxáctanrãthìtấtcảchấmdứt,hoạidiệt,khôngcòntồntạinữa.Khôngcóthế

giannàokhác.Cáichếtlàmứctậncùngcủatấtcả.Chỉcóthếgianhiệntạilàthậtcó.Cáiđượcgọilàthiênđàngtrườngcửuvàđịangụclànhữngphátminhcủahạngngườigianmanhmongvụlợi."

Ngườisốngtheochủthuyếtduyvậtchỉtinnhữnggìmàgiácquancóthểcảmnhận.Dođó,chỉcóvậtchấtlàthựctại.NguyêntắccùngtộtlàTứĐại:Đất,Nước,Lửa,Gió,vàtừđóđờisốngtâmlinhnhảyvọtramộtcáchbíẩn,giốngnhưôngthầnxuấthiệnkhiAladinchàtaytrêncâyđèn.Nãotiếtratưtưởnggiốngnhưgantiếtramật.

Dướicáinhìncủaconngườiduyvật,tincómộtthếgiớikhác"làgiấuhiệucủasựgiảdốiươnhèncủangườicótínhđànbà,yếuớt,hènnhácvàbấtlương",nhưngàiRadhakrishnatuyênbố.

TheoCơĐốcGiáo,conngườikhôngcódĩvãng.Hiệntạichỉlàthờigianchuẩnbịđểtiếnđếnhoặcthiênđàngvĩnhcửu,hoặcđịangụctrườngtồn.Dùxemđólàhainơichốnhayhaitrạngtháitrongtươnglai,conngườisẽhưởnglạcthúvôcùngtậntrênthiênđàng,hoặcvĩnhviễnphảichịuđaukhổdướiđịangục.Vậysaukhichết,conngườikhôngtuyệtdiệtmàphầntinhtúysẽvĩnhcửutrườngtồn.

Schopenhaeurnói:

"Bấtcứaitựxemmìnhđượcsanhratừhưkhôngcũngphảinghĩrằngmìnhsẽtrởlạithànhhưkhông;hoặcnữa,chorằngtrướckhicómìnhđãcómộtquákhứvôtận,rồimộtthờigianvôtậnthứnhìlạibắtđầu,vàxuyênquathờigianấy,takhôngbaogiờngừngsống.Thậtlàmộtýnghĩquáidị."

TínđồẤnĐộGiáotincóquákhứvàhiệntại,vàkhôngchủtrươngrằngsaukhichếtconngườisẽhoàntoàntiêudiệt.Họcũngkhôngchorằngconngườisẽvĩnhcửutrườngtồn.Họtincómộtchuỗidàinhữngkiếpsốngquákhứvàvịlai.Theohọ,luồngsốngcủaconngườichảytrôivôcùngtậnngàynàomà

5

nghiệplực,tứcnănglựccủahànhđộngcònđủsứcđưađẩy.Vàođúnglúc,tinhhoacủaconngườicóthểnhậptrởvàoThựcTạiCùngTột(Paramatma),cáiĐạiHồnmàtừđólinhhồnđãphátxuất.

PhậtGiáotincóhiệntại,rồicăncứtrênhiệntại,suydiễnrằngcóquákhứvàvịlai.Cũngnhưánhsángđiệnlàsựbiểuhiệnrabênngoàicủaluồngđiệnlựcvôhình,cùngthếấy,conngườichỉlàsựbiểuhiệnrangoàicủanănglựcvôhìnhgọilàNghiệp-Kamma.Bóngđènđiệncóthểbểvàánhsángcóthểtắt,nhưngluồngđiệnvẫncònvàánhsángcóthểtrởlạikhigắnvàođómộtcáibóngkhác.Cũngdườngthếấy,luồngNghiệpLựcvẫntrôichảynhưthường,khôngbịsựtanvỡcủacơthểvậtchấtlàmxáotrộn.Tâmthứccủangườilâmchungtronghiệntạichấmdứtvàkhichấmdứt,tạoduyênchomộttâmthứcmớiphátsanhtrongkiếpsốngkế.NơiđâyluồngđiệngiốngnhưluồngNghiệpvàcáibóngđènmớicóthểvínhưtếbàotrứngcủachamẹ.

Nghiệpquákhứtạođiềukiệnchosựsanhtronghiệntại,vàNghiệphiệntại,phốihợpvớiNghiệpquákhứ,tạođiềukiệnchokiếpsốngtươnglai.Hiệntạilàconđẻcủaquákhứ,rồiđếnlượtmình,trởthànhchamẹcủavịlai.

Nhưvậy,chếtkhôngphảilàhoàntoàntuyệtdiệt,bởivìmặcdùkhôngphảikiếpsốngnàychấmdứt,cáinănglựctạosựsốngchonókhôngbịtiêudiệt.Saukhichết,dòngsinhlựccủaconngườitiếptụctrôichảyvôcùngtận,ngàynàomànhữngluồngnướcvôminhvàáidụccònđượccungcấpđểdưỡngnuôinó.Theongônngữchếđịnhthôngthường,chúngtanóirằngconngườikhôngnhấtthiếtphảitáisanhlạilàmngười,bởivìconngườikhôngphảilàchúngsanhduynhất.Hơnnữa,quảđịacầu,hầunhưchỉlàmộtđiểmnhỏkhôngđángkểtrongvũtrụbaola,khôngphảilànơichốnduynhấtmàchúngsanhcóthểtáisanhvào.

Saukhichếtconngườicóthểtáisanhvàomộtcảnhgiớikhác.6

Nếumuốnchấmdứtchuỗidàinhữngkiếpsốngtriềnmiên,conngườicóthểlàmnhưĐứcPhậtvàchưvịALaHánđãlàmđểchứngngộNiếtBàn,chấmdứttrọnvẹnmọihìnhthứcáidục.

4.Conngườiđivềđâu?

Conngườicóthểđibấtcứnơinàomìnhmuốn,bấtluậnnơinàomìnhquyếtchíđinếuhộiđủđiềukiệnthíchnghi.Nếukhôngđặcbiệtcóchúnguyệnnào,conngườisẽlăntrôitheoconđườngmànhữngdiễnbiếncủacuộcđờiđưađẩymìnhvào,vàsẽtáisanhvàotrạngtháitươngxứngvớicáiNghiệpmìnhđãtạo.

5.Tạisao?

Làthắcmắccuốicùngcủachúngta.Tạisaocóconngười?Cuộcsốngnàycómụctiêugì?

Đâyquảthậtlàmộtvấnđềđãđượcbànthảosôinổi.

Quanđiểmcủangườisốngthiênvềvậtchấtlàthếnào?Nhàkhoahọcgiảiđáp:

"Đờisốngcómụctiêukhông?Làgìởđâuhaylúcnào?TừkhônggianVũTrụđến,MặtTrờiđến,QuảĐịaCầuđến,Đờisốngđến,ConNgườiđến,vàcònnhiềunữaphảiđến.Nhưngcònmụctiêu:Củaaivàtừđâu?Tạisao,khôngcógìcả."

Ngườisốngtheochủthuyếtduyvậtchỉđơnthuầntựgiớihạnmìnhtrongnhữngdữkiệndogiácquancảmnhậnvàchỉbiếtđờisốngvậtchấthiệntại,màlờđinhữnggiátrịtinhthần.Lốinhìncủahọnghịchhẳnquanđiểmcủa

nhàđạođức.Theohọ,khôngcóaitạomụctiêuchođờisống,vànhưvậy,đờisốngkhôngcómụctiêu.

NhữngngườikhôngcóThầnLinh-ngườiPhậttửnằmtrongsốnày-khôngtincómộtnhânvậttạomụctiêuchomình.

"Aitôđiểmmàusắcmộtcáchtuyệtdiệuchoconcông,hayailàmchochimcúcótiếnggáylảnhlót?"Đólàmộttrongnhữnglýluậnchánhcủathuyếtduyvật,chorằngtấtcảđềunằmtrongtrậttựthiênnhiêncủasựvật.

"Hãyănuốngvàtậnhưởngmọilạcthú,bởivìcáichếtsẽđếnvớitấtcả,chấmdứtcuộcsốngcủachúngta"hìnhnhưlàđạođứclýtưởngcủahệthốngnày.Theoquanniệmcủahọ,nhưngàiSriRadhakrishnaviết:"Đạođứclàảotưởngvàhưởngthụkhoáilạilàthựctạiduynhất.Chếtlàmứctậncùngcủađờisống.Tôngiáolàmộtthácloạnđiêncuồng,mộtchứngbệnhthầnkinh.Cósựngờvựctấtcảnhữnggìtốtđẹp,caocả,trongsạchvàbimẫn.Lýthuyếtnàychủtrươngthỏamãndụcvọngvàlợikỷvàhiểnnhiênxácnhậnýchítụctằnthôbỉ.Khôngcầnphảikiểmsoátkhácvọngvàbảnnăng,bởivìđólàdisảncủathiênnhiênmàconngườithừahưởng."

SarvadarsanaSangrahanói:

Trongkhiđờisốngcònlàcủabạn,hãythoảthíchsống,KhôngaicóthểthoátkhỏicặpmắttìmtòicủaTửThần;Mộtkhichúngnóđãthiêuđốtcáixácnàycủata,Làmsaocòntrởlại?Trongkhicònsốngđâyconngườihãysốnganvui,Hãyăn,uốngsungsướng,dùcóphảivaynợ.

Bâygiờchúngtahãytrởvềvớikhoahọcđểtìmmộtgiảiđápchocâuhỏi"Tạisao?".

7

7

Nênghinhậnrằng"khoahọctìmhiểusựvật,nghiêncứuhọchỏiđểbiếtsựvậtlàthếnào,trongkhitôngiáothìtìmhiểunhữnglýtưởng,nghiêncứuhọchỏixemsựvậtlàthếnào."

SirArthurThompsonkhẳngđịnhrằngkhoahọccònkhiếmkhuyếtvìkhôngthểgiảiđápcâuhỏi"Tạisao".

ĐềcậpđếnMụcTiêucủavũtrụ,BertrandRussellnhắcđếnbaloạiquanđiểm:quanđiểmtincóThượngĐế;quanđiểmPhiếmThầnchorằngtrờilàtấtcảvũtrụhayvạnvật,vàtấtcảvũtrụlàtrời;vàquanđiểmthứbachorằngsựvậtnhôlên,xuấthiệnmộtcáchkhôngthểđoántrước.

Ôngviết:

"QuanđiểmthứnhấtchủtrươngrằngThượngĐếtạonênthếgianvàbanhànhnhữngđịnhluậtthiênnhiên,bởivìNgàitiênđoánrằngvàođúnglúc,sẽcógìtiếnhoátốtđẹp.Theoquanđiểmnày,mụctiêuđãsẵncómộtcáchrõràngtrongtâmvịThầnLinhTạoHoá,vốnởngoàitạovậtcủamình.

"HìnhthứcPhiếmThầnchorằngtrờilàvũtrụvàtấtcảlàtrời.ThượngĐếkhôngởngoàivũtrụmàchínhlàvũtrụ,xemnhưmộttoànthể.Dođó,khôngthểcótácđộngsángtạomàchỉcómộtloạinănglựcsángtạotrongvũtrụ.Nănglựcnàylàmchovũtrụpháttriểntheomộtkếhoạch.Tacóthểnóirằngxuyênquasuốttiếntrình,kếhoạchnàyluônluônđiđôivớinănglựcsángtạo.

"Tronghìnhthứcthứba,mụctiêucàngmùmịthơn.Vàomộtgiaiđoạnsơkhởi,khôngcógìtrongvũtrụthấytrướcgiaiđoạnsau,màcómộtnănglựcmùquángthúcđẩyđếnnhữngbiếnđổi,vàbiếnđổitạonênnhữnghìnhthứcpháttriểnhơn.Dođó,trongmộtýnghĩamùmờ,đoạncuốiđãđượchàmxúcởđoạnđầu."8

Chúngtakhôngphêbình.Đâychỉlàquanđiểmcủanhữnghọcgiảchuyênkhảocứuvềcáctôngiáovànhữngtưtưởnggiatrứdanh.

Dùcóchăngmộtmụctiêutrongvũtrụ,dùsựhiệnhữucủavũtrụcónhằmmụctiêunàokhông,vẫncóvấnđềđượcnêuravềtínhcáchhữudụngcủacácloàisánlãi,rắnrít,muỗimòng,v.v...vàsựhiệnhữucủabệnhchódại.Phảigiảithíchthếnàovềvấnđềthiêntai?Nhữngcuộcđộngđất,nhữngtrậnbãolụt,nhữngbệnhtruyềnnhiễmnguyhạicóđượctrùhoạchtrướckhông?

DiễnđạtquanđiểmriêngcủamìnhvềMụcTiêuCủaVũTrụ,Russellmạnhmẽtuyênbố:

"Dùthếnào,tạisaotándương,tạisaocangợiconngười?Cònsưtử,cọphùmthìsao?Chúngnósáthạisanhlinh-thúvàngười-íthơnlàchúngtamàlạicònđẹpđẽhơnchúngta.Cònloàikiến?ChúngnóquảntrịmộtĐoànThểQuốcGiacòntàitìnhhơnnhiềubấtcứngườiphátxítnào.Thếgianloàichimhọami,chimsơnca,loàinai,cóphảichănglàtốtđẹpanbìnhhơnlàthếgiantànbạo,bấtcôngvàhiếuchiếncủaloàingười?Nhữngngườitinmụctiêucủavũtrụcăncứniềmtinấynơicáiđượcgiảtưởnglàsựsángsuốtcủachúngta,nhưngnhữnggìhọviếtralàmchotangờvựcđiềuấy.

"Nếutôilàmộtđấngtoànnăng,vàtôicóđượccảtriệunămđểkinhnghiệm,ắttôikhôngnghĩrằngConNgườicógìnhiềuđểkiêuhãnhvớithànhquảcuốicùngcủatấtcảmọinỗlựccủatôi."

Đốivớicáctôngiáokhácnhauthìmụctiêucủađờisốnglàgì?

TheoẤnĐộGiáo,mụctiêucủađờisốnglà"đồngnhấtthểvớiBahma",hoặc"hườnnguyên,nhậptrởvàoTinhChấtThầnLinh,cáiĐạiHồn"màtừđólinhhồncủaconngườiđượctáchrờira.

TheoDoTháiGiáo,CơĐốcGiáovàHồiGiáo,mụctiêucủađờisốnglà"tônvinhvàlàmvẻvangThượngĐếmãimãiđờiđời."

Mộtngườithườngtrongbấtluậntôngiáonàocósẵnsàngtừbỏkiếpsốngởtrầngianmàhọkhưkhưbámchặt,đểvĩnhviễnsốngtrongmộtthiênđàngcựckỳanlạckhông?--Chưachắc,quảthậtvậy!

Bâygiờ,PhậtGiáogiảiđápthếnàocâuhỏi:"TạiSao?"

PhậtGiáophủnhậnmộtThầnLinhTạoHoá.Nhưvậy,theoquanđiểmcủaPhậtGiáokhôngthểcómộtmụctiêucủađờisốngđãđượcđịnhchohọ.

PhậtGiáokhôngchủtrươngcóvậnmạng,địnhmạng,haytiềnđịnhbấtdidịchđãđượcsắpxếpanbài,kiểmsoáttươnglaicủaconngườingoàiýmuốn,vàkhôngtùythuộchànhđộngcủahọ.Nếutinvậy,tựdoýchíđãtrởnêntuyệtđốilàmộtchuyệnkhôihàivàđờisốngtrởthànhthuầntúymáymóc.

Phầnlớnhànhđộngcủaconngườiítnhiềucótínhcáchtựđộng,hầunhưmáymócvìđãchịuảnhhưởngcủathóiquen,củamôitrườngsinhsống,củagiớithâncậnv.v...

Nhưngtrongmộtgiớihạnnào,conngườicũngcóthểxửdụngtựdoýchí.Khingườikiatừtrêncaotéxốngvựcsâuthìchỉrơinhưmộthònđávôtrivôgiác.Dùcótâmchớkhôngphảinhưđá,ngườikiavẫnkhôngthểxửdụngtựdoýchícủamình.Nhưnglúctrèolêncao,chắcchắnlàanhcóđủtựdoýchí-quyếtđịnhcótrèolênhaykhông,haytrèolêncáchnào-vàhànhđộngtheoýmình.Hònđángượclại,khôngthểlàmnhưvậy.

Conngườicóđủquyềnnăngchọnlựagiữađiềuphảivàlẽquấy,việctốthayviệcxấu.Conngườicóthểlàbạnlànhhaylàkẻthùnghịchcủachínhmìnhvàcủangườikhác.Tấtcảđềudotâmvàtiếntrìnhpháttriểncủatâm.

Mặcdùkhôngcósẵnmụctiêuđặcbiệtnàochokiếpnhânsinh,conngườivẫnđượctựdotạochomìnhmộtlýtưởngcủacuộcsống.

Vậy,mụctiêucủađờisốnglàgì?

