ANKARA N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

YKSEK L SANS TEZ

CEV Z KABUUNUN KIRILMA KARAKTER ST KLER N N BEL RLENMES

Bar zgr KOTRK

TARIM MAK NALARI ANAB L M DALI

Ankara 2005

Her hakk sakldr.

Prof. Dr. Recai GRHAN danmanlnda, Bar zgr KOTRK tarafndan hazrlanan bu alma 08.06.2005 tarihinde aadaki jri tarafndan Tarm Makinalar Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Recai GRHAN

Prof. Dr. Ergin Dursun

Prof. Dr. Kazm ARMAN

Yukardaki sonucu onaylarm

Prof. Dr. lk MEHMETOLU Enstit Mdr

ZET Yksek Lisans Tezi CEV Z KABUUNUN KIRILMA KARAKTER ST KLER N N BEL RLENMES

Bar zgr KOTRK

Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits Tarm Makinalar Anabilim Dal

Danman: Prof. Dr. Recai GRHANBu almada, Trkiyede yetitirilen Yalova-3, Kaman ve ebin ceviz eitlerinin kabuk krlma direnleri ile krlma enerjileri belirlenmitir. Ceviz eitleri farkl nem ( %8, %13 ve %18), farkl yklenme oran (27,7 mm/min, 43,4 mm/min, 90,9 mm/min) ve farkl eksende (x-x, y-y, z-z ) paralel plakalar arasnda sktrlarak krlmtr. Denemeler sonucunda; her ceviz eidinde, nem seviyesinin artmasyla krlma kuvvetinin azald, buna karlk krlma enerjisinin artt saptanmtr. Bu elde edilen sonu daha nceki almalar destekler niteliktedir. En yksek krlma kuvveti; %8lik nem seviyesi, z-z yklenme ekseni ve 90,9 mm/minlik yklenme oran iin srasyla ortalama olarak 815,87 N, 702,51N, 802,63 N olarak belirlenmitir. Bunun yannda en dk krlma kuvveti ise; %18lik nem seviyesi, x-x yklenme ekseni, 43,4 mm/minlik yklenme oran iin srasyla ortalama olarak 469,87 N, 596 N, 577,52 N olarak bulunmutur. En yksek krlma enerjisi gereksinimi ise; ebin eidi ve % 18lik nem seviyesi iin srasyla ortalama olarak 1,195 J ve 1,649 J olarak belirlenmi, buna karlk ise en dk krlma enerjisi gereksinimi; Yalova-3 eidi ve %8lik nem seviyesi iin srasyla ortalama olarak 1,009 J ve 0,662 J olarak bulunmutur.

2005, 46 sayfa ANAHTAR KEL MELER: Ceviz, fiziko-mekanik zellikler, kabuk krlma karakteristikleri

i

ABSTRACT

Master Thesis

DETERMINATION OF BREAKING CHARACTERISTICS OF WALNUT SHELL

BARI ZGR KOTRK

Ankara University Graduate School of Natural and Apllied Science Departmant of Agricultural Machinery

Supervisr : Prof. Dr. Recai GRHAN

In this study, shell breaking resistance and breaking energy of Yalova-3, Kaman and ebin type walnuts grown in Turkey were determined. Walnut types were broken by pressing between parallel plates in three humidity levels (8%, 13% and 18%), three load levels (27,7 mm/min, 43,4 mm/min and 90,9 mm/min) and in three different axes (x-x, y-y, z-z). The tests showed that all in each walnut type, as humidity level increased, breaking power decreased, whereas breaking energy increased. This result verifies former studies. Highest breaking power is 815.87 N, 702.51 N and 802.63 N in order under 8% humidity, z-z loading axis and 90.9 mm/min load. On the other hand, lowest breaking power is 469.87 N, 596 N and 577.52 N in order under 18% humidity, x-x loading axis and 43.4 mm/min load. Highest breaking energy is needed for ebin type under 18% humidity, as 1.195 J and 1.649 J, whereas lowest breaking energy is needed for Yalova-3 type under 8% humidity, as 1.009 J and 0.662 J.

2005, 46 pages Key Words : Walnut, physical mechanical properties , shell breaking characteristics

ii

TEEKKR

Bana bu konuda alma olana salayan ve almamn her aamasnda her trl katk ve yardmn esirgemeyen danman hocam Sayn Prof. Dr. Recai GRHANa teekkrlerimi sunarm. Deerli nerileriyle almalarm ynlendiren, tez almam srasnda bilgi ve desteklerini benden esirgemeyen hocalarm; Prof. Dr. Musa AYIK ve Prof. Dr. Mustafa VATANDA a teekkrlerimi bildiririm.

Tez almamn bandan sonuna manevi desteklerini esirgemeyen babam Sayn Celal KOTRKe, annem Sayn Hatice KOTRKe, ve yardmlarn esirgemeyen Sayn Ara.Gr. Derya COKUNa, Sayn Nihat DNMEZe, Sayn Dr. Kamil SAILIKa, Sayn Ara.Gr. Ahmet KILIKANa , Sayn Ara.Gr.Konuralp EL Ne ok teekkr ederim.

Bar zgr KOTRK Ankara, Haziran 2005

iii

NDEK LER

ZET ABSTRACT . TEEKKR . S MGELER D Z N . EK LLER D Z N .. ZELGELER D Z N 1.G R 1.1. Genel . 1.2. Ceviz Meyvesinin zellikleri 1.3. Cevizin Besin Deeri ve nsan Sal Asndan nemi . 1.4. Cevizin Kullanm Alanlar 1.5. Trkiye Ceviz Yetitiriciliinde Kullanlan Baz eitler . 1.5.1. Yalova 1 1.5.2. Yalova 2 1.5.3. Yalova 3 1.5.4. Yalova 4 1.5.5. ebin 1.5.6. Bilecik .. 1.5.7. Kaman .. 1.6. Dnya ve Trkiyedeki Ceviz retimi ve Ticari nemi .. 1.6.1. Kabuklu ceviz ihracat 1.6.2. ceviz ihracat .. 2. KAYNAK ZETLER 3. MATERYAL VE YNTEM . 3.1. Materyal . 3.2. Yntem .. 4. BULGULAR 5. TARTIMA VE SONU .

i ii iii vi vii viii 1 1 3 4 7 8 8 8 8 9 9 10 10 11 13 15 16 27 27 28 31 35

5.1.Varyasyon Kaynaklarnn Cevizin Krlma Kuvveti zerine Etkileri ..35 iv

5.2 Varyasyon Kaynaklarnn Ceviz Krlma Enerjisi zerine Etkileri.40 KAYNAKLAR ..47 ZGEM 50

v

S MGELER D Z N

Dp o

Materyalin ortalama geometrik ap Materyalin kresellii Santigrat derece (Celcius) Gram Kilokalori Kilopount Miligram Dakika Milimetre Mili Joule Newton Joule Ton Yzde Materyalin kalnlk ekseni Materyalin genilik ekseni Materyalin uzunluk ekseni

