Chamlong Disayavanish et al. จิตบ ำบัดเชิงพลศำสตร์ที่อิง ... · suffering, both physical and mental. During insight meditation

Mindfulness-Based Dynamic Psychotherapy Chamlong Disayavanish et al.

J Psychiatr Assoc ThailandVol. 59 No. 3 July - September 2014 179

วารสารสมาคมจตแพทยแหงประเทศไทย 2557; 59(3): 179-194

* ภาควชาจตเวชศาสตรคณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม** สาขาวชาการบรหารการศกษามหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลยวทยาเขตลานนาเชยงใหม

จตบ�ำบดเชงพลศำสตรทองสตเปนพนฐำน

จ�าลอง ดษยวณช พ.บ., วท.ม.*, พรมเพรา ดษยวณช วท.ม., ปร.ด.**

บทคดยอ

เวลานจตบ�าบดอยในระยะของการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและบรณาการของจตบ�าบด

กไดรบความนยมมากขนเรอยๆ โดยเฉพาะอยางยงจตบ�าบดทองสตเปนพนฐานmindfulness

เปนค�าแปลภาษาองกฤษทมาจากค�าบาลในพทธศาสนาคอ“สต”ค�าวาสตหมายถงความระลกไดหรอ

ความตระหนกในอารมณ (สงทจตยดเหนยวหรอรบร) อยางแนบชดลมลก และทวถวน ในขณะท

ปจจบนความจรงระหวางการเจรญสตองคธรรมคอสตไมไดท�างานตามล�าพงแตจะท�างานควบคไป

กบสมปชญญะ(ความเขาใจอยางแจมชด)หรอปญญา(ความรอบรสงทงหลายตามความเปนจรง)สงท

นาสนใจคอการประยกตใชการเจรญสตกบจตบ�าบด สวนใหญมกจะจ�ากดอยแตเฉพาะประชาชน

พฤตกรรมบ�าบด (cognitive behavioral therapy) ในการน�าเสนอครงนผนพนธไดกลาวถงแนวคด

ของจตบ�าบดเชงพลศาสตรทองสตเปนพนฐานซงเปนการผสมผสานการเจรญสตกบจตบ�าบดดงกลาว

ตามทศนะเชงพทธความยดมนทมตอตวตนหรออปาทานขนธหาคอแกนแทของความทกขทง

กายและใจระหวางการเจรญวปสสนากรรมฐานผปฏบตจะคอยๆพฒนาสมปชญญะหรอปญญาซงเปน

ความเขาใจอยางชดเจนวาตวตนทประกอบดวยกายกบใจนนจะตองเปนตามกฎพระไตรลกษณไดแก

1)ความไมเทยง(อนจจง)2)ความเปนทกข(ทกขง)และ3)ความไมใชตวตน(อนตตา)ภาวนามย

ปญญาเชนนจะเกดซ�าแลวซ�าอกจนมพลงแกกลาและลกซงมากขนกระบวนการดงกลาวคลายคลงกบ

“การพจารณาซ�าเพอแกปญหา(working-through)ในจตบ�าบดเชงพลศาสตร ปญญาหรอความหยง

เหนในระดบประสบการณจรงสามารถลดหรอขจดความยดมนตอตวตนหรออปาทานขนธหาซงเปนแกน

แทของความทกขได

หลงการปฏบตวปสสนากรรมฐานผปฏบตจะตองอทศสวนบญกศล แผเมตตาและกรณา

ใหแกสรรพสตวทงหลายเมตตาและกรณาเปนสภาวธรรมทมประสทธผลในการขจดแรงขบทางเพศและ

ทางกาวราว มการน�าเสนอรายงานผปวย3 ราย เพอสาธตเทคนคของจตบ�าบดเชงพลศาสตรทองสต

เปนพนฐาน

ค�าส�าคญ การเจรญสตวปสสนากรรมฐานจตบ�าบดเชงพลศาสตร

จตบ�ำบดเชงพลศำสตรทองสตเปนพนฐำน จ�ำลอง ดษยวณช และคณะ

วำรสำรสมำคมจตแพทยแหงประเทศไทยปท 59 ฉบบท 3 กรกฎำคม - กนยำยน 2557180

ABSTRACT

Psychotherapy isnow inaphaseof rapidchangeand integration inpsychotherapy is

currently on the increase, particularlymindfulness-basedpsychotherapy.Mindfulness is the

translationofaBuddhistterminPali“Sati”.Theword‘sati’isdefinedasanon-superficial,deep,

and thorough awareness of the object at the presentmoment. In fact, duringmindfulness

practice,mindfulnessisnotusedalonebutusuallyusedincombinationwithsampajanna(clear

comprehension)orpanna(wisdom).Interestinglyenough,theapplicationofmindfulnesstothe

practiceofpsychotherapyhasbeenmostlylimitedtocognitivebehavioraltherapy(CBT).Inthis

presentation, theauthorswould like to introduce theconcept ofmindfulness-baseddynamic

psychotherapy (MBDP),which is the combination ofmindfulnessdevelopment anddynamic

psychotherapy.

According toBuddhist viewpoint, attachment to oneself or ego is the core of human

suffering,bothphysical andmental.During insightmeditation (vipassana), themeditatorwill

graduallydeveloptheclearcomprehensionorwisdomthatoneselfwhichisacombinationbody

andmindissubjecttothethreeuniversalcharacteristics,namelyi)theimpermanence(anicca),

ii)thesuffering(dukkha),andiii)theegolessnessornon-self(anatta).Thisexperientialwisdom

willoccurrepetitivelyandgraduallybecomemorematureandprofound.Thisprocessissimilar

to“working-through”indynamicpsychotherapy.Thiskindofwisdomorinsightattheexperiential

levelcandiminishoreradicatetheattachmenttoselforegowhichisthecoreofsuffering.

Following insightmediationpractice, themeditatorwill share his or hermerits,metta

(loving-kindness), and karuna (compassion) to all sentient beings. Loving-kindness and

compassionaretheeffectiveantidotesofsexualandaggressivedrives.Threeclinicalcasereports

arepresentedtoillustratethetechniqueofmindfulness-baseddynamicpsychotherapy(MBDP).

Keywords:mindfulnessdevelopment,insightmeditation,dynamicpsychotherapy

Mindfulness-Based Dynamic Psychotherapy

Chamlong Disayavanish M.D., M.S.*, Primprao Disayavanish M.A., Ph.D.**

J Psychiatr Assoc Thailand 2014; 59(3): 179-194

* DepartmentofPsychiatry,FacultyofMedicine,ChiangMaiUniversity** DivisionofEducationalAdministration,MahamakutBuddhistUniversity,LannaCampus,

ChiangMai



บทน�า จตบ�าบดก�าลงอยในชวงของการเปลยนแปลง

มการสนบสนนการรกษาทางจตสงคม (psychosocial

treatment) ส�าหรบผปวยทมความผดปกตทางจตใจ

และอารมณเพมขนอยางตอเนองการฝกอบรมทางดาน

จตบ�าบดก�าลงขยายขอบเขตและเปนระบบมากกวา

เดมการปฏบตทองพยานหลกฐาน(evidence-based

practice) ก�าลงเขามาแทนทการปฏบตตามรปแบบ

เดมหรอตามส�านกทมอทธพลและระเบยบวธใหมของ

การรกษาทางจตใจก�าลงปรากฏใหเหนไดชดสวนใหญ

ของการเปลยนแปลงใหมจะออกมาในรปแบบของ

การผสมผสานทงแนวทฤษฎและการปฏบต1,2

การแทรกแซงทองสตเปนพนฐาน(mindfulness-

based interventions or MBIs) ในจตบ�าบดและ

งานสขภาพจตก�าลงได รบความนยมมากขนใน

ยคปจจบน3,4 ในการปฏบตทางคลนก การรกษาทาง

จตใจแนวใหมจ�านวนหนงทผสมผสานกบการเจรญ

สตเรมมมากขน เชน mindfulness-based stress

reduction(MBSR)5acceptanceandcommitment

therapy (ACT)6, dialectical behavioral therapy

(DBT)7และmindfulness-basedcognitivetherapy

(MBCT)8เปนตน

จตบ�าบดทองสตเปนพนฐาน (Mindfulness-based psychotherapy) อยางไรกตามแนวปฏบตแบบผสมผสานเหลาน

มกจ�ากดอย แต เฉพาะประชานพฤตกรรมบ�าบด

(cognitivebehavioraltherapy)หรอCBTมการศกษา

และการวจยนอยมากทเกยวของกบบรณาการของ

จตบ�าบดเชงพลศาสตร (dynamic psychotherapy)

กบการเจรญสต ตวอยางเชน Zen Buddhism and

psychoanalysis9, mindfulness meditation as

psychotherapy10,thoughtwithoutathinker11,และ

goingtopieceswithoutfallingapart12

ดงนนสาระส�าคญทจะน�าเสนอในบทความน

จงเกยวของกบบรณาการของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

(insightmeditation)หรอการเจรญสต (mindfulness

meditation) กบจตบ�าบดเชงพลศาสตรโดยใชชอวา

“จตบ�าบดเชงพลศาสตรทองสตเปนพนฐาน)