Ouspenskyviết:

"Vàingườinóirằngýnghĩacủacuộcsốnglàphụcvụ,làđènén,hàngphụccáitựngãcủamình,tựhysinh,hysinhtấtcả,chíđếnmạngsống.Ngườikháctuyênbốrằngýnghĩacủacuộcđờilàthỏathíchhưởngthụ,quênđithảmtrạngrùngrợncuốicùngxảydiễntronghiệntượngchết.Vàingườithấyýnghĩacủađờisốngtrongsựlàmchomìnhtrởnênhoànhảovàtạodựngchomìnhmộttươnglaitốtđẹphơn,ởbênkianấmmồ.Ngườikhácnữachủtrươngrằngýnghĩacủacuộcsốnglàcốgắngđếngầntrạngthái"khôngsinhtồn";ngườikhácnữatìmýnghĩacủađờisốngtrênquảđịacầu;tronglúcấycóngườikhẳngđịnhrằngdùchỉlàsựcốgắngtìmhiểuýnghĩacủađờisốngcũngkhôngthểđược."

Bácbỏtấtcảnhữngquankiếntrên,nhàhọcgiảuyênthâmviết:

"Điểmsailầmcủatấtcảnhữnggiảithíchtrênlàcốgắngkhámpháýnghĩacủađờisốngởbênngoàichínhmình.Họtìmtrongbảnchấtcủanhânloại,hoặctrongvàicuộcsốngmơhồbênkianấmmồ,hoặcnữatrongsựtiếntriểncủaTựNgãxuyênquachuỗidàinhữngcuộcđầuthai-luônluônmộtcáigìởngoàiđờisốnghiệntạicủaconngười.

"Thayvìkhảosátviễnvọng,nếuconngườichỉnhìnvàobêntrongchínhmình,họsẽnhậnthứcrằngtrongthựctế,ýnghĩacủađờisốngkhôngcòngìlàmùmờ.Nóchỉlàhiểubiết."

TheoquanđiểmcủaPhậtGiáo,mụctiêucứucánhcủakiếpnhânsinhlàthànhđạttrạngtháiToànGiác(Sambodhi),tứcthấutriệtthựctướngcủachínhmình,tựhiểubiếtchínhmìnhđúngnhưthựcsựmìnhlàvậy.

9

SựGiácNgộCaoSiêunàycóthểđượcthànhtựubằngcáchnghiêmtúcgiữgìngiớihạnh,traugiồitâmvàkhaitriểntuệminhsáthoặc,nóicáchkhác,bằngcách"phụcvụvàtrởnêntoànhảo".

PhụcVụbaogồmtâmTừ,tâmBivôlượngvôbiênvàvịthatuyệtđối,nhữngđứchạnhcaođẹpthúcgiụcconngườigiúpđỡngườikhác.

ToànHảolàtuyệtđốiTrongSạchvàtuyệtđốiTríTuệ.

Chúthích:

.Ouspenky,"TertiumOrganum",trang8.↩

.Chặptưtưởng-cũngđượcgọilà"sátnatâm".Trongthờigiancủamộtcáinhoángtrờichớp,hằngtỷtỷchặptưtưởngcóthểphátsanh.↩

.SirCharlesSherrington,"LifésUnfolding",trang32.↩

."Whatismind?-Nomatter.Whatismatter?-Nevermind".ĐểgiúpquívịđộcgiảkhôngđọctiếngAnhcóthểthưởngthứclốichơichữnày,ngườidịchxinphụchúrằnghaichữ"nomatter"vừacónghĩalà"khôngcóvậtchất,vừalàmộtlốinóirằng"khôngsaođâu".Haichữ"nevermind"vừacónghĩa"khôngbaogiờcótâm",màcũngcónghĩa"khôngcógìđâu,khôngcầnphảibậntâm".↩

.SriRadhakrishna,"IndianPhilosophy",tậpI,trang278.↩

."CókhoảngmộttriệuhệthốnghànhtinhtrongdãyNgânHàtrongđó,cósựsống".XemFredHoyle,"TheNatureofTheUniverse",trang87-89.↩

.SriRadhakrishna,"IndianPhilosophy",tậpI.↩

.BertrandRussell,"ReligionandScience",trang191.↩

1

2

3

4

5

6

7

8

9

.Ouspenky,"TertiumOrganum",trang192.↩9

1

HạnhPhúcKinh

(MangalaSutta)

Tôicónghenhưvầy:

VàomộtthờinọĐứcThếTônngựtạiJetavana(KỳViên)củaTrưởngGiảAnathapindika (CấpCôĐộc),gầnthànhSavatthi(XáVệ) .

Lúcbấygiờ,đêmvềkhuya,cómộtvịTrờihàoquangchiếudiệusángtỏatoànkhuKỳViên,đếnhầuPhật,lạigầnnơiPhậtngự,đảnhlễĐứcThếTôn,rồiđứngsangmộtbên.Khiđãđứngyên,vịTrờicungkínhbạchvớiĐứcThếTônbằnglờikệ :

1. ChưThiênvànhânloạiđềucầumongđượcanlành,vàaicũngsuytìmhạnhphúc.KínhBạchĐứcThếTôn,xinNgàihoanhỷchỉdạychúngconvềPhúcLànhCaoThượngNhất.

2. Khôngkếtgiaovớingườiác,thâncậnvớibậchiềntrí,vàtônkínhbậcđángkính-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

3. Cưngụnơithíchnghi ,đãcótạocôngđứctrongquákhứ,vàhướngtâmvềchánhđạo -làPhúcLànhCaoThượngNhất.

4. Họcnhiềuhiểurộng ,lãoluyệntinhthôngthủcôngnghiệp ,giớihạnhthuầnthụctrangnghiêm ,cólờinóithanhnhã-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

5. Hiếuthảophụngdưỡngchamẹ,thươngyêutiếpđộvợcon,vàhànhnghềanlạc-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

6. Rộnglượngbốthí,tâmtánhtrựcgiác,giúpđỡhọhàng,vàtạonghiệpchânchánh-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

1

2 3

4

5

67

8 910

11

7. Loạitrừvàngănngừanghiệpác ,thậntrọngkiêngcữcácchấtsay,vữngvànggiữgìnphẩmhạnh-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

8. Đứchạnhbiếttônkính ,khiêmtốn,biếtđủ,biếtơnvàđúnglúc,lắngngheGiáoPháp(Dhamma) -làPhúcLànhCaoThượngNhất.

9. Nhẫnnhục,biếtvânglời,thườnggặpgỡbậcSaMôn(Samanas) vàtùythời,luậnđàmvềGiáoPháp-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

10. Tựkiểmsoát,sốngđờiThánhThiện,quántriTứĐế,liễungộNiếtBàn-làPhúcLànhCaoThượngNhất.

11. Ngườimàtâmkhônggiaođộngkhitiếpxúcvớithếgianpháp ,KhôngSầuMuộn,VôNhiễmvàAnToàn -làPhúcLànhCaoThượngNhất.

12. Đốivớinhữngaiđãviênmãnhoànthànhcácpháptrên ,ởmọinơiđềukhôngthểbịthấtbại,đikhắpnơiđềuđượchạnhphúc-làPhúcLànhCaoThượngNhất .

ChúGiảiHạnhPhúcKinh:

.SosánhvớiTúcSanhTruyệnMahamangalaJakata(số453).BàikinhnàyđượcghitrongbộSuttaNipatavàKhuddakaNikaya.↩

11

1213

14

1516

17

18

1

2

.Anathapindika,theonghĩatrắnglà"Ngườichoănđếnkẻcôđơnkhôngđượcgiúpđỡ"hoặc"Nuôisốngnhữngngườibịbỏrơi",tathườnggọilàCấpCôĐộc.TênthậtcủaônglàSudatta.SaukhiquyytrởthànhPhậttử,ôngmuamộtkhurừngtươitốtcủaÔngHoàngJeta(KỳĐà)vàxâydựngmộtngôiđạotràngcótênlàJetavanarama(KỳViênTịnhXá).NơiđâyĐứcPhậtcưngụphầnlớnđờiNgài.

MuốncónhiềuchitiếtvềSudatta,đọcKindredSayings,phầnI,trang27;vàVinayaText,tậpiii,trang179.↩

.Savathi,tênngàynaylàSahet-Mahet.↩

.BảnChúGiảighinhậnrằngngàykiacómộtcuộcbànthảosôinổixảyratrong"HộiTrường"nhằmtìmhiểuthếnàolàphúclànhcaothượngnhất.

Đôngngười,mỗingườicómộtýkiếnriêng.Cóngườichủtrươngrằngsángsớmrađườngthấymộtđiềmlành(nhưgặpmộtngườimẹbồngcon,mộtembé,mộtconbòtrắng,v.v...)làphúclành.

Nhữngngườicóýkiếnkhácnhauchialàmbanhóm,mạnhmẽbênhvựcýkiếncủanhómmình,vàcuộcbàncãisôinổilantrànđếncảnhgiớichưthiên.CácvịTrờicũngkhôngđồngývớinhau,khôngthỏamãnđượcvớinhữngcuộctranhluận,đemcâuchuyệnlênđếnVuaTrờiSakka(ĐếThích).

Saucùng,VuaTrờiSakkađềcửmộtvịTrờiđạidiệnđếnhầuPhậtvàcungthỉnhtônýNgài.ChínhvịTrờiấyđếngầnĐứcThếTônvàbạchhỏibằngcâukệ.↩

2

3

4

5

.PhúcLànhCaoThượngNhất.TheoBảnChúGiải,Mangalacónghĩalànhữnggìdẫnđếnhạnhphúcvàthịnhvượng.Theocácnhàngữnguyênhọc,danhtừnàychialàmbaphần:"Man"làtrạngtháikhốnkhổ,"ga"làđưađếnvà"la"làcắtđứt.CácNgàigộpchungbaphầnlạivàgiảithích"Mangala"là"cáigìchặnđứngconđườngđưađếntrạngtháikhốnkhổ".↩

.Cưngụnơithíchnghi.TứclànơinàoTứChúng(chưvịTỳKhưu,TỳKhưuNi,CậnNamvàTínNữ)thườngcưtrú,thườngcónhữngngườitâmđạonhiệtthànhthựchànhthậpthiệnnghiệp,vànơimàGiáoPhápđượcxemlàquytắccủađờisống.(BảnChúGiải).↩

.Hướngtâmvềchánhđạo.Tứclàhướngcáitâmđồibạivôluânvềđạođứcchânchánh,tâmmấtđứctinvềniềmtinchânchánhvàtâmíchkỷvịngãvềlòngquảngđạivịtha.(BảnChúGiải).↩

.Họcnhiềuhiểurộng.Bahusutta,theonghĩatrắnglà"ngườicónghenhiều",đavăn.Danhtừnàyhàmýlàngườicóhọcvấnuyênbácthâmsâu.Vàothờixưakhôngcósáchvở,vìlẽấy,ngườinhớnhiềugiáohuấncủathầyđượcxemlàhọcrộng,hiểusâu.Nơiđâyhọcrộng,hay"nghenhiều"cónghĩalàngườithônghiểuGiáoPháp(Dhamma)mộtcáchsâuxa.↩

.BảnChúGiảiđềcậpđếnhailoạicôngănviệclàm:nghềkhônglàmtổnhạiđếnaicủangườisốngtạigia,nhưthợbạc,thợrènv.v...vànghềcủangườixuấtgianhưváyv.v...↩

5

6

7

8

9

10

.Vinaya,tứcgiớihạnhtrangnghiêmtrongtưtưởng,lờinóivàviệclàm.

BảnChúGiảiđềcậpđếnhailoạigiớihạnh:giớicủangườitạigia,tứckhôngviphạmthậpbấtthiệnnghiệpvàgiớihạnhcủahàngxuấtgianhưbảyloạiviphạmđượckểtrongGiớiBổn(Patimokkha),hoặcnghiêmtrìTứThanhTịnhGiới.↩

.Hoàntoànlánhxaácnghiệp,khôngphảichỉtiếtchếchừngmực.↩

.TứctônkínhĐứcPhậtvàcácmônđệcủaNgài,tônkínhThầy,cha,mẹ,bậctrưởngthượngv.v...(BảnChúGiải).↩

.Thídụnhưlúctabịnhữngtưtưởngônhiễmámảnh,khuấyđộng.↩

.Nhữngngườiđãđènénkhátvọngcủamình.↩

.Thếgianpháp(lokadhamma),gồmcótámlà:đượcvàthua,danhthơmvàtiếngxấu,tándươngvàkhiểntrách,đaukhổvàhạnhphúc(xemChương43).↩

.Asokam,VirajamvàKhemam.MỗidanhtừtrongbaPhạnngữnàyđềuhàmxúctâmcủamộtvịALaHán.Asokalàkhôngsầunão,phiềnmuộn.Virajamlàkhôngcónhữngônhiễmthamái,sânhậnvàsimê.Khemalàantoànkhôngbịtróibuộctrongnhữngthằngthúcthamdục(Kama),trởthành,hữu(Bhava),tàkiến(Ditthi)vàvôminh(Avijja)--(dụclậu,hữulậu,tàkiếnlậuvàvôminhlậu).↩

.TứcbamươitámPhúcLànhkểtrên.(BảnChúGiải).↩

.Sobảndịchtrongquyển"Buddhism"trang125củaRhysDavidvà"SomeSayingsoftheBuddha"củaWoodward,trang56.↩

10

11

12

13

14

15

16

17

18

1

KinhSuyĐồi

(ParabhavaSutta)

Tôicónghenhưvầy:

VàomộtthờinọĐứcThếTônngựtạiJetavana(KỳViên),củaTrưởngGiảAnathapindika(CấpCôĐộc),gầnthànhSavatthi(XáVệ).

Lúcbấygiờ,đêmvềkhuya,cómộtvịTrờihàoquangchiếudiệusángtỏatoànkhuKỳViên,đếnhầuPhật,lạigầnnơiPhậtngự,đảnhlễĐứcThếTôn,rồiđứngsangmộtbên.Khiđãđứngyên,vịTrờicungkínhbạchvớiĐứcThếTônbằnglờikệ:

1. ConxinđếnđâyhầuĐứcThếTônvàbạchhỏiNgàivềconngườisuyđồi.KínhxinĐứcGotama(CồĐàm)mởlượngtừbi,hoanhỷchỉdạychúngconvìnguyênnhânnàongườitasuyđồi.

2. Tìnhtrạngtiếnbộdễhiểubiết,tìnhtrạngsuyđồidễhiểubiết.NgườibiếtthươngGiáoPháp(Dhamma)làtiếnbộ.GhétbỏGiáoPháplàsuyđồi.

3. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânđầutiênlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứnhìđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

4. Thânthiệnvớikẻhưhèn,khôngthấygìtốtnơingườiđạođức,ngườithậtlòngvuithúvớithóihưtậtxấu-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

5. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứthìlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứbađưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

1

6. Ngườidểduôidãdượi,hamvuiởchỗđôngngười,khôngchuyêncần,biếngnhácvànóngnảy-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

7. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứbalàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứtưđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

8. Ngườigiàucómàkhôngcấpdưỡngchamẹgiàđãquátuổixuânxanh-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

9. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứtưlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứnămđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

10. Ngườigiảdối,gạtgẫmmộtvịBàLaMôn,mộtvịđạosĩẩndậthaymộtđạosĩduphươnghànhkhất-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

11. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứnămlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứsáuđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

12. Ngườicótiềncủadồidào,nhiềuvàng,lắmvậtthực,nhưngchỉthọhưởngriêngmình-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

13. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứsáulàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứbảyđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

14. Ngườikiêucăng,tựphụvớidòngdõi,vớitàisảnsựnghiệphoặcgiaicấpmìnhvàkhinhkhinhữngngườikhác-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

15. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứbảylàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứtámđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

16. Ngườitrụylạc,saysưarượuchèvàphungphítàisản-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

17. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứtámlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứchínđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

18. Khôngbiếtanphậnvớichínhvợnhà,ănởvớigáigianghồvàvợngườikhác-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

19. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứchínlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứmườiđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

20. Ngườiđãquátuổixuânxanh,cướivềbàvợquátrẻvàănởsốngchungkhôngphảivìtìnhthươngchămsóc-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

21. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứmườilàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứmườimộtđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

22. Ngườitựđặtmìnhdướiquyềnmộtngườiđànbàhaymộtngườiđànôngphungphí,vôđộlượng-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

23. Điềunàynhưvậy,chúngconđượchọc,lànguyênnhânthứmườimộtlàmchoconngườisuyđồi.KínhbạchĐứcThếTôn,xinNgàichỉdạynguyênnhânthứmườihaiđưaconngườiđếntìnhtrạngsuyđồi.