C

g kcal kp mg min mm mJ N J t % x-x y-y z-z

vi

EK LLER D Z N ekil 1.1. Biyolojik materyalde kuvvet-deformasyon erisi....................... ... 2 ekil 1.2. Ceviz meyvesinin genel grnmleri ............... 3 ekil 1.3. nemli ceviz reticisi lkelerin retim miktarlar . .. 11 ekil 1.4. Dnyada nemli ceviz reticisi lkelerin verim durumlar. .. 12 ekil 1.5. Dnya kabuklu ceviz ihracatnda nemli yere sahip olan lkelerin ihracat miktarlar... 14

ekil 1.6. Kabuklu ceviz ihracat yapan lkelerin ihracat deerleri . 15 ekil 1.7. ceviz ihracat deeri . ekil 3.1. Materyal sktrma eksenleri . ekil 3.2. Deneme dzeninin ematik grnm ekil3.3. Sktrma yk altndaki cevizin kuvvetdeformasyon erisinin genel karakteristii 30 ekil 4.1. Krlma erileri 31 15 29 30

ekil 5.1. Ceviz eitlerine gre ortalama krlma kuvveti deerleri 37 ekil 5.2. Ceviz nem seviyelerine gre ortalama krlma kuvveti deerleri 37 ekil 5.3. Ceviz yklenme eksenlerine gre ortalama krlma kuvveti deerleri 37 ekil 5.4. Ceviz yklenme oranlarna gre ortalama krlma kuvveti deerleri 38 ekil 5.5. Ceviz eitlerine gre ortalama enerji gereksinimi deerleri.. 41 ekil 5.6. Ceviz nem seviyelerine gre ortalama enerji gereksinimi deerleri.. 41 ekil 5.7. Ceviz yklenme eksenlerine gre ortalama enerji gereksinimi deerleri .. ekil 5.8. Ceviz yklenme oranlarna gre ortalama enerji gereksinimi deerleri .. 42 42

vii

ZELGELER D Z N izelge 1.1. Cevizin ierii . . 5 izelge 1.2. Trkiyenin son yllardaki ceviz aac says ve ceviz retim miktar.. . 13 izelge 3.1. Materyal olarak kullanlan ceviz eitlerinin baz fiziksel zellikleri.. 27 izelge 4.1. Denemeye alnana ceviz eitlerinde nem seviyesi ve yklenme eksenine gre krlma kuvveti ve krlma enerjisi deerleri 32 izelge 4.2. Denemeye alnan ceviz eitlerinde nem ve yklenme hzna gre krlma kuvveti ve krlma enerji deerleri ... 34

izelge 5.1. Varyasyon kaynaklarnn ceviz krlma kuvveti zerindeki nemlilik snrlar..... izelge 5.2. Ceviz eitlerine gre ortalama krlma kuvveti deerleri.. izelge 5.3. Ceviz nem seviyelerine gre ortalama krlma kuvveti deerleri izelge 5.4. Ceviz yklenme eksenlerine gre ortalama krlma kuvveti deerleri. izelge 5.5. Ceviz yklenme oranlarna gre ortalama krlma kuvveti deerleri .. izelge 5.6. Varyasyon kaynaklarnn ceviz krlma enerjisi zerindeki nemlilik snrlar . izelge 5.7. Ceviz eitlerine gre ortalama enerji gereksinimleri deerleri.. 40 42 39 39 36 38 38

izelge 5.8. Ceviz nem seviyelerine gre ortalama enerji gereksinimi deerleri43 izelge 5.9. Ceviz yklenme eksenlerine gre ortalama enerji gereksinimi deerleri. izelge 5.10 Ceviz yklenme oranlarna gre ortalama enerji gereksinimi deerleri .. 44 43

viii

1.G R 1.1. Genel Biyolojik materyaller, ekim ya da dikimden tketiciye sunulduklar zamana kadar hemen tm ilem basamaklarnda mekanik etkilere maruz kalrlar. Bu etkiler statik ya da dinamik kuvvetler eklinde olabilir. Bu kuvvetlere karlk materyallerin verdii tepkilerde temel olarak etkili olan; byklk, uygulanma sresi, kuvvetin yaps ya da uygulanma eklidir.

Biyolojik materyallerin teknik zelliklerinin bilinmesi, ekim, hasat, tama, iletim, snflandrma, doldurma, boaltma, paketleme gibi ilemlerde kullanlacak tarmsal ara ve makinalarn tasarmnda, i baarlarnn belirlenmesinde, rn ileme, rn kalite kontrol aamalarnda ve son olarak tketiciye sunulan rnn kalitesinin iyiletirilmesinde nem tamakta ve belirleyici olmaktadr (Erdoan 2003).

Statik ya da dinamik yk altnda bulunan biyolojik materyaller, yapsal zelliklerine bal olarak tipik baz davranlar gstermektedirler. Bunlar akma ya da kopma eklinde ortaya kmaktadr. Uygulanan basma kuvveti biyolojik materyalin ksalmasna, ekme kuvveti ise uzamasna neden olmaktadr. ekil 1de grlen kuvvet- deformasyon erisi yardmyla materyalin elastikiyet modl, biyolojik akma snr, kopma noktas ve bu noktalara kadar oluan kuvvet-deformasyon ve enerji deerleri belirlenebilmektedir (Alayunt 2000).

Kuvvet-deformasyon erisinde iki nemli nokta vardr. Bunlar biyolojik akma noktas ve kopma noktasdr. Biyolojik akma noktas kuvvet-deformasyon erisi zerinde deformasyonda bir artn, kuvvette ise bir azaln olduu ya da deimenin olmad bir noktadr. Bu noktada materyalde hcre ii kopmalar meydana gelir ve rnlerin zedelenmeye duyarllklarnn belirlenmesinde kullanlr. Bu noktadan nce hcre zarar grmez. Kopma noktas ise yk altndaki materyalin krld, atlad veya bozulmann olduu noktadr. Bu noktadan sonra deformasyon hzla artar ancak kuvvette hzl bir azalma grlmektedir. rnn hacmi bozulur, kuvvete kar direnci azalr ve bu noktada maksimum kopma kuvveti elde edilir (Mohsenin 1970).

1

Kuvvet Akma Noktas

Kopma Noktas

Deformasyon ekil 1.1. Biyolojik materyalde kuvvet-deformasyon erisi (Alayunt 2000)

Tane materyalin fiziko-mekanik zelliklerinin belirlenmesinde sktrma yk altndaki davran zel bir nem tamaktadr. Bu yolla kuvvet-deformasyon karakteristiinin yannda, krlma enerjisi de hesaplanabilmektedir. Elde edilen bu byklkler ekim, hasat ve hasat sonrasna ilikin makina prosesleri ynnden temel tasarm parametrelerini oluturmaktadr (Vatanda vd. 2002).

Kabuklu tohumlarn kabuklarn en az i zedelenmesiyle kracak yeni kabuk krma makinalarnn tasarmnda rnlerin baz fiziko-mekanik zelliklerinin bilinmesi gerekir. Kabuk krma makinalar; sktrma, arpma gibi eitli etkilerle altklarndan kabuklu rnlerin bu etkiler altndaki krlma direnlerinin belirlenmesi makina tasarm asndan ok nemli olmaktadr (Dursun 1997).

Bu almann amac, lkemizde yetitirilen farkl ceviz eidinde kabuk krlma direncinin belirlenerek, kabuklu cevizi en az i zedelenmeyle kracak yeni kabuk krma makinalarnn tasarm iin gerekli verilerin elde edilmesidir. Bylece i cevizde en az zedelenmeyi salayarak, i cevizin besin deerinin korunmas ve lkemizin i ceviz ihracatna ynelik pazar imkanlarnn artrlmasna yardmc olunacaktr.

2

1.2. Ceviz Meyvesinin zellikleri Ceviz meyvesi pomolojik gruplandrmada sert kabuklu meyveler iinde yer almaktadr. Meyve aa zerinde yeil kabuk, sert kabuk ve i cevizden olumaktadr. Yeil kabuk kal olarak adlandrlmaktadr. Yeil kabuk klf ve iek rtsnden, sert kabuk ise yumurtalk duvarndan oluur. Esasnda yediimiz i ceviz, cevizin embriyosudur.

