Upload
marcos-lukana
View
227
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
1/23
NAOXCD@CN d>7- >322
gnpofkxnw `o nwuogpk od om ~ogbn `om Uox godpxnm
Vcmmoa L$B$ N@OMNNX
_dc|oxwcps kl Moc`od- Dopboxmnd`w
Cdpxk`gpckd>
Cd nd onxmcox uhmcgnpckd kd pbo ^ogbn `cnmogpw wukiod cd pbo uxk|cdgokl Pnxan "cd Godpxnm Uox#- vo bn|o ndnmswo` pbo |oxhnm wllcrow
!sn":#! "=*!sin":#!# nd` !x! "=*!x~!# nw nwuogp anxioxw "N`omnnx >366#$ Pbo
poxa (nwuogp( vnw gbkwod hognwo pbo ldgpckdw kl pbowo pvk wllcrow gmkwoms
xowoahmo pbkwo kl gnpofkxcow xoloxxo` pk nw nwuogpw cd xogodp mcdfcwpcg mcpoxnpxo$
N fodoxnm `olcdcpckd kl nwuogpw nw (`clloxodp vnsw kl |covcdf pbo cdpoxdnm
poaukxnm gkdwpcpodgs kl n wcpnpckd( "Gkaxco >3633
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
2/23
dofnpc|o wodpodgow- n mcacpnpckd lkx vbcgb dk gkd|cdgcdf orumndnpckd gkm` ho
lkd` wk lnx$ Pbo pvk wllcrow nxo do|ox gkahcdo` cd n |oxh lkxa ! dkp o|od hs
acwpnio- cd wk lnx nw kx anpoxcnm fkow !- nd` pbos kggus pbo wnao kx`ox
ukwcpckd cd wo~odgow ! kl |oxhnm wllcrow !$
Hkpb !sn":#! nd` !x! nxo bcfbms uxk`gpc|o wllcrow !pbos ans kggx
akxo lxo~odpms pbnd nds kpbox |oxhnm wllcrow cd Pnxan ^ogbn!- nd` pbos
gkahcdo lxooms vcpb nds |oxhnm xkkp7 nd` vcpb akwp kpbox |oxhnm wllcrow
cdgm`cdf pbkwo xoloxxcdf pk podwo d` akk`$ Lkx pbowo mnwp onwow- bkvo|ox- wkao
cdpoxngpckd kd pbo woandpcg mo|om vcpb pbo nwuogpw awp ho pniod cdpk
gkdwc`oxnpckd$
Pboxo cw nd cdpoxowpcdf gkdpxn`cgpckd hopvood pbo lxo~odgs kl pbo nwuogp
anxioxw nd` pbo lngp pbnp pbos nxo klpod `cwuodwnhmo$ Wcdgo pbocx woandpcg
gkdpxchpckd cw xnxoms owwodpcnm- pbos gnd ho kacppo` lxka n |oxh lkxa vcpbkp
agb `opxcaodp pk pbo cdpommcfchcmcps kl pbo wodpodgo$
N gkaunxcwkd kl pvk gkmmogpckdw kl dnxxnpc|o porpw xogkx`o` lxka
^ogbn wuonioxw kl Wnd Uo`xk `o Gnjnw nd` \cgkxn Gkdfnw "`cwpxcgp kl Pnxan#0
wbkvw xoanxinhmo `cwgxoundgcow cd pbo wo kl nwuogp anxioxw nd` cd pbocx
lxo~odgs kl kggxxodgo$ Cd pbo Gnjnw porpw nwuogp anxioxw nuuonx cd nmakwp
o|oxs mcdfcwpcg gkdporp nmmkvo`9 cd pbo \cgkxn porpw nwuogp anxioxw nxo wo`akxo wunxcdfms- nd` pbo n``cpckdnm orumndnpckdw nxo doo`o` pk nggkdp lkx pbocx
uxowodgo$ Gkdwc`oxcdf pbnp pbo |oxhnm akxubkmkfs kl pbo pvk `cnmogpw
oroaumclco` hs pbowo porpw cw kpboxvcwo donxms c`odpcgnm- vo nxo cdgmcdo` pk
homco|o pbnp pbo `cwgxoundgcow xogkx`o` nxo c`ckmogpnm- kx o|od wpsmcwpcg- xnpbox
pbnd `cnmogpnm$ Kpbox porpw xogkx`o` cd pbo nxon?gkdlkxa pk ocpbox kdo kl pbo pvk
orpxoaow kx nxo cdpoxao`cnpo"hp dk wswpoanpcg wp`s kl pbowo porpw vnw an`o#$
Cp cw caukxpndp pk dkpo pbnp pbo nhk|o kdms bkm` lkx pbo wo kl nwuogp
anxioxw cd ancd |oxhw$ Cd whkx`cdnpo gmnwow nwuogp anxicdf cw moww lxoo pbnd cdancd gmnwow$ Lkx pbcw nd` lkx kpbox xonwkdw !nwuogp nd` dofnpckd gnd ho
gkahcdo` cd whkx`cdnpo gmnwow! pbo wo kl nwuogp anxioxw cd whkx`cdnpo |oxhw
xo~cxow n wounxnpo pxonpaodp$
7 Nd orgoupckd awp ho an`o lkx pbo wo kl pbo wllcr !x! vcpb dc! (pk wns( nd` in!+fn! (pk ho( "woo wogpckd >
"f##$
0 Unxp kl pbowo porpw voxo uhmcwbo` cd N`omnnx ">366#$? Pbowo porpw cdgm`o n gkmmogpckd kl dnxxnpc|ow xogkx`o` np pbo pxd kl pbo godpxs hs N$ \codxcgb "\codxcgb
>3#$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
3/23
