2009 Kasm www.guven-kutay.ch

ELK HALAT40-1-1a

M. Gven KUTAY

40-1-1a-celik-halat.doc

NDEKLER1 Kaldrma sistemi .................................................................................................................. 1.3 1.1 elik halatl kaldrma sistemi..................................................................................... 1.3 1.1.1 elik halat.............................................................................................................. 1.3 1.1.1.1 Halatn tanm............................................................................................... 1.3 1.1.1.2 ok operasyonlu halatlar ............................................................................. 1.4 1.1.1.3 Tek operasyonlu halatlar.............................................................................. 1.5 1.1.1.3.1 Filler damarl halatlar ............................................................................. 1.5 1.1.1.3.2 Seale damarl halatlar ............................................................................. 1.5 1.1.1.3.3 Warrington damarl halatlar ................................................................... 1.5 1.1.1.3.4 Warrington-Seale damarl halatlarar ...................................................... 1.6 1.1.1.4 Damarda ve halatta apraz ynleri............................................................... 1.6 1.1.1.5 elik halatn hesab ve seimi.................................................................... 1.10 1.1.1.5.1 Halata gelen hesapsal yk "FHa"........................................................... 1.10 1.1.1.5.2 Halat faktr "cHa"................................................................................ 1.11 1.1.1.5.3 Tahrik grubu seim hesab ................................................................... 1.12 1.1.1.5.4 Yk kolektifi, "rnek 1, 100kNx20m Gezer kpr vinci"................... 1.14 1.1.1.6 Kendir zl halat........................................................................................ 1.15 1.1.1.7 Halat seimi "rnek 1, 100kNx20m Gezer kpr vinci"........................... 1.15 1.1.1.8 Halat seimi "rnek 2, 32kN-2/1 Halatl ceraskal" ................................... 1.17 1.1.1.9 Halat balantlar ve halat sonu.................................................................. 1.18 1.1.1.9.1 Halat sonu ve kesme............................................................................. 1.18 1.1.1.9.2 Radansa ................................................................................................ 1.19 1.1.1.9.3 Halat klemensi...................................................................................... 1.20 1.1.1.9.4 Dier balantlar................................................................................... 1.21 1.1.1.10 Halatn baka kullanmlar ......................................................................... 1.22 1.1.1.10.1 Kendir halattan sapanlar....................................................................... 1.22 1.1.1.10.2 Plastik halattan sapanlar ....................................................................... 1.24 1.1.1.10.3 elik halattan sapanlar ......................................................................... 1.24 1.1.1.10.4 Sapanlarn emniyetli tama ykleri ..................................................... 1.24

www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm

1.3

1

Kaldrma sistemi

1.1 elik halatl kaldrma sistemi elik halatl kaldrma sistemi ematik olarak ekil 1.1 de gsterilmi ve sistemin paralar pozisyonlanmtr. Kaldrma sisteminin hesab elik halatn hesab ve tanmlanmasyla balar.

3A) Yk B) Yk sapanlar 1 Kaldrma takm 1.1. elik halat 1.2. Kanca blou, makara takm 1.3. Tambur 1.4. Tambur yata 1.5. Limit alter 2 Redktr 3 Fren 4 Motor

2 1

1.3 1.1 1.2 B

4 1.5 1.4

v m /dak

Q

A

ekil 1.1, elik halat ve kanca takml kaldrma sistemi 1.1.1 elik halat elik halatlar vinlerde istenilen btn artlar yerine getirirler. Kk aplarda yksek mukavemet deerleri vardr. Her yne eilip bklebilirler. Kendi z arlklar tama glerine karn ok kktr. Anmalar hemen hemen yok gibidir. Bakmlar gayet kolaydr. Vinlerde kullanlacak olduka ok eitli kesitte elik halat vardr. Genel olarak yuvarlak kesitli halatlar vinlerde kullanlr. elik halatlarn standartlar TSE 1918/xx den ve DIN 3051 den DIN 3063 den bulunur. 1.1.1.1 Halatn tanm Halatn tanm ekil 1.2 de grlmektedir. Btn deyimlerin anlatm yledir: elik tel halat: elik Halat, lifli veya elik tellerle rlm bir z etrafna, en az bir kat halinde helisel sarlm elik tellerden imal edilen damarlarn meydana getirdii bir mamuldr. elik tel: Halat yapmnda kullanlmak zere, halat ap ve kompozisyonuna uygun souk ekilerek imal edilen yksek karbonlu mamuldr. z: Halatlarda etrafndaki damarlara, damarlarda ise elik tellere yataklk yapan gbek ksmdr. z kullanma amacna gre, bitkisel veya sentetik bir madde, elik telli damar veya elik telli halat olabilir. www.guven-kutay.ch