(mindfulness-based dynamic psychotherapy)

หรอเรยกโดยยอวา “MBDP” วธการเจรญสตดงกลาว

อาศยหลกธรรมแนวพทธทเรยกวาสตปฏฐานส (four

foundationsofmindfulness)ซงเปนการพฒนาสตโดย

อาศยฐานทงสคอกาย(thebody),เวทนา(thefeeling),

จต(themind),และธรรม(themind-objects)13,14

ความหมายของสต

ตามหลกนรกตศาสตรสตแปลวา ความจ�า

ได (remembering) ความระลกร หรอความระลกได

(recollection)และความแนบชด(non-superficiality)15

แตความจรงแลวสตมความหมายมากกวานในมมมอง

ของพทธธรรมสตมลกษณะ(characteristic)คอความ

แนบชด(อปลาปนลกขณ)อยกบอารมณเนองๆเปรยบ

เหมอนกบลกน�าเตาแหง เมอโยนลงไปในน�ายอมลอย

ไปลอยมาขนๆลงๆไมมทศทางทแนนอนในทางตรง

กนขามเมอโยนกอนหนลงไปในน�ากอนหนจะจมดงลง

และไปเกาะตดอยกบกนบออยางเหนยวแนน ฉะนน

สตจะตองแนบชดไปกบอารมณทปรากฏ

สตมกจหรอรส คอ หนาท (function) ไดแก

ความไมหลงลมหรออสมโมหะ (non-forgetfullness)

กลาวคอสตจะตองคอยตดตามสอดสองสงทเฝาสงเกต

หรอก�าหนดไมใหคลาดเคลอนและหายไป เหมอน

นกฟตบอลจะตองตดตามลกบอลไมใหคลาดไปจากสายตา

สตมปจจปฏฐาน หรอผลทปรากฏ (manifestation)

อย สองอยางคอ (1) การเผชญหนา หรอ อภมขขะ

(confrontation) กลาวคอเปนการเผชญหนาตอหนา



กบวตถหรออารมณทมาปรากฏและ (2) การปองกน

หรออารกขะ (protection) เปนการปองกนไมใหกเลส

(สงทท�าใหจตใจเศราหมอง)ผานเขามาทางทวารทง6คอ

ตาหจมกลนกายและใจดงนนเมอมสตคอยควบคม

กเลสกไมสามารถผานเขามาไดเหมอนมนายทวารคอย

ระวงรกษาประตทงหกอย16

สตมกจะแปลเปนภาษาองกฤษวา mindfulness

หรอ awareness โดยรวมสตหมายถง ความระลกร

สงเราตางๆรวมทงการกระท�าทางกายวาจาและใจท

เกดขนทางตาหจมกลนกายและใจอยางแนบชดโดย

ไมหลงลมกลาวคอเปนความระลกรสงใดสงหนงอยาง

จดจอและตอเนองในขณะปจจบน17

องคประกอบหาประการของการปฏบต

ในการเจรญสตหรอปฏบตวปสสนากรรมฐาน

ตามแนวสตปฏฐานส สตไมไดถกน�ามาใชเพยงอยาง

เดยวแตจะตองท�างานรวมกบองคประกอบอกสอยาง

คอ ศรทธา (ความเชอ) วรยะ (ความเพยร) สมาธ

(ความตงมนแหงจต) และปญญา (ความร ) แมวา

หวใจของสตปฏฐานสคอ อาตาป สมปชาโน สตมา

ทพระพทธเจาทรงแสดงไวอยางไพเราะ สละสลวย

และโดยยอ เมอกลาวโดยละเอยดแลวไดแก อนทรย

(ธรรมทเปนใหญ) หาหรอพละ (ธรรมอนเปนก�าลง)

หานนเอง นบตงแต (1) ศรทธา คอความเชออยางม

เหตผลทมลกษณะท�าใหใจผองใสและน�าไปสการกระท�า

ความด (2) วรยะคอ อาตาป หมายถง ความเพยรท

จะเผากเลสภายในจตใจใหเหอดแหงไปมลกษณะค�าจน

กศลธรรมทงหลายไมใหเสอมไป (3) สต (สตมา) คอ

ความระลกรดงกลาวแลว(4)สมาธคอความทจตสงบ

ตงมนและควรแกการงาน อนเปนผลจากสต และ

(5)ปญญาคอความเขาใจสงทงหลายทงปวงตามความ

เปนจรง กลาวคอเปนความสามารถก�าหนดรเหนการ

เกดดบของรป(matterormateriality)และนาม(mind

ormentality) รวมทงการเหนความไมเทยง (อนจจง)

ความทนไดยาก(ทกขง)และความไมมตวตนความไมใช

ตวตนหรอความไมสามารถบงคบบญชาได (อนตตา)

ทรวมเรยกวาพระไตรลกษณไดอยางชดเจนความจรง

แลวสมปชญญะ(สมปชาโน)กคอปญญานนเอง15,17

องคประกอบทงหาอยางนจะตองท�างานรวมกน

และเปนอนหนงอนเดยวกน เปรยบเหมอนมาหาตวท

ก�าลงลากรถ สตคอมาตวแรกทน�าหนา มาคแรกคอ

ศรทธาและปญญา จะตองสมดลกน สวนมาคทสอง

คอวรยะและสมาธกจะตองสมดลไมยงหยอนกวากน

เชนเดยวกนสตจะเปนตวควบคมใหมาทงหาท�าหนาท

ไดอยางมประสทธภาพ

ความทกขและความแปรปรวนทางจตใจ

ความทกขในอรยสจ4แบงออกเปน11ประเภท

คอ (1) ความเกด (2) ความแก (3) ความตาย

(4)ความเศราโศก(5)ความคร�าครวญ(6)ความทกขกาย

(7)ความทกขใจ(8)ความคบแคนใจ(9)ความประสบ

กบสงทไมรก (10) ความพลดพรากจากสงทรก (11)