Kal

Ceviz

Kabuk Kabuk

ekil 1.2. Ceviz meyvesinin genel grnmleri (Aka 2001)

Kabuklu meyve arl, eitlerin genetik yaps ve ekolojik koullara gre deimekle birlikte 2-25 g arasnda deiebilir. Kabuk kalnl ynnden ceviz eitleri ok

deiik zellikler sunar. Kt kabuklu cevizler olarak adlandrlan ok ince kabuklu cevizlerin yannda, etin ceviz olarak isimlendirdiimiz ok kaln ve sert kabuklu ceviz tip ve eitleri de bulunmaktadr. Kabuk kalnl; i randman, tanma ve meyvenin kullanlma amac ynnden nemli bir meyve zelliidir.

Kabuk przll meyvenin kalitesini etkileyen nemli bir zelliktir. Przsz, dzgn ve ak renkli meyveler, (Aka 2001). piyasada yksek fiyatlara alc bulabilmektedir

3

1.3. Cevizin Besin Deeri ceviz, besin deeri asndan ok deerlidir. Yksek miktarda ierdii ya ve protein bakmndan konsantre edilmi bir gda grubu olarak dnlebilir. ceviz; B1, B2 ve B6 gibi B grubu vitaminleri ile C vitamini de iermektedir. Vitaminlere ek olarak; demir, inko, bakr, magnezyum, fosfor ve potasyumca da zengindir. Sodyum ve selloz ynnden ise fakirdir. izelge 1.1de de gsterildii gibi 100 g yenilebilir i ceviz, yaklak 14 g protein iermektedir. Bu proteinin byk bir ksm sindirilebilir proteindir. Bu zellik vejeteryan beslenmede besin deerinin yksek olmas bakmndan cevizin deerini artrmaktadr. Ceviz kolesterol iermez, doymam ya ierii ise yksektir (Aka 2001).

Cevizin besin deerini daha iyi kavrayabilmek bakmndan 100 g i cevizin verdii 700 kcal'lik enerjiyi elde etmek iin baz temel gda maddelerinin miktarlar yledir; 300 g ekmek, 950 g st, 400 g biftek, 1400 g patates, 1000 g tavuk, 1700 g portakal.

4

izelge 1.1. Cevizin ierii (Anonymous 1986) 100 g i ceviz Besin enerjisi Protein Total ya Besinler Karbonhidrat Selloz Kl Su Kalsiyum Bakr Demir Magnezyum Mineraller Manganez Fosfor Potasyum Sodyum inko Askorbik Asit Thiamin (B1) Riboflavin (B2) Niacin (B6) Vitaminler Pantothenic Asit Vitamin B6 Folacin Vitamin A 0.45 0.44 56.00 146.00 mg mg Ug IU Deeri 630.00 14.10 68.00 3.20 9.70 1.80 3.20 89.00 1.30 2.40 113.00 2.10 348.00 391.00 10.00 2.90 0.88 0.30 0.10 0.82 Birim kcal g g g g g g mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg

5

ceviz ortalama olarak % 70 civarnda ya iermektedir. Bilindii gibi kalp ve damar hastalklar ynnden problemi olan insanlar, tkettikleri yan cinsine ve miktarna zel itina gstermek zorundadrlar. Kanda yksek oranda kolesterol bulunmas damar sertliine neden olmakta, bu da kalp hastalklarna yol amaktadr. Buna bal olarak doymu yalar kan kolesteroln arttrc zellie sahip olduklar halde, doymam yalar bu kolesterol birikimini nleyici etkiye sahiptir. 100 gram cevizde ya asitlerinin oransal dalm ve i cevizin ierii aada belirtilmitir. Buradan da grlecei gibi ceviz bnyesinde, hayvansal protein kayna yerine geebilen ve insan sal asndan nemli olan doymam yalar bol miktarda bulunmaktadr.

Ceviz yann bileimleri: Ya asitleri, total Doymu, total o Palmitic o Stearic o Arachidic (61.3 g) % 100 (7.7 g ) % 12 (5.4 g) % 9 (2.2 g) % 4 (0.1 g) % 0

Monodoymam, total (11.0g) % 18 o Oleic o Gadoleic (10.8 g) % 18 (0.2 g) %0

Polydoymam, total o Linoleic o Linolenic

(42.6 g) % 70 (35.2 g) % 58 (7.4 g) % 12

Yaplan bir aratrmada, % 86 koroner kalp hastal riski bulunan kadn grubunun tad risk ile ceviz tketimi arasndaki ilgi aratrlmtr. Gruplara balangta ve 14 yllk bir aratrma sresince 3 farkl zamanda, ceviz tketimine ilikin sorular ieren bir anket uygulanmtr. Gruplar ceviz tketimine gre hemen hemen hi, ayda 1-3 kez, haftada 1 kez, haftada 2-4 kez ve haftada 5 kezden fazla olmak zere 4 farkl

6

kategoride toplanmlardr. Aratrma sonucuna gre daha fazla ceviz tketen kadnlardaki koroner kalp rahatszl riski, daha az tketen kadnlarn tad riskten nemli derecede daha az bulunmutur (Esayan 1984).

Bunun yannda cevizin bir ok faydas daha vardr. Bunlardan birka aadaki gibidir;

Ceviz; shal ve dizanteriyi nlemekte, Gs ve solunum hastalklarna iyi gelmekte, Taze bal ile yenilirse basura ok iyi gelmekte, Ceviz ya Raitizm hastalnda iyiletirici olmakta, Mide yanmalarna iyi gelmekte, Kusmay nlemekte, Barsakta bulunan parazitin drlmesinde ok faydal olmaktadr.

1.4. Cevizin Kullanm Alanlar Ceviz belki de hibir meyvede olmayacak kadar farkl kullanlma alanna sahip olan bir meyve trdr. i, yeil kabuu ve sert kabuuyla meyvesi; yapra, kk ve gvdesinden yararlanlmaktadr.

Ceviz, deiik gda maddelerinde kullanlmasnn yannda, bnyesinde bulundurduu ya, kozmetik sanayisinde, ila sanayisinde, vernik ve reine yapmnda da kullanlmaktadr.

1.5. Trkiye Ceviz Yetitiriciliinde Kullanlan Baz eitler lkemiz ceviz yetitiriciliinde kullanlan ceviz eitleri deiik kaynaklardan derlenmitir. eitlerin deiik ekolojik koullarda farkl performans gsterecekleri bilinen bir gerektir. Trkiyede yetitirilen baz ceviz eitleri aada verilmitir.

7

Bunlar: Yalova 1 Yalova 2 Yalova 3 Yalova 4 ebin Bilecik Kaman

1.5.1. Yalova 1

Ortalama meyve arl 15,5 g, i arl 7,5 g, i oran % 48, i ceviz ya oran % 70, i ceviz protein oran % 23 olup, taze ve kuru tketimde kullanlabilen bir eittir. Eyll sonlarnda hasat edilen eidin ieklenme tipi protandridir. eit iin tavsiye edilen tozlayclar, Yalova 4 ve ebin ceviz eitleridir.

1.5.2. Yalova 2

Ortalama meyve arl 16,5 g, i arl 7,6 g, i oran % 46, i ceviz ya oran % 68 ve i ceviz protein oran % 18 olup taze tketimde kullanlabilen bir eittir. Eyll sonlarnda hasat edilen eidin ieklenme tipi protogenidir. Bu eitte fidan retimi Tarm Bakanl yetkililerinin ifadesine gre durdurulmutur.