24. Ngườicóítphươngtiệnmànhiềuthamvọng,dòngdõichiếnsĩmàkhátkhaocầnquyềntốithượng-đólànguyênnhânlàmchoconngườisuyđồi.

25. Thấurõnhữngnguyênnhânđưađêntìnhtrạngsuyđồitrênthếgian,bậcHiềnTríCaoThượngsốngvớitrítuệtrongcảnhgiớinhànlạc.

Chúthích:

.SaukhingheĐứcThếTônthuyếtgiảngthờiPhápđềcậpđếnnhữngđiềukiệndẫnđếnhạnhphúcvàthịnhvượng,cácvịTrờimuốnngheNgàigiảngvềnhữnggìcókhuynhhướngdẫnđếntìnhtrạngsuyđồi.DođócácNgàiđếnhầuPhậtvàbạchhỏi.↩

1

KinhHạngCùngĐinh

(VasalaSutta)

Tôicónghenhưvầy:

Vàomộtthuởnọ,ĐứcThếTônngựtạingôichùacủaTrưởngGiảAnathapindika(CấpCôĐộc)trongkhurừngJeta(KỳViên).SánghômnọĐứcThếTônđắpymangbátvàothànhSavatthi(XáVệ)đểtrìbình.

LúcbấygiờtrongnhàcủaAggikaBharadvaja,mộtngườitheođạoBàLaMôncũngchuẩnbịđểdângcúngvậtthực.ĐứcThếTônômbátđitừnhànàysangnhàkháctrongthànhSavatthivàđếngầnnhàcủavịbàlamôn.ThấyĐứcPhậttừxađến,vịbàlamônnói:

"Hãyđứnglại,nàyôngthầytu!Hãydừnglại,nàyôngđạobầntiệnđêhèn!Hãyđứnglạiđó,nàyngườicùngđinhkhốnkhổ!"

KhinghenhưvậythìĐứcThếTônôntồnnói:Nầyôngbàlamôn,ôngcóbiếtngườicùngđinhlàthếnào,haycáigìlàmchongườitacùngđinhkhông?

-Không,quảthậttôikhôngbiết.NầyĐứcGotama(CồĐàm),tôikhônghiểucùngđinhlàthếnàovànhữnggìlàmchotalàcùngđinh.XinĐứcGotamahoanhỷtuyênngônchỉdạyGiáoPhápgiúptôicóthểhiểubiếtthếnàolàcùngđinhvànhữnggìlàmchongườitatrởthànhcùngđinh.

-Hãyngheđây,nàyôngbàlamôn!NhưLainóiđây,vàhãynhớlấynằmlòng.

-Tốtlắm,nàyĐứcGotama,tôingheđây,ôngbàlamôntrảlời.

ĐứcThếTônmởlờituyênngônnhưsau:

1

2

1. Conngườidễnónggiận,hayhiềmthù,cónhiềuthóihưtậtxấu,tánhưaphỉbánggièmpha ,ngườicóquankiếnsailầmvàbẩmtánhgiảdốiưagạtgẫmphỉnhlừa-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

2. Ngườinàotrênthếgiannàylàmtổnthươngnhữngchúngsanh"sanhmộtlần"haynhữngchúngsanh"sanhhailần" ,ngườikhôngcólòngbimẫnđốivớichúngsanh-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

3. Ngườinàotiêudiệt,vâyhãmthônxómvàđượcgọilàngườiápchếchinhphục-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

4. Dầutrongxómlànghaytrongrừnghoang,ngườinàotrộmcắphoặcsangđoạtsởhữucủangườikhácmàkhôngđượcchođếnmình-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

5. Ngườinàomangnợ,bỏtrốn,vàkhiđượchỏi,lạinóingược,"Nàotôicóthiếunợgìđâu"-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

6. Ngườinàovìlòngtham,giếtbạncùngđồnghànhvớimìnhtrênđườngđiđểcướpgiật-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

7. Ngườinàođượcmờiralàmnhânchứng,nóilờigiảdốivìlợiriêngcủamình,hayvìlợiíchcủaaikhác,hoặcvìđểthâuđoạttàisản-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

8. Ngườinàodùngáplựchãmhiếphaydụdỗvợbạnhayhọhàng-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

9. Ngườinàogiàucómàkhôngphụngdưỡngchamẹgiàđãquátuổixuânxanh-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

10. Ngườinàođánhđậphaynóilờiphiềnnhiễucha,mẹ,anh,chị,haynhạcmẫu,nhạcphụ-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

3

4

11. Ngườinàomàkhiđượchỏivềđiềuphải,khuyêndạyvềđiềusailầmvàdạymàcòngiấukíngiữbímật-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

12. Ngườinàođãlàmđiềuácmàmuốnkhôngaibiết,vàgiấunhẹmgiữkín-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

13. Ngườinào,khiđếnnhàngườiđượcđãiđằngvớinhữngmónngonvậtlạ,đếnlượtmình,khikháchđếnnhàlạikhôngtiếpđónphảilẽ-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

14. NgườinàogiảdốilườnggạtmộtvịBàLaMôn,mộtđạosĩẩndật,haymộttusĩduphươnghànhkhất-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

15. Ngườinàobằnglờinói,phiềnnhiễumộtvịBàLaMônhaymộtđạosĩẩndậtvàolúcthọthực,vàkhôngdângcúng(vậtthực)-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

16. Ngườinàotrênthếgiannày,bịmịtmùchelấptrongvôminh,lạibàyđiềutiênđoánviệckhôngcó,đểcầumongđượcgì-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

17. Ngườinàotựtângbốcmình,khinhrẻngườikhác,vàtrởnênđêhènvìtánhtựphụcủamình-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

18. Ngườinàocótánhưakhuấynhiễu,thamlamquáđộ,hammuốnđêhèn,íchkỷ,lưumanh,khôngbiếthổthẹnvàghêsợtộilỗi-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

19. Ngườinàonguyềnrủa,mắngchửiĐứcPhậthaymộtvịđệtửcủaPhật,dùlàhàngxuấtgiahaycưsĩtạigia-hãybiếtrằngngườiấylàcùngđinh.

20. NgườinàokhôngphảilàmộtvịALaHánmàmạonhận,tựxưngmìnhlàALaHán,làkẻtrộmcủatoànthểvũtrụ ,ngườiấylàhạngcùngđinhthấphènnhất.

Nhưvậy,nhữnghạngngườimàNhưLaimôtảtrênđâyquảthậtđánggọilàcùngđinh .

21. Không phảidosanhtrưởnglàcùngđinh ,khôngphảidosanhtrưởnglàBàLaMôn.Dohànhvilàcùngđinh,dohànhvilàBàLaMôn.

22. Hãybiếtnhưvậydocâuchuyệnnày: ThuởấycóMatanga,conmộtngườicùngđinh,người"nấuthịtchó".

23. NgườicontênMatanganàythànhđạtmứcvinhquangtuyệtđỉnhrấtkhóthànhđạt,vàđượcnhiềungườithuộcgiaicấpchiếnsĩvàBàLaMônhỗtrợ.

24. ĐiđếncảnhgiớiPhạmThiênbằngchiếc"xecủathiênđình" trênconđường"xalộkhôngdụcvọng" ,Matangahiệnthânlên cảnhPhạmThiên,lánhxamọihìnhthứcthamái.Trạngtháisanhtrưởng(trongcảnhcùngđinh)khônggâytrởngạichosựtáisanhvàocảnhPhạmThiên.

25. CónhữngvịPhạmThiêntáisanhvàogiađìnhtruyềngiáo quenthuộcvớikinhkệ(Veda).Nhữngvịnàylắmkhicũngcónhữnghànhvixấuxatộilỗi.

26. Trongkiếpnàycácvịấybịkhinhkhi,kiếpsốngtớihọsẽbịlâmvàocảnhkhổ.Sanhtrưởngkhônggiúphọtránhkhỏiphảitráisanhvàokhổcảnhhaygặtháiquảdữ.

6

7

8 910

1112

1314 15

16

27. Dosanhtrưởng,ngườitakhôngtrởthànhcùngđinh,dosanhtrưởng,ngườitakhôngtrởthànhBàLaMôn.Trởthànhcùngđinhdohànhvi,trởthànhBàLaMôndohànhvi.

KhiĐứcThếTôndạynhưvậyvịBàLaMônAggikaBharadvajanói:

"Lànhthay,BạchĐứcGotama!Lànhthay,BạchĐứcGotama!Cũngnhưngườikiadựnglạingayngắnmộtvậtđãbịlậtđổ,haykhámpháramộtvậtđãđượcgiấukín,hayvạchđườngchỉlốichongườilạcbước,haycầmđènsoisángtrongđêmtốiđểchoaicómắtcóthểtrôngthấy,GiáoPhápmàĐứcGotamagiảngdạybằngnhiềuphươngcáchdườngthếấy.

"BạchĐứcThếTôn,nayconxinquayvềnươngtựanơi(quyyvới)ĐứcGotama,nơiGiáoPhápvànơiGiáoHộiCácVịĐệTửcủaNgài.KínhxinĐứcGotamatừbichấpnhậnconvàohàngmônđệngaytừngàynàyđếngiờphútcuốicùngcủađờicon".

ChúGiảiBàiKinhVasalaSutta:

1

."Nhữnglờilẽnặngnề,khiếmnhãcủavịBàLaMônlúcbấygiờrấttráingượcvớitháiđộtônnghiêmkínhcẩnvềsauđángnênđượccómộtlờigiảithích.BảnChúGiảighirằngvàobuổisánghômấy,nhưthườnglệ,ĐứcPhậtdùngoailựcthầnthôngsiêuphàmnhìnquanhthếgianthìthấyvịBàLaMônnàyđủthuầnthụcđểquyyTambảovàthọtrìGiớiHạnh.Ngàirađiđặcbiệtđểgặpông.VịBàLaMônsánghômấycũngvừacúngthầnBrahma(Brahma-Puja)xong,tìmmộtđiềmtốt,tứcmộtdấuhiệumaymắn,thìmắtvịấythấymộtông"thầytutrọcđầu"vàmộtvị"Samôn"(Samana),cảhaiđềulàđiềmkhôngmay,làdấuhiệubấttường,theosựtintưởngcủangườigiữđạoBàLaMôn.VìlẽấykhithấyĐứcPhậttừxađếnthìôngtanổigiận,tuônranhữnglờilẽcộccằnthôlỗ.

SaukhinghenhữnglờihoànhãêmdịucủaĐứcThếTôn,đượcthốtravớimộtgiọngnóihiềntừ,vànhìnthấyphongđộtrầmtĩnhđầybimẫncủaĐứcBổnSưthìvịBàLaMôncảmnghethẹnthùngvànhữnglờicủaôngvềsaubiểulộnỗiniềmănnănhốihận."--(KassapaThero).↩

1

2

.VịBàLaMônnổicơnphẫnnộvìcáimàôngcholàđiềmxấu.Đólàmớisángsớmđãthấymột"thầytutrọcđầu".Ôngchođólàđiềmbấttườngnênnóilênnhữnglờicộccằnkhiếmnhã.

ĐứcPhậtkhôngbaogiờtrảthùmàlễđộvàtrầmtĩnhtrảlời,khônglàmgiảmgiátrịôngBàLaMônvàcũngkhôngtựtângbốckhenngợimình.Ngàikhôngnóirằngngườinóngnảylỗmãng,ănnóithôlỗcộccằn,quảthậtlà"cùngđinh"-Vasala-theođúngđịnhnghĩacủadanhtừ,mặcdùngườiấycóthểđượcsanhratừtrongđầucủathầnBrahma.

CâutrảlờicủaĐứcThếTônlàmchoôngBàLaMôncảmthấyrằngchínhĐứcPhậtlàmộtvịBàLaMôntrongkhiông-ngườiđượcgọilàBàLaMôn-đúngthậtlàcùngđinh.↩

.Makkha-thườngđượcdịchlà"đạođứcgiả","ngụythiện",giảdối.Đúngtheongữnguyênlà"bôibỏcáitốtcủangườikhác".↩

.NơiđâyĐứcThếTôndùngdanhdừ"sanhhailần",theovănthểthườngdùngtrongkinhsáchBàLaMôn.

Ekajam-Dvijam,nhữngchúngsanh"sanhmộtlần",tứctấtcảchúngsanh,loạitrừloạinoãnsanh,nhưchimchóchaynhữngloàiđượcsanhratừtrongtrứng."Sanhhailần",mộtlầntrongtrứngvàmộtlầnnữatrongtrứngsanhra.↩

.ALaHán.Mộtvịthánhtoànthiệnđãtậndiệtmọiônhiễm.↩

."Sabrahmakeloke"theonghĩatrắnglà:trongthếgiancùngvớichưPhạmThiên,tứctoànthểvũtrụ(BảnChúGiải).↩

2

3

4

5

6

7

.Trong20câu,ĐứcPhậtkểrabamươibốnloạiđiềukiệnlàmchoconngườitrởthànhcùngđinh.

CâuđầutiênNgàiđềcậpđếnsáuloạiđiềukiệnnhưsânhậnv.v...;trongcâuthứnhì,Ngàiđềcậpđếnsựkiệnlàmtổnthươngchúngsanhkhác;thứba,đếnsựápbức,chinhphục;thứtư,đếnsựtrộmcắp;thứnăm,đếnsựgianlận,nợnần;thứsáu,đếnsựcướpgiựt;thứbảy,đếnsựlàmchứnggianđểvụlợi;thứtám,đếntánhnếtgiảdốiphảnbội;thứchín,đếnsựkhôngbiếtơnchamẹ;thứmười,đếnsựđánhđậpvàquấyrầynhữngngườisốngquanh;thứmườimột,đếnsựtựlừadối,lườnggạtmình;thứmườihai,đếnsựgâytộiácvàgiấunhẹm,giữkíntronglòng;thứmườiba,đếntánhvôânbạcnghĩa;thứmườibốn,đếnsựgiảdốilườnggạt;thứmườilăm,đếnsựnguyềnrủachửimắngngườituhành;thứmườisáu,đếnsựgianlận;thứmườibảy,đếntánhtựcao,tựđạivàkhinhrẻngườikhác;thứmườitám,đếnbảyđiềukiệnnhưchửimắngv.v...;thứmườichín,đếnviệcxửtồitệvớiĐứcPhậtvàchưvịđệtử;thứhaimươi,giảdốitựxưngmìnhlàbậcALaHán.

Khôngxétđoánngườiquasựsanhtrưởngmàquahànhvi,bậcThánhNhângọibamươibốnloạingườiấylàhạngngườicùngđinh.↩

.ĐứcPhậtnóilêncâunàynhằmđánhtanquankiếnsailầmmàvịBàLaMônkhưkhưcốchấp.↩

.TheoBảnChúGiải,"Vasala",cùngđinh,làngườibịnhữngđámmưa(vassanto)làmchohànhđộngbịônhiễm,vàBàLaMônlàngườiquétsạch,đánhtan(bahento)mọiônhiễmbằngnhữnghànhđộngtrongsạch.Trongbảndịchnàydanhtừ"Brahmana"ámchỉcácbậcALaHán,danhtừ"brahmin"thìchỉnhữngngườitronggiaicấpBàLaMôn.↩

7

8

9

10

.Comp:"SựsanhtrưởngkhônglàmchoconngườithuộcvềgiaicấpBàLaMôn,cũngkhônglàmchoconngườikhôngphảiởtronggiaicấpBàLaMôn.

"Chínhđờisốngvàhànhviuốnnắn,làmchoconngườitrởnênthậtsựlàBàLaMôn.

Cuộcsốnguốnnắnlàmchoconngườitrởnênnôngdân,thươnggia,nôbộc;

Cuộcsốnguốnnắnlàmchoconngườitrởnênkẻtrộmcắp,chiếnsĩ,quanquyền."↩

.ĐứcPhậtmuốnnhắcđếnmộtcâuchuyệntrongtiềnkiếpxaxôicủaNgài,khilàconmộtngườicùngđinh.LúcbấygiờNgàitênMatanga,cómộtcuộcsốngđứchạnhphithường,làmchomọingườiđềukhâmphụcvàsauđótáisanhvàocảnhTrờiPhạmThiên.XemTúcSanhTruyệnMatangaJakata,số497.↩

.Candala,cùngđinh,cónghĩalàgiaicấpthấphèn;Sopakacónghĩalàngườinấuthịtchóđểăn,ámchỉmộtlốisốngthấpkém;vàMatangalàtêncủaconngườicùngđinhấy(BảnChúGiải).↩

.Chiếcxecủathiênđình.TứclàBátChánhĐạo,cótácdụngđưachúngsanhđếncảnhgiớiPhạmThiên(Brahmarealm).↩

.Conđường"xalộkhôngdụcvọng"làconđườngmàcácbậcvĩnhânnhưĐứcPhậtv.v...đãđitrênđó.↩

.Saukhicơthểtanrã.↩

10

11

12

13

14

15

16

.NhữngvịhằngngàydấnthântrongviệchọckinhPhệĐà(Veda).↩

16

1

TamBảoKinh

(RatanaSutta)

1. Bấtluậnaitụhộinơiđây,hoặcchúngsanhtrênđịacầuhoặcchúngsanhởcảnhTrời,ngưỡngmongtấtcảđềuanlànhhạnhphúc!Tấtcảhãychămchúlắngnghenhữnglờinày .

2. Tấtcảhãychútâmsuyniệm;hãybiểulộlòngtừáiđốivớichúngsanhtrongcảnhngười;ngàyđêmhằngdângcúng .Hãytậntìnhhộtrìnhữngngườiấy.