Kx `cwgwwckd kl pbo nwuogpw cd Pnxan ^ogbn vcmm ho wpxgpxo` nw
lkmmkvw$ Lcxwp- vo wbnmm `cwgww pbo ldgpckdw uoxlkxao` hs pbo nwuogp anxioxw
vbod pbowo nxo wo` np pbocx bcfbowp lxo~odgs$ "Pbcw wpnpo kl nllncxw khpncdw cd
pbo Gnjnw porpw- vbcgb vcmm uxk|c`o pbo dogowwnxs ornaumow#$ Wogkd`ms- nd
kpmcdo vcmm ho fc|od kl pbo woandpcg nd` uxnfanpcg lngpkxw pbnp wpcamnpo pbo wo
kl pbo nwuogp anxioxw cd `cwgkxwo kpboxvcwo gbnxngpoxczo` hs n mkv cdgc`odgo kl
nwuogp anxicdf$ "Lkx pbcw uxukwo pbo \cgkxn porpw vcmm uxk|c`o ornaumow#$
Whwo~odp wogpckdw vcmm `onm vcpb pbo nwuogpw cd pbocx xomnpckd pk dofnpckd nd` pk
cauoxnpc|ow nd` vcpb pbo wo kl nwuogp anxioxw cd whkx`cdnpo gmnwow$ N
wounxnpo wogpckd cw `o`cgnpo` pk wllcrow pbnp umns n anxfcdnm xkmo vcpbcd pbo
nwuogp wswpoa$ Lcdnmms- ukwwchmo nwuogp wswpoaw cd kpbox Godpxnm Uox|cnd
^ogbn `cnmogpw nxo `cwgwwo`$
>$ Fodoxnm woandpcg gbnxngpoxcznpckd kl pbo nwuogpw$
Cl n anrcaa wo cw an`o kl pbo ukwwchcmcpcow kl nwuogp anxicdf- pbxoo
kupckdw awp ho gkdwc`oxo`$ N |oxh ans gkdpncd pbo anxiox !sn":#!- cp ans
gkdpncd pbo anxiox !x!- kx cp ans ho danxio`$ Howc`ow- pboxo nxo n dahox kl
gkdporpw vboxo nwuogp anxicdf cd pbo uxkuox wodwo cw dkp nmmkvo` ocpbox hognwo
nwuogpnm kuukwcpckdw nxo dopxnmczo`- kx hognwo kpbox wllcrow pnio k|ox
nwuogpnm ldgpckdw$ "Wgb gnwow nxo `cwgwwo` cd 36
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
4/23
Cauoxlogpc|o aondcdf- bkvo|ox- gk|oxw n vc`ox xndfo kl ukwwchcmcpcow pbnd pbnp
kl pbo anxiox !sn":#! cd ^ogbn$ Pbo mnppox `kow dkp xolox pk bnhcpnm o|odpw
"cdgm`cdf pbkwo cd wpnpoaodpw kl fodoxnm lngpw#- lkx vbcgb pbo danxio` lkxa cw
dkxanmms wo`$ Nw n xowmp- pbo wo kl !sn":#! cw mcacpo` pk |oxh!lkxaw vcpb dkd!
bnhcpnm cauoxlogpc|o aondcdf- boxo xoloxxo` pk nw (`xnpc|o( aondcdf
"(gkdpcdkw( cd Gkaxco&w poxacdkmkfs#$
N`acppo`ms- pbo aondcdf kl pbo nwuogp anxioxw cw `olcdo` boxo cd n |oxs
fodoxnm vns$ Pbo lkmmkvcdf orgoxup lxka n dnxxnpc|o lxka Wnd Uo`xk `o Gnjnw
vcmm bomu nd` cmmwpxnpo pbocx ldgpckd cd n `cwgkxwo366#$
2 UOXL: uoxlogpc|o9 @_X: `xnpc|o9 KHJ: khjogp$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
5/23
N xoanxinhmo lonpxo kl pbcw wpkxs "nd` kl lkx kpbox dnxxnpc|ow xogkx`o`
cd Wnd Uo`xk `o Gnjnw# cw pbnp cp cw nmakwp odpcxoms pkm` cd pbo uxowodp podwo- pbo
unwp podwo hocdf xowox|o` lkx kdo kx pvk cdpxk`gpkxs wodpodgow "pbo (woppcdf(#
nd` lkx n lov gxgcnm o|odpw wgb nw pbo `onpb kl pbo skdf and cd pbo nhk|o
ornaumo$ "Hp kpbox podwow wgb nw lpxo nd` w``od `cwgk|oxs `k kggx#$
Pbo woandpcg kuukwcpckd unwp |w$ uxowodp cw dopxnmczo`- nmm o|odpw hocdf
kl gkxwo wcpnpo` cd pbo unwp$ Kdms pbo nwuogp anxioxw xoancd nd` anxi pbo
wggowwckd cd pcao kl pbo o|odpw `owgxcho`$ Uoxlogpc|o nwuogp cd`cgnpow n
akaodpa cd pbo wggowwckd kl o|odpw- vbcmo `xnpc|o nwuogp cw wo` lkx pbo
akxo `owgxcupc|o unwwnfow$
Pbo Gnjnw porpw gkdpncd uxngpcgnmms dk gnwow vboxo pbo nhwodgo kl nd
nwuogp anxiox gnddkp ho onwcms nggkdpo` lkx$ Pbndiw pk pbcw- pbo xowpxcgpckdw pk
vbcgb nwuogp anxicdf cw whjogp hogkao |cwchmo$ Nwuogp anxioxw nxo "kx ans ho#
molp kp cd pbo lkmmkvcdf gnwow "ancd |oxhw kdms#:
"n# Pbo woppcdf "pbo cdpxk`gpkxs wodpodgo"w# kl pbo dnxxnpc|o fc|cdf n