1.4

elik Halat

ekil 1.2, Halatn tanm Lif z: Bitkisel veya sentetik liflerden yaplan zdr. elik z: Bir elik tel, elik telli bir damar veya biri kendi znde olmak zere 7 telli 7 damardan yaplm zdr. z teli: Halat damarnn zn meydana getiren bir teldir. Ana tel: Halat damarnda z telinin etrafna sarlm yk tayan teldir. Dolgu teli: Ana telleri desteklemek ve hizalamak iin baz dz damarlarda kullanlan ve ana telden daha ince olan bir teldir. plak tel: Yzeyi herhangi bir madde ile kaplanmam elik teldir. Kapl tel: Yzeyi herhangi bir madde (genelde inko) ile kaplanm elik teldir. Telin alma artlarna gre d korozif tesirlerine kar korunmas gerekiyorsa tel yzeyi inko tabakasyla kaplanr. 1.1.1.2 ok operasyonlu halatlar Bu snf halatlar standard kompozisyonlar olarak adlandrlr. Halattaki damarlarn tm kat telleri ayn ynde fakat farkl ayla rldr. Bu nedenle de her kat ayr bir katsaysna gre imal edilen kompozisyonlardr. rnein: 6x17, 6x19, ... gibi

Damar

ekil 1.3, Standart damarlar

www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm

1.5

2 dHa

1

3ekil 1.4, Yuvarlak halat

Vinlerde en fazla kullanlan elik halat tipi standart elik halat ekil 1.4 de grlmektedir. 1. Halat teli 2. Halat damar, 3. Halat z Halat ap yaklak "dHa " mm olarak kabul edilir. Halatta her biri 19 halat telinden oluan 6 adet halat damar vardr. Halat z genelde kendir lifidir.

1.1.1.3 Tek operasyonlu halatlar Halatn damarn tekil eden teller ayn ynde ve ayn ayla tek bir operasyonla rldr. Damar rm ekillerine gre Filler, Seale, Warrington, Warrigton-Seale diye adlandrlrlar. 1.1.1.3.1 Filler damarl halatlar Damar tekil eden d kat tellerinin alt katnda, d kat tellerinin yars adedinde ve bu tellere yataklk yapan dolgu telli konstrksiyonlardr (ekil 1.5).

Damar

ekil 1.5, Filler damarlar 1.1.1.3.2 Seale damarl halatlar Damar tekil eden en d tellerin says, bir alt kat tel saysna eit olan konstrksi-yondur (ekil 1.6).

Damar

ekil 1.6, Seale damarlar 1.1.1.3.3 Warrington damarl halatlar Damar tekil eden d kat telleri birbirine eit sayda iki farkl aptaki tellerden rlm konstrksiyonlardr (ekil 1.7).

www.guven-kutay.ch

1.6

elik Halat

Damar

ekil 1.7, Warrington damarlar 1.1.1.3.4 Warrington-Seale damarl halatlarar Damar tekil eden d kat telleri Seale, alt kat telleri ise Warrington dizilili konstrksiyonlardr (ekil 1.8).

Damar

ekil 1.8, Warrington-Seale damarlar yuvarlak standart halat damarnn kesitinide gstermektedir. ekildende grld gibi standart halat damaru 19 halat telinden olumutur. 1.1.1.4 Damarda ve halatta apraz ynleri Damar ve halattaki apraz ynleri ayn ekilde adlandrlr. Aralarndaki fark, damarda telin apraz yn, halatta damarn apraz yn esas alnr. ekil 1.9 ve ekil 1.10 da apraz ynnn tanmlanmas grlmektedir.

ekil 1.9, Sa apraz (z)

ekil 1.10, Sol apraz (s)

Damarda apraz yn ekil 1.11 de grlmektedir. Buradaki semboller u ekilde tanmlanr. www.guven-kutay.ch

Nasl Vin YaparmDamar dT

1.7

elik tel

L1

ekil 1.11, Sa apraz damar (bak Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden werden.) L1 dT mm mm Damarn apraz boyu, elik tellrernin apraz as, evre tellerinin orta noktalarnn oluturduu ap.

Halat yapm ekline gre ya standart aprazl veya paralel aprazl olarak adlandrlr. Standart aprazl halatlarda damarlarn btn halat telleri ayn apraz yn ve apraz asndadr, fakat apraz boylar ayn deildir ve teller birbiriyle kesiir (ekil 1.12).HdT H iT

A A

ddT

diT

Ld

T=

2.L

iT

ekil 1.12, Standart apraz www.guven-kutay.ch

d T .