3. Dùkhotàngquýgiánàotrênđờihaytrongmộtcảnhgiớikhác,dùchâubáu trongnhữngcảnhTrời ,khôngcógìsánhbằngĐứcThếTôn.

Đúngvậy,ĐứcPhậtlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

4. BậcThiệnTrí dòngSakya(ThíchCa)đãviênmãnChấmDứtphiềnnão,LyDụcvàthànhđạttrạngtháiVôSanhBấtTửVôThượng.KhôngcógìsánhbằngGiáoPháp(Dhamma).

Đúngvậy,GiáoPháplàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc.

5. CácbậcThánhNhânmàĐứcPhậtTốiThượngtándương,đượcmôtảlà"tâmantrụkhônggiánđoạn" .Khôngcógìnhưtâmantrụấy.

Đúngvậy,GiáoPháplàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

1

1

2

3 4

5

6

7

6. TámVịThánhấy ,hợpthànhbốnđôi,đượcbậcthiệntrítándương;CácNgàilànhữngbậcđángđượccúngdường,làđệtửcủaĐấngThiệnThệ-vậtdângcúngđếncácNgàisẽđemlạiquảphúcdồidào.

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

7. Vớiýchíkiêntrìvữngchắc,sốngtrọnvẹntrongGiáoHuấncủaĐứcGotana,khôngáidục,cácNgàiđãthànhđạtnhữnggìcầnthànhđạtvàthểnhậpquảvịBấtTử,cácNgàiannhànthọhưởngcảnhThanhBìnhAnLạc.

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

8. Nhưtrụcột chônsâutronglòngđấtkhôngthểbịgióbốnphươnglaychuyển,cùngthếấy,NhưLaituyênngôn,conngườichánhtrựcđãchứngngộTứThánhĐếcũngnhưvậy.

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

9. NhữngbậcđãthấuđạtrõràngcácThánhĐếmàbậcTríTuệthậmthâmđãgiáotruyền,dầudểduôiphóngdật,vẫnkhôngtáisanhđếnlầnthứtám .

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

10. NgườichứngngộMinhSát ,bađiềukiện nếucòn,sẽđượcloạitrừ,đólà-thânkiến ,hoàinghi ,vàgiớicấmthủ.Khôngbaogiờsađọavàobốnkhổcảnh vàkhôngcòncóthểviphạmsáutrọngnghiệpbấtthiện .

7

8

9

10

11 1213 14

1516

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

11. Bấtluậnhànhđộngnàomìnhđãlàmbằngthân,khẩuhayý,bậcThánhNhânkhôngthểgiấu;bởivìngườiđãthấyConĐườngkhôngthểcònphạmlỗi.

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

12. Cũngdườngnhưcâytrongrừng đuanhauđâmchồinởmọngtrênngọn khimùahèbắtđầuấmnóng ,GiáoPhápTốiThượngdẫnđếnNiếtBànđãđượcgiáotruyềnvìLợiÍchTốiThượngcũngcùngthếấy.

Đúngvậy,GiáoPháplàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

13. ĐứcThếTônVôThượng,bậcToànGiác,bậcThánhNhânđãbanbố,bậcđãĐemĐếnvàGiáoTruyềnPhápCaoSiêuTốiThượng.

Đúngvậy,ĐứcPhậtlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

14. Quákhứđãchấmdứt,vịlaikhôngcònnữa,tâmkhôngdínhmắctrongmộtkiếptáisanhvịlai,thamáikhôngkhởisanh -cácbậctrítuệấysiêuthoátnhưngọnđènkiachợttắt .

Đúngvậy,TăngGiàlàchâubáuthùdiệu.Dosựthậtnày,ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

15. Chúngtatụhộinơiđây,dùlàchúngsanhởđịacầuhaythiêngiới,hãyđảnhlễĐứcThếTôn,bậcđượcchưThiênvànhânloạikỉnhmộtônvinh.Ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

1718 19

2021

16. Chúngtatụhộinơiđây,dùlàchúngsanhởđịacầuhaythiêngiới,hãyđảnhlễĐứcThếTôn,bậcđượcchưThiênvànhânloạikỉnhmộtônvinh.Ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc!

17. Chúngtatụhộinơiđây,dùlàchúngsanhởđịacầuhaythiêngiới,hãyđảnhlễĐứcThếTôn,bậcđượcchưThiênvànhânloạikỉnhmộtônvinh.Ngưỡngmongđượcanlànhhạnhphúc

ChúGiảiTamBảoKinh:

.BảnChúGiảimôtảtrườnghợpĐứcThếTôngiảngbàiKinhnàynhưsau:

VàomộtlúcnọdânchúngtrongthịtrấnVesalitrùphúcùngmộtlúcgặpphảibathiêntai-nạnchếtđói,nạnbịmaquáiphárầyvànạndịchhạch.Trướctiên,vìmùamàngthấtthoát,nhữngngườinghèokhôngđủăn,phảichếtđói.Xácchếtnằmlaliệt,mùihôithúithuhútcảnhâmbấtthiện,vàsaucùngbệnhdịchhạchtruyềnnhiễmtaihại.

Trướcnhữngtaitrờiáchnướcvôcùngnguyhiểmnày,tronglúcdânchúngđangxônxaobấnloạnthìbỗngnhiênhọnảysanhýnghĩcungthỉnhĐứcPhật,lúcấyđanglưungụtạithànhRajagaha(VươngXá)gầnđó.

HaivịquýtộcdòngLicchavihướngdẫnmộtpháiđoànhùnghậuliềnlênđườngsangRajagahahầuPhậtvàthuậtlạitìnhtrạngđauthươngvôcùngtuyệtvọngcủahọ.ĐứcThếTônchấpnhậnlờithỉnhcầuvàcùngĐứcAnandavàđôngđảochưTăngrờiRajagahasangsôngGanges,đếnVesali.

KhiĐứcPhậtvừađếnthànhVesalimộttrậnmưatầmtãàoxuống,quét

22

1

sạchthànhphốvàthanhlọcônhiễmtrongkhôngkhí.KhiấyĐứcPhậtgiảngbàiRatanaSutta(TamBảoKinh)choNgàiAnanda,rồidạyNgàicùngvớichưTăngvàđôngđảodânchúngvừađikhắpthịtrấnvừađọctụngKinhnày.NgàiAnandaômtheobìnhbátcủachínhĐứcPhật,đựngnướctrongđó,vàrảinướccóđọckinhcùngkhắp.BảnChúGiảighirằngkhichưTăngvừađọcnhữngchữ"yamkinci",thìcácchúngsanhbấtthiệntrongcõiâmhoảngsợrútlui.Bệnhdịchhạchcũngdầndầntanbiến.SaukhichưTăngđọckinhđểbảovệdânchúngtrongthànhphốxongthìtrởvềHộiTrường,cóĐứcPhậtchờnơiđó.

Nhâncơhội,ĐứcPhậtgiảnggiảibàiRatanaSutta(TamBảoKinh)chotoànthểđámđông.↩

.BảnChúGiảighirằngngườitavẽhìnhchưThiên,hoặcđụckhắctrêngỗ,rồilàmnhữngbànthờnhỏtreotrêncâyvàhằngngàyđemlễvậtđếncúng.↩

.DanhtừRatanacónghĩalàtrânchâubảongọcquýgiá.NơiđâydanhtừRatana,bảovật,hàmýlàTamBảo:ĐứcPhật,GiáoPhápvàTăngGià.Theođúngngữnguyên,danhtừ"ratana"gồmbaâm-ra,tavàna."Ra"làthuhút,"ta"làvượtxuyênquavà"na"làdẫnđến.Phật,Pháp,TănggọichunglàRatana,châubáu,bởivìTamBảocóđứchạnhthuhúttâmcủabậcthiệntrí;làphươngtiệnđưachúngsanhvượtquađạidươngcủavòngluânhồi(Samsara);vàdẫnđếncáccảnhTrờivàNiếtBànchonhữngaitìmnươngtựanơiTambảo.↩

.DanhtừcảnhTrờiởđâybaogồmluôncảnhữngcảnhPhạmThiên(Brahma)từthấpnhấtđếncaonhất-Akanittha(BảnChúGiải).↩

.GọinhưvậyvìNgàiđãhoàntoàntậndiệtmọiáidục(BảnChúGiải).↩

2

3

4

5

6

.Magga(Đạo)đượcgọilàAnantarikaSamadhi,tâmđịnhliêntục,khônggiánđoạn,bởivìPhala(Quả)theosautứckhắckhôngcóthờigiangiánđoạn.↩

.TámvịThánhNhânấylà:(i)VịđãchứngđắcSotapatti,TuĐàHuờnĐạo,và(ii)TuĐàHuờnQuả;(iii)vịđãchứngđắcSakadagami,TưĐàHàmĐạo,và(iv)TưĐàHàmQuả;(v)vịđãchứngđắcAnagami,ANaHàmĐạo,và(vi)AHaHàmQuả,(vii)vịđãchứngđắcArahant,ALaHánĐạo,và(viii)ALaHánQuả.

Nhưvậytínhtừngcánhânthìcótámvị,tínhcặpthìcóbốnđôi.↩

.TứcALaHánQuả.↩

.Indakhila-Inda,cónghĩaSakka,VuaTrờiĐếThích.DanhtừIndakhilacónghĩalàtrụcộtđãđượcvữngchắcchônsâutronglòngđất,vừacaovừavữngnhưtrụcộtcủaVuaTrờiSakka.

BảnChúGiảighirằngnhữngIndakhila(trụcột)nàyđượctrồngbêntrongthànhphốđểlàmđẹp,hoặcbênngoàinhưmộtdấuhiệubảovệ.Thôngthườngnhữngtrụcộtnày,hìnhbátgiác,đượcxâylênbằnggạchhoặcbằnggỗtốt.Phânnửacâytrụđượcchônsâudướiđất-dođócóthànhngữ:vữngchắcnhưtrụcộtIndakhila.↩

.NgườiđãthànhđạttầngThánhđầutiên(Sotapatti,TuĐàHuờn)chỉcòntáisanhnhiềulắmlàbảylần.↩

.TứclầnđầutiênnhoángthấyNiếtBàn.↩

.TrongmườiSamyojana,thằngthúc(kiếtsử),tứcmườidâytróibuộccộtchặtchúngsanhvàovòngluânhồi,bathằngthúcđầuđượcloạitrừ.↩

6

7

8

9

10

11

12

13

.ThânKiến,Sakkayaditthi-sựtintưởngchorằngthânnàyhiệnhữu,tứcquanniệmcómộtlinhhồnhaytựngãthườngcòn.Đâylàmộttrongba"Mannana",hayýniệm,phátsanhliênquanđếnthân.HaiýniệmkialàTanha(áidục)vàMana(ngãmạn)--BảnChúGiải.BuddhistPsychology,trang257.↩

.Lònghoàinghi(i)Buddha,ĐứcPhật;(ii)Dhamma,GiáoPháp;(iii)Sangha,TăngGià;(iv)GiớiLuật;(v)quákhứ,;(vi)vịlai;(vii)quákhứvàvịlại;(viii)PaticcaSamuppada,ĐịnhLuậtPhátSanhTùyThuộc.XemBuddhistPsychology,trang260.↩

.Bốnkhổcảnhlà:địangục(niraya),cảnhthú,cảnhngạquỷ(Peta)vàA-tu-la(Asura).↩

.Abhithanani,sáutrọngnghiệpbấtthiệnlà:(i)giếtmẹ,(ii)giếtcha,(iii)giếtmộtvịALaHán,(iv)làmchảymáuĐứcPhật(v)chiarẽTăngGiàvà(vi)khưkhưchấpthủtàkiến(NiyataMicchaDitthi).↩

.Vanappagumbe.BảnChúGiảigiảithíchrằngdanhtừnàydohaithànhphầnhọplại,Vanepagumbo,chồicâytrongrừng.Nơiđâyđịnhsởcách(locative)đượcdùngtrongýnghĩacủachỉchủcách(nominative).↩

.Đâycũngvậy,địnhsởcáchđượcdùngtrongýnghĩachỉchủcách.↩

.CũngnhưvàolúcđầumùaHạcâycốiđâmởmọngxinhtươisángsủa,GiáoPháp(Dhamma)vớinhiềulờidạyquýbáu,đượcĐứcPhậtbantruyềnrộngrãi,cũngtươisángvinhquangcùngthếấy.↩

.MộtvịALaHánkhôngcòntáisanhvìđãtạonghiệptrongquákhứ.NhữnghànhđộngcủacácNgàiđượcgọilàKiriya(hành)khôngtạonghiệpvìđãkhôngcònmảymayônhiễmthamái.↩

13

14

15

16

17

18

19

20

21

.ChỉngọnđènđượcthắplênđểcúngdườngchưThiêntrongthànhphố,ngaylúcấyvừatắt.↩

.KhiĐứcBổnSưchấmdứtthờiPhápthoạivàbanrảinhữngtưtưởnganlànhhạnhphúcđếndânchúngthànhVesali,VuaTrờiSakka(ĐếThích)đọctụngbacâukệcuốicùngvàbáitừĐứcPhật,cùngvớiđoàntùytùngravề.

BảnChúGiảighirằngĐứcThếTônthuyếtgiảngbàiKinhnàyliêntiếpbảyngàytạiVesali.↩

21

22

1

TừBiKinh

(MettaSutta)

1. NgườikhônkhéomưutìmlợiíchchomìnhvàcóướcnguyệnthànhđạttrạngtháiVắngLặng nêncóhànhđộng(nhưthếnày):

Ngườiấyphảicókhảnăng,phảichánhtrực,hoàntoànchánhtrực .

2. Tritúc,dễnuôi(sốnggiảndị,đểchongườithiệntíndễdànghộtrì),cóítnhiệmvụ(ítbịràngbuộc),sốngdễdàng(khôngnhiềunhucầu),thuthúclụccăn,kínđáo,tếnhị,khôngluyếnáigiađình.

3. Ngườiấykhácnênviphạmlỗilầmnhỏbénàomàbậcthiệntrícóthểkhiểntrách.Ướcmongtấtcảchúngsanhđượcanvuivàchâutoàn!Ướcmongtấtcảđềucótâmhoàntoàntrongsạch.

4. Bấtluậnchúngsanhấynhưthếnào:-yếuđuốihaykhỏemạnh,caolớnmậpmạphaytầmvócbìnhthường,lùnthấpbénhỏ,hữuhìnhhayvôhình,nhữngchúngsanhởgầnhaynhữngchúngsanhởxa,nhữngchúngsanhđãrađờihoặcnhữngchúngsanhchưasanh-Ướcmongtấtcảchúngsanh,khôngloạitrừbấtluậnai,đềucótâmanlànhhạnhphúc.

5. Khôngailàmchoaithấtvọng,khôngaikhinhbỉai,dùngườinhưthếnàohoặcởnơiđâu.Trongcơngiậndữhaylúcoánhờn,khôngnênmongđiềubấthạnhđếnvớingườikhác.

6. Cũngnhưbàtừmẫuhếtlòngbảobọcđứaconduynhấtcủabàdùcóhiểmnguyđếntínhmạng,cùngthếấyngườikiatraugiồitâmTừvôlượngvôbiên,rảikhắpmọichúngsanh.

1

2

3

7. Hãyđểnhữngtưtưởngtừaívôbiênbaotrùmtoànthểthếgian:-bêntrên,phíadưới,bốnphươngtámhướng,khôngđểchođiềugìlàmtrởngại,khôngmảymaynónggiận,khôngchúthiềmthù.

8. Dùngườiấyđứng,đi,ngồihaynằm,giâyphútnàocònthức(khôngngủ)thìnênpháttriểntâmniệm.ĐólàPhúcLànhCaoThượngNhất.

9. KhôngđểrơivàonhữngLầmLạc ,đứchạnhtrongsạchvàviênmãnGiácNgộ ,ngườiấylánhxamọihìnhthứcáidục.Đúngnhưvậy,ngườiấykhôngcòntrởlạivàobàothai .

ChúGiảiTừBiKinh:

4

56

7

1

.Vàolúcấymùamưasắpđến,saukhiđượcĐứcPhậtbandạynhữngđềmụchànhthiền,mộtnhómtỳkhưurađi,tìmnơithíchhợpđểthựchành.TrongcuộcđibấtđịnhấycácNgàiđếnmộtđịađiểmvắngvẻyêntĩnhvàquyếtđịnhởlạiđóhànhthiềnnhằmmụctiêugiảithoát.

Cácvịthọthầnsốngtrêncâycảmthấybấttiệnnêntìmcáchlàmchochưtỳkhưukhôngcònởđượcvàphảirađi.Đêmđêmcácvịthọthầnlàmđủcáchđểphákhuấykhôngchochưtăngởyênhànhthiền.

ChưvịtỳkhưuthấykhómàantrụtâmtrongtìnhtrạngnhưvậynêntrởvềcbùabạchlạitựsựvớiĐứcThếTôn.

ĐứcPhậtdạychưTăngbàiKinhMettaSutta(kinhvềtâmTừ)vàkhuyêncácvịnàytrởlạingayđịađiểmtrướcrồicùngđọclênbàiKinhnàykhivàorừng.ChưTănglàmtheolờidạy.

