MỤCLỤCNHỮNGLỜIKHENTẶNGDÀNHCHOTÁCGIẢVÀTÁCPHẨM

CHƯƠNG1-NHỮNGSỰĐỀNĐÁPTHỎAĐÁNG

CHƯƠNG2-CHIMCÔNGVÀGẤUTRÚC

Nhậndiệnkẻvịkỷđangkhoáclớpvỏbọctửtế

Thờiđạicủacácmốiquanhệcôngkhai

Đánhthứcnhữnggãkhổnglồcònđangsaygiấc

Nhữngmốiquanhệ“ngủđông”

“Mónquà”nămphút

CHƯƠNG3-HIỆUỨNGLANTỎA

Sựhợptácvàtínhsángtạo

Muốnsángtạothìphảisốngđơnđộc?

Khuynhhướngkhuếchđạitráchnhiệmcánhân

Ướcgìtôicóthểghétanh

Sựbấtđồngquanđiểm

CHƯƠNG4-TÌMNGỌCTRONGCÁT

Tìmkiếmngôisao

Màigiũanhữngviênngọcthô

Lãngphítiềnchonhữngkẻbấttài

Nhìnracơhộitừnhữngđiềunhỏnhất

CHƯƠNG5-QUYỀNNĂNGCỦAPHONGCÁCHGIAOTẾÔNHÒA

Thểhiệnbảnthân:giátrịcủasựnhúnnhường

Bánhàng:nhậndiệnnhữngkẻlừađảođangđộilốtngườitửtế

Thuyếtphục:nghệthuậtápdụnglốinóichuyệnthămdò

Thươnglượng:tìmkiếmlờikhuyêndướicáibóngcủasựnghingờ

CHƯƠNG6-MÙQUÁNGHAYKHÔNNGOAN?

Nhữngngườivịthakhônngoanvànhữngngườivịthamùquáng

Lấpđầynhữngkhoảnglặng:giátrịcủanhữngphảnhồi

Táitạosinhlựcbằngmộtchútthayđổi

Chođicũngcầncókếhoạch.Tiếpcậnquytắctìnhnguyện100giờ

Câuchuyệnvềsựthànhcôngcủanhữngngườivịthakhônngoan

CHƯƠNG7-LANTRUYỀNSỰCHOĐITRONGHỆTHỐNG

Sựđấutranhcủalòngnhânái

Từkẻthùthànhchiếnhữu

Tìmkiếmsựkhácbiệttốiưu

TạisaoSiêuNhânlạithấtthế?Tạisaomọingườicầnđếnđiện?

Vòngtròncho–nhận

Thayđổitheochiềuhướngtíchcực

CHƯƠNG8-THOÁTKHỎICHIẾCBÓNG

NHỮNGHÀNHĐỘNGGÂYẢNHHƯỞNG

LỜICẢMTẠ

“V

“C

“Đ

“Nhữngngườiđãchosẽnhậnlạirấtnhiều,Nhữngngườichưacho-nhữnggìđãcótừtừsẽlấyđihết.”

-Khuyếtdanh

NHỮNGLỜIKHENTẶNGDÀNHCHOTÁCGIẢVÀTÁCPHẨM

***

ớinhữngbằngchứngxácthực,AdamGrantlàngườiđầutiênchỉranhữngđộngcơdẫnđếnsựthayđổinơicácmốiquanhệtrongthờiđạingàynay.Ởtácphẩmnày,anhđãchỉrasợidâygắnkếtcácmốiquanhệxãhội

vànguồngốcthànhcôngnằmởchínhviệcmanglạithànhcôngchonhữngngườixungquanh.Cóthểnói,đâylàmộttrongnhữngcuốnsáchhiếmhoicógiátrịthựctiễncao.Nóquảthậtlàcuốncẩmnangbạnnênđọcmỗingày.”

–PaulSaffo,giámđốcđiềuhànhcủaForesight,ủyviênDiễnđànKinhtếThếgiới

hokhếnhậnvàngchứađựngđầychấtliệucuộcsống,nhữngcâuchuyệnvàtrảinghiệmcóthểkhiếntathayđổitậngốcquanđiểmcủamình.Nổibậtvàsắcsảo,đâykhôngchỉđơnthuầnlàmộtcuốnsáchmàcònlàcảmột

thếgiớiquanmớimẻvàrựcrỡ.”

–SusanCain,tácgiảcuốnsáchQuiet

âylàcuốncẩmnanggiúpbạnvậnhànhdoanhnghiệphiệuquảhơnthôngquaviệcmởramộtgócnhìnmớivềthànhcông.PhươngchâmcủaAdamGrantlà‘Hãymanglạithànhcôngchotấtcảmọingười,chohànhtinh

vàbạnsẽđượcđềnđáp’.TừnhữngcâuchuyệnchânthựccủaAdamGrant,bạnsẽphảithayđổiquanniệmđểhướngđếnviệcchođinhiềuhơn.”

–JochenZeitz,cựuchủtịchkiêmCEOcủatậpđoànPUMA

“C

“S

“C

“C

uốnsáchthựcsựlàcuốncẩmnangdànhchomọinhàlãnhđạođangmongmuốnđổimớitổchức.Grantđãchỉracáchmànhữnghànhđộngtốtcóthểmanglạithànhcôngvàhiệuquảngoàisứcmongđợi.Mộtcuốnsáchvô

cùnglôicuốnvàhấpdẫn.”

–KennethFrazier,chủtịchHộiđộngquảntrịkiêmCEOcủatậpđoànMerck&Co.

ựthậtlànhữngngườiluônsẵnsànggiúpđỡmọingườiđếnmứcquênluôncảbảnthânmìnhlànhữngngườiítthànhcôngnhất.Nhưngvớicùngmộtđịnhhướngnhưthế,kèmtheomộtvàiđiềuchỉnhnhỏ,họvẫncóthểtrở

thànhnhữngngườithànhcôngnhất…Tôibiếtrằngmìnhđangkhơimàochomộtcuộctranhluậngaygắt,vìthếtôibắtbuộcphảicócăncứđểchứngtỏrằnghọđãsai.

Vàcuốnsáchnàychínhlàbằngchứng.”

–AdamGrant,tríchtừChokhếnhậnvàng

uốnsáchrađờivừađúnglúcvớisứcnặngđángkinhngạc.Đâylàmộtsựthayđổimớimẻsauhàngnămtrờiphảiđọcnhữngbảncáotrạngvớilờilẽđầycămphẫncủangườiviếtvềsựsụpđổcủamộtloạtthầntượngmột

thờitronggiớidoanhnhân.Quảlàmộtcuốnsáchxuấtchúng!”

–TheoFinancialTimes

hokhếnhậnvànglàmộtcuốnsáchthựcsựdễchịu–đâylàmộtcôngtrìnhhiếmhoicóthểđậptannhữngmặcđịnhcủachúngtavềcáchthếgiớivậnhành,đồngthờikhiếnbạnphảixúcđộngmạnhmẽkhiđãlướtđếntrang

cuốicùng.”

–DanielH.Pink,tácgiảcuốnTừbảnnăngđếnnghệthuậtbánhàng

ớiChokhếnhậnvàng,AdamGrantđãdẫnranhữngbằngchứngthuyếtphụcvàthúcépchúngtatiếntớihướngtưduycáchmạngvềsựthànhcôngcủamỗicánhântrongkinhdoanhlẫntrongcuộcsống.Mộttác

“V

“N“V

“V“Đ

“C

phẩmmàmỗingườibuộcphảiđọc.”

–RobertCialdini,tácgiảcuốnsáchInfluence

ãđếnlúcthứctỉnhnềnkinhtếrồi:nhữngbằngchứngkhoahọctrongcuốnsáchnàycóthểthayđổicáchconngườiđanglàmkinhdoanh.”

–WillieGeist,TheTodayShow

ớirấtnhiềunhữngnghiêncứusắcsảo,nhữngvídụcụthểvàsựthấuhiểuđếntậncốtlõivấnđề,Chokhếnhậnvàngđưaranhữngkếtluậncựckỳkhiêukhíchđikèmvớiđángkinhngạcđốivớilốitưduytruyềnthốngcủa

chúngtavềphươngthứctươngtácvớimọingười,điềudẫnđếnsứcthànhcôngvàhạnhphúcviênmãn.”

–GretchenRubin,tácgiảcuốnsáchTheHappinessProjectvàHappieratHome

gườitốtluônlàngườiởvịtrídẫnđầuvàAdamGrantđãlýgiảiđượcđiềuđó.Chokhếnhậnvànghémởnhữngbímậtbấtngờmàvôcùngthôngthái,vàbạnsẽkhôngthểbỏquanóđâu.”

–DanielGilbert,tácgiảcuốnStumblingonHappiness

ớinhữngnghiêncứuthúvị,cáchtiếpcậnvấnđềkhéoléovànhữngtinhhoađúckếttừthựctiễn,Chokhếnhậnvànglàmộtbảntuyênngônsiêuphàmvềviệccốnghiếnvàthựchiệnnhữngđiềucóýnghĩa.”

–DavidAllen,tácgiảcuốnGettingThingsDone

hokhếnhậnvànglàmộtcuốnsáchthúvịmàtôikhôngthểnàođặtxuốngkhichưaxemxong.”

–RyanSeacrest,chủtrìchươngtrìnhAmericanIdol,vànhàsảnxuất

hokhếnhậnvàngthểhiệnmộtquanđiểmđộtphávềsự

“Cthànhcông.Khôngchỉthuhútngườiđọc,cuốnsáchcònchỉramấuchốtđểtạodựngmôitrườnglàmviệchiệuquảvàưngýhơn,thiếtlậpnhữngmốiquanhệtốtđẹphơnvàđạtlợinhuậncaohơn.”

–ChipConley,trưởngbộphậndịchvụkháchhàngcủatậpđoànlữhànhAirbnb

Đ

1***

NHỮNGSỰĐỀNĐÁPTHỎAĐÁNG

Nhữngrủirovàquàthưởngkhibạnchođinhiềuhơnnhậnvề

Chovànhậnlàcảmộtnghệthuật.Khichođimột,bạnsẽnhậnvềgấpnhiềulần.

–MarkTwain

ólàmộtbuổichiềuChủnhậtnắngnhuộmvàngthunglũngSilicon,haiôngbốđứngngoàiđườngbiênsânbóng,trìumếndõitheohaicôcongáinhỏđanghàohứngchơiđùa.Trongmộtdịptìnhcờnhưvậy,họbắtchuyệnvớinhau.Ngườicó

chiềucaonhỉnhhơntênlàDannyShader,mộtdoanhnhânkỳcựu(*)từnglàmchonhiềutậpđoàntêntuổinhưNetscape,Motorola,Amazon.Nồngnhiệt,tócsẫmmàuvàcóthểthaothaobấttuyệtvềcôngviệckinhdoanhmọilúcmọinơi,Shaderthànhlậpcôngtyđầutiênkhisắpsangtuổitứtuần,vàanhhaytràophúngtựgọimìnhlà“gãtraigiàcỗitrongthếgiớiInternet”.Shadercóniềmđammêcháybỏngvớiviệcthànhlậpcáccôngty,vàanhmớithiếtlậpxongcôngtythứtưcủamình.

ShadergầnnhưngaylậptứccóthiệncảmvớiDavidHornik,ôngbốđứngcạnhmình,mộtchuyêngiatronglĩnhvựcđầutưdoanhnghiệp.Cùngvớivócngườitầmthước,tócđen,đeokínhvớichòmrâuởcằm,Hornikcòncósởthíchkháthúvị:sưutậpcácbảnsáchcuốnAliceởxứthầntiên,cònsuốtquãngđờisinhviênthìanhchủyếudànhđammêchomáytínhvàâmnhạc.Hornikthậmchíđãcóbằngcaohọcchuyênngànhluậtvàtộiphạmhọc.Thếrồisaunhữngthángngàycầnmẫnmiệtmàitạimộtcôngtyluật,Hornikvềđầuquânchomộtcôngtyđầutưmạohiểm.Vàtạiđây,suốtgầnmườinămquacôngviệccủaHorniklàlắngnghenhữngýtưởngcủacácdoanhnghiệprồiquyếtđịnhxemcónênrótvốnchohọhaykhông.

Vàogiờnghỉgiảilaogiữatrậnđấu,ShaderquaysangHornikvàlêntiếng:“Này,tôiđangcómộtsốdựánkháthúvị,anhcómuốntìmhiểuđôichútkhông?”.LàmộtchuyêngiavềcáccôngtyhoạtđộngtrênInternet,HornikdườngnhưlànhàđầutưlýtưởngvớiShader.Cảhaiđềucảmthấyhứngthúvớiđốiphương.Thôngthường,nhữngngườiphảitrìnhbàyýtưởngcủamìnhđểthuyếtphụcnhữngngườinhưHornikđềumớikhởinghiệpkinhdoanhvàchưatừngthuđượcthànhtíchđángkểnàotrongsựnghiệp.Trongkhiđó,Shaderlạilàmộttaylãoluyệntrênthươngtrường,thậmchícònnổinhưcồnvớikhôngchỉmột,màlàđếnhaithươngvụ.Thươngvụđầutiêndiễnravàonăm1999,khiAccept.com–côngtyđầutiênmàShadergầydựng–đượcchuyểnnhượnglạichoAmazonvớigiá175triệuđô-laMỹ.ThươngvụđìnhđámthứhailàviệcbánGoodTechnologychoMotorolavớigiá500triệuđô-laMỹvàonăm2007.QuáấntượngvớithànhtíchxuấtsắccủaShader,HornikđãvôcùnghàohứnglắngnghekếhoạchtiếptheocủaShader.

Vàingàysaubuổitròchuyệntạisânbóng,ShaderghéquavănphòngcủaHornikvàtrìnhbàyýtưởngmớinhấtcủamình.Cógần1/4dânsốMỹgặprắcrốivớicácgiaodịchonlinedokhôngcótàikhoảnngânhànghoặcthẻtíndụngvàShaderđangcóýtưởnggiảiquyếtvấnđềnày.HorniklàmộttrongnhữngnhàđầutưvốnđầutiênđượcShaderchiasẻvàngaylậptứccảmthấyhứngthúvớiýtưởngcủaShader.Trongmộttuầnsauđó,HorniksắpxếpchoShadergặpgỡcácđốitáccủamìnhvàđềxuấthợptác:HorniksẽcấpvốnchoShader.

MặcdùHornikđãhànhđộngrấtnhanhlẹnhưngShaderdườngnhưvẫnởthếthượngphong.Vớidanhtiếngvàýtưởngtuyệtvờicủa

Shader,Hornikthừahiểurằngcóvôkhốinhàđầutưsẵnsàngđánhnhauđếnsứtđầumẻtránđểđượchợptácvớianhta.Thôngthường,trongtìnhhuốngnày,biệnpháptốtnhấtđểHornikcóthểchốtlạithươngvụđầutưnàylàchoShadermộtthờihạnđểđưaraquyếtđịnhcuốicùng.NếuHorniknhanhchóngngảbàibằngcáchđưaramộtđềnghịhấpdẫn,Shadercóthểsẽquyếtđịnhhợptácvớianhtrướckhitìmđếncácnhàđầutưkhác.Đâycũngchínhlàcáchthứcthườngđượccácnhàđầutưkhácápdụngkhimuốngiànhquyềnchủđộngvàthắnglợicuốicùng.

Tuynhiên,HornikkhôngthúcbáchShadermàthayvàođó,anhđểchoShadercânnhắcđềxuấtcủamìnhvàcủacácnhàđầutưkhác.Horniktintưởngrằngbấtkỳngườilàmkinhdoanhnàocũngcầnthờigianđểsuynghĩ,đánhgiávàđưaraquyếtđịnh.NguyêntắclàmviệccủaHorniklàkhôngbaogiờđưaranhữngyêucầuquámứcgaygắtvớiđốitáctiềmnăngcủamình:“Hãydànhthờigiansuynghĩthấuđáođểcóđượcquyếtđịnhđúngđắn”.DẫuvậyvớiHornikmànói,anhhyvọng“quyếtđịnhđúngđắn”màShaderđưaralàđồngýhợptácvớianh.ThếnhưngthayvìépbuộcShader,HornikđãđặtlợiíchcủaShaderlêntrướcnguyệnvọngcủabảnthânvàchoShaderthờigianđểcânnhắctấtcảcácphươngántrướckhiđưaraquyếtđịnhcuốicùng.

VàShaderđãlàmđúngnhưvậy.Anhgặpgỡmộtsốnhàđầutưkhác,trìnhbàyvềýtưởngcủamình.Cũngtrongthờigianđó,HornikchothấymìnhvẫnlàmộtứngcửviênnặngkýbằngcáchchứngminhưuthếvượttrộicủamìnhkhigửichoShadermộtbảndanhsáchgồm40ngườisẵnsàngđứngrabảochứngchonănglựcđầutư(vàcảkhảnăngnhìnngười)củaHornik.Hornikbiếtrõđiềumànhữngcánhânkhởidoanhmuốntìmkiếmởmộtnhàđầutưkỳthựcchẳngkhácgìnhữngphẩmchấtmàchúngtatìmkiếmởmộtchuyênviêncốvấntàichính:nănglựcvàuytín.Khimộtôngchủdoanhnghiệpđồngýhợptácvớimộtnhàđầutư,nhàđầutưđósẽthamgiavàobangiámđốccôngtyvàđưaranhữnglờikhuyênxácđáng.DanhsáchthamkhảocủaHorniklàminhchứnghùnghồnnhấtchonhữngnỗlực,tâmhuyết,cảđắngcayvàvinhquangmàanhđãđónggópvàchiasẻvớinhữngđốitáccủamìnhtronghơnmườinămsựnghiệp.Hornikbiếtrõhọđềutintưởngvàotàinăngvànhâncáchcủaanh.

Mộttuầnsau,điệnthoạicủaHornikđổchuông.VàđầubênkialàShadervớiquyếtđịnhcủamình:“Thậtxinlỗi!Tôimuốnbáovớianh

làtôiđãquyếtđịnhhợptácvớimộtnhàđầutưkhác”.

NếusovềmặtnhữngđiềukhoảntàichínhthìgiữaHornikvàcácnhàđầutưkháchầunhưkhôngcókhácbiệtđángkể,thếnênbảndanhsáchnhữngngườibảochứngcủaHornikhẳnphảitrởthànhưuthếvượttrộichoanh.Vàsaukhitraođổivớimộtsốngườitrongdanhsách,ShaderhẳnđãchắcchắnđượcrằngHorniklàmộtnhàđầutưtàinăng,mộtngườiđángtincậy.

Tuynhiên,trongtrườnghợpnàychínhsựtửtếcủaHornikđãlàmhạianh.ShadercảmthấylolắngrằngHorniksẽchỉtậptrungvàoviệckhuyếnkhíchvàđộngviênthayvìtạoáplựcchoanh.TheoShader,Hornikdườngnhưkhôngđủ“tầm”đểgiúpmanglạithànhcôngchomìnhtrongkhiđónhàđầutưmàanhchọnlạicótiếnglàmộtnhàtưvấnthôngtháikhiluônchấtvấn,theosátvàthúcđẩycácchủdoanhnghiệp.ShaderđãkhôngchọnHornikvớisuynghĩ:“Mìnhcầnmộtthànhviêntrongbangiámđốccóthểtạoáplựcvàthửtháchmình.Hornikquámứchòanhã.Thựckhôngbiếtanhtasẽbiểuhiệnrasaotrongbuổihọpbangiámđốc”.KhigọiđiệnchoHornik,Shaderthẳngthắnchiasẻ:“Tráitimtôimáchbảonênchọnanh,nhưnglýtrílạikhuyêntôichọnhọ.Vàrồitôiquyếtđịnhnghetheolýtríthayvìtráitimmình”.

Hornikcảmthấysuysụp,vàrồianhtựvấnbảnthânmình:“Mìnhđúnglàđồđầnmà.Nếumìnhtạoáplựcchoviệckýkếtthỏathuậnhợptác,cókhiShaderđãchọnmìnhrồi.Nhưngvớiuytínvàkinhnghiệmhơnmườinămquacủamình,điềunàyhẳnkhôngthểxảyra?Làmthếquáinàomànóxảyravớimìnhđượcnhỉ?”.

PhảichăngDavidHornikđãhọcđượcmộtbàihọccayđắngrằng:Ngườitốtluônchịuthiệtthòi?

Theosuyluậnthôngthường,nhữngngườithànhđạtcónhữngđiểmchungsau:độnglực,nănglựcvàcơhội.Nóicáchkhác,chìakhóathànhcônglàmộttổhợpgồmbayếutốsau:sựlaođộngchămchỉ,tàinăngvàsựmaymắn.Tuynhiên,câuchuyệngiữaDannyShadervàDavidHornikđãchỉranguyêntốthứtưcũngquantrọngkhôngkémnhưngthườngbịchúngtaphớtlờ:cáchthứcchúngtatiếpcậnvàtươngtácvớingườikhác.Trongbấtcứmốiquanhệcôngviệcnào,chúngtanêncânnhắcviệclựachọn:cốgắnggiànhlấytấtcảlợiíchvềchomìnhhaytraolợiíchchongườikhácmàkhôngnề

hàđếnsựhồiđáptasẽnhậnđược.

LàmộtnhàtâmlýhọcvớikinhnghiệmgiảngdạylâunămtạiĐạihọcWharton,hơnmườinămquatôiđãtiếnhànhnghiêncứuvềcơchếđưarasựlựachọnnàyvớicáccôngtyđìnhđámnhưGooglehayU.S.AirForce,vàpháthiệnrahọđãđạtđượcnhữngthànhtựuđángkể.Suốthơn30nămqua,saukhithựchiệnvôsốnhữngcôngtrìnhnghiêncứumangtínhđộtphá,cácnhàkhoahọcxãhộiđãkhámphárarằngsựkhácbiệtcơbảncủaconngườinằmởcáchhọcânđốicáclợiíchcủamình–dunghòagiữaviệcchovànhận.Đểtìmhiểurõhơnvềcơchếnày,tôisẽlầnlượtgiớithiệuhaimẫungườicóquanđiểmtráingượcnhauvềvấnđềnhượngbộlợiíchtrongcôngviệc,ởđây,tôigọilàngườivìngười(luônsẵnsàngcho)vàkẻchỉbiếtmình(chỉmuốnnhận).

Kẻchỉbiếtđếnmìnhcóđặcđiểmsau:luônmuốnnhậnđượcnhiềuhơnnhữnggìmìnhđãchođi.Cáncânlợiíchluônphảinghiêngvềphíahọvàlợiíchcủabảnthânphảiluônđặttrênnguyệnvọngcủangườikhác.Họchorằngthếgiớilànơingườitatranhđoạt,dẫmđạplênnhauđểtồntại.Đểchứngminhthựclực,họtựkhuếchtrươngbảnthânvàluônđảmbảorằngnhữnggìmìnhbỏrasẽthuđượcthànhquảtươngxứng.Thựcrahọkhôngphảilànhữngkẻđộcáchaytànnhẫn,màchỉquámứccảnhgiácvàtưlợichobảnthân.Suynghĩcủahọlà:“Chẳngailolắngchoanhngoàichínhbảnthânanhcả”.Nếucónhiềuhơnphầntínhcáchnày,DavidHornikhẳnđãđưarathờiđiểmđểDannyShaderphảicóphảnhồicuốicùngđểthỏamãnmụcđíchlàđạtđượcthỏathuậnđầutư,thayvìquantâmđếnnguyệnvọngcủaShadermàđểchoanhtacóthờigiansuynghĩthấuđáo.

NhưngHorniklạithuộcmẫungườitráingược–nhữngngườiluônvìngườikhác(sẵnsàngcho).Cóthểnóitrongmôitrườngcôngviệchiệnnay,mẫungườinàytươngđốihiếmhoi.Họlànhữngngườiluôncânnhắcđếnlợiíchcủangườikhác,sẵnsàngchođinhiềuhơnthứnhậnvề.Trongkhinhữngngườichỉmuốnnhậnluônchămchămvàolợiíchbảnthân,tínhtoánchilinhữnggìmìnhsẽcóđượcthìnhữngngườisẵnsàngcholạitậptrungsựchúývàolợiíchcủangườikhác,quantâmnhữnggìmìnhcóthểmanglạichongườikhác.Sựưutiênlợiíchnàykhôngđơnthuầnnóivềtiềnbạc.ChúngtakhôngphânbiệtNhómChovàNhómNhậndựatrênsốtiềnhọquyêngópchotừthiệnhaythùlaohọtrảchonhânviên.Thayvàođó,sựphânloạinêndựatrênviệcphântíchtháiđộvàhànhđộngcủahọvớimọi

ngườixungquanh.NếuthuộcNhómNhận,bạnchỉgiúpđỡngườikhácvìnhữngmụcđíchnhấtđịnhsaukhiđãphântíchthiệthơnvàthấyrằnglợiíchmìnhđạtđượcnhiềuhơnchiphíphảibỏra.Ngượclại,nếuthuộcNhómCho,bạnsẽnhìnnhậnvấnđềlợiích–chiphímộtcáchnhẹnhànghơn,chỉcầnsựgiúpđỡcủabạnmanglạilợiíchchongườikhác.Khôngbậntâmđếnsựhồiđáp,bạnvẫngiúpđỡmọingườimộtcáchnhiệttìnhvàtậntâm.Vàtrongmôitrườnglàmviệc,bạnrấthàophóngchiasẻmọithứmìnhcó:thờigian,kiếnthức,kinhnghiệm,kỹnăng,ýtưởng,sựnhiệthuyếtvàcảnhữngmốiquanhệcólợichocôngviệc.

Sẽlàphiếndiệnnếugánchonhómngườinàymác“Thánhnhân”nhưMẹTeresahayThủtướngMahatmaGandhi.Khôngaiđòihỏihọphảithểhiệnnhữngsựhysinhcaocảphithường.Đơngiảnchỉlàsựgiúpđỡtậntâm,khíchlệtinhthần,chiasẻcônglao,truyềnđạtkinhnghiệmhaykếtnốimọingườivớinhau.Bạncóthểbắtgặpcáchhànhxửnàyrấtphổbiếnởmôitrườngbênngoàicôngsở.VàkếtquảnghiêncứucủachuyêngiatâmlýMargaretClarkthuộcĐạihọcYaleđãchỉrarằnghầuhếtmọingườiđềucưxửnhưnhữngngườisẵnsàngchotrongcácmốiquanhệthânthiếtnhấtcủamình.Hầuhếtchúngtađềutậntâmtậnlựcvớinhữngngườithânyêuruộtthịtvàanhemchiếnhữu,đâylàhànhđộngxuấtpháttừtráitimchứkhôngnhằmbấtcứmụcđíchgâyấntượnghoặclấylòngai.

Nhưngtrongmôitrườngcôngsở,việcchovànhậnlạitrởnênkhárốirắm.Nếuxétvềtínhchuyênnghiệp,rấtítngườitrongchúngtahànhxửthuầntúytheokiểuchỉchuyênchohoặcchỉchuyênnhận.Thayvàođó,tacốgắngduytrìmứccânbằnggiữaviệcchovànhận.Chúngtatrởthànhnhómphongcáchthứba–NhómDungHòagiữaviệcchovànhận.Nhómdunghòagồmnhữngngườihànhđộngtuântheonguyêntắcsau:giúpđỡngườikháctrêncơsởđôibêncùngcólợi.Phươngchâmcủanhómnàylà“cóquacólạimớitoạilòngnhau”,vàcácmốiquanhệđượckiểmsoátbằngsựtraođổilợiích.

Cho,nhậnhaydunghòalàbatínhcáchtiêubiểutrongcácmốiquanhệxãhộihiệnđại,tuynhiênranhgiớiphânbiệtlạikhámỏngmanhvàmơhồ.Bạncóthểthayđổiquanđiểmđốinhânxửthếcủamìnhtùynhữngvịtrícôngviệcvànhữngmốiquanhệkhácnhau.Sẽlàhoàntoànbìnhthườngkhibạncưxửnhưmộtngườichỉmuốnnhậntronglúcđàmphánvềvấnđềlươngbổng,nhưnglạiđóngvaimộtngườisẵnsàngchokhicổvũmộtaiđóítkinhnghiệmhơnmình,

hoặccânnhắcdunghòalợiíchkhiđónggópýkiếnvớiđồngnghiệp.Tuynhiên,trongmôitrườngcôngsở,hầuhếtmọingườithườngsẽpháttriểnbảnthânvàhìnhthànhkhuynhhướngcho-nhậnđiểnhìnhcủariêngmình,điềuđượcthểhiệnquacáchthứchọtiếpcậnvàcưxửvớimọingườixungquanh.Đâycũnglàmộtyếutốkhôngkémphầnquantrọngtạonênthànhcôngcủachúngtabêncạnhbayếutốcốtlõi:sựchămchỉ,tàinăngvàmaymắn.

Trongthựctế,rấtdễđểđánhgiásựthànhcôngcủabanhómkhuynhhướnglợiíchnày.Nếutôiyêucầubạndựđoánxemngườicuốicùngthànhcôngnhấtsẽlàai,đâulàcâutrảlờicủabạn?Ngườichỉmuốnnhận,ngườisẵnsàngchohaynhữngngườidunghòa?

Thựcchất,mỗinhómkhuynhhướnglợiíchnàyđềucónhữngưuthếvàhạnchếnhấtđịnh.Nhưngchắcchắncómộtnhómsẽchịuthiệtthòihơnhainhómngườicònlại.TrảiquacâuchuyệncủaDavidHornik,cóthểbạnsẽnghĩrằngnhữngngườisẵnsàngchosẽchịuthiệtnhất–vàbạnđãđúng.Cácnghiêncứuđãchỉrarằngnhữngngườithuộcnhómngườisẵnsàngchothườngđứngcuốicùngtrongthangbậcthànhcông.Nhữngnghiêncứuđượcthựchiệnvớinhiềuvịtríquantrọngđãchỉrarằngnhữngngườisẵnsàngchocómộtnhượcđiểmchímạng:chấpnhậnđánhđổilợiíchcủabảnthânđểđemlạilợiíchchongườikhác.

Trongmôitrườngkỹthuật,nhữngngườilaođộngkémhiệuquảnhất,năngsuấtthấpnhấtrơivàonhómngườisẵnsàngcho.Trongmộtnghiêncứuđượcthựchiệnvớihơn160kỹsưởCalifornia,mỗingườiđượcyêucầuđưarađánhgiávớimộtcánhânkhácdựatrênnhữngsựgiúpđỡhọchovànhậnđược.Kếtquảthuđượctừnghiêncứunày:nhữngngườikémnhấtchínhlànhữngngườithườngxuyênphânphátsựtửtếvớingườixungquanh.Nhữngngườinàyluônxếpcuốicùngtrênbảngđánhgiácáctiêuchínhưsốnhiệmvụ,báocáokỹthuậtvàbảnvẽđượchoànthành–khôngtínhđếnnhữngsaisót,chậmtrễvàlãngphítiềnbạc.Doquámảimêvớiviệcgiúpđỡngườikhác,họkhôngcóthờigianđểhoànthànhcôngviệccủachínhmình.

Điềutươngtựcũngxảyraởcáctrườngđạihọcykhoa.MộtnghiêncứuđượcthựchiệnvớihơnsáutrămsinhviênykhoaởBỉchokếtquảsau:Nhữngsinhviêncóthànhtíchbêbếtnhấtlànhữngngườithườngxuyêncónhữngphátngônkiểunhư“Emthíchgiúpđỡngườikhác”hay“Emquantâmđếnnguyệnvọngcủangườikhác”.

Nhữngsinhviênnàyluôncốgắnggiúpđỡbạnbè,chiasẻnhữngthứmìnhbiếtthayvìdànhthờigiannghiêncứuvàbồidưỡngkiếnthứcchobảnthân,vàcuốicùnghọphảitrảmộtcáigiárấtđắtkhibịbạnbèquamặttrongcáckỳthi.Môitrườngkinhdoanhcũngkhôngphảilàngoạilệ.TrongmộtnghiêncứuđượcthựchiệnvớinhữngnhânviênkinhdoanhởbangBắcCarolina,tôipháthiệnrarằngnhữngngườithuộcnhómsẵnsàngcholuônđạtmứcdoanhsốthấphơn2,5lầnsovớicácđồngsựthuộcnhómngườichỉmuốnnhậnvànhómdunghòalợiích.Bởilẽquámứcbậntâmđếncảmnhậncủakháchhàngvớimongmuốnmanglạinhữngđiềutốtnhấtchohọ,nhữngngườibánhàngnàykhôngbaogiờcóthểquyếtliệttheođuổimộtkháchhàngnào.

Tronghầuhếtmọilĩnhvực,nhữngngườithuộcnhómchođềuchuđáo,tinngườivàtửtếtháiquáđếnmứcsẵnsàngvứtbỏlợiíchcánhânđểđổilạisựthoảimáichongườikhác.Sốliệuthốngkêchothấyrằngsovớinhómngườiđềcaoquyềnlợibảnthân(nhómchỉmuốnnhận),nhómngườichokiếmđượcíttiềnhơnkhoảng14%,cónguycơtrởthànhnạnnhâncủabọntộiphạmnhiềuhơngấp2lầnvàkhảnăngnắmgiữcácvịtríquantrọngchủchốtthấphơn22%.

Nhưvậy,nếuvịtríthấpnhấttrongthangbậcthànhcôngrơivàonhómngườisẵnsàngchothìaimớilàngườithànhcôngnhất:nhómngườichỉưutiênquyềnlợicủabảnthânhaynhữngngườithuộcpháidunghòalợiích?Câutrảlờilàkhôngaitrongsốhainhómngườinày.Khinhìnlạicácdữliệuthốngkê,tôipháthiệnramộtsựngạcnhiênthúvị:Nhữngngườithànhcôngnhấtcũngchínhlànhữngngườithuộcnhómsẵnsàngcho.

Bạnthấyđấy,phầnđôngnhữngkỹsưcóhiệusuấtlaođộngthấpnhấtđềurơivàonhómngườisẵnsàngcho.Nhưngđồngthời,nhữngkỹsưcóhiệusuấtlàmviệccaonhấtcũngthuộcnhómnhữngngườisẵnsàngcho.Nhữngkỹsưđượcchođiểmcaonhấtvềsốlượngvàcảchấtlượngthànhquảlànhữngngườiluônsẵnsànggiúpđỡđồngnghiệpmàkhôngđòihỏisựhồiđáp.Nhưvậy,khinhữngngườigiỏinhấtvàtệnhấtđềuthuộcnhómsẵnsàngchothìnhómchỉmuốnnhậnvànhómdunghòasẽnằmởgiữa.

KếtquảđiềutrathuđượctạitrườngĐạihọcYởBỉcũnghoàntoàntươngtự.Nhữngsinhviêncóthànhtíchkémcỏinhấtvànhữngsinhviêncóthànhtíchxuấtsắcnhấtđềurơivàonhómngườisẵn

sàngcho.Trongmộtkhóahọc,tỷlệsinhviênxuấtsắcthuộcnhómngườisẵnsàngchochiếm11%trongtổngsốsinhviênưutú.Tronglĩnhvựcbánhàng,nhữngnhânviêncódoanhsốcaonhấtvàthấpnhấtđềulànhữngngườithuộcnhómnhượngbộlợiích,cókhácchănglànhữngngườitệnhấtcókhuynhhướngnhượngbộnhiềuhơnsovớinhữngngườigiỏinhất(caohơn25%).Đồngthời,doanhsốcủanhữngngôisaobánhàngbaogiờcũngcaohơn50%sovớinhómngườichỉmuốnnhậnvànhómngườidunghòa.Nhưvậy,nhữngngườisẵnsàngchochiếmlĩnhvịtríquánquân(cảtừtrênxuốnglẫntừdướilên)trongthangbậcthànhcông.Xétmộtcáchtổngquát,khiđánhgiámốiliênhệgiữathànhcôngvàkhuynhhướngnhượngbộlợiích,thìnhữngngườisẵnsàngchomớithựcsựlàngườichiếnthắng,chứkhôngphảilànhữnggãngốckhờkhạo.

Vậybạnhãythửđoánxem,chuyệngìsẽxảyravớiDavidHorniktiếptheođây?

Saukhikýthỏathuậnhợptácvớimộtnhàđầutưkhác,DannyShaderbắtđầucảmthấydằnvặtvàhốihận.“Mọithứđềuthuậnlợi.Mìnhnênănmừngmớiđúng.Nhưngtạisaomìnhlạikhônghềvuisướng?Mìnhđãrấtưngývớinhàđầutưnàykiamà,hiểnnhiênlàanhtarấtgiỏi,nhưngmìnhđangbỏlỡcơhộiđượchợptácvớiHornik”.Thựcra,ShadervẫnluônmuốnđượccộngtácvớiHornik,nhưngcómộttrởngại.NếumuốnHornikthamgiavàodựánnày,ShadervànhàđầutưhiệntạibuộcphảibáncổphầnvàchiasẻquyềnđiềuhànhcôngtyvớiHornik.

Cuốicùng,Shaderquyếtđịnhrằngmìnhnênđánhcuộcmộtlầnnữaxemsao.Trướckhichínhthứckýthỏathuậnhợptác,ShaderđãmờiHornikđầutưvàocôngtycủamình.Dĩnhiên,Hornikđồngývàtiếnhànhcấpvốn,đổilạianhđượcchiasẻquyềnsởhữucôngty.HornikbắtđầuthamdựvàocáccuộchọpcủabangiámđốcvàShaderhoàntoànbịchinhphụcbởikhảnăngcủaHorniktrongviệcđưaralờikhuyênvềcácđịnhhướngmới.Khônggiấuđượcngưỡngmộ,Shaderthốtlên:“TôiđãđượcchứngkiếnmộtHornikhoàntoànkhácvớinhữngphẩmchấtđángkhâmphụcmàtrướcđâyphầnnàobịlumờbởisựhòanhãquámứccủaanhấy”.NhờsựcốvấncủaHornik,côngviệckinhdoanhcủaShaderđềuthuậnbuồmxuôigió.DịchvụPayNearMechophépnhữngcánhânkhôngcótàikhoảnngânhànghoặcthẻtíndụngcóthểmuasắmtrựctuyếnthôngquamộtmãsốhoặcthẻxácnhận,sauđóthanhtoántiềnmặttạinhững

địađiểmđượcđịnhsẵn.ĐốitácchínhcủaShaderlàchuỗicửahàngtiệnlợi7-ElevenvàGreyhound.Mộtnămrưỡikểtừngàykhaitrương,PayNearMeđạttỷlệtăngtrưởnghàngthánglà30%,mộtkếtquảvôcùngấntượng.KhoảnđầutưcủaHornikđãsinhlờivàđâylàphầnthưởngxứngđángdànhchoanh.

NhưngđiềuđánggiávàquantrọnghơnhếtlàHornikđãcóthểthêmShadervàodanhsáchnhữngngườicóthểbảochứngchokhảnăngđầutưcủaanh.KhinhữngngườimớikhởidoanhkhácgọivàhỏivềHornik,Shaderkhônghềgiấugiếmrằng:“Ấntượngđầutiênanhấytạochobạncóthểchẳnglàgìngoàisựtửtế.Nhưngtintôiđi,anhấytuyệtvờihơnthếnhiều:vôcùngcầnmẫnvàphóngkhoáng.Hơnthếnữa,anhấyrấtcótráchnhiệm,mộttrongnhữngphẩmchấtđángquýnhấtởmộtnhàđầutư.Bấtcứlúcnàobạncần,dùlàđêmhayngày,anhấyđềusẵnsànggiúpđỡ”.

PhầnthưởngdànhchoHornikkhôngchỉđơnthuầnlàthươngvụgiaodịchthànhcôngvớiShader.Saulầnhợptácđầutiên,bịchinhphụcbởisựnhiệttìnhvàtậntâm(mộttrongnhữngphẩmchấtquantrọngnhấtmàcácdoanhnhântrôngđợiởnhàđầutư)củaHornik,ShaderđãquyếtđịnhsẽtiếptụccộngtácvớiHorniktrongnhữngdựántiếptheo.Mộtlần,trongcuộchọpvớiTổnggiámđốccủacôngtyRocketLawyer,ShaderđãđềcửHorniklànhàđầutư.MặcdùvịCEOđãnhậnđượcthỏathuậnhợptáctừmộtnhàđầutưkhác,phầnthắngcuốicùngvẫnrơivềtayHornik.

Tuyđãnhìnnhậncáchạnchếcủamình,DavidHornikvẫntintưởngrằngviệchànhxửtheocáchsẵnsàngchochínhlàyếutốquantrọngtạonênthànhcôngcủaanhtrongcácthươngvụđầutư.Hornikướctínhtỷlệthànhcôngcủacácnhàđầutưmạohiểmkhiđưarađềxuấthợptácvớicácdoanhnghiệplàgần50%.“Nếuphânnửacácđềxuấtcủabạntrởthànhhiệnthực,điềuđócónghĩalàbạnđãlàmđượcrấttốt”.Hornikcóthểđãhơikhiêmtốn,bởilẽtrongsựnghiệpđầutưmườimộtnămqua,anhđãđưaratổngcộng28đềxuấthợptácvànhậnđược25cáigậtđầu.ShaderlàmộttrongsốbanhàđầutưhiếmhoitừngtừchốiđềnghịhợptáccủaHornik,trongkhinhữngngườicònlạiđềuchấpthuậnnhậntiềnvốncủaHornik.NhờvàotiềnvàsựcốvấncủaHornik,nhữngngườinàyđềuđãthànhcông–trongđómộtcôngtyđạtgiátrịhơn3triệuđô-laMỹngayngàyđầutiênniêmyếtcổphiếu,nhữngcôngtykhácđềuđượccácđạigianhưGoogle,Oracle,TicketmastervàMonstermualại.

NếukhôngbỏquasựrunrủitìnhcờcủathượngđếkhivôtìnhđứngcạnhShadertrênsânbóngngàyấythìchínhtàinăngvàtháiđộnghiêmtúccủaHorniklàhaiyếutốquantrọnglàmnênthànhcôngchogiaodịchgiữaanhvàDannyShader.Nhưngđiểmquyếtđịnhthắnglợicuốicùngchínhlàcáchhànhxử“đẹp”củaHornik.Rốtcục,ngườichiếnthắngkhôngchỉlàHornikhayShader,màcòncócảcáccôngtyđượcShadergiớithiệuchoHornikvềsaunày.Khilựachọncáchhànhxửcủamộtngườisẵnsàngcho,Hornikđãtựkhẳngđịnhgiátrịcủabảnthânthôngquahànhđộngtốiđahóasốcơhộinhằmmanglạilợiíchchonhữngngườikhác.

Trongcuốnsáchnày,tôimuốnchứngminhchocácbạnthấyrằngchúngtađãđánhgiáthấpkhảnăngthànhcôngcủanhữngngườitửtếnhưDavidHornik–nhữngngườisẵnsàngcho.Tuythườngbịmỉamailànhữngkẻngốcnghếchvàvôdụng,nhữngngườinàyhóaralạithànhcôngnhất.Nhằmtìmracănnguyênthànhcôngcủahọ,chúngtôisẽkhảochứngmộtsốcâuchuyệnvàtrườnghợptiêubiểuđểhiểubằngcáchnàomàviệcchođilạicóhiệuquảvàkhôngrủironhưsuynghĩcủachúngta.Xuyênsuốtnộidung,tôisẽlầnlượtgiớithiệuvớicácbạnnhữngtrườnghợpthànhcôngđếntừmọithànhphầntrongxãhội,baogồm:cácchuyênviêncốvấn,bácsĩ,luậtsư,kỹsư,nhânviênbánhàng,giáoviên,kếtoánviên,nhàvănvàvậnđộngviênthểthao.Điểmchunglàhọđềutheođuổiýtưởngtạodựngthànhcôngchobảnthântrước,rồisauđóquaylạigiúpđỡnhữngngườikhác,quađóchứngminhrằngnhữngngườibiếtchođitrướcchắcchắnlànhữngngườinằmởvịtríthuậnlợinhấtđểnhậnlấythànhcôngsaunày.

Nhưngcũngđừngquênrằngvẫncónhữngkỹsưvànhânviênbánhàngxếpởvịtrícuốicùngtrongbảngxếphạngthànhđạt.Mộtsốngườibộclộnănglựcyếukém,dễbịquamặtvàtôisẽchỉrađiểmkhácbiệtrõrànggiữangườithànhcôngvàkẻthấtbại.Tôisẽkhôngxoáysâuvàokhíacạnhtrítuệhaynănglực,màchỉtậptrungphântíchvềchiếnthuậtmànhữngngườithuộcNhómChosửdụngvàcácquyếtđịnhmàhọđưara.Đểlýgiảinguyênnhânthấtbạicủanhữngngườinày,tôisẽdẫnrahaicâuchuyệnkinhđiểnvàchỉchobạnthấyrằngtrongmỗitrườnghợpnhưvậy,ngườichokhôngnhấtthiếtphảiquátửtếvàcaothượng.Mỗingườiđềucónhữngkhaokhátvàmụctiêucủamình,vàthựcsựnhữngngườithànhcông(thuộcNhómCho)lànhữngngườicóthamvọngkhônghềthuakémnhữngngườithuộcNhómNhậnhoặcnhómdunghòa.Đơngiảnlàhọtheođuổimụctiêu

theomộtcáchkhác.

Vàđiểmthứbatôimuốntrìnhbàyvớicácbạnchínhlànétđộcđáoriêngbiệtcủanhữngngườisẵnsàngcho.Hãynhớrằngthầnchiếnthắngkhôngthiênvịaicả,ngườibảohộchocảbanhóm:cho,nhậnvàdunghòa.ĐiểmkhácbiệtchỉnằmởchỗkhithànhcôngđếnvớinhữngngườithuộcNhómChothìsựthànhcôngấymangtínhlantỏavàcộnghưởng.TrongkhinếumộtngườithuộcNhómNhậncóđượcchiếnthắngthìchiếnthắngấyđượcxâydựngtrênthấtbạivàcayđắngcủangườikhác.CácnghiêncứuđãchỉrarằngchúngtacóxuhướngghentỵvớithànhcôngcủanhữngngườithuộcNhómNhận,thườngdèbỉuvàmongchờrủiroxảyravớihọ.Ngượclại,khinhữngngườiquảngđạinhưDavidHornikchiếnthắng,chúngtalạirasứctándươngvàủnghộhọ.ĐólàvìsựthànhcôngcủanhữngngườithuộcNhómChosẽtạorahiệuứnglantỏađồngthờimanglạilợiíchchonhữngngườikhác.Thayvìchỉchămchămđạtđượcmụctiêu,nhữngngườinàybiếtcáchcânđốihàihòagiữacácgiátrịchobảnthânvàchomọingườixungquanh.ChuyêngiađầutưvốnRandyKomisartừngchiasẻ:“Nếumọingườiđềuủnghộbạnthìchiếnthắnglàchuyệntrongtầmtay.Vànếubạnkhônggâythùchuốcoánvớiai,thànhcôngrồisẽđếnsớmthôi”.

Nhưngtrongmộtsốtrườnghợp,dườngnhưnhữnggìbạnchođiđãvượtquáthứbạnnhậnvề.Môitrườngchínhtrịlàmộtminhchứngđiểnhình.CâutríchdẫncủaMarkTwainởđầuchươngnàykháxácthựctrongtrườnghợpcácnhàngoạigiao,họthườngchỉchomộtmànhậnmười.CòntheocựuTổngthốngBillClintonthì“Làmchínhtrịtứclàlàmcôngviệc‘thuvề’.Bạnphảitranhthủmọilúcmọinơiđểnhậnđượcsựủnghộ,sựđónggóprồisauđólàcácphiếubầu,vàquytrìnhnàycứthếlặpđilặplại”.HọsẽgiốngnhưnhữngngườithuộcNhómNhậntrongkhivậnđộnghànhlangvàcốgắngvượtquađốithủtrongchiếndịchtranhcử,cũngnhưnhượngbộmộtcáchkhônngoanđểđạtđượcmụcđíchcủamình.

Nào,hãythửxétđếnsựnghiệpchínhtrịcủaanhchàngnôngdântênSampson.Khituyênbốmuốntrởthành“mộtClintoncủabangIllinois”,mụctiêucủaSampsonlàcómộtghếởNghịviện.Làmộtanhchàngnôngdânchínhgốc,Sampsonhoàntoànkhácxavớitiêuchuẩnchungcủamộtchínhtrịgia.Tuynhiên,điềuđóchẳngngăncảnđượcgiấcmộngchínhtrịnơianh.BướcđiđầutiêncủaSampsonnămhaimươibatuổilàcốgắngcóđượcmộtchântrongSởtưpháp

bang.Cótấtcả30thísinhứngtuyển,vàngườitachỉchọnrabốnngườicóđiểmcaonhấttrúngtuyển.Sampsonđãkhôngđạtđượckếtquảtốtnhất,chấpnhậnbịloạikhichỉđứngthứtám.

Sauthấtbạinày,Sampsonchuyểnhướngsangkinhdoanh,anhvaytiềnvàhùnvốnvớimộtngườibạnmởmộtcửahàngnhỏ.Việckinhdoanhthấtbạivàvìkhôngcókhảnăngtrảnợ,tàisảncủaSampsonbịchínhquyềnđịaphươngtịchbiên.Họavôđơnchí,chẳngbaolâusaungườibạnkiađộtnhiênquađời,đểlạichoSampsonmộtđốngnợnầnđếnmứcmàanhphảitựgiễurằngkhoảnnợcủamìnhquảthựclàmột“mónnợquốcgia”khitổngnợgấp15lầnthunhậphàngnămcủaanh.Phảimấtnhiềunăm,cuốicùngSampsonmớitrảxonghoàntoàn.

Saulầntrắngtaynày,SampsonquyếttâmthilạivàoSởtưphápbang.Vàlầnnày,maymắnđãmỉmcười,chàngtraiSampsonhaimươilămtuổiđãthànhcôngvớivịtríthứhai.Đểcóthểxuấthiệntươmtấttrongbuổixửánđầutiên,Sampsonđãphảichạyvạyvaytiềnmuabộcom-lêđầutiêntrongđời.Támnămsauđó,SampsonlàmviệcởSởtưphápvàlấyđượcbằngLuật.Rốtcục,đếnnăm45tuổi,Sampsonđãhoàntoànsẵnsàngchocuộcđuađếnchínhtrườngliênbang.AnhquyếtđịnhđặtcượcsựnghiệpchínhtrịcủamìnhởNghịviện.

Sampsonýthứcđượcrằngchặngđườngphíatrướclàvôcùngchônggai.HaiđốithủchínhcủaanhlàJamesShieldsvàLymanTrumbull–cảhaiđềulàthẩmphánTòaánBang,cóxuấtthândanhgiávàcónhiềuđặcquyềnhơnhẳnSampson.Shieldstáitranhcửđểcủngcốsựnghiệpcủamìnhvàcóngườichúlàhạnghịsĩ.TrumbulllàcháutraicủamộtgiáosưsửhọcnổitiếngdạytạiĐạihọcYale.Sovớihaiđốithủ,Sampsonthuakémvềmọimặt:kinhnghiệmvàsựhậuthuẫntừgiađình.

Ởvòngđầutiên,Sampsonbấtngờvượtlêndẫntrướcvớitỷlệủnghộđạt44%,theongaysaulàShieldsvớikhoảngcáchsítsao41%,vàngườithứbalàTrumbullbịbỏlạikháxavớivẻnvẹn5%sựủnghộ.Đếnvòngthứhai,tỷlệủnghộSampsontăngvọtlên47%.Nhưnggióđộtngộtđổichiềukhimộtđốithủmớixuấthiện:đươngkimthốngđốcbangJoelMatteson.MattesonnổitiếnghơnvànhiềukhảnănglàôngtasẽlấyđivàiphầntrămtỷlệủnghộdànhchoSampson,ShieldsvàTrumbull.KhiShieldstuyênbốrútlui,Mattetsonnhanh

chóngvượtlêndẫnđầu.TỷlệủnghộMattesonlà44%,củaSampsongiảmxuốngcòn38%cònTrumbullchỉcó9%.Đếncuốicùng,Trumbulllàngườichiếnthắngvới51%phiếubầu,theosaulàMattesonvới47%.

VậytạisaoSampsonlạithuathảmhạinhưvậy,vàlàmcáchnàomàTrumbulllạicóthểlộingượcdòngngoạnmụcđếnthế?NguyênnhânchínhnằmởsựlựachọncủaSampson,bắtnguồntừsựcốcủachínhbảnthânanh.KhiMattesonthamgiacuộcđua,Sampsonbắtđầunghingờkhảnăngcủamìnhtrongviệckêugọisựủnghộcủamọingười.SampsonbiếtrằngTrumbullcómộtnhómủnghộtrungthànhdùsốlượngkhôngđônglắm.HầuhếtmọingườiởvịtrícủaSampsonsẽtìmmọicáchđểlôikéonhómngườiủnghộTrumbullvềphíamình.Suychocùng,vớichỉ9%ủnghộ,Trumbullchẳngthểlàmnêntròtrốnggì.

ThếnhưngmốibậntâmcủaSampsonkhôngnằmởviệckêugọimọingườiủnghộmìnhmàlàngănMattesongiànhchiếnthắng.SampsontinchắcrằngMattesonđangcómưuđồgìđó.MộtsốngườiđãcáobuộcMattesonđangcốgắngmuachuộcngườiủnghộbằngmộtsốthủđoạnkhôngminhbạch,vàcómộtnguồntinxácthựctiếtlộvớiSampsonrằngMattesonđãtiếpcậnmộtsốngườiủnghộchủchốtcủaSamspon.VànếunhưSampsonkhônghànhđộngkịpthời,Mattesonsẽlôikéođượcnhữngngườinàyquaysangủnghộôngta.

VàSampsonđãđúngkhinghingờvềthủđoạnvàđộngcơcủaMatteson.Mộtnămsau,khiMattesonsắpkếtthúcnhiệmkỳ,ôngtađãchothanhtoánnhữngtráiphiếuchínhphủđãhếthạnhoặcđãđượcthanhtoántrướcđónhưngchưađượcquyếttoán.Mattesonđãthuvềhàngtrămngànđô-lavàbịtruytốvìtộibiểnthủcôngquỹ.

TráingượchẳnvớisựmấttínnhiệmđốivớiMatteson,SampsonlạiđặttrọnniềmtinvàoTrumbullvìhọcókhánhiềuđiểmtươngđồng.Suốtnhiềunăm,Sampsonđãdànhrấtnhiềutâmhuyếtchođềáncảicáchcácchínhsáchkinhtế-xãhộicủabang.CảSampsonvàTrumbullđềucócùngquanđiểmrằngnhữngcảicáchnàysẽmanglạisựpháttriểnthầnkỳchobangcủahọ.Dođó,thayvìcốgắnglôikéonhữngngườiủnghộTrumbull,Sampsonquyếtđịnhtựrútlui.SampsonthôngbáovớiStephenLogan,ngườiphụtráchchiếndịchtranhcửcủamìnhrằnganhsẽrútluivàdângchiếnthắngchoTrumbull.Loganđãcảmthấykhôngthểtinnổiđiềunày:Làmthếnào

màmộtngườiđangnắmtrongtaytỷlệủnghộápđảolạinhườnglạitoànbộsốphiếubầuchomộtđốithủđangbịbỏlạirấtxa?LoganchỉcóthểđầuhàngtrướcquyếtđịnhkiênquyếtcủaSampson.VàSampsonđãhànhđộngđúngnhưvậy:tuyênbốrútluivàkêugọinhữngcửtritrungthànhvớimìnhủnghộchoTrumbull.MónquàcủaSampsonlàquáđủđểTrumbullgiànhchiếnthắng.

ĐâykhôngphảilàlầnđầutiênSampsoncóhànhđộngcaothượngnhưvậy.TrướckhigiúpTrumbullgiànhthắnglợitrongcuộctranhcửởNghịviện,dùnhậnđượcrấtnhiềucatụng,sựnghiệpluậtsưcủaSampsonvẫnbịảnhhưởngnặngnềbởitínhcáchnàycủaanh.Sampsonkhôngthểbàochữachonhữngthânchủmàbảnthânanhnhậnbiếtrõrànglàhọcóphạmtội.MộtđồngnghiệpđãtừngnhậnxétrằngcácthânchủcủaSampsonđềubiếtrõlà“nếuhọtrongsạchthìchắcchắnSampsonsẽgiúphọthắngkiện.Nhưngnếucóđiềugìmờámhoặckhuấttất,việckhăngkhăngyêucầuSampsonbàochữachỉphíthờigianmàthôi”.Trongmộtphiêntòa,mộtthânchủcủaSampsonbịcáobuộctộidanhăntrộm,Sampsonđãnóivớibồithẩmđoàn:“Nếuquývịngồiđâycóthểnóibấtcứlờibiệnhộnàochobịcáothìhãylàmđi–xinlỗi,tôikhôngthể.Nếutôicốgắnglàmđiềuđó,bồithẩmđoànsẽnghĩrằngtôicảmthấyanhtahẳnlàcótội,vàrồiquývịsẽkếttộianhta”.Mộtlầnkhác,trongphiênxétxửsơthẩmmộttêntộiphạm,Sampsonđãcúixuốngvànóivớicộngsựcủamìnhrằng“ngườinàyrõràngđãphạmtội.Anhbàochữachohắntađi.Tôikhônglàmđược”.Sauđó,Sampsonđãchuyểngiaotoànbộchongườicộngsựvàtừchốimộtkhoảnthùlaokháhậuhĩnh.MọingườingưỡngmộvàtôntrọngSampsonvìcáchhànhxửrấtnhânvănđó,nhưngđồngthờihọcũnghoàinghirằngởSampsonkhôngcóđủsựquyếtđoánvàlạnhlùngđểđưaranhữngquyếtđịnhchínhtrịkhókhăn.

MộtđốithủcủaSampsontừngnhậnxét:“Sampsonrấtgầnvớihìnhmẫumộtngườihoànhảo,nhưnganhấychỉthiếucómộtđiểmmàthôi”.Theongườinày,Sampsonkhôngthíchhợpvớicácvịtríquyềnlựcvìcácquyếtđịnhcủaanhrấtdễbịsựquantâmquámứcđếnlợiíchcủangườikháctácđộngvàchiphối.Trongchínhtrị,việccưxửquáchínhtrựcvàluônnghĩchongườikhácchínhlàđiểmbấtlợiđốivớiSampson.CáigiáphảitrảchínhlàchiếcghếNghịsĩcủabang,vàsâuxahơn,giớiquansátđãbắtđầunghingờrằngliệuSampsoncóthểtồntạiđượctrongmôitrườngchínhtrịvốnđầytranhđuavàthủđoạnnhưvậykhông.Trumbulllàmộtnhàtranh

luậndữdộitrongkhiSampsonlạithuộckiểungườidễchođi.Sampsoncóbàytỏsựtiếcnuốichothấtbạicủamình,nhưngvẫntintưởngrằngviệcbầuchoTrumbulllàđiềunênlàmvìsựpháttriểncủabangvàchocảnhữnglýtưởnghọcùngtheođuổi.Saucuộcbầucử,mộtphóngviêntòabáođịaphươngđãđăngbàibìnhluậnvớiýkiếnrằng“sovớiSampson,Trumbullcóthựctàivàuyquyềnhơn”.

NhưngSampsonkhôngchấpnhậnvĩnhviễnđứngngoàilềcuộcđua.BốnnămsaukhigiúpchoLymanTrumbullgiànhchiếnthắng,SampsonlạitranhcửvàoNghịviện,vàlạithấtbại.Nhưngtrongnhiềutuầntrướcngàybầucử,mộttrongnhữngngườiủnghộSampsonmạnhmẽnhấtlạichínhlàTrumbull.SựhysinhcủaSampsoncuốicùngđãđượchồiđáp,vàTrumbullkhôngphảilàđốithủduynhấtquaysangủnghộSampsonđểđáplạinhữnggìSampsonđãchođi.

Tronglầntranhcửđầutiên,khiSampsonđangcó47%phiếubầuvàgầnnhưcầmchắcchiếnthắng,cómộtchínhtrịgiakiêmluậtsưngườiChicagotênlàNormanJuddđứngđầumộtnhómủnghộ(chiếm5%)kiênquyếtgiữvữngsựtrungthànhvớiSampsonthayvìchuyểnsangbầuchoTrumbull.Vàtronglầntranhcửthứhai,JuddcũngtrởthànhmộttrongnhữngngườiủnghộchủchốtcủaSampson.

VàsauhailầnthấtbạivàoNghịviện,cuốicùngSampsoncũngđãcóđượcchiếnthắngđầutiênởcấpđộliênbang.Theolờicủamộtnhàbìnhluận,Juddkhôngbaogiờquênđược“cáchhànhxửcaođẹpcủaSampson”vàđã“nhiệttìnhhơnbấtkỳai”trongviệchỗtrợSampsongiànhchiếnthắng.

Năm1999,C-SPAN,mộtkênhtruyềnhìnhchuyênbìnhluậnchínhtrịđãtiếnhànhmộtcuộcthămdòvớihơnmộtngànkhángiả,nhữngngườiđượcđánhgiácaovềmặttrìnhđộvàamhiểuchínhtrị.CuộcthămdònàycónộidungchínhlàđánhgiámứcđộảnhhưởngcủaSampsonvà36chínhtrịgiakháccùngtranhcửvàocácvịtrítươngtự.KếtquảlàSampsonnhậnđượctỷlệbìnhchọncaonhất.Bấtchấpcácthấtbại,Sampsonthựcsựcótầmảnhhưởnglấnáttấtcảcácchínhtrịgiakhácđượcliệtkêtrongdanhsách.Vàcóthểbạnkhôngbiết,Sampson’sGhost(tạmdịch:BóngmacủaSampson)chínhlàbútdanhđượcanhsửdụngtrongmỗibứcthưgửiđi.

TênthậtcủaSampsonchínhlàAbrahamLincoln.

Trongnhữngnăm30củathếkỷ19,Lincolntừngtuyênbốmuốntrởthànhmột“DewittClintoncủabangIllinois”,vìmuốnnoitheotấmgươngThượngnghịsĩ,ThốngđốcbangNewYork,ngườiđãchoxâydựngkênhđàoErie.KhiLincolnrútluikhỏicuộctranhcửlầnđầutiênvàoNghịviệnvàquađógiúpLymanTrumbullgiànhchiếnthắng,họcùngtheođuổimộtlýtưởngchunglàxóabỏchếđộnôlệ.Từlýtưởnggiảiphóngnhữngngườinôlệ,rồiquyếtđịnhhysinhcơhộithăngtiếnchínhtrịvìlýtưởngcaocảnày,chođếnviệctừchốibàochữachonhữngngườiđãcóbằngchứngphạmtộirõràng,Lincolnluônluônhànhđộngdựatrênnguyêntắclựachọnvìđiềutốtđẹphơn.Khiđượcyêucầuđánhgiácácvịtổngthống,cácchuyêngiasửhọc,cácnhàphêbìnhchínhtrịvàcácnhàtâmlýhọchàngđầuđềuđánhgiáLincolnlàmộtngười“cho”thôngminh.Họđãnhậnxétrằng:“Dùgặpphảinhiềubấttiện,Lincolnluônhànhđộngtheonguyêntắccủamìnhđểgiúpđỡngườikhác.Trongôngluônthườngtrựcnỗibănkhoănvềviệclàmsaođểmanglạimộtcuộcsốngtốtđẹphơnchomỗingườidân”.HãynhớrằngLincolnđượccoilàmộttrongnhữngtổngthốngnhânái,khiêmtốn,giảndịvàgầngũinhấtmànướcMỹtừngcó.TrongcácđánhgiáđộclậpkhácvềtiểusửcủacáctổngthốngMỹ,Lincolnnằmtrongnhómbangườiđứngđầu,cùngvớiTổngthốngWashingtonvàTổngthốngFillmorexéttrênkhíacạnhtạorasựtínnhiệmvàluônhướngđếnnhữnggiátrịtốtnhấtchomọingườixungquanh.XindẫnlờimộtvịtướngđãtừnglàmviệcvớiLincoln:“Ôngấytửtếvàvĩđạihơnbấtcứai”.