1.5.3. Yalova 3

Ortalama meyve arl 12,1 g, i arl 6,4 g, i oran % 53, i ceviz ya oran % 71, i ceviz protein oran % 21 olup kuru tketimde kullanlabilen bir eittir. Eyll sonlarnda hasat edilen eidin ieklenme tipi protandridir. Yalova 3 eidi iin tavsiye edilen tozlayc eit, Yalova 1dir.

8

1.5.4. Yalova 4

Ortalama meyve arl 12,9 g, i arl 6,8 g, i oran % 53, i ceviz ya oran % 73 ve i ceviz protein oran % 17 olup kuru tketimde kullanlabilen bir eittir. Eyll sonlarnda hasat edilen eidin ieklenme tipi homogamidir.

1.5.5. ebin ebin ceviz eidi ebinkarahisar lesi Krkgz Mahallesi orijinlidir. eidin

orijinindeki ortalama meyve arl 9,4 g, i arl 6,6 g, i randman % 63 ve ya ierii ise % 69,4 olarak belirlenmitir. eidin Tokat li Niksar ilesi ekolojik artlarnda ortalama meyve arl 11,3 g i arl 7,4 g, i randman % 65,1 ve ya ierii ise % 67 olarak saptanmtr. Niksar ekolojik koullarnda eitte salkmda 2-4 adet meyve ve yan dallarda ise % 30-40 arasnda meyve teekkl tespit edilmitir Eyll sonlarnda hasat edilen eidin ieklenme tipi protantridir. eidin aalar yayvan bir ta geliimi oluturur. eit iin tavsiye edilen tozlayc eit Bilecik ceviz eididir.

ebin eidini deerli klan nemli baz zellikler:

Dier standart yerli eitlere gre daha yksek verim, Erken meyveye yatma , Salkmda en az 2-4 adet meyve says, nce kabuk, cevizin kabuktan kolay ve btn olarak kmas, Ak renkli i ceviz, Dk oranda i bzmesidir.

ebin eidinin olumsuz zellikleri : kurduna hassasiyet, Kuraa hassasiyet,

9

Gne yanklna hassasiyet, Kabuun ok kolay krlmas nedeniyle tanmada karlalan zorluklar.

1.5.6. Bilecik Ortalama meyve arl 10,4 g, i arl 5,2 g, i randman % 50, ya ierii oran % 62 ve i ceviz protein oran % 12 olup kuru tketimde kullanlabilen bir eittir. Eyll sonlarnda hasat edilen eidin ieklenme tipi protogenidir. Bilecik ceviz eidi lkemiz ceviz yetitiriciliinde daha ok ebin ceviz eidi iin tozlayc eit olarak kullanlmaktadr. eit, i kurduna ebin ceviz eidine gre daha dayankldr. Ge yapraklanmas nedeniyle Yalova eitlerine gre ilkbahar ge donlarna kar daha toleransldr. eit iin tozlayc eit olarak ebin ve Yalova 3 eitleri tavsiye edilmektedir.

1.5.7. Kaman Ortalama meyve arl 11 g, i arl 5,3 g, i randman % 48 ve ya ierii % 65 olup kuru tketim iin ok uygundur. zm salkm meyve skl vardr. Eyll sonunda hasat edilen eidin ieklenme tipi protantridir. Krma makinalar iin ok idealdir. Tozlayc tr yine kendi eidi iindeki seleksiyonlarndan Kaman 5 tir. Kaman eidini deerli klan nemli baz zellikler : Salkmnn 4-8-12 li meyve vardr, Antraknoza ve dier hastalklara kar dayankldr, Yan tomurcuklarda % 90 verim verimlidir, kurduna dayankldr, lk bahar ge donlarndan etkilenmez, Her yl ayn verimi verir, Kabuklarnn ince olup, ii btn olarak kar, Erken hasat edilir, taze olarak tketilir, Meyve ii ak renktedir.

10

1.6. Dnyada ve Trkiyede Ceviz retimi ve Ticari nemi 2000 yl ceviz retimi istatistiklerine gre deerlendirme yapldnda, dnyada nemli ceviz reticileri arasnda in, ABD, ran ve Trkiye gelmektedir. Ayn yla ait istatistiklere gre 1.192.480 tluk ceviz retiminin % 50sini in, ABD ve Trkiye karlamaktadr. 1990-2000 yllar arasnda nemli ceviz reticisi baz lkelerin ceviz retim miktarlar ekil 1.3.de verilmitir. Buna gre 2000 ylnda 300.000 tluk retimle in en fazla paya sahip olurken, Fransa 24.000 tluk retimle en az paya sahiptir (Anonim 2000).

ekil 1.3. nemli ceviz reticisi lkelerin retim miktarlar (Aka 2001)

1990-1996 yllar arasnda nemli ceviz reticisi baz lkelerin ceviz verim durumlar ekil 1.4de verilmitir. 1996 yl FAO verilerine gre lkemiz ceviz yetitiriciliinde 2001,7 kg/ha verim sz konusu iken ABDde 2758,8 kg/ha, randa ise 3163,3 kg/ha verim belirtilmektedir (Anonim 1996). lkemizde ceviz yetitiriciliinde verimin dk olmasnn sebebi aktr. Ekolojik koullara gre uygun eit seiminin yaplmamas, hastalk ve zararllarla yeterli mcadelenin yaplmamas, sulama, gbreleme ve budama gibi teknik uygulamalarn hemen hemen ihmal edilmesi verim ve kalitenin dklk sebepleri arasnda saylabilir.

11

ekil 1.4. Dnyada nemli ceviz reticisi lkelerin verim durumlar (Aka 2001)

Trkiye, ceviz yetitiriciliinde zellikle 1990l yllardan sonra ok byk gelimeler gstermitir (izelge 1.2). Bugn lkemizin hemen her yresinde ceviz yetitiricilii yaplmaktadr. Daha 10-15 yl ncesine kadar ceviz fidan temini konusunda ok ciddi skntlar yaayan Trkiye, 2000li yllarda yaklak 600.000 ceviz fidan reten bir lke konumuna gelmitir. Trkiye, 2002 yl itibariyle 136.000 t kabuklu ceviz retimiyle dnya ceviz retimi sralamasnda in, ABD ve randan sonra 4. srada yer almaktadr. lkemizin nemli bir ceviz varlna sahip olmasna ramen, ceviz retiminde standart eitlere uyulmamas, mekanizasyon eksiklii ve zellikle daha nce belirtilen yetitiricilikte verimin dk olmas, lkemizin dnya ceviz retimi sralamasndaki yerini olumsuz olarak etkilemektedir (Anonim 2002).