ความปรารถนาสงใดไมไดสงนน โดยสรปอปาทาน

ขนธทง 5 เปนทกขทแทจรงทกขทง11อยางนมได

เนองดวยความยดมนในขนธ5(อปาทานขนธ5)18เมอ

มอปาทานขนธทกขทงหลายจงเกดขน

ขนธ5คอ(1)รปขนธหมายถงรางกายพฤตกรรม

และคณสมบตตางๆของสวนทเปนรางกาย(2)เวทนา

ขนธหมายถงการเสวยอารมณคอความรสกสขทกข

หรอเฉยๆ (3) สญญาขนธ หมายถง การจ�าไดหมายร

คอการก�าหนดหมายใหจ�าอารมณและสงของตางๆเชน

รปเสยงกลนรสเยนรอนขาวเขยวด�าแดงเปนตน

(5) สงขารขนธ หมายถงความปรงแตง เปนสภาพท

ปรงแตงจตใหด หรอชวหรอกลายเปนกลางๆ ท�าให

จตมคณภาพแตกตางกน เชน โลภะ โทสะและโมหะ

ปรงแตงจตใหเปนบาปหรออกศล สวน สต สมาธ



และปญญากลบปรงแตงจตใหเปนบญหรอกศลและ

(6) วญญาณขนธ หมายถง ความรอารมณทางทวาร

ทง6มการเหนการไดยนการไดกลนการรรสการผมผส

และการนกคด เชน การเหน เรยกวา จกขวญญาณ

การไดยนเรยกวาโสตวญญาณเปนตน

ความยดมนในขนธ 5 หรอรปนามดงกลาววา

เปนตวเรา ของเรา ผหญง ผชาย สตว บคคลตวตน

เรา เขาทเรยกวาอปาทานขนธ 5คอความทกขทแท

จรงดงนนในมมมองแนวพทธความยดมนตออตตาหรอ

ตวตน(attachmenttoegoorself)คอแกนแทของความ

ทกข (the core of suffering)ฉะนนอาการของความ

ผดปกตทางจตใจ เชน ความวตกกงวล ความเครยด

ภาวะซมเศรา อาการกลว อาการย�าคด อาการย�าท�า

อาการนอนไมหลบความรนแรงความกาวราวอาการ

หลงผด อาการประสาทหลอนพฤตกรรมทแปรปรวน

และอนๆ ถอไดวาเปนการแสดงออกของความทกขท

เกยวของกบความยดมนตออตตาหรอตวตนในรปแบบ

หนงนนเอง19

แนวปฏบตเชงพทธตอการรกษาความผดปกตทาง

จตใจ

มค�ากลาวในสจพจน(axiom)เปนภาษาบาลจาก

วภงคอรรถกถาวา“สพเพปถชชนาอมมตตกา”แปลวา

“ปถชนทงหลายมภาวะวกลจรต”20,21 ปถชนหมายถง

คนปกตหรอคนธรรมดาทมภาวะปกต(normality)หรอ

สขภาพจตปกตตามเกณฑเฉลยในบรบทของจตวทยา

และจตเวชศาสตรตะวนตกอยางไรกตามในพทธศาสนา

ปถชน (worldly person) หมายถง คนทหนาแนนไป

ดวยกเลสคนทยงมกเลสมาก ไดแก คนธรรมดาทวๆ

ไปทยงไมไดเปนอรยบคคล(nobleperson)22ปถชนม

ลกษณะเฉพาะคอตณหาหรอความอยากในสงตางๆซง

ตามความเชอของตนจะมเรองของความสวยงาม

ความเทยงแท ความสข และความมตวตนอย ดวย

ความอยากเชนนจะเปนปจจยใหเกดอปาทาน (ความ

ยดมน)โดยเฉพาะอยางยงอปาทานขนธ5ซงเปนแกน

แทของความทกข

ความจรงแลว อมมตตกะ (ummattaka) มได

จ�ากดอยเฉพาะโรคจต (psychotic disorders) หรอ

ภาวะวกลจรต(insanity)อยางในจตเวชศาสตรสมยใหม

เทานนแตยงรวมถงความผดปกตทางจตใจชนดตางๆ

อกดวยเชนโรคประสาทจตเภทและโรคจตอนๆความ

แปรปรวนทางอารมณความแปรปรวนเกยวกบการปรบ

ตว บคลกภาพแปรปรวนและปจจยทางจตทมผลตอ

สภาวะทางรางกาย(โรคกายเหตจต)23เปนตนปจจบน

โรคทางจต(mentaldisease)เหลานมกไดรบการรกษา

และการจดการโดยจตแพทยนกจตวทยาคลนกรวมทง

ผเชยวชาญและบคลากรดานสขภาพจตและจตเวช19

อยางไรกตามโรคทางจตกมสวนเกยวของกบโรคทาง

จตวญญาณ (spiritual disease)อยางใกลชดจนบาง

ครงกแยกออกจากกนไดอยาก โรคทางจตวญญาณ

เกดจากอาสวะกเลสทหมกหมมหรออนสยกเลสซงเปน

กเลสอยางละเอยดภายในจตใจ กเลสเหลานถกเกบ

สะสมไวในภวงคจต (life-continuum)หรอจตไรส�านก

(unconscrious) อกนยหนงโรคทางจตวญญาณกคอ

โรคทเกดจากอปาทานขนธ5หรอขนธ5ทประกอบดวย

อปาทานดงกลาวแลว20

มสจพจนอกตอนหนงกลาววา“สตปฏฐานสามารถ

เอาชนะภาวะวกลจรตได”21 จากมหาสตปฏฐานสตร

พระสมมาสมพทธเจาตรสวา“ดกรภกษทงหลายทางน

เปนทางสายเอกเพอความบรสทธของสตวทงหลายเพอ

ชนะความเศราโศกและความพไรร�าพน เพอดบความ

ทกขกายและความทกขใจ เพอบรรลอรยมรรคและ

อรยผลและเพอกระท�าพระนพพานใหแจงทางสายเอกน

คอสตปฏฐานส การเจรญสตตามแนวสตปฏฐานส

สามารถน�าไปสความดบทกขและการขจดอปาทานได

โดยสนเชง



ปญญา (wisdom or knowledge) และการ

หยงเหน (insight) ทลกซงและแหลมคมในสจธรรม

อนไดแกพระไตรลกษณ ซงหมายถง ความไมเทยง

ความเกดดบ ความหมนเวยนเปลยนแปลง ความไม

หยดนง ทรวมเรยกวา อนจจง (impermanence)

ความทนไดยาก ความคงอย ในสภาพเดมไม ได

ความถกบบคนดวยความเกดและความดบทรวมเรยกวา

ทกขง (suffering or unsatisfactoriness) ความไมม

ตวตนความไมใชตวตนความไมมสาระแกนสารและ

ความบงคบบญชาไมไดทรวมเรยกวาอนตตา(non-self,

non-egooregolessness)ปญญาเชนนสามารถขจด

กเลสภายในจตใจรวมทงอปาทานขนธ5ซงเปนแกนแท

ของความทกขประสบการณทไดจากการเจรญภาวนา

เชนนจะน�าไปสการปลอยวาง (non-attachment or

lettinggo)ทมตอตวตนในระดบตางๆกน21,22

จตพลศาสตรของการเจรญสต ในมมมองเชงจตพลศาสตรวปสสนากรรมฐาน

(insightmeditation)หรอการเจรญสต (mindfulness

meditation)ตามแนวสตปฏฐานสสามารถจ�าแนกออก

ไดเปน6กระบวนการ

I. การก�าหนดรเฉยๆ (Bare attention)

ตามปกตเมอคนเรามองดสงใดสงหนงมกจะตอง

มอารมณ ความคดและความรสกเขาไปเกยวของดวย

ไมมากกนอยมการสรางสนธการ(association)คอการ

ปรากฏรวมกนของความคดหลายอยางใหเกดขนระหวาง

ตวเรา กบบคคล วตถสงของ หรอเหตการณทก�าลง

เผชญอย เปนการรบรเหตการณทเกดขนแบบจตวสย

(subjective perception) กลาวคอ เอาตวเราเขาไป

เกยวของและพวพนกบเหตการณนนในทางจตวเคราะห

เรยกวาอตตาทก�าลงเผชญปญหา(experiencingego)

ในทางตรงกนขามถาเปนการรบรแบบวตถวสย

(objective perception) เราจะตองแยกอารมณ

ความรสก ความคด จนตนาการหรอปฏกรยาทางจต

ของเราออกจากบคคล วตถสงของ หรอเหตการณ

นนๆ โดยไมใหจตของเราเขาไปมอทธพลตอสงทก�าลง

สงเกตอย ในจตวทยาแนวพทธการมองในลกษณะเชนน

คอการก�าหนดรเฉยๆหรอการก�าหนดสกแตวาร (bare

attention)24,25 ซงมลกษณะคลายกบอตตาทก�าลง

สงเกตด(observingego)ในจตวเคราะหการท�าจตบ�าบด

แบบเชงจตวเคราะห (psychoanalytically-oriented

psychotherapy)ผรกษาจะตองชวยใหผปวยสามารถ

มการแบงแยกอตตา (ego splitting) ของเขาออกเปน

อตตาทงสองอยางดงกลาว26

การก�าหนดรเฉยๆ เปนรากฐานอนส�าคญอยาง

หนงของการเจรญสต เปนการก�าหนดสงตางๆ ตาม

ความเปนจรง โดยไมมการคดเลอก การเปรยบเทยบ

การประเมน ไมมการเอาจต อารมณ ความรสก หรอ

ความคดของเราเขาไปเกยวของกลาวคอเปนการอยกบ

เหตการณปจจบนจรงๆโดยไมมปฏกรยาใดๆเกดขน27,28

ในพาหยสตรพระพทธองคทรงแสดงวธการก�าหนดร

อารมณทเกดขนทางทวารทง6แกพาหยะทารจรยะวา

“ดกอนพาหยะ ถาเธอเหนสกแตวาเหน ไดยนสกแต

วาไดยน ไดกลนสกแตวาไดกลนลมรสสกแตวาลมรส

สมผสสกแตวาสมผสนกคดสกแตวานกคดนแหละคอ

ทสดแหงทกข”พอจบพระธรรมเทศนาอยางยนยอเชนน

พาหยะกส�าเรจเปนพระอรหนตทนท27ความจรงการ

ก�าหนดรเฉยๆถอวาเปนโยนโสมนสการ(wiseattention)

อยางหนง เปนการท�าในใจโดยอบายอนแยบคาย

เปนการแยกแยะใหรวาสงทเกดขนทางทวารทง 6 คอ

ตาหจมกลนกายและใจมแตเพยงรป(materiality)

กบนาม (mentality) เทานน ไมมค�าวาสตว บคคล

ตวตนเราเขา29

ในคมภรมลนทปญญา อธบายวา มนสการ

(โยนโสมนสการ) มลกษณะยกขนหรอถอไว คอ

การพจารณาอารมณทมากระทบทางทวารทง 6 วา



เปนแตเพยงรปกบนาม สวนปญญามลกษณะตด

ใหขาด ดวยอ�านาจของวปสสนาญาณทเหนแจงใน

พระไตรลกษณ เปรยบเหมอนคนเกยวขาวดวยเคยว

จบกอขาวดวยมอขางซาย (มนสการ) จบเคยวดวยมอ

ขางขวาแลวตดใหขาดดวยเคยว(ปญญา)ดงนนกเลส

ทมอยในใจกตดใหขาดไดดวยปญญา29,30

ขอยกตวอยางอปาทานขนธ 5 ในขณะทมการ

เหนเกดขน เมอมภาพสวยงาม (รปารมณ)มากระทบ

กบตา (จกขประสาท) จะมการเหน (จกขวญญาณ)

เกดขนผทมไดเจรญวปสสนาภาวนาหรอผทยงไมเหน

พระไตรลกษณ เขาจะเหนวาตาเปนสวนหนงของตว

ตนของเขาตาและรปภาพเปนสงทสวยงามและยงยน

“ตาเปนของฉน การเหนเปนของฉน ฉนเหนภาพ

ทสวยงาม”ความรสกวามตวฉนของฉนตวตนเราเขา

เกดขนดงนนความยดมนในจกษและรปารมณเรยกวา

รปปาทานขนธ(อปาทานขนธคอรป)