1.8

elik Halat

Paralel aprazl halatlarda damarlarn btn halat telleri ayn apraz yn fakat ayr apraz aldr. apraz boylar her durumda ayndr. Teller birbiriyle kesimez (ekil 1.13). Tel aplar yerlerine gre eitli aptadr. Paralel aprazl halatlar ar derecede eilebildikleriH iT = HdT

AddT diTiT

dT

dT

ALiT

ekil 1.13, Paralel apraz iin ok uzun mrldrler. Fakat retim masraflar standart aprazl halatlardan daha fazla olduu iin daha pahaldrlar. Fazla dayanma ve emniyet istenilen iletmelerde ve yksek tahrik gruplu iletmelerde kullanlmal avantajdr. Bu artlarda pahal olmas byk dezavantaj deildir. Genelde vin kaldrma halat olarak ounlukla; Sa apraz, Kopma mukavemeti 1570 N/mm2 seilir. Bu halatlar kaln telli olmayp fazla bklme yetenekleri vardr. Dier taraftan ok ince telli olmadklar iin anmaya kar dayankldrlar. Btn bu veriler ve dnceler sonucu istenilen artlar erevesinde o iletme iin geerli en uygun halatn seimi konstrktrn kararna kalmtr. Halat seildikten sonra, halattaki kuvvet ile halatn tayaca max kuvvetin oran kontrol edilir. Bu oran tahrik grubu 2m den kk vinlerde 3,5 den, 2m ve daha byk tahrik guruplu vinlerde muhakkak 4 den byk olmas arzu edilen arttr. elik halatn apraz yn ekil 1.14 da grlmektedir. Buradaki semboller u ekilde tanmlanr. www.guven-kutay.ch

iTLdT

Nasl Vin Yaparmelik halat

1.9

dK

L2

Kordon

ekil 1.14, Sa apraz elik halat L2 dK mm mm Halatn apraz boyu, Damarlarn apraz as, evre damarlarnn orta noktalarnn oluturduu ap.

elik halatn tanmnda halatn ve damarlarn aprazlar belirtilir.

Sa apraz sZ

Sol apraz zS

Sa apraz zZ

Sol apraz sS

ekil 1.15, Ters apraz

ekil 1.16, Ayn apraz

Ters aprazda halat ve damarn aprazlar ters yndedir. Ayn aprazda halat ve damarn aprazlar ayn yndedir. Kk harfler damarn, byk harflerse halatn apraz ynn gsterir. www.guven-kutay.ch

dK.

1.10

elik Halat

Ayn aprazl halatlar asl yk evirmeye zorlarlar. Bu zelliklerinden tr klavuzlu yklerde, yani asansrlerde daha ok kullanlrlar. Vinte eer yk iki veya daha fazla halatla tanyorsa ayn sayda sa ve sol aprazl halatlar kullanlrlar. rnein: 1 sS + 1 zZ ; 2 sS + 2 zZ gibi. Ters aprazl halatlar asl yk ayn aprazl halatlardan olduka az evirmeye zorlarlar. Bu zelliklerinden tr ayn aprazl halatlardan mrleri, eilip bklme hassalar daha kt olmasna ramen vinlerde kullanlrlar. Genelde sa aprazl halatlar kullanlr ve konstruksiyon seimi u ekilde yaplr: Sol aprazl halat tamburu Sa aprazl halat tamburu sa aprazl halatla, sol aprazl halatla kullanlr.

1.1.1.5 elik halatn hesab ve seimi elik halatlar hesab Almanca konuulan memleketlerde DIN 1520 ye gre yaplr. elik halat u formlle hesaplanp seilir. d Ha = c Ha FHadHa cHa FHa mm mm.N-0.5 N Halat ap Halat faktr Halata gelen hesapsal yk

F( 1.1 )

1.1.1.5.1 Halata gelen hesapsal yk "FHa" Halata gelen hesapsal yk bulmak iin alt makara takm ile tambur arasnda bir dzlem dnlr. Kaldrma sistemindeki halatlarn ka bu dzlemi deliyorsa yk tayan halat says bu kadardr. Yk tayan halat saysna "nHa" diyelim. Yk kuvveti bu sayya blnerek bir halatn tad yk kuvveti bulunur. ekil 1.1 de gsterilen kaldrma tahriinde alt makara takm ile tambur arasnda bir dzlem ekersek, yk tayan halatlar bu dzlemi 4 defa deler. Demek ki ykmz 4 halat tarafndan tanmaktadr. Burada nHa = 4 dr. Halata gelen hesapsal yk u formlle hesaplanr:

FHa =FHa 1,03 FYk nHa Top N 1 N 1 1

1,03 FYk n Ha Top

F( 1.2 )

Halata gelen hesapsal kuvvet Kanca, altmakara takm ve elik halat iin alnan arlk faktr. Yk kuvveti Yk tayan halat says Alt makara takmnn randman

www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm 1.1.1.5.2 Halat faktr "cHa" Halat faktr DIN 15 020 ye gre Tablo 1.1 ile seilir

1.11

Tablo 1.1, Halat faktr "cHa"Halat faktr cHa mm/N-0.5 olarak Tahrik grubu Normal transport Dnen elik halat 1570 0,085 0,090 1770 1960 0,067 0,063 0,071 0,067 0,075 0,071 0,080 0,075 0,085 0,095 0,106 0,118 0,132 tehlikeli transport *)2 Dnmeyen veya ok az Dnmeyen veya ok az dnen Dnen elik halat dnen elik halat *)1 elik halat *)1 elik halatn min anma mukavemet deeri N/mm2 2160 2450 1570 1770 1960 1570 1770 1960 1570 1770 1960 0,060 0,056 0,071 0,067 0,063 0,060 0,075 0,071 0,067 0,080 0,075 0,090 0,085 0,080 0,095 0,090 0,095 0,106 0,106 0,106 0,118 0,118 0,118 0,132 0,132 0,150 0,150

1Em 1Dm 1Cm 1Bm 1Am 2m 3m 4m 5m

Tahrik grubu 1Em, 1Dm ve 1Cm de halat seimi yapldktan sonra, haltn kopma kuvvetinin halata gelen yk kuvvetine orannn 3,0 den byk olmas kontrol edilerek grlmelidir. *)1 Seri retilen vinlerde dnmeyen veya ok az dnen elik halat faktrleri iin dnen elik halat faktr deerleri alnabilir, eer yeteri kadar abuk halat deitirme zaman n grlmse. *)2 Erimi metal potas, atom santralnda atom ubuklar tamak tehlikeli transporttur. Seri retilen vinler bu transportlarda kullanlmamaldr.

Yukarda Tablo 1.1 ile halat faktrn bulabilmemiz iin kaldrma tahriinin yani vincin tahrik grubunu belirlememiz gerekir. Tahrik grubunun seimi Tablo 1.2 ile veya hesaplanarak yaplr. Tablo 1.2, Tahrik grubu seim tablosuSembol V006 V012 V025 alma Btn seneye gre zaman >0,125 > 0,25 snf gnlk ortalama alma 0,125 0,25 0,5 zaman saat olarak Tarif Aklama max yk ok 1Em 1Em 1Dm 1 Hafif seyrek max yk Yk 1Dm 1Cm 2 Orta kk ve orta 1Em dalm yklerle eit devaml max 1Dm 1Cm 1Bm 3 Ar yke yakn ykler V05 > 0,5 1 V1 >1 2 V2 >2 4 V3 >4 8 V4 >8 16 V5 > 16

Tahrik grubu 1Cm 1Bm 1Am 1Bm 1Am 2m 1Am 2m 3m 2m 3m 4m 3m 4m 5m 4m 5m 5m

Eer bir alma zaman 12 dakika veya daha fazla devam ediyorsa tablodan seilen tahrik grubundan bir kademe daha kk tahrik grubu seilebilir.

elik halatn nominal mukavemet deerinin nasl bulunaca gelecek paragrafta grlecektir.

www.guven-kutay.ch

1.12

elik Halat

1.1.1.5.3 Tahrik grubu seim hesab Tahrik grubu seimi ile vincin konstrksiyon paralarnn gerekli mrleri belirlenir. Tahrik gruplar DIN e gre, Tablo 1.1 ve Tablo 1.2 dede grld gibi u 9 gruba ayrlmtr. letmenin zorlanma derecesini; hafif, orta veya ar (bak Tablo 1.3) olduunu bulabilmek iin "Yk kolektif faktr kK " nn belirlenmesi gerekir. Faktr kK y belirlemek iin bir yk kolektif diyagramnn kurulmas arttr.

deal yk kolektif faktr yaplan diyagrama gre u formlle hesaplanr. k K = 3 (1 + )3 t1 + (2 + )3 t 2 + ... + 3 t KK t t 1 1 1 1 1 Yk kolektif faktr Kaldrlan ykn kaldrma kapasitesine oran Yksz, halat ve yk kaldrma takmnn kaldrma kapasitesine oran Yk tama zamannn toplam zamana oran Yksz alma zamannn toplam zamana oran. Bu genelde %50, yani 0,5 dir.