Ceviz Verimi (x 100 kg/ha)

12

izelge 1.2. Trkiyenin son yllardaki ceviz aac says ve ceviz retim miktar (Anonim 2002)

Meyve veren Yl 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 aa says (adet) 3 248 000 3 338 000 3 380 000 3 419 000 3 446 000 3 453 000 3 447 000 3 445 000 3 490 000 3 525 000 3 550 000 3 640 000 -

Meyve vermeyen aa says (adet) 1 128 000 1 134 000 1 120 000 1 103 000 1 060 000 1 067 000 1 047 000 1 050 000 1 155 000 1 300 000 1 490 000 1 780 000 -

retim Miktar (Ton) 115 000 122 000 120 000 115 000 120 000 110 000 115 000 115 000 120 000 120 000 116 000 116 000 136 000

1.6.1. Kabuklu ceviz ihracat Dnya kabuklu ceviz ihracatnda nemli yere sahip olan lkeler ABD, Meksika, Fransa, Bulgaristan ve ilidir. 1990-1996 yllar arasnda bu lkelerin kabuklu ceviz ihracat miktarlar ekil 1.5.de verilmitir. Burada, 1996 yl verilerine gre, % 60,1lik pay ABD tek bana karlamaktadr. ABDyi izleyen lkeler arasnda ise % 16,4lk bir oranla Meksika ve % 9,3lk bir payla Fransa gelmektedir. Kabuklu ceviz ihracatnda nemli bir paya sahip olan Meksikann retici lkeler arasnda isminin yer almamas ilgintir. 1996 verilerine gre Meksikann 18.282 t, Fransann 8.972 tluk ihracat yapmasna karlk Trkiyenin 1998 ylndaki ihracat miktar sadece 13 tondur (Anonim 1996).

13

lkemizin dnya ceviz ihracatnda yer almamasnn en nemli nedeni uzun yllar retimin tohumla oaltlm aalardan karlanm olmasndan kaynaklanmaktadr. Cevizin genetik yaps nedeniyle, tohumla oaltlm aalardan, elde edilen cevizlerin standartlara uymamasna neden olmaktadr ve ihracatta standartlara uymayan rnlerin yer almas kesinlikle mmkn olmamaktadr.

lkemizde 1990l yllardan sonra ok hzl bir ekilde balayan kapama ceviz baheleri verime yatmaya balamtr. Eer eit seiminde dikkatli politikalar izlenirse ihracatta Trkiye adna olumlu gelimelerin olmas mmkn gzkmektedir.

ekil 1.5 Dnya kabuklu ceviz ihracatnda nemli yere sahip olan lkelerin ihracat miktarlar (Aka 2001)

Dnya kabuklu ceviz ihracat, lkeler arasndaki ihracat fiyatlar bakmndan da farkllk gstermektedir. ekil 1.6.da 1990-1996 yllar arasndaki kabuklu ceviz ihracat fiyatlar belirtilmitir. ekilde de grld gibi Fransa 1 ton kabuklu cevizi 2931 $a satarken, ABD 2126 $, Bulgaristan ise 482 $a satmtr. Sz konusu ihracat fiyatlar fark, rnn kalitesi, pazarlama ve ambalajlama gibi etkenlerden kaynaklanabilmektedir (Anonim 1996).

14

ekil 1.6. Kabuklu ceviz ihracat yapan lkelerin ihracat deerleri (Aka 2001)

1.6.2. ceviz ihracat Dnya i ceviz ihracatnda nemli yere sahip olan lkeler ABD, in, Hindistan, Romanya, Fransa ve Bulgaristandr. 1996 yl istatistiklerine gre dnya toplam i ceviz ihracat 57.044 ton olmutur. ABD bu ihracat miktarnn % 36,7lik ksmn karlamaktadr. ABD 1 ton i cevizi 3720 $a satarken, Fransann 1 ton i cevizi ekil 1.7de de grld gibi 9052 $a satyor olmas gerekten dikkat ekilmesi gereken bir noktadr. Bunun nedeni ise Fransa ceviz eitlerinde, i ceviz orannn ykseklii ve i ceviz elde etme mekanizasyonunun gelimi olmasdr (Anonim 1996).

ekil 1.7. ceviz ihracat deeri (Aka 2001)

hracal deeri ($/t)

hracal deeri ($/t)

15

2. KAYNAK ZETLER Yaplan kaynak aratrmasnda; yntem gelitirmeye ve elde edilen verilerin deerlendirilmesine yardmc olacak eserler, zetle tantlmaya allmtr. ou aratrma nitelii tayan bu eserler, bilgi ve veri ynnden nemli lde yardmc olmutur.

Zoerb ve Hall (1960) almalarnda, bezelye, msr ve buday tanelerinin temel mekanik ve reolojik zelliklerini farkl yklenme hznda ve eitli nem ieriklerinde ortaya koymulardr. Yaplan bu almada aratrmaclar materyalleri yatay ve dikey ynde statik olarak yklemilerdir.

Aratrmaclar yaplan denemeler sonucunda; tanenin dayanm zelliklerini arttran en nemli faktrn nem ierii olduunu belirterek, nem ieriindeki artn krlma kuvvetini ve elastikiyet modln azalttn belirtmilerdir. Bunun yannda aratrmaclar, enerji gereksinimlerinin ise nem ieriindeki artla birlikte ykselmekte olduunu da belirtmilerdir. Ayrca aratrmaclar, elastiklik snrna kadar maksimum deformasyon kuvvetinin ve maksimum dayanmn, nem ieriinin art ile azaldn vurgulamlardr.

Silbertein ve Rao (1977) aratrmalarnda, ksa periyodik zamanlar iin eitli fstk trlerinin farkl scaklk ve nem karsndaki mekanik zelliklerini incelemilerdir. Numune olarak denemeye alnan fstklarn nem seviyeleri, tuzlu bir zelti kullanlarak % 33, % 55 ve % 75e ulatrlmtr. Bu sz edilen fstklar belirtilen nem seviyelerinde 5oC, 20 oC, 30 oClik scaklklarda ve belli periyodik zamanlar iin statik yklenmeye maruz braklmlardr.

Denemeler sonucunda, scaklk-zaman ve scaklk-nem seviyeleri unsurlarnn deerlendirilmesiyle fstn davranlarn tanmlayan deikenli Maxwell modeli bulunmutur. Fstn statik yk altndaki atlama, bzlme gibi karakteristikleri belirlenmi, rnn ilenmesi srasnda kayplarn en aza indirilmesi amalanmtr.

16

Paulsen (1978) aratrmasnda, soyann sktrma yk altndaki krlma direncini belirlemitir. Bu amala % 8, % 11, % 14 ve % 17 nem ieriindeki farkl eitleri, deiik deformasyon hzlarnda yklemitir. Aratrmac, denemelerden nce soya fasulyesine minimum 48 saat nem dengelenmesi iin sre tanmtr. Nem deerlerini ise 24 saat sreyle 105 C de rneklerin kurutulmasyla belirlemitir.

Aratrma sonularna gre, soyada nem ieriinin % 8 den % 17 ye kmasyla, kabuun krlmas iin gerekli olan kuvvetin azaldn belirtmitir. Dier yandan krlma iin gerekli enerjinin % 11-14lk nem aralnda maksimum olduunu vurgulamtr. Ayrca kabuun krlmasnda dey konumunda yklenen tanelerin, yatay konumda yklenenlere gre krlmas iin daha az enerjiye gereksinimlerinin olduunu da belirtmitir.

Waananen ve Okos (1988) aratrmalarnda, msr tanelerinin krlma karakteristiklerini belirlemilerdir. Aratrmaclar tanenin nem ieriinin artyla krlma gerilmesinin azaldn, krlma uzamasnn ise arttn belirtmilerdir.

Oloso ve Clarke (1993) almalarnda, Mahun cevizinin (Cashew Nut) dayanm karakteristiklerini incelemilerdir. Sktrma denemelerini farkl nem ierii ve farkl ykleme ynlerinde gerekletirerek, krlma iin gerekli olan kuvveti, deformasyonu ve absorbe edilen enerjiyi belirtmilerdir. almalarnda materyal boyutu olarak kk, orta ve byk boyutlar; yklenme yn olarak ise meyvenin uzunluk, genilik ve kalnlk dorultularn esas almlardr.