hngifxkd` pk pbo wpkxs#$ Lkx nd ornaumo woo pbo lcxwp wodpodgo cd ">#$
"h# Bnhcpnm o|odpw:
"8# candcxac in`n pnx`c ucd dcdn~n++vbs;+o|oxs+nlpoxdkkd+cp!fkow!kp+lcxo++
(Vbs `kow pbo lcxo fk kp o|oxs nlpoxdkkd; (
"g# Cdwogxcps kd pbo wc`o kl pbo wuoniox:
"7# vnddwc candwc
++cp!`cow!pkk+cp!`kow!vbnp!pkk++
(Wk cp `co`- kx vbnp- C `kd&p xoaoahox$(
"`# Dofnpc|o wodpodgow "woo Wogpckd 7$#:
"0#nvxn~& vnxnspn andn udcd vnxacpn~&
++pbod+nmm!dcfbp!mkdf+dkp!pbos!wns+bo!`kow!dkp!mop!wmoou+vkand "KHJ#++
(Pbod- pbos wns- bo vkm` dkp mop pbo vkand wmoou nmm dcfbp mkdf$(
"o# Lpxo podwo lkxaw "kdms lkd` cd `cnmkfow#:
"?# d~n ~ns&ns ~m~cpn
++C+C!wbnmm!fc|o!sk+pbnp+akdos++
(C wbnmm fc|o sk pbnp akdos$(
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
6/23
"l# Cauoxnpc|ow "kdms cd `cnmkfow#:
"5#ns mnund ddn xcinu~ ~cucixind andninsucpn
++pbnp+nmm+uokumo+pbnp!woo!bca+pbos!lmoo!nvns+kp!kl!lonx++
(O|oxshk`s vbk wnv bca vkm` lmoo kp kl lonx$(
Cd pbo gnwow "n# pk "`# nd` "f# pk "b# pboxo nxo xowpxcgpckdw kd pbo wo kl
nwuogp anxioxw$ Lpxo podwo lkxaw nd` cauoxnpc|ow- bkvo|ox- gnd ho anxio` lkx
nwuogp$
Gkdwc`ox pbo lkmmkvcdf ornaumow:">># pnasnxd~n cand~n
++cp!vcmm!xncd!ansho "UXOL#+cp!vcmm!vbnp!ansho++
(Cp ans wpnxp xncdcdf kx wk$ "Pbo wis mkkiw wk `nxi.#$(
">8# usnxs
++`xcdi!cp. "UOXL#++
(@xcdi cp np kdgo.(
3 Pbo wllcr ! cw uxkhnhms wuoxlmkw boxo$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
7/23
Lkx pbo wo kl nwuogpw vcpb o|odpw wcpnpo` cd pbo lpxo woo wogpckd 8$"n#
nd` "f#9 vcpb cauoxnpc|ow woo wogpckd 0$
8$ Mcacpo` wo kl nwuogp anxioxw$
Cd pbo porpw wuumco` hs Ax$ Zxnpo- n ^ogbn wuoniox lxka \cgkxn
Gkdfnw "`cwpxcgp kl Pnxan#- pbo ukwwchcmcps kl wcdf nwuogp anxioxw bnw dkp hood
lmms orumkcpo`$ Vo ndpcgcunpo` pbnp pbcw mkv cdgc`odgo kl nwuogp anxicdf cw
uxkhnhms `o pk cd`c|c`nm kx wpsmcwpcg lngpkxw$ Pbo porpw voxo xogkx`o` cd n
wmcfbpms `ogmnanpkxs wpsmo- pbo gkdpodpw hocdf uxowodpo` nw fodoxnm pxpbw- xnpbox
pbnd nw uoxwkdnm oruoxcodgow$
Nw n xmo- pbo fodoxnm gbnxngpoxcznpckdw kl nwuogpnm aondcdf fc|od cd pbo
uxogo`cdf wogpckd nmwk bkm` lkx pbo \cgkxn porpw- hp n``cpckdnm lngpkxw awp holkd` pk nggkdp lkx pbo uxowodgo kl nwuogp anxioxw$ Pbnp n |oxh lkxa gkd|osw
uoxlogpc|o kx `xnpc|o aondcdf `kow dkp dogowwnxcms caums pbnp cp wbkm` ho
anxio` lkx nwuogp$
Pbo akpc|ow pbnp `opoxacdo pbo wo kl nwuogp anxioxw cd pbo \cgkxn porpw
ans ocpbox ho gkdporpnm kx uxoms woandpcg$ Gkdporpnm lngpkxw o~nmms
cdlmodgo pbo wo kl hkpb nwuogp anioxw- vboxonw pbo woandpcg lngpkxw nuums pk
ocpbox kdo kl pbo nwuogp anxioxw$ Pboxo cw- bkvo|ox- n gkdwc`oxnhmo nakdp kl
k|oxmnuucdf hopvood gkdporpnm nd` woandpcg lngpkxw$ Pbos nxo dkp nmvnsw onws
pk wounxnpo$
Vo vcmm lcxwp `cwgww pbo woandpcg lngpkxw pbnp wpcamnpo pbo wo kl
uoxlogpc|o nwuogp ""n#!"l## nd`- wogkd`ms- pbkwo pbnp wpcamnpo pbo wo kl `xnpc|o
nwuogp ""f#!"c##$ Pbo gkdporpnm lngpkxw nxo `cwgwwo` mnwp ""j#!"a##$
"n# Xowmpnpc|o aondcdf:
\oxhw xoloxxcdf pk o|odpw pbnp nxo wood nw pbo xowmp kl n uxckx`o|omkuaodp ans ho anxio` lkx uoxlogpc|o nwuogp$ Wgb n uxckx `o|omkuaodp
gnd ocpbox ho orpoxdnm pk pbo o|odp xoloxxo` pk kx gkdwcwp cd nd ollkxp kl pbo ngpkx$
Odfmcwb pxndwmnpckdw wgb nw (np mnwp(- (o|odpnmms(- kx (bo andnfo` pk$$$(- (bo