F( 1.3 )

rnek olarak ekil 1.17, ekil 1.18 ve ekil 1.19 verilmi olan yk kolektif diyagramlarnn ideal yk kolektif faktrlerini hesaplayalm. Yk kolektif 1: ekil 1.17

1 0,8 0,6 0,4 0,2 2

Yksz arlk. = 0,16 1. Yk oran: 1/1, Ykleme zaman:t1 = 0,1, 1 = (10,16) . 1= 0,84 2. Yk oran: 1/3, Ykleme zaman:t2 = 0,4 2 = (10,16) . 1/3 = 0,28 3. Yksz arlk. = 0,16 Ykleme zaman:t = 0,5 . t = 0,16 . 0,5 = 0,08

1

F( 1.3 ) ile hesaplanrsa;

0

t1

0,2

t2

0,4

0,6

0,8 t

1 t

kK = 0,514 0,53 en yakn standart sayya yuvarlanr.

ekil 1.17, Yk kolektif 1

www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm

1.13

G 1 0,8 0,6 0,4 0,2 1

Yk kolektif 2: ekil 1.18 Yksz arlk. = 0,25 1. Yk oran: 1/1, Ykleme zaman:t1 = 0,17 1 = (10,25) . 1/1 = 0,75 2. Yk oran: 2/3, Ykleme zaman:t2 = 0,17 2 = (10,25) . 2/3 = 0,5 3. byk yk: 1/3, Ykleme zaman:t2 = 0,16 2 = (10,25) . 1/3 = 0,25 4. Yksz arlk. = 0,25 Ykleme zaman:t = 0,5 . t = 0,25 . 0,5 = 0,125 F( 1.3 ) ile hesaplanrsa; kK = 0,646 0,67 en yakn standart sayya yuvarlanr.

2

0

3

t1

0,2 0,4 t2 t3

0,6

0,8 t

1

t

ekil 1.18, Yk kolektif 2

G 1 1 0,8 0,6 0,4 0,2

Yk kolektif 3: ekil 1.19 Yksz arlk. = 0,60 1. Yk oran: 1/1, Ykleme zaman:t1 = 0,5 1 = (10,60) . 1/1 = 0,4 2. Yksz arlk = 0,60, Ykleme zaman:t = 0,5 . t = 0,60 . 0,5 = 0,3 F( 1.3 ) ile hesaplanrsa; kK = 0,847 0,85 en yakn standart sayya yuvarlanr.

0

0,2 t1

0,4

0,6

t

0,8

1

t

ekil 1.19, Yk kolektif 3www.guven-kutay.ch

1.14 Tablo 1.3, letme snf seimiletmenin zorlanma derecesi 1 Hafif 2 Orta Tanmlama

elik Halat

Kolektif faktr kK kK < 0,53 0,53 < kK < 0,67

Tahrik ve konstrksiyon paralar ok ender en byk ykten doan kuvvetlerle zorlanacaklardr Tahrik ve konstrksiyon paralar hemen hemen byk, orta ve kk yklerden doan kuvvetlerle eit zamanda zorlanacaklardr Tahrik ve konstrksiyon paralar daima hemen hemen byk yklerden doan kuvvetlerle zorlanacaklardr

3 Ar

0,67 < kK

1.1.1.5.4

Yk kolektifi, "rnek 1, 100kNx20m Gezer kpr vinci"

1 0,8 0,6 0,4

G

0

4

0,2

0,2 0,4 t1 t2 t3 t4

0,6

0,8 t

1

t

1. Yk oran: 1/1 Ykleme zaman: t1 = 0,1 Kanca blou ve halatlar =%3 1 = (1). 1/1 = 0,97 2. Yk oran: 0,4 Ykleme zaman: t2 = 0,12 2 = (1). 0,4 = 0,388 3. Yk oran: 0,3 Ykleme zaman:t3 = 0,14 3 = (1). 0,3 = 0,291 4. Yk oran: 0,3 Ykleme zaman:t4 = 0,14 4 = (1). 0,3 = 0,291 Yksz arlk = 0,03 Ykleme zaman:t = 0,5 . t = 0,03 . 0,5 = 0,015 kK = 0,49 0,53 en yakn standart sayya yuvarlanr.