Deneyden elde edilen sonulara gre; aratrmaclar en yksek krlma enerjisini % 15,5lik nem ieriinde, meyvenin en kk ekseni dorultusundaki yklenmede elde ederken, en dk krlma enerjisini ise % 7,3lk nem ieriinde, yanal eksen dorultusundaki yklenmede elde etmilerdir. Dier yandan en yksek krlma kuvvetini % 7,3lk nem seviyesinde, en kk yklenme ekseninde elde ederken, en dk krlma kuvvetini % 13,4lk nem ieriinde yine en kk yklenme ekseninde ortaya karmlardr. Dier yandan en yksek deformasyonun % 15,5lik nem

17

seviyesinde, en dk deformasyonun ise % 7,3lk nem seviyesinde olduunu belirtmilerdir.

Visvanathan et al. (1996) yapm olduklar aratrmalarnda, sert kabuklu Neem meyvesinin % 7,6 ve % 21lik nem seviyeleri arasndaki baz fiziksel zelliklerini belirlemilerdir. Aratrmaclar rasgele setikleri 25er adet meyveyi, bahsedilen nem aralklarnda, uzunlamasna eksen dorultusunda statik olarak yklemiler ve elde ettikleri deerlerin ortalamalarn almlardr.

Aratrma sonucuna

gre;

uzunlamasna eksen

dorultusunda

yaplan

statik

yklenmelerde, nem ieriinin artmasyla materyalin krlmas iin gerekli olan kuvvetin azaldn belirmilerdir. Belirtilen nem deerlerinin zerindeki nem seviyelerinde, materyalin daha ok yumuadn ve yine krlmas iin gerekli kuvvetin de azaldn ortaya koymulardr.

Dursun (1997) aratrmasnda, ayiei, yerfst, ceviz ve fndk gibi kabuklu rnlerin, nokta yk altndaki kabuk krlma direnlerinin belirlenmesi zerinde almtr. Sz konusu rnleri, farkl konumda yerletirerek bir penetrometre araclyla kabuk krlma direnlerini lmtr. lmler yaplrken rnler, sktrma dzlemine paralel, sktrma dzlemine dik ve sktrma dzlemine boylamasna yerletirilmitir. Elde edilen deerler ile, tohum uzunluu, genilii, kalnl, kabuk kalnl ve kresellii arasndaki ilikiler bir istatistiksel analiz programyla elde edilmitir.

Denemeler sonucunda aratrmac, ayiei, yerfst ve cevizde en yksek ortalama kabuk krlma direnlerini, sktrma dzlemine dik konumda belirlemitir. Fndkta ise bu deeri, boylamasna konumda bulmutur. Ayiei ve yerfstnda sktrma dzlemine paralel ve boylamasna, fndkta ise sktrma dzlemine paralel ve dik konumlarda ortalama kabuk krlma direnlerinin birbirine olduka yakn olduunu saptamtr. Cevizde ise bu durumun, dier rnlere gre farkl olduunu belirtmitir. Aratrmac bu sonulara ulalmasnda rnlerin yapsal zelliklerinin etkili olduunu da ortaya koymaktadr.

18

Suthar ve Das (1997) bu almalarnda; sert kabuklu Karingda tohumunun, sktrma yk altndaki krlma kuvveti, deformasyon, absorbe edilen enerji gibi baz mekanik zelliklerini belirlemilerdir. Aratrmaclar, bu amala tohumu % 3 ve % 19luk nem seviyeleri arasnda, dikey ve yatay eksenlerde statik olarak yklemilerdir.

Aratrma sonucuna gre; tohum kabuunun dikey pozisyondaki krlma kuvvetinin, yatay pozisyondaki krlma kuvvetinden daha fazla olduu grlm ve srasyla bu deerlerin % 11lik nem seviyesinde en yksek 107 N ve 77 N olduunu belirtilmitir. Aratrmaclar bu almada, ekirdein krlmas iin meydana gelen maksimum deformasyonu dikey ve yatay eksende srasyla; 2,36 mm ve 1,60 mm lerken, kabuun krlmas iin ise bu deerleri yine srasyla 1,52 mm ve 1,08 mm olarak ele etmilerdir. Aratrmaclar ayrca almalarnda, tohum kabuunun absorbe ettii enerjiyi dikey yklenmede 45-67 mj, yatay yklenmede ise 2-36 mj olarak belirtmilerdir.

Gner vd. (1998) yapm olduklar aratrmalarnda, Hasanbey, Hachalilolu, lolu, Tokalolu ve atalolu kays ekirdeklerinin statik yklenme altndaki baz mekanik zelliklerini belirlemilerdir. Bu almada, kays ekirdekleri, paralel plakalar arasnda sktrlarak sz konusu materyalin krlma direnlerini, krlma enerjisini, kuvvetzaman ve kuvvet-deformasyon erilerini belirlemilerdir. Aratrmaclar denemelerden nce, kays ekirdeklerinin boyutunu lm, geometrik ortalama ap deerlerini hesaplam ve arlklarn tartmlardr. Ayrca aratrmaclar deneylerinde, doal durumdaki, 24 saat ve 48 saat suda bekletildikten sonraki nem deerlerinde olmak zere, farkl nem seviyesinde almlardr.

Aratrmaclar, doal nem koulundaki en byk krlma kuvvetini ve krlma enerjisini lolu eidinde 503 N ve 0,239 J, en kk krlma kuvvetini ve krlma enerjisini ise Hachalilolu eidinde 333 N ve 0,122 J olarak belirlemilerdir. Aratrmaclar, ayrca nem deerinin artmasyla, krlma direncinin azaldn, krlma enerjisinin ise artt sonucuna da varmlardr.

19

Singh ve Goswami (1998) almalarnda; sert kabuklu belirli nem seviyelerindeki Cumin tohumunun, sktrma yk altndaki, krlma kuvvetini, deformasyonunu ve krlma iin enerji gereksinimini, materyalin mekanik zellikleri olarak belirlemilerdir. Aratrmaclar burada, materyali % 7 ve % 22lik nem seviyeleri arasnda, yatay ve dikey eksenler dorultusunda statik olarak yklemilerdir.

Aratrma sonucuna gre; yatay ve dikey eksenlerde nem seviyesinin azalmasyla, krlma kuvvetinin ve deformasyonun arttn belirtmilerdir. Yatay eksende nem seviyesinin % 7den % 13e ykselmesiyle krlma iin gerekli olan kuvvetin 50 Ndan 40 Na dtn, deformasyonun ise 3,307 mmden 0,327 mmye arttn belirtmilerdir. Dikey eksende ise nem seviyesinin %7den %13e artmasyla krlma iin gerekli olan kuvvetin 31 Ndan 20,3 Na azaldn, deformasyonun ise 0,285 mmden 0,428 mmye arttn vurgulamlardr. Ayrca aratrmaclar yatay ve dikey eksenlerde, nem seviyesinin artmasyla absorbe edilen enerjinin de artt sonucuna varmlardr. Tohumun krlmas iin gerekli maksimum enerjinin ise % 7lik nem seviyesinde, yatay eksendeki yklenme iin 14,8 mj, dikey eksendeki yklenme iin ise 20,4 mj olarak belirlemilerdir.

Braga et al.(1999) aratrmalarnda, sert kabuklu Makadamia meyvesinin farkl nem, boyut ve statik yklenme pozisyonlarndaki mekanik zelliklerini incelemilerdir. Aratrmaclar denemelerinde, meyve kabuunun krlmas iin gerekli kuvveti, yklenme pozisyonlarndaki ekil deitirmeyi, kabuun krlmas iin enerji gereksinimi belirlemiler bunlarn birbirleriyle olan etkileimini ortaya koymulardr.