ในขณะเหนจะเกดความรสกพอใจ เกดความ

ยดมนในสขเวทนา เปนเวทนปาทานขนธ (อปาทาน

ขนธคอเวทนา)มการจ�าไดหมายรวา “ฉนจ�าได” เปน

สญญปาทานขนธ (อปาทานขนธคอสญญา)มเจตนา

(ความตงใจ)ทจะมองและมนสการ(การใสใจ)ในการ

มอง มการยดถอในเจตนาและมนสการวาเปนตวตน

เปนสงทยงยนและเปนสงทน�าความสขมาให เรยกวา

สงขารปาทานขนธ(อปาทานขนธคอสงขาร)สภาวะทร

หรอการเหนเรยกวา จกขวญญาณ กมการยดถอใน

ลกษณะดงกลาวจงเปนวญญานปาทานขนธ(อปาทาน

ขนธคอวญญาณ)

ดงนนการก�าหนดสกแตวาร ว า “เหนหนอๆ”

ในขณะทเหนจะชวยใหเราเหนขนธ 5 ตามความเปน

จรงวามเพยงสภาวะของการเหนเทานน มแตเพยงรป

กบนามทเกดดบตอเนองกนไปการเหนครงหนงเกดขน

แลวกดบไปและเปนปจจยใหเกดการเหนอกครงตามมา

แลวกดบไปอกตราบใดทยงมปจจยใหเกดการเหน

อยไมมสตวบคคลตวตนเราเขาทางทวารอนๆเชน

การไดยน การไดกลน การลมรส การสมผส และ

การนกคดกมลกษณะเชนเดยวกน31,32

นอกจากนนตามหลกจตวทยาแนวพทธในแตละ

ขณะจต (one thoughtmoment)สภาวะทเปนอกศล

(เชนความโกรธ)จะเกดพรอมกนกบสภาวะทเปนกศล

(เชน สต และปญญา) ไมได หรออกนยหนงจตรบได

แตเพยงอารมณเดยวในแตละครงโดยการก�าหนดในใจ

(a mental note) อยางตอเนองวา “โกรธหนอๆๆ”

ความโกรธซงเปนอกศลเจตสกจะคอยๆลดลงและหาย

ไปในทสดการขจดความโกรธดวยการก�าหนดสกแตวาร

เชนนเรยกวา ตทงคปหาน (momentary extinction)

คอเปนการละกเลสแตละขณะ ดวยองคธรรมทเปน

คปรบเชนในตวอยางทแสดงเปนการละความโกรธซง

เปนอกศลธรรมดวยสตและปญญาซงเปนกศลธรรม17

ทกครงทมการก�าหนดในใจวา “โกรธหนอๆ ๆ”

ความโกรธจะถกแทนทดวยสตและปญญาเหมอนความ

มดกบความสวางจะเกดพรอมกนไมไดในแตละขณะจต

อยางไรกตามความโกรธจะหายไปเพยงชวขณะเทานน

ตราบใดทยงมสตและปญญาเขามาแทนท ความโกรธ

หรออารมณอยางอนอาจกลบคนมาไดอก ถายงมเหต

ปจจยอยดวยการก�าหนดเชนนผเจรญสตจะเรมเหนการ

เกดและการดบของความโกรธ รวมทงสภาวะจตและ

อารมณอยางอนดวย

อกประการหนงในขณะทมการก�าหนดรเฉยๆนน

ผปฏบตจะตองสนใจแตเพยงการเหนการไดยนการคด

ความรสกชอบหรอไมชอบความโกรธความฟงเปนตน

ซงเปนปรมตถสจจะ(ultimatetruth)แตไมไดสนในตอ

สาเหตเนอหาหรอรายละเอยดตางๆซงเปนสมมตสจจะ

หรอบญญตสจจะ (conventional truth) ในการเจรญ

สตผปฏบตจะเหนการเกดดบและพระไตรลกษณของ

รปนามไดตองอาศยสภาวธรรมทเปนอารมณปรมตถ33



II การขจดการเกบกด (De-repression)

ระหวางการเจรญสตผปฏบตจะอยในสภาวะของ

ความสงบและความผอนคลายดวยอ�านาจของสมาธ

สงทอยในจตไรส�านกและกเลสตางๆ เชน ความคด

จนตนาการ ความเพอฝน ภาพ แสง ส อารมณ

ความรสกความวตกกงวลความกลวแรงขบทางเพศ

และทางกาวราวความขดแยงปมทางจตและอนๆอาจ

ลอยตวมาสระดบจตส�านกไดแมแตกเลสอยางละเอยด

(อนสยกเลส)ในจตไรส�านกอาจลอยตวขนมาสจตส�านก

กลายเปนกเลสอยางกลาง(ปรยฏฐานกเลส)ท�าใหจตใจ

ขนมวและเศราหมอง

กระบวนการของการขจดการเกบกดมลกษณะ

คลายคลงกบค�าวาสนธการอสระ (freeassociation)

ในจตวเคราะห26ระหวางนกลไกทางจตโดยเฉพาะอยาง

ยงการกดทบ (repression) จะออนก�าลงท�าใหเนอหา

ทถกเกบกดไวในจตไรส�านกปรากฏออกมาในรปแบบ

ตางๆ ผปฏบตจะตองมสตคอยสงเกต และก�าหนดร

ทกสงทเกดขนเชนเหนหนอๆๆ คดหนอๆๆ กงวลหนอๆๆ

รหนอๆๆไมชอบหนอๆๆกลวหนอๆๆเปนตนจนสง

ปรากฏคอยๆจางหายหรอดบไป

III การขจดการวางเงอนไข (De-conditioning)

นบตงแตเกดเรอยมาคนเราถกวางเงอนไขโดย

กระบวนการเรยนรมากขนเรอยๆวาการทจะมชวตอยาง

เปนสขในโลกนจะตองมสงทส�าคญ3สงคอ(1)ความ

เทยงแทแนนอน (2)ความสขและ (3)ความมตวตน

(egoorself)ตวอยางถาเราตองการจะซอตกตาใหลก

เราจะตองเลอกตกตาทคงทนถาวรเลนไดนานสวยงาม

นารกนาเพลดเพลนท�าใหเกดความสขและมลกษณะ

เปนตวตนคลายคนหรอสตวทมชวตนอกจากนนในชวต

ประจ�าวนคนสวนใหญชอบและไมชอบโลกธรรม8อยาง

สวนทชอบคอลาภยศสรรเสรญและสขสวนทไมชอบ

คอเลอมลาภเสอมยศนนทาและทกข34

อยางไรกตามการเรยนร หรอการวางเงอนไข

ดงกลาวขดกบค�าสอนของพระสมมาสมพทธเจาทตรสวา

สงทงหลายทงปวงทมการปรงแตงหรอรป (materiality)

กบนาม(mentality)มสามญลกษณะหรอพระไตรลกษณ

3 อยาง คอ ความไมเทยง (อนจจง) ความทนไดยาก

(ทกขง) และความไมใชตวตน หรอความไมสามารถ

บงคบบญชาได(อนตตา)35พระพทธองคยงตรสวาโดย

สรปขนธ 5ทประกอบดวยอปาทาน (อปาทานขนธ 5)

คอแกนแทของความทกข18 การเรยนรแตเดมยงท�าให

คนเรามความยดมนในตวเราและของเราเพมมากขน

ดงนนการเจรญสตจงมสวนชวยขจดการวางเงอนไข

ดงกลาวใหคอยๆลดลงจนหมดไป

IV การเรยนรใหม (New learning)

ผเจรญสตหรอปฏบตวปสสนากรรมฐานภายใต

การควบคมดแลของอาจารยหรอกลยาณมตรทสามารถ

จะคอยๆมการเรยนรใหมอยางถกตองวาทกสงทกอยาง

คอรปกบนาม เปนเหตปจจยซงกนและกนและเปนไป

ตามกฎของพระไตรลกษณคอความไมเทยงความเปน

ทกขและความไมใชตวตนดงอธบายแลวการเรยนรใหม

จะชวยขจดความเชอเดมซงเปนวปลลาส(วปลาส)คอ

การมองทวปรตผดจากความเปนจรงและยงเปนความ

คดอตโนมตสากล(universalautomaticthoughts)วา

ทกๆสงมลกษณะของ(1)ความเทยงแท(2)ความสข

และ(3)ความมตวตนใหลดนอยลงจนหมดไปในทสด13

V การพจารณาซ�าเพอแกปญหา (Working-through)