3 2

ekil 1.20, rnek 1 YK

Ceraskallar standart olarak DIN15020 ye gre 1 Am grubundadrlar. Ceraskal reten firmann verecei deerler geerlidir. Bundan tr ceraskallarda yk kolektifi ok ender durumlarda yaplr. Genelde yk kolektifi yaplmaz ve ceraskallar 1 Am grubunda kabul edilir.www.guven-kutay.ch

1

Nasl Vin Yaparm

1.15

1.1.1.6 Kendir zl halat elik halatn nominal mukavemet deeri, halat imal eden firmadan alnr. Tablo 1.4 de DIN standartndan alnm halat minimum kopma kuvvetini ieren deerler verilmitir.

Tablo 1.4, Kendir zl standart elik halat tablosu (DIN 3060 dan)Halat ap dHa mm 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 16 18 20 Birim arl kg/m 0,0311 0,0554 0,0865 0,125 0,170 0,221 0,280 0,346 0,419 0,498 0,585 0,678 0,886 1,12 1,38 En kk kopma kuvveti kN 1570 N/mm2 1770 N/mm2 4,90 8,70 13,6 19,6 26,7 30,9 34,8 39,1 44,1 48,2 54,4 58,4 65,8 69,5 78,3 81,5 91,9 94,6 107 124 139 156 176 193 218

Burada verilen bilgiler ve daha fazlas normal olarak elik halat imalatlarndan alnr. Daha fazla bilgi iin imalatlara ve literatre bavurunuz.1.1.1.7 Halat seimi "rnek 1, 100kNx20m Gezer kpr vinci" Bilinenler: elik halat kanca takml atlye gezer kpr vinci; 100kNx20m. Bilinen btn bilgiler. Halat ap, F( 1.1 ) den d Ha = c Ha FHa

Halat faktr cHa Tablo 1.1 den bulunmaldr. Bunun iinde vincin tahrik grubu belirlenmelidir. letme snf; Yk kolektif faktr kK = 0,49 < 0,53 , Tablo 1.3 ile Gnde ortalama 2 ile 4 saat aras alma Tablo 1.2 ile 100 kN yk ok ender, 40 kN a kadar ykler, Buna gre Tablo 1.2 den vincin tahrik grubu Halat faktr cHa Tablo 1.1 den Yk kuvvetiwww.guven-kutay.ch

" 1 Hafif " " alma snf V2 "1Am

Dnmeyen veya ok az dnen elik halat, min anma mukavemeti 1570 N/mm2 cHa = 0,095 mm.N-0.5 FYk = 100'000 N

1.16

elik Halat

Yk tayan halat says kaldrma takmn 4/2 donam kabul edilir, ki bylece 40 kN arlndaki paralar hassas olarak tezgahlara balamak iin ykn kaymayp ayn noktada dikey hareketi salanr. nHa = 4 Alt makara takmnn randman u ekilde hesaplanr: Kanca blounda iki makara, yani 4 kendinden contal (keeli) rulman yatak, bir dengeleme makaras, halat zerinden hareket etmedii iin randma alnmaz. Toplam 4 rulman yatak. Bir rulman yatan randman RY = 0,995 olduuna gre; Top = RY4 = 0,9954 = Halat kuvvetiFHa =

Tablo 1.5 ile1,03 FYk n Ha Top d Ha = c Ha FHa = 15,4

Top = 0,980FHa = 26'272 N dHa = 16 mm

Halat ap, F( 1.1 ) denKontrol:

Tablo 1.4 den 1570 N/mm2 mukavemetli ve 16 mm apndaki halatn min kopma kuvveti FHamin = 124 000 N olarak okunur letmede min emniyet Skop = FHamin/FHa = 124000/26272 = 4,72 > 3,5 Bylece halatmz semi oluruz. kiz tamburla alacamzdan normal seimimizi yaparz. Lif zl elik halat, 16 mm apnda, ters apraz, 1570 N/mm2 min kopma mukavemetli. Tablo 1.5, Genel randman deerleri Tanmlama Normal yalanan rulman yatak Normal yalanan conta Talanm ve iyi yalanan silindirik dili kademesi lenmi ve iyi yalanan silindirik dili kademesi Halat makaras contasz Halat tamburu Zincir makaras contasz Kavaleta Sembol Randman

RY = 0,995 Co = 0,980 DT = 0,995 D = 0,990 HMa = 0,980 HTa = 0,980 ZMa = 0,960 Ka = 0,950

www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm 1.1.1.8 Halat seimi "rnek 2, 32kN-2/1 Halatl ceraskal" Bilinenler: elik halat kanca takml atlye gezer kpr vinci; 32kN-2/1.