od`o` u $$$cdf( nxo wnmms n`o~npo- nmpbkfb uxkhnhms pkk wpxkdf cd wkao
gnwow$
Xowmpnpc|o aondcdf cw kdo kl pbo wpxkdfowp akpc|ow lkx pbo uxowodgo kl n
uoxlogpc|o nwuogp anxiox nd` nggkdpw lkx n mnxfo dahox kl gnwow$ Cp cw
cdpoxowpcdf pk dkpo pbnp cp gnd nmwk wox|o nw n akpc|o lkx pbo wo kl pbo nwuogp
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
8/23
anxiox !x! vbod `owgxchcdf n bnhcp kx fodoxnm pxpb gkdwcwpcdf kl wo|oxnm
gkaukdodpw$ Woo "72#- "73# homkv$
Xowmpnpc|o aondcdf gnd ho lkd` vcpb nds podwo kx akk` vcpb pbo
ukwwchmo orgoupckd kl pbo cauoxnpc|o$ Vcpb pbo lpxo podwo nd` pbo ukpodpcnmakk` "!and# cp ans ho pbo kdms |nmc` akpc|o lkx pbo uxowodgo kl n uoxlogpc|o
anxiox- nd` cp klpod ng~cxow pbo gbnxngpox kl n pbxonp$ Woo ">0#- ">6# homkv$
">7#nvxnrn dn: rcsnrand asxd mrhcw vnxachcw
++pbod+nmxon`s+pk!wcgi!uokumo+pbos!pxd "UOXL#+aod!pkk+vkaod!pkk++
(Hkpb aod nd` vkaod o|odpnmms hogkao wcgi uokumo$(
">0# vnaxn: vndxdrn vnrnsvnd
++as!gbcm`+cp!vcmm!`co "UOXL#+vcpb!gxscdf++
(As gbcm` vcmm gxs cpwoml pk `onpb$(
">?# indndac ns whcpn vndxncnr
++dkv+pbnp+lms "KHJ#+C!vcmm!icmm "UOXL#++
(Dkv C vcmm icmm pbnp lms. "C bn|o pniod nmm dogowwnxs uxognpckdw cd kx`ox dkp
pk acww cp#$(
">
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
9/23
"g# Gkaumopc|o aondcdf:
\oxhw xoloxxcdf pk n gkaumoaodp!o|odp gnu ho anxio` lkx uoxlogpc|o
nwuogp$ Pbcw cdgm`ow gkaumor o|odpw vbcgb nxo (waao` u( ">3# nd` o|odpw
vbcgb nxo cxxo|oxwchmo "8>#$
">3# dn:ac nac:pn idxn:xcd xcfnhn:idnaunr
++nmxon`s+umm!mkkwo "KHJ#+pbos!wllox "UOXL#+cd!kx`ox!pk!mkki!np!cp++
(Pbos bn|o nmxon`s pniod agb pxkhmo pk umm cp mkkwo cd kx`ox pk mkki cdwc`o$(
"85# dnsmna rcpnxnxd unaun>5
++lkx!mkdf!pcao+bo!mcow "UOXL#+kd!lmkkx++
(Bo bnw mncx kd pbo lmkkx lkx n mkdf vbcmo$(
"8># rdrnxdci
++vo!lkxfop!cp "UOXL#++
(Vo bn|o lkxfkppod cp$(
"`# Cdgoupc|o aondcdf:
Uoxlogpc|o nwuogp gnd anxi !pbo hofcddcdf kl n wpnpo kx gkd`cpckd$
"88#ns p:dcm pn:uninxphcd io:`nxn:xcxn ns xxc
++pbnp+pddom+nlpox!cp!bn`!gkmmnuwo`+pbos!xoancdo` "UOXL#+pbnp+cdwc`o++
(Vbod pbnp pddom bn` gkmmnuwo`- pbos xoancdo` cdwc`o$(
"87# hs:` fnxxn
++vc`kvox+bo!vnw "UOXL#++
(Bo hognao vc`kvox$(
"o# Udgpnmcps:
Uoxlogpc|o nwuogp ans anxi o|odpw pbnp kggx kdms kdgo$
"80#ns nn cfcarac cfcxnaxn ns pnin rn nvhcand++pbnp+wpnx+pbnp!lnmmw+cp!lomm "UOXL#+pbnp+mcppmo+mnio+cdpk!ac``mo++
(Pbnp lnmmcdf wpnx lomm cd pbo ac``mo kl pbnp mcppmo mnio$(
>5 "85# cw nd omcgcpo` ornaumo$ Cp cmmwpxnpow pbo wo kl uoxlogpc|o nwuogp vcpb |oxhw pbnp bn|o cdboxodp (`xnpc|o(
aondcdf: rcpn!xn! (pk mco($
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
10/23
"l# Uxckxcps cd pcao:
Uoxlogpc|o nwuogp ans cd`cgnpo pbnp nd o|odp cw uxckx pk pbo wcpnpckd
`owgxcho`$ Wgb wo cw akxo gbnxngpoxcwpcg kl uoxlogpc|o nwuogp cd whkx`cdnpo
gmnwow$ Cd n lov gnwow- bkvo|ox- cp vnw nmwk xogkx`o` vcpb ancd |oxhw "8?#$
Pbo aondcdf (xogodp unwp( vcpb uoxlogpc|o uxowodp podwo lkxaw ans nmwk
ho cdgm`o` boxo- hp cp cw `khplm vbopbox (xogodp unwp( wbkm` ho gkdwc`oxo` nw
n hnwcg `cwpcdgpckd "woo "8
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
11/23
"7>#nshcpn acnr&anm`cwsnsn:andicand
++lkx!pbnp+xcfbpms+sk!ans!gxwo!ao "cd pbo lpxo#($
Dkpo pbnp pbo `xnpckd kl pbowo o|odpw bnw n xomnpc|o gbnxngpox$ Cp cw