Aratrma sonucuna gre, boylamasna olan yklenmede, Macadamia meyvesinin krlmas iin enerji gereksiniminin en az olduunu belirtmilerdir. Zarl ve kaln eksendeki yklenmelerde ise boylamasna yklenmeye gre srasyla ortalama olarak % 66 ve % 310 daha fazla bir enerji gereksinimi olduunu saptamlardr. Boylamasna yklenmede, meyve kabuunun krlmas iin gerekli kuvvetin, meyvenin boyutuna bal olmadn, buna karlk kalnlamasna olan eksendeki yklenmede krlma kuvvetinin, meyve boyutuna byk oranda ballk gsterip, % 61 daha fazla olduunu belirtmilerdir. Boylamasna olan yklenmede deformasyonun, dier yklenme

20

pozisyonlarna gre daha az olduu sonucuna varmlardr. Zar ve kalnlk eksenlerindeki yklenmede ortaya kan ykleme hz, dikey eksendeki yklenmeye gre srasyla ortalama olarak % 57 ve % 168 daha fazla bulunmutur. Aratrmaclar genel bir sonu olarak; meyve kabuunun krlmas iin gerekli kuvvetin, deformasyonun ve enerji gereksiniminin neme ve boyuta bal olarak en fazla dikey eksendeki yklenme pozisyonunda olduunu belirtmilerdir.

Gupta ve Das (2000) yapm olduklar almalarnda; Ayiei tohumunun ve ekirdeinin belirli nem seviyeleri arasnda, ortalama bir sktrma yk altndaki krlma kuvvetini, deformasyonu ve materyalin absorbe ettii enerjiyi belirlemilerdir. Aratrmaclar, sz konusu materyali % 4 ile % 20lik nem seviyeleri arasnda denemeye almlar ve materyali dikey ve yatay eksenlerde statik olarak yklemilerdir.

Bu aratrmann sonucuna gre; aratrmaclar her iki eksendeki yklenmede, nem seviyesinin arttrlmasyla ekirdein krlmas iin gerekli olan kuvvetin azaldn, bununla birlikte dikey eksendeki yklenme sonucu elde edilen krlma kuvvetinin, yatay eksendeki yklenme sonucu elde edilen krlma kuvvetinden daha fazla olduunu belirtmilerdir. Aratrmaclar ekirdein ve tohumun krlmas iin gerekli olan kuvvetin srasyla 13,4 8,5 N ve 65,2 35,3 N arasnda deitiini, yatay ve dikey eksenlerdeki yklenmeler sonucu oluan maksimum deformasyonun ise srasyla 1,73 mm ve 2,32 mm olduunu ifade etmilerdir. Aratrmaclarn almalarnda elde ettikleri bir dier sonu ise, materyalin nem seviyesi arttrldka enerji gereksiniminin de arttdr. Tohumun dikey yklenilmesi sonucu elde edilen enerji gereksiniminin, yatay yklenmeden fazla olduunu, fakat ekirdek iin ise tam tersi bir durumun elde edildiini belirtmilerdir.

Khazaei et al. (2001) aratrmalarnda, farkl boyutlardaki sert kabuklu badem eitleri iin ykleme hz ve yklenme ynne bal krlma karakteristiklerini belirlemilerdir. Bu karakteristiklerden bademin krlma kuvveti, absorbe ettii enerji ve gerekli g miktarlar zerinde durmulardr. almada, yklenme yn olarak bademin n ve yan taraflar, boyut olarak kk, orta ve byk boyutlardaki bademlerden

21

yararlanmlardr. Ykleme hz olarak 5 mm/min, 100 mm/min, 200 mm/min ve 500 mm/minlik hzlar uygulamlardr.

Denemeler sonucunda aratrmaclar, 100 mm/min ve 200 mm/minlik yklenme oranlarnda elde edilen krlma kuvvetleri arasndaki farkn nemli olmadn belirtmilerdir (p=0,01). Fakat bu etkinin dier yklenme oranlarnda nemli olduunu ortaya koymulardr. Aratrmaclar, badem boyutlarnn, gerekli krlma kuvvetleri zerindeki etkisini de ele almlardr. Buna gre, kk ve orta boyutlar iin gerekli krlma kuvvetleri arasndaki farkn gz ard edilebilecei sonucuna varmlardr (p=0,01). Yklenme ynne bal olarak ise, bademin yan taraftan krlmas iin gerekli kuvvet deeri, n taraf iin gerekli olan kuvvet deerinden daha fazla olduu sonucuna varmlardr. Deneme sonularnda, enerjinin maksimum olarak absorbe edildii ykleme hznn 5mm/min olduunu belirtmilerdir. Bu enerji deerini 540 mj olarak saptamlardr. Absorbe edilen enerjinin, minimum olduu ykleme hz ise 200

mm/mindr. Buradaki deer ise 450 mjdur. Yaplan bu almaya gre; ykleme hz arttka absorbe edilen enerji miktarnn azald grlmektedir. Aratrmaclar, yklenme ynne bal olarak, yandan yklenmede absorbe edilen enerjinin, nden yklenmede absorbe edilen enerji deerinden daha fazla olduunu belirtmilerdir.

Polat vd. (2001) aratrmalarnda, antepfst meyvesinin ilenmesine ynelik olarak tasarlanacak bir makina iin antepfstnn baz mekanik zelliklerini incelemilerdir. Bu amala antepfst meyvesinin mekanizasyonuna ynelik zelliklerinden bazlar olan boyut zellikleri, arlk analizi, 100 meyve arl, tlama sertlii, i meyvenin ezilme sertlii, hacim arl, srtnme katsays ve ylma asn belirlemeye almlardr. almalarn, 3 farkl eit antepfst meyvesinin kabuklu, kavlak ve i olarak, nem durumuna gre ise ya ve kuru olarak deerlendirmilerdir.

Aratrmann sonucu olarak, Antepfst meyvesinin Siirt eidi, Ohadi eidi ve Krmz eidinin, ya olarak ele alnan meyvelerinde ortalama tlama kuvveti srasyla 184,33 N, 125,66 N, 154 N olarak belirlemilerdir. Buna karlk kuru olarak ele alnan meyvelerde ise bu deerler srasyla 221,66 N, 238,13 N, 202,53 N olarak bulunmutur. Ayn eitler iin meyvelerin ezilme kuvvetleri srasyla ya olarak 27,46 N, 10,63 N,

22

28,36 N kuru olarak ise, 66,09N, 46,46 N, 50,93 N olarak bulunmutur. Esneme miktarlarn ise btn eitlerde ya ve kuru olarak 1 mm olarak saptamlardr. Aratrmaclar, elde edilen sonulara gre antepfst meyvesinin nem miktar arttka, tlamas ve ezilmesi iin gerekli kuvvetin azaldn belirtmilerdir.

Aydn (2002) aratrmasnda, fndn belirli nem seviyeleri aralndaki mekanik zelliklerini belirlemitir. Bu amala % 2,77 ve % 19,98lik nem seviyeleri arasnda fnd belirli eksenler boyunca statik olarak yklemitir.

