Cb. Éagsúlacht na gCill

Ní raibh eolas ag daoine go rabhamíd tógtha as ‘cealla’ go dtí

taréis fionnachtáin an micreascóip & rinne Robert Hooke (eolaí ón

Breatain) cuir síos ar na ‘seomríní bheaga’ as a raibh I nGACH ní bheo

déanta. Glaogh sé Cealla orthu.

Cén fath??• Is orgánaigh ilcheallacha iad formhór na n-orgánach.

Ach ní hionann gach cill san orgánach. • Bíonn cealla éagsúil ó chéile toisc go mbíonn

feidhmeanna éagsúla acu.

Píosa Stair ar ‘Histology’

1. Fíochán (tissue)Ghrúpa cealla a bhfuil an struchtúr céanna & an fheidhm chéanna acu.

(a) Fíocháin Ainmhithe 4 príomh chineál fíocháin a bhíonn in ainmhithe

1. Fíochán matánach- choirp ag gluaiseacht.2. Fíochán néarach- iompraíonn teachtaireachtaí

néaracha mar thoradh ar spreagadh.3. Fíochán tacaíochta- a choimeádann cealla an

choirp le chéile & a thugann tacaíocht dóibh.4. Fíochán eipitéileach a fhoirmíonn líneáil an choirp.

(craiceann)

(i) Fíochán Matánach:

• Tá an cumas ag fíochán matánach crapadh & is mar seo a cabhraíonnsé gluaiseacht.

• Trí chineál fiochán matánach atá ann:

1. Matán cairdiach2. Matán cnamharlaigh3. Matán mín.

(b) Fíochán Plandaí:• Ceithre príomh chineál fíocháin i bplandaí

ná

1. Fíochán míristéamach a bhíonn ag cilldeighilt go leanúnach chun an planda a fhás

2. Fíochán soithíoch a iompraíonn uisce, mianraí agus glúcós timpeall an phlanda i.e. an fléam agus an xiléim.

3. Fíochán deirmeach a chlúdaíonn an taobh amuigh den phlanda chun cosaint a thabhairt dó.

4. Bunfhíochán a líonann spás istigh sa phlanda

(i) Fiochán Deirmeach:Dromchla seachtarach den phlanda clúdaithe leis do cosaint. • I bplandaí neamh-adhmadacha tugtar an eipideirm ar an gclúdach cosantach seo. • Bun na duilleoige- cealla gárdála. Idir na cealla seo bíonn spás- na stómaí- a osclaíonn & a dhúnann na cealla gárdála chun malartú gásach a cheadú. • Barr duilleoige-clúdaithe le cúitín céireach a choscann cailliúint uisce trí ghalú. • Sa bhfréamh bíonn sínteáin bheaga amach as na cealla

eipideirmeacha - fréamhribí a chabhraíonn le hionsú uisce & mianraí

Cultúr FíocháinMiniú: Fíocháin ainmhithe/plandaí a fhás go saorga sa tsaotharlann. Conas: meán cultúir ina mbíonn na cothaithigh(mar Agar) chun cuidiú le cealla fás & cilldeighilt.Sampalí/Úsáidí:• Is féidir an teicníc a úsáid i gcás cealla ainmhí. Seo a úsáidtear

chun cealla craicinn a fhás a úsáidtear i gcás daoine a dóitear. • Is féidir roinnt cnáimhe nó loingeáin a fhás freisin a úsáidtear

in athógáil páirteanna den chorp.

HeLa & na chealla neamhbhásmhar• I 1951 I deisceart Meirceá, chuigh bean gorm, Henrietta Lacks, chuig

Oispidéal Johns Hopkins do coiráil ailse an ceirbhéacs.

• Gan fios di, nó a chlann, bhí a chuid cealla tógtha & úsáidthe chun an céad líne do cealla cultúra a bhunú.

• Fuair sí bás de bharr an ailse nios déaní an bhlain sin ach tá an líne cealla — known as HeLa — fós in úsáid ag bitheolaí inniú don taighde ar gach rud ó cultúr fiochán go feachaint do leigheaseanna éagsúla do ailse/víreasí srl.

2. OrgáinAr a laghad dhá fhíochán éagsúla & feidhmeanna áirithe leis.Orgán Ainmhithe:• An croí – orgán ina mbíonn fíochán matánach, tacaíochta & eipitéiliach. Bailíonn sé fuil ón gcorp & pumpáileann sé an fhuil chuig na scámhóga & timpeall an choirp.• An goile – orgán ina bhfuil fíochán matánach, néarach,

eipitéileach, fuil & fíochán tacaíochta. Stóráileann sé bia páirt-díleáite & cuireann sé ar aghaidh chuig an chuid eile den chóras díleáite é.

Orgáin plandaí:Samplaí: an fhréamh, an gas, an duilleog, an bláth, an toradh agus an síol. Bíonn na fíocháin éagsúla le fáil iontu.

1. An Fhréamh – orgán ina mbíonn fíochán eipideirmeach, míristéamach, bunfhíochán (stór stáirse) & fíochán soithíoch a iompraíonn uisce, mianraí & glúcós.

Feidhm: an planda a daingniú sa talamh & bia a stóráil.

2. An Duilleog – orgán ina mbíonn fíochán eipideirmeach, bunfhíochán (glas & ina dtarlaíonn fótaisintéis)& fíochán soithíoch – fléam agus xiléim.

Feidhm: glúcós a dhéanamh trí fhótaisintéis & galuisce a scaoiledh trí thrasghalú

3. CóraisAr a laghad dhá orgán ag obair le chéile do feidhm áirithe a chomhlíonadh. M.s.:• An Córas Imshruthaithe.• An Córas Néarach.

4. Orgánaigh!Tá EAGAR ag gach orgánaigh (i.e. déanta as Cealla)

Cealla Fíochán Orgán Córais = Orgánaigh Ilceallach