ancdms nd cauxowwckd hnwo` kd n gkaunxcwkd vcpb wkao kpbox o|odp pbnp cw mowwmkdf$
"b# Poaukxnxs wpnpo:
\oxhw xoloxxcdf pk wpnpow vbcgb nxo dkp uoxandodp hp mnwp lkx n goxpncd
nakdp kl pcao ans ho anxio` lkx `xnpc|o nwuogp$
"78# icx: fnsndac
++as!poopb+cp!cw!pboxo "@_X#++
(C "wpcmm# bn|o as kvd poopb$(
"77# dr dndnsvnd unwns fnsndci ixiinn
++mdfw+vcpb!uncd+pkpnmms+vo!nxo "@_X#+hodp++
(Vo nxo pkpnmms hodp vcpb uncd cd pbo mdfw$(
"c# Mcacpnpckd cd wungo:
\oxhw xoloxxcdf pk wpnpow vbcgb kdms bkm` lkx wuogclcg mkgnpckdw kx khjogpw
ans ho anxio` lkx `xnpc|o nwuogp$"70# vnndac fnsnd!nmpand
++cpw!hngi+cp!cw "@_X#+uvnx`w++
(Cpw hngiwc`o cw ukcdpcdf uvnx`w$(
"7?# rnxvnfnpnr vnrpnhn cdinhn inacdd nsvnsnd
++Gnxbngnpng+hs!wmkuo+Cdgn&w+cpw!bcfbvns+cp!fkow "@_X#++
(Pbo Cdgn bcfbvns xd nmkdf pbo wmkuow kl Gnxbngnpng$(
"j# Wvcpgbcdf pk pbo uxowodp$
Cd bcwpkxcg nggkdpw kx `owgxcupckdw kl gwpkaw nwuogp anxioxw nxo$ kl pod
wo` vbos pbo wuoniox poaukxnxcms wvcpgbow pk pbo uxowodp wcpnpckd "cd kx`ox pk
anio n gkaunxcwkd- lkx cdwpndgo#$ Pbcw lngpkx ln|kxw cd unxpcgmnx pbo wo kl
`xnpc|o nwuogp$ Akwp ornaumow nxo cdpxk`go` hs indnd (dkv($
"7
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
12/23
$nsac indnd vcmfndfdn andn fnhn:id vndxc:rn wcdk:
pnxanpnah:ac fnxfnsnd$$$
++wk+dkv+pbocx!`owgod`ndpw+dkp+pbos!nxo!dkp+cd Bnxc+hp+cd Pnxanpnahk+pbos!nxo
"@_X#++
(Wk hkpb pkvdw- Pnxanpnahk nd` Bnxc- wo` pk ho hxkpboxw$ Nd` dkvn`nsw
pbocx `owgod`ndpw `k dkp mc|o cd Bndxc- hp pbos `k mc|o cd Pnxanpnahk$(
"76#nsdshna ns lsowpn indnd k:xn rnmnsfxd
++cd!pbo!wnao!vns+pbnp+lonwp+dkv+pcao+cp!bnw!wpnxpo` "UOXL#++
(Cd pbo wnao vns "nw vo bn|o hood `owgxchcdf# pbnp lonwp bnw jwp wpnxpo` dkv$(
"i# @cxogp wuoogb:
Nwuogp anxioxw nxo lxo~odp cd ucogow kl `cxogp wuoogb cdwoxpo` cdpknggkdp$ Cd "72# nd canfcdnxs unpcodp `owgxchow pbo wsaupkaw kl bcw cmmdoww$
"Dkpo pbo nhwodgo kl nwuogp anxioxw cd pbo dofnpc|o wodpodgow nd` cd gkddogpckd
vcpb !i!#$
"72#$dnvc:ac andn xcfnd
++as!osow+dkp+cp!`kow!dkp!woo++
$an:ac assnd iisnsn:ac anwsn:`a nin:i:
++as!bon`+cp!pxdw "@_X#+C!pxoahmo "@_X#+|oxs agb+C!nmvnsw!fop!pcxo`++
$andna cc:pn npchn:
++dkp+vnmi "KHJ#+C!gnddkp++
$nfc:ac rninxnad
++as!loop+cp!wvommw "UOXL#++
$xcixn:ac rninxnad
++as!nxaw+cp!wvommw "UOXL#++
(As osow `k dkp woo$ As bon` cw pxdcdf$ C na pxoahmcdf$ C nmvnsw fop pcxo`$
C gnddkp vnmi$ As loop wvomm nd` as nxaw wvomm$(
"m# Wggowwc|o o|odpw:
Nwuogp anxioxw nxo unxpcgmnxms lxo~odp cd nggkdpw kl wcpnpckdw
gbnxngpoxczo` cd poxaw kl wo|oxnm gkaukdodp o|odpw "72# kx gkdwcwpcdf kl wo|oxnm
wggowwc|o ubnwow "73#$ Cd wgb gnwow nwuogp anxioxw nxo cdwpxaodpnm cd
wuogclscdf pbo poaukxnm cdpoxxomnpckdw kl pbo o|odpw$ Pbcw ldgpckd cw caukxpndp
odkfb pk uoxacp pbo kggxxodgo kl nwuogp anxioxw cd `owgxcupckdw kl gwpkaw$
Pbo bnhcpnm gbnxngpox kl pbowo gwpkaw pbod `kow dk mkdfox uxo|odp pbouxowodgo kl nwuogp anxioxw$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
13/23
"73# $ nshcd psoaurn ao:`cifdn rnauchn:ir rnnmnvndac
++cd!pbnp!pcao+pcao+ubswcgcndw+pbos!wo`!pk!gxo+vcpb!boxhw!kdms++
$ nwpn andfdnpn unfcdninxn:xcxwc pcdpvndac rc rnnvndac
rcxndninxn:xcr
++o|od+pbocx!bon`w "KHJ#+o|od!nlpox!bn|cdf!hxkiod!ongb!kpbox&w+vcpb!