ปญญาหรอการหยงรทไดจากการเจรญภาวนา

สามารถท�าใหเกดการเปลยนแปลงภายในจตใจใหม

เมอมองเหนอยางชดเจนวารปนามหรอขนธ5มลกษณะ

ของความไมเทยงหมนเวยนเปลยนแปลงและเกดดบอย

ตลอดเวลามความเปนทกขนาเบอนาอดหนาระอาใจ

เกดมาแลวกอยในสภาพเดมไมไดตองเสอมสลายไมม



ตวตนไมมสาระแกนสารทแทจรงบงคบบญชาใหเปน

อยางนนอยางนกไมไดปญญาในลกษณะเชนนจะน�าส

การปลอยวางทมตออตตาหรอตวตน(non-attachment

to ego or self)36 แนนอนเพราะความเคยชนตอการ

เรยนรเดม บางคนเกดความรสกของความตานทาน

(resistance)ตอลกษณะดงกลาวซงเปนปรากฏการณ

เหมอนอยางทพบในการท�าจตบ�าบดเชงพลศาสตร37

การพจารณาซ�าเชนนชวยท�าใหผ ปฏบตเกด

ภาวนามยปญญา (experiential wisdom) ใน

พระไตรลกษณทแหลมคมและลกซงทละนอยๆ ตาม

ล�าดบขนจนน�าไปสการปลอยวางได

VI การแผเมตตากรณาและการอทศสวนกศล

หลงการเจรญสตหรอวปสสนากรรมฐานใน

แตละวน ผ ปฏบตจะแผเมตตาและกรณาตลอดจน

อทศสวนกศลใหแกสรรพสตวทงหลายการแผเมตตา

และกรณาท�าใหเกดสภาวะจตและอารมณเชงบวก

ประสบการณเชนนสามารถลดความโกรธความขดเคอง

ความไมพอใจรวมทงแรงขบทางกาวราวและทางเพศ

ไดอยางมประสทธผล ในการแผเมตตานนควรจะรวม

บคคล4จ�าพวกคอตนเองคนทรกมากคนทเปนกลางๆ

และคนทเปนศตร38,39

การเจรญสตตามแนวสตปฏฐานส การเจรญสตหรอวป สสนากรรมฐาน คอ

การพฒนาสตโดยอาศยฐานทงสคอ กาย เวทนา จต

และธรรมโดยมระเบยบวธ(methods)ดงน40,41

1. กายานป สสนาสตป ฏฐาน หมายถง

การมสตเขาไปตงตามดกาย คอฐานกาย (body)

ประกอบดวย

1.1 การก�าหนดอรยาบถใหญ(Majorpostures)

การนงใหนงสมาธขาขวาทบขาซายมอขวา

ทบมอซาย ตงตวใหตรง ด�ารงสตใหมน หลบตา

ใหเอาสตก�าหนดอยททองพยายามสงเกตและก�าหนดร

อาการพองและอาการยบ ซงเกดจากการเคลอนไหว

ของลมในชองทอง (กจฉฏฐวาโย) อนเปนผลจากการ

หดตวและการคลายตวของกระบงลม ไมตองสนใจตอ

ลมหายใจเขาและหายใจออกทางจมก เวลาทองพองก

ก�าหนดในใจวา“พองหนอ”เวลาทองยบกก�าหนดในใจ

วา“ยบหนอ”การก�าหนดอาการพองและอาการยบถอวา

เปนอารมณหลก (main object) หรออารมณปฐมภม

(primary object) ในการเจรญสตปฏฐานสแบบพอง

หนอยบหนอกอนทจะยายสตไปก�าหนดทฐานอน เชน

เวทนาจตและธรรมจ�าเปนจะตองพฒนาอารมณหลก

หรอฐานหลกใหมนคงเสยกอน เหมอนคนเราจะตองม

บานทพกอาศยแนนอนบานนจะตองมนคง แขงแรง

และปลอดภยกอนจะเดนทางทองเทยวไปตามทตางๆ

ถงจะไปไกลแสนไกลแคไหนลงทายกตองกลบมาอย

บานเดมของตน

นอกจากนนยงตองก�าหนดอรยาบทใหญทงส

คอการยนการเดนการนงและการนอนส�าหรบการเดน

จงกรม(walkingmeditation)มการเดนเปน6ระยะดวย

กนเชนระยะท1“ขวายางหนอ-ซายยางหนอ”ระยะท

3“ยกหนอ-ยางหนอ-เหยยบหนอ”เปนตน

1.2 การก�าหนดอรยาบถยอย (Minorpos-

tures)

มความส�าคญมากเชนกน เชน การคแขน

การเหยยดแขน การกน การดม การน งหมเสอผา

การอาบน�า การถายปสสาวะ และการถายอจจาระ

เปนตน

2. เวทนานปสสนาสตปฏฐาน หมายถง

การมสต เข าไปต งตดตามด เวทนาท งหลาย คอ

ฐานเวทนา(feeling)เชนปวดเจบชาเมอยคนเกรง

เพลย เปนตน เวลาปวดกใหเอาสตไปก�าหนดทอาการ

ปวดพรอมกบก�าหนดในใจวา“ปวดหนอๆๆ ”ไปเรอยๆ

ใหจตจดจอดการเปลยนแปลงของอาการปวดอยาง



ตอเนองพยายามอยาเปลยนอรยาบถยกเวนถาทนไม

ไหวจรงๆกอนโลมใหเปลยนไดถามวรยะสตและสมาธ

พอเพยงอาการปวดหรอเวทนาอยางอนจะคอยๆหาย

ไปแลวใหกลบมาก�าหนด“พองหนอ-ยบหนอ”ตอไป

3. จตตานปสสนาสตปฏฐาน หมายถง การ

มสตเขาไปตงตดตามดจตทมเจตสก(amentalfactor)

เขามาปรงแตงคอฐานจต(mindorconsciousness)

เชนจตมความโลภกใหก�าหนดวา“อยากไดหนอๆๆ”

จตมความโกรธกใหก�าหนดวา“โกรธหนอๆๆ ”เวลาดใจ

กใหก�าหนดวา“ดใจหนอๆๆ ”เวลาเสยใจกใหก�าหนดวา

“เสยใจหนอๆๆ”เวลาคดกใหก�าหนดวา“คดหนอๆๆ”