1.17

Halat ap, F( 1.1 ) den

d Ha = c Ha FHa Halat faktr cHa Tablo 1.1 den bulunmaldr. Bunun iinde ceraskaln tahrik grubu bilinmelidir. 32kN-2/1, seri imalat protip, tahrik grubu 2m . Seilecek halat; dnmeyen veya ok az dnen elik halat, min anma mukavemeti 1570 N/mm2 cHa = 0,095 mm.N-0.5 FYk = 3'200 N

Halat faktr cHa Tablo 1.1 den Yk kuvveti

Yk tayan halat says kaldrma takmn 2/1 donam istenmektedir. nHa = 2 Alt makara takmnn randman u ekilde hesaplanr: Kanca blounda bir makara, yani 2 kendinden contal (keeli) rulman yatak. Bir rulman yatan randman RY = 0,995 olduuna gre; Top = RY2 = 0,9952 = Halat kuvveti FHa = 1,03 FYk n Ha Top d Ha = c Ha FHa = 12,3 Top = 0,990 FHa = 16'646 N

Halat ap, F( 1.1 ) denKontrol:

dHa = 12 mm

Tablo 1.4 den 1570 N/mm2 mukavemetli ve 12 mm apndaki halatn en kk kopma kuvveti FHamin = 69'500 N olarak okunur. letmede min emniyet Skop = FHamin/FHa = 69500/16646 = 4,18 > 4

Bylece halatmz semi oluruz. Lif zl elik halat, 12 mm apnda, ters apraz, 1570 N/mm2 min kopma mukavemetli.

www.guven-kutay.ch

1.18

elik Halat

1.1.1.9 Halat balantlar ve halat sonu Halatlar dier konstrksiyon paralar ile balamak iin u zmler kullanlr. 1.1.1.9.1 Halat sonu ve kesme Halat istenilen boyda kesilir ve hibir nlem alnmasa ular kendiliinden alr ve halat halatlktan kar. ekil 1.21 ve ekil 1.22 de halatn nasl kesilecei ve halat

ekil 1.21, Halat sonu markeleme

ekil 1.22, Halat sonu

Sonu nasl balanr grlmektedir. Halat boyu markelenir ve yumuak bir demir telle ekilde grld gibi skca sarlr (ekil 1.21, ekil 1.22). Normal olarak kesme ta ile kesilir. Bu standart yani klasik halat sonu eklidir. nternetten "www.adivarcelikhalat.com.tr".

ekil 1.23, Halat sonu kaynakl

ekil 1.24, Halat sonu kovanl

Dier halat sonu ekillerinden biride, halat oksijen kayna ile kesilir, ucu eritilerek kaynak yaplr (bak ekil 1.23). Halat kesilir. Ucuna bir kovan sk geirilir. Sonra testere veya kesme tayla kesilir. nternetten "www.vornbaeumen-stahlseile.de" (bak ekil 1.22).www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm 1.1.1.9.2 Radansa

1.19

Bir ok eit halat balants vardr. Halat balantlarnda en ok radansalar kullanlr, Radansalar DIN 6899 da standartlatrlmlardr. Her nekadar balant ilemleri basit grlyorsada, halat balantlarnn eitilmi elemanlarla yaplmasnda fayda vardr ve nerilir ekil 1.25, Halat balantlar

c

a

ekil 1.26, Radansa

L = 20 d ... 25 dekil 1.27, Radansaya rme ekil 1.27 de radansaya halat hem rp hem sarma ekli grlmektedir. Bu ilem bilinli yaplmaldr. Bunun iinde eitilmi personele gerek vardr.www.guven-kutay.ch

L

54

1.20

elik Halat

1.1.1.9.3 Halat klemensi Halat klemensleri DIN 741 ile standartlatrlmlardr. Klemensler devaml yk altnda almada kullanlmazlar. Fakat geici olarak yk taya-bilirler.

Standart klemensler halatlar iin ap; 16 mm ye kadar en az 3, 20 mm ye kadar 4, 26 mm ye kadar 5, daha byk kullanlr. aplar iin 6 adet

ekil 1.28, Klemens

Klemensin yuvarlak asks halat ezecei iin yuvarlak asknn yk tamayan halata basmas daha dorudur (bak ekil 1.29).

a

b

aekil 1.29, Radansaya klemenslenme ekil 1.29 de radansaya klemensleme de " a " ve " b " pozisyonlar yanl, " c " pozisyonu doru balantdr.www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm 1.1.1.9.4 Dier balantlar

1.21

ekil 1.30, Kama kilit Kama kilit balant halatn radansa eklinde dolu kama ile kama yuvas aras sk-trlmas ile olur. Ek emniyet parasna gerek yoktur.