TrongnhữngnămthángởPhòngBầudục,Lincolnluônđưaranhữngquyếtđịnhđặtlợiíchcủaquốcgialêntrêncáitôicủabảnthân.Khiđắccửtổngthốngvàonăm1860,LincolnđãmờibaứngcửviênđảngCộnghòatừngbịmìnhđánhbạingồivàovịtríNgoạitrưởng,ThốngđốcngânhàngvàThẩmphántòaántốicao.TrongcuốnsáchTeamofRival(tạmdịch:Hộicủanhữngđốithủ),nhàsửhọcDorisKearnsGoodwinđãchỉrasựđặcbiệttrongnộicáccủaLincoln:“MỗithànhviêntrongguồngmáycủaLincolnđềuvượttrộiôngvềmọimặt:trìnhđộhọcvấn,sựnổitiếngvàkinhnghiệmchínhtrị.SựhiệndiệncủahọcóthểlàmốiđedọachovịluậtsưvôdanhvùngPrairieấy”.

MộtngườichuyênnhậnnếuởvàovịtrícủaLincolnsẽlựachọnviệcbảovệlợiíchvàquyềnlựccủabảnthânbằngcáchđưanhững

ngườitrungthànhvàbiếtnghelờivàonộicác.Trongkhiđó,mộtngườidunghòasẽbổnhiệmnhữngđồngminhđãủnghộmình.NhưngLincolnhoàntoànngượclại.Ôngtuyênbố:“Chúngtacầnnhữngngườitinhanhnhấttrongbộmáychínhphủ.Vàtôikhôngcóquyềntướcđicủađấtnướcnhữngnhântàinhưthế”.MộtsốđốithủtỏtháiđộkhinhthườngLincoln,mộtsốkhácchêbaiônglàkẻbấttài,nhưngcuốicùngôngđãvượtlênhọvàchiếnthắng.KearnsGoodwinchorằng“sựthànhcôngcủaLincolntrongviệcchếngựnhữngcáitôicaongấtcủacácthànhviêntrongnộicácchứngtỏmộtđiều,đólàđốivớimộtchínhtrịgiachânchínhvĩđại,nhữngphẩmchấtthườnggắnliềnvớiyếutốđạođứcvànhânvăn–nhưsựtửtế,lòngthươngngười,tínhchínhtrực,sựnhạycảm,sựvịtha,lòngbaodung–cũngcóthểtrởthànhnhữngđộnglựcchínhtrị”.

Nếuthànhcôngđượcngaycảtrongmôitrườngchínhtrịkhốcliệt,cóvẻnhưnhữngngườichođisẽcóthểthànhcôngtrongmọilĩnhvực.Tuynhiên,mứcđộhiệuquảcủahànhđộngchođilạiphụthuộcvàotínhchấtđặctrưngcủamỗiđánhđổitrongtừngtrườnghợpcụthể.Chúngtôimuốnnhắcnhởbạnvềmộttrongcácnguyêntắcchocơbản:vớimỗitìnhhuốngcụthể,chođichưachắcđãđồngnghĩavớithànhcông.Trongnhữngtìnhhuốngmangtínhchấtmộtchiềuhoặcnhữngcuộctranhđấunhằmphânđịnhthắng-thua,việcchođigầnnhưsẽchẳngthulạibấtkỳsựđềnđápnào.AbrahamLincolnhẳnphảithấmthíađiềunàyhơnbấtcứaimỗikhiôngphảichọnviệchysinhhoặctrảgiávìlợiíchcủangườikhác.Ôngtừngchiasẻ:“Nếutôicómộttậtxấunàothìđóchínhlàviệckhôngbaogiờbiếtnói‘Không’”.

Nhưngcuộcsốngkhôngbaogiờdiễnratheokiểunếungườinàyđượcthìphảicóngườikhácchịuthiệt.Đểduytrìthếcânbằngtrongcuộcsống,nhữngngườichấpnhậnviệcchođithườngsẽnhậnđượcphầnthưởngxứngđángvềsau.VớiLincoln,cũnggiốngnhưtrườnghợpcủaDavidHornik,nhữngquyếtđịnh“tựhysinh”cuốicùnglạitrởthànhưuthếcủaông.Banđầu,khiđánhgiávềsựthấtbạicủaLincolnvàHornik,chúngtađãkhôngmởrộngthờigianthêmmộtkhoảnghợplýđểxemxétvấnđề.Lòngtốtvàniềmtinkhôngphảilànhữngthứcóthểxâydựngtrongmộtsớmmộtchiều,nhưngcuốicùngnhữngngườichođãtạođượcdanhtiếngvàcácmốiquanhệcóthểmanghọđếnthànhcông.Trênthựctế,trongmôitrườngkinhdoanhvàtrườnghọc,mặttíchcựccủaviệcchođisẽtănglêntheothờigian.Vềlâudài,việcchođisẽđemlạinhiềulợiíchhơnlàrủiro.

Điềunàycàngđúngtrongthếgiớiphẳngngàynay,khimàdanhtiếngvàcácmốiquanhệtrởnênnhanhchónglantruyềnhơn.BobbiSilten,cựuChủtịchcủaDockersvàhiệnđangđiềuhànhmảngquanhệxãhộivàbảovệmôitrườngtoàncầucủatậpđoànGAPnhấnmạnh:“Khôngcầnphảilựachọn.Hãycứlàmộtngườitốt,mộtngườivịthavàbạnsẽthànhcông”.

Thựctếchothấyviệcrútngắntiếnđộkhôngphảilàyếutốduynhấtkhiếnviệcchođitạođượchiệuquảưuviệthơntrongthờiđạingàynay.Chúngtađangsốngtrongmộtthờiđạimàcáchthứclàmviệcđãthayđổihoàntoàndướisựtrợgiúpcủakhoahọccôngnghệ,nơimàcáchhànhxửcaođẹpvìngườikhácsẽmanglạichobạnnhữngsựtưởngthưởngxứngđánghơn.Ngàynay,hơn50%cáccôngtyởchâuÂuvàHoaKỳápdụnghìnhthứclàmviệcnhóm.Chúngtacầnđếnmộttậpthểđểchếtạoraxehơihayxâydựngnhữngngôinhà,cầnmộtê-kípđểthựchiệncáccaphẫuthuật,mộtphihànhđoàntrêncácchuyếnbay,mộtđạiđộibinhsĩthamgiacáctrậnchiến,mộtdànnhạcgiaohưởng,mộttổhợpnhânlựcđểxuấtbản.Sựhiệuquảcủahìnhthứclàmviệcnhómphụthuộcvàoviệccácthànhviênsẵnsàngchiasẻthôngtin,tìnhnguyệnnhậnnhữngnhiệmvụkhókhănvàluônhỗtrợmọingườihếtmình.

KhiđượcmờigianhậpnộicáccủaLincoln,nhữngngườitừngxemônglàđốithủđãđượcnhìnthấytậnmắttháiđộthiệnchívàlýtưởngcaođẹpcủaLincolnvìlợiíchcủanướcMỹ,chomọicôngdânMỹ.VàinămtrướckhiLincolnđắccửTổngthống,EdwinStanton,mộttrongnhữngđốithủđãtừngtừchốicộngtácvớiôngtrongmộtvụán,thậmchíđãmiệtthịônglà“conkhỉtaydàilóngngóng”.Tuynhiên,sauquátrìnhlàmviệcvớiLincoln,StantonthayđổihoàntoànnhữngnhậnxétphiếndiệnbanđầuvàcangợiLincolnlà“tấmgươngmẫumựcchomọingườiđànôngtrênthếgiớinày”.Khigắnkếtvớinhiềungườithànhmộtđội,nhữngngườithuộcnhómchosẽcónhiềucơhộiđểthểhiệnbảnthânmìnhhơn,tươngtựđiềuLincohnđãlàm.

Điềunàykhôngloạitrừngaycảkhibạnlàmviệcđộclậptrongnhữnglĩnhvựcthiênvềdịchvụ.Thếhệôngchatachủyếulàmviệcđộclậptrongdâychuyềnsảnxuấthànghóa.Họkhôngnhấtthiếtphảiluônhợptácvớingườikhác,dođóviệcchiasẻnhưmộtngườichokhônghẳnlàhiệuquả.Ngàynay,đasốchúngtađềulàmviệctrongmôitrườngtươngtácmàcôngviệcítnhiềuđềuliênquanđếnngườikhác.Trongthậpniên80,khốidịchvụchiếm50%tổngsảnphẩm

quốcnội(GDP)củatoànthếgiới.Đếnnăm1995,khốidịchvụđãchiếmgần2/3GDPtoàncầu.Ngàynay,hơn80%dânsốHoaKỳhoạtđộngtronglĩnhvựcdịchvụ.

Khilĩnhvựcdịchvụngàycàngpháttriểnhơn,chúngtacóxuhướngdànhnhiềutintưởngchonhữngnhàcungcấpdịchvụđượccangợilà“luônđặtlợiíchcủangườikháclênhàngđầu”.Chodùbạncólàngười“vìmình”,“vìngười”hay“dunghòa”,thìtôicárằngbạnvẫnthíchnhữngnhàcungcấpdịchvụthuộcnhómsẵnsàngcho.Bạnkỳvọngrằngnhữngđốitáccủamình,baogồmcácvịbácsĩ,luậtsư,nhasĩ,thợsửaốngnước,đạilýbấtđộngsảnsẽtậptrungvàoviệcmanglợiíchđếnchobạn,thayvìbònrúttúitiềncủabạn.ĐâychínhlàchìakhóathànhcôngcủaDavidHornik(với89%):NhữngngườichủcôngtyđềubiếtrằngHornikluônđặtlợiíchcủahọlêntrênhếtkhiđưarađềxuấtcấpvốnđầutưchohọ.Trongkhicónhiềunhàđầutưkhônghềđoáihoàiđếnnhữngđềxuấtcủanhữngdoanhnghiệpmới,màchỉtậptrungthờigianvàonhữngcánhânhoặcýtưởngđãđượckhảonghiệmmứcđộthànhcôngvàxácthực,Hornikluôntrảlờimọiemail,kểcảnhữngemailđếntừnhữngngườihoàntoànxalạ.Anhchiasẻ:“Tôicảmthấyvuikhicóthểhỗtrợmọingười”.Hornikquanniệmrằng“mộtnhàđầutưvốnthànhcôngphảilàmộtnhàcungcấpdịchvụcừkhôi.Cácdoanhnghiệpkhôngphảiđượcthànhlậpđểphụcvụcácnhàđầutưvốn.Ngượclại,chúngtôicómặtởđâyđểphụcvụhọ”.

Sựpháttriểncủaloạihìnhdịchvụchínhlàlờigiảiđápchocâuhỏitạisaonhữngsinhviênthuộcnhómcholạiđồngthờirơivàohaivịtríxuấtsắcnhấtvàtệnhất.TrongcuộcnghiêncứutạiĐạihọcYkhoaBỉ,nhữngsinhviênthuộcnhómchođạtđiểmrấtthấptrongnămhọcđầutiên.Rõrànglànhữngsinhviênnàygặpbấtlợi,nhưngmốitươngquantỷlệnghịchgiữađiểmsốvàcấphọccủahọthậmchícònrõrànghơncảviệchútthuốccóthểgâyrabệnhungthưphổi.

Thànhtíchlẹtđẹtcủanhữngngườichochỉduytrìtrongnămđầutiên.Tớinămthứhai,nhữngsinhviênnàydầnvượtlêncácbạncùnglớp.Vàđếnnămthứsáu,thànhtíchcủahọbỏxacácbạnbèkhác.Đếnnămthứbảy,khiđãtrởthànhbácsĩthìnhữngsinhviênthuộcnhómchođềurấtthànhcông.Nhưvậy,ảnhhưởngcủacáchhànhxửthiênvềviệcchođiđếnthànhtíchcủasinhviênlàrấtrõràng,thậmchícònrõrànghơnsovớiviệcđánhgiátáchạicủathuốclá,haytácđộngcủabiarượudẫnđếnhànhviquákhíchcủaconngười.

Làmsaomànhữngsinhviênnàylạicóthểbiếnnhượcđiểmthànhưuđiểmnhưvậy?

Vềcơbản,nhữngsinhviênnàychẳnghềthayđổi,cáithayđổichínhlàchươngtrìnhhọccủahọ.Trongsuốtthờigiantheohọctrườngy,cácsinhviênđềutuầntựtrảiquacácgiaiđoạn:họctậptạicáclớpriênglẻ,luânphiênđếncácphòngbệnh,thựctậpvàchămsócbệnhnhân.Việcpháthuynănglựcvàđạtthànhcôngphụthuộcvàokhảnănglàmviệcnhómvàcungcáchphụcvụngườikhác.Khithayđổiquacácmôitrườngnày,nhữngngườithuộcnhómchosẽcónhiềulợithếhơnnhờvàobảntínhtửtế,họluôncốgắnghỗtrợcácgiáosưcũngnhưhếtlòngquantâmbệnhnhân.

Tronglĩnhvựcdịchvụ,ưuthếcủanhómnhữngngườichokhôngchỉgóigọntrongmôitrườngytế.SteveJones,cựuCEOcủamộttrongnhữngngânhànglớnnhấttạiÚcđãtiếnhànhmộtnghiêncứuđểtìmranhữngyếutốmanglạithànhcôngchomộtchuyênviêntưvấntàichính.Nhómcủaanhđãtìmhiểunhữngyếutốnhưkiếnthứcvềtàichínhvàsựnỗlựccủabảnthân.NhưngJoneskhẳngđịnhrằng,“yếutốquantrọngnhấtchínhlàviệcliệumộtchuyênviêncốvấntàichínhcóthựcsựđặtlợiíchcủakháchhànglêntrênlợiíchchungcủacôngtycũngnhưlợiíchcánhâncủamìnhhaykhông.Mộttrongbanguyêntắccơbảncủatôilàmanglạichokháchhàngnhữnggiátrịtốtnhất”.

MộtvídụđiểnhìnhkháclàPeterAudet,mộtchuyêngiatưvấntàichínhngườiÁo,lựclưỡngvànổibậtvớikiểutóccủaBonJovi.CôngviệcđầutiêncủaPeterlàlàmnhânviênchămsóckháchhàngquađiệnthoạitạimộthãngbảohiểmlớn.Trongnămđầutiênlàmviệcởđây,PeterđãxuấtsắcvượtquahàngtrămanhtàikhácđểgiànhgiảiNhânviêncủanăm,trởthànhtrưởngphòngtrẻnhấtcôngty.Nhiềunămsauđó,Petercùng15vịquảnlýkhácthamdựmộtkhóathựchànhvềnghệthuậtchovànhận.Trongkhitheothốngkêcủakhóahọcnày,trungbìnhmỗiquảnlýđãgiúpđỡkhoảngbađồngnghiệpcủamìnhthìPeterlạigiúpđỡtấtcảmọingườitrongnhóm.Anhthựcsựlàmộtngườitửtế,luônnghĩchongườikhác,thậmchídànhrahànggiờđểtraođổivớinhữngứngviênkhôngđạtyêucầunhằmcốgắngtìmramộtcơhộikhácchohọ.

Vàomộtngàynăm2011,Peterlúcnàyđãlàmộtchuyênviêntưvấntàichínhvànhậnđượcđiệnthoạitừmộtvịkháchhàngngười

Úc.Vịkháchnàymuốnthựchiệnmộtsốđiềuchỉnhđốivớiquỹlươnghưuítỏitrịgiá70.000đô-laMỹcủamình.Mộtnhânviêntrongcôngtytrướcđóđãđượcgiaonhiệmvụlàmviệcvớikháchhàngnày;tuynhiên,khinhìnlướtquathôngtinvàbiếtrằngvịkháchhàngnàylàmộtcôngnhânlàmviệctạibãiphếliệuthìngườinhânviênnàyđãtừchốiđếngặpkháchhàngvìchorằngchuyệnđóchỉtổphíthờigiancủamình.VàdĩnhiênlàthờigiờcủaPetercũngnênchỉdànhchonhữngkháchhàngquantrọngkhác,nhữngngườisởhữukhốitàisảnlớngấpnhiềulần(kháchhàng“sộp”nhấtcủaPetercótổngtàisảnlênđến100triệuđô-la).NếuquyđổithờigiantưvấncủaPeterratiềnthìkhoảntiềnlươnghưuítỏicủamộtcôngnhânởbãiphếliệuthậmchícònchưabằngthờigianPeterláixetừcôngtyvềnhà.Vềcâuchuyệnnày,Peternhớlại:“Anhtachỉlàmộttrongsốnhữngkháchhàngnhỏnhấtmàchẳngaimuốntiếp.Nhưngbạnkhôngcóquyềntừchốingườikhácvìsuynghĩrằnghọkhôngđủquantrọng”.

VậylàPeterđãlênlịchgặpvịkháchhàngnàyđểđưaramộtsốlờikhuyênđốivớiviệcquảnlýquỹlươnghưucủaanhấy.Khiđếnnhàkháchhàng,Peterquảthậtđãngạcnhiênđếnsữngngười:Cửatrướcbịphủdướinhữnglớpmạngnhệnvàđãkhôngđượcmởsuốtnhiềutháng.Petertiếptụcđánhmộtvòngraphíasaunhà,vàramởcửalàmộtngườiđànôngtầm34tuổi.Phòngkháchvôcùngbềbộn,nhếchnhác,đầycôntrùngvàbụibặm,vớinướcnhỏgiọttừtrầnnhà.Vịkháchhàngkéoravàichiếcghếxếp,vàPeterbắtđầutraođổivềkếhoạchđiềuchỉnhquỹlươnghưucủakháchhàng.Cảmthấythôngcảmvớikháchhàng,mộtngườilaođộngchântaychămchỉvàchẳngdưdảgì,Peterđãđưaramộtđềxuấtrấthàophóng:“Tạisaoanhkhôngchotôibiếtvàiđiềuvềbảnthânmìnhvàtôisẽxemliệutôicóthểlàmgìchoanhkhông”.

VịkháchhàngnóivềniềmđammêxehơicủamìnhrồidẫnPeterđếnmộtnhàkhotồitàn.Peterđãtựchuẩnbịtinhthầnlàsẽtrôngthấymộtbằngchứngkhácchosựnghèotúngcủangườiđànôngnày,thậmchíđãmườngtượngramộtkhođầyphếliệu.Nhưngkhibướcvàonhàkho,Peterđãsữngngườivìkinhngạc.TrướcmắtanhlàmộtchiếcChevyCamarođờiđầuxuấtxưởngnăm1966–mớicáucạnhkhôngcólấymộtvếttrầyxước,haichiếcxeđuaValiantmàunhodoÚcsảnxuấtcóđộngcơ1.000mãlực,mộtchiếcxehiệnđạiđượctrangbịđộngcơtăngtốc,mộtchiếcFordtươngtựmẫuđãxuấthiệntrongbộphimMadMax.Hóaravịkháchhàngnàykhôngphảichỉlà

mộtanhcôngnhânnghèotúngmàlàôngchủcủamộtcôngtychuyênkinhdoanhphếliệuđangănnênlàmra.Anhtavừamớimualạingôinhànàyđểsửachữa,mộtkhốibấtđộngsảnvớitổngdiệntíchgần45.000métvuôngvàcógiátrịlênđến1,4triệuđô-laMỹ.Vàtrongmộtnămsauđó,Peterđãgiúpvịkháchhàngnàyđiềuchỉnhlạihoạtđộngkinhdoanh,tạoranhiềulợinhuậnhơnvàtusửalạingôinhàkia.Peternhậnđịnh:“Tấtcảnhữnggìtôilàmđềubắtđầutừviệcthựchiệnnhữngnghĩacử”,vàanhvuivẻkểlạirằng“Khiđếncôngtyvàongàyhômsau,tôiđãcườingườiđồngnghiệpcủamình,ngườithậmchíchẳnghềmảymaysuynghĩđếnviệcsắpxếpthờigiangặpvịkháchhàngấydùchỉmộtlần”.CònmốiquanhệgiữaPetervàvịkháchhàngngàycàngtrởnênkhăngkhít,kéotheođólàkhoảnthùlaohậuhĩnhvàmốiquanhệnàydườngnhưsẽbềnchặttrongnhiềunămsaunữa.

Trongsựnghiệpcủamình,cáchhànhxửvìngườikhácđãmanglạichoPeternhữngcơhộimànhữngngườichỉbiếtcóbảnthânmìnhhoặcnhữngngườidunghòathườngbỏlỡ,nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàanhchưatừngphảitrảgiá.Vàbạnsẽbiếtđượctườngtậnhơntrongchương7,câuchuyệnvềlầnPetersuýtchútnữađãtángiabạisảnvìhaikẻchỉbiếtnghĩchomình.Tuynhiên,sauđóanhđãđứnglêntừthấtbạivàtrởthànhmộttrongnhữngchuyêngiatưvấntàichínhxuấtsắcnhấtởÚc.Anhquanniệmrằngchìakhóathànhcôngchínhlàbiếtcáchtậndụngnhữnglợiíchtừviệcgiúpđỡngườikhácđồngthờitốithiểuhóachiphíbỏra.VớicươngvịgiámđốcđiềuhànhcủaGenesysWealthAdvisers(*),Peterđãcứucôngtythoátkhỏicảnhphásảnvàbiếnnótrởthànhdoanhnghiệpdẫnđầungành.CũngchínhcáchhànhxửvìngườikhácđãmanglạithànhcôngchoPeter.Anhchiasẻ:“Tôithànhcônglànhờviệcgiúpđỡnhữngngườikhác.Tôisẽluônlựachọnnhưvậy.Mọingườiđãnóivớitôirằngchínhsựtửtếcủatôiđãgiúptôigiànhchiếnthắngkhiphảiđốiđầuvớicácnhàtưvấnkhácvàvượtquahọ”.

Mặcdùcáccôngnghệhiệnđạivànhữngsựthayđổitrongcơcấukinhtếđãkhiếnviệcgiúpđỡngườikháctrởnênthuậntiệnhơnnhiều,vẫncómộtđặctrưngbấtbiếncủasựchođi:Khinóiđếnnhữngnguyêntắclàmkimchỉnamtrongcuộcsống,trựcgiáccủahầuhếtchúngtađềuhướngđếnviệcchođi.Tronghơnbamươinămqua,nhàtâmlýhọchàngđầuShalomSchwartzđãtiếnhànhnghiêncứucácgiátrịvàcácnguyêntắcsốngcótínhđịnhhướngvàcósứcảnhhưởngđếnconngườiđếntừcácnềnvănhóa

khácnhautrênkhắptoàncầu.Vớimộttrongcácnghiêncứunày,SchwartzđãtiếnhànhkhảosáttrênvớihàngngànngườitrưởngthànhđạidiệnchonhữngnhómđốitượngcụthểtạiÚc,Chile,PhầnLan,Pháp,Đức,Israel,Malaysia,HàLan,NamPhi,TâyBanNha,ThụyĐiểnvàHoaKỳ.Cụthể,Schwartzđãchodịchbảngcâuhỏidùngtrongcuộckhảosátra12ngônngữvàphátchonhữngngườithamgiatrêntoàncầu,yêucầuhọđánhgiámứcđộquantrọngcủanhữngnhómgiátrịkhácnhau,baogồm:

Nhóm1

•Giátrịtàisản(tiềnbạcvàcáctàisảnhữuhình)

•Quyềnlực(sựthốngtrị,kiểmsoátngườikhác)

•Hạnhphúc(tậnhưởngcuộcsống)

•Cảmgiácchiếnthắng(vượtquahaycónhữngbiểuhiệnxuấtsắchơnngườikhác)

Nhóm2

•Sựhữuích(làmnhữngđiềucóíchchongườikhác)

•Tráchnhiệm(làngườicóthểtintưởngvàdựavào)

•Đấutranhvìbìnhđẳngxãhội(quantâmđếnnhữngngườibấthạnhhơnmình)

•Lòngtrắcẩn(nhữnghồiđáptrướcnhucầucủangườikhác)

Nhữngngườivìmìnhlựachọncácgiátrịnằmtrongnhóm1,trongkhinhữngngườivìngườikháclạithiênvềcácgiátrịtrongnhóm2.SauđóSchwartztiếnhànhnghiêncứusâuhơnđểtìmranhữngcôngdânởđâuthườngđềcaogiátrịcủanhữngngườichođi.GiờhãynhìnlạidanhsáchmườihaiquốcgiakểtrênvàđoánxemngườidânởquốcgianàosẽưutiêncácgiátrịtrongNhómChothayvìcácgiátrịnằmtrongNhómNhận.

Câutrảlờilàtấtcả.Ởmườihaiquốcgiatrên,đasốmọingườiđềubìnhchọnrằng“giúpđỡngườikhác”lànguyêntắcsốngquan

trọngnhất.Họquantâmnhiềuđếnviệcgiúpđỡngườikhácthayvìcácgiátrịnhưquyềnlực,thànhtựu,sựthoảimái,sựtựdo,truyềnthống,sựhòahợp,cảmgiácantoàn,hayhạnhphúc.

Ởmộtchừngmựcnàođó,kếtluậnnàylàhoàntoànchínhxác.CácbậcchamẹthườngđọcchoconmìnhnhữngcuốnsáchkiểunhưTheGivingTree(tạmdịch:Câybanphát)vàgiáodụcchúngvềtầmquantrọngcủaviệcbiếtyêuthươngvàchiasẻ.Nhưngthôngthường,chúngtakhôngtraođitấtcảmàsẽgiữlạimộtvàithứchoriêngmình.ChúngtôicóthểkểchocontrẻnhữngcâuchuyệnđậmtínhnhânvăncủaShelSilversteinvàdạychúnghãyyêuthươngngườikhác.Tuynhiên,chínhsựphổbiếncủanhữngđầusáchnhưThe48LawsofPower(tạmdịch:48nguyêntắcquyềnlực)củaRobertGreene,chưakểđếnsựtônsùngcủanhiềubậcthầykinhdoanhđốivớicuốnsáchđượccoilàcẩmnangcủamọithờiđạiBinhphápTônTửlạichứngminhmộtsựthựcrằngtrongcôngviệc,chúngtathườngkhôngthấyđượcnhiềukhônggianchogiátrịcủasựchođi.

Ngaycảnhữngngườiđượccholàluônvìngườikháccũngkhôngdámthểhiệnmìnhmộtcáchcôngkhaiởnơilàmviệc.Mùahènăm2011,tôigặpSherryannPlesse,chuyênviêncaocấpcủamộtcôngtytưvấntàichínhkhátiếngtăm.Sherryannlàmộtngườivịthađiểnhình,côsẵnsàngdànhrahànggiờđểhỗtrợnhữngnhânviênmớithiếukinhnghiệmvàluôntíchcựcthamgiacácsựkiệngâyquỹtừthiệncũngnhưđấutranhchoquyềnlợicủaphụnữtrongcôngty.Côấychiasẻ:“Phươngchâmcủatôilàchođi.Tôilàmmộtcáchtựnguyệnvàhoàntoànkhôngcầnmộtsựđềnđápnàocả.Mongmuốncủatôilàtạorasựkhácbiệtvàtruyềnlửađếnchomọingười,vàtôiđặcbiệthỗtrợnhữngngườicóthểtậndụngđượctốiđasựgiúpđỡcủatôi”.

Đểtraudồithêmkiếnthứcvànghiệpvụ,Sherryannđãxinnghỉphépsáutuầnđểthamgiamộtkhóahọcvềnghệthuậtlãnhđạocùngvới60chuyênviêncấpcaokhácđếntừnhiềucôngtytêntuổitrêntoànthếgiới.Đểxácđịnhđượcđiểmmạnhcủamình,Sherryannphảilàmmộtbàitrắcnghiệmtâmlývàcôđãvôcùngkinhngạckhibiếtrằngưuđiểmlớnnhấtcủacôchínhlàsựtửtếvớingườixungquanh.Longạikếtquảnàysẽhủyhoạihìnhtượngmộtnhàquảnlýthànhđạtvànghiêmtúc,Sherryannđãquyếtđịnhgiữbímậtvềđiềunày.Côthúnhận:“Tôikhôngmuốnmọingườinghĩmìnhlàkẻkémcỏimềmyếuvànhìntôivớiánhmắtkhác.Tôicầnphảiđặtkếtquảcông

việclêntrênhếtvàgạtbỏnhữngcảmxúckhôngcầnthiết.Thựcsựlàtôimongmuốnđượcnhìnnhậnquanhữngyếutốkhácchẳnghạnnhưlàmviệcchămchỉ,hiệusuấtcaothayvìđượcđánhgiácaovìsựtửtếvớingườixungquanh.Trongcôngviệc,đôikhibạnphảingụytrangmìnhbằngnhữngchiếcmặtnạkhácnhau”.

Dolosợbịđánhgiálàyếuđuốihoặcquángâythơ,nhiềungườikhôngdámbộclộsựtửtếcủamìnhtạinơilàmviệc.Nhữngngườinàysẽlựachọnmộtcáchcưxửdunghòagiữachovànhận.Trongmộtcuộckhảosát,nhữngngườithamgiađượcyêucầutrảlờivềcáchthứcứngxửcủahọtrongcácmốiquanhệđểxácđịnhxemhọthiênvềcho,nhậnhaydunghòa,vàkếtquảlàchỉcó8%sốngườiđượchỏitrảlờirằnghọlàngườithuộcnhómsẵnsàngcho,trongkhi92%cònlạisẽkhôngsẵnsàngchođibấtcứthứgìnếukhôngnhậnđượcsựbùđắpthỏađáng.Vàtôicònpháthiệnrarằngtrongmôitrườnglàmviệc,sốngườithuộcNhómNhậnvàdunghòagấphơnbalầnsốngườithuộcNhómCho.

NhữngngườithuộcNhómChohoặcdunghòathườngcảmthấyáplựckhiphảiépbuộcbảnthânhànhxửtheophongcáchcủaNhómNhận,đặcbiệtlàkhichínhhọtựnhậnthứcrằngmôitrườngcôngviệclànơicácmốiquanhệdiễnratheoxuhướngngườinàyđượcthìphảicóngườichịuthiệt.Chodùđólàbốicảnhtạimộtcôngtyvớicáchệthốngphânloạiphứctạp,mộtnhómcáccôngtyđangtranhđuaquyếtliệtđểgiànhlấykháchhàng,haymộttrườnghọcvớicáckỳthituyểngắtgaovànhucầuvềcáccôngviệclýtưởngluônvượtquáchỉtiêu,…thìmộtcáchtựnhiên,chúngtasẽtựmìnhkếtluậnlàcácđồngnghiệpnơiđâycókhuynhhướnghànhxửthiênvềkiểunhậnhơnlàchođi.GiáosưtâmlýDaleMillercủatrườngĐạihọcStanfordlýgiảirằng:“Khiđoántrướcđượcnhữngngườikhácsẽkhônghysinhlợiíchbảnthân,chúngtaliềnlolắngrằngmìnhsẽbịđánhbạinếucưxửquátửtếvàchỉbiếtvìngườikhác,dovậychúngtalựachọnbướcvàocuộctranhđấuvớitâmthếphảigiànhchiếnthắng”.CácnghiêncứucụthểchothấytạiTrườngKinhdoanhHarvard,mọingườithườngkhôngmấyquantâmđếnnhucầuvàmongmuốncủangườikhác.Nỗilosợbịđánhbạitrởthànhnỗiámảnhthườngtrực.ChuyêngiakinhtếRobertFrankđãbìnhluậntrêntờCornellrằng:“Chínhviệcmongmỏisựbấtlợisẽxảyravớingườikhácđãbộclộđiềukémcỏinhấttrongmỗichúngta:nỗilosợphảiđóngvaikẻngốckhiếnchúngtavôtìnhlờđibảnchấttốtđẹpcủachínhmình”.

DavidHorniknhậnxétrằnghầuhếtnhữngnhàđầutưthànhcôngtrênthếgiớiđềuthuộcnhómnhữngngườichỉmuốnnhậnphầnlợivềmình–họkiênquyếtphảiđượcnắmgiữmộtlượngcổphầnlớn(đôikhiđếnmứcvôlý)tạicácdoanhnghiệpmớikhởidoanhrồiđòihỏiphầnchialợinhuậnrấtcaomộtkhidoanhnghiệpbắtđầuănnênlàmra.Hornikđãquyếttâmphảithayđổiđiềunày.Khiđượcmộtchuyêngiatàichínhhỏivềmụctiêucuộcđờimình,Hornikđãtrảlờirằng:“Trênhết,tôimuốnchứngminhrằngthànhcôngkhôngnhấtthiếtphảiđượcxâydựngbằngviệchysinhlợiíchcủangườikhác”.

Trongmộtnỗlựcnhằmhiệnthựchóalýtưởngnày,Hornikđãlàmnhữngchuyệnđượccoilàhyhữuvàhoàntoànphávỡcácquytắckinhdoanhthôngthường.Năm2004,anhtrởthànhnhàđầutưđầutiênviếtblogtưvấn,vàmờicácdoanhnghiệpkhởidoanhthamgiavàomạngkếtnốicủamình.Hornikbắtđầucôngkhaichiasẻthôngtin,hỗtrợcácdoanhnhânnângcaomứcthànhcôngcủahọthôngquaviệcgiúphọnắmbắtđượcchínhxácnhữngýđồvàsuynghĩcủacácnhàđầutư.CácđốitácvàkểcảcốvấnphápluậttrongcôngtyHornikđềurasứcngăncảnanhlàmđiềunày,bởihọacóđiênthìmớicôngkhaihếtmọibímậtvàngónnghềkinhdoanhcủamình.Nếucácnhàđầutưđọcđượcblognày,họsẽchẳngngạingầnnẫnglấyýtưởngmàchẳngcầnphảichialạichoHornikmộtxu.Tuynhiên,Horniklạibộcbạch:“Nhữngngườikhácđềuchorằngtôimấttrí,nhưngtôithựcsựmuốnđượctraođổivớicácdoanhnhân,chiasẻkinhnghiệmvàgiúpđỡhọ”.Vànhữngngườiphêbìnhôngđãđúng.“Rấtnhiềunhàđầutưmạohiểmđọcblogcủatôi.Kếtquảlàviệcthươnglượngvớinhữngcôngtytiềmnăngmàtôicảmthấyhứngthútrởnênkhókhănhơndướiáplựccạnhtranhtừnhiềuphía”.NhưngđâylàcáigiámàHorniksẵnsàngchấpnhận,vìtheoanh“mốiquantâmlớnnhấtcủatôilàmanglạilợiíchchocácdoanhnghiệpmớikhởidoanh”,vàDavidHornikđãkiênđịnhduytrìblognàytrongsuốttámnămqua.

Việclàm“khácngười”thứhaicủaHornikxuấtpháttừsựthấtvọngcủaanhvớinhữngbàidiễnthuyếttẻnhạtvàchánngắttạicácbuổihộinghị.Thờicònhọcđạihọc,Horniktừngliênkếtvớimộtvịgiáosưvàthànhlậpmộtnhómdiễngiảvànhờvậymàanhcóthểmờinhữngnhânvậtthúvịđếnthamgia.TrongsốnhữngkháchmờinàycóchađẻcủatròchơiDungeon&Dragons,mộtnhàvôđịchchơiyo-yothếgiới,cùngvớinhàlàmphimhoạthìnhđãsángtạonêncác

nhânvậtchobộphimhoạthìnhnổitiếngWileE.CoyoteandtheRoadRunnercủahãngWarnerBros.Trongkhiđó,nhữngdiễngiảthườngđượcmờiđếncáchộinghị,cáchộithảokhoahọchaykinhtếđềukhôngđượcanhmờiđến.Vìsaoư?Vì“tôipháthiệnramìnhchẳnghềđểtâmlắngnghenhữnggìcácdiễngiảnàytrìnhbàymàthayvàođó,tôithíchtròchuyệnvớimọingườitạihànhlangtronggiờgiảilaovềcôngviệccủahọ.Giátrịthựcsựcủanhữngsựkiệntheokiểuhộithảonàylàtạocơhộiđểmọingườitraođổivàxâydựngmốiquanhệvớinhau.Điềugìsẽxảyranếuchúngtacómộtbuổihộithảochỉvớimụcđíchgiúpmọingườitròchuyệnvàlàmquenvớinhau?”.

Năm2007,HorniktổchứcbuổitọađàmđầutiêncótênlàTheLobby(tạmdịch:Nhữngcâuchuyệnkểởhànhlang)vớimụcđíchtậptrungcácdoanhnhânlạiđểhọchiasẻýkiếnvớicácphươngtiệntruyềnthôngmớihiệnnay.Hornikđầutưchosựkiệnnày400.000đô-laMỹvàmọingườiđềurasứccanngănanh,rằnganhđanghủyhoạidanhtiếngcủacôngtyvàhọnóibónggiórằngnếusựkiệnnàythấtbạithìsựnghiệpcủaHornikcũngkếtthúc.Nhưngbỏngoàitaimọilờicangián,Hornikvẫnkiênquyếtthựchiện.Đếnthờiđiểmphátthưmời,Hornikđãlàmmộtchuyệngầnnhưkhôngtưởnglàmờicácchuyêngiađầutưmạohiểmcủacôngtyđốithủthamgiavàobuổitọađàmnày.

MộtsốngườiquenđãchorằngHornikthựcsựmấttrívàchấtvấnxem“Làmsaoanhcóthểđểcácnhàđầutưvốnkhácthamgiavàosựkiệnnày?”.NếuHornikgặpđượcmộtngườikhởidoanhcóýtưởngtuyệtvờitạisựkiệnnày,anhnênxúctiếnhợptácngaylậptức,cớgìlạidângcơhộichokẻkhácnhưvậy?Vàmộtlầnnữa,Horniklạiphớtlờmọiýkiếncanngănvàphảnbác:“Tôimuốnmanglạilợiíchchotấtcảmọingườichứkhôngriênggìbảnthântôi”.MộtđốithủcủaHorniksaukhithamgiabuổitọađàmnàyđãtâmđắcvớichươngtrìnhđếnmứctựđứngratổchứcmộtbuổihộithảokhác,saoybảnchínhcủaTheLobbynhưngtấtnhiên,anhtakhôngmờiHornik,cũngnhưbấtcứnhàđầutưmạohiểmnàokhác.Màchodùmuốnthìcácđốitáccủaanhtacũngkhôngđồngý.Bấtchấptấtcảrủiro,Hornikvẫntiếptụcmờicácnhàđầutưtrongngànhđếncácbuổitròchuyệncủamình.

Hornikhoàntoànýthứcđượccáigiáphảitrảkhihànhxửnhưmộtngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrên.Anhnói:“Mộtsố

ngườichorằngtôiđanglừagạtmọingười.Họtinrằngcáchduynhấtđểthànhcônglàphảivìmìnhtrướcđã”.Nếulàmộtngườichỉbiếtlợiíchcủabảnthânmình,Horniksẽchẳngbaogiờchấpthuậnnhữngđềxuấtđầutưmớitoanh,hayđíchthântrảlờitừngemailcũngnhưchiasẻmọithôngtintrênbloghaymờiđốithủthamgiacácsựkiệnTheLobbymộtcáchcôngkhainhưvậy.Cònnếunhưlàmộtngườidunghòa,HornikắthẳnđãđòihỏinhữngđốithủđãthamgiacácbuổiTheLobbycủamìnhnhưnglạikhôngmờianhđếncácbuổihộithảodohọtựtổchứcmộtsựđềnbùthỏađángnàođó.NhưngHorniklạichỉquantâmđếnnhữnggìmọingườicầnmàbảnthânmìnhcóthểcungcấp,hỗtrợthayvìnhữnggìanhthuđượctừhọ.Thựctếchothấyrằngởcươngvịmộtnhàđầutưmạohiểm,Hornikđãvôcùngthànhcôngkhituânthủcácnguyêntắcsốngcủamình,vàtấtcảmọingườiđềutôntrọnganhvìchínhsựcaothượngvàtửtếđó.Hornikchiasẻ:“Phảilàmsaođểmọingườiđềucólợicả.Tôimuốntạoramộtmôitrườngmàmọingườicóthểxâydựngđượccácmốiquanhệvàđạtđượccácthỏathuậnkhiếnhọhàilòng.Tôimuốnsốngtrongmộtthếgiớimàchínhtôicũngmuốnsốngtrongđó”.CâuchuyệncủaHornikđãphầnnàochứngtỏrằngviệcchođikhôngchỉhàmchứatoànrủiromàhoàntoàncóthểmanglạinhữngphầnthưởngtươngxứngchobạn.

Vàmụcđíchchínhcủatôikhiviếtcuốnsáchnàylàđểgiúpbạntìmhiểurõnhữngnguyênnhânđemlạiphầnthưởnglẫnsựrủiroấy.Phầnđầutiênsẽchỉranhữngnguyêntắcmanglạithànhcôngchonhữngngườivìmọingười,quađólýgiảitạisaovàlàmthếnàomàhọđạtđếnnấcthangthànhcôngcaonhất.Tôicũngsẽgiớithiệuvớibạncácphươngphápđộcđáocủanhữngconngườinàykhikếthợpbốnyếutốchính:mạnglướiquanhệ,sựhợptác,cáchxácđịnhgiátrịvàlantỏaảnhhưởng.Xéttrênkhíacạnhmốiquanhệ,họbiếtcáchmởrộngcácmốiquanhệmớiđồngthờivẫnduytrìcácmốiquanhệổnđịnhtừxưa.Nghiêncứuvềcáchthứchợptácchothấyrằnghọcóthểphốihợpmộtcáchhiệuquảvớinhữngngườikhácvànhậnđượcsựtôntrọngcủahọ.Khámphácáchhọđánhgiángườikháclạilàbàihọcquýgiávềkinhnghiệmpháthiệnvàbồidưỡngtàinănglẫnthếmạnhnổitrộicủamỗingười.Vàphântíchvềtầmảnhhưởngsẽkháiquátnhữngthủthuậttrongcáchgiớithiệu,chàohàng,thuyếtphụcvàthươnglượngsaochomọingườiđềunhấttríủnghộvàhỗtrợhọ.Khiphântíchbốnyếutốnày,bạnsẽthấyđượcsựkhácbiệtmanglạithànhcôngchonhữngngườiđặtlợiíchngườikháclêntrên;vàđiềumànhữngngườithuộcnhómchỉbiếtmìnhhoặcdung

hòanênhọctập.Trongđó,bạncũngsẽkhámphárachìakhóathànhcôngcủangườiđiềuhànhtrangmạngxãhộilớnnhấtnướcMỹ,haylýdotạisaothiêntàiđứngđằngsauthànhcôngcủamộttrongnhữngchươngtrìnhtruyềnhìnhxuấtsắcnhấtmọithờiđạilạichấpnhậnmaidanhẩntíchnhiềunămnhưvậy,cũngnhưtạisaoôngchủmộtcâulạcbộbóngrổtừngvàilầnđứngtrênbờvựcphásảnlạicóthểxoayngượctìnhthếmộtcáchthầnkỳ,thậmchílàtạisaomộtvịluậtsưhaybốirốikhôngnóitrònvànhrõchữlạicóthểđánhbạimộtđốithủđangtrànđầytựtin,vàlàmsaobạncóthểnhậndiệnrabảnchấtcủamộtngườingaykhinhìnvàotàikhoảnfacebookcủaanhta.

Trongphầnthứhaicủacuốnsách,tôisẽphântíchnhữngcáiđượcvàmấtkhibạnlựachọncáchhànhxửvìngườikhác,vàcáchthứcgiữchocáncânnàythăngbằng.Tôisẽnghiêncứunhữngngườichỉbiếtmìnhbảovệbảnthânkhỏirắcrốivàkhôngbịthuathiệt.Bạnsẽthấytrườnghợpmộtgiáoviêngiảmthiểunhữngáplựcchomìnhbằngcáchchođithayvìgiữlại,mộttỷphúlàmgiàubằngcáchbanpháttiềnbạcvàsốgiờlýtưởngđểthamgiahoạtđộngtìnhnguyệnnếubạnmuốnsốngvuivàsốngkhỏehơn.Bạnsẽbiếtđượcnguyênnhântạisaoviệcchođilạiđemđếnthànhcôngchonhàtưvấnnàytrongkhikhiếnnhàtưvấnkhácthấtbại,tạisaochúngtalạinhậndiệnnhầmmộtngườithuộcnhómchỉmuốnnhậnhaydunghòa,cũngnhưcáchthứcnhữngngườichỉbiếtmìnhbảovệbảnthântrongcáccuộctraođổi,đàmphán,...

Khiđọcxongcuốnsáchnày,cóthểbạnsẽphảithayđổimộtsốsuynghĩvềkháiniệmthànhcông.Nếulàmộtngườisẵnsànghysinhvìngườikhác,bạnsẽtìmthấyrấtnhiềucơhộiđểbiếnkhókhănthànhcơhộithànhcông.Vànếuvềbảnchấtbạnlàmộtngườivìngườikhácnhưnglạihànhxửnhưmộtngườidunghòatạicôngsở,bạncóthểbịngạcnhiêntrướcnhữngcơhộivàlợiíchmàviệcbộclộbảnchấtvàgiúpđỡngườikhácmàkhôngcầnhồiđápmanglại.Thayvìchỉchămchămhướngtớithànhcôngchomìnhvàđềnđápsauđó,hãycứchođitrướcvàthànhcôngnhấtđịnhsẽđếnvớibạn.Cònnếunhưđanghànhxửthiênvềlợiíchcủamình,thìbạnnênđiềuchỉnhmộtchút,hãyhọccáchchođinhiềuhơn,vàđiềuđósẽgiúpnuôidưỡngvàươmmầmthànhcôngchochúngta,vìmộtthếgiớivịtha.

Nhưngnếusautấtcả,điềubạnquantâmduynhấtlàthànhcông,thìrấttiếc,cólẽcuốnsáchnàykhôngdànhchobạn.

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

V

2***

CHIMCÔNGVÀGẤUTRÚCCáchthứcxâydựngmốiquanhệcủaNhómCho,Nhóm

NhậnvàNhómDungHòa

Mỗingườiphảiđưaraquyếtđịnhxemliệumìnhmuốnđidướiánhsángcủalòngvịthahayđắmchìmtrongbóngtốicủasựvịkỷ.

–MartinLutherKingJr.,nhànhânquyềnđượcgiảiNobelHòabình

àichụcnămvềtrước,mộtngườiđànôngnghèođãlàmnênmộtcâuchuyệnchânthựcvềgiấcmơkiểuMỹ.XuấtthântrongmộtgiađìnhbầnhàntạivùngquêhẻolánhMissouri,đểđỡđầngiađình,mộtchàngtraitrẻđãnailưngquầnquật

trênđồngruộngnhưngvẫnkhôngquêndànhthờigiandùimàikinhsử.TốtnghiệpĐạihọcMissouri,sauđólàHọcviệnPhiBeaKappa,lấybằngthạcsĩrồitiếnsĩkinhtế,cuộcđờiconngườinàysauđóđượcdànhđểphụcvụchoTổquốc,thamgialựclượngHảiquânrồisauđóđảmnhậnmộtsốvịtríquantrọngtrongChínhphủMỹ.RồiôngđượctraotặnghuânchươngdanhdựcủaHảiquânHoaKỳvàhuânchươngvìsựnghiệpbảovệTổquốcvớinhữngđónggópchoquốcgia.Sauđó,ôngthànhlậpcôngtyriêng,đảmnhậnvịtríchủtịchkiêmCEOtrongsuốt15năm.Vàothờiđiểmôngrútlui,côngtynàyđượcđịnhgiá110triệuđô-laMỹvớiđộingũnhânviênlênđến20.000ngườilàmviệcở40quốcgiatrênthếgiới.Trongbốnnăm

liêntiếp,côngtycủaôngđượctạpchíFortunevinhdanhlà“CôngtydẫnđầunướcMỹ”vàđượcbầuchọnlàmộttrong25côngtycómôitrườngđánglàmviệcnhấtthếgiới.Khiđượchỏivềsựthànhcôngcủamình,ôngđãnhấnmạnhđếntầmquantrọngcủa“Sựtôntrọng…Nguyêntắcvàng…Sựtrungthựctuyệtđối…Tấtcảmọingườiđềubiếtrằngbảnthântôiluôntuânthủmộtnguyêntắclàmngườirấtnghiêmngặt”.Ôngđãthànhlậpmộtquỹtừthiệngiađình,đónggóphơn2,5triệuđô-lachohơn250tổchứctừthiệntrêntoàncầuvàtrích1%từlợinhuậnkinhdoanhhàngnămcủatậpđoànchocáchoạtđộngtừthiện.NghĩacửcaođẹpcủaôngđãkhiếnCựuTổngthốngGeorgeW.Bushphảicangợilà“ngườiđànôngtửtếvàchínhtrực”.

Kếtcuộc,ôngbịtruytố.

NgườiđànôngấytênlàKennethLay,vàtênôngđượcnhớđếnnhưkẻtộiđồchínhyếutrongvụbêbốicủaEnron.Enronlàtậpđoànkinhdoanhnănglượng,hànghóavàcácthiếtbịanninhvớitrụsởchínhđặttạiHouston.Vàotháng10năm2001,1,2tỷđô-lavốncổphầncủaEnronđãbốchơisaukhibáocáotàichínhquý3đượccôngbốvớiconsốthualỗlà618triệuđô-laMỹ,mứcthualỗkỷlụctạithờiđiểmbấygiờ.ĐếnthángMườihai,tậpđoànEnronthôngbáophásản,đẩy20.000nhânviênvàocảnhthấtnghiệp,rấtnhiềungườitrongsốhọđãphảitrơmắtđứngnhìnsốtiềndànhdụmcảcuộcđờibiếnmấtcùngvớisựsụpđổcủaEnron.CácnhàđiềutrapháthiệnraEnronđãlừagạtcácnhàđầutưbằngcácbáocáotàichínhkhốngthểhiệnlợinhuậnảovàchegiấukhoảnnợhơnmộttỷđô-lacủatậpđoàn,lũngđoạnthịtrườngnănglượngvànhiênliệuởhaibangCaliforniavàTexas,vàhốilộcácquanchứcchínhphủnướcngoàiđểgiànhđượccáchợpđồngngoạithươnglớn.Layđãbịtruytốvớisáutộidanh.

DưluậncóthểtranhcãivềviệcthựcchấtLaybiếtbaonhiêuvềcáchànhviphạmphápcủaEnron,nhưngkhôngthểphủnhậnrằngLaylàmẫungườichỉbiếtđếnbảnthânmình,bấtchấpviệcôngtađãrấtcốgắngđểkhoáclênmìnhvẻvịtha.TrongcuốnsáchTheSmartestGuyintheRoom(tạmdịch:Ngườiđànôngkhônkhéonhấttrongphòng),haitácgiảBethanyMcLeanvàPeterElkindđãvạchtrầnviệcLaylợidụngvịtrícủamìnhđểphêduyệtchonhữngkhoảnvayvượthạnmứccủacôngtyvàcảviệcôngyêucầucácnhânviênphảichuẩnbịphầnsandwichchomìnhtrongnhữngchiếcđĩabạchoặcgốmsứTrungHoa.Từngcólần,khiđangcốgắngđăngkýmáy

baychomộtthànhviêntrongbangiámđốcđicôngtác,nhânviênthưkýmớipháthiệnrarằngcảbachiếcchuyêncơcủaEnronđềuđangphụcvụgiađìnhLayđidulịch.Tronghainăm1997và1998,hơn4,5triệuđô-latiềnhoahồngđãchảyvàotúicủađạilýdulịchdochịgáiLaylàmchủ.Vàtheonhưcáotrạng,Layđãbánhơn70triệuđô-lacổphiếutrướckhiEnroncôngbốphásản,mộthànhđộngnhằmvơvéttàisảntrướckhicontàubịđắm.Độngtháinàyđãđượcdựbáotừtrướctrongnhữngnăm70khiLaycònlàmviệcchoExxon.KhinhậnxétvềLay,mộtvịsếpđãđánhgiáôngrấtcaonhưngkhôngquêncảnhbáo“anhtaquáthamvọng”.Vàgiớiquansáttinrằngtạithờiđiểmđầunăm1987,ởEnronOil,Layđãcốtìnhbaochevàthôngđồngvớihaingườinữalậpracáccôngtymađểbiểnthủ3,8triệuđô-lacôngquỹnhằmtránhgâythiệthạiquánghiêmtrọngchoEnron.Sauđó,đếnlúcnhữngkhoảnthualỗnàybịphanhphui,EnronOilcôngbốbịthiệthại85triệuđô-laMỹthìLayđãlờđivàtừchốinhậntráchnhiệmbằngmộttuyênbốhùnghồn:“Nếucóaitrongsốcácvịởđâychorằngtôidínhlíuđếnchuyệnnàythìhãyđứnglên”.MộttronghaiđồngphạmcủaLayđãchuẩnbịđứnglên,nhưnglạibịhaingườingồicạnhkhốngchế.

Vậylàmthếnàomàmộtngườichỉbiếtđếnmìnhlạicóthểthànhcôngđếnvậy?

CôngcụmàKenLayđãsửdụngchínhlàcácmốiquanhệ.Ôngtacóquanhệtốtvớimộtsốvịtaitomặtlớn.Trênthựctế,Layquenbiếthầuhếtcácquanchứcvàcácnhânvậtcóảnhhưởng.ĐólàgiáosưkinhtếPinkneyWalker,ngườigiúpđỡđểLaytrởthànhchuyênviênkinhtếcủaLầuNămGócvàsauđóleolênvịtrícốvấncaocấptạiNhàTrắngtrongnhiệmkỳcủaTổngthốngNixon.ĐólàCựuTổngthốngGeorgeH.W.Bush,ngườimàLayđãtạomốithâmtìnhbằngcáchgiúptổchứcHộinghịThượngđỉnhCôngnghiệphóađấtnướcởHoustonhồinăm1990(sựkiệnmànhiềunguyênthủquốcgialúcbấygiờnhưThủtướngAnhMargaretThatcher,ThủtướngĐứcHelmutKohnvàTổngthốngPhápFrançoisMitterrandcóthamdự).SaukhiBushchathấtbạitrướcBillClintontrongcuộctáitranhcử,Layđãnhanhchóngliênhệvớimộtngườibạntừthuởấuthơ,đồngthờilàmộttrongnhữngcôngthầnlàmnênchiếnthắngchoClinton.Rấtnhanhsauđó,LayđượcsắpxếpchơigolfcùngvịtânTổngthống.Rồithờithếthayđổi,khinhàBushkhôiphụcquyềnlựcthìLaytiếptụclợidụngcácmốiquanhệcủamìnhđểtiếnhànhmộtloạtcáchoạtđộngnhằm“ghiđiểm”trongmắtGeorgeW.Bush,quađókéolợiích

vềchoEnron–cũnglàchochínhbảnthânôngta.

TheoBrianUzzi,giáosưchuyênngànhquảntrịhọccủaĐạihọcNorthwestern,cácmốiquanhệsẽmangđếnbalợiíchchínhsau:nhữngthôngtincơmật,nhữngkỹnăngmềmvàquyềnlực.Nếucómộtmạnglướiquanhệrộngrãi,chúngtacóthểthuvềnhữnglợiíchvôgiá:kiếnthức,kỹnăngvàsứcảnhhưởng.Mộtnghiêncứuđãchobiếtrằngnhữngngườicómốiquanhệrộngsẽđạtđượcthànhtíchtốthơn,dễđượcđềbạthơn,thăngtiếnnhanhhơnvàkiếmđượcnhiềutiềnhơn.Vàbởivìcácmạnglướinàyđượcxâydựngdựatrênsựtươngtácqualạivàcácmốiquanhệ,chúngchínhlàchìakhóagiúptakhámpháđượcmứcđộtácđộngcủacáckiểuhànhxửđếnthànhcôngcủamỗingười.

Tuynhiên,mạnglướiquanhệcóthểtrởthànhcondaohailưỡi,nhấtlàkhinómanghàmýtiêucực.Khigặpmộtngườixalạmàngườinàylạithểhiệnsựnhiệttìnhquámứctrongviệckếtgiao,chúngtathườngnghingờ,bănkhoănxemsựnhiệttìnhấylàchânthànhthuầntúyhaychỉnhằmlợidụngtađểđạtđượcmụcđíchriêng.Sẽcómộtlúcnàođótrongcuộcđời,bạnphảinếmtrảicảmgiácthấtvọngkhikếtgiaovớinhữngconngườigiảtạochỉbiếtđếnlợiíchcủabảnthân:Ngoàimặtthìravẻtửtếlấylòngkhicóviệccầnđếnbạn,nhưngcuốicùnglạiđâmsaulưngbạn,hoặcđơngiảnlàlờbạnđisaukhiđãđạtđượcthứhọmuốn.

Mặtkhác,nhữngngườithuộcnhómsẵnsàngchovàdunghòathườngcoiviệcthiếtlậpmạnglướiquanhệlàmộtcáchthúvịđểkếtnốivớinhữngngườimớicũngnhưnhữngýtưởngmớilạ.Trongcuộcsốngthườngnhậtcũngnhưtrongcôngviệc,chúngtasẽgặpnhiềungườikhácnhau,vàvìmỗingườicónhữngxuấtphátđiểm,kiếnthứcvàtưduykhácnhauchonênviệctraođổivớingườikhácđểcóđượcsựgiúpđỡ,lờikhuyênvàcácmốiquanhệlàchuyệnbìnhthường.Vậythìcâuhỏiđặtralà:Liệuchúngtacóthểxâydựngcácmốiquanhệthânthiếtbằngcáccáchhànhxửkhácnhau,haychỉcómộtcáchhànhxửduynhấtđểtạonênmạnglướirộngrãi?

Trongchươngnày,tôimuốnkiểmchứngcáchthứcmànhữngngườithuộcNhómCho,NhómNhậnvànhómdunghòaxâydựngcácmốiquanhệcủahọ.Quađó,tôisẽchỉranguyêndovìsaomàtừngphongcáchhànhxửtrongcácmốiquanhệnàylạimangđếnnhữngkếtquảvàphảnứngkhácnhau.Khôngnhữngthế,nếucăncứvào

cáchxâydựngvàduytrìcácmốiquanhệcủamỗinhóm,bạnsẽcóthểpháthiệnđượcmộtsốdấuhiệuđểđịnhvịphongcáchcho-nhậncủamỗicánhân.Vàtấtcảlànhằmchứngminhrằng:DùcảnhữngngườithuộcNhómChohayNhómNhậnđềucóthểcómạnglướiquanhệrộngrãi,nhưngchỉcónhữngngườithuộcNhómChomớicóthểtạoranhữnggiátrịbềnvữngvàlâudàitừcácmốiquanhệcủamình.

Thờiđạicủacácmốiquanhệcôngkhai

Năm2002,chỉvàithángsausựsụpđổcủađếchếEnron,mộtchuyêngiamáytínhtênlàAbramsđãsánglậpraFriendster,mạngxãhộiđầutiêntrênthếgiới.Friendsterchophépnhữngngườithamgiacóthểđăngtảihồsơcánhântrựctuyếnvàliênkếtvớimọingườitrênthếgiới.Hainămsau,nhữngcáitênmớinhưLinkedIn,MyspacevàFacebookrađời.Nhữngngườixalạgiờđâycóthểgianhậpvàomạngliênkếtcủangườikhác.Năm2012,dânsốthếgiớicánmốcbảytỷngười.Cùngthờiđiểmnày,sốngườidùngFacebookcũngđạtmứcmộttỷ,cónghĩalà1/10dânsốthếgiớisửdụngFacebook.NhàtâmlýhọcBenjaminCrosier,GregoryWebstervàHaleyDillonkhẳngđịnh:“Mạngxãhộivẫnluôntồntạitrongmọithờiđại.Tuynhiên,chỉmớibắtđầugầnđâythìInternetmớichophépconngườisốhóacácmốiquanhệcủamình…Vàtừnhữngcâuchuyệntrêntrờidướiđất,chođếnviệcgặpgỡngườiyêu,chođếnviệcthúcđẩycáccảicáchchínhtrị,sựkếtnốicủamạngxãhộilàdựatrênviệcthôngtinnàosẽđượcpháttánvàchiasẻ”.

Trướckhicócácmạngxãhộiảo,việcgiaotiếpvàsựdichuyểnthuậntiệnhơncùngvớiviệcgiatăngdânsốđãlàmchotínhtươngtáctrongcácmốiquanhệtrởnênkhóxácđịnhnguồngốcvàkhóđượcbiếtđếnrộngrãi.Theođó,bảnchấtcủamỗingườicũngkhóđượcđánhgiámộtcáchtrọnvẹn.Chínhnhờvậy,KenLaymớicóthểchegiấuconngườithậtcủamình.Khiôngtachuyểntiếptừvịtrí(tổchức)nàyquavịtrí(tổchức)khác,khôngphảiaicũngnắmđượcthôngtintườngtậnvềông,vànhữngngườimớibướcvàomạnglướicủaLaycũngsẽkhôngnhậnđượcđầyđủthôngtinđểđánhgiá.NhữnghànhđộngtùyhứngcủaLaykhôngthểđượcđăngtảitrênYouTube,pháttrênTwitter,hayđượctìmthấytrênGoogle,cũngnhưkhôngđượcxuấthiệnnặcdanhtrêncácbloghoặcmạngnộibộcủacôngty.

Ngàynay,nhờInternetvàmạngxãhộiảomànhữngkẻchỉbiếtđếnmìnhkhócóthểchegiấubảnchấtsaulớpvỏbọcbácáinhưtrướckia.Nhờnhữngcôngcụtruyềnthôngnày,chúngtacóthểlầnrathôngtinvềaiđóbằngcáchtruycậpvàokhodữliệumởvàtìmhiểucácthôngtinđượcchiasẻtrênđấy.Điềunàycónghĩalàchưacầnđụngđếncácbáocáotrungthựccủacôngty,chúngtađãcóthểnhậndiệntrướcđómộtkẻchỉbiếtđếnmình,bởilẽhọđãtựlòiđuôitrênchínhcáctrangmạngxãhộimàhọthamgia:Chỉcầnmộtvàidấu

hiệunhỏnhưhìnhảnhhaylờibìnhluậncũngcóthểtiếtlộbảnchấtcủamỗingười,vànếumuốnnhậndiệnranhữngkẻvịkỷ.

Trongmộtnghiêncứu,cácnhàtâmlýhọcđãyêucầunhữngngườithamgiađiềnvàomộtbảngkhảosátđểxemliệuhọcóphảilàngườichỉbiếtlợiíchcủabảnthânhaykhông.Sauđó,cácchuyêngiachonhữngngườihoàntoànxalạtruycậpvàoFacebookcủanhữngngườinày.Vàhọđãxácđịnhranhữngkẻchỉbiếtđếnmìnhvớimứcđộchínhxácđángkinhngạc.

Nhữngngườinàythườngđăngnhữngthôngtinthiênvềviệctựphôtrươngbảnthân,luôntỏravẻmìnhlàtrungtâmvàrấtquantrọng.Hànhđộngvàphátngôncủahọđầyvẻkiêucăngvàkhoekhoang.HọcũngcórấtnhiềubạnbètrênFacebook,kếtnốivớinhiềungườicốtđểquảngcáobảnthânvàgiữcácmốiquanhệnhằmđạtđượccácmụcđíchriêng,hayravẻtựphụ,thườngđăngtảinhữngtấmhìnhkhiếnngườikhácphảichúý,tántụnghọ.