ใหก�าหนดตามดจตจนสภาวะตางๆ คอยเบาลงและ

หายไปแลวกลบไปก�าหนดอารมณหลกคออาการพอง

อาการยบตามเดม

4. ธรรมานปสสนาสตปฏฐาน หมายถง

การมสตเขาไปตงตดตามดธรรมคอ ฐานธรรม (mind

objects)ฐานธรรมเปนฐานทใหญมากและครอบคลม

ฐานกายเวทนาและจตไวทงหมดในทนจะเนนเฉพาะ

อายตนะ12คออายตนะภายนอก6 ไดแก รป เสยง

กลนรสสงสมผส(โผฏฐพพารมณ)และสงทใจนกคด

(ธรรมารมณ)กบอายตนะภายใน6ไดแกตาหจมก

ลนกายและใจตวอยางเวลาตาเหนรปใหก�าหนดวา

“เหนหนอๆ ๆ” เวลาหไดยนเสยงใหก�าหนดวา “ได

ยนหนอๆ ๆ” เวลากายไดสมผสถกตองใหก�าหนดวา

“ถกตองหนอๆๆ”เมอสภาวะดงกลาวหมดหรอดบไปก

ใหกลบมาก�าหนดอาการพองยบตามเดม

การเจรญสต หรอวป สสนากรรมฐานตอง

พยายามก�าหนดเฉพาะอารมณปรมตถ (ultimate

realities or truths) ซงเปนสภาวธรรมทมอยจรง เชน

ความเยน ความรอนความออนความแขง ความตง

ความหยอน การเคลอนไหว ความโลภ ความโกรธ

ความหลงความฟงซานความเสยใจเปนตนพยายาม

อยาใหเลยไปถงอารมณบญญต (conventional

realitiesorconcepts)ซงเปนแตเพยงชอภาษารปราง

สณฐาน เนอหารายละเอยดและอนๆทเปนค�าพดทาง

โลกและใชในการตดตอสอสารซงกนและกนตวอยาง

เวลาโกรธกใหก�าหนดวา“โกรธหนอๆๆ”ใหก�าหนดสก

แตวาร หรอก�าหนดรเฉยๆ เฉพาะอารมณปรมตถ คอ

ความโกรธเทานน ไมใหเลยไปถงวาโกรธเพราะอะไร

เนอหารายละเอยดปลกยอยไมตองไปสนใจเพราะสง

เหลานเปนอารมณบญญต

ความจรงค�าบรกรรมหรอค�าทใชในการก�าหนด

ในใจ (amental noting or labeling) เชนพองหนอ

ยบหนอปวดหนอคดหนอ โกรธหนอฟงหนอ ไดยน

หนอเศราใจหนอยกหนอยางหนอเหยยบหนอเปนตน

ยงเปนอารมณบญญตอย แตสามารถชวยท�าใหสต

แนบชดและจดจออยกบอารมณของวปสสนากรรมฐาน

ซงเปนอารมณปรมตถ ในการปฏบตเบองตนจงใหม

อารมณบญญตควบคไปกบอารมณปรมตถ เมอสต

สมาธ ปญญามก�าลงแกกลาแลว อารมณบญญตจะ

คอยๆนอยลงและหายไปเอง เหลอแตอารมณปรมตถ

แทๆในการเจรญวปสสนากรรมฐานปญญาคอความร

(knowledge) หรอสมปชญญะ คอความเข าใจ

อยางชดเจน (clear comprehension) ทน�าไปส

พระไตรลกษณจะตองเกดจากอารมณปรมตถ ไมใช

อารมณบญญต

กรณศกษา

รายท 1

ผปวยชายไทยคอาย52ปอาชพคาขายมาพบ

แพทยดวยอาการใจสน แนนหนาอก หายใจล�าบาก

หงดหงดเครยดนอนไมหลบบางครงจตใจหดหทอถอย

เบอ เคยคดอยากตายมอาการมาได 6 เดอน ผปวย

มอาชพขายเกยว บะหม และขาวหมแดง ท�ามานาน

ตงแตสมยยงหนมกจการอยในเกณฑดมลกคาประจ�า

คอนขางมากประมาณหนงปทผานมามคนมาท�ากจการ



เชนเดยวกน รานทเปดใหมกอยใกลๆกน เปดเปนราน

สองหองแตรานของผปวยมหองเดยวคแขงพยายาม

แตงรานใหใหม จดบรการลกคาใหดกวา ดวยเหตน

จงท�าใหรายไดของผปวยตกไปลกคาประจ�าหลายคนก

ยายไปกนรานใหมบางคนกไมกลบมาอก

ในชวงทเศรษฐกจตกต�ามากรายไดกลดลงไป

จากเดมจงท�าใหเครยดและคดมากผปวยมลก 5คน

คนโตเปนผหญงจบจากมหาวทยาลยเอกชน ขณะน

ก�าลงชวยพอแมขายอาหารทราน คนท 2 เปนผหญง

ก�าลงเรยนแพทยอยปท 4คนท 3 เปนหญงก�าลงสอบ

entranceปนแตไมตดคนท 4 เปนผชาย เรยนจบแค

ชนมธยมศกษาปท 3 เพราะเปน Down syndrome

สวนคนสดทองเปนผหญงอาย8ขวบมลกจางถง8คน

ผปวยบอกวาจรงๆแลวใชเพยง5คนกพอเมอคดจะเอา

ลกจางออกกไมสบายใจกลวเขาจะตกงานและหางาน

ใหมไมได ไดรบการวนจฉยวาเปนMajordepressive

disorder และไดรบการรกษาดวย fluoxetine 1 เมด

ตอนเชาและหลงอาหาร alprazolam (0.25 มก.)

วนละ3เวลาหลงอาหารและlorazepam(1มก.)1เมด

กอนนอน จตบ�าบดและการเจรญวปสสนากรรมฐาน

ส�าหรบการปฏบตวปสสนากรรมฐานไดแนะน�าให

เขารวมโครงการฝกอบรมวปสสนากรรมฐาน เพอการ

พฒนาคณภาพชวต โดยส�านกสงเสรมศลปวฒนธรรม

มหาวทยาลยเชยงใหม

ผปวยตงใจในการปฏบตอยางเตมทเปนการ

เจรญสตตามแนวสตปฏฐานส คอ การเอาสตไปตงไว

ทฐานกายเวทนาจตและธรรมฐานหลกทใชคอเมอ

อยในอรยาบถนงใหเอาสตไปตงไวททองระดบสะดอ

และสงเกตอาการพองและอาการยบทเกดขน ซงถอวา

เปนอารมณหลก(mainobject)ถามเวทนาเกดขนเชน

อาการปวดกก�าหนดวา “ปวดหนอๆๆ”จนอาการปวด

นนหายไปกใหกลบมาก�าหนดทอาการพองยบเชนเดม

ในสวนทเกยวกบฐานจตเมอมความคดอยางหนงอยาง

ใดเกดขนจะเปนเรองอะไรกแลวแตใหก�าหนดแตเพยง

ความคดวา“คดหนอๆๆ”ไมตองไปสนใจรายละเอยด

หรอเนอหาของความคด เชน การเงน คแขง ลกจาง

การปรบปรงรานเปนตนเมอความคดหายไปกใหกลบ

มาก�าหนดทอาการพองยบส�าหรบฐานธรรมขณะก�าลง

นงอยถาไดยนเสยงจะเปนเสยงอะไรกแลวแตใหก�าหนด

แตเพยงการไดยนวา“ไดยนหนอๆๆ ”จนเสยงนนๆหาย

ไปจงกลบมาก�าหนดทอาการพองยบถาเกดอาการฟง

กก�าหนดวา“ฟงหนอๆๆ”เกดอาการกงวลกก�าหนดวา

“กงวลหนอๆๆ” จนอาการนนๆดบไปแลวจงกลบมา

ก�าหนดทอาการพองยบเชนเดม

ในขณะเจรญวปสสนากรรมฐานผปวยจะตองม

สตคอยก�าหนดอารมณความคดความรสกจนตนาการ

การเหนการไดยนการไดกลน การลมรสการถกตอง

อรยาบถยอยและอนๆตลอดเวลาและอยางตอเนอง

รวมทงปญหาหรอความขดแยงในจตไรส�านกทลอยตว

ออกมาสจตส�านก การก�าหนดจงเปนการสงเกตเฉยๆ

(detached or bare observation) และระบชอในใจ

(mental labeling or noting) เชนปวดหนอคดหนอ

ไดยนหนอจนตนาการหนอฟงหนอโกรธหนอเบอหนอ

ในขณะนงสมาธบางครงอาจเกดนมตเหนแสง

สภาพและเรองราวตางๆบางทเหตการณในอดตอาจ

กลบคนมาอก เชนการตดสนใจการกระท�าทไมดบาง

อยาง การถกเพอนโกงเงน ผปฏบตจะตองก�าหนดแต

เพยงวา“เหนหนอๆๆ ”“คดหนอๆๆ ”เพยงแคนในทสด

สภาวะตางๆทเกดขนกจะดบลงท�าใหเกดความรและ

ความเขาใจในเรองการเกดและการดบของรปนามมาก

ขนๆรวมทงเรองของพระไตรลกษณทตามมา

ผปวยรายนสนใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

มากหลงจากสนสดการอบรมแลวกพยายามปฏบตดวย

ตนเองอยางสม�าเสมอ ขณะปฏบตบางชวงนกถงการ

ลงทนกบพวกเพอนๆและโดนโกงเงนเปนจ�านวนแสน

นกถงความโกรธทมตอคแขงทมาเปดรานอาหารตดกน



โดยอาศยการก�าหนดอารมณ ความคด ความโกรธ

แรงขบอนๆอยางตอเนองรวมทงการแผเมตตาทกครง

หลงการปฏบตท�าใหผปวยเกดความเขาใจวาการยดตด

อยกบสงใดสงหนงมากเกนไป โดยเฉพาะสงทผานมา

แลวและสงทยงมาไมถง ความทกขใจกเกดขน ดงนน

ควรอยกบปจจบนและท�าปจจบนใหดทสด ร จกการ

ปลอยวางพอผปวยไดแนวคดเชนนกเรมพฒนาและ

ปรบปรงรานอาหารใหม จดระบบการบรการใหดขน

พยายามแกไขขอบกพรองตางๆ ชวงนผปวยอาการด

ขนมากความเครยดความวตกกงวลความเบอหนาย

และอาการนอนไมหลบลดลงการรบประทานยากคอยๆ

ลดลงจากเดมจนในทสดไมตองรบประทานยาอกเลย

มความเชอมนในตนเองเพมขนและมศรทธาในการ

ปฏบตวปสสนากรรมฐานตอไป

รายท 2

ผปวยเปนชายจนอาย 43 ป เจาของรานทอง

มาพบจตแพทยดวยอาการส�าคญวา “อยากวงไปท

ถนนใหรถชน” ในชวงสองเดอนทผานมาความคด

ดงกลาวรนแรงมากขนคดอยากจะวงไปทถนนและให

รถทบตาย เวลาอยบนชนสามกคดอยากกระโดดลงมา

บนพน มอาการเบออาหาร หงดหงด กระวนกระวาย

ขาดสมาธ รสกเบอ ไมอยากจะท�าอะไร ไมอยากออก

ขางนอกตดตอกบพวกเพอนๆความรสกทางเพศลดลง

นอนไมหลบชอบฝนรายไดรบการวนจฉยวาเปนMajor

depressivedisorder

ผ ปวยแตงงานได 10 ป แตไมมลกดวยกน

เลาวาภรรยาเปนคนขบนจจ จกจก เจาอารมณและ

โกรธงายมนสยเหนแกตว ไมคอยเหนอกเหนใจคนอน

สงทเปนความขดแยงคอ เวลาผปวยเผลอชอบเอาทอง

และเงนแอบเกบเปนของตนเองผปวยโกรธมากจนถง

ขนทะเลาะกนรนแรง สดทายตางคนตางแยกหองกน

นอนแตอยในบานเดยวกนแยกกนรบประทานอาหาร

และแทบจะไมไดออกไปไหนมาไหนดวยกน

ผ ป วยไดรบการรกษาดวยยา paroxetene

(20 มก.) 1 เมดตอนเชาหลงอาหาร alprazolam

(0.5 มก.) 1 เมด ตอนเชาหลงอาหาร และกอนนอน

และ lorazepam (1มก.) 1 เมดกอนนอนจตบ�าบด

เชงพลศาสตร และวป สสนากรรมฐาน ทสถาบน

พโมกข มข จดโดยส�านกส งเสรมศลปวฒนธรรม

มหาวทยาลยเชยงใหมในชวงระยะเวลา7วน

ระหวางการท�าจตบ�าบดเชงพลศาสตร ผปวย

เรมเขาใจวาอาการตางๆ เปนเรองภาวะซมเศราและ

เกยวของกบสมพนธภาพระหวางตวเขากบภรรยา เปน

ความรสกโกรธขดใจและขนเคองทคอยๆสะสมมากขน

แตเขาพยายามเกบกดเอาไว ไมกลาเลาใหใครฟง

ผรกษาไดชวยใหผปวยมการระบายอารมณ(ventilation)