wpxnuw+gbk~owb+vcpb!boxhw+pbos!wo`!pk!wov!ongb!kpbox&w "UOXL#++
$ andn nmcninspn adnphcdrn ns xxc ndnans upvndac
inwipnshns xndninxn:xcr
++dkp+bonm "KHJ#+cl!cp!vndpo`+pbnp+cdpoxckx+Gbndgbnansk+vcpb!gnmnhnwb+mcio!bomaop
"KHJ#+pbos!wo`!pk!umngo!ongb!kpbox&w "UOXL#++
$ cdnxfxac uxcxfnsnr
++nlpox!`kcdf!wk+pbos!wo`!pk!vnmi "@_X#++(Cd pbkwo pcaow pbo ubswcgcndw wo` pk gxo uokumo vcpb ao`cgcdnm boxhw kdms$
O|od vbod uokumo bn` hxkiod ongb kpbox&w bon`w- pbos vkm` wov pboa vcpb
wpxnuw- vcpb gbk~owb boxhw$ Nd` pbod- cl pbos vkm` dkp bonm- pbos vkm` lcp
cd wkaopbcdf mcio n bomaop "andlngpxo`# vcpb n gnmnhnwb lxka cddox
Gbndgbnansk$ Nd` cd wgb n gkd`cpckd pbos vkm` ho vnmicdf nhkp$(
"a# Akaodpa:
Nwuogp anxioxw ans ho wo` pk anxi akaodpw kl orgcpoaodp kx uoxwkdnmcd|km|oaodp cd pbo nggkdp$
"05# $ ns i rnrnand snsfdrnd cmnxcxxn
++pbnp+gkxdox+cdpk!xkgi+cd!bcw!odpoxcdf+bo!`cwnuuonxo` "UOXL#++
(Pboxo- cd pbnp gkxdox xkgi- np pbo wnao umngo vboxo bo bn` nuuonxo`- bo
`cwnuuonxo`$(
"0># $ ns xcfnr nsvnhn:idnaunrrn xnwaun nfnpn& fnsn:dnr
++pbnp+pk!woo+nw!pbos!vodp+xonmms+gxgclco`!kdo+bo!pxdo`!kp!pk!ho!pboxo "@_X#++
(Nw pbos vodp nd` mkkio`- cp pxdo` kp pbnp pboxo xonmms vnw n gxgclco` kdo$(
7$ Nwuogp nd` dofnpckd
Cd pbo ^ogbn `cnmogpw kl Pnxan uxk|cdgo nwuogp anxioxw nxo do|ox
lkd` cd pbo ancd |oxhw kl dofnpc|o wodpodgow>>$ N ukwwchmo orumndnpckd cw pbnp
nwuogpw gkd|os n whjogpc|o |cov kl khjogpc|o o|odpw- vbcgb vkm` hogkao
aondcdfmoww cl pbkwo o|odpw `c` dkp orcwp$
>> N wcdfmo gkdpoxornaumo cw lkd` cd kdo kl \codxcgb&w porpw$ Woo dkpo ?$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
14/23
Pbcw nxfaodp- bkvo|ox- vbcgb cw dkp |oxs wpxkdf cd cpwoml !nmm ppoxndgow
nxo cd wkao `ofxoo whjogpc|o! cw lxpbox voniodo` hs pbo lngp pbnp cd kpbox
^ogbn `cnmogpw vcpb wcacmnx nwuogp wswpoaw nwuogp anxioxw `k kggx cd
dofnpc|o wodpodgow>8$
Lkx ornaumo woo "7
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
15/23
kl pbo ancd gmnwo$ Gkdwo~odpms- pbocx wo cd whkx`cdnpo cw akxo xowpxcgpo` nd`
akxo uxo`cgpnhmo pbnd cp cw cd ancd gmnwow$ Pbo xowpxcgpckd pbnp nwuogp anxioxw
`k dkp kggx cd n dofnpc|o gkdporp `kow dkp bkm` lkx whkx`cdnpo gmnwow$ Woo
"02# homkv$
Pbo |oxh cd n whkx`cdnpo gmnwo gnd ocpbox ho n dkacdnmczo` |oxh-
gkdpncdcdf kdo kl pbo dkacdnmczcdf wllcro` !~+!r- !n- !dn- !d~n!+!drn!- kx cp
ans gkdpncd n wuogcnm whkx`cdnpcdf wllcr !upc!+!phc!- !x>7$ Boxo vo vcmm `cwgww
cd pbo lcxwp umngo pbo wo kl nwuogp anxioxw cd whkx`cdnpo |oxhw vcpb !upc!+!phc!
nd` !x$ Pbo wo kl !upc!+!phc! nd` !x cd`cgnpow n mkkwo xomnpckdwbcu hopvood pbo
o|odpw xoloxxo` pk hs pbo whkx`cdnpo nd` ancd gmnwow$ Pbcw xomnpckdwbcu gnd ho
gnwnm- poaukxnm- bsukpbopcg- kx gkdgowwc|o- pboxo hocdf n poaukxnm mcacpnpckd cd
pbo wodwo pbnp pbo o|odp xoloxxo` pk hs pbo whkx`cdnpo |oxh gnddkp ho ukwpoxckx pkpbnp kl pbo ancd |oxh$
Cl nwuogp anxioxw nxo n``o` pk pbo whkx`cdnpo |oxh- pbo poaukxnm xomnpckd
hopvood pbo pvk |oxhw hogkaow lxpbox wuogclco`$ @xnpc|o nwuogp cd`cgnpow pbnp
pbo o|odpw xoloxxo` pk nxo wcampndokw- pbnp kl pbo whkx`cdnpo gmnwo wox|cdf nw
n hngifxkd` pk pbnp kl pbo ancd gmnwo$
"0
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
16/23
"03# inhn:m rndndand snxfxphcdrn uddvnd pn:unxxn "\cgkxn#
++bkxwo+kdpk!cpw!pku+nw!bo!gmcaho` "UOXL#+vcpb!bcw!ukdgbk+bo!gk|oxo`!bca++
(Nlpox bo> bn` akdpo` pbo bkxwo- bo8 gk|oxo` bca vcpb bcw8 ukdgbk($
"?5# hcsn:bcpn nsvnxupcdc vnxac~& io:`nxn:xcd vnvnmndidnvnd "Gnjnw#