HowardLee,cựugiámđốckhuvựcNamTrungQuốccủaGroupon(*),làmộttrongsốnhữngngườisửdụngcácphươngtiệntruyềnthôngxãhộiđểnhậndiệnranhữngkẻchỉbiếtđếnmình.Khituyểndụngnhânviênkinhdoanh,rấtnhiềuứngcửviênsánggiáđềutỏrarấtquảquyết,vàkhiếnLeekhócóthểxácđịnhđượctrongsốhọ,ailàkẻchỉbiếtđếnmình.Cómộtlần,Leechấmđượcmộtứngviênxuấtsắc:hồsơđẹp,kếtquảphỏngvấntuyệtvời,nhữngngườigiớithiệucũngđánhgiárấtcaonănglựccủaanhtanhưngcũngcókhảnănganhtalàmộtkẻgiảtạo.Vìthế,LeeđãtìmkiếmmạnglướimốiquanhệcủamìnhtrênLinkedInvàFacebookvàcuốicùngcũngtìmramộtliênkếtchungcóchiasẻmộtsốthôngtinkhôngmấyhayhovềứngviênnày.“Cóvẻnhưanhtalàngườichỉbiếtđếnbảnthânmình.Điềunàysẽgâyảnhhưởnglớnđây.Nếuanhtatừngcưxửlạnhlùngnhưvậyvớicôngtytrướcđây,liệumìnhcónênthuêanhta?”,Leenói.VớiLee,cáctrangmạngxãhộigiúpíchrấtnhiềuchoviệctuyểndụngcủaGroupon,vì“giờđây,tôikhôngcầnphảigọiđếnmộtcôngtynàođóđểxácminhthôngtinvềmộtngườicóliênquanvớihọ.MọingườiđềucómốiliênhệvớinhauvàTráiđấtnàytrònlắm.Mộtkhihọvượtquavòngthituyểnkiếnthức,tôikiểmtraFacebookhoặcLinkedIncủahọ.Đôikhichúngtôicómộtsốngườibạnchung,hoặctừnghọcchungtrường,hoặcmộtnhânviêncủatôicókếtnốivớihọ.Bạncóthểđánhgiánhâncáchcủamộtngườirấtnhanhchóng”.Khicácmốiliênhệvàthanhdanhcủamỗingườiđược

côngkhaivớicảthếgiớithìrấtkhóđểnhữngngườichỉbiếtđếnquyềnlợicủamìnhcóthểthànhcông.

***

TạithunglũngSilicon,cómộtngườiđànôngtrầmlặng,lầmlìhệtmộtchúgấutrúc,nhưngchínhônglạilàngườiđemđếnmộtdiệnmạovàmộtkháiniệmmớichoviệcpháttriểncácmốiquanhệxãhội.NgườiđànôngnàytênlàAdamForrestRifkin,ngườiđượcgiớilậptrìnhđặtchobiệtdanh“gấutrúcvĩđại”.Anhtựvímìnhlàmộtkẻcuồngmáytính,hayrụtrèvàethẹn,ngườichỉbiếthaingônngữ:JavaScrip–mộtngônngữlậptrìnhmáytính,vàKlingon–ngônngữcủanhữngngườingoàihànhtinhtrongbộphimtruyềnhìnhStarTrek.Trongsốcácphépchơichữ,Rifkinnghiệntròđảochữcáianagramvàanhcóthểngồihànggiờđểđảovịtrícácchữcáitrongtênmìnhđểtìmracáitênưngýnhất,đạiloạinhưOfferRadiantSmirkhayFeministRadarFork.Rifkincóhaibằngkỹsưmáytính,mộtbằngsángchế,từngthamgiacácdựánpháttriểncácsiêumáytínhchoNASAvàhệthốngInternetchoMicrosoft.Vàothờihoàngkimcủamình,cùngvớiRohitKhare,RifkinđãsángtạoraphầnmềmKnowNow,giúpcáccôngtyquảnlýhệthốngthôngtinmộtcáchhiệuquảvàtiếtkiệmhơn.VớiKnowNow,Rifkinkiếmđượchơn50triệuđô-latrongsuốtmườinăm.Đếnnăm2009,khivẫncòntrongđộtuổi30,Rifkinbấtngờthôngbáonghỉhưu.

TôibiếtđếnRifkinkhiđanglượnlờtìmhiểucácliênkếttrongtrangLinkedIncủaDavidHornik,nhàđầutưmạohiểmtôiđãgiớithiệuvớicácbạnởchươngtrước.VàkhitruycậpvàohồsơcủaRifkin,tôithấyanhấyđangthôngbáoviệctừchứcvàchuẩnbịtungradựánkhởinghiệpPandaWhale–dựáncómụctiêutạoramộtcơsởdữliệuvớikhảnănglưutrữvĩnhviễnvàchiasẻcôngkhaicácthôngtinmàmọingườitraođổivớinhau.ĐiềunàychothấyRifkinlàngườirấttrungthànhvớinguyêntắcđảmbảotínhminhbạchvàcôngkhaitrongcácmạngxãhộinóiriêngvàmạnglướiquanhệnóichungcủamình.Vìthế,tôirấttòmò,khôngbiếtliệutrangmạngxãhộicủaanhấysẽnhưthếnào.Cuốicùng,theothóiquentôilênGooglevàgõ“AdamRifkin”.Vàkhilướtquacáckếtquảtìmkiếm,mộttrongcácđườngdẫnđậpvàomắttôivànóliênquanđếnkếtquảcuộckhảosátcủaFortunevàonăm2011:TheoFortune,AdamRifkinchínhlànhânvậtcónhiềuliênkếtchấtlượngnhấttrêncácmạngxãhội.

Năm2011,AdamRifkinlàngườicóđến640liênkếttrênLinkedInvớinhữngngườiquyềnlựcnhấtthếgiới,nhiềuhơnbấtcứaitrênthếgiớinày.Thậmchí,anhcònđánhbạicảnhữngtêntuổilớnnhưtỷphúMichaelDell–ngườisánglậptậpđoànDelllừngdanh,vàJeffWeiner–CEOcủaLinkedIn(*).Tôiđãcảmthấykinhngạckhimộtanhchàngkỹsưlậptrìnhítnói,ethẹn,fancuồngStarTreknàylạicóthểthiếtlậpđượcmốiquanhệrộngrãivớinhữngnhânvậtnổitiếngvàquyềnlực,baogồmcảcácsánglậpviêncủaFacebook,Netscape,Napster,Twitter,FlickrvàHalf.com.

Bấygiờ,JessicaShamboralàngườithựchiệnchuyênmụctìmkiếmngườisởhữumạnglướiquanhệhùnghậunhấtchoFortunevàkhibiếttinRifkinđượcvinhdanhlàngườichiếnthắng,côđãthíchthúcườivang.Cònbâygiờ,khiđãchuyểnsanglàmchoFacebook,cônhậnxétRifkinlà“mộtngườicóbiệttàitrongviệctạodựngcácmốiliênhệxãhội,anhấyhoàntoànvôtưtrongcácmốiquanhệcủamìnhvàkhônghềthíchbonchenhaytínhtoán.MọingườitìmđếnvớiAdambởivìhọbiếtrằnganhlàmộtngườitậntâmvàtửtế”.

Quảthật,khimớichuyểnđếnthunglũngSilicon,Rifkincảmthấyrằngviệcmởlòngvàgiúpđỡmọingườilàcáchhữuhiệunhấtgiúpanhthoátrakhỏivỏốccủabảnthân.TrêntrangcánhânLinkedIncủamình,Rifkinbàytỏphươngchâmhànhđộngnhưsau:“Tôimuốnbiếnthếgiớinàythànhnơitốtđẹphơn,vàtôimongmuốnnhữnggìmìnhlàmsẽcóíchchomọingười”.ThángChínnăm2012,trênLinkedIn,49ngườiđãviếtđềcửchoRifkin,tấtcảđềughinhậnvàcangợinhữngđónggópcủaanhchomọingười.Nếulàmộtngườidunghòathìmỗingườisẽđáplại49lờiđềcửtươngtựchiađềucho49ngườiđãủnghộmình,vàcólẽsẽviếtthêmmộtvàilờiđềcửchomộtsốnhânvậtchủchốtkhácvớihyvọngsẽđượchọhồiđápnhữngđềcửvềmình.NhưngsốlượngđềcửmàRifkinđãđáplạitrongtìnhhuốngcụthểnàythìnhiềugấpnămlầnsốmàanhnhậnđược:anhđãviếtnhữnglờigiớithiệurấtchitiếtcho265ngườitrênLinkedIn.MộtdoanhnhântênRaymondRoufđãnhậnxét:“Adamquảthậtlàngườivĩđại.Anhluônchođinhiềuhơnnhữnggìnhậnvề.Bảnchấtcủaconngườianhlàluônsẵnsànggiúpđỡngườikhác”.

PhongcáchxâydựngmạnglướiquanhệxãhộicủaRifkinlàminhhọađiểnhìnhchocáchthứcthiếtlậpmốiquanhệcủanhữngngườithuộcNhómCho:luônsẵnsàngchođinhiềuhơnnhữnggìsẽnhậnvề.Vànóhoàntoànkhácphongcáchcủanhữngngườithuộc

NhómNhậnhaynhữngngườidunghòa:tạodựngmốiquanhệđểtìmkiếmlợiíchtừcácmốiquanhệđó.

Tấtnhiên,nhữngngườichỉbiếtmìnhhoặcnhữngngườidunghòacóchođimộtsốthứnhưnghọthựchiệnđiềuđómộtcáchcóchủđịnh,hướngđếnmụcđíchnhữnggiátrịlợiíchnhậnvềcủahọphảilớnhơnhoặctốithiểulàbằngvớiphầngiátrịhọđãbỏra.Cụthểhơn,khixâydựngcácmốiquanhệ,nhữngngườivịkỷhoặcdunghòasẽtậptrungvàonhữngđốitượngcókhảnănghỗtrợhoặcmanglạilợiíchchohọtrongtươnglai.Theođó,họsẽđịnhrõcáchthức,thờiđiểmcũngnhưnhữnggiátrịnàomàhọsẽchođi.Nhữngngườinàychọncáchhànhđộngsaochokhaithácđượctốiưumộtnguyêntắccưxửphổbiếnởhầuhếtmọinơitrênthếgiới,đólà“cóquacólạimớitoạilòngnhau”–nếuanhgiúptôithìtôisẽmắcnợanhvàtôicảmthấyphảicónghĩavụđềnđáplạichoanh.Vàđểlợidụngtốiđanguyêntắccưxửqua-lạinày,nhiềungườicóthểchọncáchlàmsau:chỉchođinhữnggìhọmuốnnhậnlại.

Tuyvậy,dẫucóthểthựcsựtạoramộtliênminhvữngmạnh,nguyêntắccóquacólạinàyvẫncónhữngmặttráinhấtđịnh,từđódẫnnhữnghậuquảkhiếnchúngtaphảidèdặthơnkhixâydựngcácmốiquanhệ:

•Hệlụyđầutiênlànhữngngườiđượctiếpcậnthườngcảmthấyhọđangbịlợidụng.

•Hệlụythứhaichínhlàsựbấtbìnhvàphảnđốitừnhữngngườidunghòa.Nhưđãnóiởtrên,nhữngngườidunghòasốngvớiphươngchâmcôngbằngvàbìnhđẳng.TheolờicủaReidHoffman,nhàsánglậpLinkedIn,thìnhữngngườinàysẽ“làmgiúpđỡngườikhácvớiđiềukiệnđốiphươngcũngcóthểgiúplạichohọmộtđiềugìkhác”.Vàkhichođivớihyvọngnhậnđượcsựđềnđápthỏađáng,nhữngngườidunghòathườngchọncáchtrựctiếptraosựgiúpđỡchonhữngngườimàhọtintưởngcóthểgiúplạihọ.Tươngtự,họcũngsẽtrựctiếpđưarasựtrừngphạtkhinguyêntắccôngbằngcủabảnthânhọbịnhữngkẻvịkỷxâmphạm.

KenLayđãchọnchomìnhphongcáchcóquacólạinàyvàkếtcuộclàvướngphảicảhaihệlụytrên.Ôngtacóbiệttàitrongviệcnắmbắtsởthíchvàluônbiếtcáchlàmhàilòngnhữngngườisẽmanglạilợiíchchomình;vìthế,nhữngnhânvậtquantrọngthườngcảm

thấybịlệthuộcvàosựtửtếcủaôngta.KenLayluônbiếtlàmthếnàođểchiếmđượclòngtincủanhữngnhânvậtquyềnlực,nhữngngườimàôngtacóthểdựadẫmhoặcnhờvảsaunày.Năm1994,GeorgeW.BushthấtbạitrongcuộctranhcửvàovịtríthốngđốcbangTexas,nhưngchínhvàothờiđiểmnàyLayvàvợđãđónggópmộtkhoảnhỗtrợtrịgiá25.000đô-laMỹ.ĐếnkhiBushđắccửthốngđốcbangTexas,LayđãủnghộmộttrongnhữngchủtrươngdoBushkhởixướngvàsauđócònviếtchoBushhơnhaitáthưvậnđộnghànhlang.MụcđíchcuốicùngcủaLaylàđểđổilấysựnângđỡcủaBushđốivớiviệcbãibỏquyđịnhquốchữuhóangànhnănglượngtạibangTexas–điềucóliênhệtrựctiếpđếnlợiíchcủaEnronvàcủachínhbảnthânLay.

Song,sựthậtẩnsaubứcmànvậnđộngtranhcửnàylạikhônghề“đẹpnhưmơ”.Trướcđó,BushđãvậnđộngLaytrởthànhnhàtàitrợchomình.Songtronggiaiđoạnđầucủacuộc“chạyđua”,Bushcóphầnyếmthế;vàvìnghĩrằngchínhtrịgianàykhôngcónhiềucơhộiđắccửnênLayđãtừchốihỗtrợvớilýdolàmìnhđangnằmtrongbanvậnđộngtranhcửcủaAnnRichards–ứngviêncủaĐảngDânchủ.Nhưngđểđềphòng,LayvẫnđónggópchoBush12.500đô-laMỹ.Vềsau,khichiếndịchtranhcửbướcvàogiaiđoạnquyếtđịnh,LaynhậnthấyBushrấtcókhảnăngsẽchiếnthắngnênnhanhtayủnghộthêm12.500đô-lachoBush.Tuynhiên,dùcóđónggópbaonhiêuthìhànhđộngtínhtoánvụlợinàyđãđểlạimộtvếtrạnkhôngthểhàngắntrongmốiquanhệcủaôngtavớiBush.SaunàykhiđãtrởthànhtổngthốngMỹ,BushkhôngbaogiờmờiLayđảmnhiệmbấtkỳvịtrínàotrongnộicáccủamình.KhivụbêbốicủaEnronbịphanhphui,LaytìmđếnrấtnhiềuvịcómáumặtxinđượcgiúpđỡnhưngBushkhônghềnằmtrongsốnày.Rõràng,chínhbảnchấtíchkỷcủaKenLayđãkhiếnôngtatựlòiđuôicáo,đểrồisauđóphải“gặtbão”.

Trongkhiđó,hoàntoàntráingượcvớiKenLay,AdamRifkinđãthiếtlậpmạnglướicủamìnhdựatrênnguyêntắcmanglạilợiíchchotấtcảmọingười.Vớianh,“mạngliênkếtxãhộicủatôiđãpháttriểndầntheothờigian,từnhữngcửchỉnhỏnhặt,nhữnghànhđộnghàohiệp,cứthếlớndầnlêntừngngày”.Từnăm1994,Rifkinđãđảmnhậnvaitròlàngườidẫndắtvàtrôngnomcáccộngđồngtrựctuyến.Anhmiệtmàiđónggópcôngsứcnhằmcủngcốcácmốiquanhệtrongcáccộngđồng,đồngthờigiúpđỡmọingườigiảiquyếtcácrắcrốihọgặpphảitrongthếgiớiảo.VớicươngvịlàđồngsánglậpcủaRenkoocùngvớiJoycePark,RifkinđãtạoracácứngdụngtrênFacebookvà

Myspaceđượchơn36triệungườisửdụngvớisốlượtdùnglênđến500triệu.Tuyvậy,Rifkinkhônghềtựmãnvớithànhcôngnày:“Nếucóhơn10triệungườisửdụngcácphầnmềmcủabạnthìbạnnênlàmđiềugìđóthựcsựcóýnghĩavàhữudụngnhằmcảitạohaythayđổithếgiới.Thẳngthắnmànói,tôimuốnmọingườicóthểgiúpđỡnhaunhiềuhơn,vàhiệuquảhơn”.Dođó,RifkinđãquyếtđịnhchiatayRenkoođểtoàntâmtoànýcholýtưởnggiúpđỡcộngđồng:hỗtrợcácdoanhnghiệpmớithànhlập,đồngthờigiúpnhữngkỹsưvànhữngdoanhnhânvừakhởinghiệpkếtnốivớinhữngngườicóquyềnlựctạicáccôngtylớn.

Cuốicùng,vàonăm2005,RifkinvàJoyceParklậpra106Miles,mộtmạngxãhộichuyênnghiệpdànhriêngchocáckỹsưmớibắttayvàokinhdoanhvớimụcđíchcungcấpchohọcáckiếnthức,kỹnăngcũngnhưcácgiảiphápthôngquahìnhthứcđốithoại.Mạngxãhộinàyđãliênkếthơn5.000kỹsư–doanhnhânlạivớinhauthôngquanhữngcuộcgặpđịnhkỳđượctổchứchailầnmộtthángđểmọingườicóthểchiasẻkinhnghiệmthànhcôngvớinhau.Và106Milesđãmanglạinhữngkếtquảtuyệtvời,khôngchỉchoRifkinmàcònchocảnhữngngườinhậnsựgiúpđỡtừanh.Điểnhìnhtrongsốđólàsựviệcvàonăm2001,khiRifkingiúpđỡBloggerbằngcáchđềnghịngườisánglậpBlogger(*)cungcấpmộtsốdịchvụchoKnowNow–doanhnghiệpđầutiêndoRifkinsánglập.

Trongcuộcsống,việcgìcũngcómặttráicủanó.Cáchhànhxửvìngườikhácquảcókhiếnnhữngngườichotươngđốibấtlợitrongthờigianđầu,nhưngkhixéttrênchặngđườngdài,họlạithuđượcrấtnhiềutácđộnglẫnkếtquảtíchcực.Cònvớingườichỉmuốnnhậnlẫnngườidunghòa,mọichuyệnlạicóvẻngượclại–lợiíchtrướcmắtnhưngsẽphátsinhnhiềuvấnđềvềlâuvềdài.Vàkhinhữngđiểmbấtlợicủacáchhànhxử“cóquacólại”sẽbộclộdầntheothờigian,chúngsẽkhiếnchocácmốiquanhệcủanhómnhữngngườichỉbiếtđếnbảnthâncũngnhưnhómnhữngdunghòabịthuhẹpvềsốlượng,đồngthờigiảmsútvềchấtlượng.Nhữngnhượcđiểmnàydẫnđếncácmốiquanhệchóngvánh,hờihợt.Ngượclại,nhữngngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrênhếtsẽtìmcáchmởrộngcácmốiquanhệnhằmgiúpđỡđượcnhiềungườihơn,trênphạmvirộnglớnhơnmàkhônghềxétđếnmụctiêuđòihỏisựđềnđáp.GuyKawasaki–kỹsưchínhcủaApple,mộttrongnhữnghuyềnthoạicủathunglũngSilicon–từngnóirằng:“Khigặpbấtcứngườinào,trướchếtbạnnêntựhỏibảnthânxemlàmthếnàomìnhcóthểgiúpnhững

ngườikhácnữa”.Dĩnhiên,đôikhibạncóthểđặtlòngtinvàonhầmchỗ,nhưngphầncâuchuyệntiếptheosauđâyvềAdamRifkinvànhữnghiệuứngmàanhđãnhậnđượcsẽkhiếnbạnphảisuyngẫmrấtnhiều.Khôngphảilúcnàochúngtacũngbiếttrướcđượcaisẽlàngườigiúpmìnhđâu.

Nhậndiệnkẻvịkỷđangkhoáclớpvỏbọctửtế

Nếubạnđãtừngthủthếvàcảmthấyedètrướcmộtđồngnghiệpmới,rấtcóthểlàbởibạnđãlờmờnhìnraởhọbóngdángcủamộtkẻchỉbiếtcómình.Trướcsựtiếpcậncủamộtkẻchỉbiếtmình,chúngtathườngcókhuynhhướngtựphòngvệbằngcáchtừchốiđểhọthamgiavàomạnglướicủamình,đồngthờikhôngtintưởngvàcũngkhônggiúpđỡ.Đểkhôngbịxalánh,nhiềungườithuộcnhómchỉbiếtnhậnđãngụytrangmộtcáchkhéoléo,vờtỏralàngườitửtếhoặcônhòađểcóthểungdungbướcvàomạnglướicủachúngta.Nhưngkhôngphảilúcnàohọcũngcóthểgiữđượcchiếcmặtnạđạođứcđó.NhữngngườithuộcNhómNhậnluôntỏvẻchuyênquyềnvàmuốnkiểmsoátnhữngngườidướiquyền,songlạitỏrakhúmnúmvàxumxoemộtcáchđángngạcnhiêntrướcthượngcấp.Vàkhitiếpxúcvớinhữngngườiquyềnlực,sựgiảtạocủahọđượcbộclộrấtrõràng.Vớimongmuốnđượcchúývàđánhgiácao,họluôntìmcáchbợđỡvàtângbốccấptrên.CómộtcâungạnngữHàLanrấthaynóivềsựđốingẫunày,câunàyđượcdịchratiếngAnhlà“kissingup,kickingout”(đồngnghĩavới“thượngđội,hạđạp”).

VàKenLaylàvídụđiểnhìnhcủatrườnghợpnày.ÔngtaluôntỏrarấtlịchthiệpvàtửtếkhiđicùngvớinhữngnhânvậtchópbucủaNhàTrắng,nhưngcáccộngsựvàthuộccấplạiđượcchứngkiếnmộtbộmặtkháccủaông.MộtcựunhânviênEnrontừngchiasẻrằng:“NếumuốnLaythamdựbuổihọpnàođó,bạnchỉcầnmờiaiđócótiếngtămmộtchút”.Chuyệnkểrằngvàonăm1998,cácchuyêngiaphântíchchứngkhoánPhốWallđếnthămEnron;vàLayđãthuêhơn70ngườiđónggiảnhữngnhàgiaodịchbậnrộnnhằmtạonênhìnhảnhkinhdoanhsôinổigiảtạotrongcôngty.Thậmchí,ôngtacònépbuộccáccấpdướiphảilàmnhữngđiềugiandốinhằmchemắtcácnhàphântích.Laydườngnhưbịámảnhvớiviệcphảitạoấntượngtốtvớinhữngngườitrênmình,nhưnglạichẳnghềbậntâmđếnviệchìnhảnhxấutệhạicủamìnhtrongmắtnhânviêndướiquyền.Quảnhiên,nhưSamuelJohnsontừngviết:“Cáchchínhxácnhấtđểđánhgiámộtngườilàhãynhìncáchanhtađốixửvớinhữngngườidườngnhưchẳngmanglạilợiíchgìchoanhta”.

Cácnghiêncứuđãchỉrarằng:Khinắmgiữquyềnlựctrongtay,chúngtathườngcảmthấymìnhtolớnvàcónhiềuquyềnhạnhơn,dầndầnbớtedèvàtrởnênthoảimáihơntrongviệcbàytỏbảnchấtcủamình.Vìlẽđó,khinhữngkẻchỉbiếtcóbảnthânmìnhnắmquyền

lực,họthườngkhôngmấyđểtâmđếnhìnhảnhcủamìnhtrongmắtcấpdướivàđồngsự.Họchorằngmìnhcóquyềntheođuổicácmụcđíchriêngvàluôncốgiànhlấymọicáilợivềphíabảnthân.Nhưngchínhtháiđộthiếutôntrọngnhữngngườingangvàdướimìnhđãhủyhoạicácmốiquanhệcũngnhưdanhtiếngcủahọ,vàkếtquảlànhữngcúngãrấtđau.

Nguyênnhânnằmởviệcvềbảnchất,đasốchúngtađềucưxửnhưnhữngngườidunghòavớimốiquantâmthiếtyếunhấtlàsựcôngbằngvàbìnhđẳng.Khingườichỉbiếtmìnhphávỡcácnguyêntắcnày,nhữngngườidunghòasẽlêntiếngvìcônglýdựatrênnguyêntắc“cóvaycótrả”.GiáosưtâmlýhọcDanielKahnemancủatrườngPrinceton,ngườiđãđượctraogiảiNobelKinhtế,đãchứngminhđượcđiềunàythôngquamộttròchơi.Trongđó,cứmỗihaingườikhônghềquenbiếtnhauđượcxếpthànhmộtcặpchơivàngồiđốidiệnnhau.Mộtngườigiữmườiđô-lavànhiệmvụcủaanhtalàđưarađềxuấtvềviệcphânchiasốtiềnmườiđô-lanàychocảhai.Theođó,ngườiđượcchiatiềncóthểchấpthuậnlờiđềxuấtvềtỷlệphânchiacủađốiphươngrồinhậntiền,hoặccóthểtừchốivàcảhaingườichơiđềukhôngđượcgì.Vậyđiềugìsẽxảyrakhingườichiatiềnhànhxửíchkỷ:giữtámđô-lavàchỉchiachongườicònlạihaiđô-la?

Nếuxéttrênkhíacạnhlợinhuậnthuầntúy,việcchấpthuậnlờiđềnghịănchiatrênvẫnđượcxemlàcólýtrí–dẫusaothìđượchaiđô-lavẫntốthơnlàkhôngcógì.Ấyvậymàphầnlớnnhữngngườithamgiađềutừchối.Họchấpnhậnmấthaiđô-lađểtrừngphạtngườikiavìcáchhànhxửíchkỷcủaanhta,họthàchịutrắngtaycònhơnlàđểanhtacóđượctámđô-la.Kếtquảkhảosátchothấyhầuhếtngườichơitrongtìnhhuốngtươngtựđềuhànhđộngtươngtự:từchốilờiđềnghịbấtcôngcủangườicùngchơi.Khôngnhữngthế,điềuthúvịlàtrongtròchơinàylàhầunhưkhôngcóngườithamgianàođưarađềxuấtvôlýkiểunhưchiatỷlệ8:2.Hơn¾sốngườichơiđềuhànhxửnhưnhữngngườidunghòakhiđưaramứcphânchiarấtcôngbằng.

Nóitómlại,sựcôngbằnglànguyênnhânmấuchốtkhiếnchúngtaquyếtđịnhtrừngphạtvìnhữngkẻvịkỷấymuốnlợidụngchúngta.

Vàmộtnghiêncứumớiđượcthựchiệngầnđâyđãchỉrarằngtrongcácmốiquanhệ,khicảmthấybấtbìnhvớinhữngngườichỉ

biếtđếnmình,chúngtathườngtrừngphạthọbằngcáchpháttánnhữngthôngtingâybấtlợichodanhtiếngcủangườiđó.Đểrồiquathờigian,khinhữngthôngtinđóđượclantruyềnrộngrãi,cácmốiquanhệhiệntạicũngnhưcácmốiquanhệmớithiếtlậpcủahọsẽbịtổnhạinặngnề.KhisựthậtvềconngườiLaybịphơibày,rấtnhiềungườiđãtừngủnghộvàhỗtrợôngta,baogồmcảnhàBush,bắtđầugiữkhoảngcáchvàdầncắtđứtliênhệvớiLay.WayneBaker,mộtgiáosưngônngữđồngthờilàchuyêngiavềthiếtlậpmạnglướixãhộigiảithíchcơchếnàynhưsau:“Nếubạntạodựngmạnglướiquenbiếtchỉnhằmphụcvụcáclợiíchcủabảnthânthìbạnsẽchẳngbaogiờthànhcông.Bạnkhôngthểchỉchămchămtìmkiếmlợiíchtừchúng.Lợiíchsẽđếntừsựđầutưvàonhữnghoạtđộngvàmốiquanhệđầyýnghĩa”.

Tuynhiên,trướckhiquyếtđịnhnghiêmtúcvàchânthànhtrongmỗimốiquanhệbấtkỳ,chúngtacầnnhậndiệnnhữngkẻchỉbiếtmìnhtrongsốnhữngngườiđangsốngquanhta.Đốivớihầuhếtmọingười,điểmmấuchốtkhixâydựngcácmốiquanhệnằmởviệcxácđịnhđộngcơcũngnhưmụcđíchcủanhữngngườimuốntiếpcậnmình,nhấtlàkhitabiếtrằngnhữngkẻíchkỷrấtgiỏitrongviệcẩndướichiếcmặtnạcủamộtngườitửtếđểđạtđượcmụcđích.Liệurằngngườimàbạnđangtiếpxúccóthựcsựchânthànhhaychỉlợidụngbạnvìlợiích,vàlàmcáchnàomàbạnnhậnrasựkhácbiệtđó?

Maymắnthay,nghiêncứucũngchỉrarằngdùkhéoléođếnđâu,nhữngkẻchỉbiếtmìnhvẫnđểlộnhữngsơhở.

Trongthếgiớiđộngvật,cácconđựccónhiềucáchđểquyếnrũbạntình.Khiđếnmùasinhsản,cácconđựcsẽtậptrunglạimộtkhuvựcvàmỗiconchiếmlấymộtvịtríriêng.Chúngsẽlàmmọicáchđểtrởnênnổibậtvàthuhútsựchúýcủaconcái.Mộtsốsẽuốnéogợitình.Mộtsốconkháclạilêntiếngmờigọibạntìnhbằngngônngữriêngcủachúng.Trongkhimộtsốkháclạithựchiệnnhữngmànnhàolộnđầykhêugợi.Vàloàixuấtsắcnhấttrongviệcnàychínhlànhữngconcôngđực.Cứđếnmùasinhsản,cácconcôngđựclạichiếmlấymộtchỗ,rồisauđórasứcphôbàyvẻđẹp.Chúnglượnlờqualại,xòelông,tạodángđểlàmnổibậtbộđuôisặcsỡ,óngánh.

Trongthếgiớikinhdoanh,nhữngkẻchỉbiếtđếnmìnhcũngchẳngkhácgìnhữngchúcôngchảichuốtkia.

Trongmộtnghiêncứu,haigiáosưArijitChatterjeevàDonalHambrickđãtiếnhànhkhảosáthơn100CEOtạicáccôngtyphầnmềmvàphầncứng.Họđãphântíchbáocáothườngniêncủamỗicôngtytrongmộtthờigiandàiđểtìmkiếmdấuvếtcủanhữngconsóiđộilốtthiênthần.Vànhữnggìhọpháthiệncóthểthayđổihoàntoànbộmặtcủagiớilãnhđạo.HãynhìnvàobứchìnhchụphaivịCEOdướiđây,đượclấytừbáocáothườngniêncủacôngtyhọ.Cảhaingườiđànôngnàyđềutrảiquathờiniênthiếunghèokhó,từnglàmviệctrongchínhphủcủaTổngthốngNixon,đềutựthànhlậpcôngtyriêngvàtrởthànhnhữngôngchủgiàucó,đềuđónggóprấtnhiềuchocáctổchứctừthiện.Chỉnhìnvàokhuônmặthayquầnáohọkhoáctrênngười,liệubạncóthểnhậnraailàngườichỉbiếtđếnmình?

NgườiởtấmhìnhbêntráitênlàJonHuntsmanSr.,nhânvậtmàchúngtôisẽnóiđếnchitiếthơnởChương6;cònngườiởtấmhìnhbênphảilàKenLay.TrongnghiêncứuvềcácvịCEOđãđềcậpởtrên,ChatterjeevàHambrickpháthiệnranhữngngườithuộcnhómchỉbiếtđếnlợiíchbảnthânsẽtựchomìnhlàtrungtâm,làvầngtháidươngcủacôngty.Quađó,nhómnghiêncứutìmthấymộtvàidấuvếtmànhữngngườinàyđểlộra,mộttrongsốđóđượcpháthiệntừcuộcphỏngvấnhainhânvậttrên.

Docókhuynhhướngtựđánhbóngvàmuốnthểhiệnbảnthân,nhữngngườichỉvìmìnhthườngsửdụngnhữngđạitừnhânxưngsốít,ngôithứnhấtnhư:tôi,bảnthântôi,cánhântôi,củatôi,thayvì

nhữngngôinhânxưngthứnhấtsốnhiềunhư:chúngta,chúngtôi,củachúngta,củachúngtôi.Tronglĩnhvựccôngnghệthôngtin,khinóivềphạmvimỗicôngtythìtrungbìnhcó21%CEOsửdụngngôinhânxưngthứnhấtsốít.Đốivớiriêngnhữngngườirõràngthuộcnhóm“chỉbiếtmình”,đến39%ngôinhânxưngthứnhấtđượchọsửdụnglàsốít.Cứmỗi10từmànhữngCEOthuộcnhómvịkỷnàykhiliênhệvềbảnthân,cóbốntừlàtrựctiếpnóivềchínhhọvàkhôngđềcậpđếnbấtcứaikhác.

Cònbâygiờ,mờicácbạnnhìnlạihaitấmhìnhcủaKenLayvàJonHuntsmanSr.ởtrangsauvàđểtôichỉchobạnthấythôngđiệpẩnđằngsaunó.Tấmhìnhbêntráiđượclấytừbáocáothườngniênnăm2006củacôngtyHunstman:khổhìnhkhánhỏ,chiếmchưađến10%tổngdiệntíchtranggiấy.Tấmhìnhbênphảiđượclấytừbáocáothườngniênnăm1997củaEnron,vàhìnhcủaLaychoánhếtmộttranggiấy.

Khinhìnvàobáocáothườngniêncủacáccôngtycôngnghệthôngtin,ChatterjeevàHambrickpháthiệnrasựkhácbiệtđángkểtrongviệcchènhìnhảnhcủacácCEO.Ởmộtsốbáocáo,thậmchíCEOcònkhôngcóhình.Nhưngtráilại,mộtsốbáocáolạidànhhẳnmộttrangđểhìnhcủaCEO.Vậybạnthửđoánxem:ailàkẻíchkỷchỉbiếtmình?(*)

VớinhữngCEOthuộcnhómchỉbiếtđếnmình,tấtcảphảiphục

vụcholợiíchcủahọ,“TalàMột,làĐộctôn,làThứNhất”.Mộttấmhìnhlớnchínhlàlờitựkhẳngđịnhvàtruyềntảithôngđiệp:“Tôilàtrungtâmcủacôngtynàyđấy”.Nhưngliệuđócóphảilàmộtdấuhiệucơbảnđểnhậndiệnnhữngkẻvịkỷ?Đểxácminh,ChatterjeevàHambrickđãmờinhữngchuyêngiaphântíchuytíntronglĩnhvựccôngnghệthôngtínđánhgiánhữngCEOnày.CácchuyêngiađượcyêucầuđánhgiáxemmỗiCEOliệucó“phảilàngườithíchkhoatrươngbảnthân,thíchchỉhuy,muốnchứngtỏquyềnlựcvàluônmongmỏiđượcchúýcũngnhưđượcngưỡngmộ[…],thíchtrởthànhtrungtâm,luônmuốnngườikhácphảinểphụcmình,haythểhiệnvàvôcùngkiêungạokhông”.VàkếtquảđánhgiácủacácchuyêngianàygầnnhưhoàntoàntrùngkhớpvớikếtquảthuđượctừkíchthướctấmhìnhcủacácCEOtrongbảnbáocáothườngniêncủacôngtyhọ.

QuaylạivớiEnron,trongbảnbáocáonăm1997,KenLaylàtiêuđiểmcủasựchúý.Trongchíntrangđầutiên,cóhaitrangđượcdànhtrọnđểchưnghìnhcủaLayvàgiámđốcđiềuhànhJeffSkilling.Điềunàyđượclặplạitrongbáocáonăm1998và1999,hìnhLayvàSkillingvẫnchễmchệởhaitrangbáocáo.Đếnnăm2000,cómộtsựthayđổinhỏ,hìnhcủaLayvàSkillingđượcdàngiốngnhưdạngphimcuộn,gồmbốnbứchìnhkhácnhaucủamỗingười–chúngtrônggiốngnhưmộtbứctranhbiếmhọa.TrongbatấmhìnhcủaLaylàmộtngườiđànôngvớiđiệucườinhếchmôiđầykiểucách,ngườiýthứcrấtrõrằngmìnhđặcbiệt.Rốtcục,Layđãkhôngnhậnđượccáikếtcóhậu,ôngđãchếtvìmộtcơnnhồimáucơtimtrướckhiphiêntòaxétxửdiễnra.

Tớiđây,chúngtađãtìmhiểuđượchaicáchđểnhậndiệnranhữngkẻchỉbiếtmình.Thứnhất,khitiếpnhậnthôngtinvềaiđó,tacóthểbiếtđượccáchngườiđóđốixửvớinhữngngườiquanhmìnhrasao.Thứhai,khicócơhộiđượcđánhgiánhữnghànhđộngvàmứcđộảnhhưởngcủaaiđó,chúngtacóthểtìmranhữngdấuhiệuchothấyhọlàkẻchỉbiếtmình.

Nhữnghìnhảnhtựđánhbóngbảnthân,nhữngcuộctròchuyệntựkhẳngđịnhbảnthân,thậmchílàsựchênhlệchđángkểvềmứcthunhậpcóthểlànhữngdấuhiệuchínhxácvàđángtincậygiúptanhậndiệnmộtkẻvịkỷ.Bướcvàothếkỷ21–kỷnguyêncủacôngnghệthôngtinvớisựpháttriểnvũbãocủaloạihìnhmạngxãhộiảo,thếgiớiđãchứngkiếnnhiềusựthayđổiđángkể,vàđiềuđógiúp

chúngtanhậndiệnnhữngkẻíchkỷ,chỉbiếtđếnmìnhmộtcáchdễdànghơn.Vàkhicácmốiquanhệtrởnêndễnắmbắtvàcôngkhaihơn,chúngtacómộtlăngkínhkhácđểđánhgiáđạođứccũngnhưbảnchấtcủanhữngngườixungquanh.

Đánhthứcnhữnggãkhổnglồcònđangsaygiấc

Thậpniên90củathếkỷ20đượcxemlàthờikỳsơkhaicủangànhthươngmạiđiệntử.Năm1993,mộtsinhviênđạihọctênGrahamSpencercùngvớinămngườibạnnữađãthànhlậpmộtcôngtykinhdoanhtrênmạng.Spencerlàmộtanhchàngítnói,hayngạingùng,cậnnặng,tóctailuônvuốtngượcrasauvàmêtruyệntranhnhưđiếuđổ.Vànhữngkhingẫmlạivềmình,SpencerkhẳngđịnhchínhnhânvậtSiêunhânđãdạyanhbàihọcvềcônglývàsựchínhtrực,cácX-Mengiúpnhómlêntronganhsựquantâmvớinhữngconngườibịápbứcvàxalánhtrongxãhội,cònNgườinhệnthìtraochoanhniềmhyvọngvì“ngaycảnhữngsiêuanhhùngcũngtừngtrảiquamộtthờiđihọcnhiềukhókhăn”.

SpencervàcácbạnmìnhđãlậpraExcite,mộttrangtinđiệntửkiêmmộtcôngcụtìmkiếmmàsauđóđãtrởthànhmộttrongnhữngtrangwebphổthôngnhấttrongthậpniên90củathếkỷ20.Năm1998,Exciteđượcbánvớigiá6,7tỷđô-laMỹvàSpencertrởthànhcổđônglớnnhấtđồngthờilàgiámđốccôngnghệcủacôngty.Năm1999,mộtthờigianngắnsaukhibánlạiExcite,SpencerbấtngờnhậnđượcemailtừAdamRifkin,trongđóRifkinhỏixinýkiếntưvấncủaSpencervềviệcthànhlậpmộtdoanhnghiệpđiệntử.Tuychưatừnggặpnhautrướcđó,SpencervẫnsẵnsàngđigặpRifkin.Saubuổigặp,SpencergiớithiệuRifkinvớimộtnhàđầutưmạohiểmcóuytín,ngườisaunàyđãcấpvốnchoRifkin.

VậylàmcáchnàomàRifkinlạibiếtđượcSpencer?VàtạisaoSpencerlạinhiệttìnhgiúpđỡRifkinnhưvậy?

Hãyquayvềthờiđiểmđầunăm1994,nămnămtrướckhiRifkingặpSpencer.Lúcbấygiờ,Rifkincảmthấycóhứngthúvớimộtbannhạccònnontrẻvàmongmuốngiúpchobannhạcnàythuđượcnhiềusựchúýhơn.Dođó,anhđãbắttayvàohànhđộngvàtạoramộttrangwebđểnhữngngườihâmmộcóthểtángẫuvớinhau:“Thậttuyệtkhicóthểkếtnốinhữngngườiyêuâmnhạc.Tôiyêuâmnhạc”.Rấtnhanhsauđó,trangwebnàytrởnênnổitiếng,hàngtrămngànngườiđãtruycậpvàođóvàbannhạctừvôdanhvụttrởthànhngôisaosángtrênbầutrờiâmnhạc.

ĐóchínhlàbannhạcrockGreenDay.Đếnnăm1995,mộtsốthànhviênchủchốtcủaGreenDayđãliênhệvớiRifkinđểđềxuất

mualạivàtiếpquảntrangwebnàynhưmộtcổngthôngtinchínhthứccủabannhạc.Rifkinđãthốtlên:“Tuyệt,giờnólàcủacácanhđấy”vàrồibàngiaolạichohọ.

Tuynhiêntạithờiđiểmmùahènăm1994,khitrangwebcủaRifkinđãcóđếnhàngtriệulượttruycậpthìxảyramộtsựviệc.Trongsốnhữngngườivàoxemtrangnày,cómộtngườivốnhâmmộcuồngnhiệtthểloạipunkrockvàcảmthấy“nơi”nàychẳngkhácgìmộtchuyêntrangnhạcpop.Vìvậy,ngườinàyđãviếtthưchoRifkinđể“giáohuấn”choanhhiểurõthếnàomớilàpunkrockđúngnghĩa.

NgườihâmmộấykhôngphảilàaixalạmàchínhlàGrahamSpencer.KhiđọcđượcnhữngđềxuấtmàSpencerđãgửichomình,RifkinchỉhìnhdungrằngSpencerlàmộtfanhâmmộthểloạipunkrockchínhhiệuvớikiểuđầuMohawknổiloạn.AnhchưabaogiờnghĩrằngSpencercóthểgiúpđỡmình–nhấtlàkhiýtưởngnàychỉxuấthiệnkhiSpencermớivừathànhlậpExcite.Nếulàmộtngườidunghòahayvịkỷ,họsẽđểemailcủaSpencertrôivàoquênlãng.NhưngRifkin,vớibảnchấtchấpnhậnchođiđếntậngốcrễ,đãgiúpSpencerpháttánrộngrãicácthôngtinvềpunkrock,đồngthờigiúpđỡcácbannhạcmớixâydựngcáctrangwebdànhchongườihâmmộ.Sauđó,Rifkinđãlậpmộttrangwebkhác,độclậpvớitrangcủaGreenDayvàdẫnliênkếtđếnnhữngbanpunkrockkhácdoSpencergiớithiệu.

AdamRifkinđãcómộtsựhợptácthànhcôngvớiGrahamSpencer,vàcảmgiácthỏamãnchínhlàphầnthưởngchocảhai.Nhưngnếuxemxétmộtcáchthấuđáohơn,câuchuyệnnàyđãgiúpchúngtathấyđượcrằngcácmốiquanhệcủanhữngngườithuộcnhómvịthamạnhmẽđếnthếnào,vàsứcmạnhnàyđãđónggóprấtnhiềuchothànhquảtolớnmàphảiđếnnămnămsauRifkinmớinhậnlạiđược.CâuchuyệncủaRifkinđãphầnnàolàmsángtỏcáchthứcnhữngngườisẵnsàngchocóthểtậndụngđượclợithếcủaviệctiếpcậntấtcảmọingườitrongcácmốiquanhệxãhội.

MộttrongnhữngphươngchâmcủaRifkinlà“Tintưởngvàosứcmạnhẩngiấusaunhữngmốiliênkếtmỏngmanh”.ÝtưởngnàylàkếtquảrútđượctừsựtâmđắcvớimộtnghiêncứukinhđiểncủanhàxãhộihọcMarkGranovetter.Theonghiêncứunày,nhữngmốiliênhệbềnchặtchínhlàbạnbèvàđồngnghiệpthânthiết,nhữngngườichúngtahoàntoàntintưởng.Nhữngmốiliênhệmỏngmanhchính

lànhữngngườichúngtacóquenbiếtqua.Thôngthường,chúngtachorằngmìnhsẽnhậnđượcsựgiúpđỡlớnnhấttừnhữngmốiquanhệbềnchặt.Tuynhiên,kếtquảkhảosátcủaGranovetterlạithểhiệnmộtkếtquảkhác.Chỉcógần17%trongsốnhữngngườithamgiakhảosátchobiếthọđượcgiớithiệucôngviệctừnhữngngườigầngũinhất–bạnbèvàđồngnghiệpthânthiết.Trongkhiđó,gần28%trongsốhọnhậnđượcsựgiớithiệutừnhữngmốiquenbiếtkiểuxãgiaoqualoa.

Điềunàychothấybạnbèvànhữngchiếnhữuthânthiếtcungcấpcáikhungcơbản,cònchínhnhữngngườiquenxãgiaolạigiúpbắccầunối:giúpchúngtatiếpcậncácnguồnthôngtinmộtcáchhiệuquảhơn.Nhữngngườithânthuộcchiasẻvớitanhữngmốiquanhệvàcơhộichung.Trongkhiđó,nhữngsợidâytưởngchừngmỏngmanhlạimởracơhộigiúptatiếpcậnvớinhiềuđốitượnghơn,xâydựngthêmcácmốiquanhệmớivàdễdàngtìmranhữngchỉdẫnđặcsắchơn.

Nhưngởđâycómộtvấnđề.Đólàtheolẽthường,sẽlàkhókhănkhitìmkiếmsựgiúpđỡtừcácmốiquanhệxãgiao.Chodùđâyrõrànglàlốiđinhanhnhấtđểtìmđếnnhữngchỉdẫnmới,chúngtavẫnkhôngthấythoảimáikhikếtnốivớinhữngngườimàmìnhchỉquenbiếtsơsài.Sựthiếutintưởngnhautrongnhữngmốiquanhệxãgiaosẽtạoracácràocảntâmlý.Tuynhiên,nhữngngườithuộcNhómChonhưAdamRifkinlạicóthểpháthiệnralỗhổngđểvượtquachướngngạitâmlýnày.Vẫncócáchđểbạnvừacóthểkhaitháclợithếcủanhữngmốigiaotếmàkhôngphải“cắnrứt”lươngtâm:gâydựngsựtintưởngnơinhữngnguồnthâncận,kếthợpvớinhữngthôngtinphongphú,mớimẻthuđượctừcácliênkếtxãgiao.

Vàchínhnhờđiềunàymànhữngngườichấpnhậnchođithườngsẽthuđượcthànhcônglớnsaumộtkhoảngthờigiandài.

Năm1994,saukhiRifkinnghetheolờikhuyêncủaSpencer,thiếtlậpcácliênkếttrongthếgiớipunkrocktrêntrangGreenDaythìExcitecũngbắtđầupháttriểnlớnmạnh,cònRifkinquaylạitrườngđểhoàntấtchươngtrìnhsauđạihọc.Haingườinàymấtliênlạcvớinhausuốtnămnămsauđó.RồikhichuyểntớithunglũngSilicon,RifkinđãchủđộngliênhệvớiSpencerđểyêucầugặpvàxinlờikhuyên.Vàhànhđộnghoàntoànvôtưvàkhôngmảymaytínhđếnviệcđòihỏisựđềnđáphồinăm1994đãhồiđápchoanhmộtkếtquảthậmchícònvượtquámongđợi.SpencersẵnsànghỗtrợRifkinvà

họhẹnnhauởmộtquáncaféđểthảoluận.Đếnlầngặpthứhai,SpencergiớithiệuRifkinvớimộtnhàđầutưmạohiểm.Rifkinđãkhônggiấuđượcniềmvuikhikểlại:“Hàngloạtnhữngsựkiệnngẫunhiênxảyranăm1994đãrunrủiđểđếnnăm1999,tôicóthểliênlạclạivớiSpencerquaemail,vàsauđólàcôngtymớicủatôiđượcthànhlậpvàonăm2000.Quảlànhữngaichođisẽluôngặpmay”.

Tuynhiên,chúngtacólýdođểtinrằngsựmaymắnRifkinđềcậpđếnlàđiềuhoàntoàncóthểtiênliệuđược.Vềthựcchất,đóchínhlàsựhồiđápxứngđángmàhầuhếtmọingườiđềusẵnlòngdànhchonhữngngườithuộcNhómCho.Bamươinămtrước,nhàxãhộihọcFrenGoldnerđãcónhữngbàiviếtvềpronoia–mộthộichứngtráingượcvớichứnghoangtưởngparanoia.TheonhàtâmlýhọctrứdanhBrianLittle,pronoialà“mộtdạngniềmtinmangtínhảotưởngrằngngườikhácđanglàmnhữngđiềucólợichobạn,hoặcđangngấmngầmnóitốtvềbạn”.Vậynên,nếubạnlàmộtngườiluônhếtlòngvìngườikhác,niềmtinnàycóthểcócơsởthựctếchứhoàntoànkhôngphảihoangtưởng.

QuanhữngcâuchuyệncủaKenLayvàAdamRifkin,chúngtahiểuthêmmộtlớpýnghĩakháccủacâungạnngữ“cáigìđếnsẽđến”.Quyluậtnhân–quảnàyứngvớisựthậtrằngnhữngngườidunghòasẽgánhvácsứmệnh“phánquyết”vàthựcthicônglý.Nhữngngười“đứnggiữa”nàysẽhysinhlợiíchbảnthânđểtrừngphạtnhữngkẻíchkỷchỉbiếtcómình,đồngthờinỗlựcđểtưởngthưởngchonhữngngườiluônchođi.KhiAdamRifkingiúpđỡngườikháctrongcộngđồngmạngxãhộicủamình,nhữngngườidunghòasẽcảmthấyrằnganhxứngđángđượctrảơnvàbanthưởng.Vềsau,anhtạođượcmốiquanhệvớinhữngngườinhưReidHoffman–ngườisánglậpLinkedIn.VàanhlạitiếptụcsửdụngnhữngmốiquanhệmớitạiLinkedInđểgiúpđỡnhữngngườikhác,chẳnghạnnhưgiớithiệunhiềucơhộiviệclàmtạiLinkedInchocáckỹsưtrongmạngxãhộicủamình.

VàomộtbuổitốithứTư,thángNămnăm2012,tôiđãđượcgặpRifkintạichính“hangổ”củaanh.ĐólàmộtquánbarởthànhphốRedwood,nơiđangdiễnrabuổihọpmặtcủacácthànhviêntrongmạngxãhội106MilesdoAdamRifkinđồngsánglậpmàtôiđãgiớithiệuởtrên.VàkhiRifkinxuấthiệnvớinụcườirạngngời,trênngườimặcchiếcáothểthaocổđộngchođộibóngchàySanFranciscoGiantsthìngaylậptức,đámđôngồlênchàođónvàvâyquanhanh,

mộtsốngườikhánhãnhặn,trongkhimộtsốkháclạiđặcbiệtnồngnhiệt.MãiđếnkhinhữngdoanhnhânấyàohếtvàoquánbarthìRifkinmớicóthểkểchotôinghetườngtậncâuchuyệncủamỗingườiđãcómặthômđó.VớimộtngườimỗingàynhậnđượcgầncảnghìnemailnhưRifkinmànói,việcnhớđượcchitiếtnhưvậyquảlàđángnể.

BíquyếtcủaRifkinrấtđơngiản:đặtranhữngcâuhỏithểhiệnsựquantâmvàthậtkiênnhẫntrongkhilắngnghe.Vàođầubuổitốihômđó,Rifkincódịphỏithămmột“ôngbạn”doanhnhânvềtìnhhìnhcôngtycủangườinày;vàôngtađãnóiliêntụcsuốt14phútmàkhônghềbịngắtlời.Thôngthườngthìmộtcuộcđộcthoạikéodàihoàntoàncóthểkhiếncảnhững“tínđồ”côngnghệvốnvôcùnghiếukỳphảikiệtsứckhilắngnghe,ấyvậymàRifkinvẫnkhônghềcómộtbiểuhiệnbuồnchánhaymấttậptrungnào.Thậmchísauđó,anhcònhỏi:“Vậyanhcócầntôihỗtrợgìkhông?”.RồikhingườiđốidiệnđềcậpđếnnhucầutìmkiếmmộtlậptrìnhviêncóthểxửlýmộtngônngữlậptrìnhhiếmgặpthìtrínhớcủaRifkinlậptứcràlạimạnglướiquanhệcủamìnhvàgiớithiệuchoôngbạnnàymộtvàiứngcửviên.Mộtlúcsau,mộttrongnhữngứngcửviênấycũngthamdựsựkiệnnàyvàRifkinđãgiớithiệuhaingườivớinhau.

Khingàycàngcónhiềungườiđếnhơn,Rifkinvẫndànhthờigianđểtròchuyệnvớitừngngườimột.Vớibấtcứaimớiđến,anhđềudànhratừ15đến20phútđểbắtchuyệnvàtraođổivớihọ,hỏihanvềcôngviệc,nhucầu,độnglựcthúcđẩycủahọvàhỏixemliệuanhcóthểgiúpgìchohọ.RấtnhiềungườitrongsốđóđềumớichỉgặpanhlầnđầutiênvàcũnggiốngnhưkhigiúpđỡGrahamSpencerhồi18nămtrước,Rifkinđềuhếtlònghỗtrợhọmàkhônghềđòihỏibấtcứđiềugì.Anhtựnhậnvềmìnhtráchnhiệmgiớithiệucôngviệcchohọ,giúphọkếtnốivớimộtsốngườicóthểcócùngchíhướngvớihọvàđưaralờikhuyênvềhướnggiảiquyếtnhữngrắcrốihọđanggặpphải.Cứmỗilầnnhưthế,Rifkinlạitạođượcmộtmốiquanhệmới.Nhưngliệuanhcóthểduytrìtấtcảnhữngmốiquanhệnàyhaykhông?

Nhữngmốiquanhệ“ngủđông”

Khiduytrìmộtmạngxãhộicóquymôlớn,tấtnhiênAdamRifkinsẽcótrongtaymộtlượngcácmốiliênhệđã“ngủđông”giatăngtheothờigian.Đâythườnglànhữngngườianhtừnggặpgỡhoặcbiếtrõnhưngđãlâukhôngcóliênlạcgì.TheocácgiáosưquảntrịhọcDanielLevin,JorgeWaltervàKeithMurnighanthì“mộtngườitíchlũytrungbìnhđượchàngngànmốiquanhệtrongsuốtcuộcđờimình.NhưngtrướckhiInternetxuấthiện,tạimỗithờiđoạnxácđịnhtrongđời,chúngtachỉthựcsựduytrìmốiquanhệvớitốiđakhoảng100–200ngườimàthôi”.Vàinămtrước,bangườinàyđãtiếnhànhmộtkhảosát,trongđóyêucầungườithamgiathựchiệnmộtviệcmàbảnthânhọcảmthấyengạinhất:kếtnốilạicácmốiquanhệđã‘ngủđông’.Khimộtngườithamgianhậnđượcyêucầunày,anhtađãgiãynảy:“Gìthếnày?Nếuđãlànhữngmốiquanhệ‘ngủđông’thìphảicónguyêndonómớitrởnênnhưvậychứ,đúngkhông?Thếthìsaotôiphảiliênhệlạivớihọ?”.

Nhưngnhữngbằngchứngthuđượclạichothấymộtvấnđềhoàntoànkhác.Trongmộtnghiêncứucủamình,Levinvàcácđồngsựđãyêucầuhơn200nhàđiềuhànhthamgiacuộckhảosáthãy“hâmnóng”lạicácmốiquanhệđã“ngủđông”tốithiểulàtừbanămtrởlạiđây.Mỗingườithamgiacónhiệmvụphảiliênhệvớihaiđồngnghiệpcũđểhỏixinlờikhuyênchomộtdựánmàmìnhđangphụtrách.Saukhinhậnđượclờikhuyên,họphảiđánhgiávềmứcđộhữudụngcủalờikhuyênđóxéttrêncáckhíacạnhmứcđộhữuíchcủabảnthânlờikhuyênđếnviệcgiảiquyếtvấnđềcũngnhưcủanhữngsựgiớithiệukèmtheolờikhuyên.Bêncạnhđó,200nhàđiềuhànhnàycũngđượcyêucầuthamkhảovàđánhgiálờikhuyêntừhaimốiquanhệhiệntạicủahọ.Kếtquảthuđượcvôcùngbấtngờ:Nhữngngườithamgiađềuđánhgiánhữnglờikhuyêncóđượctừcácmốiquanhệđã“ngủđông”caohơncácmốiquanhệhiệntại.

Vàchưadừnglạiởđây,Levinvàcácđồngsựcũngđãyêucầumộtnhómgồmhơn100nhàđiềuhànhkhácxácđịnhxemđâulà10mốiquanhệđã“ngủđông”củamìnhvàsắpxếpthứtựdựatrêngiátrịcáccuộcnóichuyệnvớinhữngngườiquencũnàysaukhihọđãkếtnốilại.Kếtquảlàdườngnhưcả10mốiquanhệnàyđềudẫntớinhữngsựgiúpđỡvôcùnghữuíchtươngđươngnhau,cụthểthìnhữnggìmàngườithamgianhậnđượctừngườixếpthứmườikhôngmấychênhlệchsovớingườiđầutiên.Thôngquacuộckhảosát,nhóm

nghiêncứucủaLevincònpháthiệnrarằngnếuxétvềcảlượngvàchấtcủanhữnglợiíchthuđượctừcácmốiquanhệcũ,nhữngngườiởđộtuổikhoảngtừ40–45sẽnhậnđượcnhiềuhơnsovớinhữngngườitrongđộtuổi30,vànhữngngười30tuổinàylạithuđượcnhiềugiátrịhơnnếuvớinhómtrongđộtuổi20.Thậmchí,chínhanhchàngtừnglaókhiđượcyêucầuliênlạclạivớingườiquencũcũngphảithừanhậnrằng“cuộckhảosátđãgiúptôi‘mởmắt’…Cuốicùngtôicũngnhậnralàmìnhcóđượcbiếtbaogiátrịtiềmtàngtừnhữngmốiquanhệ‘ngủđông’”.

Tạisaolạinhưvậy?

•Thứnhất,đólàvìnhữngmốiquanhệ“ngủđông”cungcấpđượcnhiềuthôngtinmớilạhơnsovớinhữngmốiquanhệhiệntại.Đâylàđiềutấtyếuxảyrakhitrongsuốtvàinămmấtliênlạcđó,nhữngngườiquencũđãđượctiếpcậnvớinhữngýtưởngvàquanđiểmkhácvớinhữnggìtatiếpthu.Trongkhiđó,nhữngngườiquenbiếttronghiệntạithườngchiasẻnhữngnềntảngsuynghĩvàgócnhìntươngđồngvớichúngta.Mộtngườithamgiacuộckhảosátđãnhậnxétrằng:“Trướckhiliênlạcvớinhữngngườiquencũ,tôiđãnghĩrằnghọcũngsẽchẳngcógìnhiềuđểcungcấpngoàinhữngđiềugiốngnhưnhữnggìtôiđãtínhđến,nhưnghóaratôinhầm.Tôihoàntoànbịbấtngờtrướcnhữngýtưởngmớimẻcủahọ”.

•Thứhai,sovớinhữngmốiquanhệxãgiao,nhữngmốiquanhệ“ngủđông”nàytươngđồngởđiểmchúngcũnggiúptatiếpcậnđượcnhữngthôngtinmớilạ.Tuynhiên,điểmkhácbiệtgiữahailoạinàylàviệcliênlạcvớinhữngmốiquanhệcũsẽkhôngkhiếntathấyngạingùng.Vềhiệntượngnày,Levinvàcácđồngsựđãlýgiảinhưsau:“Việckếtnốilạivớimộtmốiquanhệđã‘ngủđông’khônggiốngnhưviệcbắtđầumộtmốiquanhệhoàntoànmới.Khitáiliênhệ,chúngtavẫncócảmgiáctintưởnglẫnnhau”.Trênthựctế,việckếtnốilạivớingườiquencũsẽkhiếntatiêutốnítthờigiantraođổihơnvìhaibênđãcósựhiểubiếtnhautừtrước.Vậynênkhônggiốngnhữngmốiquanhệxãgiao,chúngtakhôngcầnphảimấtcôngsứcđểbắtđầutừvạchxuấtphátkhiliênlạclạivớinhữngngườiquencũ.

•Vàthứba,khicầnthuthậpthôngtinmới,việckhaitháccácmốiquanhệxãgiaosẽdiễnrachóngvánhvàkhôngmấyhiệuquả,trongkhinhữngmốiquanhệcũlạicungcấpđượclượngthôngtinlớnhơnvàhữuíchhơnnhiều.Vàtheothờigian,mỗingườisẽngày

càngtíchlũyđượcnhiềumốiquanhệ“ngủđông”hơn,vàthậmchígiátrịcủachúngcũngsẽtăngtheo.

Balýdotrênkhôngchỉgiảithíchtạisaonhữngmốiquanhệ“ngủđông”lànhómgiátrịbịbỏbê,màcònchochúngtathấynhữngngườisốngvìngườikhácđãcósẵnmọiyếutốcầnthiếtđểtựmìnhvặnmởcánhcửadẫnđếnnguồnlựcnày.Theocácchuyêngiavềmạngxãhộithìnhữngngườivịthasẽcónhiềulợithếhơnkhinốilạicácquanhệcũ,đặcbiệtlàtrongmộtthếgiớivớinhiềuliênkếtchồngchéonhưhiệnnay.Nhữngngườinàyđãtạođượcấntượngtốtbằngchínhnhữnghànhđộnghàohiệpcủahọkhitruyềnđạtkiếnthức,chiasẻthôngtin,giúpđỡtìmkiếmviệclàmmàkhôngđòihỏibấtcứsựđềnđápnào;dođóchúngtasẽluônsẵnsànggiúpđỡkhihọcầnđến.

Cònđốivớinhữngngườichỉbiếtđếnbảnthân,việcliênhệlạivớinhữngngườiquencũlàcảmộtvấnđề.GiảsửnhữngngườiquencũvànhữngngườichủđộngkếtnốilạicùngthuộcNhómNhậnthìtấtnhiênbênđượcliênhệsẽnghingờ,tìmcáchtựbảovệmìnhvàgiữkíncácthôngtinmới.Nếunhữngngườiíchkỷtìmcáchliênhệlạivớinhữngngườiquencũthuộcnhómdunghòa,rấtcóthểnhữngngườiluônsốngtheophươngchâm“cóquacólại”nàysẽmuốndạychođốiphươngmộtbàihọcnhưđiềuchúngtađãđượcbiếtquavídụvềtròchơichiatiềnởtrên.Cònnếunhữngngườiquencũnàythuộcnhómnhữngngườivìngườikhácthìởchươngsau,chúngtôisẽtrìnhbàychobạnhiểulýdovìsaohọsẽkhôngdạigìmàđigiúpđỡnhữngkẻchỉbiếtcómình.Vàtấtnhiên,nếumộtkẻchỉbiếtđếnlợiíchbảnthânđãtừngcónhữnghànhđộngíchkỷdẫnđếnsựchiacắttâmlýtrướcđóthìcóvẻviệcnốilạiquanhệsẽlàmộtnhiệmvụbấtkhảthi.