ekil 1.31, Armut balant Armut balant konik alm yuva iine halat alarak konik ekilde sktrlr. Konik yuvaya sktrlan tellere kurun dklr.

www.guven-kutay.ch

1.22

elik Halat

1.1.1.10 Halatn baka kullanmlar Halatlar kaldrma tahrii paras olmalarnn yannda yk sapan olarakta kullanlrlar. Yk sapan olarak kullanlan halatlar grupta toplanr;

a. Kendir halatlar, b. Plastik halatlar, c. elik halatlar.1.1.1.10.1 Kendir halattan sapanlar Kendir halatlarn tama gleri olduka kktr. Tama glerinin kk olmasndan tr ounlukla sapan olarak kullanlrlar. Kendir halatlar genelde halat z olmadan burulmu damardan oluurlar. Seyrek olarak zl kendir halatlarada rastlanr (ekil 1.32).Damar

Halat z

Damar

d Ha

dHa

ekil 1.32 Kendir halat Kendir halatlarn tama gc yaklak olarak u fomlle hesaplanrlar.

FHa 7 d 2 HaFHa dHa N mm Halatn tayaca kuvvet Halat ap (ekil 1.32)

F( 1.4 )

Daha doru hesaplama hesapsal halat kesit alannn 2/3 tam tayc kesit alan olarak kabul edilir ve hesaplar yaplr.A Ta ATa dHa mm2 mm

2 d2 d2 Ha = Ha 3 4 6

F( 1.5 )

Halatn tayac kesit alan Halat ap (ekil 1.32)

www.guven-kutay.ch

Nasl Vin Yaparm

1.23

Halatn tayac kesit alan bulunduktan sonra halatn emniyetli mukavemet deeri ile halatn tayabilecei kuvvet veya halat seimi iin gereken ap bulunur. Hesaplarda halatn malzemesine gre emniyetli ekme mukavemeti alnr ve dier zorlamalar (eilme, torsiyon v.b.) kabul edilen emniyet katsays "SEm" ile hesaba katlr. Halatn tayabilecei kuvvet:d2 FHaEm A Ta Em = Ha Em 6FHaEm ATa Em dHa N mm2 N/mm2 mm

F( 1.6 )

Halatn emniyetle tayabilecei kuvvet Halatn tayac kesit alan Halatn emniyetli ekme mukavemeti Halat ap (ekil 1.32)

Halat seimi iin gereken ap:d HaEm 6 FHaEm Em FHaEm Em

F( 1.7 )

d HaEm 1,38 dHaEm FHaEm Em mm N N/mm2

F( 1.8 )

Halatn emniyetli ap (ekil 1.32, dHa) Halatn emniyetle tayabilecei kuvvet Halatn emniyetli ekme mukavemeti

Halat kullanlmasnda geerli olan makara ve tambur apnn seimi D 10 d HaD dHa mm mm makara veya tamburun apnn Halatn ap (ekil 1.32)

F( 1.9 )

www.guven-kutay.ch

1.24

elik Halat

Kendir halatlarn mukavemet deerleri

Kendir halatlarn mekanik deerleri halat imalatcsndan yazl olarak alnmal veya deneylerle bulunmaldr. Genelde standartlara (DIN) gre retilmi kendir halatn: Halatn ekme mukavemeti Yeni veya yenice halat iin Kullanlm halat iin Halatn elastiklik modl Emniyet katsays e = 120 N/mm2 e = 50 N/mm2 E = 600 ... 1500 N/mm2 SEm = 8

1.1.1.10.2 Plastik halattan sapanlar Plastik halatlar iin fazla detayl bilgi vermek burada gerek deildir. Plastik halatlarda kendir halatlar reticinin verecei deerlerle emniyetli olarak kullanlrlar. 1.1.1.10.3 elik halattan sapanlar elik halatlar iin olduka detayl bilgi verildi. Burada tekrarna gerek yoktur. 1.1.1.10.4 Sapanlarn emniyetli tama ykleri Sapanlarn emniyetli tama ykleri sapan asna () veya sapan-yk asna () baldr.FHa = Fyk 2 sin = Fyk 2 sin 2

F( 1.10 )

FYk 2 FHaEm sin = 2 FHaEm sin

2

F( 1.11 )

ekil 1.33 Sapan

Burada trigonometrik ilemlere gre;

Yk

FHa FHaEm Fyk

N Halata gelen kuvvet N Halatn emniyetle tayabilecei kuvvet N Yk kuvveti sapan-yk as sapan as

= 90 (/2) olarak hesaplanr.

www.guven-kutay.ch