++pxcu "KHJ#+nw!bo!vodp "UOXL#!pbos!wns+vkand+pbos!wpnso`+vcpb!box!gbcm`xod++
(Pbos wns pbnp nlpox bo bn` fkdo kd n pxcu- pbo vkand wpnso` np bkao vcpb
box gbcm`xod$(
Cl pbo whkx`cdnpcdf wllcr cw !x pboxo nxo pvk kupckdw- hognwo cdwpon` kl
!x n wllcr !xi!+!xf!>0gnd nmwk ho wo`$
Hs wcdf !x! pbo wuoniox oaubnwczow pbnp pbo o|odp xoloxxo` pk hs pbo
whkx`cdnpo |oxh cw wkaobkv owwodpcnm pk pbo xonmcznpckd kl pbnp kl pbo ancd |oxh"Odfmcwb (kdgo pbnp( ! (nw wkkd nw(#$
!xi!+!xf! cd`cgnpow n uxoms gbxkdkmkfcgnm wggowwckd kl o|odpw
vcpbkp nds gnwnm kx gkd`cpckdnm k|oxpkdo$
"?># ddn~n xcinuxx~n andninxdnx "Gnjnw#
++uokumo+vbod!pbos!wnv!bca "UOXL#+pbos!hognao!nlxnc`!pbos!wns++
(Pbos wns pbnp- nw wkkd nw uokumo wnv bca- pbos vkm` hogkao nlxnc`$(
"?8#nshcpn dn: andn xsnspn uvo:`cphcdrn nvfcwsnxx dn: rnxrnxn:xcar
andn un:fnx dc canx "\cgkxn#
++pboxonlpox+nmxon`s+dkp+vkxi "KHJ#+nw!pbos!gkm`+vbod!"pbos#!hognao!km`
"UOXL#+nmxon`s+pbos!vkm`!gbnwo!pboa!nvns+dkp+unscdf+dkx+`kcdf!vbnp++
(Nlpoxvnx`w- vbod kdgo fxkvd km` pbos> voxo dk mkdfox nhmo pk vkxi- pbos8
vkm` gbnwo pboa> nvns vcpbkp uns kx ndspbcdf($
"?7#ns dcxfxrn i:xnfdn xcandninxfn:xcx>?nsvnhn:ixn xcfnr "\cgkxn#
++pbnp+nlpox!wnscdf!cp+uxcowpw+nlpox!pnmicdf!cp!k|ox+pbos!vodp+pk!woo++
(Nlpox wnscdf pbnp nd` nlpox pnmicdf k|ox pbo anppox- pbo uxcowpw vodp nd`mkkio`($
"?0# ins ddn~& ucdwsnsnd vnxacdpn vndinxincx~n>? "Gnjnw#
++pbcw+and+bo!cw!pbcdicdf+bcw!vclo "KHJ#+nlpox!icmmcdf!box++
(Pbcw and vnw pbcdicdf nlpox bn|cdf icmmo` bcw vclo($
>0 !xi!+!xf! gnd bn|o kpbox ldgpckdw nw vomm "woo wogpckd ? !xi!+!xf! cw ak`clco` pk !xin:!+!xfn:! holkxo pbo umxnmczox !xc!9 pk !xin!+!xfn! holkxo goxpncd kpbox wllcrow$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
17/23
Pbo ldgpckd kl nwuogp anxioxw vcpb dkacdnmczo` |oxhw "pbnp cw- cd
xomnpc|o gmnwow- khjogp gmnwow nd` wkao n`|oxhcnm gmnwow# `kow dkp `cllox
owwodpcnmms lxka pbnp cd pbo whkx`cdnpo gmnwow `cwgwwo` wk lnx- hp wkao kl pbo
wow pbnp nxo gbnxngpoxcwpcg lkx ancd |oxfw "o$f$ poaukxnxs wpnpo# nxo lkd` nw
vomm$
Vo vcmm mcacp kxwom|ow pk pbo lkmmkvcdf ornaumow pbnp xouxowodp wkao kl
pbo akwp gkaakd gkahcdnpckdw$
"??#nsc ninxuxd hn:bnsn~pn~& "Gnjnw#
++wk!pbos!wns+dcfbp!k|oxpkki!box+wbo!fkcdf!`kvd "@_X# "KHJ#++
(Pbos wns pbo dcfbp k|oxpkki box kd box vns `kvd( "xomnpc|o gmnwo#
"?
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
18/23
366#$
Lkx wllcrow !i! awp ho `cwpcdfcwbo`>! xolmorc|o ("lkx# bcawoml(
!i8! uoxlogpc|o (`olcdcpoms- lkx fkk`(
!i7! gbnxngpoxcwpcg ngpckd (nmvnsw- gkdpcdnmms(
!i0! gbnxngpoxcwpcg ~nmcps (orgowwc|oms- |oxs agb(
Kd pbo lkxanm mo|om pbowo wllcrow nxo `cwpcdfcwbo` lxka ongb hs pbo
ollogp uxk`go` ukd n uxogo`cdf |kvom$ !i>! wbkxpodw n uxogo`cdf |kvom9 !
i0! modfpbodw n uxogo`cdf |kvom9 nd` !i7! cw dopxnm cd pbcw xowuogp9 dk
uoxpcdodp gnwow khpncd lkx !i8!$
!i7! nd` !i0! nxo gkaumoaodpnxs cd pbo wodwo pbnp !i0! cw mcacpo` pk n
wanmm whgmnww kl |oxhw xoloxxcdf pk pnwpow nd` kpbox ubswcgnm wodwnpckdw- vboxonw
!i7! gnd ho lkd` vcpb nds kpbox |oxh$ !i>! nd`
!i8! `k dkp kggx vcpb pbcw whgmnww uxkhnhms lkx woandpcg xonwkdw$
!i8! cw mcacpo` pk |oxhw kl akpckd "nsvn! (fk(- ~cuc!+rchc! (owgnuo(-
opg$# nd` |oxhw gkdpncdcdf n `cxogpckdnm wllcr kl pbo wop !xi!+
!xf!- !xu!+!xh!- !s"i#!+sf!- nd` !x~!+!xr!- cxxowuogpc|o kl vbopbox pbowo
wllcrow nxo wo` uxk`gpc|oms "o$f$ ipc!xu+ipc!xh (xopxd `kvdvnx`w(# kx
lkxa unxp kl morcgnmczo` xkkpwllcr gkahcdnpckdw "o$f$ ~nmns!+rnmns"f#!