Sovớinhữngkẻíchkỷchỉbiếtcómìnhthìnhữngaidunghòasẽdễdàngnốilạiquanhệvớinhữngngườiquencũhơn,songbảnthânhọlạithườngcảmthấykhôngthoảimáikhimởlờixintrợgiúpbởilẽnguyêntắcsốngcủahọlà“cóquacólại”.Khiyêucầumộtsựgiúpđỡnàođó,họsẽcảmthấymắcnợvàphảicónghĩavụhoàntrả.Nếutrongquákhứ,họtừngmắcnợmộtngườiquenvàchưahồiđáplại,việcmởlờinhờvảsẽkhókhăngấpđôi.Vớingườidunghòa,việckếtnốivớingườiquencũthườngkhôngthểtạonênsựtintưởngđủvữngchắcvìchúnggiốngnhưthựchiệnnhữnggiaodịchtraođổilợiíchhơnlàbồiđắpđểmốiquanhệđượcsâusắc.

Hiểuđượctầmquantrọngcủanhữngmốiquanhệ“ngủđông”,

giờđâythayvìdànhnhiềuthờigianchoviệcmởrộngmạnglướixãhội,AdamRifkinchútrọngvàoviệcnốilạimốiquanhệvớinhữngngườiquencũ.Anhchiasẻ:“Bâygiờthờigiancủatôichủyếudùngđểkếtnốilạivớinhữngngườibạnmàđãlâukhôngliênhệ”.MỗikhiRifkinliênhệvớimộtngườiquencũnào,họđềuhàohứngđáplại.ChínhsựtửtếvàhàohiệpcủaRifkinđãchiếmđượclòngtincủahọ.Họluôntrântrọngsựgiúpđỡcủaanhvàbiếtrằngđiềuđólàthựctâm,khônghềcótoantínhvụlợi.Năm2006,khicầntìmmộtngườidẫnchươngtrìnhchobuổihọpmặtcủa106Miles,RifkinđãliênlạcvớiEvanWilliams,vàmặcdùkhiđóWilliamsđãtrởthànhmộtdoanhnhânnổitiếngvàđangtronggiaiđoạnđặcbiệtbậnrộnvớiviệctungraTwitter,anhvẫnđồngýgiúpRifkin.“Đãnămnămtrôiqua,vậymàkhichúngtôinhờlàmngườidẫnchươngtrình,anhvẫnđồngý”,Rifkinnhớlại.

BảnchấtcủasựtínnhiệmmànhữngngườithuộcNhómChonhưRifkinxâydựngđãtrởthànhđềtàichonhiềunghiêncứuthúvị.Vềcơbản,cácnhànghiêncứuvềmạnglướixãhộichỉrarằngcơchếtraođổithôngtinởđâylàsựluânchuyểnkiếnthứctừngườinàysangngườikhác.VàtrongquátrìnhhợptácnghiêncứuvớigiáosưRobCrosscủaĐạihọcVirginiavàAndrewParkercủaViệnIBM(*),WayneBakercònnhậnrathêmrằngcơchếnàycũngcóthểđượcdùngđểtheodõicácdòngchảynănglượnggiữacácmốiquanhệvớinhau.Trongnhiềutổchức,cácnhânviênthườngxếphạngsựtươngtáccủamìnhvớingườikhácdựatrênnguồnnănglượngthúcđẩyhọtừthấptớicao.Dựavàođây,cácnhànghiêncứuđãlậpmộtbảnđồthểhiệnmạnglướicácnguồnsứcmạnhnàyvànótrôngtươngtựnhưmôhìnhthunhỏcủamộtthiênhà.

Theođó,nhữngngườichỉbiếtcómìnhchínhlàcáclỗđen:Họnuốtchửngnănglượngtừnhữngngườixungquanh.Cònnhữngngườiluônvìngườikhácchínhlàmặttrời:Họbanphátánhsángđếnmọinơi,tạocơhộichocácđồngnghiệpgópsứcvàocôngviệcchung,thayvìchỉnhấtnhấtlàmtheoýriêngvàgiànhlấymọicôngtrạngvềmình.Vàkhikhôngđồngývớimộtquanđiểmnàođó,ngườithuộcNhómChosẽtrìnhbàyýkiếncủamìnhvớimộttháiđộtôntrọngchứkhônghềcốýhạthấpngườikhác.

NếuxâydựngbảnđồnănglượngdựatrênmạnglướixãhộicủaAdamRifkin,bạnsẽthấyanhluônđóngvaitròmặttrờitrongrấtnhiềuhệmặttrờikhácnhau.Lấyvídụtrongmộtkỳnghỉtừvàinăm

trước,RifkinđãgặpmộtdoanhnhântáobạotênRaymondRouf,họbắtchuyệnvớinhauvàRifkinđãđưaramộtsốýkiến.Sáuthángsau,RoufmuốnmởmộtcôngtymớivàtìmđếnRifkinđểxinlờikhuyên.RifkinđãhồiđápngaytrongngàynhậntinnhắnvàhẹnănsángvớiRoufvàohômsau.Trongbuổigặpnày,RifkinđãtraođổivớiRoufsuốthaigiờđồnghồ.Vàithángsau,họgặplạinhau;lúcnày,côngviệckinhdoanhcủaRoufkhôngđượcnhưý,côngtykhôngcódoanhthu,hệthốngnướctrongnhàanhtalạiđangbịhỏngvàRoufđànhphảimuaphiếutậpthểhìnhchỉđểcómộtnơitắmrửa.Rifkinđãhỏithămvềtìnhhìnhkinhdoanhcủaanhtarồiđưaranhữnglờikhuyênvôcùngxácđángvềcáchthứctáicấutrúccôngty.Sauđó,RifkingiớithiệuRoufvớimộtnhàđầutưmạohiểm,ngườisaunàyđãđồngýcấpvốnvàtrởthànhthànhviênhộiđồngquảntrịtrongcôngtycủaRouf.Giờđây,GraphScience–côngtycủaRouf–đãtrởthànhmộttrongnhữngcôngtychuyêncungcấpdịchvụphântíchchoFacebook,cònbảnthânRoufthìkhôngbaogiờquênsựgiúpđỡcủaRifkin.

Chưahết,RifkincònphụtráchtriểnkhaidựánchomộtđạodiễnkiêmbiênkịchnổitiếngcủaHollywood.TheonhưcâuchuyệncụthểsẽđượctrìnhbàychitiếttrongChương7,haingườihọbiếtnhauvìRifkinđãchiasẻcôngkhainhữngthôngtincủamìnhtrênInternet.Trongmộtcuộctròchuyện,vịđạodiễnnàyđãchiasẻrằngôngtamớisảnxuấtxongmộtloạtchươngtrìnhchođàitruyềnhìnhcápShowtimevàđềnghịRifkingiúpđỡ.Chỉtrongvòng24giờ,RifkinđãlênlịchchocáccuộchẹnvàcácbuổichiếuthửphimvớinhữngngườiđứngđầucủaTwittervàYoutube.Vịđạodiễngiảithích:“Xinhãylưuýrằng:Adamkhônghềđượclợigìtừchươngtrìnhcủatôi…NhưngcũngchínhnhờsựhàophóngcủaAdammàchúngtôicóđượcthànhcôngđó.Khôngnhữngthế,nócòngiúpbậtđènxanhchochúngtôi:Showtimeđồngýchochươngtrìnhnàyđượctiếptục”.

Đốivớimộtsốngườicókhảnăngpháttỏarồilantruyềncảmhứng,việcnốilạimốiquanhệlàmộtkinhnghiệmđầysinhlực.Hãynhớđến265conngườitừngđượcRifkinviếtlờiđềcửtrênLinkedIn,hayhàngtrămdoanhnhânkhởidoanhkhácđãnhậnđượcsựgiúpđỡcủaanhtrênmạngxãhội106Miles.ChắcchắntấtcảhọsẽđềuhàohứngkhinhậnđượcliênlạctừRifkinvàkhôngngầnngạigiúpđỡanh,bấtkểviệchaibênđãbịđứtliênlạcsaumộtthờigian.

NhưngAdamRifkinkhônghềđòihỏiđếnsựgiúpđỡtừphíahọ–ítnhấtcũngkhôngphảichobảnthânanh.Mụcđíchthựcsựcủa

Rifkinlàthayđổisuynghĩcủachúngtavềcáchthứcxâydựngmốiquanhệvànhữnglợiíchcóthểnhậnđượctừchúng.Rifkintinrằngchúngtanêncoicácmốiquanhệxãhộilàphươngtiệnđểtạoralợiíchchotấtcảmọingườichứkhôngriêngmộtaicả.Vớianh,việchànhxửhàohiệp,hếtlòngvìngườikháctrongcácmốiquanhệcóthểthayđổinhữngquanđiểmtruyềnthốngvềviệccho–nhậntheohướngmàtấtcảcácbênliênquanđềucólợi.

“Mónquà”nămphút

Năm2012,mộtchuyênviêntuyểndụngcủaLinkedIntênStephanieđượcyêucầuliệtkêrabangườicóảnhhưởngnhiềunhấtđếnsựnghiệpcủacô.AdamRifkinđãvôcùngngạcnhiênkhibiếtrằngtênmìnhxuấthiệntrongdanhsáchđó,bởilẽhọchỉgặpnhaucómộtlầnduynhấtvàchuyệnđóxảyratừrấtlâurồi.Khiấy,StephanieđangkiếmviệcvàgặpRifkinthôngquasựgiớithiệutừbạncủamộtngườibạn.Rifkinđãchocôlờikhuyên,banđầulàbằngtinnhắnđiệnthoạivàgiúpcôxácđịnhphươnghướngcôngviệc.StephanieđãgửiemailchoRifkinbàytỏsựbiếtơnđồngthờiđềnghịđềnđápânnghĩacủaanh:“Tôibiếtrằngchúngtachỉmớigặpmặtmộtlầnvàchỉthỉnhthoảngmớitròchuyện,nhưnganhđãgiúpđỡtôirấtnhiều,cònnhiềuhơnanhnghĩđấy…Tôithựcsựmuốnlàmđiềugìđóđểcảmơnanh”.

NhưngmongmuốncủaStephaniekhôngchỉdừnglạiởviệctìmcáchgiúpđỡRifkin.Hơncảthế,côtìnhnguyệnthamgiabuổigặpmặtcủa106MilesvớicácdoanhnhânkhởidoanhởthunglũngSilicon,vàbằngcáchđócôđãcóthểhỗtrợRifkingiúpđỡhọ.Trongbuổigặpmặtnày,Stephanieđưaramộtsốphảnhồichocácýtưởngcủanhữngngườicódoanhnghiệpmớithànhlập,đềxuấthỗtrợkiểmđịnhcácsảnphẩmgốcbanđầuvàkếtnốihọvớinhữngnhàđầutưhoặcnhữngcộngsựtiềmnăng.KhôngriênggìStephanie,córấtnhiềungườitừngđượcRifkingiúpđỡđềuđãhànhđộngtheocáchnày.RaymondRoufvẫnthườngthamdựcácbuổigặpmặtcủa106Milesđểgiúpđỡcácdoanhnghiệpmớikhác.VàkỹsưphầnmềmBobcũnglàtrườnghợptươngtự.Năm2009,BobtìnhcờgặpRifkintạimộtquánbar.SaukhitròchuyệnvàbiếtrằngBobđangthấtnghiệp,RifkinđãgiớithiệuchoBobmộtcôngviệc.Nhưngcôngtynàylạibịphásản,vàRifkinlạinhiệttìnhgiớithiệumộtsốvịtríkhácchoBob.Đếncuốicùng,Bobđượcnhậnvàomộtcôngtymớithànhlập.Sáuthángsau,côngtynàyđãđượcGooglemualại,vàgiờđâyBobtrởthànhmộttrongnhữngkỹsưtàinăngnhấtcủaGoogle.AnhấyquyếtđịnhtrảơnRifkinbằngcáchmangđếncơhộichonhữngngườikháctrongmạngxãhội106Miles.

Đâylàmộthìnhtháimớicủacơchếcho–nhận.Theocáchhiểutruyềnthống,cơchếnàyvậnhànhtheonguyêntắc“cóquacólại”điểnhìnhcủanhữngngườidunghòa:traođổigiátrịvớingườikhác.Nhưngngàynay,nhữngngườivịthahếtmìnhnhưAdamRifkinđãtạoramộthìnhtháicho–nhậnmới.Thayvìtraođổigiátrị,Adam

Rifkinhướngđếnviệcgiatăngcácgiátrịchongườinhận.Nguyêntắcchođicủaanhhếtsứcđơngiản:traođimộtmónquàchỉtrongvòngnămphút.Anhlýgiảiđiềuđónhưsau:“Lúcnàobạncũngnênsẵnlòngbỏratốiđanămphútđểlàmnhữngviệcvìngườikhác,nhữngđiềutưởngnhưrấtnhỏnhặt”.

Nhưvậy,Rifkinhoàntoànkhôngnghĩgìđếnviệcyêucầusựđềnđáptừbấtcứngườinàomàanhgiúpđỡ.PhươngchâmcủaRifkinlạilà:giúpđỡđểtạoranhiềucơhộichonhiềungườicùnggiúpđỡvàhỗtrợnhauhơn.Quảthật,khicảmthấyhàmơnRifkin,nhữngngườinhưStephaniesẽmuốnđềnđáplại.Stephaniebộcbạch:“Tôivốnlàngườinhânáivàtốtbụng,nhưngtôiđãphảichegiấuđiềuđó,cốgắngtỏranghiêmkhắcvàtínhtoánhơnđểtồntạitrongcuộcsốngkhắcnghiệtnày.NhờAdamRifkin,tôihọcđượcrằngthếgiớivẫncóchỗchonhữngtấmlòngcaocả.Hãycưxửtửtếvàbạnvẫncóthểtiếnlênphíatrước”.

Mỗikhichiasẻnhữngkiếnthứchữuíchvàgiúpkếtnốimọingườivớinhau,Rifkinđãgópphầnkhuyếnkhíchmỗicánhântrongmạngxãhộicủaanhcưxửhàohiệp.Khicầnsựgiúpđỡtừmộtaiđó,Rifkinthườngđềnghịhọgiúpđỡmộtngườinàokhác.Thayvìchỉtraođổilợiíchgiữanhữngngườicầngiúpđỡ,nhữngthànhviêntrongmạngkếtnốixãhộicủaRifkinlạihướngđếnviệcgiatănglợiíchchungchomọingười.NhờđómàRifkinvàcácthànhviêncóthểnhậnđượcsựhỗtrợtừnhữngngườimàhọthậmchíchưatừngcódịpgiúpđỡ,haythậmchílàchưatừnggặpmặt.ChínhnhờsựgiatănglợiíchnàymàRifkinđãlàmthayđổihoàntoànnguyêntắc“chođi”.Giờđây,việchếtmìnhgiúpđỡngườikhácsẽkhôngcònmangđếnsựthuathiệtchomộtphíanữa,mànghĩacửnàysẽtạorarấtnhiềulợiíchvớicảngườicholẫnngườinhận.

Khixâydựngcácmốiquanhệxãhội,nhữngkẻíchkỷsẽcốgắnggiànhlấytốiđalợiíchmàhọcóthểtừmiếngbánhđãcósẵn.Tráilại,khinhữngngườiluônnghĩchongườikhácnhưRifkinthiếtlậpcácmốiquanhệxãhội,họsẽluôntìmcáchđểtấtcảmọingườiđạtđượcnhiềugiátrịhơn.NickSullivan,mộtnhàkhởidoanhtừngđượcRifkingiúpđỡđãchiasẻrằng:“Adamđãkhiếntấtcảchúngtôiphảithayđổivàtrởthànhnhữngngườibiếtgiúpđỡmọingười”.

VậylàmthếnàomàRifkintruyềncảmhứngvàthôithúcnhữngngườikháctraođisựgiúpđỡ?Đểhiểurõhơnđiềunày,bạnhãy

tưởngtượngrằngmìnhđượcphânvàomộtnhómbốnngười.Tấtcảmọingườitrongnhómnàyđềukhôngquenbiếtnhau,khônghềđượctraođổivớinhau,mỗingườisẽphảiđưaranhữngquyếtđịnhkíncủamìnhkhithamgiavàomộttròchơicósáuvòng.Luậtchơilàởmỗivòng,mỗingườinhậnđược3đô-lavàtựquyếtđịnhxemsẽgiữlấysốtiềnnàylàmcủariênghayđónggóptoànbộchonhóm.Nếubạngiữtấtcảchoriêngmình,bạnvẫnsẽđượcgiữđủ3đô-la.Cònnếumộtngườiquyếtđịnhnộpchonhómtoànbộchỗ3đô-lacủamìnhthìmỗingườitrongnhóm,baogồmcảngườicho,sẽcó2đô-la.Đếncuốimỗivòng,quyếtđịnhcủamỗingườitrongnhómsẽđượccôngbố.Kếtquảtốtnhấtlàmỗingườiđềuquyếtđịnhgópchungchonhóm,nhưvậymỗingườisẽnhậnđượctổngcộng8đô-laởmỗivòngvàtốiđalà48đô-lasausáuvòng.Nhưnggiảsửchỉcómộtmìnhbạnquyếtđịnhđónggóptiềnchonhóm,vậythìbạnchỉnhậnvề12đô-lakhikếtthúctròchơi;vàđâychínhlàsựthúcđẩyviệcgiữlợiíchchoriêngmìnhnhằmđảmbảochobạntrọnvẹn18đô-lakhitròchơikếtthúc.

Vấnđềởđâylàbạnkhôngthểtraođổivớinhữngngườikhácnênquyếtđịnhchođi3đô-lalàmộtchiếnlượcmạohiểm.Nhưngtrongmộtkhảonghiệm,15%sốngườithamgiachứngtỏhọlànhữngngườiluônnghĩchongườikháckhikiênđịnhchođi3đô-latrongsuốtsáuvòngchơi,quyếtđịnhhysinhlợiíchcánhânvìlợiíchchung.Vàngạcnhiênthay,kếtquảcuốicùnghóaralạikhôngbiđátnhưchúngtaengại.Họchínhlànhữngngườithuđượckhấmkhánhất:tínhtrungbình,tổngsốtiềnhọnhậnđượccaohơn26%sovới“thunhậpcánhân”ởcácnhómkhôngcómộtngườichokiênđịnhnào.Tạisaohọlạinhậnđượcnhiềuhơnkhichấpnhậnchođinhiềunhưthế?

Cácnghiêncứuđãchỉrarằnghànhđộngchomộtkhiđượcthựchiệnbằnglòngchânthànhvàsựkiêntrìsẽtrởthànhmộthìnhmẫuvàkhiếnnhữngngườicùngnhómthayđổinguyêntắccho–nhậncủamình.Khôngchỉthế,sựchođicũngcótínhlantruyền.Trongmộtnghiêncứuvềsựlantruyềncảmxúc,haichuyêngiaJamesFowlervàNicholasChristakisđãchỉrarằngnhữnghànhđộnggiúpđỡhàohiệpsẽnhanhchóngđượclanrộngkhắptrongcộngđồng.Khimộtngườithườngxuyênhysinhlợiíchbảnthânvìlợiíchcủacộngđồng,nhữngngườicònlạisẽchịuảnhhưởngvàmongmuốnđượcđónggópcôngsứcđểđiềutốtđẹpnàyđếnđượcvớinhiềungườikhác.

Khôngdừnglạiởđó,khigianhậpmộtmôitrườngmới,chúngta

thườngquansátnhữngngườixungquanhđểphánđoántìnhthếvàlựachọncáchứngxửphùhợp.Nếuxácđịnhđượcởđâycósựgiúpđỡkhôngvìlợiíchriêngthìmọingườisẽhànhđộngtuântheoquytắcchungnày.Nếutrongnhómcómộtngườiquyếtđịnhhysinhlợiíchcánhân,nhữngngườicònlạisẽđónggópnhiềuhơn.Sựhiệndiệncủamộtcánhânnhưvậylàđủđểthiếtlậpmộtquytắcchođi.Nguyênnhânlàvìkhichođi,thànhviênnàyđãmanglạilợiíchchonhữngngườicònlạitrongnhómnênkếtquảlàmỗingườiđềunhậnđượcnhiềuhơn.Ngaycảkhinhữnggìsốcònlạinhậnđượcbịgiảmmộtnửagiátrịsaumỗiđónggópnhưvậythìvìnhữngngườivịthađãtruyềnđượccảmhứngchođiđếnnhữngngườikhácvàthôithúchọcũngphảichođinênđếncuốicùng,tổnggiátrịmàcảNhómNhậnđượcsẽtănglên.Nhữngngườivìngườikhácnàyđãchấpnhậnlãnhlấyphầnthiệtvềmìnhđểgiatănglợiíchchungchocảnhóm.

Trongtròchơicủakhảonghiệmvừanêutrên,nhữngngườikiêntrìvớinguyêntắctraođiđãtạoramộtmónquànămphútkhiquyếtđịnhgópphầntiềncủamìnhtrongmỗilượtchơi.Họchấpnhậnmộthysinhnhỏđểcácthànhviêntrongnhómđềuđượchưởnglợi,vànhữngngườicònlạibịtácđộngphảilàmtheohọ.Nhờnhững“mónquà”nămphútkiểunày,Rifkinđãtạoranhiềucơhộivàlợiíchhơnchotấtcảthànhviêntrongmạngliênkếtxãhộicủamình.Ở106Miles,hơn4.000thànhviênđềutuânthủnguyêntắcgiúpđỡnhữngngườicònlại.

Tuynhiên,đốivớinhữngngườichỉbiếtcómìnhhoặcnhữngngườidunghòa,họsẽxemviệcchođikhôngtoantínhnhưthếcóthểẩnchứarủiro.ThếthìliệunhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhácnhưAdamRifkincóthểduytrìđượclýtưởngvàkiêntrìhànhđộng,ngaycảkhikhônggìđảmbảorằngnhữngnghĩacửhọtraođisẽcólúcquaytrởlạivàtrựctiếpgiúpíchchohọ?

Nhằmđitìmlờigiảiđápchocâuhỏinày,GiáosưFrankFlynnđãtiếnhànhnghiêncứuđốivớinhữngkỹsưcấpcaohiệnđanglàmviệcchomộtcôngtyviễnthônglớnởvùngBayArea.GiáosưFlynnyêucầucáckỹsưnàytựđánhgiáxếploạibảnthânvàmộtngườikhácnữadựatrênsựgiúpđỡhọđãchođivànhậnlại,từđóôngcóthểxácđịnhđượchọsẽthuộcnhómnào:luônhếtlòngvìngườikhác,chỉbiếtđếnlợiíchcủabảnthânhaydunghòa.Ngoàira,ôngcũngyêucầucáckỹsưnàyđánhgiámườingườiđồngnghiệpkhácxéttrêntiêuchí“sựkínhtrọngngườikhácdànhchohọ”.

Kếtquảlànhữngngườivịkỷxếpởvịtríthấpnhất.Họđãtựchặtđứtcácmốiquanhệcủamìnhkhichỉchămchămyêucầusựhỗtrợtừngườikhácnhưnglạirấthiếmkhihồiđáplạiânhuệ.Trongmắtđồngnghiệp,họlànhữngngườiíchkỷ,đángbịtrừngphạtvàchỉnhậnđượcrấtítsựtôntrọng.Ngượclại,nhữngngườivịthađượckínhtrọngvượtxacảnhómngườidunghòavànhómíchkỷ.Họcàngcưxửtửtếvàhàohiệpbaonhiêuthìthiệncảmvàsựtôntrọngmàđồngnghiệpdànhchohọcàngcaobấynhiêu.Chínhthôngquahànhđộngluônchođinhiềuhơnnhữnggìnhậnvề,nhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhácđãtạonêndấuấnvềnhữngkỹnăngcánhânđộcđáo,khẳngđịnhđượcgiátrịbảnthânđồngthờithểhiệnđượcnhữngthiệnýcủamình.

Tuynhiên,khiđọcđếnđây,nhiềuđộcgiảsẽnảysinhthắcmắcvềvấnđềhiệusuấtvàhiệuquảcôngviệc.Nếudànhquánhiềuthờigianvàcôngsứcgiúpđỡngườikhác,khôngítthìnhiềunhữngngườivịthasẽbịxaonhãngdẫnđếnmấttậptrung,gâyảnhhưởngđếnthờigianthựchiệncôngviệcsovớikếhoạch.Đâylàmộtlýlẽxácđángvàtôimongcácbạnkhoanhẵngxaođộng.Bởilẽtrênthựctế,AdamRifkintuykiêntrìvớilýtưởnggiúpđỡmọingườinhưnganhvẫnđảmbảođượchiệusuấtcôngviệckhilànhàđồngsánglậpcủamộtsốcôngtyrấtthànhcông.Vàphươngphápanhđãdùnggiảiquyếtvấnđềnàylà:traođinhiềuhơnnữa.

TrởlạivớinghiêncứucủaFlynn,sựthậtlàkhôngphảilúcnàonhữngngườiluônvìngườikháccũngphảitrảgiábằnghiệuquảcôngviệc.Flynnđãxácđịnhrabanhómngườicho,nhậnvàdunghòadựatrêntiêuchímốitươngquangiữanhữnggìhọchođivànhữnggìhọnhậnvề.Điềuđócónghĩalàmộtsốkỹsưcóthểđượcxếpvàonhómluônhếtlònghỗtrợkhihọnhậnđượcíthơnnhữnggìđãtraođidùrằngthựcra,họkhôngmấykhigiúpđỡngườikhác.Chínhvìvậy,Flynnđãphảitiếptụckiểmchứngcácsốliệuvềmứcđộthườngxuyêntrongviệcchovànhậnsựgiúpđỡcủacáckỹsư.Kếtquảnhưsau:Hiệusuấtcôngviệccủanhữngngườithuộcnhómhỗtrợtheocáchphânloạibanđầuchỉgiảmkhihọthỉnhthoảngmớichịuchođi.Xétmộtcáchtoàndiện,nhữngngườicóhiệusuấtlàmviệccaonhấtlànhữngngườithườngxuyêngiúpđỡngườikhác,vàtấtnhiênlàluônchođinhiềuhơnnhậnvề–đâymớichínhlànhữngngườivịthađíchthực.Họluônđạthiệuquảcôngviệccaonhấtđồngthờinhậnđượcnhiềusựtôntrọngvànểphụcnhấttừđồngnghiệp.Bằngchínhsựhàohiệpvànhiệttìnhcủamình,nhữngkỹsưnàytạochongười

kháccảmgiáctincậy;nhờđó,họnhậnđượcrấtnhiềusựhỗtrợtừcácmốiquanhệxãhộinóichungchứkhôngchỉgóigọntrongnhữngngườimàhọtừnggiúpđỡ.

AdamRifkinvànhững“mónquà”nămphútcủaanhlàminhchứngđiểnhìnhchokếtluậnnày.Trướckhitruyềnthôngxãhộipháttriển,Rifkindườngnhưchỉlàmộtngườitốtbụngvôdanhvớinhữngđónggópthầmlặng.Rồisựpháttriểncôngnghệthôngtinđãkéothếgiớixíchlạigầnnhauhơn,vàcáitênRifkintheođóđượclantruyềnvớitốcđộánhsáng.Giờđây,rấtnhiềungườibiếtđếnanhvớitấmlònghếtmìnhvìngườikhác.Vớivẻmặtthoángchútngạcnhiên,Roufkếtluận:“Rifkinsẽchẳngphảitốnlấymộtgiâyđểtìmngườiđầutưchocácdựánmớicủamình.Anhấyquảlàngườirấtcóuytín–tấtcảmọingườiđềubiếtrằnganhấylàmộtngườitốt.Đóchínhlàphầnthưởnganhấycóđượcnhờvàobảnchấttuyệtvờicủamình”.

TừcâuchuyệncủaRifkin,hyvọngrằngcácbạnđãhiểurõtạisaovàbằngcáchnàomànhữngailuônvìngườikháccóthểxâydựngvàpháttriểncácmốiquanhệxãhộicủamình.Bằngsựđứchạnhkhitươngtácvớimọingười,họluôncốgắnggiatănglợiíchchotấtcảthayvìcốgắnggiànhlấyphầncólợihơnvềchomìnhhoặcđưaracácđềnghị“cóquacólại”ngangbằngvềmặtlợiích.Khithựcsựcầnđếnsựgiúpđỡ,họsẽnốilạiquanhệvớinhữngngườiquencũđãlâukhôngliênlạcđểnhậnđượcsựhỗtrợhữuíchtừnhữngngườitưởngchừngđãrơivàoquênlãngnhưnglạirấtđángtincậynày.ChínhtácgiảnổitiếngKeithFerrazzicũngkếtluận:“Tôisẽtómgọnlạinguyêntắcthànhcôngbằngmộtcụmtừthậtngắngọn:sựtửtế”.VàcũngkhônghềngẫunhiênkhiIvanMisner,sánglậpviênkiêmchủtịchcủaBNI–cộngđồngdoanhnghiệplớnnhấtthếgiới,chỉsửdụngmộtcâungắngọnđểnóivềphươngchâmsốngcủamình:“Aibiếtchođisẽthuđượcnhiềuhơn”.

CònvớiAdamRifkin,saurấtnhiềunămmiệtmàivớitròchơiđảochữcáitừtênmình,anhđãtìmramộtkếtquảhoànhảo:IFindKarma(tạmdịch:TôitinvàoNhânQuả).

B

3***

HIỆUỨNGLANTỎASựhợptácvànhữngđộnglựcthôithúcconngườichođivà

nhậnlấysựtínnhiệm

Hãynhớrằngthếgiớinàylàcủatấtcảmọingườichứkhôngriêngmộtai.

–JohnAndrewHolmes,NguyênThượngnghịsĩHoaKỳ

ạncóthểcảmthấyxalạtrướccáitênGeorgeMeyer,nhưngchắcchắnbạnsẽkhônglấylàmlạgìcáctácphẩmcủaông.RấtcóthểmộtaiđóquanhbạnđanghâmmộcuồngnhiệtcácsảnphẩmcủaGeorgeMeyer,vốnđãcuốnhútcảmộtthếhệ

trêntoànnướcMỹvàtạimộtsốnướckháctrênthếgiới.Bảnthântôiđãsaymêchúngtừlúclênchín,vậymàphảimãigầnđâytôimớibiếtđólànhữngýtưởngcủaông.Meyergiờđãkhoảngngoàingũtuần,dángngườicao,tócdài,râuriaxồmxoàm,mênhạcrockvàthầntượngbannhạcGratefulDead.

MeyertừngtheohọctạiTrườngKinhdoanhHarvard,vàtạiđâyôngsuýtbịđuổihọcđếnhailần.Lầnđầulàvìtộiđãnhậntiềnbánchiếctủlạnhchomộtcậusinhviênnămnhấtnhưnglạichẳngchịugiaohàng,cònlầnhailàvìđãdùngmộtcâyghi-tađiệnđậpnátcửasổcủamộtcănphòngtrongkýtúcxá.Điểmsánghiếmhoitrongquãng

thờigiantheohọctạiHarvardlàviệcôngđượcbầulàmchủbiêncủatờHarvardLampoon,mộttạpchíhàinổitiếng.Nhưngdấuấnnàycũngnhanhchóngbịlumờsaumộtsựviệcthểhiệntínhtáobạonhưnglạibấtthành.TheonhàbáoDavidOwen,sauđónhữngcộngsựcủaMeyerđã“tìmmọicáchlậtđổôngtrongmộtcuộcđấuđánộibộđầynhữnglờichỉtríchcayđắngvìchorằngôngvôtráchnhiệm”.

SaukhitốtnghiệpHarvardvàonăm1978,Meyerquayvềquênhàvàtìmkiếmcôngthứclàmgiàumộtcáchdễdàngvànhanhchóng.Khicònđihọc,Meyerđãtừngtiêutốnrấtnhiềuthờigianvàocáctròcácượcđuachó,thếlàôngnghĩrằngmìnhcóthểbắtđầusựnghiệptừđây.Ônggiammìnhởmộtthưviệncôngcộngvànghiêncứuđểcóthểđưaracácquyếtđịnhđặtcượcmộtcáchbàibảnvàkhoahọc.Nhưngtấtcảđềuthấtbại,vàMeyerthuasạchtiềnchỉtrongvònghaituần.

Trong30nămsauđó,GeorgeMeyerlàmộttrongnhữngnhânvậtthànhcôngnhấttrongngànhcôngnghiệpgiảitríởMỹ.Ônglànhàđầutưchínhcủamộtbộphimđạttổngdoanhthuhơn527triệuđô-laMỹ.ÔnggiànhđượcbảygiảiEmmyvàsángtạoramộtsốtừmàsaunàyđượcđưavàotừđiểntiếngAnh.NhưngdấuấnsángchóivàsâuđậmnhấtcủaMeyerchínhlàvaitròcủaôngđốivớimộthiệntượngtruyềnhìnhđãlàmthayđổicảnướcMỹvànhiềunơitrênthếgiới.TấtcảnhữngngườicóliênquanđềukhẳngđịnhMeyerlàlinhhồntạonênthànhcôngcủachươngtrìnhđượctạpchíTimebìnhchọnlàchươngtrìnhtruyềnhìnhxuấtsắcnhấtthếkỷ20.ChươngtrìnhnàycótênlàTheSimpsons(tứcGiađìnhSimpson).

TheSimpsonslàseriestruyềnhìnhkhiếnmọingườicómộtcáinhìnhoàntoànmớivềthểloạiphimhoạthìnhhàilúcbấygiờ.Khôngchỉthế,nóđãgiànhđược27giảiEmmy,riêngMeyergiànhđượcsáugiải.MặcdùMeyerkhôngphảilànhàsảnxuất,cũngkhôngphảilàchađẻcủaTheSimpsons,gầnnhưtấtcảmọingườiđềuđồngýrằngôngchínhlàngườicóvaitròquantrọngnhấttrongthànhcôngvangdộicủaseriesnày.KểtừkhiMeyerphụtráchnộidungkịchbảnchươngtrình,lượngngườixemtăngvọtvànótrởthànhchươngtrìnhcótỷsuấtkhángiảcaonhấtnăm1989(*).Nhưvậy,vớicươngvịlàbiêntậpchươngtrìnhkiêmnhàsảnxuất,MeyerchínhlànhântốchínhmanglạithànhcôngchoTheSimpsonstrongsuốt16nămsauđó.NhàphêbìnhMikeSacksđãnhậnxétmộtcáchhàihướcrằng:“Meyerxứngđángđượccoilàthiêntàitrongsốnhữngthiêntàichốn

hậutrường.AnhđãthổivàoTheSimpsonssựvuinhộnvàhấpdẫnmàkhôngaicóthểlàmđược”.CònJonVitti,mộttrongnhữngbiênkịchchonhữngtậpđầucủaTheSimpsonsvàsaunàytrởthànhnhàsảnxuấtcủaTheOfficethìtiếtlộrằngMeyerlà“ngườiđónggópnhiềuchokịchbảnchươngtrìnhhơnbấtkỳai–dấuvântaycủaanhấybámđầytrêngầnnhưmọibảnthảo.Khôngcầnphảilàchađẻcủaseriesnày,anhấyvẫntạorasứcảnhhưởngnhiềunhưbấtcứaitrongsốnhữngngườiđãkhởitạonó”.

VậylàmcáchnàomàmộtngườinhưGeorgeMeyerlạicóthểthànhcôngtrongmôitrườngcôngviệcđòihỏisựhợptáccaođộnhưvậy?Thànhcônghaythấtbạicủamỗingườitrongquátrìnhlàmviệcnhómphụthuộcvàochínhcáchhànhxửcủahọ.TrongcuốnMutipliers(*)củamình,LizWiseman–CựuGiámđốccủaOracle–đãgiúptaphânbiệtrõhaikháiniệmthiêntàivàngườitạonêncácthiêntài.NhữngthiêntàithườngcókhuynhhướngcưxửnhưnhữngngườithuộcNhómNhận:Họluônlàmviệctheoýthíchcánhân,họ“vắtkiệtnhiệthuyết,khảnăngvàtríthôngminh”củangườikhác.Ngượclại,nhữngngườitạonênthiêntàimangkhuynhhướngcủanhữngngườithuộcNhómCho:Họsửdụng“trítuệcủamìnhđểgiúpmởrộngvànângcaonănglựcvàkỹnăngthựchiệncôngviệcnơinhiềungườikhácnữa.Họkhơidậytiềmnăngcủanhữngngườixungquanh,khuyếnkhíchnhữngýtưởngvàrồicácvấnđềsẽđượcgiảiquyết”.Trongchươngnày,tôisẽchỉchobạnthấynhữngđiểmkhácbiệtgiữangườiluônhếtlòngvìngườikhácvàkẻchỉbiếtcóchínhmìnhtrongcáchtácđộngđếnsựthànhcôngcủacảtậpthểnóichungcũngnhưbảnthânngườiđónóiriêng.

Sựhợptácvàtínhsángtạo

KhixemxétnhữngnguyênnhântạonênphongcáchhàihướcvàchâmbiếmcaothâmcủaGeorgeMeyer,khôngnghingờgìsựsángtạochínhlàyếutốvôcùngquantrọng.CarolynOmine,nhàsảnxuấtvàbiênkịchlâunămcủaTheSimpsons,chiasẻrằngMeyer“luônnhìnnhậnthếgiớitheomộtcáchriêng,cóthểnóilàđộcnhấtvônhị”.NhàsảnxuấtchươngtrìnhtruyềnhìnhMikeScullythìchobiếtkhiôngthamgiaTheSimpsonslầnđầutiên,Meyer“đãkhiếntôivôcùngkinhngạc.Tôiđãtừnglàmrấtnhiềuchươngtrìnhsitcomtrướcđó,nhưngnhữnggìGeorgelàmquảthựcrấtkhácbiệtvàđộcđáo…Tôiđãngâyngườiramộtlúcvìhoangmangkhôngbiếtliệumìnhcóđủkhảnăngđểhiểucácýtưởngcủaanhấykhông?”.

Đểgiảimãviệclàmthếnàomànănglựcsángtạocủaconngườiđôikhicóthểđạtđếnmứcđộcao,hãyquaylạithờiđiểmnăm1958khinhàtâmlýhọcDonaldMacKinnonthựchiệnmộtnghiêncứutiênphong.Quađó,ôngmuốnxácđịnhnhữngđiểmđộcđáoởnhữngngườicótrísángtạođặcbiệtcaotrongcáclĩnhvựcnghệthuật,khoahọcvàkinhtế.Vậylàôngđãtiếnhànhkhảosátmộtnhómđốitượngmànghềnghiệpcủahọcóliênquanđếncảbalĩnhvựctrên:kiếntrúcsư.Đầutiên,MacKinnonvàcáccộngsựyêucầunămchuyêngiakiếntrúcliệtkêdanhsáchtêncủa40kiếntrúcsưsángtạonhấtnướcMỹ.Mặcdùchưatừngquenbiếttrướcđó,nămngườinàydườngnhưđãhiểuýnhauđếnkhôngngờ.Xéttrênlýthuyết,danhsáchtổnghợpkếtquảtừnămvịkiếntrúcsưnàycóthểsẽbaogồmtốiđađến200cáitên,nhưngsaukhilọcđinhữngthôngtintrùngnhauthìcuốicùng,cótổngcộng86kiếntrúcsưđượcđềcử.Trongsốnhữngkiếntrúcsưđượcđưavàodanhsáchnày,cóhơn½nhậnđượchaiđềcử,hơn1/3nhậnđượcđasốcácchuyêngiađềcửvà15%đượccảnămngườithamgiakhảosátliệtkêtrongdanhsáchcủamình.

Từđây,40kiếntrúcsưsángtạonhấtnướcMỹtrongsố86ngườiđượcbìnhchọnởtrênđãđồngýthamgianghiêncứucủaMacKinnon.NhómnghiêncứucủaMacKinnonđãchọnramộtnhóm84kiếntrúcsưkháccósựtươngđồngvớinhómđầuvềtuổitácvànơisinhsống–nhómsaunàycũngthànhcôngsongsứcsángtạokhôngởmứccaonhưnhómđầu.Sauđó,tấtcảkiếntrúcsưnàyđềuđượcmờiđếnBerkeley,dànhtrọnvẹnbangàyvớinhómnghiêncứucủaMacKinnon.Nhữnggìhọphảilàmlàđiềnvàocácbảngcâuhỏitrắcnghiệmtínhcách,thamgiatrảinghiệmcáctìnhhuốngđầyáplực

giảđịnhtrongcuộcsốngxãhội,làmcácbàikiểmtravềcáchthứcgiảiquyếtcáctìnhhuốngnangiảivàthựchiệncácbuổiphỏngvấntìmhiểuvềtoànbộtiểusửcuộcđờihọ.Từkhodữliệuđồsộmớitổnghợpđược,nhómnghiêncứuđặtbiệtdanhchomỗikiếntrúcsưđểphânbiệtngườicókhảnăngsángtạocaovànhữngngườicònlại.

Kếtquả,cómộtnhómkiếntrúcsưđượcđánhgiálà“trungthực,độclập,cótráchnhiệm,chânthành,đángtintưởng,cóthểtrôngcậy,cónhâncáchtốtvàbiếtquantâmđếnngườikhác”hơnsovớinhữngngườikhác.Nếuchiếutheoquyluậtnhân-quảthìhẳnbạnsẽchorằnghọthuộcnhómkiếntrúcsưcókhảnăngsángtạonhất,nhưngsựthậtlàhọthuộcnhómbìnhthường.Cácnhànghiêncứuđãchỉrarằngnhữngkiếntrúcsưcókhảnăngsángtạolànhữngngười“hayđòihỏi,hunghăngvàluôntựxemmìnhlàtrungtâm”.Nhữngkiếntrúcsưsángtạothườngsởhữucáitôirấtlớn,luônđáptrảnhữnglờiphêbìnhbằngmộttháiđộhiếuchiếnvàbảothủ.Trongnhữngnghiêncứusauđótiếnhànhvớiđốitượnglàcácnhàkhoahọc,kếtquảthuđượccũngtươngtự:Nhữngnhàkhoahọcsángtạonhấtlànhữngngườithíchchỉhuy,ngoancốvàcódấuhiệubấtổnvềmặttâmthần.Trongmắtngườikhác,họluônbiếtcáchyêucầuvàtậndụngsựgiúpđỡvàlànhữngngườilựachọncácphươngánnhư“Tôicóxuhướngkhôngcầnsựgiúpđỡcủaaicả,tôichỉtinbảnthânmìnhthôi”,hay“Tôicóxuhướngbàixíchvàchêbaikhiđánhgiácôngtrìnhnghiêncứucủangườikhác”trongbảngcâuhỏikhảosát.

Nhữngngườichỉbiếtđếnbảnthânluôncóbiệttàitrongviệcđưaranhữngýtưởngmớilạvàluônbiếtcáchgiànhlấyphầnthắngtrongcáccuộctranhluận.Bởilẽquátựtinvàocácýkiếncủariêngmình,họkhônghềcảmthấyedèhaybậntâmđếnsuynghĩcủangườikhácvềmình.ĐâychínhlànétđặcbiệttrongtínhcáchcủaGeorgeMeyer.Năm2002,Meyerđãtựviếtkịchbản,đạodiễnvàđóngvaichínhtrongmộtvởkịchngắnmangtênUpYourGiggy.Trongmànđộcthoạicủamình,MeyergọiChúatrời“làsảnphẩmhoangđườngcủatròmêtínnhảmnhídonhữngkẻyếubóngvíatạora”.Khôngnhữngthế,ôngcònvívonviệckếthônlà“mộtcáivạcchứađầyoánhậnphiềnmuộn,mộtsựkếthợpđángsợvàlàcơnácmộngchođámconcái”,vânvânvàvânvân.

Vậyphảichăngbímậtcủasựsángtạochínhlàsựíchkỷ,luônđặtlợiíchcủabảnthânlêntrênhết?

Chúngtachưathểvộikếtluậnnhưvậyđâu!ĐúnglàởMeyer,tacóthểbắtgặpphongcáchtràolộngđầyhoàinghi,sựngấmngầmngờvựcnhữnggiátrịtruyềnthốngcùngvớimộtsốphátngônngôngcuồng.NhưngthựctếôngđãchọncáchsốngcủamộtngườiluônchođitrongthếgiớidonhữngkẻíchkỷthốngtrịnhưHollywood.PhongcáchnàyđượcđịnhhìnhtừthờiniênthiếucủaMeyer,khiôngtừngthamgiađộihướngđạosinhvàsinhhoạttrongnhàthờ.Meyertheohọcchuyênngànhhóa-sinhởHarvardvàtừngđượcnhậnvàotrườngykhoanhưnglạiquyếtđịnhtừbỏkhitiếpxúcvớikhakhánhữngsinhviênluônmưutínhnhữngtròkèncựađếnmứctháiquáởđây.TrongthờigianlàmchủbiênchotờLampoonvàgặpphảinhữngâmmưuhạbệngầmcủacáccộngsự,Meyer“đãkhôngchỉbámtrụđượcmàthậmchícòntrởthànhbạnthâncủađốithủ”.Saukhitốtnghiệpvànướngsạchtiềnbạctạitrườngđuachó,Meyerxinvàolàmgiáoviêntrợgiảngtạimộtphòngthínghiệmnghiêncứuvềbệnhungthư.Vớinhữngcộtmốcnhưvậytrongđời,khiđượchỏivềcơduyênđãđưađẩyôngđếnvớihàikịch,Meyerđãtrảlời:“Tôimuốnchọccườimọingười,giúphọcảmthấyđượcthưgiãnvàcốgắngkhiếnthếgiớinàytrởnêntốtđẹphơntừngchútmột”.

Năm1988,trongkhiđangviếtkịchbảnchobộphimLetterman,đểcôngviệchàngngàythêmphầnđadạng,MeyerđãtựpháthànhtạpchíhàiArmyMan.Lýdomàôngđưaralà:“Cóquáítấnphẩmchịunỗlựcgiúpngườiđọccóthểcườithoảimái,vìthếtôiđangcốgắnglàmđiềuđósaochochotấtcảmọingườiđềuvuivẻ”.SốđầutiêncủaArmyManchỉcóvỏnvẹntámtrangvàtấtcảlàdoMeyertựđánhmáy,tựdàntrang,tựđưađiinvàrồitựđíchthânđiphátmiễnphínhữngấnphẩmnàychokhoảng200ngườibạncủamình.

CácđộcgiảnàyđãbịcuốnhútvớisựvuinhộntrongArmyManvàtựhọchuyềntayđếnnhiềubạnbèkháccủamìnhnhữngấnbảnnày.ArmyMannhanhchóngđượcđónnhậnvàlọtvàodanhsáchnhữngsảnphẩmthuhúttrongnămởthểloạigiảitrícủatạpchíRollingStone.Sauđó,bạnbèMeyerbắtđầuđềnghịônghãytiếptụcchoramắtcácsốtiếptheo.Vớisốpháthànhthứhai,ôngphảichoinvớisốlượng1.000mớithỏađượclượngcầu.VàMeyerquyếtđịnhngưngpháthànhArmyMansausốthứba,mộtphầndokhôngthểđápứngnhucầucủatấtcảbạnbècũngnhưkhôngđànhlòngkhiếnhọthấtvọng.Nhưngrồidotìnhcờ,tờArmyMansốđầutiênđãđếnđượctaySamSimon–giámđốcsảnxuấtcủaTheSimpsons.Lúcbấygiờ,chươngtrìnhnàyđangdầntạođượcchỗđứngtronglòngkhán

giảvàSamđangsắpsửatuyểnmộmộtnhómbiênkịchmới.ThếlàôngthuêMeyercùngmộtsốngườiđãtừngđónggópcôngsứcchoArmyMan,kếtquảlànhómnàyđãcùngnhauđưaTheSimpsonslênđỉnhvinhquang.Trongvănphòngcủađộingũlàmnộidung,GeorgeMeyerđãkhẳngđịnhđượcrằngmìnhlàmộtngườithuộcNhómCho.TimLong,mộtbiênkịchcủaTheSimpsonsvàđãtừnggiànhnămgiảiEmmy,nóivớitôi:“Georgelàngườicóuytínnhấtđốivớibấtkỳaimàtôiquenbiết.Anhấyhàosảngđếnđángkinhngạcvàluôntửtế,giúpđỡngườikhác”.CònCarolynOminethìnói:“BấtcứaitừngbiếtGeorgeđềuphảithừanhậnrằnganhấythựcsựlàmộtngườitốt.Anhấyxâydựngcácchuẩnmựchànhxửchobảnthânvàluôntuântheochúngbằngmộtsựchínhtrựccaođộ”.

Khôngnhữngthế,Meyercònvậndụngtàinănghàihướccủamìnhđểtruyềntảiýthứcvàtráchnhiệmvềmôitrườngvàxãhộiđếnkhángiả.TrongkỷnguyêncủaMeyer,TheSimpsonsđãđạttổngcộngsáugiảithưởngTruyềnthôngMôitrườngnhờđãtruyềntảicácthôngđiệpxuấtsắcvềviệcbảovệmôitrường.Đếnnăm1995,TheSimpsonschiếnthắnggiảiGenesisnhờđãgópphầnnângcaoýthứccộngđồngtrongviệcbảovệđộngvật.BảnthânMeyerlàngườiănchay,tậpyogamỗingàyvàlàđồngtácgiảcủaEarthtoAmericaramắtnăm2005–mộtchươngtrìnhhàiđặcbiệttuyêntruyềnýthứcvềmốihiểmhọacủatìnhtrạngtoàncầuđangnónglênvàcácvấnđềmôitrườngkhác.MeyercòncộngtácvớiHiệphộiBảotồnQuốctế,dùngcôngcụPowerPointđểtạonêncácbàigiảnghàihướcvềhệsinhthái.Năm2007,khicácnhàkhoahọcpháthiệnramộtchủngloạiếchrêumớiởSriLanka,họđãđặttênloàinàytheotêncongáicủaMeyernhằmtriânnhữngđónggópcủaôngtrongcôngcuộcbảotồncácloàilưỡngcư.

ThànhcôngcủaGeorgeMeyermộtlầnnữanhấnmạnhchoquanđiểmnhữngngườiluônnghĩchongườikháccũnggiàukhảnăngsángtạokhôngthuagìnhữngngườichỉbiếtlợiíchbảnthân.ThôngquaviệcnghiêncứunhữngthóiquencủaGeorgetrongquátrìnhlàmviệcnhómcủaông,chúngtasẽcóthểcóđượcsựnhìnnhậnđầytrântrọngvớicáchhànhxửcủanhữngngườivịtha.Quảthật,hôkhôngchỉđónggópvàonhữngthànhcôngchoriêngbảnthânhọmàcònchocảnhữngngườixungquanh.Tuynhiên,đểcóthểthấuhiểuhoàntoànnhữngyếutốgiúpmanglạisựhiệuquảtrongviệchợptácđốivớinhữngngườivịtha,chúngtacầncósựđốichiếuvớicáchthứccủanhữngkẻíchkỷ.

Nghiêncứuvềnhữngkiếntrúcsưsángtạoởtrênđãchỉrarằngnhữngngườichỉbiếtđếnbảnthânmìnhthườngrấttựtinrằnghọcóthểđưaranhữngýtưởngđộcđáo,vượtkhỏikhuônmẫutruyềnthống.Vìthế,họtranhđấuquyếtliệtđểbảovệquanđiểmcủamình.Nhưngliệurằngsựđộclậpấycóđicùngmộtcáigiánàođókhông?

Muốnsángtạothìphảisốngđơnđộc?

CólẽFrankLloydWrightxứngđángđượctônvinhlàbộócsángtạonhấtthếkỷ20.Năm1991,WrightđượcHọcviệnKiếntrúcHoaKỳbìnhchọnlàkiếntrúcsưvĩđạinhấtmọithờiđạicủađấtnướcnày.SựnghiệpcủaônglàmộtbộsưutậpđồsộnhữngthiếtkếkiếntrúcphithườngnhưcôngtrìnhFallingwater(*)gầnthànhphốPittsburgh,BảotàngGuggenheimvàhơn1.000côngtrìnhkhác.Trongsuốtsựnghiệpkéodàigần70nămcủamình,trungbìnhmỗithậpkỷôngđãhoànthànhhơn140bảnthiếtkếvà70côngtrìnhxâydựng.

Tuyvậy,giaiđoạnđỉnhcaotrongsựnghiệpcủaWrightchínhxáclàvào25nămđầuthếkỷ20;đếnnăm1924,thờikỳsasútcủaôngbắtđầuvàkéodàisuốtchínnămsauđó.SaukhinghiêncứusựnghiệpcủaWright,giáosưtâmlýhọcEddeSt.Aubinđiđếnkếtluậnrằng“giaiđoạnđentốinhấttrongsựnghiệpcủaWrightlàkhoảngthờigiantừnăm1924đến1933khiôngchỉhoànthànhvẻnvẹncóhaidựán”.Trongthờigianchínnămnày,hiệuquảcôngviệccủaWrightgiảmxuống35lầnsovớibìnhthường.Thậmchícómộtgiaiđoạnkéodàihainăm,Wrightkhônghềkiếmđượcmộtđồngnàovàônggầnnhư“hoàntoànmấtphươnghướngtrongsựnghiệp”.NhàviếttiểusửBrendaGilltiếtlộ:“Đếnnăm1932,kiếntrúcsưlừngdanhFrankLloydWrightchỉcònlàmộtgãthấtnghiệp.Khoảntiềnđángkểcuốicùngmàôngnhậnđượclàtừviệcthiếtkếnhàchomộtngườianhemhọnăm1929.Sauđó,Wrightchìmngậptrongnợnần,đếnmứcphảichậtvậttínhtoánđếntừngxumuađồăntrongkhoảntiềndựphòngchotrườnghợpkhẩncấp”.VậyđiềugìđãkhiếnkiếntrúcsưvĩđạinhấtnướcMỹlâmvàocảnhkhốncùngnhưvậy?

WrightlàmộttrongnhữngkiếntrúcsưđượcmờiđếnthamgianghiêncứuvềsựsángtạocủaMacKinnon.MặcdùôngđãtừchốilờimờinhưngnhữngmôtảchungvềmộtkiếntrúcsưcósứcsángtạocaotheonhưkếtquảphântíchcủaMacKinnonhoàntoànphùhợpvớichândungcủaWright.CáchthứcgiaotiếpvớinhữngngườixungquanhlạichothấyWrightlàmộtngườichỉquantâmđếnlợiíchcánhâncủamình.Cácchuyêngiatinrằngkhicònlàmộtkiếntrúcsưtậpsự,Wrightđãthiếtkếchoítnhấtlàchíncôngtrìnhnhàởđượcxâydựngtráiphép,quađóviphạmđiềukhoản“cấmlàmviệcriêngrẽ”đãkýtronghợpđồnglaođộng.Rồiđểchegiấuhànhđộngsaitráinày,Wrightthuyếtphụcđượcmộtcộngsựđảmnhậnviệclậpbảnvẽ

kỹthuậtkýphêduyệtlênbảnthiếtkếthaymình.Thậmchí,WrighttừngthuêJohn,contraimình,hỗtrợmộtsốdựánchoôngvàđãhứatrảlươngchoanhta;nhưngkhiJohnyêucầutrảtiềnthìWrightđãgửilạichoanhmộthóađơnkêkhaichitiếtnhữngkhoảnchiphímàôngtađãchirachoanhkểtừlúcanhchàođờichođếnthờiđiểmxảyracâuchuyện.

TrongquátrìnhthiếtkếcôngtrìnhnổitiếngFallingwater,Wrightđãgầnnhưbiếnmấtsuốtnhiềutháng.ĐếntậnlúckháchhàngEdgarKaufmannphảigọiđiện,thôngbáorằngôngtađangphảiláixesuốtgần225kmđườngđểgặpchobằngđượcviênkiếntrúcsưđểhỏivềtiếnđộcôngviệcthìđượcWrighttrảlờirằngcôngviệcđãhoànthành.NhưngthựctếlàkhiKaufmannđếnnơi,Wrightthậmchícònchưacóđượcmộtbảnvẽnàochứđừngnóigìđếnngôinhà.Vàchỉtrongvàigiờđồnghồ,ngaytrướcmặtKaufmann,Wrightđãhoànthànhbảnvẽchitiết–mộtsảnphẩmtráingượcvớiyêucầukháchhàng.Kaufmannkhiđócầnmộtcănnhàthônquêđểnghỉdưỡngcuốituầntạiđịađiểmdãngoạiyêuthíchcủagiađìnhmình,nơimàhọcóthểngắmnhìnthácnước.VậymàWrightlạinghĩtheomộthướnghoàntoànkhác:ôngđãpháchọavàđặtngôinhàtrênmộtphiếnđálớnởđỉnhngọnthác,“dời”côngtrìnhlênmộtvịtrírấtcao.WrightđãthuyếtphụcKaufmannđồngývớiphươngántrên,rồicònbắtkháchhàngtrảđến135.000đô-laphítưvấnthiếtkế,caogấpbalầnmức35.000đô-lađượcthỏathuậnbanđầu.Nếuthựcsựbiếtnghĩchongườikhác,ôngtasẽkhôngbaogiờcảmthấythoảimáikhibiếntấuthiếtkếcôngtrìnhđểramộtsảnphẩmkháchoàntoànmongmuốnbanđầucủakháchhàng.Nếulàmộtngườihànhnghềcóđạođức,ôngtađãkhôngrasứcthuyếtphụckháchhàngchấpnhậnvàcuốicùngđòihỏimộtmứcgiácắtcổnhưvậy.Đâyhoàntoànlàcáchtưduyvàhànhđộngcủangườichỉbiếtđếnlợiíchcủabảnthân.

Nhờcáchhànhxửvịkỷ,WrightcóđượcmộtmónhờitừbảnthiếtkếFallingwater.Nhưngrồicũngchínhnóđãđẩyôngvàogiaiđoạnchínnămđentốinhấtcủasựnghiệpmình.Năm1911,WrightthiếtkếkhubiệtthựTaliesinnằmcáchbiệttrongthunglũngWisconsin.Tintưởngrằngdùchỉcómộtmìnhnhưngvẫncóthểlàmtốt,Wrightchuyểntớivùngđấtnàysốngnhưnghóarađólạilàsựphungphíthờigian.

Trongsuốthaithậpkỷtrướcđó,WrightđãsốngởChicagovàOakPark,bangIllinois,nơiôngcóthểtrôngcậyvàosựhỗtrợcủa

nhữngngườithợthủcôngvàthợđiêukhắclànhnghềởđây.CònởTaliesin,Wrightchỉcómộtthânmộtmình,khôngquenbiếtvàthiếusựhỗtrợcủanhữngcộngsự.“Wrightđãchọnsốngcôlập…VàđiềunàyvôhìnhtrungcáchlyWrightkhỏimọiyếutốvốnđãtrởnênrấtthiếtyếutrongcuộcsốngvàcôngviệccủaôngta:tiềnhoahồngvànhữngngườithợthủcônglànhnghề”,EddeSt.Aubinnhấnmạnh.

VàthờikỳcạnkiệtýtưởngsuốtchínnămnàycuốicùngcũngchấmdứtkhiWrighttừbỏlốisốngđộclậpvàquaylạilàmviệctươnghỗvớinhữngngườihọcviệcvàcáccộngsựtàinăng.ThựcchấtđókhôngphảilàmongmuốncủaWright,màlàcủavợông,bàOlgivanna.Bàđãcốthuyếtphụcchồngmìnhtuyểnmộtnhómngườihọcviệccóthểhỗtrợchocôngviệccủaôngta.Từkhicóđượcđộingũtrợgiúpvàonăm1932,côngviệccủaWrightbắtđầukhởisắctrởlại,thúcđẩyôngtanhanhchóngthựchiệnFallingwater.Wrightđãduytrìmôhìnhhợptácvớicáccộngsựtrong25năm,nhưngrồiôngtabắtđầuvậtlộnđểđánhgiásaochođúngmứcđộphụthuộccủamìnhvàonhữngngườihọcviệc.Tiếpsauđó,ôngtatừchốitrảtiền,bắthọphảilàmviệcnhànhưnấuăn,laudọnxenlẫnviệcđikhảosátthựctế.EdgarTafel,mộtcộngsựtừnglàmviệcchoWrighttrongdựánFallingwaternhậnxét:“Wrightlàmộtkiếntrúcsưvĩđại,nhưngôngấyvẫncầnnhữngngườinhưchúngtôithìmớicóthểhoànthànhcôngviệcthiếtkếcủamình.Tiếclàbạnsẽchẳngbaogiờnóichoôngtahiểuđiềuđóđược”.

CâuchuyệncủaWrightđãchỉrarõmộtvấnđềnangiảivềmặtnhậnthức.Đólàconngườichúngtacókhuynhhướngtựnhiênlàtựđộngquychụpsựthànhcôngcuốicùngchomộtcánhâncụthể,trongkhithựcrachínhsựhợptác,sựtổnghòacácnguồnlựcmớilànềntảngvữngchắcchonhữngthànhquảvĩđại.Vàkhôngchỉgiớihạntrongnhữnglĩnhvựcsángtạo,ngaycảvớicáccôngviệcmangtínhđộclậpcaovàcầnvậndụngnhiềusứcmạnhcủachấtxám,kếtquảthànhcôngcũngphụthuộcvàosựhợptácvớinhữngngườixungquanhnhiềuhơnmứcchúngtahằngtưởng.

Trongmộtnghiêncứu,haigiáosưRovertHuckmanvàGaryPisanođãtiếnhànhmộtnghiêncứuvềsựtiếnbộtrongphươngdiệnkỹthuậtcủacácbácsĩphẫuthuật.Tronghơnhainăm,HuckmanvàPisanođãphântích38.577camổtimmạchđược203nhàphẫuthuậtthựchiệntại43bệnhviệnkhácnhau.Họtậptrungvàonhữngtrườnghợpbắccầuđộngmạchvànhvàtheothốngkê,tỷlệtửvongtrung

bìnhcủanhữngcanàylà3%.

Khiphântíchcácdữliệu,HuckmanvàPisanođãpháthiệnmộtđiểmđángchúý.Nhìnchung,taynghềcủacácbácsĩphẫuthuậtkhôngđượccảithiệnbằngquátrìnhlàmviệcthườngxuyên.Họchỉtiếnbộtạiđúngmộtsốbệnhviệncụthểtrongnhiềubệnhviệnmàhọlàmviệc.Vớinhữngcaphẫuthuậtđượcthựchiệnngaytạibệnhviệnđó,tỷlệtửvonggiảmxuốngcòn1%,nhưngtỷlệtửvongvẫnduytrìởmức3%nếucácbácsĩnàythựchiệnphẫuthuậttạicácbệnhviệncònlại.Điềunàychothấycácnhàphẫuthuậtkhôngthểduytrìphongđộổnđịnhtạimọibệnhviện.Thựcchất,khôngphảitaynghềcủacácchuyêngianàyđượccảithiệnmàlàdosựtươngtácgiữahọvàcácytá,bácsĩgâymêcùngcácthànhviênkháctrongmộtkípmổ.Vớitừngnhómcộngsựnhấtđịnh,cácthànhviêntạodựngđượcsựhiểuthấuvềđiểmmạnhcũngnhưđiểmyếu,thóiquen,tácphonglàmviệccủanhau.Vàcànghiểurõnhau,tỷlệthànhcôngtrongcamổsẽtăng.Nhưvậy,cácbácsĩcũngcầnsựhỗtrợtừnhữngthànhviênnhấtđịnhkhiphẫuthuật.