Denemeler sonucunda, fndkta nem seviyesi artka kabuun krlmaya balamas iin gerekli olan kuvvetin azaldn belirtmitir. Denemelerde ortaya kan nem seviyesikrlma kuvveti erilerinde, fndn daha az nem seviyelerinde, kabuun krlmas iin gerekli olan kuvvetin daha byk olduunu belirtmitir. Fndn krlmas iin gerekli olan kuvvetin en yksek olduu deerini kalnlamasna olan yklenmede, buna karlk en dk olan deerin ise boylamasna yaplan yklenmelerde ortaya ktn belirtmitir. Aratrmac, fndn kk krlma kuvvetinde yksek nem seviyesine sahip olmasn, fndn yksek nem seviyelerinde daha yumuak olabileceine balamtr. Aratrmac, en yksek krlma kuvvetini % 2,77lik nem seviyesinde 350 N olarak lmtr.

Gner (2002) aratrmasnda, fasulye, barbunya ve mercimein statik yklenme altndaki mekanik davranlarnn belirlenmesi zerinde almtr. Aratrmac denemelerden nce rnlerin boyutlarn lm ve geometrik ortalama ap, kresellii, deformasyonu, birim deformasyonu, kopma kuvveti ve kopma enerjisini belirlemitir. Aratrmac denemeleri 10 tekerrrl, 3 farkl nem ve iki farkl yklenme ekseninde (zarl eksen ve kalnlk) yapm, kuvvetin uygulanma hzn ise 40,2 mm/min olarak almtr. (Aratrmac zarl ekseni x-x, kalnlk eksenini y-y olarak adlandrmtr).

Aratrmada elde edilen sonulara gre, fasulye iin; en byk birim deformasyonu, kopma kuvvetini ve kopma enerjisini x-x ekseninde elde etmitir. Nemin artmasyla birim deformasyon ve kopma kuvvetinin azaldn, kopma enerjisinin ise nce artp

23

sonra azaldn belirtmitir. Aratrmac barbunya iin; en byk birim deformasyonu ve kopma enerjisini y-y ekseninde, en byk kopma kuvvetini ise x-x ekseninde elde etmitir. Ayrca, barbunyada nem arttka birim deformasyon, kopma kuvveti ve

kopma enerjisinin azald sonucuna da varmtr. Aratrmac denemelerinde ise;mercimein deformasyonunu 0,307 0,201 mm, birim deformasyonu 12,9 0,938 mm, kopma kuvvetini 190,6 15,7 N ve kopma enerjisi 0,180 0,021 J olarak bulmutur.

Khazaei et. al. (2002) almalarnda, farkl boyutlardaki Nohutun, 5 mm/minlik ykleme hznda, % 7, % 12 ve % 16lk nem seviyelerinde ve farkl yklenme pozisyonlarnda, krlma kuvvetini ve krlma iin gerekli enerji gereksinimi gibi baz mekanik zelliklerini belirlemilerdir.

Aratrma sonucuna gre; krlma kuvveti, materyalin boyutuna, yklenme pozisyonuna ve nem seviyesine bal olarak 47-522 N aralnda bulunmutur. Aratrmaclar Nohutun yanal eksen dorultusunda yaplan sktrmada, ortalama krlma kuvvetini 250 N, boylamasna eksen dorultusunca yaplan sktrmada ise ortalama krlma kuvvetini 209 N olarak bulmulardr. Nohutun krlmas iin enerji gereksinimini, yanal eksendeki yklenme iin 110,4 J boylamasna eksendeki yklenme iin 101,5 J olarak belirlemilerdir. Ayrca aratrmaclar, materyalin boyutlarnn, yklenme pozisyonunun ve nem seviyesinin, krlma kuvvetine ve krlma iin gerekli olan enerji gereksinimine byk oranda etkili olduunu vurgulamlardr.

Olayanin ve Oje (2002) aratrmalarnda, sert kabuklu Shea meyvesinin mekanik zelliklerinin belirlenmesi amacyla, statik yklenme altndaki davranlarn ele almlardr. Deneylerini, drt farkl nem ieriinde, be farkl scaklk koulunda ve iki farkl yklenme pozisyonunda gerekletirmilerdir. almalarnda toplam 800 adet meyve kullanmlardr. Deneylerinde rnn nem ierii, scakl, yklenme pozisyonu, krlma kuvveti, ekil deitirmesi ve bunlarn birbirleri ile olan etkileimi zerinde durmulardr. Deneylerine balarken meyveleri, ortalama % 6,81lik temel nem seviyesinde ele almlar 3, 12 ve 48 saatlik slatma sonucunda rnn nem seviyelerini % 18,06 % 32,35 ve % 62,80lik seviyelere ulatrmlardr. Aratrmaclar deneylerine balamadan nce meyveleri salamlk ynnden incelemilerdir.

24

Denemeler sonucunda, nem ieriindeki artn, hem yatay hem de dikey yklenme pozisyonunda deformasyonu arttrd, krlma kuvvetini ise azaltt sonucuna ulamlardr. Yatay yklenme konumunda, dikey yklenmeye gre krlma kuvvetinin, gerekli enerji miktarnn ve deformasyonun daha fazla olduu sonucuna varmlardr. Bu nedenle meyvelerin krlmas iin dikey pozisyonda allmasnn, dier eksenlere gre daha uygun olabileceini belirtmilerdir. Aratrmaclar almalarnda, meyvelerin belirli yklenme pozisyonunda, nem seviyelerinde ve sktrma aralklarnda, krlmalar iin gerekli kuvveti ve deformasyon deerlerini srasyla 86,4 N ve 1,63 mm olarak hesaplamlardr.

Aydn (2003) aratrmasnda, sert kabuklu bademin farkl nem koullarndaki baz mekanik zellikleri zerinde almtr. Aratrmac sz konusu almasnda, materyalleri % 2,77 ve % 24,97 nem aralnda, farkl pozisyonlarda statik olarak yklemi ve bademin baz mekanik zelliklerini belirlemeye almtr.

Elde edilen sonuca gre; bademin krlmas iin gerekli kuvvetin, materyalin nem ieriine son derece bal olduunu belirtmitir. Nem ieriinin azalmasyla btn yklenme eksenlerindeki krlma kuvvetlerinde art gzlemitir. Ayrca, bademin yanal ekseni iin yaplan statik yklenmede en yksek krlma kuvvetini lerken, en dk krlma kuvvetini ise bademin zarl ekseni boyunca uygulanan statik yklenmede lmtr.

Gner vd. (2003) almalarnda, fndn Acfndk, akldak, Tombul ve Gney Karas eitlerinin farkl nem ieriklerindeki, farkl yklenme oranlarndaki ve farkl yklenme eksenlerindeki baz mekanik davranlarn belirlemilerdir. Aratrmaclar almalarn, 31,2 mm/min ve 56,4 mm/min lik yklenme oranlarnda, % 6, % 11, %15 ve % 18lik nem seviyelerinde ve fndn boylamasna ekseni (x-x), enlemesine byk ekseni (y-y) ve enlemesine kk ekseni (z-z) boyuncaki yklenmelerle

gerekletirmilerdir.

Yaplan aratrma sonucuna gre, x-x ve y-y eksenlerindeki statik sktrma iin nem seviyesinin azalmasyla, krlma kuvvetinin arttn; bunun yannda ekil deitirme ve

25

krlma enerjisinin azaldn vurgulamlardr. Ele aldklar eitler iinde, en yksek ekil deitirme, krlma kuvveti ve krlma iin enerji gereksinimini % 6lk nem seviyesinde 31,2 mm/minlik ykleme hznda, z-z ekseni (kalnlk) boyunca yaplan yklenme sonucunda Acfndk eidinde elde etmilerdir. Aratrmaclar en dk krlma kuvvetini ve enerji gereksinimini ise akldak eidinde elde etmiler ve istatiksel analiz sonucuna gre eitlerin, krlma kuvvetine ve enerji gereksinimine etkisinin nemli (p