ความรสกทไมดภายในสวนลกของจตใจออกมา ใน

ชวงหนงของการรกษาผรกษาไดใหการตความหมาย

(interpretation) เพอชวยใหผปวยเกดความเขาใจวา

ความตองการทไมอยากมชวตอยมสวนสมพนธอยาง

มากกบความโกรธและความขดเคองทมตอภรรยาของ

เขาแตเขาพยายามเกบกดความรสกเชนนเอาไวในใจ

จนบางทกไมรตว ความโกรธทพงเขาหาตนเองท�าให

เกดความคดวาตนไมด สมควรไดรบการลงโทษผปวย

ยอมรบการตความหมายเชนน แตกไมสามารถจดการ

กบความโกรธและความรสกทไมดดงกลาวได

ในชวงของการเจรญสตโดยการก�าหนดรเฉยๆ

ผปวยสามารถสงเกตและก�าหนดในใจวา“โกรธหนอๆๆ ”

“ไมพอใจหนอๆๆ” “คดหนอๆๆ”อยางตอเนอง ระยะ

แรกๆ ของการปฏบตยงท�าไมคอยไดด บอยครงตอง

ยายการก�าหนดมาทอารมณหลกคอ อาการพองและ

อาการยบเมอศรทธาวรยะสตและสมาธดขนผปวย

สามารถก�าหนดจนเหนการเกด และการดบของความ

โกรธและความรสกทไมดตางๆ ได ถงแมจะเปนการ

ระงบความรสกเชงลบเพยงชวคราว เมอความรสกเชน

นกลบคนมาอกกตองก�าหนดตอจนเหนการดบไปของ



อารมณดงกลาวจงคอยกลบมาก�าหนดอาการพองและ

อาการยบตอไป

จากการท�าจตบ�าบดเชงพลศาสตรผ ปวยเกด

ความหยงเหนวาความขดแยงระหวางเขากบภรรยายง

มสวนไปกระตนความโกรธและความขดเคองตอคณ

แมของเขาเองในวยเดกผปวยเปนลกคนทสองในบรรดา

ลกทงหมดสามคนคนโตเปนผหญงสวนนองคนสดทอง

เปนผชายนองคนนเปนคนทคณแมรกและโปรดปราน

มากสวนคณแมไมชอบผปวยชอบดวาและลงโทษอย

เรอยๆ และผปวยกไมชอบนองคนสดทองอยางมาก

การเจรญสตชวยท�าใหผปวยมองเหนความโกรธและ

ความรสกเชงลบตอบคคลตางๆในวยเดกและตอบคคล

อนในชวตประจ�าวนจากการก�าหนดรเฉยๆและการแยก

ตวเองออกมาจากความรสกและอารมณทมตอบคคล

อนๆผปวยเรมมองเหนการเกดและการดบของสภาวะ

ดงกลาวชดเจนขน ชวงหนงผปวยกลาววา “ผมกมองด

มน ไอความโกรธยอมรบมนมนผานเขามาแลวมนก

ผานไปไมไปยดตดกบมน”มจตทคอยเฝาสงเกตดความ

โกรธไมมค�าวา“ฉนโกรธ”“ความโกรธเปนของฉน”ไมม

ค�าวาฉนโกรธคนนนคนนความรสกวาเปนตวเราของ

เรากไมมเชนกนในขณะนนแสดงวามแตเพยงความรสก

และความคดแตไมมผรสกและผคดเหมอนอยางทนก

จตวเคราะหทานหนงกลาววา“มความคดแตไมมผคด

(thoughtwithoutathinker)”11

เมอเสรจสนการเจรญสตแตละวน ผปวยไดแผ

เมตตาและอทศสวนบญกศลใหแกตนเองคนใกลชด

บดามารดาญาตสนทมตรสหายผทตนไมชอบหรอศตร

ตลอดจนสรรพสตวทงหลายเมอกลบไปอยบานผปวย

ยงคงเจรญสต ไดรบการรกษาดวยยาและจตบ�าบด

เชงพลศาสตรอยางตอเนอง ภายหลงการรกษาแบบ

บรณาการเชนนเปนเวลาสองป อาการของผปวยดขน

ชดเจน สามารถคอยๆ ลดขนาดยาทใชลงจนหยดได

ในทสด

รายท 3

ผ ปวยชายไทยโสด อาย 36 ป อาชพคาขาย

เครองไฟฟามารบการรกษาดวยอาการส�าคญวากลว

ของมคม หรอของแหลม โดยเฉพาะอยางยงมดและ

ปน เขาพยายามหลกหนวตถหรอสงของทท�าใหเกด

ความกลว ถาเขามาใกลวตถเหลานจะเกดความรสก

วาอนตรายก�าลงเกดขนกบตวเขา ผ ปวยไดรบการ

วนจฉยวาเปนspecificphobiaจากประวตทางจตเวช

การตรวจสภาพจตและการวางสตรจตพลศาสตรท�าให

ทราบถงปญหาและความขดแยงภายในจตของเขา

บดาและมารดาเสยชวตตงแตเขาอยในวยเดก

ผปวยเปนบตรคนเดยวหลงจากนนเขาอยในความดแล

ของคณปาทชอบดวา ลงโทษและไมใหความยตธรรม

มานานหลายป สามของคณปาเสยชวตเมอ 25 ปท

ผานมาและมลกชาย2คนทอยในวยใกลเคยงกบเขา

ผปวยอดทนอยกบคณปาจนเรยนจบปรญญาตรสาขา

วศวกรรมศาสตร อยากจะเรยนตอปรญญาโทแตคณ

ปาไมสนบสนนและไมยอมสงเสยเรองการเงน เขาเลย

ตดสนใจประกอบธรกจดวยตนเองจนประสบผลส�าเรจ

มฐานะอยในเกณฑดและยายออกจากบานของคณปา

มาอยตามล�าพง

ในชวงนคณปาประสบกบปญหาการเงนอยาง

หนกจนตองบากหนามาขอความชวยเหลอจากผปวย

เขาพยายามชวยคณปาเทาทจะท�าไดพอไดเงนไปแลว

ระยะหนงกกลบมาขอผปวยอกเปนเชนนหลายครงเขา

ตองใหเงนไปทกครง ทงๆ ทรสกไมพอใจแตกไมกลา

พดความจรงเขามความโกรธและความขดเคองคณปา

อยางมาก แตพยายามเกบกดความรสกทตนยอมรบ

ไมไดไวในจตไรส�านก โดยกลไกทางจตแบบเกบกด

(repression) แรงขบของความโกรธยงไปขดแยงกบ

มโนธรรม (superego) ท�าใหเขาเกดความวตกกงวล

(anxiety) และความส�านกผด (guilt) อยางรนแรงใจ

หนงกยงเคารพรกคณปาทเคยอปถมภเลยงดมาตงแต



วยเดก อกใจหนงกรสกโกรธทคณปาชอบลงโทษดวา

และไมยอมชวยเหลอใหเขาไดเรยนตอผปวยไดใชกลไก

ทางจตแบบการเคลอนยาย (displacement) โดยยาย

ทความโกรธซงเปนความอาฆาตและความกาวราวใน

จตไรส�านกไปยงวตถสงของทมลกษณะแหลมคม เชน

มดหรอปนเปนตน

ภายหลงการรกษาชวระยะเวลาหนง และเมอ

พนธมตรในการรกษา (therapeutic alliance) ดแลว

ผ รกษาไดใหการตความหมายของความขดแยงใน

จตไรส�านก(interpretation)โดยการอธบายใหเขาเขาใจ

วาอาการกลวของแหลมหรอมคมสบเนองมาจากความ

รสกกาวราวทมตอคณปาของเขาความโกรธหรอความ

ขดเคองในขณะนมสวนกระตนความรสกดงกลาวทมตอ

คณปาในสมยทเขายงเปนเดก

อยางไรกตามเขายอมรบวาไมสามารถจดการ

กบความรสกโกรธ และความแคนทมตอคณปาไดใน

ชวงนผรกษาไดเรมน�าเอาหลกการเจรญสตมาประยกต

ใชรวมกบจตบ�าบดเชงพลศาสตร ไดแนะน�าใหเขาไว

พระและสวดมนตกอนนอนเปนประจ�าแลวสอนใหเจรญ

วปสสนากรรมฐานแบบพองหนอยบหนอดงอธบาย

มาแลว เมอเสรจการปฏบตใหแผเมตตาทกครง ผปวย

รายนมปญหาในการจดการกบแรงขบทางกาวราว

(aggressive drive) เชนเดยวกบผปวยทงสองราย

แนวทางการรกษาดวยการเจรญสตจงคลายคลงกน

หลงการรกษาประมาณสองเดอนอาการของผปวยดขน

ตามล�าดบจนอาการหวาดกลวโดยไรเหตผล (phobia)