NhữngtưtưởngTừáianlànhđượcbanrảira,thấmnhuầnbầukhôngkhítrongtoànkhurừng.CácvịthọthầnởkhắpnơitrongrừngngheKinhcảmthấythanhbìnhanlạc,pháttâmkỉnhmộchưTăng,vàkểtừđóthayvìkhuấynhiễulàmtrởngại,tậntìnhhộtrìvànângđỡchưTăng.

Trongthờiđạibathángancưkiếthạ,Vassana,tấtcảchưvịtỳkhưutrongnhómđềuchứngđắcĐạoQuảALaHán.

BàiKinhMettaSuttanàyvừacótánhcáchbảohộ,vừalàmộtđềmụchànhthiền.PhầnđầubàiKinhmôtảnhữngphẩmhạnhmàngườimongtìmtìnhtrạnganlànhchomìnhcầnnêntraugiồi,vàphầnsaulàphươngphápthựchànhtâmTừ,đượcgiảithíchcặnkẽ.↩

1

2

.TứcNiếtBàn.↩

.UjuvàSuju.ChữUjuhàmýđặctánhchánhtrựctronglờinóivàhànhđộng-tứcthânkhẩuchánhtrực.ChữSujulàtâmchánhtrực(BảnChúGiải).↩

.ĐólàthựchànhTứVôLượngTâm(BrahmaVihara).↩

."Lầmlạc"ởđâycónghĩaSakkayaditthi(thânkiến).↩

.TứcnhoángthấyNiếtBànlầnđầutiên.↩

.KhiđãchứngđắctầngAnagami(ANaHàm)thìtáisanhvàocảnhgiớiSuddhavasa(CảnhGiớiTrongSạch)vàkhôngcầntáisanhvàocảnhngười.↩

2

3

4

5

6

7

1

KinhNiệmXứ

(SatipatthanaSutta)

LờiMởĐầu

KinhNiệmXứ,SatipattthanaSutta,làmộtbàikinhvôcùngquantrọngvìkinhnàyđềcậpđếnnhữngđềmụchànhthiềnnhằmpháttriểncảhai,tâmVắngLặng(Samatha)vàtrítuệMinhSát(Vipassana).

DanhtừSatipatthanagồmcóhaiphần:"sati"và"patthana",hoặc"sati"và"upatthana".

Satilàsựchúniệm,sựhaybiếthoặcsựchútâm.Patthanalàsựthiếtlập,nềntảng,cănbản,đềtàihaysựchuyênchú.Nhưvậy,Satipatthanacónghĩa"NềnTảngcủasựChúNiệm"hay"NhữngĐềMụcChánhYếucủasựChúNiệm".

Satipatthanacũngcóthểđượchiểulàsựkếthợpcủahaiphần:sativàupatthana.Upatthanalàsựphátsanh,haysựápđặt,gắnvào.Nhưvậy,Satipatthanacónghĩalà"ÁpĐặttâmChúNiệmLên",hoặcsự"PhátSanhcủatâmNiệm".

Mộtcáchđơngiản,cóthểhiểuSatipatthanalà"NềnTảngcủatâmNiệm",hay"nhữngĐềMụcChánhYếuđểÁpĐặttâmNiệmvào".TathườnggọiSatipatthanaSuttalàKinhTứNiệmXứ,tứclàbàikinhđềcậpđếnbốn"xứ",haybốnnơichốn,bốnđiểm,hoặcbốnđềmụcđểtađặtsựchúniệmvào.

Trongbàikinhnàycóbốnđềmụcquánniệm(anupassana)đểthíchứngvớinhữngtâmtánhvànhữngcánhânkhácnhau.

1

I.ĐầutiênlàKayanupassana,ThânQuánNiệmXứ,hayNiệmThân,nhằmgộibỏýniệmsailầmvềcáithườngđượcxemlàsắcđẹphaytánhcáchđángđượcưathíchcủathân.Quánniệmvềmụcnàygiúphànhgiảhiểubiếtchânchánhrằngkhôngcómột"người"làmchuyệnnàyhaychuyệnkia,màchỉcó"sựlàm"chuyệnnàyhaychuyệnkia;khôngcó"người"hànhđộngmàchỉcó"hànhđộng".Chừngđóhànhgiảnhậnthứcrằngkhôngcócáigìgọilà"Ta".

PhápNiệmThânbiếtbằngsựchúniệmvàohơithởvàovàthởra(anapanasati)nhằmđạtđếntrạngtháitâmnhấtđiểm(ekaggata,tâmgomvàomộtđiểm).TâmnhấtđiểmđưađếncáctầngThiền(Jhana)vàcuốicùngđếnĐạoQuảALaHán.

Thậtkhómàkiểmsoátđượccáitâmvôhình,thànhphầntốiquantrọngtrongguồngmáyphứctạpcủaconngười.Nóluônluôndiđộng,khôngngừngphóngnhảyđóđây.Chuyênchúgiữtâmnhấtđiểmvàomộtđềmụcriêngbiệt,dầutrongkhoảnhkhắc,cũngkhónhưđặtmộthộtcảitrênđầumũikimvàgiữchonóđừngrơi.Tuylàkhó,nhưngđâylàmộtviệccóthểlàmđượcbằngcáchthườngxuyênthựctập,bởivìTâmNhấtĐiểmlàmộtloạitâmsởluônluônngủngầmbêntrongmọingười.Khitâmnhấtđiểmnàynằmtrongmộtloạitâmbấtthiện(akusalacitta)thìnólàbấtthiện.Khinópháthiệntrongmộtloạitâmthiện(kusalacitta)thìnólàthiện.TâmởnhấtđiểmnàycóthểđượcpháttriểnđểtrởthànhmộtchiThiền.Cũngtâmnhấtđiểmnày,nếuđượctraugiồiđúngmức,cóthểđượcnângcaođếnmứcđộcóthểtrởthànhmột,trongbảyyếutốđưađếngiácngộ(Bojjhanga,ThấtGiácChi,hayThấtBồĐềPhần,hayBảyPhápTrợĐạo),mộttrongtámchicủaBátChánhĐạo.ĐólàlýdotạisaoPhậtGiáodạyrằngbêntrongmỗingườiđềucótiềmtàngnhữngmầmmốngmànếuvunquénđắpbồiđúngmức,cóthểlàmchomìnhtrởnêntoànthiện,mộtbậcvĩnhân.

ĐãđắcđượccáctầngThiền(Jhana)bằngcáchvữngchắctrụtâmvàomộtđiểm,hànhgiảgiacôngtiếnđếnĐạoQuảALaHán.HànhgiảxuấtrakhỏiThiềnvàchútâm"định"vàobađặctướngcủađờisống:vôthường(anicca),khổ(dukkha)vàvôngã(anatta).SaukhiđãtậnlựctinhtấnvàthànhđạtQuảALaHán,hànhgiảđãhoàntoànthoátrakhỏimọihìnhthứcáidục(tanha)vàvôminh(avijja)vàtuyệtnhiênkhôngcònluyếnáihaybámníuvàobấtluậngìtrongthếgian.

Phầnđềcậpđếnnhữngoainghi-đi,đứng,nằm,ngồi-cũngđưađếntâmđịnhvàtâmtựhaybiếtmình.Nhưthế,giữtâmchúniệmtrongkhiđi,đứng,nằm,ngồicũngđưađếntìnhtrạngtháihiểubiếtthấuđáovàtậntườngrằngkhôngcómột"người"màchỉcó"nhữngcửđộng"sanhkhởidonhânduyêntạođiềukiện.

Đoạnkinhđềcậpđếntánhcáchôtrượccủabamươihaibộphậntrongcơthể,bốnnguyêntốchánhyếu(TứĐại)hợpthànhcáigọilàthân,vàcuốicùng,mườihìnhthểcủaxácchết(MườiĐềMụcvềTửThi)-tứclà:1.Tửthisình(udhumataka),2.Tửthiđãđổimàusắc(vinilaka),3.Tửthiđanglởloét,chảynước(vipubbaka),4.Tửthibịđứtđoạn(vicchiddaka),5.Tửthibịđụckhoét,rờiratừngmảnh(vikkhayika),6.Từngmảnhnhỏcủatửthivăngtáchrờira(vikkhittaka),7.Tửthirãrờitừngmảnh(hatavikkhittaka),8.Tửthibịđẩmmáu(lohitaka),9.Tửthibịlằn,giòiloinhoiđụckhoétrãrời(pulavaka),10.Tửthichỉcònbộxương(atthika)-nhằmdiệttrừlòngthamáiíchkỷ,bámníuvàocáithântạmbợphùdunày.

II.Phápthứnhì,ThọQuánNiệmXứ,hayNiệmThọ,Vedananupassana,liênquanđếnbấtcứloạicảmgiác(thọ)nào-vậtchấthaytinhthần-cóthểphátsanhđếnta.Phápnàynhằmgiúphànhgiảphátanýniệmlầmlạc(sukhavipallasa),xemhạnhphúcảohuyềncủathếgianlàchínhthựcvàvữngbền.

Trongcuộcsống,tachứngnghiệmnhữngcảmgiácvuisướng,khổđauvàkhôngvuikhôngkhổ.Tấtcảnhữngcảmgiácấyđềutạmbợnhấtthời.Dođókhôngthểcóhạnhphúcthậtsựvữngbềntrongnhữngcảmgiácấy.NiếtBànlàhạnhphúctốithượng.Đólàhạnhphúcgiảithoát,hạnhphúcđãvượtthoátrakhỏimọikhổđauphiềnlụy.

III.Phápthứba,TâmQuánNiệmXứ,hayNiệmTâm,Cittanupassana,liênquanđếncáctrạngtháitâmkhácnhau.Phápnàycókhuynhhướngloạitrừýniệmsailạc,xemnhữnggìtạmbợvôthườnglàtrườngtồnvĩnhcửu(niccavipallasa).

Tâmhaythức,phátsanhvàhoạidiệttrongtừngkhoảnhkhắc,maunhưchớpnhoáng,cònnhanhchónghơnsựđổithaycủanhữngđơnvịcănbảnvậtchất.Trongtừngkhoảnhkhắc,chúngtacónhữngchậptưtưởngthiệnhoặcbấtthiện.

Trongphầnnàycủabàikinh,cácloạitâmđượckểratheotừngcặp.

IV.PhápthứtưlàPhápQuánNiệmXứ,hayNiệmPháp,Dhammanupassana.Phạnngữ"dhamma",đượcphiêndịchởđâylà"pháp",làmộtdanhtừrấtkhóchuyểnngữmộtcáchchínhxácbởivìtheotừngđoạnvăn,danhtừnàyhàmxúcýnghĩakhácnhau.

Ởđây,Dhamma(Pháp)baogồmnămphápTriềnCái(Nivarana,nămchướngngạitinhthần),ThấtGiácChi(Bojjhanga,tứcbảyyếutốđưahànhgiảđếngiácngộ),NgũUẩnThủ(Upadanakkhandha,nămnhómlàmđốitượngchosựbámníu),LụcCăn(Salayatana),vàTứDiệuĐế(Ariyasacca).Dođó,tađượckhuyênnêngiữnguyênvẹndanhtừPali.

Phápquánniệmnàynhằmloạitrừýniệmsailạc(Attabhavavipallasa),khưkhưchấpcómộtlinhhồnvĩnhcửu,trườngtồnbấtbiến.

Tacóthểchọnbấtluậnđềmục(xứ)nàotrongbốnđềmụckểtrên-tứcthân,thọ,tâmhaypháp-vàgiacôngtraudồi,pháttriểntâmchođếnkhithànhđạtĐạoQuảALaHán;hoặcnữa,đểthuậntiệnthựchành,cóthểthayđổivàhànhxenkẻnhaucũngđược,thídụnhưlúcnàyniệmthân,lúckhácniệmthọ,lúckhácnữaniệmtâmv.v...khôngphảitheomộtthứtựnào.

ĐểthànhđạtcáctầngThiền(Jhana),tốthơnnênchọnmộtđềmụcthíchứngvớitâmtánhmình.Chẳnghạnnhưngườicókhuynhhướngthamdụcsẽchọnđềmụcquánniệmvềtánhcáchôtrượccủathân,hoặcquánniệmvềbốnnguyêntốchánhyếu(TứĐại)cấuthànhcơthểnày,hoặcnhữngđềmụcvềtửthi.Tuynhiên,khôngcóđịnhluậtnhấtđịnhhoặccứngrắnhaynhanhchóngnàođểchọnmộtđềmụcquánniệmthíchhợp.

Chínhtalàngườiquánxéttâmtánhcủatadễdàngnhất.

Mộtnơiyêntịnhvắngvẻsẽthíchnghichocôngtrìnhhànhthiền.Mộtcụmrừngxaxómlàngquảthậtvôcùngthíchhợp,nhưngkhôngphảilàmộtđiềukiệntốtphảicó.Tacóthểhànhthiềntrongcănphòngcủamìnhnếuởđókhôngbịngoạicảnhphiềnnhiễu.Cảnhvắnglặngởngaytrongtâmmỗingày.Nếutâmkhôngan,dùởgiữarừngsâutịchmịchcũngkhôngthíchhợp.Nhưngnếutâmkhônggiaođộngthìởngaytrungtâmthànhphốrộnrịpcũngđược.Khungcảnhchungquanhtácđộngmộtcáchgiántiếpđểgiúptâmantrụ.

Điềukếđómàhànhgiảphảiquyếtđịnhlàgiờgiấc,lúcmàchínhhànhgiảvàkhungcảnhchungquanhcónhiềuđiềukiệnthuậntiệnnhấtđểhànhthiền.Sángsớm,tâmtrícòntươitỉnhhoặctối,trướckhiđingủ,nếukhôngquámệt,thườnglàlúcthíchhợpnhấtđểhànhthiền.Tuynhiên,dùthìgiờnàomàtađãchọn,nêncốgiữđúnggiờấymỗingàyđểtậpchotâmđượcquen,cóảnhhưởngtốtđẹpđếnpháphành.

Cáchngồicũngcóthểgiúpnhiềuchoviệcgomtâm.NgườiphươngĐôngthườngngồitréochân,chânmặtđặttrênvếtráivàchântráiđặttrênvếmặt,thânmìnhngaythẳng.ĐólàlốingồiKiếtGià,nếukhôngquenắtthấykhóngồinhưthế.NhiềungườingồiBánGiàdễngồihơn,chỉđểchânmặttrênvếtrái,cònchântráithìđểluônpháidưới,khỏiphảitréolên.Khingồitheođiệutamgiácấythìthânmìnhvữngvàng.

Taymặtđặtlêntaytrái,cổngay,giữmũinằmtrênđườngthẳnggócvớirún,quầnáongayngắnvàlưngquầnkhôngnênthắtchặtlắm.Vàingườichịunhắmkínmắtlạiđểkhôngcònthấygìnữa.Nhắmkínmắtcũngcólợinhưngthườnglàmbuồnngủ.Đếnlúcmuốnngủrồithìhànhgiảkhôngcònkiểmsoáttâmđượcnữa.Nhữngtưtưởngđịnhphátsanh,khôngcònngồingayngắn,vôtìnhmởmiệng,chảynướcvãivàgụcđầu.

ChưPhậtthườngngồiKiếtGià,hìnhđóasenbúp,mắtnhắmphânnửa,nhìntheochótmũiđếnchíđất,khôngxahơnlốimộtthướchai.

Ngườinàothấylốingồingồikiếtgiàkhókhăncóthểthuậntiệnngồitrênghếhayngồichỗnàokhác,vừađủcaođểhaibànchângáctrênmặtđất.Thếngồikhôngquantrọnglắm.Hànhgiảtùythích,ngồithếnàomiễnnghethoảimáivàdễdàng.

Hànhgiảphảikiêntrìcốgắngtrongpháphànhđểchếngựnhữngkhátvọngthamáivàsânhận,khôngnêntrôngđợikếtquảnhanhchóng.Tacóthểthâuhoạchthànhquảtrongnhiềutháng,nhiềunăm,haychỉtrongmộtngày.Nhưngdùsao,chớnênnảnlòng.Điềuthiếtyếulàphảithựchànhđềuđặn.

Tìnhtrạngcốgắngphảiđượcphốihợpvớisựhiểubiếtrõràngvàthấuđáothựctướngcủavạnpháp.Trítuệ,đỉnhcaocùngtộtcủaPhậtGiáo,quảthậttuyệtđốicầnthiếtđểthanhlọctâm.Họcvấncổtruyềntrongthếgianlàmộtđiểmlợinhưngđểgiảithoát,điềutốiquantrọnglàhiểubiếtchânchánhthựctướngcủachínhmình,làthấutriệttườngtậnchínhmình,đúngnhưthậtsự

mìnhlàvậy.Đểđạtđếnsựgiảithoátrakhỏimọikhổđau,vanváinguyệncầukhôngcómộtvaitrònàotrongPhậtGiáo.Chuyêncầnchúniệmcũngthiếtyếunhưtinhtấnvàtrítuệ.

Đãcóđượcbayếutốthiếtyếutốiquantrọngấy-chuyêncầnchúniệm,nỗlựctinhtấnvàtrítuệ-hànhgiảphảigiacôngtạmthờichếngựnămPhápTriềnCái,vốnngăntrởtiếnbộtinhthầncủamình.