(hofcd(- snx~!+snxr(fk kp(#$
!i>! nd` !i8! `cllox cd pbocx `cwpxchpckd- pbo mnppox hocdf cdwoxpo`
hopvood n xkkp nd` n `cxogpckdnm wllcr- cl nds- vboxonw pbo lkxaox vkm` lkmmkv
wgb n wllcr$
Gkahcdnpckdw kl nwuogp wllcrow vcpb ocpbox !i8!- !i7! kx !i0! `k dkp
kggx$
>< !i! gnd nmwk ngp nw n |oxhnmczox- pbcw wo cw dkp xomo|ndp pk pbo `cwgwwckd$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
19/23
Pbo woandpcg gkdpxchpckd kl !i8! gkaow donx pk pbnp kl pbo uoxlogpc|o
nwuogp anxiox !x!- pbo `clloxodgo hocdf pbnp !i8! cdpxk`gow n akxo kx moww
uoxandodp wcpnpckd- vboxonw !x! cw dopxnm cd pbcw xowuogp>6$
Gkaunxo ">5# nd`
"
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
20/23
Pboxo cw dk xonwkd vbs !i>! "xolmorc|o# wbkm` dkp kggx vcpb nwuogp
anxioxw- cpw woandpcg |nmo hocdf lnx xoak|o` lxka ndspbcdf nwuogpnm$ Cp
wooaw- bkvo|ox- pbnp pbo caukwwchcmcps kl wcdf nwuogp anxioxw cd gkahcdnpckd
vcpb !i8!- !i7!- !i0!- bnw cpw cdlmodgo ukd ukpodpcnm gkahcdnpckdw kl nwuogp
anxioxw vcpb !i>! "cdgm`cdf pbkwo vcpb wllcr wo~odgow kx gkaumor wllcrow-
wgb nw !dni!- !ci!- !ni!- !hni!+!uni!#$ Cd lkxaw gkdpncdcdf !i>!
nwuogp wllcrow nxo nmmkvo` hp klpod kacppo`$
Gkaunxo "Gnjnw# "3# nd`
"360#- pbos nxo pxonpo` gkdjkcdpms vcpb pbo uoxlogpc|o
nwuogp anxiox !x!- hognwo pbo pbxoo (bn|o udgpnm aondcdf( nd` (gkdwc`ox
pbo ngpckd cd cpw pkpnmcps($ Pbcw vkm` caums pbnp !xf!+!xi! nd` !s!+!sf! bn|o
uoxlogpc|o aondcdf nw vomm- nd` pbnp pbos gnd xoumngo !x! d`ox goxpncd
gcxgawpndgow$
Cd "2 !i! cw ak`clco` pk !in! holkxo !$$$xc!$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
21/23
"368#$ Pbcw ans cd`cgnpo pbnp !wiC! nd` !si ldgpckd vcpbcd n wswpoa
wcacmnx pk pbnp `owgxcho` lkx Pnxan$
N xnuc` gkdwmpnpckd kl pvk porpw lxka Gbkdfkw Hnjk "Bndgnsk# mon|ow
pbo cauxowwckd pbnp pbo wllcrow !sn":#! nd` !:"m#! "=*!x~!# nxo wo` cd pbo
wnao vns nw pbo nwuogp anxioxw cd Pnxan- pbocx lxo~odgs kl kggxxodgo hocdf
wkaovboxo cd hopvood pbnp cd pbo Gnjnw porpw nd` pbnp cd pbo \cgkxn porpw$
Goxxd&w `owgxcupckd kl!:"m#! "!~M!# "Goxxd >36
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
22/23
!sin":#! nd` !x~! `k kggx cd dofnpc|o wodpodgow:
"# wnsuc~ xnp xnpnun
nax~nsic nv++lxka!pboxo+lnmmcdf+lnmmcdf!uxkhnhms+sk!gnao "UNWP#+sow;++
(Lxka pboxo "sowpox`ns# sk uxkhnhms gnao boxo wmcuucdf nd` lnmmcdf
gkdpcdkwms- `c`d&p sk;(
"68# ~nsnd bnux xnaun nx~nadic
++sowpox`ns+bnux+nmkdf!cpw!mkvox!wc`o!uxkhnhms+sk!gnao "UXOWODP UOXL#++
(Sowpox`ns sk gnao nmkdf pbo umngo d`ox "pbo umngo vboxo# pbo bnux"cw
fxkvcdf#(
"67# n wnsdnvun vnaxn xcanx~x~n++nmxon`s+mcio!pbnp!pbos!wns+gbcm`+cp!w``odms!wukio "UNWP UOXL#++
(Pbos wns cd pbnp vns pbo gbcm` w``odms wukio(
Lpxo podwo lkxaw xnxoms gkdpncd !x~!$ Pboxo cw dk wllcr !xi!
cd`cgnpcdf uxckxcps cd pcao cd whkx`cdnpo gmnwow- !x~ hocdf wo` cdwpon`$
"60# wnsdnv wvndnix~unan:>3~cunand ~nx~dnid
++mcio!pbnp+nlpox!xddcdf!nvns!pkfopbox "UOXL#+pk!hobcd`+pbos!gbnwo!ongb!kpbox!
nvns++(Nlpox xddcdf nvns pkfopbox mcio pbnp- pbos nhnd`kd ongb kpbox($
>3 Cd Ungnxnkw !un pniow pbo umngo kl pbo whkx`cdnpcdf wllcr !x$
8/2/2019 Categoras de aspecto en el Quechua del Per Central
23/23
HCHMCKFXNUBS
N@OMNNX- V$L$B$ >366$ Pnxan ^ogbn- fxnaanx- porpw- `cgpckdnxs- Mcwwo$
N@OMNNX- V$L$B$ "cd uxoww#$Akxlkmkfn `om ~ogbn `o Ungnxnkw$
GOXXKD UNMKACDK- X$ >363636360$ (@oxc|ngcd |oxhnm od om ^ogbn `om dkxpo `om
`ounxpnaodpk `o Jdd(- @kgaodpk `o pxnhnjk 82- Godpxk `o
Cd|owpcfngcd `o Mcdfwpcgn Numcgn`n- Mcan$
WDKV- GB- P$ >368$ (Pbo ak`nm wllcr !wiC cd Ndgnwb ^ogbn(- Unuoxw cd
Nd`ond Mcdfcwpcgw C:>- >6!82- An`cwkd$
WKMN- @$L$ >33$Lhmnw ^ogbn- Mcan$