KếtquảtươngtựcũngđượcrútratrongmộtnghiêncứucủaTrườngHarvard,chỉcóđiềuđốitượngởđâylànhữngchuyênviênphântíchchứngkhoáncủacácngânhàngđầutư.Tronglĩnhvựcnày,mộtkhiđãlà“ngôisao”,bạnhẳnphảilàngườicókiếnthứcsiêuviệtvàtinhtườngđếnmứchọcóthểlàmviệchiệuquảbấtkểcộngsựlàai.Tuyvậy,những“ngôisao”sẽkhómàduytrìđượcphongđộcủamìnhkhichuyểnđếncôngtymới,trừkhihọmangtheocảê-kípcộngsựởcôngtycũsangcôngtymới.Cụthểlàxácsuấttrởlạinhómdẫnđầutạimôitrườnglàmviệcmớicủanhững“ngôisao”lẻloichỉcó5%,trongkhivớinhữngngườirađicùngmộtê-kipcộngsựthìconsốnàylà10%–tươngđươngvớixácsuấtđạtđượcvịtrídẫnđầucủanhữngngườikhôngcóýđịnhnhảyviệc.Thậmchí,nhữngnhàphântíchchứngkhoánnàycóthểduytrìphongđộtốthơnnếuhọđượclàmviệcvớinhữngcộngsựtàinăngtrongnhómhoặctrongbộphận.Cóđượcnhữngđồngnghiệpđầyhiểubiếtnày,họsẽcólợithếvềmặtthôngtinlẫncácýtưởngmới.

Nhưvậy,dùlàchuyêngiaphântíchchứngkhoánhaybácsĩphẫuthuậttimmạch,họđềuphảiphụthuộcchặtchẽvàonhữngngườicộngsựvốnhiểuhọrấtrõ,hoặctựthânđãsởhữunhữngkỹnăngđặcbiệt.Vànếubiếtcởimởvàsuynghĩnhiềuhơnchongườikhác,FrankLloydWrightắtđãkhôngphảitrảiquachínnămtồitệkhicả

danhtiếnglẫnsựnghiệpđềutụtdốckhôngphanh.

Khuynhhướngkhuếchđạitráchnhiệmcánhân

Tiếpsauđây,tôixinđềcậpđếnmộtthiêntàikhác:nhànghiêncứuykhoaJonasSalk.Năm1948,Salkbắtđầupháttriểnvắc-xingiúpphòngbệnhbạiliệt.Mộtnămsauđó,cácnhàkhoahọcJohnEnders,FredirickRobbinsvàThomasWellerđãnuôicấythànhcôngvi-rútgâybệnhbạiliệttrongốngnghiệm,mởđườngchoviệcsảnxuấtvắc-xintrênquymôlớndựatrêncácmẫuvi-rúttựcấyđược.Đếnnăm1952(*),phòngnghiêncứucủaSalktạiTrườngĐạihọcPittsburghpháttriểnđượcmộtloạivắc-xinvớikỳvọngvềtínhhiệuquảcủanó.Suốthơnbanămsauđó,ThomasFrancis–thầycủaSalk–đãchỉđạomộtcuộcthửnghiệmlâmsàngnhằmđánhgiátínhhiệuquảmẫuthửcủaloạivắc-xinmàSalkpháttriển.Vớisựgiúpđỡcủahơn220.000tìnhnguyệnviên,64.000laođộngtạitrườnghọcvà20.000chuyêngiatrongngànhchămsócsứckhỏe,ngườitathửnghiệmloạivắc-xinnàytrênhơn1,8triệutrẻem.Vàongày12tháng4năm1955,tạiAnnArborbangMichigan,FrancisramộtthôngcáogiúpniềmhyvọnglantruyềnkhắpnướcMỹ:vắc-xincủaSalk“antoàn,hiệuquảvàhiệunghiệm”.Trongvònghainăm,loạivắc-xinnàyđượcsửdụngrộngkhắp,đồnghànhcùngnỗlựcphithườngcủachươngtrìnhphilợinhuậnMarchofDimesvàđãkhiếntỷlệmắcbệnhbạiliệtgiảmđếngần90%.Đếnnăm1961,cảnướcMỹchỉcó161trườnghợpmắcbệnh,bảnthânloạivắc-xinnàycóhiệuquảtươngtựtrêntoànthếgiới.

JonasSalktrởthànhngườihùngthếgiới.Nhưngtrởlạivớicuộchọpbáolịchsửvàonăm1955kia,Salkkhiđóđãcómộtbàidiễnvănmangtínhtừbiệt.Nóđãhủyhoạidanhtiếngcùngnhữngmốiquanhệcủaôngtatrongcộngđồngkhoahọcđếnmứckhôngcứuvãnđược.ÔngtakhôngcôngnhậntầmquantrọngcủanghiêncứumàEnders,RobbinsvàWeller–nhữngngườiđãđạtgiảiNobelvàonăm1954trướcđó–đãđónggópchocôngcuộcchốngbệnhbạiliệt,trongđócụthểlàmởđườngchonhómnghiêncứucủaSalktạorađượcloạivắc-xinhiệuquả.Thậmchíbộibạchơn,Salkkhôngghinhậnnhữngđónggópcủachínhsáunhànghiêncứutạiphòngthínghiệm(gồmcóByronBennett,PercivalBazeley,L.JamesLewis,JuliusYoungner,ElsieWardvàFrancisYurochko).Sáunhànghiêncứunàylànhữngngườicóđónggóplớnnhấtvàonỗlựcpháttriểnvắc-xincủaSalk,vàhọđãphảirờibuổihọpbáotrongnướcmắt.Cụthểhơn,Salkđãkhônghềmởmiệngđềcậpđếnmộtlờicámơndànhchonhữngcộngsựđãđồngcamcộngkhổcủamình.Mộtngườitrong

nhómnàyđãtrảlờiphóngviênnhưsau:“Banđầu,tôithấyởôngấydánghìnhmộtngườicha.Cuốicùngthìhóaralàdánghìnhmộtngườichađộcác”.

TấtcảbịsốcvìsựbộibạccủaSalk;thậmchítheothờigian,JuliusYoungnerchobiếtôngcảmthấymìnhbịcoithường.SựtủihờnđóđãlàmnứtgãymốiquanhệgiữaôngvàSalk:YoungnerrờiphòngthínghiệmcủaSalkvàonăm1957vàtiếptụccónhiềuđónggópquantrọngchongànhvi-rúthọclẫnmiễndịchhọc.

CònvớiJonasSalkthìsao?Khoảnhkhắcgiànhhếtmọicôngtrạngvềmìnhđóđãtheoámôngtasuốtphầncònlạicủasựnghiệp.SalklậpnênViệnSalkchuyênNghiêncứuSinhvật,nơimàngàynayhàngtrămnhànghiêncứuvẫntiếptụclàmviệcđểpháttriểnmộtnềnkhoahọcvịnhânsinh.NhưngvớiriêngbảnthânSalk,vềsaunàyhiệuquảcôngviệccủaôngkhôngcònnhưtrước.Ôngthấtbạitrongviệcsángchếvắc-xinphòngbệnhAIDSvàcònbịđồngnghiệpxalánh.ÔngkhônggiànhđượcgiảiNobelnào,cũngkhôngmộtlầnđượcchọnlàmthànhviêncủatổchứcHọcviệnKhoahọcQuốcgia(*)danhgiá.Salkmấtnăm1995màkhôngnhậnđượcsựvinhdanhnàovềnhữngđónggóptừphíacácđồngnghiệp.Theolờimộtngườiquansátkháchquan,nguyênnhânthấtbạicủaSalknằmởchỗôngtađãviphạm“nhữnglờirănbấtthànhvăn”trongviệcnghiêncứukhoahọc,vốnbaogồmđiều“anhcầnchiasẻcôngtrạngchongườikhác”.CòntheoYoungner,“mọingườicóđịnhkiếnvớiSalkvìôngtađãtạoraấntượngxấuquásâusắc…gâybấtbìnhvớicácđồngnghiệp”.

Năm2005,TrườngĐạihọcPittsburghtổchứcmộtsựkiệnkỷniệm50nămngàycôngbốvắc-xinphòngbệnhbạiliệt.Tạiđây,vớisựthamdựcủaYoungner,PeterSalk–nhànghiêncứuvềAIDSđồngthờilàcontraicủaJonasSalk–cuốicùngcũngkhẳngđịnhrõràng:“Đâykhôngphảilàthànhtựucủamộtngười,màlàthànhtựucủacảmộtnhómgồmnhữngconngườitậntâmvàtàinăng.Tấtcảlànhờcónỗlựchợptác”.

CóvẻnhưJonasSalkđãmắcphảimộtsailầmtươngtựnhưFrankLloydWright:tựcoimìnhlàđộctônthayvìđặtmìnhtrongmộtnhómquanhệtươnghỗ.VậytạisaoSalkkhôngbaogiờthừanhậncônglaocủanhữngngườicộngsựtrongquátrìnhnghiêncứuvắc-xinngừabạiliệt?Nhiềukhảnănglàdoôngtacósựghenghétvàchỉmuốnbảovệnhữngthànhquảcủamình–đúngvớibảnchấtcủa

nhữngkẻíchkỷ.Tuynhiên,tôitinchắcđâymớilàcâutrảlờithuyếtphụchơn:Salkchorằngnhữngcộngsựcủamìnhkhôngxứngđángđượcvinhdanh.

Đểlýgiảichotâmthếnày,chúngtacầnlàmmộtchuyếnduhànhtớiCanada.Nơiđây,nhữngchuyêngiatâmlýđãyêucầucáccặpvợchồngđánhgiávềmốiquanhệcủahọ.Hãysuynghĩvềcuộchônnhâncủabạn,hoặcnhữngmốiquanhệlãngmạnnhấtmớixảyragầnđây.Trongsốtấtcảnhữngviệcthểhiệnnỗlựcduytrìmốiquanhệnày,từviệcnấubữatốichođếnsắpxếpkếhoạchchonhauđếnviệcđiđổrácvàgiảiquyếtcácmâuthuẫnthườngngày,bạnđảmnhậnbaonhiêuphần?

Giảsửbạnchorằngmìnhchịutráchnhiệmcho55%cácnỗlựcđểduytrìmốiquanhệ.Nếutỷlệcủabạnlàchínhxácthìngườibạnđờicủabạnsẽchịutráchnhiệmcho45%cònlại,vànhưvậytổngcộngđạt100%.Trênthựctế,hainhànghiêncứuMichaelRossvàFioreSicolypháthiệnrarằngcứbốncặpthìcóđếnbađưarađápánmàtổngsốphầntrămvượtxaconsố100.Nhữngngườibạnđờithườngđánhgiáquámứcnhữngđónggópcủabảnthân.Điềunàyđượcgọilàkhuynhhướngkhuếchđạitráchnhiệmcánhân:cườngđiệuhóasựđónggópcủamìnhsovớingườikhác.Quanniệmsailầmnàyđặcbiệttrởthànhđiểmyếucủanhữngngườichỉbiếtlợiíchbảnthân,vànóphầnnàocònbịchiphốibởiướcmuốnđượcnhìnnhậnthểhiệnbảnthândướigócđộtíchcực.

NếunhìnnhậntheohướngnàythìtasẽhiểuđượcvìsaoJonasSalkchắcchắnkhôngbaogiờchịutránhxaánhhàoquang.TrongcuốnPolio:AAmericanStory(tạmdịch:Bệnhbạiliệt:MộtcâuchuyệnvềnướcMỹ),tácgiảDavidOshinskytiếtlộ“mộttrongnhữngbiệttàicủaSalklàđưabảnthânmìnhlêntrướctấtcảnhưnglạikhéoléokhiếnmọingườinghĩrằngôngtakhônghềmàngđếndanhtiếng…rồisaukhitrưngrabiểucảmkhángcựđãthànhcôngthứcvớicánhphóngviên,nhàbáonày,ôngtavẫnthỏahiệp”.

Nhưngcòncómộtyếutốkháctrongmànkịchcủaôngtacótínhvạchtrầnmạnhmẽhơn:thôngtinkhôngnhấtquán.Chúngtacónhiềuthôngtinvềnhữngcônglaocủamìnhhơnsovớiđónggópcủanhữngngườikhác.Chúngtachỉnhìnthấynhữngnỗlựccủamìnhmàquênmấtrằngtachỉmớibiếtđượcmộtphầnnhỏvềnỗlựccủanhữngngườikhác.Dovậy,khinghĩvềnhữngngườixứngđángđược

vinhdanh,chúngtathườngchỉnhìnthấynhữngđónggópcủachínhbảnthânmình.Đâychínhlàlýdomàkhiđượcyêucầuliệtkêchitiếtnhữngđónggópcủangườibạnđờitrongcuộchônnhâncủahọ,nhữngngườiđượchỏithườngkểrađượcíthơnconsốnhữngđónggópcủamình.

Khinhậnlấyhếtcônglaotrongviệcchếtạovắc-xinphòngbệnhbạiliệt,Salkhẳncònnhớrấtrõnhữnggiannankhổảimìnhđãtrảiquatrongquátrìnhnghiêncứunhưnglạicórấtítthôngtinghinhậnsựđónggópcủanhữngngườiđồngsự.ÔngtahoàntoànkhôngnhậnthứcđượcnhữnggìYoungnervàcácthànhviêncònlạitrongnhómđãlàmvàcũngkhôngmàngđếncôngtrìnhnghiêncứuđãđạtgiảiNobelcủaEnders,RobbinsvàWeller.

ỞHollywood,chỉtínhtrongbốnnămtừ1993đến1997,đãcóhơn400kịchbảnphimcósựtranhchấpvềtácquyềnvàconsốnàychiếmkhoảng1/3sốkịchbảnđượcgửivềchocácnhàsảnxuất.Nếubạnlàmộtngườiíchkỷchỉbiếtmình,mụctiêucủabạnlàphảinhậnđượcnhiềuhơnnhữnggìđãchođi.Điềuđókhiếnbạntínhtoánchiliđếntừngchitiếtmìnhđãđónggóp.Chínhvìvậy,bạndễdàngtintưởngrằngphầnđónggópcủamìnhlànhiềunhấtvàvôtìnhxemnhẹsựđónggópcủacácđồngnghiệpkhác.

ReidHoffman,ngườisánglậpratrangLinkedInchiasẻ:“Ngaycảkhicódụngýtốt,chúngtathườngcókhuynhhướngđánhgiátháiquánhữngđónggópcủamìnhvàxemnhẹsựđónggópcủanhữngngườikhác”.Khuynhhướngkhuếchđạitráchnhiệmcánhânnàylànguyênnhânchínhdẫnđếnthấtbạitrongquátrìnhhợptác.Cácmốiquanhệcôngviệcbịpháhỏngkhicácdoanhnhân,cácnhàđầutư,nhữngngườiđiềuhành,…cảmthấyrằngcácđốitáckhôngdànhchohọsựcôngnhậnmàhọđángđượchưởng.

Ướcgìtôicóthểghétanh

Thậtmaymắn,dùtàinăngđếnđâuthìGeorgeMeyercũngđãkhôngđểbảnthânmìnhrơivàotìnhtrạngcủaFrankLloydWrightlẫnJonasSalk.

***

Năm1987,saukhirờichươngtrìnhSaturdayNightLive,Meyer“bỏtrốn”khỏiNewYorkhoalệvàchuyểnđếnBoulder,bangColoradođểchuyêntâmvàoviệcviếtkịchbảnchobộphimđiệnảnhcủaLetterman.CũnggiốngnhưFrankLloydWright,Meyerđãtựnhốtmìnhvàomộtthếgiớiriêng,táchbiệtvớicáccộngsự.Nhưngởđâycósựtráingượchoàntoàn,đólàMeyerđãnhanhchóngnhậnrarằngmìnhcầnđếnsựhỗtrợcủanhữngngườikhác.Anhbiếtcôngviệccủamìnhmangtínhtươngtáccao:Khảnăngkhiếnkhángiảcườiphụthuộcmộtphầnvàosựhợptácvớinhữngnhàbiênkịchkhác.Vìthế,MeyerđãliênlạcvớinhữngcộngsựtừnglàmviệcởLampoonvàtrongcácchươngtrìnhcũanhtừngcóđónggóprồimờihọthamgiavàodựánArmyMan.Cuốicùng,bốnđồngnghiệpđãđáplạiđềnghịcủaMeyer.MộttrongsốbốnngườinàylàJackHandey,ngườitừngthamgiađặtnềnmóngchoDeepThoughts–mộtchuyênmụchàinổitiếngnằmtrongchươngtrìnhSaturdayNightLivemàchínhMeyerđã“bậtđènxanh”chonóvàobanămtrước.MeyervàHandey(cùngnhiềucộngsựkhác)đãmanglạithànhcôngvangdộichoSatudayNightLive,vàhọcùngnhautiếptụcmangđếnthànhcôngchoArmyMan.

ĐốichiếugiữahaicâuchuyệnvềGeorgeMeyervàFrankLloydWright,chúngtathấyđượcsựkhácbiệttrongnhậnthứcvềsựthànhcôngcủanhómnhữngngườichođivànhómnhữngngườiluônmuốngiànhlấy.WrightchorằngôngtacóthểmangtàithiếtkếcủamìnhtừChicagonơiôngtacósựhỗtrợcủamộtnhómcộngsựđắclựcđếnvùngWisconsinhẻolánhnơiôngtachỉđơnđộcmộtmình.PhươngchâmsốngtronggiađìnhcủaWrightlà“chânlýđingượclạicảthếgiới”vàđólàlốisốngđiểnhìnhởrấtnhiềunơitrênthếgiới.Theođó,chúngtacókhuynhhướngdungtúngchonhữngthiêntàicôđộc,nhữngngườisángtạoranhữngýtưởngcóthểmêhoặcchúngtahaythậmchílàthayđổicảthếgiới.Chúngtatựmặcđịnhrằngsựđộclậplàmộtbiểutượngcủasựmạnhmẽ,cònsựtươngtrợlẫnnhaulàdấuhiệucủasựyếuđuối.Suynghĩnàyhoàntoànđúngvớinhữngngười

íchkỷchỉbiếtbảnthânmình,họtựxemmìnhlàsiêuviệtvàtựtáchmìnhrakhỏisốđông.VàkếtcụccủahọcũnggiốngnhưWright:mộtsựnghiệptụtdốcvàthậmchílàthấtbại.

Ngượclại,nhữngngườiluônhếtlòngvìngườikháckhônghềchorằngsựtươngtrợđồngnghĩavớiyếuđuối.Thayvàođó,họcoiđâylàcộinguồnsứcmạnhgiúphọtậndụnghếtđượcnănglựccủamọingườiđểhoànthànhnhữngcôngviệclớnlaovàđẹpđẽ.VàcáchMeyerhợptácvớimọingườichínhlàdosựảnhhưởngmạnhmẽcủaquanđiểmnày.Ôngnhậnrarằngnếunhưmìnhcóthểđónggóphiệuquảchothànhcôngchungcủanhómthìnhữngngườikhácsẽcóthểlàmđượctốthơnnhiều;vìthế,ôngluôncốgắnghỗtrợcácđồngnghiệphếtmứccóthể.KhicònlàmộtbiênkịchvôdanhchoSaturdayNightLivevàogiữathậpniên80củathếkỷtrước,Meyerhầunhưluôncómặtởvănphòng24/24giờđểgiúpđỡmọingườikhihọcần.ÔngđãtừnggiúpđỡnhữngdanhhàinhưLovitz,PhilHartmanvàRandyQuaidđểhọhoànthànhcôngviệccủamình.

Thậmchí,khikháchmờicủachươngtrìnhlàmộtngườikhôngcóđượcsựthuhútcôngchúngnhưnhữngngôisaocanhạc,điệnảnh,Meyervẫnđổnhiềucôngsứccủamìnhvàokhâukịchbảnvàdàndựng.Chẳnghạnnhưcómộtlần,kháchmờicủachươngtrìnhlàJimmyBreslin–mộtcâybúttừngđoạtgiảiPulitzervàchắcchắnkhôngphảilàngườicủacôngchúng.Vậylàđểtăngtínhhấpdẫnchotậpnày,MeyerđãbắttayvớimộtnhàbiênkịchhàikhácvàcùngdàndựngmộtkịchbảnmàtrongđóđiệpviênJamesBond007lầnđầutrởthànhkẻphảndiện.Cóthểnói,ýtưởngnàyđãđitrướcthờiđạibởiđếnhơnmườinămsaumớilạixuấthiệnmộtsảnphẩmtruyềnhìnhnháilạisiêuphẩmJamesBondvàđạtthànhcôngvangdội–loạtphimđiệpviênănkháchAustinPowers.CònvớiMeyerthìông“chỉđơngiảnlàmuốnlàmmộtchiếnbinhtốt.Lúcmọingườitỏrakhôngmặnmàđúngmứcvớicôngviệccũngchínhlàlúctôicảmthấymìnhphảicótráchnhiệmkhuấyđộngcuộcchơi”.

VàMeyertiếptụccốnghiếnhếtmìnhchoTheSimpsons.Vớichươngtrìnhnày,Meyerchủđộnggánhlấyphần“xươngxẩu”nhất:Ôngdànhrahàngthángtrờiđểtổnghợpcácbảnthảonhápmàcácbiênkịchkhácgửivề,sauđóchỉnhsửa,táicấutrúcvàcókhilàviếtđiviếtlạiđểchoramộtkịchbảnhoànthiện.ĐâylàmộtnétđặctrưngrấtdễnhậnraởnhữngngườithuộcNhómChotrongquátrìnhhợptác:Họnhậnlấynhữngtrọngtráchvìlợiíchcủacảnhómchứkhông

phảitheonguyệnvọngcánhân.Vànhờthếmàchínhnhómcủahọcũngtốthơnrấtnhiều.

Nhiềunghiêncứuđãchỉrarằngtrongmọilĩnhvực,từcácđộibánhàngchođếntổsảnxuấthaybộphậndịchvụ,nhómnàocónhiềungườicoitrọnglợiíchcủangườikháchơnthìkếtquảcủahọluôntốthơnxétvềcảchấtlượnglẫnsốlượng.VàcũnggiốngtrườnghợpcủaAdamRifkin,khilợiíchcủatấtcảmọingườiđượcgiatăngthìphầndànhchotừngcánhânđócũngtănglênđángkể.Nhưvậy,thànhcôngcủaMeyermộtphầnđếntừviệcanhgiatăngđượcgiátrịcủatổngthểcáclợiích:Ôngcàngđónggópnhiềuchochươngtrìnhthìthànhcôngchungcànglớn.ChínhtháiđộcưxửkhôngtoantínhcủaMeyerđãkhiếncácđồngnghiệpkhácphảithayđổicáchnhìnvềông.

Khiđặtlợiíchcủacảnhómlêntrênlợiíchbảnthân,nhữngngườithuộcNhómChochứngtỏrằngmụctiêuhàngđầucủahọlàtạoralợiíchchocảtậpthể.Vàtấtyếu,họnhậnđượcsựtôntrọngvànểphụctừcácđồngsự.NếunhưMeyerrasứcđấuđáđểbảnthảoýtưởngcủamìnhđượcchọnđểlàmkịchbảnchonhữngtậpphátsóngcósựthamgiacủacácngôisaonổitiếngnhưMadona,cácđồngnghiệpkháccóthểđãcoianhlàmốiđedọađốivớivịtrívàsựnghiệpcủahọ.

Nhưngchínhsựcốnghiếnhếtmìnhchonhữngchươngtrìnhkhôngcókháchmờinổitiếng,Meyerkhiếncácđồngnghiệpkháccảmthấythoảimái.Nhữngkẻchỉbiếtcómìnhsẽbuônglỏngsựphòngbị,chorằngkhôngcầnthiếtphảicạnhtranhvớiông.NhữngngườidunghòathìcảmthấymắcnợMeyer,cònnhữngngườivìngườicoiMeyerlàmộttrongsốhọ.DonPayne,biênkịchcủaTheSimpsonstừnăm1998chiasẻ:“Khibạncầnđiềuchỉnhhoặcviếtlạikịchbảncủamình,Georgelàngườiđượcchàođónnhất.Anhấyluônđưaranhữngýtưởnggiúpchokịchbảncủabạntốthơn.Tấtcảchúngtôiđềunểtrọngvàngưỡngmộanh”.

NhưnglợiíchcủahànhđộngcưxửvìlợiíchchungcủaMeyerkhôngchỉcótácdụngtrongviệcxâydựngđượcsựthiệnchínơinhữngngườikhác.NócònmanglạichoMeyercơhộithểhiệnkhiếuhàihướccủamìnhmàkhôngkhiếnnhữngngườixungquanhcảmthấybấtan.Thôngthường,nhữngngườiđặcbiệtcótàithườngcókhuynhhướngkhiếnngườikhácghentỵvớimình,quađótựđặt

mìnhvàonguycơbịxalánh,ghétbỏ,bịtẩychaylẫnbịpháhoạingầm.Nhưngnếunhữngnhântàinàylànhữngngườiluônvìngườikhácthìhọsẽkhôngcònlàđíchđếncủamọicảmxúc,suynghĩvàhànhđộngtiêucựcnữa.Thayvàođó,ngườichođisẽluônđượcđánhgiácaovìnhữngđónggópchotậpthể.

Cóthểnói,GeorgeMeyerđãtạođượcsựtínnhiệmđặcbiệtnơicácđồngnghiệp.Vớihọ,“mộtkhiGeorgebắtđầutranhluậnthìmọingườiđềuhiểuđólàdoanhấychỉmuốnmọithứđâuvàođấy”.

***

Bâygiờ,nếumuốnđốichiếucâuchuyệncủaGeorgeMeyervớicâuchuyệncủaJonasSalk,tôicầncungcấpthôngtinsauchocácbạn.Cóthểnói,TheSimpsonsđãđónggópnhiềutừngữmớichokhotừvựngtiếngAnh.Trongsốnhữngtừnày,“meh”chínhlàtừdoMeyersángtạonên.Tuynhiên,vàinămtrướcôngđãvôcùngkinhngạckhimộtnhàbiênkịchcủaTheSimpsonskểvớiôngkỷniệmvềtậpphimmàtừ“meh”xuấthiệnlầnđầutiên.Lýdolàvì“tôichẳngnhớgìcả”.KhihỏiTimLongaiđãtạoratừ“meh”,ôngấyrấttựtinkhẳngđịnhrằngđóchínhlàGeorgeMeyer.Đếncuốicùng,cuộctròchuyệnvớicácđồngnghiệpcũcũngkhơilạiđượckýứccủaMeyer:“Lúcđótôiđangcốgắngnghĩramộttừdễphátâmnhất–chỉcầnhémôivàkhôngkhítrànralàđược”.

TạisaoMeyerlạichẳnghềnhớkỹhơnvềnhữngđónggópcủamình?Làmộtngườiluônnghĩchongườikhác,mốiquantâmduynhấtcủaônglàtạoramộtkếtquảkhiếncảtậpthểhàilòng,chứkhôngphảilàđểtínhchilitừngcônglaovềchobảnthân.Ôngluôncốgắngđưaranhiềucâuthoại,nhữngtròđùahàihướcnhấttrongkhảnăngcủamìnhđểnhữngngườikháccóthểdựavàođóthamkhảo,tùynghiđiềuchỉnhđểđưavàokịchbảncủamình.Thayvìchỉchămchămvàoviệctìmraailàngườichịutráchnhiệmchính,Meyerchỉquantâmđếnviệctạoranhữngkịchbảnhaynhất,hoànhảonhấtchoTheSimpsons.Bảnthânôngtựxemmìnhlà“cầuthủhộcôngtrongđộibóngrổ”.

Nhiềunghiêncứuchỉrarằngthựcra,nhữngngườidunghòacũngnhưnhữngngườivịkỷsẽkhônggặpquánhiềukhókhănnếumuốnnuôidưỡngthóiquennày.Hãynhớrằngkhuynhhướngkhuếchđạitráchnhiệmcánhânxuấthiệnbởivìchúngtachorằng

bảnthânmìnhcónhiềucônglaohơnsovớinhữngngườikhác.Yếutốmấuchốtđểcânbằngnhữngphánđoánnàylàtậptrungsựquantâmđếnnhữnggìmàngườikháclàmđược.Tấtcảnhữnggìbạncầnlàmlàlênmộtdanhsáchliệtkêtấtcảnhữngđónggópcủanhữngngườicộngtácvớimìnhtrướckhiđánhgiánhữngđónggópcủabảnthân.

Nghiêncứucũngchothấykhinhânviênnghĩvềnhữnggìôngchủlàmchohọtrướckhitínhtoánnhữnggìmìnhđãlàmđượcchoôngchủ,cuốicùnghọsẽthấytỷlệđónggópcủaôngchủtănggấpđôi,từdưới17%lênđếntrên33%.Cònkhilậpmộtnhómbaogồmtừbađếnsáuđồngnghiệpvàyêucầumỗingườiướclượngtỷlệcôngviệcmàbảnthânđảmnhận:Banđầu,consốtổngcộngcủacảnhómlàhơn140%.Saukhiđượcyêucầuxemxétsựđónggópcủangườikháctrướckhiđánhgiákhốilượngcôngviệccủabảnthânthìtổngsốgiảmxuốngcòn123%.

NhữngngườivịthanhưMeyerthìlàmđiềunàytheocáchhếtsứctựnhiên:Họluônquantâmđếnsựđónggópcủangườikhác.Họcũngcókhuynhhướngsẽnhậnlấytráchnhiệmchonhữngthấtbạivànhườnglạicôngtrạngchođốitáctrongtrườnghợpthànhcông(điềuhoàntoàntráingượcvớinhữngngườichỉchămchămđếnlợiíchcánhân).

ĐâycũngchínhlànguyêntắchànhxửcủaMeyer:Ôngluônđặcbiệtnghiêmkhắcvớibảnthânkhisựviệcdiễnbiếntheochiềuhướngxấu,nhưnglạinhiệttìnhchúcmừngvàtánthưởngnhữngngườikháckhimọiviệcthuậnbuồmxuôigió.

Khôngnhữngthế,ôngcòncókhuynhhướngdễdàngthathứchosailầmcủanhữngngườikháchơnnhữngsailầmcủabảnthân.Khimớichậpchữngvàonghề,MeyertừngbịsathảikhỏichươngtrìnhNotNecessarilytheNewssausáutuầnlàmviệc.Haimươinămsau,Meyertìnhcờgặplạingườiđãđuổiviệcmìnhkhixưavàbàấyđãrasứcxinlỗi.Khikểlạicâuchuyệnnàyvớitôi,Meyercười:“Thậttuyệtkhiđượcgặplạibàấy.Vậynêntôibảo:‘Thôinào,hãyxemchúngtađangởđâukiachứ.Tấtcảđãlàquákhứvàtôiđãquêntừlâurồi’”.

VớiTheSimpsons,chínhsựbaodungvớingườikhácvànghiêmkhắcvớibảnthântrongcôngviệcđãgiúpMeyercóđượcnhữngýtưởngsángtạovàtuyệtvờinhất.Ôngnói:“Tôiđãcốgắngtạorabầu

khôngkhíthoảimáitrongphòngbiênkịchđểmọingườiđềucóthểđónggópvàchấpnhậnđượcviệckịchbảnsẽđượcchỉnhsửahoặcbịbácbỏnhiềulần”.Đâyđượcgọilàsựantoàntâmlý,đượcdùngđểdiễntảniềmtinrằngbạncóthểmạohiểmmàkhôngbịcôngkíchcánhânhaybịtrừngphạt.

Trongmộtcôngtrìnhnghiêncứu,giáosưAmyEdmondsoncủaTrườngKinhdoanhHarvardkhẳngđịnhrằngtrongmôitrườngantoànvềmặttâmlý,mọingườicóthểtraudồikiếnthứcvàthỏasứcsángtạonhữngtácphẩmthúvị.Vànhữngngườiluônnghĩchongườikhácthườnglàngườitạorabầukhôngkhínày.Đólànhờhọtạochomọingườicảmgiáctintưởngkhitraođổithôngtin.DonPaynenhớlạirằngkhianhvànhữngđồngnghiệpkhácgianhậpvàonhómbiênkịchcủaTheSimpsons,họđãcảmthấychoángngợptrướcnhữnggươngmặtkỳcựu,đầytàinăng.NhưngMeyerđãgiúphọcóđủtựtinđểchiasẻýkiếncủamình.Trongquátrìnhchỉnhsửalạicáckịchbảnthô,Meyerluôn“cốgắngnhấnmạnhvàosựđộngviênvềmặtcảmxúcvớinhữngngườikhác”.Ôngluônđếnxoadịucácnhàbiênkịchkhihọphảiđốimặtvớithựctếlàđứacontinhthầncủamìnhbịcắtxén,chỉnhsửaquánhiều.Meyerchobiết:“Tôiluônphảilàmhạhỏanhữngcáiđầunóng,đểhọbìnhtĩnhhơn.Cóvẻlàtôiluônbiếtcáchxoadịuhọ,khiếnhọnhìnnhậnvấnđềtheomộthướngkháctíchcựchơn”.Cuốicùng,chodùMeyerchínhlàngườicắtxénvàchỉnhsửacáckịchbảnthìhọđềubiếtrằngôngquantâmđếnhọthựclòng.TimLongthìnóivớitôi:“ĐưachoMeyermộtkịchbảncũnggiốngnhưgiaochoanhấymộtđứatrẻ,vàtráchnhiệmcủaGeorgelàchobạnbiếtliệuđứabéấycókhỏemạnhhaykhông.Anhấythựcsựquantâmđếnviệcviếtsaochotốt–vàquantâmđếncảngườiviếtnữa”.

Sựbấtđồngquanđiểm

Nếuviệcvượtquaxuhướngkhuếchđạitráchnhiệmcánhângiúpchúngtahiểurõhơnvềnhữngđónggópcủangườikhácthìđiềugìsẽgiúpchúngtahỗtrợcácđồngnghiệptrongquátrìnhhợptác,khimàcảmxúcđôikhicóthểbùngnổquámứcvàmỗingườithườngphảinhậnlấysựchỉtrích.Việcchiasẻcônglaochỉlàmộtphầntạonênsựthànhcôngkhilàmviệcnhóm.KhảnăngxoadịunhữngnhàbiênkịchkháccủaMeyerkhitácphẩmcủahọbịcắtxéncũngnhưviệctạorabầukhôngkhíantoànchotâmlýchínhlàdấuhiệudẫnđếnmộtbướcquantrọngkhácmànhữngngườiluônnghĩchongườikhácthườngđạtđượctrongquátrìnhhợptác:thấuhiểunhữnggìẩnsausựbấtđồngquanđiểm.

Nhưngtrướchết,chúngtacầnhiểurõthếnàolàsựbấtđồngquanđiểm.Tìnhtrạngbấtđồngquanđiểmxảyrakhichúngtacóxuhướngđánhgiárấtthấpmứcđộảnhhưởngcủamộttrạngtháikhắcnghiệtvềmặtthểxáchaytâmlýđếnbảnthânmình,đặcbiệtlàkhibảnthânchưatừngnếmtrảitìnhtrạngđó.Vídụ,cácbằngchứngđãchứngminhrằngcácbácsĩthườngchorằngbệnhnhâncủamìnhsẽcảmthấyítđauđớnhơnmứcđộtổnthươngthựctế.Đólàdonếukhôngtựmìnhnếmtrảisựđauđớnhaythươngtổn,cácbácsĩsẽkhôngthểnàohiểuđượccảmgiácthựcsựtrongtừngtìnhhuốngcụthể.

Trongmốiquanhệhợptác,nhữngngườichỉbiếtđếnmìnhhiếmkhichủđộngbỏquanhữngbấtđồngquanđiểm.Họquátậptrungvàochínhkiếncủamìnhđếnmứcbỏquaphảnứngvàđánhgiácủanhữngngườikhác.Mặtkhác,tôicùngnhànghiêncứuJimBerryđãpháthiệnrarằngvớinhữngcôngviệcđòihỏisựsángtạo,nhữngngườivìngườikhácluônbịthôithúclàmthếnàođểmanglạilợiíchchomọingười,vìthếhọsẽluônđặtmìnhvàovịtrícủangườikháctrướckhiquyếtđịnh.KhibiêntậplạinộidungvàhìnhảnhđượcsửdụngtrongmỗitậpphimTheSimpsons,GeorgeMeyerphảiđốimặtvớinhữngbấtđồngquanđiểmbởiôngchỉnhsửavàcắtxéntácphẩmcủangườikhácchứkhôngphảicủamình.Nhậnthấyrằngmìnhsẽkhôngthểnàothấuhiểuđượccảmgiácmấtmátvàthấtvọngcủanhữngbiênkịchkhác,Meyertìmramộtcách:thửđặtmìnhvàovịtrícủanhữngtácgiảnàyvàhìnhdungracảmgiáccủahọkhinhậnđượcnhữngýkiếnphêbìnhvàkịchbảnhoànchỉnhcuốicùng(vớiđầynhữngphầnchỉnhsửa).

Ôngtìmraphươngphápnàysaumộtlầnpháthiệnranhữngcảnhphimvàcâutừtâmđắccủamìnhđãbịmộtbiênkịchkháccắtxénkhôngnươngtay.Từchínhtrảinghiệmcủabảnthân,Meyertrởnêndễcảmthôngvàtếnhịhơn.Ôngcũngcóthểgiúpngườikháccảmthấydễchịuhơnkhihọrơivàonhữngtìnhhuốngcăngthẳngvàbiếtchấpnhậnnhữngđiềuchỉnhcủamình.

CũnggiốngnhưMeyer,nhữngngườithuộcNhómChothànhcôngsẽthayđổinhữngchuẩnmựcđánhgiácủamìnhtùytheoquanđiểmcủangườitiếpnhậnsựchỉnhsửa.Tuynhiên,ởđâycầntránhmộthiệntượng:Đólàkhithửđặtmìnhvàovịtrícủangườikhácđểnhìnnhậnmộtvấnđềnàođó,chúngtacókhuynhhướngđánhgiásựviệcqualăngkínhcủachínhbảnthân.Điềunàyxuấtpháttừnguyênnhânchúngtathườngđưaralờitựvấn:“Mìnhsẽcảmthấynhưthếnàonếurơivàotìnhhuốngđó?”.Lấyvídụnhưkhitìmmuaquàtặngngườikhác,chúngtathườngtưởngtượngrằngmìnhsẽcảmthấythỏamãnvàphấnkhíchnhưthếnàokhinhậnđượcmónquàmàmìnhlựachọn.Nhưngnókhôngcónghĩalàngườinhậnquàcũngsẽcảmthấyđiềutươngtựvìsởthíchcủahọkhácvớibạn.

Vậythìnếumuốngiúpđỡngườikhácmộtcáchhiệuquả,chúngtacầnthoátrakhỏi“cáitôichủquan”củachínhmình.Vàcâuhỏimàbạncầnđặtralà:“Liệunhữngngườitiếpnhậnsẽcảmthấythếnàokhiởtrongtìnhhuốngnày?”.Đừnglorằngmìnhkhôngcóđượckhảnăngthiênbẩmnày,bởicácnghiêncứuđãchứngminhrằngnănglựcnhìnnhậnvàđánhgiáthếgiớidướilăngkínhcủangườikhácđãhìnhthànhtừrấtsớmtrongcuộcđờichúngta.Ởđây,xinnhấnmạnhrằngsựlưutâmđếncảmnhậncủangườikhác,thayvìchỉdựavàoýmuốncủabảnthân,chínhlàmộttrongnhữngphẩmchấtưuviệtgiúpnhữngngườiluônvìngườikháccóđượcsựhợptácthànhcông.

Khimớikhởinghiệp,cácbạntrẻcókhuynhhướngxemnhữngngườikháclàchướngngạivậttrênconđườngđếnthànhcôngcủabạn.Nhưngquanđiểmđókhiếnthếgiớicủabạnchỉtoànlàthửtháchvàchônggai–điềunàythậttệ.Nhiềubạnthậmchícònxemthànhcôngcủahọchínhlàsựsỉnhụcđốivớibảnthân,đểrồihìnhthànhsựganhghétvớingườikhác.Chuyệnbạnmongmuốnđượckhẳngđịnhbảnthânhoặcđượccấtnhắctrongnhữngngàyđầukhimớiđilàmlàkhôngtránhkhỏi.

BảnthânGeorgeMeyerkhimớikhởinghiệpcũngđãcónhững

suynghĩnhưthế.Nhưngrồidầndà,ôngnhậnrarằngtráiđấtnàyquảthựcrấttrònvàcũngrấtnhỏ.Ôngcảmthán:“Tôinhậnrathếgiớinàythựcnhỏbébiếtbao.Tínhđitínhlạicũngchỉcókhoảngvàitrămnhàbiênkịchchothểloạiphimhàitruyềnhìnhmàthôi.Tốthơnlàkhôngnênxalánhcácđồngnghiệpvìítnhiềugìthìcôngviệcmàbạnnhậnđượclàthôngquasựgiớithiệuhaythậmchíxuấtpháttừlờitruyềnkhẩunênviệcgiữgìnthanhdanhlàrấtquantrọng.Vậylàtôinhanhchónghọcđượccáchxemnhữngnhàbiênkịchkháclàbạnbè”.Meyerbắtđầutrởthànhnguồnhỗtrợchongườikhác:“Côngviệccủachúngtôikhôngphảilàmộtcuộcchơicóquacólại.Vìthế,nếubạnngheđượctintứcrằngmộtaiđóvụttrởnênnổitiếnghaychươngtrìnhcủahọđượckhángiảhoannghênhvàđượctiếptụcsảnxuấtdàikỳthìđólàtinvuichotấtcả,bởiđiềuđóchothấythểloạihàikịchđangcónhữngbướctiến”.

TiếclàkhôngphảiaicũngđượcnhưGeorgeMeyer.FrankLloydWrightlàmộtvídụ.Khôngnghingờgì,Wrightlàmộtthiêntài,nhưngôngtakhôngphảilàngườilàmnênsựthiêntài.ThànhcôngcủaWrightkhônggiúpíchgìchonhữngkiếntrúcsưkhácmàngượclại,nógâyrasựthấtbạichohọ.Khicầntraođổivớinhữngngườicộngsự,contraiWrightsẽđảmnhậnviệcnàybởibảnthânôngtakhôngbaogiờ“chịuđứngsaungườikhácvàcũngkhônghỗtrợhọ”.Thậmchí,nhữnghànhđộngtínhtoánchilivìlợiíchcánhânvàcáitôicủaWrightđãgâyrakhôngbiếtbaonhiêuthiệthạichochínhbảnthânôngta.NhiềukháchhàngsaumộtvàilầncộngtácđãchuyểnsangthuêmướncáccộngsựcủaWrighthơnlàchínhnhàkiếntrúcsưtàinăngnày.RấtnhiềungườitậpsựtàinăngvàcókinhnghiệmđãrờikhỏiWrightvìchorằngôngtađãbóclộtvàđánhcắpthànhquảlaođộngcủahọ.Vànhờvậy,“mộtsốcộngsựcủaWrightđãgặtháiđượcnhữngthànhcôngđángkểsaukhitáchralàmriêng”.

Ngượclại,sựthànhcôngcủaGeorgeMeyerlạilàmộtmónquàđốivớinhữngcộngsựcủaanh:nóđượclantỏavàchiasẻchotấtcảmọingườixungquanhanh.BằngcáchgiúpđỡcácđồngnghiệpkhácởTheSimpsons,GeorgeMeyerđãgiúphọhoànthànhcôngviệcvớihiệusuấtcaohơn,khiếnchohiệuquảtổngthểđượcnhânlênnhiềulần.MặcdùđãrútkhỏiTheSimpsonsvàonăm2004vàhiệntạiđangdànhthờigianchocuốntiểuthuyếtđầutay(vớitựađềdựkiếnlàKickme1.000.000timesorI’llDie)nhưngdấuấnMeyerđểlạivẫncònnguyênvẹn.Paynephátbiểu:“TiếngnóicủaGeorgevẫncóảnhhưởngrấtlớnđếnchươngtrình.Vàanhấyđãdạychotôibiếtrằng

bạnkhôngnhấtthiếtphảilàmkẻlậpdịthìmớicóthểdẫnđầuđược.TấtcảchúngtôiđềuhọcđượcnhiềutừsựhàihướcvàdídỏmcủaGeorge.VàmặcdùanhấykhôngcònhiệndiệnởTheSimpsonsnữa,cóđôikhichúngtôivẫntưduytheocáchnghĩcủaanhấy”.

Nhiềunămsauđó,Meyervẫnkhôngngừnghỗtrợcácđồngnghiệp.MặcdùđãđoạtnămgiảiEmmy,TimLongvẫnchưađạtđượcgiấcmơđượcgiớithiệutrêntờTheNewYorkercủamình.Năm2010,LonggửichoMeyermộtbảnthảonháp,vàMeyerđãnhanhchónggửilạiphảnhồikèmtheonhữngbìnhluậnsắcsảo.“Meyerthựcsựđãđọckỹcàngtừngcâutừngchữvàcònrấttửtế.Nhữngýkiếncủaanhấyđãgiúptôiđiềuchỉnhđượcnhữngđiềumàtựtrongđáylòngtôivẫncònthấybứtrứtnhưngkhôngcáchnàodiễnđạtđược”.Vàsauđó,MeyercònmangđếnchoTimmộtmónquàvượtngoàisựmongđợi:ÔngliênhệvớimộtbiêntậpviêncủatờTheNewYorkervàgiớithiệuTimLongvớianhta.Đếnnăm2011,cuốicùnggiấcmơđượcxuấthiệntrênTheNewYorkercủaTimcũngđãthànhhiệnthực.

VàothờiđiểmMeyerpháthànhsốthứhaicủaArmyMan,độingũcộngtácviêncủaôngđãlênđến30người.Tấtcảhọđềulàmviệckhônglấythùlao,vàsauđósựnghiệpcủahọlênnhưdiềugặpgiócùngvớithànhcôngcủaMeyer.BằngchínhviệcmờihọcộngtácviếtbàichoArmyMan,Meyerđãgiúphọthănghoatrongsựnghiệp.ThếnhưngMeyervẫnchiasẻrấtkhiêmtốnvớiMikeSacks:“Tôichỉđềnghịnhữngngườiđãkhiếntôicườithamgiacùngvớitôi.Thựcsựtôiđãkhônghềnhậnralàhọsẽtrởthànhnhữngngôisaoxuấtsắcnhưvậy”.

K

4***

TÌMNGỌCTRONGCÁTSựthậtvàảotưởngkhinhậndiệnngườitốt

Nếuđốixửvớimộtngườitheobảnchấtvốncócủaanhta,chúngtasẽkhiếnanhtatrởnêntồitệhơn;nhưngkhibạnnhìnnhậnmộtngườinhưthểanhtađãđạtđếnđượcphầntiềmnăngtốtđẹpcủabảnthânthìtứclàchúngtađangkhiếnanhtadầnđạtđếnđiềuđó.

–JohannWolfgangVonGoethe–nhàvậtlý,nhàsinhhọc,họasĩvàtácgiảngườiĐức

hiBarackObamabướcvàoNhàTrắngtrongnhiệmkỳđầutiêncủamình,mộtphóngviênđãhỏirằngứngdụngyêuthíchcủavịTânTổngthốnglàgìvàngaylậptức,ObamanhắcđếniReggie“batrongmột–làthưviện,nguồntintức

vàkhonhạcdiđộngcủatôi”.Tuynhiên,iReggiekhôngchỉlàcáitêncủamộtphầnmềmmànócònxuấtpháttừtêncủaReggieLove.KhôngaitrongsốnhữngngườiquenbiếtLovecóthểnghĩđếnmộtngàytênôngtrởthànhnguồncậpnhậttintứcbấtlythâncủaTổngthốngObama.

LovelàmộtvậnđộngviêncừkhôitạiTrườngĐạihọcDuke,mộtngôisaotoànnăngởcảhaimônbóngbầudụcvàbóngrổ.Tuynhiên,

hainămsaungàytốtnghiệp,conđườngđếnvớiGiảibóngbầudụcnhànghềMỹNFLcủaLovevẫnlậnđậnvàanhquyếtđịnhgiảinghệ,rẽsangmộthướngkhác.Tốtnghiệpchuyênngànhkhoahọcchínhtrịvàchínhsáchcôngtạiđạihọc,LovexinđượcmộtvịtríthựctậpởQuốchội.Vớithànhtíchthểthaoấntượnghồicònđihọcvàmộtsốkinhnghiệmlàmthêm,cuốicùngLovecũngđượcnhậnvàolàmởbộphậnvănthưtrựcthuộcThượngviệncủaObama.Cũngchínhtrongnămnày,chàngtraitrẻ26tuổiReggieLoveđượcđiềuchuyểntừbộphậnvănthưlênlàmcậnvệ,vàthậmchílàtrợlýriêngchoObama.

Lovelàmviệc18tiếngmỗingàyvàđãbayhơn1.400.000kmđườngcùngvớiTổngthốngtrongcácchuyếncôngdu.Obamachobiết:“Khảnănghoànthànhxuấtsắcmọinhiệmvụ,luôngiữđượcsựtậptrungcaođộdùchỉngủrấtítquảlàmộtniềmcảmhứng.Cậuấyamtườngtấtcảmọicôngviệc”.KhiObamađắccửTổngthống,mộtsĩquancậnvệđãnhấnmạnhLovelà“ngườichịutráchnhiệmvềsựannguycủaTổngthống”.CòntheolờimộtphóngviênthìLove“nổitiếngnhờsựtửtếvớimọingười,điềuvốnrấthiếmgặptrongcuộcsốngnày”.

Vàithậpkỷtrước,tạiquênhàcủaLoveởNorthCarolina,mộtngườiphụnữtênlàBethTraynhamđãquyếtđịnhquaylạitrườnghọcđểtheođuổiướcmơhọcvấncủamình.Lúcấy,Bethmớibướcsangtuổi30vàcácconsốkhôngphảilàthếmạnhcủacô.Côấythậmchícònkhôngbiếtcáchxemgiờđồnghồchođếntậnnămhọclớpba,vàtrongnhữngnămhọctrunghọcBethchẳngbaogiờquađượccáckỳthiToánnếukhôngcósựgiúpsứccủabạntrai.Ngaycảkhiđãđilàm,Bethvẫnphảiđánhvậtvớinhữngsốliệu.

KhiđếnkỳthilấyChứngchỉKếtoánCPA,Bethđãchắcmẩmrằngmìnhsẽrớt.Bêncạnhviệcgặprắcrốivớicácconsố,Bethcòngặpmộtvấnđềkhác–sựeohẹpthờigian.Côcònphảichămsócbađứaconởnhà,vớihaitrongsốchúngđangởtuổitậpđivàcùngmắcbệnhthủyđậutrongsuốthaituầnmẹchúngchuẩnbịthilấybằngCPA.ThờiđiểmtồitệnhấtlàkhiBethphảidànhcảcuốituầnđểcốgắngnhồinhétmớkiếnthứcvềnghiệpvụhạchtoánquỹtrợcấpvàrồisaubangày,côcảmthấymìnhchẳnghiểugì,thậmchícòntệhơncảkhimớibắtđầuhọc.Thếnhưng,Bethvẫnđithidùkhôngthựcsựtựtinvàonănglựccủamình.

VàomộtbuổisángthángTámnăm1992,điệnthoạicủaBethđổ

chuông.GiọngnóiởđầudâybênkiathôngbáorằngBethđãđoạthuychươngvàngtrongkỳthiCPAcủabangNorthCarolina.Chorằngđólàtròđùacợtcủamộtngườibạnnàođó,BethđãgọilạichoHộiđồngbangđểxácminhlạithôngtintrên.Vàthậtbấtngờ,chẳngcótròđùanàoởđâycả,BethđúnglàthísinhcósốđiểmcaonhấttrongkỳthiCPAtạiNorthCarolinatrongđợtthiđó.Beththậmchíđãphảingỡngàngkhinhậnđượcmộttintốtlànhkhác:CôlàmộttrongmườithísinhcóthànhtíchxuấtsắcnhấttrongkỳthiCPAvàđượctraogiảiElijahWattSells,vượtqua136.525ứngviênđếntừmọivùngmiềntrênkhắpnướcMỹ.Hiệnnay,BethlàmộttrongnhữngđồngsựrấtcóuytíncủaCôngtyKếtoánHughes,Pittman&Gupton,LLC.Côtừngđượcvinhdanhlàmộttrong25chuyêngiatàichínhcóảnhhưởngnhấtcũngnhưmộttrong25ngườiphụnữxuấtsắcnhấttronglĩnhvựcnàyởvùngResearchTrianglenổitiếngcủabangNorthCarolina.

Dĩnhiên,BethTraynhamvàReggieLoveđãhướngcuộcsốngcủamìnhtheohaihướnghoàntoànkhácnhau,songởhọvẫncónhữngđiểmchung.NgoàisựthànhcôngtrongsựnghiệpvàlàđồnghươngởNorthCarolina,giữahọcòncócùngmộtsợidâyliênkết–mộtngườiđànôngtênC.J.Skender,mộthuyềnthoạisốngngaygiữathờiđạicủachúngta.

Skendergiảngdạymônkếtoán,nhưngnếuchỉcoiônglàmộtgiáosưkếtoánthìchưađánhgiáhếtđượcnhữnggìôngđãlàm.Thoạtnhìn,Skendercũngchỉlàmộtngườiđànôngtrungniênbìnhthườngvớilàndasáng,máitóctrắngvàrấthâmmộdanhcanhạcrap50Cent.MặcdùSkenderđượccoilàmộtthiêntàivớinhữngconsố,chúngtakhôngthểnàođongđếmđượchếtmứcđộảnhhưởngcủaôngđốivớicácsinhviên.SkenderlàmộttrongsốítnhữnggiáosưhiếmhoikhiếnhaitrườngĐạihọcDukevàĐạihọcNorthCarolina(UNC)phảibỏquamốihiềmkhíchđểcùngmờiôngvềcôngtácsongsongởhainơi.Ôngđãgiànhđượchơn24giảithưởngquantrọngvìnhữngthànhtíchtrongquátrìnhgiảngdạy,baogồm14giảithưởngởUNC,6ởDukevà5ởTrườngĐạihọcCônglậpNorthCarolina.Trongsựnghiệpcủamình,Skenderđãđứngtrênbụcgiảngcủahơn600lớphọcvàdẫndắthơn35.000sinhviên.Chínhnhờnhữngnămthángnhiệtthànhđầutưvàotừnglứasinhviênđó,Skenderđãtôiluyệnđượcmộtnănglựctuyệtvời:“conmắt”nhìnranhữngtốchấttiềmnăngởmỗingười.

Năm2004,ReggieLoveghidanhtheohọclớpnghiệpvụkếtoáncủaSkenderởDuke.ĐólàmộtkhóahọcmùahèmàLovecầnphảivượtqua.TrongkhinhữnggiáosưkháchẳnsẽcoithườngLovevìanhchỉlàmộtanhchàngvaiuthịtbắpthìSkenderlạinhìnranhữngtiềmnăngkhácngoàinănglựcthểthaoởchàngtrainày.Mườihainămtrướcnữa,saukỳthiCPA,BethTraynhamtìmgặpSkendervàbáochoôngbiếttrướcvềbàithitệhạicủamình.BethkhẳngđịnhrằngmìnhchắcchắnsẽtrượtnhưngSkenderlạitỏrarấtlạcquanvàcamđoan“nếuemtrượtthìtôisẽthanhtoánkhoảnvaythếchấpchoem”.VàmộtlầnnữaSkenderlạiđúng–vàôngkhôngchỉđúngvớimỗitrườnghợpcủaBeth.Mùaxuânnămđó,haingườixếpthứhaivàthứbatrongkỳthiCPAởNorthCarolinacũnglàhọctròcủaông.SinhviêncủaSkenderđãvượtqua3.396thísinhkhácđểgiànhcảbavịtrícaonhấttrongkỳthiCPA.ĐâylàlầnđầutiêntronglịchsửbangNorthCarolinakhimộttrườngđạihọcthâutómtoànbộhuychươngcủakỳthi.Tínhtổngcộng,cóhơn40sinhviêncủaSkenderđãđạtđượcnhữngvịtrícaonhấttrongtop3tạicáckỳthiCPA.Khôngnhữngthế,ôngcòncóbiệttàitrongviệcchỉratiềmnăngsưphạmởmộtsốngườithuộcthếhệtrẻ:cóhơn36sinhviêncủaSkenderđãnốibướcôngtrởthànhgiảngviêntạicáctrườngđạihọcuytín.

Vậylàmsaoôngcóthểnhậndiệnranhữngtốchấtnơitừngconngười?

Trongchươngnày,tôisẽphântíchđểchỉranhữngyếutốkhiếnnhữngngườivịthacóthểnhậndiệnvàkhaitháctốiđatiềmnăngcủangườikhác.CùngvớiviệclầntheonhữngbíquyếtcủaSkender,chúngtasẽtìmhiểucáchthứctìmkiếmcủacácchuyêngiasănlùngtàinăngthểthao,nguyênnhântạisaonhiềungườirốtcuộclạiđầutưquánhiềuvàonhữngứngviêníttiềmnăng,cũngnhưnhữngđiềumàcácngôisaoâmnhạcnổitiếngchiasẻvềnhữngngườithầyđầutiêncủahọ.

Tìmkiếmngôisao

Trướchết,chúngtacầnphảitìmvềmộtnghiêncứukinhđiểndogiáosưtâmlýRobertRosenthalcủaĐạihọcHarvardvàhiệutrưởngLenoreJacobsoncủamộttrườngtiểuhọcởSanFranciscophốihợpthựchiện.Trongnghiêncứunày,với18lớphọckhácnhau,cáchọcsinhtừlớpmẫugiáođếnlớpnămđượcyêucầulàmmộtbàikiểmtranănglựcnhằmtậptrungđánhgiákỹnăngdiễnđạtvàlậpluậncủacácem–vốnlàtiềnđềcơbảnđểpháttriểncáckỹnănghọctậpvàgiảiquyếttìnhhuốngsaunày.RosenthalvàJacobsonđãchiasẻkếtquảkiểmtranàychocácgiáoviên:khoảng20%sốhọcsinhcótiềmnăngtrởthànhnhữngnhântàitrongtươnglai.Mặcdùhiệntạichúngkhôngcóbiểuhiệngìvượttrội,nhưngkếtquảkiểmtrachothấyrằngnhữnghọcsinhnàysẽthểhiện“sựpháttriểntrítuệvượtbậc”trongnhữngnămthángsaunày.

Vànhữngtiênđoándựatrênkếtquảbàikiểmtrađóđãthànhhiệnthực.Mộtnămsau,cácemhọcsinhnàylạiđượcyêucầulàmbàikiểmtranănglực,vànhữnghọcsinhnằmtrongnhómđượckhoanhvùngtừtrướcthựcsựđãvượtquatấtcảnhữngbạnhọccònlại.ChúngđạtmứcđiểmIQtrungbìnhlà12,trongkhimứctrungbìnhcủabạnbètronglớpchỉlà8.ChênhlệchđiểmIQcủanhữnghọcsinhtiềmnăngởkhốilớpmộtvàlớphaisovớibạnbècùnglớplầnlượtlà15và10điểm.Hainămsau,nhữngemnàyvẫnthểhiệnsựvượttrộisovớicácbạnhọckhác.Bàikiểmtratrítuệđãthànhcôngtrongviệcxácđịnhranhữnghọcsinhcótưchấthơnngười:Nhữngemhọcsinhnàythôngminhhơn–tứcnắmbắtvấnđềtốtvànhanhhơn–sovớibạnbèđồngtranglứa.

Dựatrênnhữngkếtquảnày,dườngnhưtađãcóthểkếtluậnrằngtríthôngminhlàyếutốcơbảntạonênsựkhácbiệtcủanhữnghọcsinhnằmtrongnhómcótriểnvọngtỏasáng.Nhưngthựcrakhôngphảivậy,hoặcchíítngaytừđầutríthôngminhđãkhôngphảiyếutốquyếtđịnh.Tạisaovậy?

NhữnghọcsinhđượcxácđịnhlàcótriểnvọngthựcsựkhôngđạtđiểmcaohơnhẳncácbạnkháctrongbàikiểmtranănglựcđầutiêncủaHarvard.TấtcảlàdoRosenthalđãchọnlựangẫunhiên.

Nghiêncứunàyđượcthựchiệnđểtìmraxemđiềugìsẽxảyđếnvớihọcsinhkhigiáoviêntintưởngrằngcácemcóthểtrởthành

nhữngconngườixuấtsắc.VậynênRosenthalđãchọnngẫunhiênkhoảng20%sốhọcsinhcủatừnglớpvàđưacácemvàonhómcótiềmnăngcao,còn80%cònlạiđặtvàonhómđốichứng.Trênthựctế,nhữnghọcsinhthuộcnhómcótiềmnăngcaochẳngcógìnổibậthơnbạnbèđồngtranglứa–điểmkhácbiệtduynhấtnằmở“suynghĩcủacácgiáoviên”.

Chínhniềmtincủagiáoviênđãgópphầnkhiếnnhữngdựbáotrêngiấytờtrởthànhsựthật.Khihọmặcđịnhrằngnhữnghọcsinhcủamìnhcótốchấtpháttriển,họsẽđặtnhữngkỳvọngcaovàosựthànhcôngcủacácem.Từđó,cácgiáoviênsẽtựđộngdànhranhiềuthờigianvàcôngsứchơnđểhỗtrợhọcsinh,khíchlệđểcácemcảmthấytựtinhơn,đồngthờigiúpđỡnhiềuhơnvềmặthọctậpvàsựpháttriểntoàndiện.Cácgiáoviênsẽgiaotiếpvớicáchọcsinhmàhọcholàcótiềmnăngmộtcáchấmáphơn,giaochochúngnhiềunhiệmvụcótínhtháchthứchơn,kiểmtravànhắcnhởthườngxuyênhơncũngnhưđưaranhiềuýkiếnnhậnxéthơn.Nhiềuthínghiệmkhácđãtáitạolạichuỗihiệuứngnàyvàkếtquảchothấysựkỳvọngcủagiáoviênđóngvaitròđặcbiệtquantrọngvớisựtiếnbộtrongthànhtíchhọctậpcủacảnhữnghọcsinhtrungbình–yếuvànhữngemcábiệt.Trongmộtbàitổngkếtđánhgiálạinhữngnghiêncứunày,hainhàtâmlýLeeJussimvàKentHarberđãkếtluậnnhưsau:“Mộtcáchvôthức,chínhnhữngnhàgiáodụcđãkhiếncácdựbáotrởthànhsựthậttrongmôitrườnghọcđường”.

Nhưngtấtcảchúngtađềubiếtrằngtrẻemrấtdễbịảnhhưởngởgiaiđoạnđầucủathờikỳpháttriểntrítuệ.Vậynênvềsaunày,mộtnhànghiêncứutênDovEdencũngtiếnhànhmộtthínghiệmtươngtự,songđốitượngnghiêncứulạilàbinhsĩtrongBiệtđộiTựvệIsraelIDF.Edenđãđặtcâuhỏirằngliệusựvôthứckhiếnnhữnglờidựbáothànhsựthậtnàycóápdụngđượcđốivớinhữngngườitrưởngthành.VớicáchthứctiếnhànhlẫnviệclựachọnngẫunhiênnhữngđốitượngtiềmnănghoàntoàntươngtựnhưthínghiệmcủaRosenthal,kếtquảmàEdenthuđượccũngkhôngcógìkhácbiệt.Chínhtháiđộhỗtrợtậntìnhcủanhữngvịchỉhuyđãthúcđẩynhómtiềmnăngcảmthấytựtinhơn,khaimởvàcổvũhọpháthuyhếtmình,đạtđếnnhữngthànhtíchtốthơn.