Hànhgiảphảinỗlựckhắcphụcmọiluyếnáibámvíuvàodụcvọng.Điềunàykhôngcónghĩalàphảihoàntoàntừbỏmọithúvuivậtchất.Nhưngkhôngnênlàmnôlệchocáclạcthútrầntụcấy.

Sânhận,hayoánghét,cũngcónănglựcpháhoạihùngmạnh,khôngkémgìthamái.Cảhai,thamáivàsânhận,làhaingọnlửavôcùngnguyhạithiêuđốtchínhtavànhữngngườikhác.

ĐúngthậtrằngchíđếnkhichứngđắcĐạoQuảANaHàm(Anagami,BấtLai),tầngthứbatrongbốntầngThánh,hànhgiảmớitậndiệtđượcthamvàsân.Nhưngtaphảiluônluôntậnlựcgắngđểkhắcphụcdầnhailoạitâmbấtthiệnấy.

Luônluôncảnhgiác,khôngloâusợsệtvôích,giữtâmbìnhluận,vàtinchắcvàomụctiêumongmỏi,tấtcảnhữngyếutốấyđềucầnthiếtđểthànhcôngtrongcôngtrìnhquánniệmtốiquantrọngnày.

Đốitượngtốihậucủanhữngphươngphápquánniệmtrênlàhoàntoàngiảithoátrakhỏivôminh(avijja)vàáidục(tanha)bằngcáchđắcQuảALaHán.Sauđó,hànhgiảkhôngcònhammuốnhayđeoníuvàobấtluậncáigìtrênthếgian.

ĐểkếtluậnbàiPhápcaosiêunày,ĐứcPhậtdạyrằnghànhgiảnhấtđịnhcóthểthànhcôngtrongcốgắngcaoquýcủamìnhkhôngphảitrongbảynăm,màchỉtrongbảyngày.

1

KinhNiệmXứ

(SatipatthanaSutta)

Lúcấytôicónghenhưthếnày:

ĐứcPhậttuyênngônnhưsau:

NàychưTỳKhưu,cóconđườngduynhất đểchúngsanhtựthanhlọc,đểdiệttrừđaukhổ ,đểthànhđạttrítuệ,vàđểchứngngộNiếtBàn-đólàTứNiệmXứ.Bốnđólàgì?

Nơiđây,ngườiđệtử sống:

1. Quánniệmthân(Kayanupassana)trongthân ,nhiệttâm(atapi),hiểubiếtrõràng(sampajano),giữchánhniệm(satima),dứtbỏ thamái(abhijjha)vàsầukhổ(domanassa) trongthếgian(loke)này.

2. Quánniệmthọ(vedananupassana);3. Quánniệmtâm(cittanupassana);4. Quánniệmpháp(dhammanupassana).

I.NiệmThân(Kayanupassana)

Ngườiđệtửquánniệmthânnhưthếnào?

1.NiệmHơiThở(anapanasati).

Vịđệtửrútẩndậtvàorừng haydướimộtcộicây,hoặcmộtnơivắngvẻ,ngồikiếtgià ,thânngườingaythẳng,chuyênchúantrútrongchánhniệm.Chútâmhaybiết(sato),vịấythởvô;haybiết,vịấythởra.Thởvômộthơidài,vịấyhaybiết:"Tôiđangthởvômộthơidài".Thởramộthơidài,vịấy

1

23

4

56

7

89

haybiết:"Tôiđangthởramộthơidài".Thởvômộthơingắn,vịấyhaybiết:"Tôiđangthởvômộthơingắn".Thởramộthơingắn,vịấyhaybiết:"Tôiđangthởramộthơingắn".

Chứngnghiệmtrọnvẹntiếntrình (củahơithở),(sabakayapatisamvedi):"Tôisẽthởvô",vịấyluyệntậpnhưvậy.

Chứngnghiệmtrọnvẹntiếntrình(củahơithở):"Tôisẽthởra",vịấyluyệntậpnhưvậy.

Làmlắngdịutiếntrìnhcủahơithở(passambhayamkayasamkharam):"Tôisẽthởvô",vịấyluyệntậpnhưvậy.

Làmlắngdịutiếntrìnhcủahơithở:"Tôisẽthởra",vịấyluyệntậpnhưvậy.

Cũngnhưngườithợtiệnchuyênnghiệp,hayngườiđanghọcnghềlàmthợtiện,khikéosợidâycủabàntiệnmộtđoạndàithìbiết:"Tôiđangkéomộtđoạndài",khikéomộtđoạnngắn,biết:"Tôiđangkéomộtđoạnngắn",cùngthếấy,vịđệtửthởvôdàithìbiết:"Tôiđangthởvômộthơidài",thởvôngắn,biết:"Tôiđangthởvômộthơingắn".

Chứngnghiệmtrọnvẹntiếntrình...(lặplạinhưtrên)...vịấyluyệntậpnhưvậy.

Nhưthếấy,vịđệtửniệmthântrongthân,hayniệmthânngoàithân,hoặccảhai,niệmthântrongthânvàniệmthânngoàithân .Vịấysốngquánniệmbảnchấtsanhkhởi (samudayadhamma)củatiếntrìnhhơithở,bảnchấthoạidiệt (vayadhamma),bảnchấtkhởisanhvàhoạidiệtcủatiếntrìnhhơithở.

Lúcbấygiờphátsanhđếnvịấysựhaybiết,"chỉcómộtcơthể" ,trongmứcđộcầnthiếtđểpháttriểntrítuệ,đểpháttriểnchánhniệm.Vịấysốngđộclập ,khôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgian này.

10

1112

13

14

15 16

Nhưthếấy,vịđệtửsốngniệmthân.

2.QuánNiệmNhữngOaiNghiCủaThân(Iriyapatha).

Trongkhiđi ,vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangđi";khiđứng,hiểubiết:"Tôiđangđứng";khingồi,hiểubiết:"Tôiđangngồi";khinằm,hiểubiết:"Tôiđangnằm".Vịấyhiểubiếtmọioainghi(thếcửđộng)củathânmình.

Nhưthếấy,vịđệtửniệmthântrongthân,thânngoàithân,hoặcquánniệmcảhai,trongthânvàngoàithân.

Vịấyquánniệmbảnchấtsanhkhởicủathân,haybảnchấthoạidiệtcủathân.Lúcbấyphátsanhđếnhànhgiảsựhaybiết,"chỉcómộtcơthể",trongmứcđộ...(nhưtrên)...vịấysốngkhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

3.QuánNiệmSựHayBiết(Catusampajanna).

Vịđệtửhoàntoànhaybiếtkhiđitới,đilui,khinhìnvềphíatrướchaynhìnquanh,khicotay,cochânvàohayduỗira,khiđắpy,mangbát,khiăn,uống,nhai,nếm,khiđiđạitiệnhaytiểutiện,khiđi,khiđứng,khingồi,khinằm,khingủ,khithức,khinóivàkhigiữimlặng.

Nhưthếấyvịđệtửquánniệmthân...(nhưtrên)...vịấysốngkhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

4.QuánTưởngTánhCáchÔTrượcCủaThân(Patikkulamanasikara).

Vịđệtửquántưởngđếncơthểcủachínhmình,từbànchântrởlênvàtừđỉnhđầutrởxuống,baobọctrongmộtlớpdavàchứađầycácloạiuếtrượckhácnhau.

17

18

Trongthânnàycó:tóc,lông,móngtay,móngchân,răng,da,thịt,gân,xương,tủy,thận,tim,gan,màngphổi,lálách,phổi,baotử,ruột,ruộtnon,phẩn,mật,đờm,mủ,máu,mồhôi,mỡ,nướcmắt,dầu,nướcmiếng,nướcmũi,nướcnhớtởcáckhớpxươngvànướctiểu.

Cũnggiốngnhưcómộtcáibaotrốnghaiđầu,chứađựngđầynhữngloạimểcốcnhưgạo,lúa,đậuxanh,đậuváng,mèvàtrấu;ngườikiadởmiệngbaolấyratừngmónvàquántưởng:đâylàgạo,đâylàlúa,đâylàđậuxanh,đâylàđậuváng,đâylàmè,đâylàtrấu,cùngthếấy,vịđệtửquántưởngđếntánhchấtôtrượckhácnhaucủatừngbộphậntrongthânmình.

Nhưthếấy,vịđệtửniệmthântrongthân...(nhưtrên)...vịấysốngkhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

5.QuánTưởngVềTứĐại(Dhatumanasikara).

Vịđệtửquántưởngđếncácnguyêntốcấuthànhthânnàycủachínhmình.Trongthânnàycóthànhphầnđất(địađại,nguyêntốcóđặctánhcứnghaymềm,chiếmkhônggian,nớirộng,duỗira),thànhphầnnước(thủyđại,nguyêntốcóđặctánhlỏng,làmdínhliềnlại),thànhphầnlửa(hỏađại,nguyêntốcóđặctánhnónghaylạnh)vàthànhphầngió(phongđại,nguyêntốcóđặctánhdiđộng).

Cũngnhưngườiđồtểthiệnxão,hayngườiđanghọcnghềlàmđồtể,khihạmộtconbòvàcắtrathànhtừngphầnrồingồitạingãbađường,bàycácphầnthịtấyra(hiểubiếtđâylàđùi,đâylàvai,đâylàsườnv.v...),cùngthếấy,vịđệtửquántưởngđếncácthànhphầncấuthànhcơthểmình.

Nhưthếấy,vịđệtửniệmthântrongthân...(nhưtrên)...vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

6.QuánTưởngChínLoạiTửThi(Navasivathikapabba)

19

1. Vịđệtửnhìnthấymộttửthibỏngoàibãithama,củangườichếtđượcmộtngày,haingày,hayđãchếtbangày,sìnhlên,bầmtímvàchảynướchôithúi.Lúcbấygiờvịđệtửliêntưởngđếnthâncủachínhmìnhnhưthếnày:"Thậtvậy,thânnàycũngcùngthếấy,cũngcùngmộtbảnchấtnhưvậy,cũngtrởthànhnhưvậyvàsẽkhôngthểtránhkhỏitrạngtháiấy."

Nhưthếấy,vịđệtửniệmthântrongthân...(nhưtrên)...vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

2. Vịđệtửnhìnthấymộttửthibỏngoàibãithamabịquạ,diều,kênkên,chónhàhoặcchórừngcấuxéđểănthịt,haycácloạigiòitửahoặccôntrùngđụckhoét.Vịấyliêntưởngđếnthânmìnhnhưthếnày:"Thậtvậy,thânnàycũngcùngthếấy,cũngcùngmộtbảnchấtnhưvậyvàsẽkhôngthểtránhkhỏitrạngtháiấy."

Nhưthếấyvịđệtửniệmthântrongthân...(nhưtrên)...vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

1. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamachỉcònbộxươngdínhliềnnhaunhờmấysợigân,cònchútítthịtvàmáu...

2. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamachỉcònbộxươngdínhliềnnhaunhờmấysợigân,cònlemluốcmáu,màthịtđãhết...

3. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamachỉcònbộxươngtrơtrọi,dínhliềnnhaunhờmấysợigân,thịtvàmáuđãhết...

4. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamachỉcònlànhữngkhúcxươngrờirạcnằmngổnngang:xươngbàntay,xươngbànchân,xươngốngquyển,xươngđùi,xươngmông,xươngsống,sọ...

5. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamachỉcònnhữngkhúcxươngtrắngphaonhưvỏsò,vỏốc(bỏlâungàyngoàimưanắng)...

6. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamacủangườiđãchếthơnmộtnăm,chỉcònmộtđốngxương...

7. Vịđệtửnhìnmộttửthibỏngoàibãithamachỉcònnhữnglóngxươngthâmđen,đangdầndầntanrãthànhcátbụi.Vịđệtửliêntưởngđếnthânmìnhnhưthếnày:"Thậtvậy,thânnàycũngcùngthếấy,cũngcùngmộtbảnchấtnhưvậy,cũngtrởthànhnhưvậy,vàsẽkhôngthểtránhkhỏitrạngtháiấy."

Nhưthếấyvịđệtửniệmthântrongthân...(nhưtrên)...vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

II.NiệmThọ(Vedananupassana)

Khichứngnghiệmthọlạc,vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọlạc".

Khichứngnghiệmthọkhổ,vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọkhổ".

Khichứngnghiệmthọvôký(khônglạc,khôngkhổ),vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọvôký".

Khichứngnghiệmthọtrầntục(samisa,thuộcvềthếgian),vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọlạctrầntục".

Khichứngnghiệmthọlạcphitrầntục(niramisa,khôngthuộcvềthếgian),vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọlạcphitrầntục".

Khichứngnghiệmthọkhổphitrầntục,vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọkhổphitrầntục".

Khichứngnghiệmthọvôkýphitrầntục,vịđệtửhiểubiết:"Tôiđangchứngnghiệmthọvôkýphitrầntục".

Nhưthếấy,vịđệtửsốngniệmthọtrongthọ,haythọngoàithọ,hoặccảhai,bêntrongvàbênngoài.

Vịấysốngquánniệmbảnchấtsanhkhởi,bảnchấthoạidiệt,bảnchấtsanhkhởivàhoạidiệtcủanhữngthọcảm.

Lúcbấygiờphátsanhđếnvịấysựhaybiết:"chỉcónhữngthọcảm"trongmứcđộcầnthiết...(nhưtrên)...vịấysốngkhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannày.

III.NiệmTâm(Cittanupassana)

Khitâmcótham(raga),vịđệtửhaybiếtrằngtâmcótham.Khitâmkhôngcótham,haybiếtkhôngcótham.

Khitâmcósân(dosa),vịấyhaybiếtrằngtâmcótham.Khitâmkhôngcósân,haybiếtrằngkhôngcósân.

Khitâmcósi(moha),vịấyhaybiếtrằngtâmcósi.Khitâmkhôngcósi,haybiếtrằngkhôngcósi.

Khitâmuểoải(samkhitta,tứcliênhệđếndãdượihôntrầm),haybiếttâmuểoải.

Khitâmloạnđộng(vikkhitta,tứcliênhệđếnuddhaca,danhtừgọichungcácloàitâmthuộcSắcGiớihayVôSắcGiới),vịấyhaybiếtrằngcótâmpháttriểncaothượng.

Khicótâmkhôngpháttriểncaothượng(amahaggata,tứccácloạitâmthuộcDụcGiới,kamavacara),haybiếtcótâmkhôngpháttriểncaothượng.

Khicótâmhữuhạn (sanuttara,còncóthểhơnđược,tứclàcácloạitâmthuộcDụcGiớihaySắcGiới,vìcácloạitâmnầycòncóthểđượcpháttriểncaohơn,đếntâmVôSắcGiới),vịấyhaybiếtrằngcótâmhữuhạn.

Khicótâmvôthượng(anuttara,khôngthểhơnđượcnữa),vịấyhaybiếtcótâmvôthượng.

Khicótâmtâmđịnh(samahita,antrụvữngvàng),vịấyhaybiếtcótâmđịnh.

Khicótâmtâmkhôngđịnh(asamahita,),vịấyhaybiếtcótâmkhôngđịnh.

Khicótâmgiảithoát(vimutta,tựdo),vịấyhaybiếtcótâm(tạmthời)giảithoát.

Khicótâmtâmkhônggiảithoát(avimutta),vịấyhaybiếtcótâmkhônggiảithoát.

Nhưthếấy,vịđệtửsốngquánniệmtâmtrongtâm,hayquánniệmtâmngoàitâm,hayquánniệmtâmtrongvàtâmngoài.

Vịấysốngquánniệmbảnchấtsanhkhởicủacáctrạngtháitâm,bảnchấthoạidiệtcủacáctrạngtháitâm,bảnchấtkhởisanhvàhoạidiệtcủacáctrạngtháitâm.Lúcbấygiờphátsanhđếnvịấysựhiểubiết,"chỉcónhữngtrạngtháitâm"trongmứcđộcầnthiết...(nhưtrên)...vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannầy.

IV.NiệmPháp(Dhammanupassana)

1.NămPhápTriềnCái(Ninarana)

20

21

VịđệtửquánniệmvềcácphápcóliênquanđếnNămChướngNgạiTinhThần.

Khicóthamdục(kamacchanda)hiệndiệntrongtâm,vịđệtửnhậnthứcrõràng:"Tôicóthamdục",hoặckhikhôngcóthamdụctrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôikhôngcóthamdục".Vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcóthamdục,naykhởisanhnhưthếnào;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựdứtbỏthamdụcđãphátsanh,vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựkhôngkhởisanhtrởlại,trongtươnglai,củatâmthamdụcđãdứtbỏ.

Khioánghét(vyapada)hiệndiệntrongtâm,vịđệtửnhậnthứcrõràng:"Tôicóoánghét",hoặckhikhôngcóoánghét,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôikhôngcóoánghét".Vịấyhiểubiếtrõràngcáitâmmàtrướckiakhôngcóoánghétnaykhởisanhnhưthếnào;vịấyhaybiếttậntườngthếnàolàsựdứtbỏoánghétđãphátsanh;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựkhôngkhởisanhtrởlạitrongtươnglai,củatâmoánghétđãdứtbỏ.