หายไป เขาสามารถใหอภยคณปาในเหตการณไมดท

เกดขนกบตวเขาและยนดชวยเหลอคณปาเทาทจะท�าได

สรป บรณาการของจตบ�าบดและการเจรญสตไดรบ

ความสนใจมากขนในเวลาน วปสสนากรรมฐานหรอ

การเจรญสตเปนระเบยบวธทมประสทธผลส�าหรบ

พฒนาการของการสงเกตตนเอง ความตระหนกรใน

ตนเองและความเขาใจตนเองเชนเดยวกบจตบ�าบดชนด

ตางๆแตในระดบทลกกวานอกจากนนปญญาหรอการ

หยงรทเกดขนจากประสบการณจรงๆจะท�าใหเกดความ

เขาใจอยางถกตองวาสงทงหลายหรอตวตนมแตเพยง

รปกบนามเทานนทหมนเปลยนแปลงไปตามสามญ

ลกษณะคอความไมเทยงความเปนทกข และความ

ไมใชตวตนความรเชนนจะน�าไปสการปลอยวางทมตอ

ตวตนหรออปาทานขนธ และสามารถขจดความทกข

ใหหมดไปได การผสมผสานการเจรญสตกบจตบ�าบด

รวมทงการรกษาความผดปกตทางจตใจอยางอนไมได

แทรกแซงการใชยาหรอการรกษาทางชวภาพชนดตางๆ

แตบรณาการดงกลาวกบชวยสงเสรมท�าใหการรกษา

ทางชวจตสงคม (biopsychosocial treatment) และ

บทบาทของผรกษามประโยชนสงสด

เอกสารอางอง1. Holmes J, Bateman AW. Introduction. In:

HolmesJ,BatemanAW,editors.Integrationin

psychotherapy:Modelsandmethods.Oxford:

OxfordUniversityPress;2002:1-10.

2. KutzI,BorysenkoJZ,BensonH.Meditationand

psychotherapy:Arational for the integration

of dynamic psychotherapy, the relaxation

response,andmindfulnessmeditation.AmJ

Psychiatry1985;142:1-8.

3. BietmanBD,ManringJ.Theoryandpractice

of psychotherapy integration. In:Gabbard

GO, editor. Textbook of psychotherapeutic

treatment. Washington, DC: American

PsychiatricAssociation;2000:705-26.



4. McCownD,ReibelD,MicozziMS.Teaching

mindfulness:Apracticalguide forclinicians

andeducators.NewYork:Springer;2011.

5. Kabat-Zinn J.Mindfulnessmeditation:What

it is,What it isn’t and its role inhealthcare

andmedicine.In:HarukiY,IshiiY,SuzukiM,

(editors). Comparative and psychological

study onmeditation.Netherlands: Eburon;

1996.

6. HayesS,StrosahlK,WilsonKG.Acceptance

andcommitmenttherapy.NewYork:Guilford;

1999.

7. LinehanMM.Cognitive-behavioral treatment

ofborderlinepersonalitydisorder.NewYork:

Guilford;1993

8. Segal ZV, Williams JMG, Teasdale JD.

Mindfulness-based cognitive therapy for

depreesion:A newapproach topreventing

relapse.NewYork:Guilford;2002.

9. Fromm E, Suzuki DT, DeMartino R. Zen

Buddhism & psychoanalysis. New York:

Harper&Row;1970.

10. DeatherageOG.Mindfulnessmeditation as

psychotherapy.In:BoorsteinS,DeatherageOG,

(editors).Buddhisminpsychotherapy.Kandy:

BuddhistPublicationSociety;1982:17-43.

11. Epstein M. Thought without a thinker:

PsychotherapyfromaBuddhistperspective.

NewYork:BasicBooks;1995.

12. EpsteinM.Going to pieceswithout falling

apart:ABuddhistperspectiveonwholeness.

NewYork:BroadwayBooks;1998.

13. DisayavanishC,DisayavanishP.Intregration

ofmeditationandpsychotherapy.Bulleineof

SuanPrung2004;20:10-28.

14. SilanandaU.Thefourfoundationsofmindfulness.

Boston:Wisdom;1990.

15. Analayo. Santipatthana: The direct path to

realization.Bangkok:SilkwormBooks;2003.

16. Pandi tabhivamsa U. The meaning of

satipatthana.Bangkok:Sahadhammika;2007.

17. Salananda U. The four foundations of

mindfulness:Anexpositionof thesummary.

Penang:InwardPath;2002.

18. Mahasi Sayadaw. The great discourse

on the turning of the wheel of dhamma

(DhammacakkappavattanaSatta).Bangkok:

BuddhadhammaFoundation;1996.

19. DisayavanishC, Psychology of the extinc-

tion of suffering. 2nd ed.Bangkok: Tonboon

Printing;2011.

20. DisayavanishC.Buddhist understandingof

mentalaffliction.ProceedingoftheCelebration

ontheAuspiciousOccasionofHisMajestythe

King’s80thBirthdayAnniversary5thDecember

2007, International Conference, Buddhism

andScience.Organizedby theCollege of

Religious Studies. Mahidol University,

Thailand;2007:1-17.

21. PanditaU.Onthepathtofreedom:Amindof

wise discernment and openness. Selangor

(Malaysai):BuddhistWisdomCentre;1995.



22. StoryF.TheAnagarikaSugatananda.Buddhist

mental therapy. In:NimalasuriaA, (editor).

Buddha thehealer: Themindand itsplace

in Buddhism. Kandy: Buddhist Publication

Society;1980:23-41.

23. SharokhNC,HalesRE.Americanpsychiatric

glossay. 8th ed.Washington,DC:American

PsychiatricAssociation;2003.

24. Nyanoponika Thera. The heart of Buddhist

meditation.YorkBeach:SamuelWeiser;1988.

25. Goldstein J. The experience of insight: A

naturalunfolding.Kandy:BuddhistPublication

Society;1985.

26. HarrisonSI,CarexDJ.Aguidetopsychotherapy.

Boston:Little,Brown&Co;1966.

27. GunaratnaVF.Thesatipatthanasuttaandits

application tomodern life. Kandy:Ceylon;

1970.

28. AggacittaBhikkhu.Bepresent, beprudent.

Selangor:Setiakawan;2009.

29. Payutto PA. (Phra Brahmagunabhorn)

Buddhadhamma:Enlargededition. 32th ed.

Bangkok:PalidhammaPrinting;2012.

30. Pesala,Bhikkhu.ThedebateofkingMilinda.

Delhi:MotilalBernarsidassPublishers;1991.

31. Mahasi Sayadaw. The great discourse on

thenotself(Anattalakkhanasutta).Bangkok:

BuddhadhammaFoundation;1996.

32. Mahasi Sayadaw.ADiscourse on silavanta

sutta. Rangoon: Buddhasasana Nuggaha

Organization;1982.

33. ThondaraU.Ultimatetruthandconventional

truth.Penang:InwardPath;2007.

34. MahasiSayadaw.Adiscourseonlokadhamma.

Rangoon: Buddha Sasana Nuggaha

Organization;1980.

35. HartW.Theartofliving:Vipassanameditation

astaughtbySNGoenka.2nded.Maharashtra

(India):VipassanaResearchInstitute:1997.

36. Nanarama,MataraSri.Thesevencontemplation

of insight: A treatise on insightmeditation.

Kandy:BuddhistPublicationSociety;1997.

37. GabbardO. Psychodynamic psychiatry in

clinical practice. 4th ed.Washington DC:

AmericanPsychiatricAssociation;2005.

38. DalaiLama,CutlerHC.Theartofhappinessina

trobledworld.London:Hodder&Stoughton;

2009.

39. Mahasi Sayadaw. BrahmaviharaDhamma.

Bangkok:PrayurasarnthaiPrinting;2012.

40. Disayavanish C. Insight meditation and

emotionquotient.3rded.Chiangmai:Sengsilpa

Printing;2006.

41. MahasiSayadaw.TheSatipatthanavipassana

meditation: A basic Buddhistmindfulness

exercise.Yangon:BuddhaSananaNuggaha

Organization;1979.

Documents

Chamlong Disayavanish et al. จิตบ ำบัดเชิงพลศำสตร์ที่อิง ... · suffering, both physical and mental. During insight meditation