Điềunàychothấyrằngniềmtincủanhữngngườilãnhđạochínhlàchấtxúctácđểbiếnnhữngdựbáothànhhiệnthựctrongnhiềulĩnhvựcchứkhôngriênggìmôitrườngquânđội.Nhànghiêncứuquảntrị

họcBrianMcNattđãthựchiệnmộtphântíchtổngkếttoàndiệnvới17nghiêncứukhácnhauđượcthựchiệnvớigần3.000nhânviênđanglàmviệcchonhiềutổchứckhácnhau,từngânhàngđếncácdoanhnghiệpbánlẻchođếnnhàmáysảnxuất.Nhìnchung,khinhữngngườiquảnlýngẫunhiênchọnramộtnhânviênmàtheohọlàcótiềmnăngpháttriển,nhữngngườinàysẽthựcsựtỏasáng.McNattkếtluậnrằngnhữngyếutốcanthiệpnày“cóthểtạoảnhhưởnglớnđếnthànhtíchcủanhânviên”.Ôngcũngkhuyếnkhíchđộingũlãnhđạo“nênýthứcđượcsứcmạnhvàmứcảnhhưởngmàhọcóthểđạtđượctrongcáctrườnghợp:(a)thựcsựquantâmvàtintưởngvàotiềmnăngpháttriểncủanhânviên…và(b)cónhữnghànhđộnghỗtrợngườikhácvàtruyềnđithôngđiệpvềniềmtinấy…nhằmtiếpthêmđộnglực,sựcốgắngvàkhíchlệhọpháthuyhếtkhảnăngcủabảnthân”.

Mộtsốnhàquảnlývàgiáoviênđãlĩnhhộiđượcthôngđiệpnày.Theocáchtựnhiênvàkhôngbáotrước,họxemmọiđốitượngđềucótiềmnăngpháttriển.Riêngvớinhữngngườivịkỷthìđiềunàyrấthiếmxảyra.Lýdolàvìhọthườngmặcđịnhlàhầuhếtnhữngngườixungquanhđềuvịkỷnhưhọ,thếnênhọđặtsựkỳvọngởmứcrấtthấpđốivớiđồngnghiệphoặccấpdướicủamình.Chínhsựkỳvọngthấpnàyđãtạoramộtvòngtrònluẩnquẩn,tróibuộcvàhạnchếsựpháttriểncũngnhưđộnglựcphấnđấucủangườikhác.Ngaycảkhibịkhảnănghoặctinhthầnnỗlựccủamộtngườinàođóchinhphục,nhữngngườithuộcNhómNhậnvẫncoiđâylàmộtmốiđedọa,vìthếhọsẽkhôngsẵnlònggiúpđỡvàtạocơhộiđểngườinàypháttriển.Kếtquảlànhữngngườivịkỷsẽkhôngtàinàocóđượcnhữnghànhđộnghỗtrợ,khíchlệlòngtựtinvàsựpháttriểncủađồngnghiệphoặccấpdưới.

SovớinhữngngườithuộcNhómCho,nhữngngườidunghòađượctrangbịtốthơntrongviệchiệnthựchóanhữngniềmtinmangtínhdựbáo.Nguyêntắccủanhómnàylàtraođổilợiích,vìthếnênkhimộtđồngnghiệphoặccấpdướinàođóbộclộtiềmnăngpháttriển,họsẽđáplạibằngcáchhỗtrợ,khíchlệvàtạođiềukiệnđểnhữngngườinàypháthuyhếtkhảnăngcủamình.Nhưngsailầmcủanhữngngườidunghòalàviệchọthườngchờđợichođếnkhinhậndiệnđượctiềmnăngpháttriểncủangườikhác.Dokhuynhhướngcầutoàn,họthườngchờđợichođếnkhicóbằngchứngchắcchắnvềtriểnvọngpháttriểncủamộtaiđó.Kếtquảlàhọbỏlỡcơhộiđểbiếnnhữngngườibanđầukhôngcóbiểuhiệngìnổitrộithànhnhững

ngôisaothựcsự.

CònnhữngngườithuộcNhómChosẽkhôngchờđợithụđộngnhưvậy.Họcóxuhướngtintưởngmộtcáchlạcquanvàotiềmnăngcủangườikhác.Vậynênkhiởvaitròngườilãnhđạo,ngườiquảnlýtrựctiếp,ngườihướngdẫn,họsẽtựhướngmìnhvàonhiệmvụpháthiệntốchấttiềmẩncủamọicánhân,coiđólànhững“viênngọcthôchưađượcmàigiũa”.ĐâychínhlàlýdokhiếnC.J.Skendercóthểđàotạoranhiềuhọcviênxuấtsắc.Ôngkhôngsởhữukhảnăngpháthiệnrathiêntài,phươngphápcủaôngrấtđơngiản:coimọingườiđềulànhữngcánhântàinăngvàcốgắnggiúphọpháthuyhếtnănglựccủamình.VớiSkender,mỗisinhviênkhibướcvàolớphọccủaôngđềulàmộtviênngọcthôchưaquamàigiũa.Nhờvậyôngnhìnthấynhữngtiềmnăngởnơimàngườikháckhôngngờtớivàvôtìnhgiúpnhững“viênngọc”nàycócơhộitỏasáng.

Màigiũanhữngviênngọcthô

Vàinămtrước,BrianMcNatt–ngườisởhữumộtbằngtiếnsĩ,haichứngchỉhànhnghềkếtoán,chứngchỉCPAvànămnămkinhnghiệmlàmviệctronglĩnhvựckếtoán–kiểmtoán–từngtiếnhànhmộtnghiêncứu.Theođó,mộtcôngtynằmtrongnhómBigFourcủangànhkếtoán–kiểmtoánthếgiới(gồmDeloitte,KPMG,Ernst&YoungvàPriceWaterhouseCoopers)vừatuyểndụng72kiểmtoánviênmới.Mộtnửatrongsốhọđượcchọnrangẫunhiênvàđượcthôngbáorằnghọcónhiềutiềmnăngđểthànhcông.McNattđãđọchồsơxinviệccủanhữngkiểmtoánviênnằmtrongnhómcótiềmnăngđượclựachọnngẫunhiên,sauđóônggặptrựctiếptừngngườimộtvànóivớihọrằnghọđãvượtquamộtvòngtuyểndụngkhắtkhe,rằngbangiámđốcđặtrấtnhiềukỳvọngvàohọvàhọhoàntoàncókhảnăngvượtquamọithửtháchđểtiếntớithànhcông.Batuầnsauđó,McNattgửichomỗingườitrongnhómmộtbứcthưnhấnmạnhlạithôngđiệpnày.Trongvòngmộttháng,nhữngkiểmtoánviênnhậnđượcsựkhíchlệcủaMcNattthểhiệnthànhtíchxuấtsắchơnhẳnnhữngngườitrongnhómđốichứngvốnchưatừnggặpmặtMcNatthoặckhôngnhậnđượcláthưnàotừông.Vàđiềunàyvẫnđúngbấtkểbảngđiểmởđạihọcvàkếtquảbàikiểmtratríthôngminhcủahọnhưthếnào.

Năm1985,mộtsinhviêncủaSkendertênlàMarieArcurithamgiakỳthilấychứngchỉCPA.Thànhtíchhọctậpcủacôkhôngmấyấntượngvàcôkhôngvượtquakỳthiởlầnđầutiên.Vàingàysauđó,cônhậnđượcmộtbứcthưtừSkender.Ôngđãgửithưđếntừngsinhviênthamdựkỳthiđó,chúcmừngnhữngngườiđãlấyđượcchứngchỉCPAvàđộngviênnhữngngườithấtbại.25nămđãtrôiqua,Marievẫncấtkỹbứcthưnày,trongđócóđoạnviết:

Chồngem,giađìnhvàbạnbèemyêuthươngembởivìchínhvẻđẹpmàemđãtạorachomìnhchứkhôngphảivìkếtquảcủakỳthinày.Hãynhớlấyđiềuđó…HãytậptrungchokỳthithángMườimộttới.Hãytậptrungônluyện…Tôiluônmongemđạtđượcđiềutốtnhất.EmSẼvượtquađượckỳthinày,Marie.Trongcácbàikiểmtra,tôiđềuviếtrằng“Mụcđíchchínhđãđượcthànhtoànvớisựchuẩnbịchokỳthinàycủabạn”…Thànhcôngkhôngnóilêngiátrịcủamộtcon

người,màlàcácnỗlực.

KếtquảlàMarievượtquakỳthitrótlọtvàlấybằngCPAnăm1987,hainămkểtừlầnthiđầutiên.Giờđây,MarieđãlàchủcủahaiđạilýphânphốixehơiLexus.Côchiasẻ:“Kiếnthứckếtoánvàkỹnăngđọccácbáocáotàichínhđãpháthuytácdụng.NhưngcómộtđiềucònquantrọnghơncảnhữngkiếnthứcmàC.J.đãtruyềnthụ.Chínhthầyđãgiúptôicóđượcsựquyếttâm,saymêvàlòngkiêntrì.Nhữnglờiđộngviênkhíchlệcủathầykhiếntôinhậnrarằngđiềulàmnêngiátrịcủabảnthânlàsựkiêntrìnỗlựcchứkhôngphảiviệctôicóvượtquakỳthiđóhaykhông”.

QuanghiêncứucủaMcNattlẫncâuchuyệnvềláthưcủaSkender,chúngtarútrakếtluậnrằngnhữngkếtoánviênsẽpháthuyhếtkhảnăngcủamìnhkhihọnhậnđượcnhữnglờikhíchlệ,độngviên.Khôngdừnglạiởđây,nếusosánhvớimôhìnhcơbảnmàhầuhếtcáccôngtyđangápdụngnhằmpháttriểnđộingũlãnhđạo,chúngtasẽthấyphươngpháptiếpcậncủaSkenderlàhoàntoàntráingược.Môhìnhthườngđượccáccôngtysửdụnglàxácđịnhnhữngngườicótốchấttrướcrồisauđóđàotạo,bồidưỡng,hỗtrợvàcungcấpchonhữngngườinàycácnguồnlựccầnthiếtđểhọkhaitháchếttiềmnăngcủabảnthân.Vàđểxácđịnhxemđâulànhữngnhàlãnhđạotiềmnăng,hàngnămmỗicôngtyđãtiêutốnhàngtỷđô-lachoviệcchọnlựavàđánhgiácácứngviên.

Câuchuyệntươngtựcũngxảyrađốivớikhâutìmkiếmtàinăngtrongcáclĩnhvựckhác.Trongnhiềunăm,cácnhàtâmlýhọctinrằngtrongbấtcứlĩnhvựcnào,thànhcôngphụthuộctrướchếtvàotàinăng,sauđómớiđếnsựnỗlực.Đểbồidưỡngđượcnhữngvậnđộngviênnổitiếnghaynhữngsiêusaoâmnhạc,cácchuyêngiađềutìmkiếmnhữngngườisởhữunhữngtốchấtnhấtđịnh,vàsauđóđàotạo,huấnluyệnhọ.

Nhưngnhữngnămgầnđây,cácchuyêngiatâmlýdầnnhậnracáchtiếpcậnnàyđangdầnlạchậu.Mộtloạtcácnghiêncứumớiđãđưaranhữngbằngchứngthuyếtphục,khẳngđịnhrằngsởthíchhaymốiquantâmcóthểlàbệphóngchotàinăng.Trênthựctế,độnglựcmớilànguyênnhânđầutiênthúcđẩychúngtapháttriểnnăngkhiếucủabảnthân.

Khôngdừnglạiởđây,trongnhữngnăm60củathếkỷtrước,mộtnhàtâmlýhọctiênphongtênlàRaymondCattellđãđềralýthuyếtbồidưỡngtríthôngminh.Ôngnêuquanđiểmrằngsởthíchlàyếutốkíchthíchconngườibỏrathờigianvàcôngsứcđểpháttriểnnhữngkỹnăngvàkiếnthứcvềlĩnhvựcmàmìnhquantâm.

Vàothậpniên80củathếkỷ20,nhàtâmlýhọcBenjaminBloomđãtiếnhànhmộtnghiêncứutạobướcngoặtvớiđốitượnglàcácngôisaoâmnhạc,cácnhàkhoahọcvàcácvậnđộngviênhàngđầuthếgiới.NhómnghiêncứucủaBloomđãphỏngvấn21nghệsĩdươngcầmthuộccácdànnhạcgiaohưởnglớn,nhữngngườiđãlọtvàochungkếtnhữngcuộcthidanhgiánhấtthếgiới.Khibắtđầutìmhiểuvềấntượngđầutiêncủanhữngnghệsĩnàyđốivớiâmnhạc,nhómnghiêncứupháthiệnrarằnghọhoàntoànkhôngphảilànhữngngườicótàinăngthiênbẩm.Họcũnghoàntoànkhônghềđạtđếnmứcxuấtchúngvàcũngkhônggiànhđượcnhiềugiảithưởngâmnhạcởtuổithiếunhi.

Vinhquanghọcóđượckhitrưởngthànhlànhờnhữngsựkhổluyệnmiệtmài,khôngngừngnghỉ.TrongcuốnsáchOutliers,MalcolmGladweelđãđềcậpđếnmộtnghiêncứucủanhàtâmlýAndersEricsson.Theonghiêncứunày,đểthànhthạotrongmộtlĩnhvựcnàođó,bạncầnluyệntậpkiêntrìtrongkhoảng10.000giờ.

Nhưngđâulàyếutốđầutiênthôithúcchúngtaduytrìviệcluyệntậptrongmộtkhoảngthờigiandàiđếnvậy?

Đãđếnlúcnhữngngườihếtlòngvìngườikhácxuấthiện.

Khitiếnhànhphỏngvấnnhữngnghệsĩnổitiếngnàyvàchamẹcủahọ,nhómnghiêncứupháthiệnramộtđiểmgâybấtngờ.Giáoviênđầutiêncủanhữngnghệsĩnàycũngkhôngphảilànhữngbậcthầyâmnhạc.Đasốđềuhọcnhữngbàinhạcvỡlòngvớicácthầy,côgiáosốngngaytrongkhuphốcủahọ.Vàkhinóiđếnngườithầyđầutiêncủacácnghệsĩdươngcầm,cảbảnthânhọvàchamẹđềuliêntụcnhấnmạnhmộtđặcđiểm:Nhữnggiáoviênnàyđềurấttửtế,đầysựquantâmvàkiênnhẫn.Nguyênnhânthôithúcnhữngđứatrẻđếnlớphọcđànlàvìngườithầyđầutiênđãtạochohọcảmgiácâmnhạclàmộtđiềuthúvịvàvuivẻ.Chínhnhữngngườithầyđầutiênhếtlòngvìngườikhácnàyđãthắplửađammêchohọctròcủamình,đểsaunàychúngtrởthànhnhữngnghệsĩhàngđầuthếgiới.

Điềutươngtựcũngxảyravớicácngôisaoquầnvợthàngđầuthếgiới.Khiphỏngvấn18tayvợtMỹtừngnằmtrongnhóm10tayvợthàngđầuthếgiới,nhómnghiêncứupháthiệnrarằngmặcdùnhữnghuấnluyệnviênđầutiêncủahọ“khôngphảilànhữngchuyêngiaxuấtsắc,nhữngngườinàyluônđốixửtốtvớilũtrẻ…Vàđiềumànhữngngườithầyđầutiênnàymangđếnlàsựthúcđẩyđểđứatrẻdầncảmthấyyêuthíchmônquầnvợtvàsẵnsàngdànhthờigianđểtậpluyện”.

Ởcươngvịlàngườilãnhđạovàngườihướngdẫn,nhữngngườihếtlòngvìngườikhácluônkhángcựlạixuhướngtìmkiếmcáctàinăngtrước.Bằngcáchxácđịnhrằngbấtkỳaicũngcóthểtrởthànhngôisao,họtậptrungvàoviệctạorađộnglựcchotấtcả.Quađó,giúphìnhthànhnênsứcchịuđựngbềnbỉ:cóđammêvàquyếttâmđểtheođuổinhữngmụctiêudàihơi.NghiêncứucủachuyêngiatâmlýAngelaDuckworthchothấyrằngvượtquacảyếutốtríthôngminhvànăngkhiếuthiênbẩm,nhữngngườibềnbỉ–nhờvàosựkhaokhát,khảnăngtậptrungvànhữngnỗlựccủamình–sẽđạtđượcnhữngthànhtíchtốthơn.ChuẩntướngTomKolditz,đồngthờilàmộtnhàtâmlý,cựutrưởngkhoakhoahọchànhvivàthuậtlãnhđạosuốt12nămtạiHọcviệnQuânsựHoaKỳchobiết:“Sựkiêntrìlàmộtyếutốđặcbiệtquantrọng”.QuảnhưGeorgeAndersđãviếttrongcuốnTheRareFind(tạmdịch:Cuộctìmkiếmhyhữu):“Bạnkhôngthểđánhgiáthấpnhữngđộnglực”.

Dĩnhiên,năngkhiếuthiênbẩmcũnglàyếutốđángxemxét,nhưngmộtkhibạncótrongtayrấtnhiềuứngcửviêntiềmnăng,sựbềnbỉtrởthànhmộtyếutốquantrọngđểđánhgiáxemmỗingườicóthểtiếngầnđếnviệcpháthuyhếttiềmnăngcủabảnthânthếnào.Đócũnglàlýdotạisaonhữngngườihếtlòngvìngườikhácsẽdànhnhiềusựquantâmchonhữngngườikiêntrì:nơimàtâmhuyếtcủangườichođihếtlòngsẽđượcđềnđápmộtcáchxứngđángvàýnghĩanhất.Cùngvớiviệcđầutưthờigianđểkhíchlệnhữngngườibềnbỉ,nhữngngườihếtlòngvìngườikhácnhưSkendersẽcốgắngrèngiũachongườikhácthóiquenkiêntrìngaytừlúcmớibắtđầu.

Mộttrongnhữngbíquyếtcơbảnđểnuôidưỡngđứctínhkiêntrìlàgiaocácnhiệmvụthúvịvàcóthểtạorađộnglựcphấnđấuhơn.TrongnghiêncứucủaBloom,ngườithầyđầutiêncủanhữngngôisaothểthaohayâmnhạcxuấtsắcđềucónhữngngườihếtlòngvìngườikhác:

Họlànhữngngườiyêutrẻemvàthườngtưởngthưởngchúngbằngnhữnglờikhenngợi,nhữngdấuhiệuthừanhậnsựnỗlựccủachúng,hoặcthậmchílàkẹokhichúnglàmđượcmộtđiềugìđó.Họluônbiếtcáchkhuyếnkhích.Họrấtnhiệttìnhvàtậntụy.Họluôntìmmọicáchđểpháthuyhếtkhảnăngcủamỗiđứatrẻ…Nhiềulúc,họđốixửvớichúngnhưngườibạntronggiađình.Cólẽđiềutuyệtdiệunhấtmàhọđãlàmđượclàbiếnnhữngbàihọcđầutiêncủalũtrẻthànhnhữngtrảinghiệmthúvịvàđángnhớnhấtcuộcđờichúng.

NhữngmôtảnàyhoàntoànphùhợpvớiSkender.Từđầu,ôngcóvẻhoàntoànphùhợpvớicôngviệckếtoán(vớilốisốngcựckỳcótổchức,chínhxácvềmặtgiờgiấcvàhếtlòngtậntụyvìcôngviệc).Nhưngnếubướcvàolớphọccủaông,bạnsẽthấymộtkhíacạnhkháccủaconngườiông.Vớisởthíchđadạngvàkhảnăngtạokhôngkhícủamình,ôngđãbiếncácbuổihọcthànhmộthànhtrìnhthúvị,lôicuốnsinhviênthamgia.Buổihọcbắtđầuvớibốnbàihát,thưởngkẹochonhữngsinhviêncócâutrảlờiđúngvànhanhnhất,chomọingườichơicáccâuđốvuivềâmnhạc,…Skendergiảithích:“Nếubạnmuốnthuhútkhángiả,…bạnphảihiểuđượcthếgiớivàcuộcsốngcủahọ,loạinhạcmàhọnghe,thểloạiphimhọthíchxem.Đốivớihầuhếtđámtrẻnày,kếtoánlàmộtmônhọctẻnhạt.NhưngkhihọnghetôinhắcđếnUsherhayCeeLoGreen,họsẽtựnhủrằng:‘Chà,cóđúnglàcáiônggiàtócbạcbụngphệkiavừanóivềđiềuđókhôngnhỉ?’.Vàlúcđó,bạncóđượchọrồiđấy”.

Bằngcáchbiếnlớphọckếtoántrởnênsinhđộngvàthúvị,Skendertintưởngrằngcácsinhviêncủamìnhsẽđầutưthờigianvàcôngsứccầnthiếtđểnắmvữngcácnguyêntắckếtoán.VàReggieLoveđãđạtđượcđiểmAchomônhọccủaSkender,đồngthờiluônkhắcsâutronglònghìnhảnh,kỷniệmvềnhữnggìmàngườithầynàyđãlàmchomìnhvớisựbiếtơnvôhạn.DavidMoltz,mộthọctròcũcủaSkendervàhiệnđanglàmviệcởGooglethìnhậnxét:“ThầySkenderluônnhiệttìnhdốchếtsứcđểgiúpđỡtấtcảmọisinhviên(vàmọingười)màthầygặp.Thầyluôncốgắngđểkhiếnbấtcứaithầybiếtcảmthấyhọthựcsựđặcbiệt”.

Lãngphítiềnchonhữngkẻbấttài

Vậylànhờluônnhậnthấytiềmnăngởxungquanhmình,nhữngngườihếtlòngvìngườikhácthườngbỏranhiềuthờigianđểkhuyếnkhíchvàbồidưỡngđểmọingườicóthểpháthuyhếtkhảnăng.Nhưngkhôngphảilúcnàosựvịthacũngnhậnđượckếtquảmongđợi.Mộtsốứngviênthiếucácnănglựccơbảncầnthiết,mộtsốthìlạikhôngthểduytrìđượcsựsaymêhoặcgiữvữngsựkiêntrìcầnthiếtđểtheođuổithànhcông.BảnthânmộtngườivịthatuyệtvờinhưSkendercũngtừnggặptrườnghợpnhưvậy.Saubalầnnỗlựcgiúpđỡđểrồithấtbạithảmhại,ôngđànhphảikhuyênmộtngườihọctròcủamìnhnênlựachọnmộthướngđikhác.

Tấtnhiên,chuyệngìcũngcóngưỡnggiớihạncủanó.Songvấnđềđặtraởđâylànếutìnhhuốngnàyxảyđếnchomộtngườivịkỷhoặcthuộcnhómdunghòa,họcóchấpnhậnbỏcuộcsớmhơnnhằmtiếtkiệmthờigianchocảmìnhvàđốitượngđượcđầutưkia?Vàliệunhữngngườihếtlòngvìngườikháccóđangđầutưquámứcchonhữngngườicóthừasựđammênhưnglạithiếukhảnăng?Làmcáchnàohọcóthểhướngsựtậptrungcủamìnhvàonhữngngườithựcsựcótiềmnăngpháttriểnđồngthờitránhtiêutốnthờigianvôíchchonhữngngườikhôngtriểnvọng?Đểtìmracâutrảlời,cáchtốtnhấtlàtìmđếnmônbóngrổ,nơigiảiđấuNBA(NationalBasketballAssociation)hàngnămvẫntổchứcsựkiệntuyểnchọnđể30độibóngrổnhànghềtrongkhuônkhổNBAtìmracácứngcửviêntiềmnăngchođộibóngcủamình.Hiểnnhiên,sựkiệnnàycũnglànơicácchuyêngiatìmkiếmtàinăngđượcthửtháchvàmàigiũanănglực“nhìnngười”củamìnhtrênmộtsânchơiđẳngcấpquốctế.

StuInmanquácốcủađộiPortlandTrailBlazersđượcnhớđếnnhưlàngườiđứngsauhaisailầmtệhạinhấttronglịchsửgiảiBóngrổNhànghềMỹNBA.ĐólàtrungphongLaRueMartinvàonăm1972vàtrungphongSamBowievàonăm1984.ĐểlựachọnLaRueMartin,Inmanđãbỏquahaitânbinhmàsaunàyđềutrởthànhnhữnghuyềnthoạicủalàngbóngrổnhànghề:BobMcAdoovàJuliusErving.CònvớitrườnghợpcủaSamBowie,Inmanđưaraquyếtđịnhvàchấpnhậnđánhđổiviệcđưavềmộtchàngtânbinhmàgiờđây,têntuổicủangườinàyđãgầnnhưtrởthànhmộtbiểutượnggắnliềnvớimônbóngrổ–MichaelJordan.

Tuynhiên,ởđâychúngtacầnphảinhìnbứctranhvềStuInman

vàcâuchuyệntuyểnchọntàinăngbóngrổnàyởmộtgócđộrộnglớnhơn.Vàonăm1984,InmancũngnhậnratốchấtcủaJordan,nhưngBlazerskhiấyđãcóhaihậuvệcôngrấtmạnhtrongkhilạiđangthiếumộttrungphong.VìlẽnàyInmanmớichọnSamBowie.Mặtkhác,khôngchỉvớiInmanmàvớibấtcứngườichịutráchnhiệmlựachọncầuthủtrẻnào,côngviệcnàykhôngkhácgìmộtcanhbạcmàngaycảnhữngvịquảnlývàhuấnluyệnviênlãoluyệnnhấtcũngcóthểmắcsailầm.

ĐiềuđángnóiởđâylàBlazersđãgiữlạihaicầuthủkhôngcầnthiếtnàyquálâu(Martinđượcgiữlạisuốtbốnmùasauđó,cònvớiBowielànămmùa).Vậythìxéttừgócđộcácnhàquảnlý,tạisaohọlạiđểMartinvàBowieởlạiquálâunhưvậy?

BarryStawlàmộtgiáosưngànhhànhvitổchứcnổitiếngthếgiớicủaĐạihọcCalifornia,phânviệnBerkeley.Cóthểnói,ônggầnnhưdànhtrọnsựnghiệpcủamìnhđểtìmranguyênnhântạisaochúngtalạiđưaranhữngquyếtđịnhsailầmkhihoạtđộngtrongtậpthể.Trongmộtnghiêncứuliênquanđếntínhhiệuquảcủaviệctuyểnchọntânbinhvàduytrìviệcbồidưỡngđốivớinhữngngườinày,Stawđãrútramộtkếtluậnthậtđángbuồn:Ngaycảkhinhìnthấydấuhiệucủaviệc“đầutư”khônghiệuquả,sựthựclàcáccâulạcbộkhôngđànhlòngchấpnhậnbịthuatrắngtrongcanhbạchọđãđặtcược.

NghiêncứunàyđãchỉramộttrongnhữngtrườnghợpkinhđiểnmàStawgọilàsựleothangcamkết(tứcescalationofcommitment),điềudẫnđếnviệcmấtđịnhhướngtronghànhđộng.Cònđốivớicácnhàkinhtếhọc,đâycóthểđượcxemlàsựnhìnnhậnsaivềchiphíchìm(tứcsunkcostfallacy):Khixácđịnhgiátrịcủamộtkhoảnđầutưtrongtươnglai,chúngtathườngkhôngbỏquađượcnhữngkhoảnđầutưtrongquákhứ.Bạncóthểnhìnvàocáctaybàibạcđểhiểurõhơnvềtìnhtrạngtâmthếnày:Đólàdùđãchìmtrongnợnần,kẻchơibạcvẫntiếptụcđánhcuộcvớiniềmtinrằngchỉcầnthêmvàivánnữa,họsẽcóthểthulạiđượccáckhoảnđãmấtvàthậmchícóthểthắnglớn.Tươngtự,cácdoanhnhânkhởinghiệpkhitrongthờikỳphảivậtlộnđểduytrìdoanhnghiệpcũngthườngnuôiniềmtinrằngnếunỗlựcthêmnữa,họsẽcóthểxoaychuyểntìnhhuống.Tómlại,khikhôngthuhồilạiđượckhoảnđầutưbanđầu,thậmchíkhigiátrịkỳvọnglàâmthìchúngtavẫnđầutưthêm.Thậmchí,đâycònlàhiệntượngphổbiếntrongrấtnhiềulĩnhvựccủađờisốngchứkhông

riênggìtrongkinhtếhaythểthao.

Khôngdừnglạiởđây,cácnghiêncứumớiđãđưarađượcnhiềuyếutốkhácgâyranhiềuảnhhưởnghơnđếnquyếtđịnhđầutư.Đểtìmranguyênnhâncũngnhưthờiđiểmxảyrasựleothangcamkết,cácnhànghiêncứucủaĐạihọcMichiganđãtiếnhànhphântích166nghiêncứukhácnhau.Kếtquảhọthuđượclàchiphíchìmchỉgâyramộttácđộngrấtnhỏkhiếnnhữngngườiđưaraquyếtđịnhthiênvịhơnchokhoảnđầutưtrongquákhứ.Ngoàichiphíchìmcòncóbayếutốkháccósứcảnhhưởnglớnhơnnhiềulần.Đầutiênlàsựhốihậnđượcdựbáotrước(liệutôicócảmthấytiếcvìđãkhôngđưaramộtcơhộikhác?).Yếutốthứhailàtâmlýmuốnhoànthành(nếutiếptụcđầutư,liệumìnhcóthểhoànthànhdựán?).Nhưngyếutốgâyảnhhưởngnhấtchínhlànỗisợrằnglòngtựtrọngsẽbịtổnthương(nếubỏcuộcgiữachừng,mìnhsẽbịbiếnthànhtròhềvàbịxemnhưmộtkẻngốc).Vậylàđểgiảiquyếtnhữngnguycơđedọacáitôicủamình,nhiềungườiquyếtđịnhtiếptụcđầutư,tiếptụchyvọnglàmìnhcóthểxoaychuyểntìnhthếđểchứngminhvớimọingườilẫnvớichínhmìnhrằngTÔIđúngvàluônluônđúng.Rõràng,bayếutốnàythườngcósứcchiphốimạnhmẽđếncáchphảnứngcủanhữngngườiíchkỷhơnhẳncáchphảnứngcủanhữngngườivịthahayngườidunghòa.

Nhữngngườichođicóthểhếtlònggiúpđỡngườikhác,dẫulàngườibấttàinhất,songmốiưutiênhàngđầucủahọlàlợiíchcủacảtậpthể.Vìthế,họkhôngtựtróibuộcmìnhvàosựleothangcủacamkết,cũngkhôngbịchiphốibởicáitôivànỗisợmấtthanhdanh.Khinhìnthấytínhiệuchothấymộtkhoảnđầutưsẽgâyranhữngkếtquảkhôngnhưý,họsẽdừnglạiđểxemxét,tìmhướngkhắcphục.Nếutrongtrườnghợpbấtkhảkháng,họchấpnhậnthấtbại,chấpnhậnhysinhuytíncủamìnhnhằmtránhchotậpthểmộtkếtquảbiđát.

Dẫuthế,trongnhữngngànhliênquannhiềuđếnyếutốđầutưchoconngườinhưtrongthểthaovàgiáodục,sauquyếtđịnhngưngđầutưvàonhữngcánhânkhôngmanglạikếtquảnhưmongmuốnchotậpthể,họvẫndànhchonhữngconngườinàymộtcơhộikhác.Đólànhữnglờikhuyênđịnhhướng,thậmchílànhữnglờigiớithiệuchomộtbếnđỗmớiphùhợphơnvớitốchấtvànănglực.Đểcóđượcđiềunày,đóphảilàquátrìnhvịtha,theosáttừngbướctiếnvàhiểurõmỗithànhviêntrongmộttổchức,mộttậpthể.Sựcốnghiếnnày,chúngtathườngdễdàngthấyđượcởnhữngngườithuộcNhómCho.

Trongkhiđó,vìquánhạycảmvớinhữngnguycơảnhhưởngđếncáitôi,nhữngngườichỉbiếtlợiíchcủamìnhthườngdễbịtổnthươngtrướcnguycơthấtbạivàtựđẩymìnhlaotheohiệuứngleothangcamkết.Vànếunhữngngườiíchkỷnắmgiữvịtrílãnhđạo,họsẽcóxuhướngdẫndắttổchứccủamìnhsavàomộtkếtcụckhôngmấytốtđẹp(dùđãđượcdựbáotừtrước).

Đếnđây,nhiềubạnđọchẳnsẽđốichiếunhữngkếtluậnnàyvớicâuchuyệncủaStuInmanvàchorằngônglàmộtngườivịkỷ.Nhưngsựthựckhôngphảithế.TronggiớibóngrổnhànghềMỹ,Inmanvốnnổitiếnglàmộtngườihếtlòngvìngườikhác.Cácbạnhãylưuý,khiviếtvềquyếtđịnhgiữlạihai“thảmhọa”LaRueMartinvàSamBowie,tôiđãdùngtừ“Blazers”,tứcchỉcảtậpthểbanlãnhđạovàbanhuấnluyệnđộibóng.Trênthựctế,InmanrờikhỏiBlazersnăm1986,tậnbanămtrướckhiBlazerschínhthứctừbỏkỳvọngvàoBowie.

Làmộtngườihếtlòngvìngườikhác,mặcdùcócảmthấyđãđầutưnhiềucôngsứcchocáccầuthủđượcmìnhchọnlựalúcđầu,Inmanvẫncảmthấycótráchnhiệmvớitoànthểcâulạcbộ.Làmộtngườinghĩchotậpthể,ôngđãthẳngthắnthừanhậnsailầmcủamìnhtrongviệctuyểnmộSamBowievàquyếtđịnhtừchứcnăm1986.Tuynhiên,sựnghiệphuấnluyệnvàtìmkiếmtàinăngcủamộtngườivịthanhưStuInmankhôngphảichỉtoànnhữngthấtbại.

Dướitriềuđạicủamình,InmanđãdẫndắtBlazersđếnchứcvôđịchgiảiNBAvàomùabóng1976-1977,đồngthờitạonênbộkhungvànềntảngđểcâulạcbộtiếptụcgặtháithànhcôngngaycảsaukhiôngđãrờiđi.Cònvềsựnghiệptuyểnchọntânbinh,khôngchỉ“tìmra”đượchaigươngmặttệhạinhấtlịchsửgiảiNBA,ôngcònnhìnrađượcphẩmchấttìmẩnnơimộtsốcầuthủvốnkhôngđượcnhữngchuyêngiakhácđánhgiácao.BatrongsốđólàBobGross,JeromeKerseyvàClydeDrexler–cảbađềulànhữnghuyềnthoạitronglịchsửNBA,cũnglànhữngngườiđãkếthừanềntảngmàInmanđãđểlại.

Khôngdừnglạiởphạmvimônbóngrổ.TrởvềthờiStuInmancònlàmhuấnluyệnviênchođộibóngrổởtrườngĐạihọcSanJoseState,tôicònpháthiệnrarằngôngđãcóítnhấtlàhaiđónggóptolớnchomônđiềnkinhvàmônbóngchuyền.TommieSmithtừnglàmộtvậnđộngviênsiêuviệtcủaTrườngSanJoseStatevớitàinăngởcảmônđiềnkinh,bóngbầudụcvàbóngrổ.Tronglứacầuthủbóng

rổhọcnămnhất,Smithlàcầuthủghiđượcnhiềuđiểmnhấtvàsởhữukỹnăngtranhbóngbậtbảngđiêuluyện.Đếnmộthôm,SmithbướcvàophònglàmviệccủaInmanvàthôngbáorằngcậumuốnrútkhỏiđộibóngrổđểdànhnhiềuthờigianhơnchođiềnkinh.Smithnhớlại:“Tôinghĩrằngôngấysẽnổiđiênvàquátmắngtôi.Nhưngkhông,huấnluyệnviênInmannóibằngmộtgiọngtừtốnrằng‘Đượcrồi,Tom.Tôihiểu’”.ĐốivớiSmith,đólàmộttrongnhữngkhoảnhkhắctuyệtvờinhấtônggặpđượctrongđời.Năm1968,SmithtrởthànhnhàvôđịchOlympicởnộidungchạynướcrút200métvàlậpđượckỷlụcthếgiớilúcbấygiờ.

Cùngvớiviệcđểchongôisaosángnhấtrađi,Inmandànhrấtnhiềucơhộichonhữngcầuthủthểhiệnđượcnỗlựcvàsựkiêntrìngaycảkhihọkhôngcónăngkhiếu.MộttrongsốnàylàTerryMurphy–mộtcầuthủdatrắnggầygò,cốgắngxinvàođộibóngrổvới“giatài”duynhấtlàtìnhyêuchomônnày.Inmanđánhgiácaosựnỗlựccủacậutavàmờigianhậpđộibóng,dùrằngtacóthểnóiTerryMurphylàcầuthủbóngrổtệnhấtmàInmantừnghuấnluyệnởSanJoseState.Tuyvậy,InmanđãnhìnramộttiềmnăngkhácởMurphyvàkhuyếnkhíchchàngtrainàychuyểnsangchơibóngchuyền.Vàđólàmộtquyếtđịnhhoàntoànđúngđắn:Murphysaunàyđãtrởthànhtuyểnthủbóngchuyềnquốcgia.

Vàsựđốichiếusauđâysẽchứngminhchobạnthấytrongsựnghiệphuấnluyệncủamình,InmanđãthànhcôngnhưthếnàokhisovớihuyềnthoạiMichaelJordan.Tronggiới,Jordanvốnnổitiếnglàmộtngườiluônđặtlợiíchcủabảnthânlêntrênhết.Điềunàyđãđượcdựđoántrướctừphongcáchthiđấucủaanhta:rấtcánhânvàtựcao.VàchínhJordancũngcólầnthừanhận:“Đểthànhcông,bạnphảibiếtíchkỷ”.Khicònthiđấu,Jordanluônyêucầucôngtyphảitríchtỷlệdoanhthunhiềuhơnchocáccầuthủ;vàgiờđâykhiđãlàmchủ,ôngtaluôncốgiànhlấyphầnnhiềuhơnchobanlãnhđạo–giánàothìtiềncũngchảyvềtúicủaôngta.

Năm2001,saukhiđãgiảinghệvàtrởthànhgiámđốcthểthaocủaWashingtonWizards,JordanquyếtđịnhlựachọntrungphongKwameBrownởvòngthituyểnđầutiên.Tấtnhiên,cũnggiốngnhưStuInman,đểđưaralựachọnnày,JordanđãbỏquahaitàinăngkháclàTysonChandlervàPauGasol(haicầuthủnàysaunàyđãthểhiệnđượcsựtiếnbộvàgiátrịcủamình).

KhiBrowncónhữngmànthểhiệntệhạitrênsânđấu,điềunàygâytổnhạiđếnlòngkiêuhãnhcủaJordan.Và“huyềnthoại”củachúngtađãthườngxuyênlamắngvàchêbaiBrownvìthànhtíchkémcỏicủavậnđộngviênnàyđãlàmảnhhưởngđếnkếtquảthiđấucủatoànđộivàkhiếnchoquyếtđịnhchọnlựacủaJordantrởthànhmộtsailầmkhủngkhiếp.ẤyvậymàBrownvẫnđượcưuái,thờigianrasânởmùathứhaicủacầuthủnàynhiềugấpđôimùađầutiên.ĐiềunàyhoàntoàntráingượcvớicáchhànhxửcủaStuInman:ÔngvẫnđộngviênTerryMurphy,vẫnhếtlònghuấnluyệnvàđưaralờikhuyênchoMartinvàBowie.ThếnhưngquyếtđịnhcủaInmanlạivôcùngquyếtđoánvàhoàntoànkhôngvìcáitôi.VớiMurphy,ôngkhuyênhọctròchuyểnhướngcònvớiMartinvàBowie,thờigianthiđấutrênsâncủahọbịgiảmdầnkhicảhaikhôngcódấuhiệutiếnbộ.

Cuốicùng,độiWizardzphảinóilờitừgiãvớicảJordanlẫnBrown.TrongkhiStuInmandámđứngranhậntráchnhiệmvềmìnhthìJordanphảichờđếnkhibịsathải.

ẤyvậymàsựcamkếtJordandànhchoBrownvẫnkhôngngừngleothang.Năm2010,BrownkýhợpđồngvớiCharlotteBobcats–độibóngthuộcsởhữucủaMichaelJordan.ĐạidiệncủaBrowntiếtlộ:“Michaelđãrấtnhiệttìnhxúctiếnquátrìnhnày.Anhtamongmuốnhợpđồngsớmđượckýkết”.Năm2012,dướisựdẫndắtcủaJordan,BobcatsđãcómộtmùabóngthảmbạivàlàđộibóngcóthànhtíchtệnhấttronglịchsửgiảiNBA.Kếtquả,sựnghiệpcủaBrownvẫnbếtbát.Vàchođếntậnbâygiờ,chúngtavẫnchưathấyđượcmộtđiểmsángnàotrongsựnghiệphuấnluyệnhaytìmkiếmtàinăngcủaMichaelJordan.Ôngcóthểlàmộtcánhânxuấtsắc,nhưnglạikhôngphảilàmộtngườiđồngđộihayđồngchílýtưởng,càngkhôngthểlàngườitạoracácthiêntài.

VớisựsosánhvềsựnghiệphuấnluyệncủaStuInmanvàMichaelJordannày,tôihyvọngcácbạnđãhiểurasựkhácbiệttrongviệccamkếthànhđộnggiữanhữngngườithuộcNhómChovànhữngngườithuộcNhómNhận.Hóaranhờđặtlợiíchcủangườikháclêntrênhết,nhữngngườivịthalànhữngngườiítchịuthươngtổnnhấtkhiđặtniềmtinvàkỳvọngquánhiềuvàonhầmngười.Họcósựsâusátvớitừngvấnđềtrongtổchức,vậynênhọhiểuđâulàgiớihạn.ĐiềunàyrấtđúngkhiđốichiếuvớicảtrườnghợpcủaStuInmanvàSkender,haitrườnghợpvịthatiêubiểu.Cảhaiôngđềutừngcókinhnghiệmvềnhữngtrườnghợpcầnphảidừnglạisựbồidưỡngvà

chuyểnhướngkịplúc.

Song,câuchuyệnbồidưỡngnhântàicủanhữngngườivịthanhưInmanchưadừnglạiởđây.Cáchôngtìmranhữngviênngọcthôởnhữngnơikhôngaingờđếnsẽkhiếnchúngtaphảingảmũkínhphục.Bởixétchocùng,đólàmộtphươngphápmangtínhcáchmạng.

Nhìnracơhộitừnhữngđiềunhỏnhất

Phươngphápđólàxemxétđếncảyếutốtâmlýcủacầuthủ.Trongthậpniên70củathếkỷtrước,hầuhếtcáccâulạcbộđềuchútrọngđếnyếutốthểlựccủacầuthủ,chẳnghạnnhưtốcđộ,sứcmạnh,sựlinhhoạt,khảnăngbậtnhảy.NhưngInmanchorằngcũngcầnchúýđếnnhữngphẩmchấtkháccủacầuthủ,trongđócóyếutốtâmlý.Xétchocùng,thểthaolàmộtsânchơiítnhiềucótínhđồngđội.Vậynêntâmlýđónggópchotậpthểcủatừngvậnđộngviênlàđiềuvôcùngquantrọng.

KhicònlàmviệcởSanJoseState,InmancócơhộigặpBruceOgilvie,ngườitiênphongtronglĩnhvựcnghiêncứuvềyếutốtâmlýtrongthiđấuthểthao.Cóthểnói,đốivớigiớithểthaothờiđóvàchođếntậnbâygiờ,cácchuyêngiatâmlýthườngbịcoilà“phiềnphức”vàbấtcứsựthămviếngnàocủahọcũngđượcxemlà“mộtvấnđề”.ThếnhưngvớinhữngngườithuộcNhómChonhưInman,vìvốncókhuynhhướngdễtiếpnhậnvàthamkhảoýkiếncủangườikhácnênôngđãđónnhậnOgilvievàphươngphápluậncủanhàtâmlýhọcmộtcáchcởimở.

Ôngđãyêucầucáccầuthủlàmbàikiểmtratâmlýtrướckhiđưaraquyếtđịnhlựachọnchínhthức.InmanphốihợpvớiOgilvienhằmđánhgiácáccầuthủởcácphươngdiệnsau:tinhthầnđồngđội,khaokhátchinhphụcthànhcông,sựkiêntrìnỗlực,khảnăngnắmbắtvấnđềvàsựcốnghiếnchothểthao.Thôngquanhữngbàiđánhgiánày,Inmancóthểhiểuđượcxuhướngphấnđấuvàcho-nhậncủatừngcầuthủ.Vậytạisaolạicầnphảiđánhgiáphongcáchhànhxửcủamộtngườiởđây?

Đólàdocácnghiêncứuđãchỉrarằngxuấtpháttừbảnchấtquantâmđếnngườikhác,nhữngngườiluônhếtlòngvìmọingườisẽsẵnsàngđầutưnhiềuthờigiancũngnhưnỗlựcchocôngviệchơnlànhữngngườichỉcoitrọnglợiíchbảnthânvànhữngngườidunghòa.Ngaycảkhikhônghềcảmthấythíchthúvớiviệctậpluyện,họvẫncốgắngphấnđấuvìcảmthấycầncótráchnhiệmvớitậpthể.

Làmộtngườivịtha,Inmanhiểurằnggiátrịnhữngđónggópchotậpthểcủamộtngườiluônmuốnchođi,dùrằnghọthườngtỏrakhôngcógìnổibật(mộtphầnlàvìhọkhôngmuốntạonênsựchúý).Vìlẽđó,ôngđặtratriếtlýtìmkiếmnhântàinhưsau:“Tôikhông

quantâmđếnviệccậutalàai,màlàrồicậutasẽtrởthànhcầuthủthếnào…Nhưthếmớigiúpcậutatiếnbộđược”.Phảihiểurõđâulàngườivịtha,dunghòahayvịkỷ,cáchuấnluyệnviênhaynhàlãnhđạomớitìmrađượcvịtríphânbổvàphươngphápđiềuchỉnhlẫnđiềuphốiđểtổnghòađượctoànbộnguồnlựctrongtổchứccủamình.

Trướckhiquyếtđịnhđưamộtcầuthủnàođólênchơiởgiảichuyênnghiệp,bêncạnhviệcxemxétcácdữliệuthốngkêvàtrựctiếpđếnxemhọthiđấu,Inmancònmuốntìmhiểuvềthựcchấtconngườicủaanhta.Ôngsẽquansátcáccầuthủkhihọkhởiđộngtrướctrậnđấuđểđánhgiámứcđộchămchỉ,đồngthờitìmgặphuấnluyệnviên,cácthànhviênkháctronggiađình,bạnbè,giáoviênđểtìmhiểuvềtínhcách,suynghĩcũngnhưsựchínhtrựccủamỗicầuthủ.MộtbàiviếttrêntờOregonianđãnhậnxét:“Inmannổitiếngvớiviệcpháthiệnranhữngtàinăngđangbịvùilấp…Ôngmongmuốntìmranhữngcầuthủtoàndiệntrêncảbaphươngdiện:thểlực,trítuệvàtâmhồn”.

VàsựkếthợpgiữatriếtlýtìmkiếmtàinăngcủamộtngườivịthavàphươngpháptrắcnghiệmtâmlýcủaOgilvieđãgiúpInmantìmranhữngviênngọcthôthựcsự.Vàsauquátrìnhmàigiũacủaông,rấtnhiềungườiđãtỏasáng.

Trongcuộctuyểnchọnnăm1975,InmanđãtìmramộttiềnvệvôdanhtiểutốttênlàBobGross.CáchuấnluyệnviênvàngườihâmmộđềuchođâylàmộtlựachọnsailầmvìthànhtíchlẫnkỹthuậtkémcủaGrossởtrườngđạihọc.Tuyvậy,InmanlạinhìnthấytiềmnăngcủaGross.ÔngcảmthấyhứngthúkhichứngkiếncảnhGrosscốgắngchặnmộtđườngbóngtrênkhôngbằngsựdũngmãnhhệtnhưmộtchiếnbinhSpartađangphảncông.InmanbắtđầutheodõikỹhơnvànhậnranhiềubiểuhiệnvềsựnhiệttìnhcủaGross:Trongvòngmộtnăm,khảnăngdứtđiểmcủacầuthủnàyđượccảithiệngấpđôi,cóthểghiđượchơn16điểmchomỗitrậnđấu.Quảthật,mộthuấnluyệnviêntạitrườngđạihọcđãđánhgiáGrosslàngười“luôncốnghiếnkhôngmệtmỏichothànhcôngchungcủađộibóng”.ĐếnmùagiảithứbaGrossthiđấuchoBlazers,độibóngtiếnvàovòngchungkếtNBAvàcậuđãtỏasáng,giúpBlazersđánhbạiđộibóngcủahuyềnthoạiJuliusErving.

Trongđợttuyểncầuthủnăm1984,saukhichọnSamBowie,

InmanchọnmộttiềnvệcôngtênlàJeromeKerseyởvònglựachọnthứhai.KerseykhiđólàsinhviêncủamộttrườngkhôngmấytêntuổiởVirginiavàsaukhiđượctuyểnvàođộiBlazersanhđãtỏasángthànhmộttrongnhữngngôisaoxuấtsắccủagiảiNBA.MộtgiáoviênthểdụcởLongwoodđãnhậnxétrằngKersey“cótháiđộtậpluyệntíchcựchơnmọisinhviênkhác”vàcũngchínhtừđiểmnày,InmannhậnratriểnvọngpháttriểntàinăngcủaKersey.

Mộtnămsau–tứcnăm1985,Inmantiếptụcpháthiệnratàinăngchưabộclộkhácởlượtchọnthứ24:hậuvệdẫnbóngTerryPorter,mộtmẫucầuthủbềnbỉđượckínhtrọngvìsựnỗlựckhôngmệtmỏivàtinhthầnhếtlòngvìmọingười.AnhđãhailầnlọtvàodanhsáchđộihìnhNgôisaoTiêubiểukhicònthiđấuchoBlazers.

VàcólẽkhoảnđầutưvôtiềnkhoánghậunhấtcủaInmanlàmộtquyếtđịnhvàonăm1983,đólàsựlựachọntânbinhthứ14ởvòngmột.InmanđãtuyểnhậuvệghiđiểmClydeDrexler,đượcxemlàpháthiệnthúvịnhấtcủađợttuyểnchọnchogiảiNBAnămấy.Drexlerkhônglọtvàomắtxanhcáccâulạcbộkhácvìhọchorằnganhthiếukỹnăngghibàn.Vềsaunày,anhghiđượcnhiềuđiểmhơnbấtcứcầuthủnàođượcđưalêngiảichuyênnghiệptừcùngcuộctuyểnchọnvớimình:trungbìnhhơn20điểm/trậnđấu.VàDrexlexcũnglàcầuthủduynhấttronglứađượctuyểnmộnămđólọtvàoĐộihìnhTiêubiểucủamùa,cómặttrongmườitrậnNBAAllStardànhchocácngôisaobóngrổ,đượcthamgiathiđấuOlympicvàđượcvinhdanhlàmộttrongnhữnghuyềnthoạibóngrổ.Đếnthờiđiểmgiảinghệ,DrexlerlàmộttrongbacầuthủduynhấttronglịchsửgiảiNBA(haihuyềnthoạicònlạilàOscarRobertsonvàJohnHavlicek)ghiđượchơn20.000điểm,6.000lầntranhbóngbậtbảngthànhcôngvà3.000phakiếntạo.CũnggiốngnhưWalton,Drexlerđượcbìnhchọnlàmộttrong50cầuthủxuấtsắcmọithờiđại.

Banđầu,khiOgilvieđánhgiáDrexler,Inmanđãvôcùngấntượngvớihồsơphântíchtâmlývềcầuthủnày.InmanđãtìmgặpcáchuấnluyệnviêntừngchứngkiếnDrexlerchơibóngtạiHoustonvànhậnđượccâutrảlờitươngtựnhau:Drexlerlàmẫucầuthủcótinhthầnđồngđộicao.VàInmanđãđúng.

Nhưngnhữngviênngọcthômộtthuởnàykhôngchỉcónhữngđónggópchogiớithểthaonóiriêng.CảmhứngsốngvìngườikháccủaStuInmanđãlantỏađếnhọ,khiếnmỗingườichọnmộtcách

riêngnhằmđónggópnhiềuhơnchocảcộngđồng,choxãhội.

TerryPorterđượctraotặnggiảithưởngWalterKennedyCitizenshipnăm1993nhờnhữngđónggópcủamìnhchocộngđồng.Đếntậnbâygiờ,ngoàiviệctặngvéchonhữngtrẻemcóhoàncảnhkhókhănđếncáckhuvuichơi,tàitrợrượumiễnphíchocácbuổitiệctốtnghiệp,TerrycùngvớiđồngđộicũJeromeKerseycònhỗtrợchocáccâulạcbộhọcsinh.

TerryMurphyhóaravẫncònnhiềunhânduyênvớimônbóngrổ.Năm1986,đểgâyquỹchosựkiệnOlympicchongườicóhoàncảnhđặcbiệt,Murphyđãtổchứcgiảibóngrổđườngphố3x3ởDallasvớitêngọiHoopItUp.Năm1992,HoopItUpquytụhơn150.000cầuthủvàkhoảngmộttriệungườihâmmộ.Nămnămsau,cóhơn302giảiđấubóngrổ3x3đượctổchứcở27quốcgiakhácnhau,thuvềhàngtriệuđô-latiềnủnghộchoquỹtừthiện.

CònvềLaRueMartin,trongsuốt25nămôngđãlàmviệcởcôngtyUnitedParcelServiceofNorthAmerica(UPS),mộttrongnhữngcôngtyvậnchuyểnhànghảilớnnhấtthếgiới.Gầnđây,ôngmớiđượcbổnhiệmlàmgiámđốcphụtráchcácdịchvụcộngđồngởIllinois.MartintừngchơibóngrổvớiTổngthốngObamavàtrongnăm2011,ôngđượcbầulàmchủtịchcủaHiệphộiNhữngcầuthủđãgiảinghệ(RetiredPlayersAssociation).Khinóivềphươngchâmsốngcủamình,Martinchobiết:“Tôiluônmongmuốncóthểlàmđiềugìđóchomọingười”.

VàđểkếtthúcChương4này,tôixintríchdẫnlạimộtđoạncủaGeorgeAndersnhưsauđểcácbạnhiểuhơnvềtinhthầntìmngọctrongcátcủanhữngngườivịtha:“Nếubạnlựachọnnângđỡchomộttàinăngvĩđại,điềubạnđanglàmlàmộttrongnhữnghànhđộngcaothượngnhấtmàmộtngườicóthểlàm.Ởbấtkỳthờiđạinào,nhữngngườihànhđộngnhanhnhạycóthểkiếmđượcnhiềutiềnhơnvàđượcchúýhơn,ítnhấtlàtronggiaiđoạnđầu.Nhưngthờigiansẽchứngminhđâumớilàgiátrịđíchthực”.

D

5***

QUYỀNNĂNGCỦAPHONGCÁCHGIAOTẾÔNHÒA

Cáchthứcđểtrởnênkhiêmtốnvàgâyảnhhưởngđếnmọingười

Hãydùngtừnhẹnhàng,nhưngmangtheomộtcâygậylớn.

–TheodoreRoosevelt,CốTổngthốngMỹ

aveWaltonhítthởsâu.Anhlàmộtchuyêngiavềluậtlaođộngvớichuyênmônlàmảngcácbímậtkinhdoanhvàcạnhtranhnộibộgiữacácnhânviên.DavelàmộtcộngsựcủahãngluậtCozenO’Conner,đồngthờicũnglàmộttrong

nhữngluậtsưtrẻnhấtđượcchọnlàmcổđôngđượcủythác,vàanhcònđượcvinhdanhlàmộtngôisaođanglên–siêuluậtsưcủabangPennsylvaniatrongvàinămtrởlạiđây.Nhưnglúcnàyđây,Daveđangchuẩnbịđứnglênvàđưaralờibiệnhộcuốicùngtrướcbồithẩmđoàn.

Đólànăm2008,vàDavelàluậtsưđạidiệnchocôngtychủquảncủaAcme-Hardesty,nhàcungcấpdầu(chiếtxuấttừcâythầudầu)chobangPennsylvaniavớinguồnhàngnhậptừCôngtySảnxuấtDầu

vàHóachấtJayantởMumbai,ẤnĐộ.Trongvụkiệnnày,côngtychủquảncủaAcmeđãđệđơnkiệnJayantvàhainhânviênđãchuyểntừAcmesangJayant,cáobuộchọtộiăncắpbímậtkinhdoanhvàcácthôngtincơmậtcủacôngty.

Cònbênphíabịđơnthìthuêbacôngtyluậtdanhtiếngđểbiệnhộchohọtrongvụkiệnnày.Trongphiêntòasơthẩm,Davephảiđụngđộmộtđốithủđánggờm.Ngườinàycóđến26nămkinhnghiệm,tốtnghiệpĐạihọcColumbiavàcóbằngcaohọccủaTrườngCornell,sởhữuvôsốgiảithưởnglớnnhỏ,đượcvinhdanhtrongnhómmộttrămluậtsưxuấtsắcbangPennsylvaniavàcóchứngchỉhànhnghềcấpquốcgia.Mộtnguồntinđãmôtả“ôngtalàmộtluậtsưtàiba,vữngvàngvềnghiệpvụvàcẩnthận,ngườicóthểlàmchủmọiphiêntòa”.

Daveđãchuẩnbịrấtkỹlưỡngmọilýlẽbằnglậpluậnhùnghồnchovụnày.Song,luậtsưbiệnhộcủaphíabịđơncũngvôcùngxuấtsắc.Trướcmộtđốithủnhưvậy,Davecảmthấyrấtấntượngvàanhthốtlênđầythánphục:“Ôngtathậttàigiỏi.Lýlẽcủaôngtasắcbénhơnnhữnggìchúngtôidựđoánrấtnhiều”.

ĐốivớiDave,đâylàlầnđầutiênanhđảmnhậnvaitròluậtsưbiệnhộchínhtrướctòa,vàanhlàluậtsưtrẻcómặttrongphòngxửkhiđó.Trongkhiquátrìnhtranhtụngđangdiễnrasôinổithì“kẻthùtruyềnkiếp”củaDavexuấthiện:chứngnóilắp.Điềunàykhiếnanhmấttựtinvàphiêntòacóthểdiễntiếntheochiềuhướngbấtlợichoanhvàkháchhàng.

Khôngnhữngthế,phảnứngcủamộtvịtrongbồithẩmđoàncũngkhiếnDavelolắng.Trongsuốtbuổitranhtụng,vịnàydànhchophíabịđơnsựthiênvịramặt:ôngtachorằngJayantvàhaicựunhânviênAcmechẳnglàmđiềugìsaitráicả.Ngượclại,khiđếnphầntrìnhbàycủaDave,vịbồithẩmviênnàyluônnhìnvềhướngkhác,cườinhếchmépđầymỉamaivàphácvàicửchỉthểhiệnvẻngánngẩm.Ấylàchưakểđếnviệcvịbồithẩmviênnàyđảmnhậncươngvịchủtịchbồithẩmđoàn,vàchắcchắnlàôngtasẽtìmmọicáchđểgâykhódễchoDave.

Kếtquả:BồithẩmđoànđãxửchokháchhàngcủaDavethắngkiệnvàyêucầuphíabịđơnphảibồithườngbảytriệuđô-laMỹ.

ChiếnthắngcủaDaveđãgâytiếngvanglớnvàđượccoilàvụkiện

liênquanđếngianlậnthươngmạiđìnhđámnhấttạibangPennsylvaniathờibấygiờ.KhôngthểphủnhậnđượctàinăngcủaDavekhiđưarađượcmộtbằngchứngvôcùngthuyếtphụcvớinhữnglậpluậnsắcbén.NhưngcòncómộtyếutốnữalàmnênchiếnthắngngoạnmụccủaDave.

Đólàtậtnóilắp.

Nóilắplàhộichứngrốiloạnkhảnăngdiễnđạtmàkhoảng1%dânsốthếgiớimắcphải.Ngaytừkhicònbé,DaveWaltonđãbịtrêuchọcrấtnhiềuvìcănbệnhnày.Khitốtnghiệpđạihọc,Daveứngtuyểnvàovịtrínhânviênbánhàngnhưngbịtừchối.KhiDavequyếtđịnhghidanhvàotrườngluật,ngườithânvàbạnbèanhđãcảmthấylolắngrằnganhấysẽchẳngthểnàonóiđượcmộtcâurahồntrướcđámđông.Vànỗilolắngcủahọlàhoàntoàncócơsở.Davehồitưởnglạilầnđầutiênanhthamdựphiêntranhtụngmẫuởtrườnghọcvàđãkhiếnthẩmphánsuýtchútnữathìphátkhóc:“Bàấycoitôilàmộtgãvôdụng”.

Nhưngtrongphiêntòasơthẩmnăm2008đó,chínhtậtnóilắpđãkhiếnbồithẩmđoànbắtđầucóthiệncảmvớianh.Khikếtthúcphiêntòa,mộtsốbồithẩmviênđãđếngặpDavevàbàytỏsựthánphụckhihọbiếtrằnganhmắcphảitậtnóilắp.“Họnhấnmạnhrằngviệcnhậnratôinóilắpchỉlàmộtphầnnhỏ(ảnhhưởngđếnquyếtđịnhcủahọ),nhưngquảthựchọđánhgiátôirấtcaovìđãcanđảmchấpnhậnvaitròluậtsưbàochữatạitòa”.

Tấtnhiên,Davekhôngchiếnthắngnhờvàochứngnóilắpcủamình,nhưngcũngkhôngthểphủđịnhrằngchínhnóđãtạonênsựliênkếtmạnhmẽgiữaanhvàbồithẩmđoàn,khiếnlợithếcảmtìnhnghiêngvềphíaanh.BảnthânDavekhiđượcbồithẩmđoànkhenngợicũngđãvôcùngngạcnhiênvàkhálàngượngngùng.

TrongcuốnsáchToSellisHuman(*),tácgiảDanielPinkđãđưaralậpluậnrằngsựthànhcôngcủamỗingườiphụthuộcrấtnhiềuvàocáckỹnănglantruyềnảnhhưởng.Cụthểlàđểngườikhácchấpnhậnmuasảnphẩm,sửdụngdịchvụcủamình,haylàmsaođểhọtiếpnhậnýkiến,đồngýđầutư,…chúngtađềucầnphảibiếtcáchgiaotiếpsaochocóthểvừathuyếtphụcđượchọlạivừatiếpthêmđộnglựcchohọ.Tuynhiên,mộtphươngthứcảnhhưởngtốiưuthườngkhôngphảilàđiềuđầutiênchúngtanghĩlàmìnhcầnđến.

Cácnghiêncứuđãchỉrarằngcóhaicáchcơbảngiúpmộtngườitạoảnhhưởnglênngườikhác:dùngquyềnthế,hoặcdùnguytín.Khibạnthiếtlậpquyềnthếcủamình,bạnsẽcóthểảnhhưởngđếnnhiềungườivìhọxembạnlàkẻmạnh,cóquyềnlựcvàcóđịavị.Cònnếutrởthànhngườicóuytín,bạncũngsẽcóđượcnănglựctạoảnhhưởngvìmọingườitôntrọngvàngưỡngmộbạn.