Khicóhôntrầmdãdượi(thina-middha)hiệndiệntrongtâm,vịđệtửnhậnthứcrõràng:"Tôicóhôntrầmdãdượi"hoặckhikhôngcóhôntrầmdãdượi,vịấynhậnthứcrõràng"Tôikhôngcóhôntrầmdãdượi".Vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcóhôntrầmdãdượinaykhởisanhnhưthếnào,vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựdứtbỏhôntrầmdãdượiđãphátsanh;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựkhôngkhởisanhtrởlạitrongtươnglai,củatâmhồnhôntrầmdãdượiđãdứtbỏ.

Khicóphóngdậtloâu(uddhaccakukkucca)hiệndiệntrongtâm,vịđệtửnhậnthứcrõràng:"Tôicóphóngdậtloâu",hoặckhikhôngcóphóngdậtloâu,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôikhôngcóphóngdậtloâu".Vịấyhiểubiết

tậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcóphóngdậtloâunaykhởisanhnhưthếnào;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựkhôngkhởisanhtrởlạitrongtươnglai,củatâmphóngdậtloâuđãdứtbỏ.

Khicóhoàinghi(vicikiccha,tâmbấtđịnh,khôngnhấtquyết)hiệndiệntrongtâm,vịđệtửnhậnthứcrằng:"Tôicóhoàinghi",hoặckhikhôngcóhoàinghi,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôikhôngcóhoàinghi".Vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcóhoàinghinaysanhkhởinhưthếnào;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựdứtbỏhoàinghiđãphátsanh;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựkhôngkhởisanhtrởlạitrongtươnglai,củatâmhoàinghiđãdứtbỏ.

Nhưthếấy,vịđệtửquánniệmcácphápliênquanđếnNămChướngngạiTinhthần.

2.NgũUẩnThủ(Upadanakkhandha)

Vịđệtửsuytư:"Nhưthếnầylàsắc(rupa,hìnhthểvậtchất),nhưthếnầylàsựkhởisanhcủasắc,nhưthếnầylàlàsựhoạidiệtcủasắc.Nhưthếnầylàthọ(vedana,cảmgiác),nhưthếnầylàsựkhởisanhcủathọ,nhưthếnầylàsựhoạidiệtcủathọ.Nhưthếnầylàtưởng(sanna,trigiác),nhưthếnầylàsựkhởisanhcủatưởng,nhưthếnầylàsựhoạidiệtcủatưởng.Nhưthếnầylàhành(sankhara,hoạtđộngcủacáctâmsở,trừhaitâmsởthọvàtưởng),nhưthếnầylàsựkhởisanhcủahành,nhưthếnầylàsựhoạidiệtcủahành.Nhưthếnầylàthức(vinnana),nhưthếnầylàsựkhởisanhcủathức,nhưthếnầylàsựhoạidiệtcủathức.

Nhưthếấy,vịđệtửsốngquánniệmcácpháp(dhamma)cóliênquanđếnNgũUẩnThủ(sựbámníuchặtchẽvàonămuẩn).

3.SáuNộivàNgoạiXứ(Salayatana)

Vịđệtửnhậnthứcrõràngmắt(nhãn),hìnhthếvậtchất(sắc),vàdâytróibuộcphátsanhdonhãnvàsắctạoduyên.Vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngbịthằngthúctróibuộc,naykhởisanhnhưthếnào;vịấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựdứtbỏnhữngthằngthúcđãkhởisanh;viấyhiểubiếttậntườngthếnàolàsựkhôngkhởisanhtrởlạitrongtươnglai,củacácthằngthúcđãdứtbỏ.Cùngmộtthếấy,vịđệtửnhậnthứcrõràngtai(nhĩ)vàtiếngđộng(thinh),mũi(tỷ)vàmùi(hương),lưỡi(thiệt)vàvị,thânvàsựxúcchạm(xúc),tâm(ý)vàcácđốitượngcủatâm(pháp),vàcácthằngthúcphátsanhdocáccănvàcáctrầnấytạoduyên.Vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngbịthằngthúctróibuộcnaykhởisanhnhưthếnào,vàsựkhôngkhởisanhtrởlạitrongtươnglai,củacácthằngthúcđãdứtbỏnhưthếnào.

Nhưthếấy,vịđệtửsốngquánniệmcácphápcóliênquanđếnsáucănvàsáutrần(nộivàngoạixứ).

4.ThấtGiácChi(Bojjhanga)

Khicó"niệmgiácchi"(sati,chiniệmcủasựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicóniệmgiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếtrõràngrằngmìnhkhôngcó;vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcógiácchi"niệm"naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"niệmgiácchi"nhưthếnào.

Khicó"trạchphápgiácchi"(dhammavicaya,chitrạchphápcủasựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicótrạchphápgiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếtrõràngrằngmìnhkhôngcó;vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcógiáctri"trạchpháp",naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"trạchphápgiácchi"nhưthếnào.

Khicó"tinhtấngiácchi"(viriya,chitinhtấncủasựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicótinhtấngiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếttậntườngrằngmìnhkhôngcó,vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcógiácchi"tinhtấn",naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"tinhtấngiácchi"nhưthếnào.

Khicó"phỉgiácchi"(piti,chiphỉcủasựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicóphỉgiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếtrõràngrằngmìnhkhôngcó;vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcógiácchi"phỉ"naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"phỉgiácchi"nhưthếnào.

Khicó"angiácchi"(passadhi,chiancủasựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicóangiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếttậntườngrằngmìnhkhôngcó;vịấyhiểubiếttậntườnhgcáitâmmàtrướckiakhôngcógiácchi"an"naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"angiácchi"nhưthếnào.

Khicó"địnhgiácchi"(samadhi,chiđịnhcủasựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicóđịnhgiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếtrõràngrằngmìnhkhôngcó;vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcógiácchi"định"naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"địnhgiácchi"nhưthếnào.

Khicó"xảgiácchi"(upekkha,chixảcủa,sựgiácngộ)hiệndiệntrongtâm,vịấynhậnthứcrõràng:"Tôicóxảgiácchi",hoặckhikhôngcó,vịấyhiểubiếttậntườngrằngmìnhkhôngcó;vịấyhiểubiếttậntườngcáitâmmàtrướckiakhôngcógiácchi"xả"naykhởisanhnhưthếnàovà,bằngcáchviênmãnhànhthiền,làmkhởisanh"xảgiácchi"nhưthếnào.

Nhưthếấy,vịđệtửsốngquánniệmpháptrongpháp...(nhưtrên)...vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannầy.Nhưthếấy,vịđệtửsốngquánniệmphápcóliênnquanđếnThấtGiácchi(bảyyếutốcủasựgiácngộ).

5.TứDiệuĐế(Ariyasacca)

Vịđệtửhaybiếttrọnvẹn,đúngnhưthậtsựvậy,"đâylàđaukhổ","đâylànguyênnhâncủađaukhổ","đâylàsựchấmdứtđaukhổ","đâylàconđườngdẫnđếnchấmdứtđaukhổ".

Nhưthếấy,vịđệtửsốngquánniệmpháptrongpháp,quánniệmphápngoàipháp,hoặccảhai,quánniệmpháptrongphápvàphápngoàipháp.Vịấyquánniệmbảnchấtkhởisanhcủacácpháp,hoặcbảnchấthoạidiệtcủacácpháp,hoặccảhai,bảnchấtkhởisanhvàhoạidiệtcủacácpháp.

Lúcbấygiờphátsanhđếnvịấysựhaybiết,"chỉcócácpháp",trongmứcđộcầnthiếtđểpháttriểntrítuệ,đểpháttriểnchánhniệm.Độclập,vịấysốngkhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgiannầy.Nhưthếấy,vịđệtửquánniệmcácphápcóliênquanđếnbốnChânLýThâmDiệu.

Đúngthậtvậy,ngườitraugiồiTứNiệmXứđúngtheođườnglốinầytrongbảynămsẽthànhĐạoQuảALaHántạiđây,vàtrongkiếpsốnghiệntiền,hoặcĐạoQuảANaHàm(Anagami,BấtLai),nếucònchútluyếnáinào.

Cũngkhôngphảivậy,ngườitraugiồiđúngmựctrongsáunăm...nămnăm,,,bốnnăm...banăm...hainăm..mộtnăm...bảytháng...sáutháng...nămtháng...bốntháng...batháng...haitháng...mộttháng...nữatháng...mộttuần..ngườiấysẽthànhĐạoQuảALaHán,hoặcQuảBấtLai(Anagami),nếucònchútluyếnáinào,chínhtrongkiếpsốnghiệntiền.

VìlẽấyNhưLaituyênngôn:

Cóconđườngduynhấtđểchúngsanhtựthanhlọc,đểdiệttrừđaukhổ,đểthànhđạttrítuệ,vàđểchứngngộNiếtBàn.

ĐứcThếTônthuyếtgiảngnhưvậy.Cácvịđệtửlấylàmhoanhỷthỏathích.

ChúGiảiKinhNiệmXứ:

.a.(Sati=niệm)+(patthana=sựthiếtlập,nềntảng,cănbản,đốitượng,hayđềmụchànhthiền,chuyênchúgomtâmvào).b.(Sati=niệm)+(upatthana=sựphátsanh,chuyênchúgomtâm).

Satipatthanasuttalàbàikinhđềcậpđếnnhữngđềmụcchánhyếuđểchuyênchúgomtâmvào.↩

.Ekayana=conđườngduynhất,chỉcómộtconđườngv.v...↩

.Đaukhổ.Bảnvănghi:Sầumuộn,thanthở,đauđớnvàbấtmãn.Đaukhổbaogồmtấtcảbốnsắctốấy.↩

.Ngườiđệtử.Bấtluậnai-dầulàhàngxuấtgiahaytạigiacưsĩ-cónguyệnvọngthóatrakhỏimọikhổđauđềucóthểthựchànhcácđềmụchànhthiềnnầy.↩

.Kayekayanupassana,theosátnghĩatừngchữ,là"niệmthântrongthân",tứchạnchếchúniệmcủamìnhchỉtrongthânmàthôi.Khôngquánniệmthọ,niệmtâmhayniệmpháp.Cácniệmxứkiacũngphảiđượchiểucùngmộtthếấy.↩

.Tạmthờidứtbỏthamáivàsầumuộntrongthờigianhànhthiền.Mộtcáchchínhxác,hànhgiảtạmthờikhắcphụctâmthamáikhiđắcthiền(Jhana)vàhoàntoàntậndiệtkhiđắcQuảALaHán.↩

1

2

3

4

5

6

7

.Sầukhổ(domanassa),baohàmýnghĩabấttoạinguyện,thuộctâmsân.Thamáivàsầukhổlàhaitrongnămchướngngạitinhthần(triềncái).NơiđâyhaichướngngạichánhnầyhàmxúccảnămphápTriềnCái(Nivarana).↩

.Vàorừng,hàmýbấtcứnơinàovắngvẽyêntĩnh,ởnhàcũngđược.↩

.Ngồikiếtgià.Đâylàthếngồilýtưởngđểthựchành.Nếuthấykhôngthuậntiện,hànhgiảcóthểngồilạichothoảimái.Cũngcóthểngồitrênghế.↩

.Tiếntrìnhhơithở,sabbakayapatisamveda.Nơiđâydanhtừ"kaya"cónghĩalà"toànthân",tứctrọnvẹntiếntrình.Hànhgiảthởvào,thởra,nhậnthứcrõrànghơithởtừlúckhởiđầu,đoạngiữavàđếnlúcchấmdứttoànthểtiếntrìnhhơithở.↩

.Thôngthường,hànhgiảniệmthântrongthân.↩

.Bảnchấtkhởisanh.Vìcóthân,cómũi,vàcóthứcnêncóhơithởkhởisanh.↩

.Bảnchấthoạidiệt.Hơithởhoạidiệt(tứcchấmdứt)khithân,mũivàthứcchấmdứt.↩

.Chỉcómộtcơthể.Hàmýkhôngcómộtchúngsanh,mộtcánhânhaymộtngườinamhayngườinữ,khôngcólinhhồn,khôngcó"Tôi"hay"CủaTôi".↩

.Vịấysốngđộclập.Anissito,độclập,tứckhôngcósựhỗtrợcủaáidục(tanha)vàtàkiến(dittha).↩

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

.Vịấykhôngbámníuvàobấtluậngìtrongthếgian.Khigiacôngquánniệmhơi-thở-vào-thở-ra,đếnmộtgiaiđoạnnàohànhgiảcóthểtạmthờikhắcphụcnămchướngngạitinhthần(nămphápTriềnCái)vàđắcSơThiền(Jhana),trọnvẹnhoàntấtcácchithiền:tầm(vitakka),sát(vicara),phỉ(piti),lạc(sukha)vànhấtđiểmtâm(ekaggata).

Thiền,Jhana,theođúngngữnguyêncủadanhtừPalinầy,làquánniệmbámsátvàođềmục,hoặccónghĩalàthiêuđốtcácchướngngạilàmngăntrởsựtiếnbộtinhthần.Đâykhôngphảilàtrạngtháitâmmêsảngmàlàtâmtrạngtrongsạch,mộtchứngnghiệmcótánhcáchđạođức.

HànhgiảxuấtThiềnvàchútâmquánniệmbađặctướng-vôthường(anicca),khổ(dukkha),vôngã(anatta)-vàthànhđạtcácThànhQuả.Kểtừđóhànhgiảhoàntoàn"giảithoát"(anissito)vìđãthoátrakhỏimọihìnhthứcáidụcvàtàkiến,vàkhôngcònbámníuvàobấtluậngìtrongthếgian,vìkhôngcònnhữngtưtưởnglầmlạcliênquanđếncái"Ta"và"CủaTa".

Đốitượngcùngtộtcủaphápniệmhơithở,anapanasati,trướctiênlàchứngđắccáctầngThiền(Jhana)vàtừđó,pháttriểnbốnThánhĐạovàThánhQuả.Đólàlýdotạisaobàikinhkhởiđầubằngđoạn"...đểchúngsanhtựthanhlọc,đểdiệttrừđaukhổ,đểthànhđạttrítuệvàđểchứngngộNiếtBàn."↩

16

17

.Hiểubiếtmọioainghicủamình.Loàithúcũnghaybiếtmọioainghicủanó.Nơiđây,đốitượngđượchàmxúckhôngphảichỉlàsựhaybiếtsuông.Trongkhiđi,hànhgiảhiểubiếtchânchánhrằng,"chỉcósựđi"mộtcáchchínhxác,khôngcó"mộtngười"haymột"cánhânchủthể"đangđi.Nóicáchkhác,chỉcóhànhđộng,khôngcó"người"hànhđộng,có"việclàm"màkhôngcó"người"làmviệcđó.Khihiểubiếttậntườngnhưvậy,khôngthểcóquanniệmlầmlạcvềmộtlinhhồntrườngcửu.↩

.Quántưởngtánhcáchôtrượccủathân.Hầuhếtcácvịtỳkhưuđềuthựchànhđềmụcnầy,vàđâylàđềmụchànhthiềnđượcNgàiAnandaưathíchnhất.

Đềmụcnầythíchhợpvớingườicótâmthamáivìchínhđềmụcnầygiúphànhgiảdứtbỏ,khôngluyếnáicáiđượcgọilàtấmthânđẹpđẽnầy.Vàingườicóthểthíchquántưởngcáckhảnăngtiềmtàngngủngầmcủaconngườihơn.↩

.TứĐại.Bốnnguyếntốchánhyếucấuthànhvậtthểconngười.Bốnnguyêntốấylà:Pathavi,Apo,TejovàVaja,thườngđượcgọilàĐất,Nước,Lửa,Gió.Khôngnênhiểurằngđâylàđất,nước,lửavàgiónhưtathườnghiểu.

Đất,Pathavi,làthànhphầnvậtchấtcóđặctánhnởra,duỗira,làthểchấtcủasắc.Khôngcóthànhphầnnầy,vậtchấtkhôngthểchiếmkhônggian.Tánhchấtcứnghaymềm-thuầntúytươngđối-làhaithểkhácnhaucủanguyêntốnầy.

Nước,Apo,lànguyêntốcóđặctánhlàmdínhliềnlại.KhônggiốngnhưthànhphầnĐấtmàtacóthểtiếpxúcbằnggiácquannhưsờđụng,

17

18

19

hửimùiv.v...takhôngthểtiếpxúcvớithànhphầnnướcbằngngũquan.ChínhnguyêntốNước(Apo)nầylàmchocácphầntửrờirạccủavậtchấtdínhliềnlạivàchotamộtýniệmvềmộtcơthể.Khimộtcơthểđặc-tứctrongấythànhphầnĐấttrộihơn-chảyra,thànhphầnnướctrởthànhtrộihơntrongthểlỏng.HainguyêntốĐấtvàNướcnầytươngquanvớinhaumậtthiếtđếnđộkhithànhphầnnầychấmdứt,thànhphầnkiacũngtanbiến.