Vàhaicáchthứcnàyđềucómốiliênhệmậtthiếtvớiphongcáchcho-nhậncủachúngta.Nhữngngườichỉbiếtđếnmìnhthườngbịcuốnhútvàrồingàycàngthuầnthụchơntrongviệcgiànhlấyquyềnlực.Vớinỗlựcnhằmđoạtmọilợiíchvềchomình,họluôncốgắngchứngminhmìnhlàcánhânxuấtchúnghơnhẳnngườikhác.Đểgiànhđượcquyềnlực,nhữngngườinàysẽcókhuynhhướngthểhiệnquyềnuycủamìnhtrongquátrìnhgiaotiếp,thôngquacungcáchtrịchthượng,cấtcaogiọngđểkhẳngđịnhvịthế,tỏrõsựchắcchắntrongquanđiểmcủamìnhcùngtháiđộvôcùngtựtin,kiêuhãnh.Đểcóthểápđảongườikhác,họsẽđiềuchỉnhgiọngnóivàgiànhmọiquyềnchủđộngtrongcuộctròchuyệnbằngnhữnglờiđaotobúalớnkếthợpvớitháiđộkhoatrươngnhằmkhẳngđịnhuythế.Kếtquảlàsovớinhữngngườiluônnghĩchongườikhác,nhữngkẻíchkỷchỉbiếtmìnhthườnggiỏihơntrongviệcápđảongườikhác.Nhưngliệuđâycóphảilàcáchđúngđắnđểtạorasựảnhhưởnghaykhông?

Giảsửđốitượngtrongcuộctròchuyệnlànhữngngườiđanghi,vậythìhọsẽcàngtrởnênđềphòngkhibạncốgắngápđặtsuynghĩcủamìnhlênhọ.Ngaycảvớinhữngđốitượngdễchấpnhậnthìviệccốgắngápđảongườikháccũngchỉlàcuộccho-nhậnmộtchiều,khimọiquyềnlựcvàlợiíchrốtcuộcđềudồnvềngườiđangcốgâyraảnhhưởng,ngườicóquyềnthếhơn.Vàtheoquyluậtnày,khingườiíchkỷgặpphảimộtđốitượngnhiềuquyềnthếhơn,họcónguycơmấtđisứcảnhhưởngcủamình.Trongkhiđó,việcdùnguytínlạimangmộtýnghĩahoàntoànkhác:Đókhôngphảilàcuộcchơimộtchiềubởikhônghềcógiớihạnnàochosựtôntrọngvàngưỡngmộmàtadànhchomộtaiđó.Điềunàychothấyuytínchínhlàmộtgiátrịvĩnhcửuvàchúngtacầntìmhiểuxemlàmcáchnàođểtạodựngđượcphẩmchấtnày.

Tráingượcvớicungcáchtrịchthượngnặngvẻralệnhcủanhữngngườichỉbiếtmìnhlàcáchgiaotiếpônhòa.Đâycũnglàphongcáchgiaotếthườngthấyởnhữngngườivịtha.Dokhuynhhướngtôn

trọngquanđiểmvàmongmuốncủangườikhác,nhữngngườinàythườngtựđưaracâuhỏithaychocâutrảlời,nóichuyệnmộtcáchdèdặtnhúnnhường,thừanhậnđiểmyếuthayvìphôtrươngthếmạnhcủabảnthân,tìmkiếmlờikhuyênthayvìápđặtsuynghĩchongườikhác.Trongcâuchuyện,ngườinóithườngkhôngsửdụngnhữngtừngữmangtínhchấtkhẳngđịnh,màtrìnhbàynhiềuhoàinghivàmongmuốnnhậnđượclờikhuyêntừnhữngngườikhác.Họbàytỏmộtcáchnhúnnhường,thểhiệnsựyếuthế,sựnhượngbộ,sựngạingầnvàcầutoàn.Song,nếuthểhiệnsựyếuthếtrongquátrìnhgiaotiếp,liệubạncótựđánhmấtlợithếđểgâyđượcảnhhưởngvớingườikhác?

Bảnthântôikhôngnghĩvậy.

Vậynên,mụcđíchchínhcủatôiquachươngnàylàkiểmchứnglạinhữnglậpluậntruyềnthốngvềtầmquantrọngcủatháiđộquảquyếtvàtựtintrongviệctạoraảnhhưởng.Bêncạnhđó,tôisẽđềcậpđếnnhữngyếutốđặcbiệtcóthểgiúpbạntạoấntượngvớingườikhác,cũngnhưsựkhácbiệttrongcáchcưxửcủanhữngngườithuộcnhómvịthakhihọmuốngâyảnhhưởngđếnngườikhác.Cụthể,tôisẽxemxétquátrìnhgâydựnguytíncủachúngtatrongbốnlĩnhvựckỹnăngquantrọng:thểhiệnbảnthân,bánhàng,thuyếtphụcvàthươnglượng.

Thểhiệnbảnthân:giátrịcủasựnhúnnhường

Năm26tuổi,tứchainămsaukhilấybằngtiếnsĩtâmlýhànhvitổchức,tôiđượcmờiđếngiảngdạychomộtnhómcácsĩquancaocấptrongquânđộivềcáchthứckhíchlệ,độngviêntinhthầncácbinhsĩmàhọquảnlý.Nhữngvịlãnhđạođanghướngđếnviệcchuyểnđổitừphongcáchralệnh,kiểmsoátsangmộtcáchthứcthiênvềtạosựhợptáchơn–cũngnhờvậytôimớicócơhộiđượcnghiêncứuvềchủđềnày.Bàigiảngđầutiêncủatôikéodàibốngiờvới23họcviêncủaLựclượngKhôngquânHoaKỳ.HọlànhữngcựuphicôngkỳcựuvàthườngsửdụngbiệtdanhnhưStriker,SandDune,hayBoomer,…

Nhữngsĩquannàyđềuđãđeoquânhàmđạitávớiđộtuổitrungbìnhkhoảng40-50,gầngấpđôituổicủatôi.Họđãdànhgầnnhưcảcuộcđờichomộtcôngviệcmàkinhnghiệmlàyếutốquantrọngnhất,còntôilạichẳngcógìcả.Vậylàtôiquyếtđịnhbắtđầubàigiảngchonhữngđạitánàybằngcách“đánhphủđầu”:tựtingiớithiệuvềnhữngbằngcấpvàthànhtíchcủamình.Nhưngnhữngnỗlựccốgắnggiànhsựkiểmsoátcủatôiđãkhôngđạtđượckếtquả:cáchọcviênhoàntoànkhôngdànhchotôisựtôntrọngvàngưỡngmộnhưmongđợi,tôiđãcảmthấyrấtthấtvọngvàxấuhổvìđiềuđó.

Khibuổihọckếtthúc,cáchọcviênđượcyêucầuđiềnvàophiếuđánhgiá,vàcóhaiýkiếnđángchúýnhưsau:

•Steath:“Cầnthêmnhữngthôngtinhữuíchchongườinghechứkhôngchỉlànộidungtronggiáoán”.

•Gunner:“Ngườihướngdẫncónhiềukiếnthứctốt,nhưngchưacóđủkinhnghiệm...hơithiếuquantâmđếnnhucầucủangườinghe.Nộidungbàigiảngquáhànlâm…Tôihầunhưchẳnghọcđượcthêmgì”.

Nhữngnhậnxétkháccóvẻônhòahơn,nhưngthôngđiệpđượctruyềntảivẫnrấtmạchlạcvàrõràng.Tôiđãkhôngthuyếtphụcđượchọ,khôngtìmđượctiếngnóichungvớihọ.

Thựcra,bìnhthườngtôikhôngđứnglớpvớiphongcáchkhoatrươngnhưvậy.Ởcươngvịlàmộtgiáosư,tôiluônđềcaotráchnhiệmtruyềnđạtkiếnthứcđếnvớisinhviên,luôntìmcáchgầngũivớihọthayvìchứngtỏuyquyềncủamình.Nhưngvớicácđạitá

khôngquânnày,tôicảmthấylolắngvềuytíncủabảnthân,vàhơnthếtôichỉcóvẻnvẹnbốntiếngngắnngủiđểchứngtỏvớihọ.Vìvậy,tôiđãlựachọnmộtcáchthứchoàntoàntráingượcvớiphongcáchthânthiệnthườnglệ,tôiđãlêngiọngnhằmchứngtỏvaitròvànănglựccủabảnthân.

Vậynêntrướctìnhtrạngbiđátsaubuổihọcđầu,sangbuổithứhaitôiđãquyếtđịnhmởđầubàigiảngmộtcáchthânthiệnvàthoảimáihơn:“Tôibiếtmộtsốngườitrongcácôngngồiđâyđangnghĩtrongđầu‘Liệumìnhcóthểhọcđượcgìtừgãgiảngviênmớicó12tuổi?’”.

Mộtsựimlặngkỳquặcbaophủcănphòng,vàtôiđiềuchỉnhhơithởcủamình.Rồisauđó,mọingườibắtđầucườivang.MộtđạitátênlàHawkthậmchícònlalớn:“Thôiđi,đừngcómàgiỡn.Tôicamđoancậuchíítcũngphải13tuổirồinhá”.Saukhoảnhkhắcđó,tôiphátchohọphầngiáotrìnhgầnnhưhoàntoàntươngtựvớibàigiảngđầutiêncủatôi(xétchocùng,nhữngthôngtinmàtôicầntruyềntảivềsựkhíchlệ,độngviênđếnhọkhôngcógìkhácmấy).Nhưngkếtthúcbuổihọc,khinhìnvàobảngđánhgiácủahọcviên,tôinhậnthấysựkhácbiệtđángkểsovớiphảnhồidànhchobuổihọctrướcđó:

•“Giảngviênđãchiasẻnhữngkinhnghiệmcủachínhbảnthânmình.Anhtasốngđúngtuổicủamình:trẻtrung,giàunănglượngvàrấtthànhđạt.”

•“Adamthựcsựamhiểusâusắcvềchủđềnàyvàthựcsựđãtruyềnđạtđượcthôngđiệpthôngquasựtâmhuyếtvàđammêcủamình.Nhờvậymàanhấyhướngdẫnrấthiệuquả.Chỉcómộttừdànhchoanhấy–TUYỆTVỜI!”

•“Mặcdùthiếukinhnghiệmthựctiễn,anhấyvẫncócáchlàmchobàigiảngtrởnênsinhđộng.Mộtbuổihọctuyệtvời.Giảngviênrấtnăngnổvànhiệttình.”

•“TôikhôngthểtinrằngAdamchỉmới12tuổi.Cậuấyđãlàmxuấtsắcnhiệmvụcủamình.”

Chínhlốigiaotiếpônhòađãgiúptôixoaychuyểntìnhthế.Thayvìtậptrungvàonhữngthànhtích,họcvịcủabảnthân,tôiđãcốgắngtrởnênthânthiệnvàhòađồnghơn,thậmchícởimởbộclộmộtsố

điểmyếucủamình.Sauđó,tôiđãápdụngphươngpháptươngtựkhihướngdẫncácsĩquancấptướngcũngnhưngườicủabênHảiquân,vàkếtquảđạtđượcrấtkhảquan.Tôiđãgiảngdạyvớiphongcáchtựnhiêncủamìnhvàđãchinhphụcđượccảnhữnghọcviênkhótínhnhất.

Nhưngcầnlưuýrằngphongcáchgiaotếônhòacũngnhưviệccởimởbộclộnhượcđiểmcủamìnhchỉpháthuytácdụngnếungườinghetiếpnhậnđượccácdấuhiệukhácthểhiệnnănglựccủangườinói.

TrongmộtthínghiệmkinhđiểnmànhàtâmlýhọcElliotAronsonlàmtrưởngnhómnghiêncứu,cácsinhviênlắngnghemộttrongbốnđoạnbăngcủamộtthísinhđăngkýthamgiacuộcthihọcthuậtQuizBowl.Trongnửađầuchặngđường,thísinhnàythểhiệnkháxuấtsắcvới92%câutrảlờiđúng;nhưngnửachặngsauthìchỉđạtđượcmứctrungbình30%câutrảlờiđúng.

Thôngthường,ngườinghesẽthíchmộtngườicókiếnthứcsâurộng.Nhưngđiềubấtngờđãxảyrakhicuộnbăngghilạimộtkhoảnhkhắcvụngvềcủathísinh.Saukhilàmvỡtanmấycáiđĩa,anhtahốthoảngkêulên:“Chúaơi,tôilàmđổhếtcàphêlênbộvétmớimayrồi”.

Khimộtthísinhvớitrìnhđộlàngnhàngcónhữnghànhđộnglóngngóng,thiệncảmmàkhángiảdànhchongườinàysẽgiảmxuống.Nhưngkhimộtngườicótàiđểlộbiểuhiệnvụngvềtươngtự,thiệncảmcủakhángiảlạitănglên.Cácnhàtâmlýhọcgọiđâylàpratfalleffect(tứchiệuứngmắcsaisót).Việclàmđổtáchcàphêsẽhủyhoạihìnhảnhcủamộtthísinhkémcỏi:Khángiảcóthêmmộtlýdonữađểchánghétanhta.Nhưngcũngchínhsailầmđókhixảyravớinhữngngườitàinăngthìlạitạođượcmộtcáinhìnkháctrongmắtkhángiả:Họtrởnêngầngũivàthânthiếthơn,thaychovẻxacáchvàxuấtchúngthườngthấy.

CũngchínhvìvậymàtậtnóilắpcủaDaveWaltonđãgiúpanhghiđiểmvớibồithẩmđoàn.SựthựclàDavekhônghềcốgắngchegiấunhượcđiểmmìnhvớimọingười,vậynênkhianhvôtìnhđểlộnórathìmọingườitrởnêntôntrọngvàyêuquýanh.CácthànhviêntrongbồithẩmđoànbắtđầucóthiệncảmvàtintưởngDave,vàhọđãchămchúlắngnghenhữnggìanhtrìnhbày,nhờthếmàDavemớicóthể

thuyếtphụcđượchọđứngvềphíamình.

ViệcbộclộnhượcđiểmđặcbiệttrởnênquantrọngvớimộtluậtsưnhưDaveWalton.Vềbảnchất,Davelàngườicókhuynhhướngchođi:Anhdànhrarấtnhiềuthờigianđểhướngdẫncácđồngsựítkinhnghiệmhơnvàluôntranhđấukhôngmệtmỏiđểđòilạicôngbằngchothânchủcủamình.Vàkhianhcanđảmđứngtrướcbồithẩmđoànbấtchấptậtnóilắpcủamình,mọingườinhìnrađượcsựtoàntâmtoànýanhdànhchocácthânchủ.Anhtintưởngvàohọnhiềuđếnmứckhôngtiếcbộclộnhượcđiểmcủabảnthânđểhỗtrợhọ.Hànhđộngnàyđãtruyềntảimộtthôngđiệpmạnhmẽđếnnhữngngườiđangngheanhnóivàgiúpanhchinhphụcđámđôngbằngcáchtừtừgiatănguytíncủamình,đồngthờigiảmđirấtnhiềusựápđặttrongcáchnhìnnhậncủahọvềvẻngoàicóphầnkhôcứngcủaanh.

Nhưvậy,phongcáchgiaotếônhòachínhlàcáchhiệuquảđểnhữngngườithuộcNhómChotựgiớithiệuvàthểhiệnbảnthânmình.Quađó,họsẽxâydựngđượcuytínđốivớingườikhác.Tuynhiên,đâymớichỉlàtronglĩnhvựcthểhiệnbảnthân.Liệuphongcáchgiaotếnàycótiếptụcgiúpnhữngngườivịthađạtđượckếtquảtốtđẹptronglĩnhvựcbánhàng,vốnđãgâyranhiềumốiáccảmởcảphươngĐônglẫnphươngTâyhaykhông?

Bánhàng:nhậndiệnnhữngkẻlừađảođangđộilốtngườitửtế

Vềcănbản,bộclộnhượcđiểmtheonhữngcáchkhônggâyảnhhưởngđếnsựnhìnnhậncủangườikhácvềnănglựccủamìnhcóthểgiúpxâydựngđượcuytín.Đólàbướckhởiđầuđểnhữngngườiluônhếtmìnhvìngườikháccóthểtạođượcsựảnhhưởng.Nếumuốntácđộnghiệuquảđếnngườikhác,chúngtacầnlàmsaochosựtôntrọngmàmìnhđãcóđượcđóbiếnthànhmộtlýdođủmạnhđểngườinghethayđổitháiđộvàcáchhànhxửcủahọ.Vàđiềunàythểhiệnrõnhấttronglĩnhvựcbánhàng,khitoànbộcôngviệcđượcđánhgiádựatrênviệclàmsaođểmọingườichấpnhậnmuahàng,khôngchỉmộtlầnmàcònnhiềulầnsauđónữa.Trongấntượngcủamọingười,nhânviênbánhàngthườnggắnliềnvớihìnhảnhlànhữngkẻbẻmmépmamãnh,vànhữngngườibánhàngxuấtsắcthườngđượcgánvớinhữngtínhtừnhư“láucá”hay“lưỡikhôngxươngnhiềuđườnglắtléo”,cònbảnthânnghềbánhàngthìbịcholànghềíchkỷvàđôikhilàlừađảo.

Trongmộtnghiêncứukhác,nhữngngườithamgiađượcyêucầuxếphạng44nghềnghiệpcầnđếntrìnhđộMBA,xéttrêntiêuchítráchnhiệmxãhộicủanhữngngườihànhnghề.Vànghềbánhàngđượcxếpvịtríthứ43,chỉtrênnghềmôigiớichứngkhoán.Nếudựavàokếtquảnày,rấtcóthểchúngtasẽchorằngnhữngngườibánhànggiỏinhấtsẽrơivàonhómnhữngngườivịkỷ.Songsựthậtlànhữngnhânviênkinhdoanhxuấtsắcnhấtlạilànhữngngườibiếtđặtlợiíchcủangườikháclêntrướcnhất.Vậyđiềugìgiúpnhữngngườivịthabánhànghiệuquả?

Đóchínhlàđặtcáccâuhỏivàlắngnghecâutrảlời.

ViệcđưaracáccâuhỏiđểmangđếnmộttrảinghiệmnàođóchokháchđãđượcnhàtâmlýhọcJamesPennebakergọilà“sựthỏamãnkhinóichuyện”.Nhiềunămtrước,Pennebakerđãtiếnhànhmộtkhảosát,trongđónhữngngườithamgiakhônghềquenbiếtnhauvàhọđượcchiathànhnhiềunhómnhỏ.Hãytưởngtượngrằngbạnmớigianhậpvàomộttrongsốnhữngnhómnàyvàbạncó15phútđểnóichuyệnvớinhữngngườichưahềquenbiếttrongnhómvềmộtchủđềbấtkỳdobạnlựachọn.Bạncóthểnóivềquêhươngmình,vềtrườngđạihọctừngtheohọc,hoặcvềcôngviệc,sựnghiệpcủabảnthân.Kếtthúc15phút,bạnđượcyêucầuđánhgiámứcđộthúvịvàthỏamãn

củabạnđốivớinhómnày.Kếtquảchothấymứcđộyêuthíchtỷlệthuậnvớisựcởimởchiasẻcủachínhbạn.TrongcuốnOpeningUp(*)củamình,Pennebakerviết:“Đasốchúngtađềuchorằngviệctraođổisuynghĩcủamìnhvớingườikháclàmộttrảinghiệmhọchỏituyệtđốithíchthú”.

Vớiưuđiểmlàluônchânthànhmuốnthấuhiểungườixungquanh,quanhữngcâuhỏi,nhữngngườivịthasẽkhiếnngườinghetrảinghiệmcảmgiácthỏamãnkhihọchỏiđượcnhiềuhơnvềchínhbảnthânvàngườixungquanh.Cònkhitựđặtmìnhvàovịtríngườilắngnghe,nhữngngườiluônnghĩchongườikháccũngthựcsựhọcđượcnhiềuđiềuvềngườinói(dochínhhọtiếtlộ).Nhờthếmàtrongnhữngtìnhhuốngbánhàngcụthể,ngườithuộcNhómChosẽbiếtđượcmìnhcầnbánsảnphẩmhaydịchvụnàochophùhợpvớinhucầuvàthịhiếucủakháchhàng.

Vàđểtìmhiểuthêmvềbíquyếtthànhcôngkhibánhàngcủanhữngngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrên,hãycùngtôilàmmộtchuyếntớiRaleigh,NorthCarolina,nơitôiđóngvaimộtngườimuahàngbíẩn.TôihợptácvớimộtcôngtychuyêncungcấpcácsảnphẩmhỗtrợthịlựcEyeCareAssociatesnhằmtìmrađiểmkhácbiệtgiữanhữngngôisaobánhàngvớinhữngnhânviênkinhdoanhkhác.Mỗinhânviêntrongcôngtyphảiđiềnvàomộtbảngtrắcnghiệmđểxácđịnhxemhọthuộcnhómnào:chỉbiếtmình,luônvìngườikháchaylàngườidunghòa.Sauđólànhiệmvụcủatôi:đithựctế.

TôibướcvàocửahàngvànóimìnhmuốnthaygọngchochiếckínhrâmmàtrướcđótôimuaởLensCrafters.Tôidạoquanhnhữngkệtrưngbàyvàtiếnvềphíanhânviênbánhàngđứnggầntôinhất.Anhấygiớithiệuchotôimộtcặpkínhrấtthờitrang,vànhanhchóngbắtđầubàithuyếttrìnhmộtcáchhùnghồn:nàolàtròngkínhđượcthiếtkếđặcbiệtthíchhợpngaycảkhiláixe,nàolàkiểugọngkínhnàyrấthợpvớikhuônmặttôi,màusắchợpvớinướcda.Chưatừngcóainhậnxétlàtôicóvẻngoàibảnhbao,nhưngquảlàkhiđótôicũngítnhiềuthấysungsướngvớiýtưởngmìnhtrônggiốngnhưđiệpviênJamesBondkhiđeocặpkínhnày.Rồikhitôitỏvẻengạivìmứcgiáhơicao,anhchàngbánhàngkhẳngđịnhchắcnịchrằngmứcgiáđólàhợplý,tiềnnàocủađó,cặpkínhnàyrấthợpvớitôi,…Tôibắtđầucảmthấyngờvựcrằnganhtađangcốgắngdụdỗvàphỉnhphờtôiđểbánđượchàng.Mộtkẻchỉbiếtmìnhchăng?

Tạimộtcửahàngkhác,nhânviênbánhàngđưachotôimộtđềxuất:anhtasẽthaygọngkínhmiễnphíchotôinếutôiđồngýđếnkiểmtrathịlựctạicửahàngcủaanhta.Đây,mộtngườidunghòa…vàtôisẽghinhớđiềunàyđểđốichiếulạivớicácdữliệutrongcuộckhảosáttrước.

Vàtronghaingườitrên–kẻchỉbiếtmìnhhayngườidunghòa,aisẽlàngườibánhàngthànhcônghơn?

Chẳngaicả.Haingườihọchỉnằmtrongnhómtầmtầmmàthôi.

TiếptụcđếnmộtcửahàngkháctạiKnightsdale,tôigặpđượcKildareEscoto,mộtanhchàngvạmvỡ,lôngmàyrậmvàcằmlúnphúnrâu.Anhấycũnglànhânviênbánhàngnhưngphongcáchthìhoàntoànkháchẳnhaingườitôiđãgặpởcáccửahàngtrước.

Chúngtôitrạctuổinhau,nhưngkhinóichuyệnvớitôiKildareluôndùngtừngữthểhiệnsựkínhtrọng,vàtôicảmthấylàanhấythậtlòngtôntrọngtôi.Anhnóibằngmộtchấtgiọngnhỏnhẹvàhỏitôimộtsốcâuhỏicơbảntrướckhikéoramộtkhayđựngkínhrâm:“Ôngđãtừngđếncửahàngnàychưa?”,“Ônghiệncóđangđiềutrịbệnhgìkhông?”,“Ôngthíchphongcáchnào?”,và“Ôngcóchơithểthaokhông?”.Anhấylắngnghecâutrảlờimộtcáchchămchúvàluônchotôicóđủthờigianngắmnghíacácmẫukínhtrongkhay.

Thịlựccủatôiđạt10/10chomỗimắtnhưngKildaretửtếđếnmứctôiđộtnhiênmuốnmuamộtcặpkínhrâm.Cuốicùng,tôiquyếtđịnhtháobỏlớpngụytrangvànóivớiKildarelàmìnhđangnghiêncứuvềbíquyếtcủanhữngngườibánhàngxuấtsắcvàhỏiliệuanhấycósẵnsàngchiasẻphươngphápcủaanhvớitôikhông?Kildaretừchốivàgiảithích:“Tôikhôngcoiđólàviệcbánhàng.Tôicoimìnhlàmộtngườichuyêncungcấpcácthiếtbịquanghọctrongngànhytế.Côngviệccủatôilàgiúpđỡmọingười.Vàmụcđínhchínhcủatôilàhướngdẫnvàcungcấpchokháchhàngnhữngthôngtinquantrọng.Mốiquantâmcủatôivềlâudàilàkháchhàngcóđượcthịlựctốt”.

CácdữliệuđãtiếtlộhaisựthậtthúvịvềKildareEscoto.Thứnhất,trongkhảosátcủatôi,anhấylànhânviênđượcđánhgiácaonhấtvìsựnhiệttìnhgiúpđỡmọingườitrongcôngty.Vàthứhai,anhấycũnglàmộtchuyêngiatưvấnthiếtbịquanghọcxuấtsắcnhất

côngty,vớidoanhthugấphailầnmứctrungbình.

Đâykhôngphảilàmộtsựtrùnghợpngẫunhiên.NhânviênbánhàngxuấtsắcthứhaisauKildarecũngđạtdoanhsốcaogấphailầnmứctrungbìnhvàcôấycũnglàmộtngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrên.CôtênlàNancyPhelpsvàquanđiểmcủacôcũnggiốngnhưKildare.ChínhvìthếnênmớicóchuyệnkhimộtkháchquenđếncửahàngnơiNancylàmviệc,ngườinàyđãyêucầuđượcgặpcôngay.Nancytâmsự:“Tôithựcsựmuốngiúpkháchhàngcóthểnhìnngắmnhữngđiềutuyệtdiệutrongcuộcsốngbằngchínhđôimắtsángngờicủahọ”.

SựthậtlàtrongnghiêncứumàDaneBarnesvàtôiđãtiếnhànhtrênhàngtrămnhânviênbánhàngtạicáccửahàngmắtkính,chúngtôipháthiệnrarằngsốlượnghàngmànhữngngườithuộcnhómluônnghĩchongườikhácbánđượcnhiềuhơn30%sovớinhữngngườithuộcnhómdunghòa.Cònsovớinhómchỉbiếtbảnthânmìnhthìcaohơn68%.Mặcdùnhữngngườidunghòavàchỉbiếtbảnthânmìnhchiếm70%trongtổngsốnhânviênkinhdoanh,nhưngphânnửasốngườibánhànggiỏinhấtlạilànhữngngườiluônnghĩchongườikhác.Nếutấtcảnhânviênkinhdoanhđềulànhữngngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrên,doanhthutrungbìnhtrongnămcủacôngtysẽđạtmứcxấpxỉtừmức11,5triệuđô-laMỹvàthậmchícóthểlênđếnhơn15,1triệuđô-laMỹ.Nhữngngườibiếtnghĩchongườikhácluônnằmtrongsốnhữngnhânviênxuấtsắcnhất,chủyếulànhờphongcáchgiaotiếp,tròchuyệncởimở,chânthànhcủahọ.

Đặtracáccâuhỏilàmộtdạngcủahìnhthứcgiaotiếpthânthiệnmànhữngngườiluônnghĩchongườikhácthườngápdụngmộtcáchtựnhiên.Vàphươngphápnàyđặcbiệthiệuquảkhiđốitượnglắngngheđanghoàinghivềsứcảnhhưởngcủabạn.Đólàkhibạnchưađạtđượcsựtínnhiệmhoặcđịavịthíchhợp–điềumàmộtngườibánhàngthườnggặpphảivớinhữngkháchhàngmới.

Đếnđây,tôixinkểtiếpmộtcâuchuyệnvềKildare.Mộthôm,bệnhnhânJonesđếnđểtìmmuakínhsauđợtkiểmtrathịlực,vàKildaretiếnvềphíacô,giớithiệumộtmẫukínhmớivàhỏixemcôcóthíchnóhaykhông.MộtmắtcủaJonesbịcậnnhưngmắtcònlạibịviễnthị.Bácsĩđãyêucầucôđeoloạitròngkínhkếthợpnhưngcôlạicảmthấynghingờ.Jonesđếncửahàngđểkiểmtramắt,vàkhônghề

cóýđịnhvungtiềnmuasắmgìởđây.Vìthế,cônóivớiKildarerằngmìnhkhôngmuốnthửcặpkínhdoanhgiớithiệu.

Vàthayvìbắtđầuphátlạibàiquảngcáođãthuộclòngnhưcácnhânviênbánhàngkhác,KildarelạihỏiJonesmộtsốvấnđề:nghềnghiệp,lýdotạisaobácsĩlạichỉđịnhJonesdùngmộtcặptròngkínhmới,…Saumộtlúchỏihanbằngsựquantâmchânthànhnhưvậy,KildaredễdàngthấuhiểuchocảmgiácchánngáncủaJoneskhicóđôimắtnhưthế.Thậmchí,anhcòntrấnancôấy.Vàquantrọnghơnhết,Kildaređãcómộtpháthiệnquantrọng:Jonesđãhiểulầmvềcáchsửdụngtròngkínhhỗnhợp.Côhiểulầmrằngmìnhchỉcóthểdùngtròngkínhmớikhilàmviệcchứkhôngdùngkhilàmcácviệcnhà,việcvặtkhácđược.Hiểuđượcđiềunày,KildaregiảithíchmộtcáchnhãnhặnrằngJonescóthểđeokínhmọilúcmọinơinhưkhiláixe,lúcởnhàchứkhôngriênggìtronggiờlàmviệc.Vàiphúttrôiqua,Jonesđãquyếtđịnhmuacặpkínhtròngđanăngđầutiêntrongđờivớigiá725đô-laMỹ.

MộtngườichỉbiếtđếnmìnhắthẳnđãđểmấtmộtkháchhàngnhưJones.Nếulàmộtngườichỉbiếtđếnlợiíchcủabảnthân,Kildaresẽchủtrươngápđặtkháchhàngtheosuynghĩcủamìnhthayvìđưaracáccâuhỏi.Nhưngthayvìtựquyếtđịnhthaychokháchhàng,anhlạihỏixemhọcầnthứgì.ChínhcáccâuhỏiđãgiúpKildarehiểurõvềnhữngmốilolắngcủaJonesvàtưvấnđểgiúpcôhiểuđúngvấnđềcủamìnhvàcómộtlựachọnsángsuốt.

Vàkhôngchỉtronglĩnhvựcchămsócsứckhỏengườivịthamớiđạtđượcnhữngthànhtíchbánhàngxuấtsắchơnsovớihainhómngườicònlại.Ngaycảkhihoạtđộngtrongcácmôitrườngmàkháchhàngluônởtrongtưthếthậntrọng,nghingờnhưbánbảohiểmthìkếtquảnàyvẫnkhôngthayđổi.Trongmộtnghiêncứu,cácnhàquảnlýđượcyêucầuđánhgiámứcđộhànhxửvịthacủahơn1.000nhânviênkinhdoanhbảohiểm.Nhữngnhânviêncóxuhướngưutiênlợiíchcủangườikhácsẽđạtthànhtíchtốthơntrongtấtcảcácmặttừdoanhsố,sốhợpđồngđượckýkết,sốđơnxinmuabảohiểm,đápứngchỉtiêudoanhsốđếntiềnhoahồngkiếmđược.

Bằngcáchđưaracáccâuhỏiđểthấuhiểukháchhàng,nhữngngườiluônvìngườikhácđãtạodựngđượcuytín,đồngthờinắmbắtđượcnhucầuthựcsựcủakháchhàng.Cứnhưvậy,thànhtíchbánhàngcủahọngàycàngtiếnbộ.

Khôngnhữngthế,chođichínhlànéttínhcáchduynhấtgiúpdựbáohiệuquảbánhàng,bấtkểngườibánhàngcólàngườicẩntrọnghayvôtâm,hướngnộihayhướngngoại,biếtcáchtiếtchếcảmxúchaydễbịkíchđộng,phóngkhoángcởimởhaytruyềnthống.ĐaphầncácnhânviênbánhàngxuấtsắcnhấtlàngườithuộcNhómCho.Vàchínhlốinóichuyệnkhôngmangnặngtínhápđặt,màthayvàođólàrấtnhiềucâuhỏithểhiệnsựquantâmchínhlàbíquyếtbánhàngcủahọ.

***

Tiếptheođây,tôicótòmòvềchuyệnnày:bạndựtínhsẽbầuchoaitrongcuộcbầucửtổngthốngsắptới?

Vàchínhnhờcâuhỏivừanêutrênmàtôivừamớigiatăng41%xácsuấtđibỏphiếubầucửcủabạn.

Đólàmộtlợiíchkháccủanhữngcuộctròchuyệncởimởmàngườinóikhôngcầnphảilêngânlêncốtmớithuyếtphụcđượcngườinghe.Nhiềungườinhầmtưởngrằngđiểmmấuchốttrongkỹnăngthuyếtphụclàphảimởđầumộtcáchtựtinvàquảquyết.Nhưngthựctếlàkhilắngnghemộtthôngđiệpmangtínhápđặt,chúngtasẽcókhuynhhướngtrởnênhoàinghi.Trongmộtsốtrườnghợp,chúngtasẽcảmthấylolắngrằngmìnhđangbịlừa,bịdụdỗ,bịphỉnhphờbởimộtkẻchỉbiếtlợiíchcủabảnthân.Trongnhữngtìnhhuốngkhác,chúngtachỉđơngiảnlàmuốntựđưaraquyếtđịnhcủachínhmìnhthayvìchịusựtácđộngnàođó.Vìthế,nếunhưtôibứcbáchbạnphảithamgiabầucử,rấtcóthểbạnsẽtừchối.Nhưngkhitôihỏiliệubạncóýđịnhthamgiabầucửhaykhông,bạnlạikhôngcócảmgiáclàtôiđangcốgắngtácđộngđếnbạn.Đâychỉlàmộtcâuđốithoạivôthưởngvôphạt,vậynênthayvìkhángcựlạisựảnhhưởngcủatôi,bạnsẽsuynghĩvềđiềutôihỏi:“À,tôilàmộtcôngdângươngmẫu,vàtôimuốnủnghộứngcửviênmàtôiyêuthích”.Bạnkhôngcócảmgiáclàtôiđangmuốnthuyếtphụcbạn.Vềđiềunày,Aronsongiảithíchrằngbạnchỉbịduynhấtmộtngườithuyếtphụcthôi–ngườimàbạnluônyêumếnvàtintưởng.

NgườiđólàCHÍNHBẠN.

Nhưvậy,bằngcáchđặtcâuhỏivềkếhoạchvàđịnhhướngcủamộtaiđó,chúngtađãlàmgiatăngxácsuấtthựcsựhànhđộngtheo

nhữngkếhoạchhayđịnhhướngđócủahọ.Cácnghiêncứuchothấyrằngnếutôihỏibạnvềkếhoạchmuamộtchiếcmáytínhmớitrongvòngnửanămtớithìxácxuấtbạnđimuamộtcáimáytăngthêm18%.Nếutôiđặtcáccâuhỏiliênquanđếndựđịnhđikhámrănghoặckiêngthứcănnhiềuchấtbéosẽlàmtăngkhảnăngbạnsẽđikhámrăngvàtíchcựcăncácthựcphẩmcólợichosứckhỏe.Rõrànglàbạnđangấpủthựchiệnnhữngđiềunày,vàcáccâuhỏichỉgiúpbạncủngcốthêmquyếttâmthựchiệnchúngmàthôi.

Nhưngđiềunàychỉxảyrakhibạnđãcảmthấyyêntâmvớinhữngđịnhhướngmàcáccâuhỏinhắmtới.Bởinếutôiđưaracáccâuhỏivềnhữngviệcmàbạnchẳnghềcóhứngthúhaycholàtàolao(nhưBạncómuốnthửmónchâuchấubọcsô-cô-latrongthángnàykhông?)thìsẽhoàntoànkhôngcótácdụnggìđâu.

Thuyếtphục:nghệthuậtápdụnglốinóichuyệnthămdò

TrongnhữngvídụởphầnBánhàngtrước,nhữngngườivịthabánchonhữngkháchhàngtiềmnăng,nhữngngườiđãsẵnsànghaynhậnthứcđượchọcầntiếpthucácthôngtinvềnhữngsảnphẩmmàhọcónhucầusửdụng.Vậylàmthếnàođểtácđộngđếnnhữngngườinghekhôngsẵnsàngtiếpnhậnthôngtinđây?Muốnlàmđượcđiềunày,chúngtacầnđếnkỹnăngthuyếtphục.Liệuphongcáchgiaotếônhòacóhiệuquảtrongviệcthuyếtphụckhông?

GiáosưAlisonFragalecủatrườngĐạihọcNorthCarolinalàmộtchuyêngiavềhìnhthứcgiaotiếpcởimởmàDonLaneđãápdụngrấthiệuquả.Fragalepháthiệnrarằngchínhphongcáchnóichuyệnsẽtiếtlộailàngườiluônnghĩchongườikhácvàailàkẻchỉbiếtbảnthânmình.Nhữngkẻvịkỷcókiểunóitrịchthượng:họrấtquảquyếtvàđithẳngvàovấnđề.Trongkhiđó,nhữngngườivịthalạithườngtròchuyệnmộtcáchchânthànhcởimở,vớinhữngcungbậccảmxúcnhưsau:

•Ngầnngại:“à”,“ừm”,“àthì”,“anhbiếtđấy”;

•Mangtínhsuyđoán:“cóvẻ”,“cóthể”,“đạiloạinhư”,“dườngnhư”,“tôicholà”;

•Tựphủđịnhmìnhtrước:“cólẽđâylàmộtýtưởngtồi,nhưng”;

•Dùngcâutrầnthuậtđểdòhỏiýkiến:“nóthúvịđấychứ,phảikhông?”,hoặc“ýkiếnđóhayđấychứ,phảikhông?”;

•Xúcđộng:“thậtsựlà”,“rất”,“quá”.

Thôngthường,lốidiễnđạtnàytruyềntảimộtthôngđiệprõràngđếnvớingườinghe:ngườinóithiếusựtựtinvàkhôngquyếtđoán.Vàphảichăngđiềunàylàkhôngtốt?

Năm2004,Volkswagentungrachươngtrìnhbánlẻ“Driveit.You’llgetit”(tạmdịch:“Hãyláivàbạnsẽthích!”).ĐâylàmộttronghàngloạtnhữngchiếndịchthànhcôngvangdộicủaArnoldWorldwide,côngtyphụtráchquảngcáochoVolkswagen.Vàngườiđứngsauýtưởngtuyệtvời“Driveit.You’llgetit”tênlàDonLane.

Lanelàmộtchuyênviênquanhệkháchhàngcấpcaochứkhôngphảilàmộtnhânviêncủaphòngsángtạo.Côngviệccủaanhlàtiếpnhậnvàbáncácýtưởngcủaphòngsángtạo.Trênthựctế,trongcôngtynhânviênquanhệkháchhàngbịcấmthamgiavàoquátrìnhsángtạoýtưởng.Vìthế,khinghĩraýtưởng“Driveit.You’llgetit”,Lanelâmvàothếtiếnthoáilưỡngnan:Làmthếnàođểthuyếtphụccácthànhviêntrongnhómsángtạolắngngheýkiếncủamình?NếulàmộtngườithuộcNhómNhận,Lanehẳnđãlaongayđếnvănphòngcủagiámđốcsángtạođểnóivềýtưởngcủamình.Nếulàmộtngườiônhòa,anhhẳnnênđềxuấtđểmìnhđượcgiúpđỡphòngsángtạoýtưởngvàyêucầumộtsựtraođổisòngphẳng,cóquacólại.NhưngLanelạilàmộtngườithuộcNhómCho.Anhkhôngquantâmđếnviệctêntuổicủamìnhcóđượcghinhậnhaykhông,anhchỉmuốngiúpđỡphòngsángtạovànhìnthấyýtưởngnàyđượcpháttriểnvàápdụngtrongthựctế.

VậylàLanebướcvàophòngcủagiámđốcsángtạo.Đầutiên,anhbậtmộtđoạnra-đi-ômẫuđểvịnàyhiểuhơnvềýtưởngcủaanh.Sauđó,anhnói:“Tôibiếtrằngmìnhđanglàmtráiquyđịnh,nhưngtôimuốnanhhìnhdungtrướcvềnhữnggìtôisẽnóiđây.Anhnghĩsaovềcâukhẩuhiệu‘Driveit,you’llgetit’này?”.Vịgiámđốcsángtạongẩnngười,chămchúnhìnLanevàmỉmcười:“Đâychínhlàchiếndịchcủachúngta”.Sauđó,chiếndịchnàyđãgiúpVolkswagenđạtdoanhsốkhảquanvàgiànhđượcmộtsốgiảithưởngquảngcáouytín.

NếuphântíchcáchDonLaneđềxuấtýtưởngcủamình,chúngtacóthểthấynóbaogồmhaidấuhiệuthểhiệncungcáchgiaotiếpônhòa:mộtlàtựphủđịnhmìnhtrước(“tôibiếtđiềunàyđingượclạivớiquyluậtchung,nhưng”),hailàdùngcâutrầnthuậtđểdòhỏiýkiến(“anhnghĩthếnào?”).ChínhvìvậymàvịgiámđốcsángtạođãrấthoannghênhýkiếncủaDonLane:Lanethểhiệnrằnganhkhôngcốýxâmphạmđếnquyềnquyếtđịnhcủaôngta.MụcđíchcủaLanelàchiasẻmộtýtưởnghayvớimọingười,vàvịgiámđốcsángtạocũngcảmthấyđólàmộtýtưởngtuyệtvờingaytừkhiLanemớitrìnhbày.

VàđólàmộtvídụminhhọachokếtluậnsaucủaFragale.Khimọingườiphảiphốihợpchặtchẽvớinhautrongcôngviệc,chẳnghạnnhưtrongmộtnhómhoặctrongcácmốiquanhệvềmặtdịchvụthìviệcsửdụnglốinóichuyệnthânmậtsẽcóhiệuquảhơnviệcđưa

ranhữngmệnhlệnhmangtínhápđặt.

NhưngphongcáchgiaotếnhúnnhườngmàvẫnđảmbảosựcởimởnàykhôngchỉcóíchchoriêngcôngtyArnoldWorldwidehayvớiriêngdựánquảngcáonăm2004đó.NóđãđemlạisựthànhcôngchoDonLanenóiriênglẫncôngtynóichung,vềlâuvềdài.

TrongkhiđasốcácđồngsựkháccủaLanethườngxảyraxungđộtvớingườicủaphòngsángtạothìLanelạilàngoạilệ.Anhlàmộttrongnhữngnhânviênquanhệkháchhàngcóthểlàmviệcđượcvớilựclượngsángtạo.HọkhônghềcoiLanelàmộtngườingoàichỉbiếtđứngchỉtaynămngónmàthựcsựtôntrọnganhvìnhữngđónggópquýbáu.PhòngsángtạothườngđềxuấtđểLanecóthểhỗtrợcácdựáncủahọvìhọđãnhậnrabảnchấtcởimở,nhiệttìnhvàtốtbụngcủaanh.Vàmộtngoạilệđãxảyra:Laneđượcbổnhiệmlàmngườichịutráchnhiệmchínhchochiếndịchnổitiếngthếgiới“Driverswanted”củaVolkswagen.Saunày,khisovớicácđồngnghiệpkhác,sựnghiệpcủaLanecóphầnkhởisắchơn,vàgiờđâyanhđangđảmnhậnvịtríphóchủtịchkiêmgiámđốcđiềuhànhcủaArnold.

VàtrởlạivớitrườnghợpcủaDaveWalton,chúngtôisẽchobạnthấymộtnguyênnhânkháclýgiảitạisaochứngnóilắpcủaDaveWaltonlạicóthểgiúpanhchinhphụcđượcbồithẩmđoàntrongphiêntòaxétxửgianlậnthươngmạiđượcnêuởđầuchươngnày.Chứngnóilắpthườngđikèmvớinhữngbiểuhiệnsauởngườinói:sựbốirối,sựkhôngdámchắcvàcảvẻmãnhliệt.Dovậy.khibiếtđượcDaveWaltonbịnóilắp,trongmắtcácthànhviêncủabồithẩmđoànanhkhôngcònlàmộtluậtsưbiệnhộmangdángvẻuyquyềnnữa.HọkhôngcảmthấyrằngDaveđangcốthuyếtphụcmình,vàvìthếsựphòngngựphầnnàođượchạthấp.Vàthếlàhọcởimởhơnmộtchút,đểcuốicùnglàbịnhữnglậpluậncủaWaltonthuyếtphục.Rõrànglàkhisửdụnglốinóichuyệncởimởthânmật,nhữngngườiluônvìngườikhácchứngtỏrằnghọluônđặtlợiíchcủangườinghelênvịtrítrêncùng.

Nhưngcómộtvaitròmàkhiđãđảmnhận,chúngtanêntránhsửdụnglốigiaotếngậpngừng,thiếuquảquyết:vịtrílãnhđạo.ChânlýnàymớiđượcmộtgiámđốcmarketingtênBartonHillpháthiệnragầnđây.Hillphụtráchmộtmảngtrongmộtcôngtydịchvụtàichính,vàanhđangđượcxemxétcấtnhắclênmộtvịtrícaohơnđểcóthểquảnlýnhiềumảnghơntrongcôngty.CuộcphỏngvấnvớiHillđã

mởđầubằngmộtyêucầukháhócbúa:Hãyđiểmlạinhữngthànhtựumàanhđãđạtđược.VàHillbắtđầunóivềnhữngthànhtíchấntượngcủanhómdomìnhphụtrách.

Mặcdùlàmộtứngcửviênsánggiáchovịtríquảnlýcấpcaonày,nhưngHilllạikhôngphảilàngườichiếnthắngcuốicùng.Anhbịnhậnxétlàkhôngcótốchấtlàmlãnhđạo.“Tôiluôndùngtừchúngtôivàchúngta,khônghềsửdụngmộtđạitừnhânxưngsốítnàonhưtôi.Saunàytôimớibiếtrằngđâylàyếutốkhiếntôibịmấtđiểm.Ngườiphỏngvấnđãchorằngtôikhôngphảilàngườicóthểchịutráchnhiệmdẫndắtchothànhcôngchungcủanhómvàquyếtđịnhdànhcơhộiấychomộtngườikhác”,Hillchiasẻ.

Quảthật,theomộtnghiêncứudocácchuyêngiatâmlýởCaliforniathựchiện,nhữngngườivịkỷthườngđượccácthànhviênkháctrongnhómđánhgiálàcónănglựchơn,nhưngtrênthựctếhọkhônghềnổitrộihơnnhữngngườicònlại.Quảthật,ngườiphỏngvấnđãtrôngđợiởHillmộttháiđộquyếtđoánvàcứngrắnhơn.KếtquảlàchínhlốinóichuyệnthânmậtlạikhiếnHillphảitrảgiábằngchínhsựthăngtiếncủabảnthân.

Tuynhiên,cáigìcũngcómặttráicủanó.Mặcdùlốinóichuyệnquảquyếtmangtínhápđặtcóthểpháthuytácdụngtrongmộtcuộcphỏngvấnngắngọnnhưngvềlâudài,xéttrongmốiquanhệhợptácgiữacácthànhviêntrongmộtnhómhoặctronglĩnhvựcdịchvụthìchínhnólạilấyđisựkínhtrọngvàtínnhiệmmàngườikhácdànhchobạn.CácchuyêngiatâmlýởAmsterdamđãchỉrarằngmặcdùđượccácthànhviênkháctrongnhómđánhgiácaovềkhảnănglãnhđạo,sựxuấthiệncủanhữngngườichỉbiếtbảnthânmìnhtrongnhómcóảnhhưởngtiêucựcđếnthànhtíchchung.Bằngcáchnóichuyệnmangvẻralệnh,nhữngngườinàychứngtỏrằnghọcóquyềnlực.Nhưngcũngchínhvìthế,mọingườisẽcảmthấyngầnngạikhichiasẻthôngtinhaytraođổivớihọ.

Mặttráicủalốigiaotếônhòalànhữngngườivịthaphảitạmthời“hysinh”bướcđườngthăngtiếncủahọ.Song,vềlâuvềdài,họthuvềđượcuytín–điềuvôcùngđánggiátrongsựnghiệpcủabấtkỳai,trongbấtcứngànhnghềnào.Vềsaunày,Hillquyếtđịnhchuyểnsangmộtcôngtymới,vàcóbacựuđồngnghiệpởcôngtycũđãtìmgặpHillđểxinđượcgianhậpvàonhómcủaanh.Sựgắnkếtbềnchặtgiữahọđãchứngtỏđượcgiátrịquathờigian:nhómcủaHillđãđạtđược

nhữngthànhtíchxuấtsắc.Giờđây,HilllàgiámđốcđiềuhànhkiêmgiámđốcmarketingtoàncầucủaCitiTransactionServices,mộtcôngtycóquymôhơn20.000nhânviên.

Tấtnhiên,khôngítkẻchỉbiếtđếnlợiíchbảnthânsẽcoicáchhànhxửnàylàmộtđiểmyếu.Nhưngtrênthựctế,nhữngngườiluônnghĩchongườikháccóthểtạodựngđượcuytínvàchiếmđượcsựtínnhiệmtừcácđồngnghiệp.Họcóthểdẫndắttậpthểđếnvớithànhcông.Họgiúpmởrộngchiếcbánhlợiíchđểphầncủatấtcảthànhviênđềuđượctănglênmàkhôngphảihysinhquyềnlợihaylàmtổnthươngai.

Nhưngliệuđiềugìsẽxảyranếunhưviệctìmkiếmlờikhuyênthựcsựchỉlàmộtchiếnthuậtđểgâyảnhhưởngđếnngườikhác?Phầntiếptheosẽchocácbạnthấykhinhữngngườivịthangồivàobànđàmphán,họcóthểtậndụngđượclợithếtừnhữnglờikhuyêntheonhữngcáchkhôngngờnhất.

Thươnglượng:tìmkiếmlờikhuyêndướicáibóngcủasựnghingờ

BenjaminFranklinlàmộtnhânvậtlịchsửnổitiếng.Chủyếuchúngtabiếtđếnông,trướchếtlànhờvàocâuchuyệnthảdiềugiữalúctrờimưanhằmphụcvụchonghiêncứuphátmìnhracộtthulôi.SongthànhcôngcủaFranklinkhôngchỉdừnglạiởlĩnhvựckhoahọc.Trênthựctế,ônglàmộtconngườiđatàivớicáccôngtrìnhtrảikhắpcáclĩnhvựcchínhtrị,ngoạigiao,khoahọc,phátminh-sángchế,hoạtđộngxãhội,vănhọc,…TheonhàvănchuyênviếttiểusửWalterIsaacsonthìđiềulàmnênsựthànhcôngcủaFranklinđếntừmộtphươngchâmhànhxửcủaông.Đólàhỏixinlờikhuyêncủangườikhác.

Nhiềunghiêncứugầnđâyđãchỉrarằngviệctìmkiếmlờikhuyênchínhlàmộtchiếnlượcđặcbiệthiệuquảđểtạorasựảnhhưởngtrongquátrìnhthươnglượng.Trongmộtthínghiệm,KatieLiljenquistyêucầunhữngngườithamgiathươnglượngvềviệcbánlạimộtcănnhà.Khingườibánchỉchútrọngđếnviệcđạtđượcmứcgiácaonhấtcóthể,chỉcó8%giaodịchthànhcông.Khingườibáncóthamkhảoýkiếncủangườimuađểtìmratiếngnóichungcủahaibên,tỷlệgiaodịchthànhcôngđạt42%.Việchỏixinlờikhuyênsẽmởranhữngcơhộihợptáctriểnvọnghơn,đồngthờigiúpchiasẻthôngtinvàđạtđượcthỏathuận.

Mộtsốnghiêncứukháccũngchothấytrongcáclĩnhvựcnhưsảnxuất,dịchvụtàichính,bảohiểmvàdượcphẩm,việctìmkiếmlờikhuyênlàmộttrongnhữngcáchhiệuquảnhấtđểtácđộngđếnnhữngngườixungquanhmình,baogồmcảcấptrên,cấpdướivànhữngngườiđồngcấpvớimình.Vàđâycònlàmộtbiệnphápđặcbiệtcósứcthuyếtphụchơnhẳnsovớinhữngmánhkhóegâyáplựclêncấpdướivànịnhbợcấptrênmànhữngngườichỉbiếtlợiíchcủabảnthânthườngsửdụng,vàtấtnhiênnócũnghiệuquảhơnhẳncáchthứctraođổilợiíchcủanhữngngườidunghòa.VàtheonghiêncứucủahaigiáosưIthaiSternvàJamesWestpal,điềunàyvẫnđúngkểcảvớinhữngvịtríquảnlýcấpcao.

Việctìmkiếmlờikhuyênlàmộthìnhtháicủalốigiaotiếpkhiêmnhường,làsựkếthợpgiữaviệcthểhiệnđiểmyếu,đặtcâuhỏicùngtháiđộngậpngừng,thămdò.Khihỏixinýkiếntưvấncủangườikhác,chúngtađangđưaramộtcâuhỏicóvẻthiếucăncứvàphần

nàothểhiệnnhượcđiểmcủachúngta.Thayvìkhẳngđịnhchắcnhưđinhđóngcộtrằngchúngtacótấtcảcáccâutrảlời,chúngtađangthừanhậnrằngtrongcuộcsốngvẫncònnhữngngườikhácuyênbácvàtàinănghơnhẳnta.Chínhvìđiềunàymànhữngkẻchỉbiếtbảnthânmìnhvànhữngngườidunghòathườngcảmthấybốirốivàngạingùngkhihỏixinýkiếntưvấncủangườikhác.Đứngtừquanđiểmcủahọthìviệchỏixinýkiếncủangườikháclàbằngchứngchothấyhọ(ngườiđangtìmkiếmlờikhuyên)đangbộclộnhượcđiểm,rằngkhôngphảicáigìhọcũngbiết.Họsẽcảmthấymìnhtrởnênyếuđuối,bịlệthuộcvàbấttài.Nhưnghọđãlầm!Nghiêncứuchothấyrằngngườithườngxuyênhỏixinýkiếnvàsựgiúpđỡtừcácđồngnghiệpcóhiểubiếtsẽđượccấptrênyêuquývàđánhgiácaohơnnhữngngườikhôngbaogiờtìmkiếmsựgiúpđỡvàgópý.

Cònđốivớinhữngngườibiếtnghĩchongườikhác,việcbộclộsựhoangmang,yếuđuốikhônghềgâytổnhạigì.Vềcơbản,họkhôngquantâmđếncáitôicủamìnhcũngnhưkhôngbaogiờđòihỏisựchắcchắn.Khihọhỏixinlờikhuyên,thìcónghĩalàhọthựcsựmongmuốnđượchọchỏivàthamkhảoýkiếncủangườikhác.

Khôngdừnglạiởđây,việctìmkiếmlờikhuyêncònmanglạimộtlợiíchquantrọngkhác:khíchlệngườiđượchỏitiếpnhậnquanđiểmcủachúngta.Đểhiểuđượcđiềunày,chúngtahãycùngtìmvềmộtnghiêncứuhồinửathếkỷtrước.Khiđó,hainhàtâmlýhọcJonJeckervàDavidLandyđãtiếnhànhmộtnghiêncứumànhữngngườithamgiađượctrảtiền.Họkhoanhvùngmộtnhóm,yêucầucácthànhviênnàycứgiữtiềnrồiđếnphòngtưliệuđểđiềnvàobảngcâuhỏikhảosátcuốicùng.Nhưngkhimộtnhómkhácbắtđầurờiđếnphòngtàiliệu,ngườitổchứccuộckhảosátsẽgiữhọlạivàyêucầutrợgiúp:“Khôngbiếtbạncóthểgiúptôimộtviệcđượchaykhông?Tìnhhìnhlànguồnquỹđểthựchiệnnghiêncứunàyđangcạnkiệtvàtôiphảibỏtiềntúicủamìnhđểhoànthànhnó.Vậyliệubạncóthểủnghộbằngcáchhoànlạisốtiềnvừanhậnđượchaykhông?”.

Gầnnhưtấtcảnhữngngườithamgiakhảosátđềuđưalạitiền.Khiđượcyêucầuđánhgiámứcđộtôntrọngvàquýmếnhọdànhchonhànghiêncứu,nhữngngườiđãgiúpđỡanhtabằngcáchhoànlạitiềnthểhiệncảmtìnhcaohơnhẳnnhữngngườicònlại.Tạisaovậy?

BenjaminFranklinđãviếttrongcuốntựtruyệncủamìnhnhưsau:“Ngườitừngcưxửtửtếvớibạncókhuynhhướngsẽtiếptụccư

xửtửtếvớibạn,hơnhẳnngườimàbạnbuộcphảiđốixửtốtđểtrôngđợisựđềnđáp”.Khibỏrathờigian,côngsức,trítuệhoặcvậndụngcácmốiquanhệđểgiúpđỡngườikhác,chúngtathườngduytrìniềmtinrằngsựgiúpđỡấylàđánggiá.Tìmkiếmlờikhuyênlàmộtcáchhayđểràngbuộcngườikhácđưaramộtcamkếtchochúngta.

Chưahết,hỏixinlờikhuyên,sựtưvấncũnglàmộtcáchkhiếnngườiđượchỏihiểulàhọcóuytín,rằngchúngtatintưởng,tôntrọngvàngưỡngmộhọ.Hầuhếtmọingườiđềulànhữngngườidunghòanênchúngtasẽđáplạinhữngyêucầutrợgiúpcủangườikhácvàcảmthấycóđộnglựcđểhỗtrợhọ.Chodùcóthuộcnhómngườinàođichăngnữa,chúngtavẫnluôncảmthấytựhàokhiđượctìmđếnxinýkiếntưvấn:nhữngkẻvịkỷcảmthấythỏamãnvìmìnhtrởnênquantrọng,nhữngngườivịthalạihàilòngvìmìnhđãgiúpđỡđượcngườikhác.Trongkhiđó,nhữngngườidunghòalạicómộtlýdokhác:đưaralờikhuyênlàcáchtiếtkiệmnhấtđểnângcaouytíncủahọ–thứcóthểmangvềchohọnhiềulợiíchvàtiềnbạchơntrongtươnglai.Kếtquảlàkhiđượchỏixinýkiến,mọingườiluônsẵnsànghồiđápmộtcáchtíchcực.

Nhưngcũngcầnlưuýrằngviệctìmkiếmlờikhuyênchỉpháthuytácdụngkhinóxuấtpháttừsựchânthành.Trongmộtnghiêncứuvềnghệthuậttìmkiếmlờikhuyên,Liljenquistđãchứngminhđượcrằngsựthànhcông“phụthuộcvàoviệcđốitượngtiếpnhậncócoiđólàmộthànhđộngthậttâmvàđángtincậykhông”.Và“mộtkhiđãkhiếnmọingườinghingờvềđộngcơthựcsựẩngiấusaunhữngnỗlựcgâyấntượngcủamình,anhsẽbịcoilàkẻkhôngđángtincậy,thủđoạn,lạnhlùngvàíchkỷ”.

Vàđểchứngminhphongcáchgiaotếônhòanóichunglẫnviệctìmkiếmlờikhuyênnóiriêngsẽgiúpíchthếnàochonhữngngườivịthatrongquátrìnhthươnglượng,khônggìhơnlàmộtcâuchuyệnthựctế.

Năm2007,mộtcôngtynằmtrongnhóm500côngtylớndoFortunebìnhchọnđãquyếtđịnhđóngcửamộtnhàmáyởvùngTrungTâynướcMỹ.VàAnnie,mộtnhàkhoahọcxuấtsắcrơivàotìnhcảnhtiếnthoáilưỡngnan.CôngtyđãyêucầucôchuyểnnhiệmsởđếnBờĐông,nhưngđiềunàyđồngnghĩavớiviệcAnniephảitừbỏkhóahọcMBAmàcôđangtheovàocácbuổitối.CònnếuxinnghỉviệcthìAnniesẽkhôngthểtrangtrảiđượccuộcsốnglẫnviệchọccủa

mình.Ấyvậymàhaituầnsauđó,điềubấtngờđãxảyra:Annieđượcđặccáchchođilạibằngmáybaychuyêndụngcủacôngty,phươngtiệnvốnchỉdànhchobanlãnhđạocấpcao,vớisốlầnkhônghạnchếchođếnkhicôhoànthànhxongkhóahọcMBA.Annieđãchấpnhậnlệnhđiềuchuyểncôngtác,sửdụngmáybaycôngtyhaituầnmộtlầntrongsuốtchínthángchođếnkhitốtnghiệpkhóaMBA.Côngtycũngđồngýtrảtiềnthuêxehàngtuầnvàtiềnvémáybaytrongnhữngtrườnghợpkhôngbốtríđượcmáybayriêngcủacôngty.

KhôngthểphủnhậnrằngmộttrongnhữnglýdokhiếnAnnienhậnđượcnhữngđãingộđặcbiệtnhưtrênlànhờvàotàinăng,tháiđộlàmviệcnghiêmtúcvàsựtửtếcủacôtrongcáchgiaothiệpvớimọingười.Nhưngkhitìmhiểuchitiết,chúngtôipháthiệnrathêmmộtlýdotạisaovịtrưởngphònglạidànhchoAnnienhiềuưuáinhưvậy.CôlàmộtngườithuộcNhómCho,vàtheođó,côđãchọnphongcáchtraođổivớicấptrênmộtcáchcởimở,khiêmtốn.

Khibắtđầuquátrìnhthươnglượng,vìlàmộtngườivịthanênAnniesẽkhôngthểcảmthấythoảimáikhiđưaraýkiếnnhằmgiànhlấylợiíchvềchobảnthân.ThếnênAnnietìmđếngiámđốcnhânsựvàhỏixinlờikhuyên:“Nếucôlàtôithìcôsẽlàmgì?”.

Sauđó,vịgiámđốcnhânsựnàychínhlàngườiđãđấutranhchoquyềnlợicủaAnnie.CôấytìmgặptrưởngphòngvàngườiphụtráchcủaAnnievàbắtđầuvậnđộnghọđứngvềphíaAnnie.Đếnlượtmình,trưởngphònggọichoAnnievàhỏixemliệuôngtacóthểlàmđượcgìchocô.AnnietrìnhbàynguyệnvọngmuốnđượchoànthànhchươngtrìnhMBAnhưnglạigặpbấttiệnvềvấnđềđilại.Vàcuốicùng,chínhtrưởngphòngcủacôlàngườiđềxuấtchoAnniesửdụngmáybaycủacôngty.

CầnnhấnmạnhlàtrongcáccuộctròchuyệntrướcđócủaAnnie,khicôkhônghỏixinlờikhuyênthìvịtrưởngphòngcũngchỉđềcậpđếnviệccôngtymuốnđiềuchuyểncôđếnnơimớinhằmtiếtkiệmchiphí.Nhưngchínhnhờviệctìmđếngiámđốcnhânsựđểhỏixinýkiến,tìnhhuốngđãthayđổihoàntoàn.RồiđếnkhiAnniecầnđếnsựhướngdẫn,vịtrưởngphòngmớibắtđầunhìnnhậnvấnđềtừgócnhìncủacôvàôngtađãđềragiảiphápsửdụngmáybayriêngcủacôngty.