Lửa,Tejo,lànguyêntốcóđặctánhnóng.Lạnhcũnglàmộthìnhthứcnóng.Cảhai,lạnhvànóng,đềuđượcbaogồmtrongTejo,bởivìcảhaiđềucónănglựcbảotồnvàtiêudiệtsựsống.Khônggiốngnhưbanguyêntốkia,thànhphầnLửa(Tejo)cókhảnănglàmchovậtchấttựtạotrởlại.

LuônluôndínhliềnvớiTejo(Lửa)làVajo(Gió),thànhphầncủavậtchấtcóđặctánhdiđộng.Cócửđộng,haydichuyển,làdonguyêntốnầy.Sựdiđộngđượcxemlànănglực,hayđộngcơ,phátnhiệt.Diđộngvànhiệt,thànhphầnGióvàLửa,trongphạmvivậtchất,cũnggiốngnhưTâmvàNghiệptronglãnhvựctinhthầnđạođức.

BốnnguyêntốĐất,Nước,LửavàGió,luônluônđichungvớinhautrongvậtchất,nhưngtrongmộtloạivậtchất,thànhphầnnầycóthểtrộihơnthànhphầnkia.ThídụnhưtrongđấtthìthànhphầnĐất(Pathavi)trộihơn,trongnướcthìthànhphầnNước(Apo)trộihơn,v.v...↩

.Tâmvôthượng,anuttara=(an+uttara)làkhôngcógìcaohơnnữa,caohơnhết,khôngcònthuaai.Sanuttaralàcòncóthểtrộihơn,hữuhạn.CácloạitâmthuộcDụcGiớivàVôSắcGiớilàanuttara,vôthượng,khôngthểtrộihơnđượcnữa.Ởđâykhôngđềcậpđếncácloạitâmsiêuthế.↩

20

21

.NiệmPháp(Dhammanupassana).Ởđây,chữDhammakhôngcónghĩalàGiáoPháp,tứcnhữnglờidạycủaĐứcPhật.Nơiđây,danhtừnầyđượcdùngtrongýnghĩatổngquát,baogồmtấtcảnhữnggìtạithếvàsiêuthế.RiêngtrongbàikinhnầyDhamma-Phápbaogồm:nămPhápTriềnCái,bảyGiácChi,nămUẩnThủ,sáuNộivàNgoạiXứ,vàTứDiệuĐế.↩

21

VàinétvềCưsĩPhạmKimKhánh

BìnhAnson

CưsĩSunandaPhạmKimKhánhsanhngày10tháng1năm1921tạiBếnTre,trongmộtgiađìnhvọngtộclâuđờiởBàRịa.ÔngNộilàHươngcả,vănhaychữđẹp.ThânphụônglàĐốcphủsứPhạmKimChi,thânmẫulàcụbàLâmThịTỵ.CưsĩPhạmKimKhánhlàngườiconthứ7tronggiađìnhcó5trai3gái.Cưsĩmồcôimẹkhiôngmớiđược4tuổi.Ởtuổi45đầyquyềnthếnhưngkhôngtụchuyền,cụôngdànhtrọnthìgiờrảnhranglogiáohuấnconcáirấtnghiêm,vàthamgiacáccôngviệcbảotồnvănhóahọcthuậtnướcnhà.KhitùngsựtạiHàTịnh,cụôngcóduyênđượcngườicháubađờicủavănhàoNguyễnDulàtiếnsĩNguyễnMaitặngchobảnsaoquyểnKimTúyTìnhTừ.Cụdàycôngnghiêncứu,phiênchúvàxuấtbảnnăm1917(vềsau,đượcPhủQuốcVụKhanhĐặcTráchVănHóatáibảnnăm1972tạiSàiGòn).

CưsĩPhạmKimKhánh,tạikhoáthiềntháng6-2004,ThíchCaThiềnViện,California

CưsĩPhạmKimKhánhtừnghọcquacáctrườngtiểuhọcởMỏCày,trunghọcChasseloupLaubatởSàiGòn,vàtrườngProvidenceởHuế,tớicấpbậcTútài.ÔngtinhthôngkhôngnhữngPhápvănmàcảAnhvănvàcónhiềuhiểubiếtvềnhữngdanhtừPàli.Cáihọccủaônglàcáihọccủahànghọcgiả,tựnghiêncứu,tìmtòi,bồiđấplấy,thâmhậuvàvữngvàng.MặcdùchịunhiềuảnhhưởngThiênchúagiáo,ôngcũngbiếtđếnđạoPhậtquatạpchíNiếtBàncủahộiThôngThiênHọcvàtạpchíTừBiÂmcủahộiNamKỳNghiênCứuPhậtHọc,docụthânsinhmuadàihạnchođọc.

Vàothờithanhniên,trongnhữngnăm1948-1955,ônglàmTrưởngphòngPhim-ảnh(ciné-photo)tạiCaoỦyPhủXứCamBốt(HautCommissariatduCambodge).Nhờthếôngcónhiềudịp--gầnnhưhằngđêm--chochuyênviênđemxephátđiệnvàchiếubóngđếncácsânchùa,chiếuphimchocôngchúngxem.ÔngtừnggặpvàcócảmtìnhvớichưTăngNamtôngvìcácngàihiềnlành;nhưngvìcòncónhiềuđịnhkiếnvềtinhthầnphụcvụxãhộinênlúcbanđầu,ôngkhôngthíchPhậtgiáo.Ôngthườngthắcmắctạisaocácvịsưkhôngsảnxuấtmàlạiđikhấtthực,chỉcótiêuthụmàkhôngthấysảnxuất,đónggópchoxãhội.

Vềsau,ôngmớibiếtrằngPhậtgiáogồmbốnhạnggọilàtứchúng.Hàngxuấtgiagồmtỳkhưuvàtỳkhưuni,vàhàngcưsĩlàthiệnnamvàtínnữ.Hàngcưsĩcóphậnsựcungcấpphầnvậtchấtchohàngxuấtgia.Ngượclại,hàngxuấtgiacungcấpvềphầntinhthầnđếnhàngtạigiacưsĩ.Ôngchưacóduyênđivàođạomặcdầunhạcphụ(ĐốcphủsứLêThànhLong,từnglàphóHộitrưởngHộiThôngThiênHọc)từnggiảngđạoPhậtchoôngnghe,nhưvềTứDiệuĐế,ThậpNhịNhânDuyên,v.v.Ôngchỉvângvângdạdạchovuilòngnhạcphụ,chứkhôngchúýlắm.

Năm1959,cưsĩđượcnhạcphụchobiếtthịxãBàRịasẽcótổchứctiếpđónĐạiđứcNàradaMahàTheratừTíchLansanghoằngpháp.Sauđó,cảgiađìnhbênvợđềuquyyvớiNgàiNàrada,ngoạitrừcưsĩ.Tuynhiên,vềsau,

khinghetrọn12thờipháptạichùaKỳViên,Quận3,SàiGòn,ônghiểuđượcvàthấmthía,nêntháng9nămđó,cưsĩPhạmKimKhánhxinquyyTamBảovàđượcNgàiNàradabanphápdanhlàSunanda(ThiệnDuyên).

TừkhiquyyTamBảo,cưsĩdànhtrọnthìgiờhọchỏigiáolý,cókhibỏcảgiờăntrưa,nghĩtrưa,đểđếnchùaKỳViênthamvấnNgàiNàrada.KhoảngđờibậnrộnnhấtlànhữngnămdàilàmchủbiêncùnglúcchochíntờđặcsantạiSàiGòn,nhưThếGiớiTựDo,HươngQuê,v.v.nhưngôngvẫnnỗlựckiêntrìsángtácvàdịchthuậtnhiềutácphẩmPhậtgiáonổitiếng.

Nổitiếngnhấtcólẽlàquyển"ĐứcPhậtvàPhậtPháp"(TheBuddhaandHisTeachings,nguyêntácAnhngữcủaNgàiNàrada),đượcxuấtbảntạiSàiGònbằnghaithứtiếngAnhvàViệt.BảnViệtngữdocưsĩPhạmKimKhánhchuyểndịch,với4.000quyểnđầutiênđượcinravàonăm1970,vàsauđómộtnăm,đượctáibảnthêm4.000quyển.Từđóđếnnay,quyểnnàyđãđượcinlạirấtnhiềulần,trongnướccũngnhưtạihảingoại,vàđượcxemnhưlàmộttrongnhữngtàiliệucănbảnquantrọngtrongcáckhóaPhậthọc.Năm1998,cưsĩđãhiệuđínhlạibảndịchđó,dựatheoấnbảnAnhngữcuốicùngcủaĐạiđứcNàrada,trướckhiNgàiviêntịch.

CưsĩPhạmKimKhánhlàngườicócônglớntrongbanxâydựngvàquảntrịThíchCaPhậtĐàiởVũngTàuvớinhiệmvụTổngThơKýBanQuảnTrị.ÔngcũnglàTổngThơKýTổngHộiPhậtGiáoNguyênThủyViệtNamchođếnnăm1975.

TừkhisangđịnhcưtạiHoaKỳ,ôngtiếptụccáccôngtáchoằngpháp,đónggópnhiềuPhậtsự.Ônglàmộttrong12vịcưsĩđầutiênđứngrathànhlậpchùaCổLâmtạiSeattle,HoaKỳ.Đặcbiệtnhất,ôngthànhlậpTrungTâmNàradavàotháng9năm1987,đểấntốngvàpháthànhbăngvàsáchPhật

giáo.Trungtâmhoạtđộngđềuđặn,thángtrướccuộnbăng,thángsauquyểnsách,chođếntháng9năm1997thìngưngvìbàphốingẫu,cộngtácviêntrungthànhcủaông,trởbệnhnặng.

Hiệnnay,tuytuổiđờichồngchất,trôngôngkhônghềmỏimệtvớisởnguyệnhộtrìvàhoằngdươngchánhpháp.Tánhhàihướcumặcnhạybénvẫncứnhưxưa.Mỗithángôngtổchứchọpmặtcácđạohữuđểcùngnhauhànhthiền,traođổikinhnghiệm,họchỏigiáopháp.Mỗingày,ngoàigiờhànhthiền,ôngvẫnđềuđặndịchthuậtvàtrướctác.ÔngcónguyệnvọngthựchiệnmộtcuốnsáchvớinhiềuhìnhảnhvềPhậtGiáoMiếnĐiện,tươngtựnhưcuốnHànhHươngXứPhật.

ĐượchỏivềtươnglaiPhậtGiáochongườiViệtNamhảingoại,ôngmongmỏiđượcthấyhaiphần--vậtchấtnhưchùachiền,vàtinhthầnnhưgiáopháp--phảiđượcquânbình.Giớitrẻchịuảnhhưởngtânhọchầunhưthíchnghegiáopháp,muốnbiếtĐứcPhậtlàaivàĐứcPhậtdạynhữnggì,hơnlàchỉtụngkinhtuphướcnhưnhữngngườicótuổi.PhậtPháprấtthíchhợpvớikhoahọcnênôngmongrằngngườiPhậttửcầnđượcnghegiáophápnhiềuhơnnữa.ỞcácnướcTâyPhương,phầnlớnngườitheoPhậtgiáolàhạngtríthức;họtìmhiểuvàchỉchấpnhậnkhiđãhiểu.TrongPhậtgiáokhôngcóđứctinmùquáng.NgườiPhậttửkhôngbịbắtbuộcphảitinđiềugìnếumìnhkhônghiểunhưthế.

Sauđâylànhữnggìôngđãthựchiệnđược:

A.SángTác

1. Đónggópphầnlớnhìnhảnhchohaiquyển:a)IndochineProfonde--Illustrationsphotographiques.J.P.Dannaud,doCaoủyPhủĐôngDươngxuấtbảnnăm1954;vàb)Cambodge.J.P.Dannaud,SociétéAsiatiqued'Éditions,Saigon,1959.

2. PhậtGiáo,MộtSựNghiệpTinhThầnCủaNgườiViệtNam.PhỏngviếttheomộtthờiPhápcủaNgàiNàrada,1961

3. TứDiệuĐế.PhỏngviếttheonhữngthờiPhápcủaNgàiNàrada,1964.4. ThánhTíchThíchCaPhậtĐài.19725. BaPhápTuHọcCủaNgườiCưSĩ.19876. LịchSửTruyềnBáPhậtGiáoNguyênThủyTạiViệtNam(viếtchung

vớiBácSĩNguyễnTốiThiện).19907. NàradaMahàThera.19928. TamQuyNgũGiới.19929. ConĐườngCũXaXưa.199310. BaĐặcTướngCủaĐờiSống(viếttrongthậpniên1990)11. NgụNgônVàTíchChuyệnTrongPhậtGiáo.199612. HànhHươngXứPhật.199713. NhiềubàinghịluậnđăngtrongTạpchíĐườngSáng,ChùaCổLâm,

HoaKỳ,vànhữngbàiviếtngắnrảirácđóđây.

B.DịchThuật

1. HạnhPhúcGiaĐình.Tácgiả:NàradaMahàThera.InlầnthứnhấttạiViệtNam,1962.TáibảnnhiềulầntạiViệtNam,PhápvàHoakỳ.

2. SốngTrongHiệnTại.Tácgiả:AnandaPereira.1963.InlầnthứnhấttạiViệtNamvàtáibảntạiHoaKỳ.

3. PhầnGiảnDịTrongPhậtGiáo.Tácgiả:KassapaThera.1964.TáibảntạiHoaKỳ(1992).

4. LýNhânQuả.Tácgiả:NàradaMahàThera.1965.5. ThoátĐếnThựcTế.Tácgiả:AnandaPereira.1967.TáibảntạiHoa

Kỳ(1991).6. SuyNiệmVềHiệnTượngChết.Tácgiả:V.F.Gunaratna.IntạiViệt

Nam(trongthậpniên1960).TáibảntạiHoaKỳ(1997).7. NhẹGánhLoÂu.Tácgiả:SriDhammananda.1968.Táibảnnhiềulần

tạiHoaKỳ.8. PhậtGiáoVấnĐáp.Tácgiả:FrancisStory.1969.9. ĐứcPhậtVàPhậtPháp.Tácgiả:NàradaMahàThera.IntạiViệtNam,

1970.TáibảnnhiềulầntạiViệtNam,Pháp,vàHoaKỳ.10. KinhPhápCú.Tácgiả:NàradaMahàThera.1971.TáibảntạiHoa

Kỳ.11. VòngLuânHồi.Tácgiả:TỳKhưuKhantipalo,1971.TáibảntạiHoa

Kỳ(1994).12. ThậpNhịNhânDuyên.Tácgiả:PiyadassiMahàThera.1972.13. MộtBuổiThuyếtTrìnhVềTứDiệuĐế.TácGiả:V.F.Gunaratna.

197314. ThựcHànhThiềnĐịnh.Tácgiả:PhraAcharnPlienPanyapatipo.199115. GiácMinh.Tácgiả:NgàiAcharnChah.1992.16. HươngVịGiảiThoát.Tácgiả:NgàiAcharnChah(dịchtrongđầuthập

niên1990).17. TựQuánChiếu.Tácgiả:TanAchahnKorKhaoSuanLuan.199218. TiếngVọngTừChânTâm.Tácgiả:AcharnMahàBoowa.199219. BàiHọcNhânMộtĐámTáng.Tácgiả:PhraAcharnMahàBoowa.

199420. KhéoVấnKhéoĐáp.TácGiả:Đ.Đ.ShavastiDhammika.199421. PhậtGiáo,NhìnToànDiện.Tácgiả:PiyadassiMahàThera.199522. NiệmVàNgườiHànhThiền.Tácgiả:ThiềnSưU.Pandita.199523. LợiíchCủaThiềnTập.Tácgiả:ThiềnSưAcharnTong.199624. BảyGiaiĐoạnThanhLọcVàTuệMinhSát.Tácgiả:MatariSri

NànàràmaMahàThera.199625. ThiềnMinhSát.Tácgiả:MahasiSayadaw.199726. ViDiệuPhápToátYếu.Tácgiả:NàradaMahàThera.199927. ChínYếuTốChánhGiúpTăngCườngNgũCănCủangườiHành

ThiềnMinhSát.Tácgiả:U.KundalaSayadaw.1999

28. BốnĐiềuKhôngThểNgănNgừa.Tácgiả:U.KundalaSayadaw.2000

29. ĐờiSốngQuảThậtBấpBênh,VôĐịnh-CáiChếtSẽĐến,ChắcNhưThế.Tácgiả:SriDhammananda.2001

30. KinhVôNgãTướng.Tácgiả:MahasiSayadaw.200131. CaKhúcHoanHỷGiảiThoátRaKhỏiNgũUẩn.Tácgiả:Acharn

MunBhuridatto.200132. BamươibảyPhẩmTrợĐạo.Tácgiả:LediSayadaw.2002

C.Băngghiâm

1. Nguyênbộlớnnhư:ĐứcPhậtvàPhậtPháp,GiácMinh,HươngVịGiảiThoát,TamQuyNgũGiới,TựQuánChiếu.

2. Khoảng50bộnhỏ.

BìnhAnsonghichép,Perth,WesternAustraliaTháng2-2003(viếttheotàiliệucủaNhómĐạoHữuTrungTâmNàrada,HoaKỳ)

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com