VàkhivịtrưởngphòngcủaAnnieđềxuấtgiảipháp,lợiíchthứba

củaviệctìmkiếmlờikhuyênxuấthiện:sựcamkết.Ngườitrưởngphònglànhântốquyếtđịnhtrongviệcđưaragiảiphápdichuyểnbằngmáybay.CũngvìđâylàýkiếncủaôngtavàbảnthânôngđãdànhrấtnhiềuthờigianvàcôngsứcđểgiúpđỡAnnie,thếnênôngsẽkiêntrìchođếnkhicácnỗlựcnàycókếtquả.Cuốicùng,ôngtacònđồngýtrảphíthuêxechoAnnietạiMidwestvàtrợcấptiềnvémáybaychocônhữngkhikhôngthểsắpxếpđượcmáybaycôngty.

Saucâuchuyệnvề“phivụthươnglượng”tuyệtvờicủaAnnievàmộtloạtvídụtrướcđó,chúngtacànghiểuthêmrằngvớiphongcáchgiaotiếpkhiêmnhường,nhữngngườithuộcNhómChosẽdễdàngtạođượcảnhhưởngdùtrongbấtkỳhoàncảnhnào.Khigiớithiệuvàthểhiệnbảnthânmình,họkhônghềchegiấunhữngmặthạnchếcủamình,vànhờthếmàthuhẹpđượckhoảngcáchgiữahọvàngườinghe.Khibánhàng,họđưaranhữngcâuhỏithểhiệnmongmuốnđượchỗtrợkháchhàng,khônghềcóýđịnhlợidụnghoặcquamặtkháchhàng.Trongquátrìnhthuyếtphụcvàthươnglượng,họthểhiệnmộttháiđộkhiêmnhườngvàlắngngheýkiếncủangườikhácbởivìhọthựcsựcoitrọngnhữngđánhgiácũngnhưnhậnxétđượcđưaratừnhiềugócnhìnkhácnhau.Giaotiếpkhiêmnhườnglàđiềutựnhiênđốivớinhữngngườivịtha,vàđâycũnglàmộttrongnhữngyếutốchínhlàmnênthànhcôngcủahọ.

Tấtnhiên,khôngphảiaicũngcóthểdễdàngvậndụngcáchnóichuyệnkhiêmnhườngônhòa,dùrằngmọingườiítnhiềuđềunhậnragiátrịvàíchlợicủanótrongquátrìnhápdụngvàothựctế.Khôngdễdànggìđểgiảvờthểhiệncungcáchnày,nhưngnếubạncóthể“đóngkịch”đủlâubạnsẽthấynóngấmvàobạnnhiềuhơnmứcbạntưởng.ĐâylàđiềumàchínhDaveWaltonđãngộra:khiêmnhườngtronggiaotiếp,ứngxửđôikhicótácdụngvàgâyđượcảnhhưởngmạnhmẽhơnhẳnviệcrarảnhữngbàihùngbiệnđanhthépnhất.

T

6***

MÙQUÁNGHAYKHÔNNGOAN?

Lýdochodùmộtsốngườitửtếđãcảmthấychánnảnthìnhữngngườikhácvẫntrànđầysựnhiệttình

Nhữngngườivịthakhônngoan,tuycólúckhôngbaodungbằngnhữngngườivịthangốcnghếchnhưnglạiđượccoitrọnghơncảnhữngngườivịthamùquánglẫnnhữngkẻíchkỷcơhội.

–HerbertSimon,nhàkinhtếhọctừngđạtgiảiNobel

ừđầuđếngiờ,chúngtavẫnđangtậptrungvàophântíchnhữngnguyêndokhiếnnhữngngườithuộcNhómChochiếmđượcvịtríđứngđầutrênchiếcthangthànhcôngthôngquanhữngcáchthứcđộcđáonhưxâydựngmốiquanhệxãhội,

hợptácvớiđồngnghiệp,cungcáchgiaotiếp,tạoảnhhưởngvàgiúpngườikhácpháthuynhữngkhảnăngtiềmẩncủahọ.Nhưngnếuquaytrởlạichươngmởđầu,bạnsẽthấyrằngnhữngngườinàycũngđồngthờibịxếpởvịtrícuốicùng.Đểcóthểthànhcông,ngoàiviệcsẵnsànggiúpđỡngườikhác,bạncòncầnphảitỉnhtáođểtránhrơivàonhữngcạmbẫy.Đôikhi,nếutiêutốnquánhiềuthờigianđểgiúpđỡngườikhác(đồngnghiệphoặcnhữngngườiquenbiếttrongmạng

quanhệxãhộicủabạn)thìbạnsẽphảihysinhnhữnglợiíchvàtrảgiábằngchínhsựnhiệttìnhcủamình.Mộtkhicưxửquánhúnnhườngvàlúnsâuvàonhữngcuộctròchuyệnônhòacởimở,chúngtadễnảysinhcảmgiácmìnhđangbịquamặtvàbịcoilàkẻngốc.Hậuquảlànhiềungườivốnluônnghĩchongườikhácnaylạicảmthấykiệtsức,kéotheohiệuquảcôngviệcgiảmsút.

Tuyđềuthuộcnhómngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrênnhưngsởdĩcónhữngngườithànhcôngnhấtvàcũngcónhữngngườithảmbạinhấtlàvìhọđãápdụngnhữngcáchthứchoàntoànkhácnhau.Vậynên,haichươngtiếptheosẽtậptrungvàoviệcphântíchvàlýgiảinguyênnhândẫnđếnsựthànhcônghaythấtbạicủanhữngngườivịtha,đồngthờichỉranhữngcáchthứcgiúpnhữngconngườitửtếchưathànhcôngthayđổiđểđạtđếnmộtkếtquảviênmãnhơn.Khôngchỉthế,phầnnộidungnàycũngsẽchỉranhữngđiềumàmỗicánhân,mỗitổchứcvàmỗitậpthểcóthểlàmđểbảovệnhữngngườitốtvàlantruyền,khuếchtánsựthànhcôngcủahọ.

Nhữngngườivịthakhônngoanvànhữngngườivịthamùquáng

Mớiđây,hainhàtâmlýhọcngườiCanadalàJeremyFrimervàLarryWalkerđãtiếnhànhtìmkiếmxemđâulàđiềuthúcđẩymạnhmẽ,manglạithànhcônglớnchonhữngngườiluônnghĩchongườikhác.ĐốitượngđượckhảosátlànhữngngườiđạtgiảiCaringCanadians,giảithưởngcaoquýnhấtcủaCanadadànhchonhữngcánhânđãcốnghiếnrấtnhiềuvàlâudàichocộngđồng,chonhữnghoạtđộngnhânquyền.Nhiềungườitrongsốhọđãkiêntrìvớinhữngnỗlựcgiúpđỡsuốtnhiềuthậpkỷnhằmmụcđíchmanglạisựkhácbiệtchothếgiớinày.

Đểtìmhiểunhữngđộnglựcẩnsausựnỗlựccủahọ,tấtcảnhữngngườithamgiakhảosátđượcyêucầuđiềnvàomộtbảngcâuhỏi,trongđóhọliệtkêramườimụctiêuđểhoànthànhcâu“Tôiđặcbiệtcốgắngđể…”.Sauđó,Walkertiếnhànhnhữngcuộcphỏngvấnchuyênsâuvới25ngườiđạtgiảiCaringCanadiansvàmộtnhómđốichứng(cũnggồm25người,cósựtươngứngvềmặtđộtuổi,giớitính,sắctộcvàtrìnhđộhọcvấnnhưngkémhơnnhómtrướcvềmứcđộnhiệttìnhcũngnhưthờigianduytrìviệcgiúpđỡngườikhác).Walkerđãdànhrahàngtrămgiờđồnghồđểphỏngvấn50conngườinàyvềcuộcđờicủahọ,xácđịnhnhữngbướcngoặtquantrọngcũngnhưnhữngsựkiệnđángnhớnhấttrongthờithơấu,tuổithanhxuânvàgiaiđoạntrưởngthànhcủamỗingười.Sauđó,mộtnhómđánhgiáđộclậpsẽđọcnhữngdanhsáchliệtkêmụctiêu,lắngnghecácđoạnghiâmphỏngvấnvàphânloạixemnhữngđộnglựccủa50ngườithamgianàyrơivàomộttronghainhómnàosauđây:ưutiênchobảnthân(tứcchútrọngtheođuổiquyềnlựcvànhữngthànhtựucánhân),hayưutiênchongườikhác(tứchàophóngvàhaygiúpđỡngườikhác).VậyđộnglựccủanhữngngườigiànhgiảiCaringCanadianscókhuynhhướngrơivàonhómưutiênnào?

Bằngtrựcgiác,bạncũngcóthểtrảlờirằngđólànhómưutiênchongườikhác–đâylàmộtđápánchínhxác.Trongcâuchuyệnkểvềcuộcđờimình,nhữngngườichiếnthắnggiảiCaringCanadiansđềcậpđếnnhữnghànhđộnggiúpđỡvàhỗtrợngườikhácnhiềugấpbalầnsovớinhómđốichứng.

NhưngđiềuđángngạcnhiênlàsốmụctiêuthiênvềlợiíchcánhâncủanhữngngườiđượctraogiảiCaringCanadianscũngnhiều

hơnsovớinhómđốichứng.Trongtoànbộcâuchuyệncủahọ,nhữngmongmuốnnhưsởhữuquyềnlựchayđạtnhữngthànhtựuchobảnthâncủanhữngngườithànhđạtnhiềugấphailầnsovớinhómkia.Kếtquảđốichiếuchothấynhữngngườivừatửtếvừathànhđạtnàykhôngchỉquantâmnhiềuđếnlợiíchcủangườikhác,màhọcònđặcbiệtchútrọngđếncáclợiíchcủabảnthân.Hóaranhữngngườivịthathànhđạtnàycũngthamvọngkhôngkémgìnhữngngườidunghòahaynhữngngườivịkỷ.

Nhữngkếtquảnàyđãmởramộtcáchnhìnkhácvềnguyênnhânẩnđằngsauthànhcônghaythấtbạicủanhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác.Chođếnlúcnày,chúngtađãxemxétcácphongcáchcho-nhậncủabanhómngười,nhưngtrênthựctế,trongnhómngườiluônnghĩchongườikháclạitồntạihaikiểuvịthakhácnhau.Vàmỗikiểusẽcómộtkếtcụcriêng.

Hầuhếtmọingườiđềuchorằngsựưutiênlợiíchbảnthânvàưutiênlợiíchcủangườikháclàhaikếtcụcđốilậpnhaucủamộttiếntrình.Tuynhiên,khithựchiệncácnghiêncứunhằmtìmrađiềuthôithúcchúngtalàmviệc,tôilạipháthiệnrarằngđâythựcchấtlàhaiđộnglựchoàntoànđộclậpvớinhauvàmộtngườicóthểđồngthờisởhữucảhai.TỷphúBillGatestừngchiasẻtạiDiễnđànKinhtếThếgiớirằng“tấtcảchúngtađềubịthôithúcbởihaiđộnglựccơbản:thỏamãnkhaokhátcủabảnthânvàgiúpđỡngườikhác”.Nhữngngườithànhcôngnhấtlànhữngngườibiếtdunghòacảhaiđộnglựctrên.

Nếunhữngngườichỉbiếtbảnthânmìnhbịxemlàíchkỷ,nhữngngườiphấnđấuquênmìnhvìngườikhácbịcholàmùquángthìnhữngngườitửtếvàthànhđạtlạilàmộttrườnghợpđặcbiệt.Họtửtếmộtcáchkhônngoan,biếtquantâmđếnlợiíchcủangườikhácnhưngvẫnnuôithamvọngđạtđượcnhữngmongmuốncủariêngmình.LấynhữngngườiđượctraogiảiCaringCanadianslàmvídụ:Thayvìxemxétsựưutiênlợiíchcánhânvàưutiênlợiíchcủangườikháclàhaitháicựcđốilậpnhauthìhọlạitìmcáchđểdunghòahaimốiquantâmnày.Họvẫnsẵnsàngchođinhiềuhơnthứnhậnvề,nhưngđiềunàyphảiđảmbảomộtsốlợiíchcơbảnchobảnthân.Mọiquyếtđịnhliênquanđếnviệcgiúpđỡngườikhác(giúpđỡai,ởđâu,khinào,bằngcáchnào)phảilấynhữnglợiíchnàylàmtiềnđềcơbản.Vànhờđó,họtrởthànhnhữngngườitốtbụngkhônngoanvàthànhcôngtrongcuộcsống.

Trongkhiđó,nhữngngườivìngườikhácquênthânthườngbỏranhiềuthờigianvàcôngsứcchongườikhácmàkhônghềquantâmđếnnhucầucủachínhbảnthân,vàdĩnhiênhọphảitrảgiáchođiềuđó.LòngtốtmùquángnàylàmộtdạngvịthabệnhlývàđãđượcnhànghiêncứuBarbaraOakleyđịnhnghĩanhưsau:đólà“sựquantâmkhônglànhmạnhđếnnhucầucủangườikhácđếnmứcgâyhạichobảnthân”.Cũngtrongmộtnghiêncứu,kếtquảchothấycácsinhviênthuộcnhómnàythườnglànhữngngườicóthànhtíchhọctậpsasúttrongcảhọckỳ.Chínhhọcũngthừanhậnrằngmình“thườngxuyênbỏlớpvàchểnhmảngviệchọchànhvìcònphảidànhthờigiangiúpđỡbạnbègiảiquyếtcácrắcrối”.

Khôngnhữngthế,nếudànhtoàntâmtoànýgiúpđỡngườikhácbấtchấplợiíchcủabảnthân,bạnsẽdễdàngcảmthấyđuốisứcvàmệtmỏi,thậmchícònvôtìnhđẩybảnthânvàotìnhtrạngcạnkiệtnănglượng.

Mộtnghiêncứuchuyênsâukéodàisuốtbốnthậpkỷđãchothấyrằngkhichúngtabịcạnkiệtnănglượngvàsựnhiệttình,kếtquảcôngviệcsẽbịảnhhưởng.Nhữngnhânviênlâmvàotìnhtrạngnàythườngphảivậtlộnvớichínhmìnhđểduytrìsựtậptrungvàocôngviệc,trongkhibảnthânhọlạikhôngthểpháthuyhếtnănglựccủachínhmìnhvìtìnhtrạngthiếunănglượng.Kếtquảlàcảchấtlượnglẫnkhốilượngcôngviệccủahọđềugiảmsúttrầmtrọng.Họcũngphảigánhchịusựgiảmsútvềmặtsứckhỏethểchấtlẫnsứckhỏetinhthần.Cácbằngchứngkhẳngđịnhrằngmộtkhirơivàotìnhtrạngnày,ngườilaođộngdễrơivàotrạngtháitrầmcảm,mệtmỏitriềnmiên,mấtngủ,suygiảmmiễndịch,lạmdụngđồuốngcócồnvàthậmchícònmắccácbệnhvềtimmạch.

Đểkhắcphụctìnhtrạngnày,cáchtốiưulàcânbằnggiữaviệcchođivàmốiquantâmcánhân.Vàtinvuilàvẫncócáchđểgiúpnhữngngườitốtmùquángchuyểnbiểnđểtrởthànhnhữngngườivừakhônngoan,vừagiữđượcbảnchấtvịthacủamình.

Lấpđầynhữngkhoảnglặng:giátrịcủanhữngphảnhồi

Mườinămtrước,HowardHeevner,mộtvịgiámđốctrẻnăngđộngcủatrungtâmliênlạcchuyêntiếpnhậnthôngtinvàýkiếnphảnhồithuộcmộttrườngđạihọcđãliênhệvớitôi.Anhấynhờtôigiúptìmracáchthứcduytrìđộnglựcchonhữngnhânviêncủamình.Đólàcácđiệnthoạiviên,nhữngngườinàyphụtráchviệcliênhệvớicáccựuhọcsinhvàvậnđộnghọquyêngóptiềnchocácchươngtrìnhcủatrường.Cácnhânviênnàyđượcyêucầuphảiliênhệvớicáccựuhọcsinhítnhấtlàbalầnchođếnkhichínhthứcbịtừchối.Tuynhiêntỷlệtừchốivẫnởtrênmức90%,khiếncảngườiphụtráchnhiệttìnhvàthànhcôngnhấtcũngcảmthấychánnản.

Banđầu,tôichorằngnhữngngườichỉbiếtmìnhlànhữngngườinhanhchóngbỏcuộcbởilẽhọkhôngcóđượcsựtậntâmnhưnhữngngườiluônvìngườikhác.Vìthế,trongbuổihướngdẫnkỹnăngtiếpcậnđốitượnggâyquỹ,tôiđãphânloạinhữngđiệnthoạiviênnàytheobanhómhànhxửrồitiếnhànhthốngkê,xemxétcácdữliệu.Vàtráihẳnvớidựđoáncủatôi,thànhtíchcủanhữngngườiluônvìngườikháclạithấphơnnhiềusovớinhữngngườichỉbiếtmình.Điềunàykhiếntôithấyhoangmang:Tạisaonhữngngườimongmuốntạorasựkhácbiệtlạichỉđạtđượckếtquảkémnhưvậy?

Vàtôiđãtìmracâutrảlờikhiđếnthămvănphòngcủatrungtâmliênlạcvàchúýđếnmộtkhẩuhiệuđượcmộtnhânviêndánlênbànlàmviệccủaanhta:

LÀMMỘTVIỆCTỐTỞĐÂY

Cũnggiốngnhưviệcmặcchiếcáogấmmàđitrongbóngđêm

BẠNCẢMTHẤYẤMÁP

NHƯNGCHẲNGAINHẬNRAĐIỀUĐÓ

Ngườiđãdántấmbảngnàylàmộtngườiluônhếtmìnhvìngườikhác.Vàvấnđềmàngườinàylẫnnhiềungườivịthakhácđanggặpphảilàcảmgiácnhữngnỗlựccủamìnhkhôngtạorakếtquả.

Độnglựclàmviệccủanhữngngườichỉbiếtmìnhlàhọđanglàmcôngviệcđượctrảlươngcaonhấttrongtrườngđạihọc.Cònkhôngtìmthấyđộnglựclàmviệclàvấnđềlớnnhấtđốivớinhữngngườiluônvìngườikhác.Trongkhinhữngngườivịkỷchỉquantâmđếnnhữnglợiíchmàbảnthânhọnhậnđượctừcôngviệc,nhữngngườivịthalạichútrọngđếnnhữngcôngviệccóthểmanglạilợiíchchongườikhác.Khinhữngđiệnthoạiviêntìmđượcnguồntàitrợ,phầnlớnsốtiềnthuvềsẽđượcchuyểnvàoquỹhọcbổngchosinhviên.Nhưngailàngườiđượcnhậnhọcbổngvànócótácđộngnhưthếnàođếncuộcsốngcủangườinhận?Bấtcứngườivịthanàocũngquantâmđếnnhữngthôngtinđó,ấyvậymàhọlạikhôngđượcbiết.

Vàobuổihướngdẫntiếptheo,tôiđãmờimộtnhânviênđọcnhữngláthưmàcácsinhviênnhậnđượchọcbổngtừnguồnquỹhọkêugọitàitrợgửivề.MộtsinhviêntênWillđãviết:

Khiphảiđưaraquyếtđịnhchọntrường,tôipháthiệnrarằnghọcphícủanhữngtrườngngoàicônglậpkháđắt,nhưngđượcvàohọcởđâyvẫnlàmơướccháybỏngcủatôi.Ôngbàtôiđãgặpnhauởđây.Chatôivàbốnngườianhemcủaôngcũngđềuhọcởđây.Thậmchí,emtraitôirađờimộtphầncũngcóliênquanđếnngôitrườngnày–emấyđượchoàithaivàongàychúngtachiếnthắnggiảibóngrổNCAA.Trongsuốtcuộcđờimình,tôichưatừngkhaokhátgìngoàiviệctrởthànhsinhviênởđây.Tôiđãvôcùngcảmđộngkhinhậnđượchọcbổngcủatrường,vàtôiđãđếnđâyvớisựphấnkhởivàquyếttâmtậndụngmọicơhộiđãđếnvớimình.Họcbổngđãmởracánhcửagiúptôiđếnvớingôitrườngnày,vàcuộcđờitôithựcsựrẽsangmộtngãmới,tươisángvàđầyhyvọng….

Mộttuầnsaukhiđượcnghenộidungnhữngláthưnày,thànhtíchcủanhữngngườiluônnghĩchongườikhácđãngangbằngvớinhữngngườichỉbiếtbảnthânmình.Tấtnhiênlànhữngngườichỉbiếtđếnbảnthânmìnhcũngcómộtsốtiếnbộ,nhưngnhữngngườiluônvìngườikháclạithểhiệnsựbứtphángoàimongđợi,vớisốcuộcgọivàtiềnquyêngóphọtìmđượcmỗituầntănglêngầngấpbalần.Giờđây,họđãcómộtđộnglựcmạnhmẽđểthôithúcbảnthânhànhđộng.Nếuhọkêugọiđượcnhiềunhàtàitrợhơn,họcóthể

giúpđỡnhiềuhơnchonhữngsinhviêngiốngnhưWill.Nhờviệcdànhranămphútđểđọcnhữngthôngtinnóivềkếtquảmàcôngviệccủahọtạora,nhữngngườiluônnghĩchongườikhácđãcóđượcđộnglựclàmviệcvàđãsanbằngkhoảngcáchvớinhữngngườichỉbiếtbảnthânmình.

Nhưnghọvẫnchưanhìnđượchếttoàndiệnnhữnggìmàcôngviệccủahọmanglại.Thayvìđọcthư,chuyệngìsẽxảyranếuhọđếngặptrựctiếpnhữngsinhviênnhậnđượchọcbổng?Khitiếpxúctrựctiếpvớinhữngsinhviênđượctraohọcbổng,họthậmchícòncảmthấyphấnkhởivàtràntrềnănglượnghơn.Kếtquảchothấylúcnày,sốcuộcgọimỗigiờvàtổngthờilượngcuộcgọitínhtheophúttrongmỗituầntănggấpđôi.Khitìmthấyđộnglựclàmviệc,họtrởnênchămchỉhơn,tiếpcậnđượcvớinhiềucựusinhviênhơnvàkếtquảlàmứctàitrợhàngtuầntăng140%.Ấntượnghơnnữa,sốtiềnthuvềtăngnămlần.Trướckhigặpmặtnhữngsinhviênđượctraohọcbổng,trungbìnhmộtngườivậnđộngđược412đô-la/tuần,saucuộcgặpthìconsốnàytănglênhơn2.000đô-la/tuần.Mộtnhânviênthậmchícònvượtxamứctrungbình5cuộcgọivà100đô-lamỗingàylênmức19cuộcgọivà2.615đô-lamỗingày.Tómlại,nămphútngắnngủiđượctraođổivớinhữngsinhviênnhậnhọcbổngđãgiúp23nhânviêntìmthấyđộnglựclàmviệcvàđemvềchongânsáchtrườngthêm38.451đô-lachỉtrongvòngmộttuần.Vàkhôngriênggìnhữngngườiluônvìngườikhác,nhữngngườidunghòavàthậmchílànhữngngườichỉbiếtbảnthânmìnhcũngcảmthấycóđộnglựchơnsaukhigặpcácsinhviênđượctraohọcbổng.Tuyvậychínhnhữngngườiluônvìngườikhácmớithểhiệnđượcnhữngnỗlựcvượtbậccũngnhưđạtđượcthànhtíchấntượngnhất.

Thôngquacâuchuyệnnày,tôimuốnnhấnmạnhmộtnguyêntắcduytrìlửanhiệttìnhquantrọngchonhữngngườiluônvìngườikhác:đừngbậntâmđếnmứcđộgiúpđỡmàhãytậptrungvàonhữngphảnhồivềsựảnhhưởngcủanhữnghànhđộnggiúpđỡấy.Cũngxuấtpháttừquanđiểmnày,mộtsốcôngtyvàtổchứcđãthiếtlậpnhữngchươngtrìnhđểnhânviêncủahọthấyđượckếtquảmànhữngsảnphẩmvàdịchvụđãmangđếnchokháchhàngvàngườitiêudùng.TạiWellFargo,phóchủtịchBenSoccorsyđãtiếnhànhphỏngvấn,ghihìnhvàphátlạicảnhnhữngkháchhàngđangnóivềviệclàmthếnàomàchínhsáchtíndụnglãisuấtthấpcủangânhàngđãgiúphọgiảmthiểuvàtránhđượccáckhoảnnợkhôngcầnthiết.Khicácnhânviênngânhàngxemđoạnbăngnày,họcảmthấynhư

“cómộtngọnlửabùngcháytronglòng.Họnhậnragiátrịcủacôngviệcmìnhđanglàm–rằngkhoảnchovaynàycóthểthựcsựthayđổicuộcđờicủanhiềukháchhàng.Đâyquảlàmộtđộnglựcvôcùngtuyệtvời!”.

CòntạiMedtronic,mọinhânviêntrongcôngty–từbộphậnkỹthuậtchođếnbánhàng–đềuphảiđếnthămcácbệnhviệnđểtậnmắtthấyđượcnhữngthiếtbịykhoadohọchếtạovàcungcấpđãgiúpíchchobệnhnhânnhưthếnào.BillGeorge,cựuCEOcủaMedtronic,nóivớitôirằng“khicácnhânviêncảmthấykiệtsứcvàmệtmỏi,tốthơnhếtnênđểchohọđirangoàivànhìnthấynhữngthànhquảhọđãtạonên.Hãyđểhọthấyđượcgiátrịmàhọmanglạichocácbệnhnhân.Điềuđónhắcnhởrằng,họcómặtởđâylàđểmanglạisứckhỏevàcuộcsốngchomọingười”.Khôngchỉdừnglạiởđó,mỗinămMedtronicđềutổchứcmộtbuổitiệccósựthamgiacủatấtcả30.000nhânviêntrongcôngty.Trongsựkiệnnày,banlãnhđạomờisáubệnhnhântiêubiểuđếnđểchiasẻnhữngcâuchuyệncủahọ,vềcáchmànhữngsảnphẩmcủacôngtyđãthayđổicuộcđờicủahọ.Khilầnđầutiênđượcchứngkiếngiátrịtolớnmàcôngviệccủamìnhtạora,nhiềunhânviênđãkhôngcầmđượcnướcmắt.

Sựthậtlàviệctạonênnhữngtácđộngtuyệtvờihơnchínhlàmộttrongnhữnglýdogiảithíchhiệntượngcàngchođinhiềuhơn,nhữngngườivịthacàngcóthểduytrìvữngvànghơnnhiệthuyếtcốnghiếncủamình.

Nhưngcâuchuyệncủachúngtachưadừnglạiởđây.

Táitạosinhlựcbằngmộtchútthayđổi

Cáchđâymộtthếkỷ,trongmộtnghiêncứucủamìnhnhàtâmlýAnitraKarstenđãyêucầungườithamgiathựchiệnmộtcôngviệclặpđilặplạivàdừnglạikhikhôngcònthấyhứngthúnữa.Trongmộtthờigiandài,nhữngngườithamgiađãcặmcụithựchiệnnhữngcôngviệcnhàmchánkiểunhưvẽtranhhayđọclớnnhữngbàithơ,chođếnkhihọkhôngthểchịuđựngthêmnữa.Trongsốđó,cómộtngườiđànôngđượcgiaonhiệmvụtậpviếtduynhấtmộtchữababab.Và“anhtađãcốgắngchođếnkhicảtinhthầnvàthểxácđềukiệtquệ.Bàntayanhtatêrầnđếnmứckhôngthểviếtthêmdùchỉmộtnétnàonữa.Nhưngkhingườigiámsátyêucầuanhtakýtênvàchuyểnsanglàmmộtviệckhác,anhtalạilàmtheomộtcáchnhanhchóngvàdễdàng”,nhàtâmlýhọcEllenLangercủatrườngHarvardđãkểlạichuyệnnhưthế.

Điềukỳlạtươngtựcũngxảyravớinhữngngườithamgiakhác.Mộtcôgáiphànnànrằngmìnhmệtmỏiđếnmứckhôngthểnhấcnổicánhtaylên,nhưngngaysauđólạicóthểdùngtaychỉnhlạitócmàchẳnghềcóvẻgìkhókhănhaykhóchịucả.Vàmặcdùđãđọcthơđếnmứckhảnđặcgiọng,nhữngngườinhậnnhiệmvụnàyvẫncóthểkêucalàhoạtđộngnàykhiếnhọmệtmỏirasao,tấtnhiênlàlúcnàygiọngcủahọhoàntoànbìnhthường.TheonhưLangerthìkhôngphảilàhọđanggiảvờ.Nóichođúngthìđólàdo“sựthayđổibốicảnhđãtáitạosinhlựcchohọ”.

Sựthayđổibốicảnhởđâycóthểđếntừviệctìmkiếmmộtmôitrườnglàmviệcmới,vànócũnghàmýmởrộngtăngcườngsựtiếpxúcvớinhữngđốitượngmới.Đểhiểurõhơnđiềunày,mờicácbạncùngdõitheocâuchuyệndiễnratrongmôitrườnggiáodục.

TeachForAmerican(tứcTFA)làmộttổchứcphilợinhuậnchuyêngửinhữngsinhviênmớitốtnghiệpđếngiảngdạytạinhữngtrườnghọccóđiềukiệntệnhấtnướctrongvònghainămnhằmcảithiệnthànhtíchhọctậpởđó.TấtcảnhữngthànhviêncủaTFAđềulànhữngngườiluônđặtlợiíchcủangườikháclêntrên.Rấtnhiềungườitrongsốhọtốtnghiệpnhữngtrườngđạihọcdanhgiávàhọtrànđầyquyếttâmgiúpđỡnhữnghọcsinhkémmaymắnhơnmình.Trong20nămqua,cóhơn20.000giáoviêntìnhnguyệnđãlàmviệcchoTFA,cùngnhauphấnđấuvìlýtưởngchunglàmanglạimộtdiệnmạomớichonềngiáodụcMỹ:bìnhđẳngvàcôngbằnghơn.Nhưng

cuộcsốngkhamkhổtạinhữngkhuvựccóđiềukiệnthiếuthốncóthểkhiếnnhiềuthầycôgiáotrẻchùnbướctrướcnhữngkhókhănvàthửthách.

Sựthậtlà“TFAtậptrungvàomộtnhiệmvụkhókhănvàgầnnhưquásức…bạnrờikhỏicôngviệcgiảngdạyvớisuynghĩrằngtrừphidànhtrọntấtcảthờigianvàocôngviệcnày,nếukhôngthìbạnđanghủyhoạithếhệtươnglạicủachúngta”.TrongsốcácgiáoviêncủaTFA,hơnmộtnửarờiđisaukhikếtthúcthờihạnhainăm,hơn80%rờiđisaubanăm.Vàcóđến1/3cựugiáoviêncủaTFAđoạntuyệthoàntoànvớicôngviệcgiảngdạysauđó.

Côgiáotrẻ24tuổiConreyCallahanlàmộttrườnghợpnhưthế:bắtđầubằngnhiệthuyếtcháybỏngvàrồicạnkiệtdầnnhiệthuyếtkhiđốidiệnvớinhữngthựctếphũphàngtạiTrườngTrunghọcOverbrook.Ngoàinhữngcôngviệcthườngnhậttạitrườngnhưchuẩnbịgiáoánvàgiảngdạy,côphảigiảiquyếtnhữngrắcrốixảyramỗingàynhưngănchặncácvụẩuđả,cácvụphạmtộitrongtrường,cốgắngtiếpcậnvàthuyếtphụcnhữngsinhviêncábiệthiếmkhichịuđếnlớp.MộttrongsốnhữnghọcsinhtriểnvọngnhấtcủaConreythìđangsốngtrongtrungtâmbảotrợxãhộivàbuộcphảinghỉhọcsaukhisinhcon–embéđượcchẩnđoánlàcóvấnđềpháttriểntrítuệ.

Dầndà,ConreyrơivàohốsâutuyệtvọngtạiOverbrook,côcảmthấyrằngmìnhđãchođiquánhiềumộtcáchvôích.Conreytrởthànhminhchứngđiểnhìnhcủahiệntượng“cạnkiệtnănglượng”.Trongtrườnghợpnày,biệnphápthôngthườngđểhồiphụcvàlấylạitinhthầnlàgiảmbớtnhữngnỗlựcchođi.NhưngConreyđãkhônglàmnhưvậy;ngượclại,côquyếtđịnhchođinhiềuhơn.

Trongkhivẫnômđồmmộtnúicôngviệc,ConreycònthamgiavàohộicựugiáoviêncủaTFA.Theođó,hàngtuầncôgiúpđỡ10giáoviênkhácnhauchuẩnbịcácbàigiảngvàbàikiểmtra.Sauđó,Conreytậndụngkhoảngthờigiantrốngítỏicủamìnhđểsánglậpmộtchươngtrìnhtưvấngiảngdạy.Cùngvớihaingườibạn,côthànhlậpmộttrungtâmtưvấnphilợinhuậnMindsMatterởPhiladelphiachuyênhỗtrợnhữnghọcsinhcóhoàncảnhkhókhănnhưngmuốnhọclêncao.Conreydànhthờigianbuổitốivàcuốituầnđểhoànthiệnhồsơxinhoạtđộngcủatrungtâmnày,rồitìmmộtcôngtytưvấnluậtmiễnphí,mộtkếtoán,vànộphồsơchochínhquyềnbang.Cuốicùng,saumộtnămvớinhữngnỗlựckhôngmệtmỏi,trungtâmcủa

Conreyđượccấpphéphoạtđộngvàcôbắtđầukêugọisựthamgiacủacáctìnhnguyệnviên,đồngthờiviếtchươngtrìnhchocácbuổihộithảotổchứchàngtuần.Kểtừlúcnày,Conreydànhthêmnămgiờmỗituầnđểtưvấnchocáchọcsinhtrunghọcmuốntheohọcđạihọc.

Nhưvậy,Conreyđãdànhthêmmườigiờmỗituầnđểgiúpđỡngườikhác.Điềuđócónghĩalàquỹthờigiancôdànhchoriêngmìnhngàycàngtrởnêneohẹphơn,thờigiannghỉngơivàtáitạonănglượngbịtiếtgiảm,đồngthờiphảigánhvácnhiềutráchnhiệmhơnnhữngngườikhác.Tuynhiên,khitiếptụcchođitheocáchnày,sựchánnảnvàtuyệtvọngcủaConreybiếnmất,cônhưtìmthấynguồnnănglượngvàsựnhiệttìnhbanđầu.CôlạitrànđầynănglượngvàquyếttâmvớiOverbrook,tìmthấyđộnglựcđểtiếptụchỗtrợvàhướngdẫnnhữnghọcsinhởđây,đồngthờihoànchỉnhchươngtrìnhgiảngdạytiếngTâyBanNhachotrường.

KhiConreybắtđầuthànhlậptrungtâmtưvấngiáodụcMindsMatterởPhiladelphia,côhẳnýthứcđượcthờigianbiểusítsaocủamình,nhưngnhữnghiệuứngdâychuyềncủahoạtđộngnàylạigiúpcôgiáotrẻlấpđầynhữngkhoảngtrốngkhilàmviệctạiOverbrook.Cônói:“Khôngnghingờgìnữa,vớichươngtrìnhtưvấnmới,tôibiếtrằngmìnhđangtạoraảnhhưởngtrựctiếp”.Thôngquaviệchỗtrợtrựctiếpnhữngsinhviênxuấtsắcnhưngcóhoàncảnhkhókhăn,côcảmthấymìnhcóthểgiúpíchchomọingườinhiềuhơnviệcđứnglớptạiOverbrook,nơimàmỗihọcsinhđạidiệnchomộttháchthức.Khigiúpđỡnhữnghọcsinhcóthànhtíchtốt,Corneynhanhchóngnhậnđượcnhữngphảnhồitíchcựcvàđóchínhlànguồnđộngviêngiúpcôkiêntrìvớinhữngnỗlựccủamình.CôđãchứngkiếnDavid,mộtsinhviênrụtrèkhépkíndầntrưởngthànhvàtrởthànhmộtchàngtraitrẻsôinổi,hoạtbátvớibạnbèxungquanh.Cũnggiốngnhưkhinhữngnhânviêngọiđiệnthoạigâyquỹhọcbổngchotrườngtrựctiếptiếpxúcnhữngngườinhậnđượclợiíchtừcôngviệccủahọ,việcđượcthấytậnmắtnhữngthànhquảmàhoạtđộngcủamìnhmangđếnchohọctròchínhlànguồnđộnglựcthôithúcConreytiếptụcphấnđấu.

TrongsốnămgiáoviênTFAđếnOverbrooktừnhữngngàyđầu,Conreylàngườiduynhấtvẫntiếptụcởlạiđâysaubốnnăm.Trongsố12giáoviêngianhậpTFAcùngthờiđiểmvớimình,Conreylàmộttronghaingườiduynhấtquyếtđịnhởlại.CôtrởthànhmộttrongsốnhữnggiáoviênhiếmhoicủaTFAduytrìcôngviệcgiảngdạysaubốn

năm,vàcôđãđượctraotặnggiảithưởngvìsựnghiệpgiáodụcquốcgia.

Trênthựctế,nghềgiáolàcôngviệcdễkhiếnchúngtacảmthấykiệtquệvàchánchườngvìtínhchấtđặcthùcủangànhgiáodục.NhàtâmlýhọcChristinaMaslachlàmộttrongnhữngngườiđầutiênthựchiệnnghiêncứuvềhộichứngcạnkiệtđộnglựclàmviệc.Theobà,tìnhtrạngnàyxuấthiệnởmọilĩnhvực,trongđógiáodụclàmôitrườngghinhậntỷlệkiệtquệvềmặtcảmxúccaonhất.

Thếnhưng,bằngcáchthayđổibốicảnhcôgiáotrẻConreyCallahanđãgầydựnglạiđượcnhiệthuyếtđốivớicôngviệccủamình.Nếuvẫnchỉbámlấymộtcôngviệccũthìviệccàngnỗlựcsẽchỉkhiếnbạncảmthấykiệtsức.Tươngtự,khimởtrungtâmtưvấnchonhữngsinhviêncóhoàncảnhkhókhăn,Conreyđãtựtạomộtđộnglựcmớivàthậmchíđượctiếpxúcvớimộtnhómđốitượngcầnsựtrợgiúpmới.ThayvìdạychúngtiếngTâyBanNha,côhướngdẫnchúngconđườngđếnvớitrườngđạihọc.Vàbằngcáchdịchchuyểnsựgiúpđỡcủamìnhsangmộtnhómđốitượngmới,côđãcóthểnạpđầylạinănglượngcốnghiếncủamình.

Xinđượcnóithêm,cáchthayđổibốicảnh,mởrộngđốitượnggiúpđỡnàykhôngchỉhữuíchđốivớiriêngngànhgiáodục.Quacácnghiêncứu,phươngphápnàycóthểđượcứngdụngvớinhiềungànhnghề,trongđóđặcbiệthữuíchvớingànhytế–nơimàsựlãnhcảmtrởthànhmộttrongnhữngvấnđềlớnđốivớicảlựclượngnhânviênchămsócytếlẫncácnhàđiềuhành.

Chođicũngcầncókếhoạch.Tiếpcậnquytắctìnhnguyện100giờ

Chúngtôiđãđềcậpđếnlốihànhxửcaođẹpvàthôngminhởphầnđầucủachươngnày.VàtronghaicâuchuyệncủaConreyvànhữngđiệnthoạiviênchịutráchnhiệmtìmkiếmnguồntàitrợchoquỹhọcbổngởtrườngđạihọc,cácbạnhẳnđãphầnnàohiểuđượcsựkhácbiệtgiữanhữngngườitốtbụngmùquángvànhữngngườitửtếkhônngoan.Trongtừngtrườnghợp,nhữngquyếtđịnhliênquanđếnthờiđiểm,đốitượng,mứcđộvàcáchthứcgiúpđỡcóthểtạoranhữnghiệuứngtráingượcnhau:hoặcsẽkhiếnbạncảmthấykiệtsứcvàmuốnbỏcuộc,hoặcsẽtiếpthêmsứcmạnhchobạn.Saukhitiếnhànhhàngloạtnghiêncứu,chuyêngiatâmlýVickiHelgesoncủatrungtâmCarnegieMellonđãpháthiệnrarằngkhichỉbiếtchođimàkhônghềđểtâmđếnnhữngmấtmátcủabảnthân,chúngtađangđẩymìnhrơivàotìnhtrạngkiệtquệcảvềthểchấtlẫntinhthần.Mộtnghiêncứukháccũngchỉrarằngnhữngngườibiếtcáchcânbằnggiữalợiíchbảnthânvớilợiíchcủangườikháclànhữngngườicócuộcsốngtốtđẹpvàhạnhphúchơn.Vậynên,nếubiếtchođimộtcáchkhônngoan,vừabiếtnghĩchongườikháclạivừabiếtnghĩchobảnthân,sứckhỏecủachúngtasẽkhôngphảitrảgiá

Trongquátrìnhtìmhiểusâuvàophươngphápduytrìsựcânbằnggiữaviệcchođivàduytrìnhữngưutiêncánhâncủanhữngngườitửtếkhônngoan,tôicònpháthiệnrathêmmộtđiểmthúvịnữa.Hóara,họthườnglênkếhoạchđểchođi.

Hãytưởngtượngrằngbạnđanglênkếhoạchthựchiệnnămviệctốtngẫunhiênmỗituần,chẳnghạnnhưgiúpmộtngườibạnhoànthànhdựán,viếtthưcảmơnmộtthầygiáocũ,hiếnmáunhânđạo,hayđithămmộtngườibàconđãlớntuổi,...Bạncóthểlựachọnmộttronghaicáchđểthểhiệnlòngtốtcủamình:(1)gộpchungnămhoạtđộngđóvàolàmtrongmộtngàynhấtđịnhvàomỗituần,hoặc(2)phânbổcáchoạtđộngvàomỗingàytrongtuần.Vậycáchchonàosẽkhiếnbạnhạnhphúchơn:dứtđiểmmộtlần,haylênkếhoạchvàchậmrãithựchiệntừngbướcmột?

NhómnghiêncứucủachuyêngiatâmlýSonjaLyubomirskyđãthựchiệnmộtthínghiệmvớiđúnggiảđịnhtrên.Cụthểhơnmộtchút,mỗingườithamgiađượcyêucầuthựchiệnnămviệctốtngẫunhiênmỗituầntrongsuốtsáutuần.Họđượcchialàmhainhómngẫu

nhiên:mộtnửathựchiệnnhữngviệctốtvàomộtngàyduynhấttrongtuần,vànửacònlạiphânbổthựchiệnnhữngviệctốtnàytrongnămngày.Vàkhithờihạnsáutuầnkếtthúc,mặcdùsốviệctốtthựchiệnđượclàngangnhaunhưngchỉcómộtnhómcảmthấyđặcbiệthạnhphúchơn.

Đólànhữngngườilàmtấtcảnămđiềutốttrongmộtngày.Hạnhphúctăngdầnlênkhichúngtathựchiệncảnămđiềutốttrongmộtngàyduynhấtthayvìmỗingàylàmmộtviệctốt.TheoLyubomirskyvàcácđồngsựphỏngđoán,sởdĩcóhiệntượngnàylàvì“việcdàntrảikếhoạchlàmviệctốttrongmỗituầncóthểđãmàimònsựnhiệttìnhcủangườithựchiệnhoặcbiếnchúngtrởthànhmộtthóiquenhàngngàycủamọingười.Dovậyhọkhôngcònđộnglựcđểthựchiệnnó”.

ConreythuộcNhómChođisựgiúpđỡtheocơchếtậptrungmộtlần.TạiMindsMatter,côtậptrungtấtcảcáctìnhnguyệnviênvàlàmviệcvàoduynhấtngàythứBảytrongtuần,vàmỗingàynhưvậyhọdànhranămgiờđểtưvấnchocáchọcsinh.Bằngcáchnày,côcóthểcảmnhậnđượcthànhquảtừnhữngnỗlựccủamìnhmộtcáchsâusắchơnvàhiểurằngchúngthựcsựcótácdụngđángkểchứkhôngphảichỉlàmộtgiọtnướcdướilòngđạidương.

Đưarasựgiúpđỡtheocơchếtậptrunglàmộtcáchhànhxửkhônngoan.LấylạitrườnghợpcủaConreyCallahanlàmvídụ.Thayvìlựachọntưvấnchocáchọcsinhngaysaugiờhọckhiđãhoàntoànkiệtsức,côđểdànhnóđếncuốituần,khinănglượngđãđượckhôiphụcvàthờigianbiểucủacôtươngđốithoảimáihơn.Ngượclại,nhữngngườitốtbụngthiếusuynghĩlạikhôngtiếcsứclựcphânphátsựgiúpđỡhàngngàyhànggiờ,bấtcứkhinàocóngườicầnđếnhọ.Điềunàykhiếnhọtrởnênkiệtsứcvàbịsaonhãngkhỏicôngviệcchínhcủamình.

Mộtvídụkhácsauđâysẽgiúpbạnhiểuđượctầmquantrọngcủaviệclênkếhoạchgiúpđỡ,cụthểlàvạchrõthờiđiểmvàthờigiangiúpđỡđểtậptrungvàkhuếchđạiđượctốiưuhiệuquảchođi.

VàomộtthángChínnọ,17kỹsưphầnmềmcủamộtcôngtyhàngđầuthếgiớiđượcgiaonhiệmvụpháttriểnmộtdòngsảnphẩmmới–loạimáyinlasermàuvàcógiárẻhơn10%sovớicácsảnphẩmcùngloạitrênthịtrường.Nếuthànhcông,côngtysẽchiếmlĩnhtoànbộthị

trườngvàcóthểpháttriểnhàngloạtcácthếhệtiếptheocủadòngmáynày.Nhómdựánđangđốttiềncủacôngty,dođónếusảnphẩmkhôngđượctungrađúngthờihạnthìmọinỗlựcsẽthànhcôngdãtràng.Đểhoànthànhdựánnày,cáckỹsưphảilàmviệcthâuđêmsuốtsángvàcảcuốituần,nhưnghọvẫnkhôngđápứngđượctiếnđộ.Vàlịchsửcũngkhôngđứngvềhọ:chỉduynhấtcómộtlầnsảnphẩmđượctungrađúngthờihạn.Cáckỹsưcảmthấy“mệtmỏi”và“kiệtsức”và“khôngcóđủthờigianđểlàmđiềumìnhmuốn”.

Vậylàhọđãrơivào“cáibẫy”nỗlựcmộtcáchthiếusuynghĩ:liêntụchỗtrợcácđồngnghiệptìmcáchgiảiquyếtvấnđề.Trongmộtngàybìnhthường,mộtkỹsư“tiêubiểu”tênlàAndyđãlàmviệctừ8giờsángđến8giờ15phúttối.Vàchođếnsau5giờchiều,anhmớichỉdànhrahơn20phútđểthựchiệncôngviệcchínhcủamình.Vớimongmuốncóthêmthờigianđểhoànthànhcôngviệccủabảnthân,nhữngkỹsưgiốngnhưAndyluônphảiđếncôngtytừsángsớmvàởlạiđếntốimuộn.Đâychỉlàmộtgiảiphápnhấtthờivìkhiởlạilàmđêm,họvẫnbịxaolãngkhiluônnhậnlờihỗtrợngườikhác.Họchỉlãngphíthêmthờigianmàkhôngđạtđượckếtquảgì,ngoạitrừsựmệtmỏivàkiệtsức.

VàmộtphụnữtênPerlowđãcómộtgiảiphápđểbiếnnhữngkỹsưvịthaquênmìnhnàythànhnhữngngườitửtếkhônngoanhơn.Côđãhọpvớicáckỹsưđểxácđịnhkhoảngthờigianphùhợpmàhọcầnđểthựchiệnnhiệmvụcủamình,đồngthờivạchramộtkhoảngthờigiancụthểđểtấtcảcóthểtươngtácvớinhau.Saukhithíđiểmthựchiệnmộtvàithờigianbiểukhácnhau,Perlowxácđịnhkhoảngthờigianlàmviệcđộclậplàbangàymỗituần,trọnvẹntừsángđếnchiều.Trongthờigiannày,cáckỹsưlàmviệcđộclậpvàcácđồngnghiệpsẽkhôngquấyrầyhọ.Ngoàikhoảngthờigiannàyra,mọingườiđượcphéptìmkiếmsựgiúpđỡcũngnhưchấpnhậnhỗtrợnhau.

Khimớibắtđầutriểnkhaichươngtrìnhnày,2/3sốkỹsưđạtđượchiệusuấtcaohơnmặtbằngchung.KhiPerlowtạmdừngchươngtrìnhlạivàđểcáckỹsưnàytựquảnlýthờigianlàmviệcđộclậpcủamìnhtrongvòngmộttháng,có47%vẫnduytrìđượcmứchiệusuấttrêntrungbình.Vậynênbằngcáchtậptrunggiúpđỡngườikhácvàomộtthờiđoạnnhấtđịnh,cáckỹsưcóthểtiếtkiệmđượccảthờigianlẫnnănglượngđểhoànthànhcôngviệccủachínhhọ.Thayvìgiúpđỡdàntrảivàthiếusựsuyxét,họbắtđầucânnhắccẩnthận

hơnvànhờvậysựgiúpđỡcũngtrởnênhiệuquảhơn.Theolờicủamộtkỹsưthì“nhờcókhoảngthờigianlàmviệcđộclậpmàtôimớicóthểhoànthànhnhữngcôngviệcmàthườngngàytôiphảiđợiđếntốimuộnmớicóthờigianlàm”.Cuốicùng,cáckỹsưđãtungrasảnphẩmđúngthờihạnvàtrởthànhnhómthứhailậpnênlịchsửởcôngty.Rõràng,trongnhiềutrườnghợp,việcthiếtlậpnguyêntắcphânchiathờigiantrởnênrấtquantrọng.

Chưahết,trongmộtnghiêncứukhácđượcthựchiệntạiMỹvớiđốitượnglàcáctìnhnguyệnviên,kếtquảchothấynhữngngườiđãdànhítnhất100giờtìnhnguyệnmỗinămvẫnsốngkhỏemạnhtrongkhoảngthờigiantừnăm1998–2000.Nhưngviệcthamgiacáchoạtđộngtìnhnguyệnnhiềuhơn100giờmỗinămlạikhôngmanglạilợiíchgìthêm.Vậynênnếubạnđangmuốnlậpkếhoạchhoạtđộngtìnhnguyện,giúpđỡngườikhácthìhãylưuýmốctiêuchuẩnsau.ĐólàTÌNHNGUYỆN100giờđểkíchthíchnănglượnglênmứctốiđavàhạnchếtốithiểusựmệtmỏi.

Cụthểhơnnữa,mộtnghiêncứuđượcthựchiệnvớihơn2.000ngườitrưởngthànhdưới60tuổiởAustraliachokếtquảnhưsau:Nhữngngườithamgiacáchoạtđộngtìnhnguyệntừ100đến800giờmỗinămsẽcảmthấyhạnhphúcvàthoảimáihơntrongcuộcsốngnếusovớinhữngngườithamgiatìnhnguyệníthơn100giờhoặcnhiềuhơn800giờmỗinăm.

Nhưngngoàithờigiandànhchohoạtđộngtìnhnguyện,cònmộtyếutốkhácquantrọngkhôngkém:Đóchínhlàmụcđíchthựcsựcủasựgiúpđỡ.

HainhàtâmlýhọcNettaWeinsteinvàRichardRyanđãkhẳngđịnhrằngviệcchođitạorahiệuứnggiatăngnănglượngkhivàchỉkhinóxuấtpháttừlựachọnvuithíchvàgiàuýnghĩachứkhôngphảilàcảmgiáccónghĩavụvàbịépbuộc.Hànhđộngchođixuấtpháttừnhữnglýdonàysẽtạoracảmgiáchưngphấn,thoảimáivàkéohọxíchlạigầnmọingườihơn,từđótiếpthêmsinhlựcvànhiệttìnhchohọ.

Bêncạnhđó,việctạonênmộtmạnglướiquanhệgồmnhữngngườicóthểhỗtrợbảnthânmỗikhimấpméởbờvựccủasựchánchườngvàmấtphươnghướngcũngrấtcầnthiết.ChuyêngiatâmlýShelleyTaylorcủaUCLAđãkhámpháramộtxuhướngphảnứng

khácđốivớisựcăngthẳng.Đókhôngphảilàtranhđấuhaybuôngxuôi,màcôgọiđólàsựchuyểnđổimụctiêuvànỗlựckếtbạn.“Mộttrongnhữngphảnứngrõrệtnhấtcủachúngtakhicảmthấymệtmỏichánchườnglàcókhuynhhướnghòalẫnvàođámđông–nghĩalàgianhậpvàomộttậpthểđểtìmkiếmsựbảovệvàchechởtrongnhữngthờiđiểmyếuđuốinhất”,Taylorphátbiểu.Mặcdùhầuhếtnhữngngườitốtbụngđềunhậnthấycơhộinày,nhưngchỉcónhữngngườikhônngoanmớitậndụngđượcnó.

Nhữngngườitốtbụngkhônngoansẽxâydựngmộtmạnglướihỗtrợmàhọcóthểtrôngcậyvàomỗikhicần.Điềunày,kếthợpvớiviệcbiếtlênkếhoạchgiúpđỡ,biếttậptrungsựquantâmvàomộtmốiđãgiúphọtránhđượccảmgiáccăngthẳngchánchườngvàcảsựcạnkiệtđộnglựclàmviệc.Nhưngcònvấnđềthànhđạttrongcuộcsốngthìsao?Liệuviệclàmmộtngườitửtếtốtbụngcóđảmbảothànhcôngkhông?

Tínhtừđầucuốnsáchđếngiờ,tôiđãđưararấtnhiềuvídụvềsựthànhcôngcủanhữngngườivịthakhônngoantrongnhiềulĩnhvựccuộcsống,từkinhtếđếnvănhóa-sángtạo,từkỹthuậtđếngiáodục,thểthao,…Song,hầunhưnhữngngườithậtviệcthậtnàyđềulànhữngtrườnghợpmàphảisâusáttrongchínhlĩnhvựcchuyênmôncủahọ,bạnmớicóthểtiếpcậnđượcnhiềuthôngtin.Trườnghợpduynhấtmàbạnchỉcầnmộtcúclickchuộtđãcóthểdễdàngtìmrađượcvôvàntàiliệuvềtiểusử,sựnghiệpđểđốichứnglạilàAbrahamLincoln–mộtvĩnhânsốngcáchchúngtađếngầnhaithếkỷ.

Vậynên,đểcủngcốchoniềmtincủanhữngngườivịthacònđangengạikhôngdámthểhiệnmình,haythậmchílànghingờrằnglòngtốtsẽkhócóthểdẫnđếnsựthànhcông,tôiquyếtđịnhkếtthúcchương6nàybằnghaicâuchuyệnvềhaiconngười.Họlàdoanhnhân,làchínhtrịgia,làtỷphú,vàhơnhết,họlànhữngngườivịthakhônngoan(vàbạnhoàntoàncóthểdễdàngtìmkiếmthôngtinđểkiểmchứngvềnhâncáchvàsựthànhcôngcủahọ).

Câuchuyệnvềsựthànhcôngcủanhữngngườivịthakhônngoan

ỞbangUtah,cómộtngườiđànôngtênJonHuntsmanSr.,75tuổivàlàtiêubiểuchonhữngngườitốtbụngkhônngoan.Trongbáocáothườngniêncủacôngtycómộttấmhìnhbétícủaông(cácbạncóthểđốichiếuchitiếtnàyvớichitiếtvềtấmhìnhkhổlớncủaKennethLaymàchúngtôitừngđềcậpđếnởchương2).CũngnhờđómàngườiđọcmớibiếtrằngônglàchacủacựuthốngđốcbangUtahkiêmứngcửviêntranhcửtổngthốngcủađảngCộnghòanăm2012–JonHunstmanJr.Quaylạithờiđiểmnăm1990,HuntsmanSr.lúcnàyđangtiếnhànhđàmphánmộtthươngvụvớiCharlesMillerSmith,chủtịchkiêmCEOcủamộtcôngtyhóachất.Trongquátrìnhđàmphán,vợcủaSmithđộtngộtquađời.CảmthấythôngcảmchonỗiđauvàsựmấtmátcủaSmith,HuntsmanSr.đãquyếtđịnhkhôngbứcbách,cũngkhônglợidụngđểđưaranhữngđiềukiệnbấtlợichophíađốitác.

Bốnnămtrướcđó,tứcnăm1986,ôngtừngthựchiệnmộtthỏathuậnmiệngvớimộtCEOtênlàEmersonKampen.Ôngmuốnbán40%cổphầnmộtchinhánhthuộccôngtycủamìnhchoKampenvớigiá54triệuđô-la.Vìnhữnglýdotrìhoãnnênphảisáuthángsauđógiaodịchmớiđượcchínhthứcthựchiện.Lúcnày,lợinhuậncủaHuntsmanđangtăngnhanhchóngvàgiátrịthịtrườngcủa40%cổphầnđóđãlênđếnkhoảng250triệuđô-la.KampenđãgọichoHuntsmanvàđưaramộtđềxuấthợptình,hợplýhơn,ôngđồngýtrả152triệuđô-lathayvì54triệuđô-lanhưthỏathuậnbanđầu.Tấtnhiênlàtheolẽthường,Huntsmankhôngthểtrôngđợimộtđềxuấtnàotốtđẹphơnthếnữakhimàgiátrịgiaodịchđãtănggầnbalầnsovớithờiđiểmthỏathuậnđầutiên.Nhưngôngđãtừchối,54triệuđô-lalàquáđủ.NgaycảKampencũngkhôngthểtinđược:“Nhưthếthìthậtkhôngcôngbằngvớianh”.

LýdochoquyếtđịnhtrênlàvìHuntsmanSr.tintưởngvàoviệcmìnhphảitrântrọnglờihứavớiKampen.Mặcdùchưacóhợpđồngchínhthứcnàođượckýkết,thậmchícácluậtsưcũngchưakịpsoạnbảnthảohợpđồng,haibênchỉmớigặpmặtvàthỏathuậnmiệngsáuthángtrướcđó.Hunstmanđồngýmứcgiá54triệuđô-la,từchốiphầnbùthêm98triệuđô-latừKampen.

Năm1970,Huntsmanthànhlậpmộtcôngtyhóachấtmàgiờđây

đãtrởthànhtậpđoànlớnnhấtthếgiớitrongngànhnày.ÔngtừngđượctraogiảiDoanhnhâncủanămvànhậnđược12họcvịtiếnsĩdanhdựtừcáctrườngđạihọctrêntoànthếgiới.Ôngnằmtrongnhóm1.000ngườigiàunhấtthếgiớidotạpchíForbesbìnhchọn.

NhưnhữnggìđượcthểhiệnquacáchthứcquyếtđịnhgiaodịchcủaHuntsmanSr.,ôngkhôngchỉlàmộtngườilàmkinhdoanhmàcònluônsuynghĩchongườikhác.Từnăm1985,ôngđãbắtđầulàmtừthiệnvàlàmộttrong19ngườigiàucóhiếmhoitrêntoànthếgiớiđãchođiítnhấtmộttỷđô-lathôngquacáchoạtđộngthiệnnguyệnnày.Ôngđãđượctraonhiềugiảithưởngnhânđạovìđãbỏrahơn350triệuđô-lađểthànhlậptrungtâmnghiêncứuungthưHuntsmanCancerCenter,vìnhữngkhoảnquyêngóphậuhĩnhchocácnạnnhâncủađộngđấtởArmenia,vìnhữngkhoảntàitrợchohoạtđộnggiáodục,vìnhữngnỗlựcchốnglạitìnhtrạngbạolựctrongnướccũngnhưgópphầngiảmthiểutỷlệngườivôgiacư.Tấtnhiên,cũngcónhiềungườigiàucókháccũngchođikhakhátàisảncủamình,nhưngnhữnggìHuntsmanSr.đãlàmthựcsựkhiếnôngtrởnênkhácbiệt.Năm2001,ngànhcôngnghiệphóachấtsuythoái,vàmộtphầnlớntàisảncủaHuntsmanđãđộinónrađi.Đasốmọingườiđềucắtgiảmcáckhoảnđónggóptừthiệnchođếnkhiphụchồiđượcnănglựctàichính.Nhưngôngđãđưaramộtquyếtđịnhvôtiềnkhoánghậu.Ôngtiếnhànhvaynợcánhânmộtkhoảnvàitriệuđô-laMỹđểduytrìviệcthựchiệnnhữngcamkếttàitrợtừthiệntrongvòngbanămsauđó.

Ngaythờiđiểmđầunăm1962,Huntsmanđãnóivớivợrằngông“muốnthànhlậpmộtcôngtyriêngđểcóthểmanglạisựhyvọngvàsựsốngchonhữngbệnhnhânungthư”.Huntsmanđãmấtđisongthânvìcănbệnhungthưquáiác,vàbảnthânôngcũngtừngvậtlộnđểgiànhlấysựsốngsaubalầnđiềutrịungthư.KhaokhátchếngựcănbệnhnàyđãtrởthànhlýtưởngcháybỏngcủaHuntsmanSr.,đếnmứcmàôngsẵnsàngbỏquasựnghiệpchínhtrịrộngmở.MặcdùtừnglàmviệctrongnộicáccủaNixonvàtừngcómộtthờigiandàihỗtrợchoĐảngCộnghòa,ôngvẫnnổitiếnglàngườisẵnsàngủnghộcácứngcửviênĐảngDânchủnếuhọđưaranhữngcamkếtchắcchắnvềviệcđiềutrịbệnhungthư.

ĐốivớiHuntsmanSr.,ôngtinrằngmìnhtrởnêngiàucólàvìbiếtchođi.Ôngchiasẻ:“Từngàycònthơbé,tôiđãýthứcđượcsựtồntạicủamìnhlànhằmmụcđíchgiúpđỡmọingườixungquanh.Chính

khaokhátđóđãtrởthànhđộnglựcthôithúctôitheohọckinhtế,ápdụngnhữngkiếnthứcđãđượchọcđểthànhlậpramộtcôngtythànhcông,rồitừđópháttriểnlênthànhmộttậpđoànhóachấtlớnmạnhnhưngàynay”.TrongcuốnWinnersNeverCheat(*)củamình,ôngviếtrằng“khoảnhkhắcthỏamãnnhấttrongcuộcđờitôikhôngphảilàlúckýkếtnhữnghợpđồngtriệuđôhaythuđượclợinhuậnkhổnglồtừnó.Đólànhữnglúctôicóthểgiúpđỡngườikhác,nhữngngườithựcsựcầnđếntôi…Tôikhôngphủnhậnrằngmìnhlàmộtgãthamlam,nhưnglýtưởngthựcsựcủatôilàđượcgiúpđỡmọingười.Bạnchođicàngnhiềuthìbạncàngcảmthấyhạnhphúc.Vàbạncàngcảmthấyhàilòngbaonhiêuthìviệcchođilạicàngdễdàngbấynhiêu”.

VàHuntsmanSr.khôngphảilàdoanhnhânthànhđạtduynhấtchorằngviệcchođilànguồnnănglượngđểduytrìnhữngnỗlựcphấnđấu.

Năm2003,VirginMogulRichardBransonđãthànhlậpmộttổchứcmangtênTheEldersđểđấutranhchohòabìnhthếgiới,quytụnhữngnhânvậtnổitiếngnhưNelsonMandela,JummyCarton,KofiAnna,DesmondTutuvàcácnhàlãnhđạokhácnhằmlàmgiảmbớttìnhtrạngxungđộtởSudan,CyprusvàKenya.

Năm2004,BransonthànhlậpVirginUnite,mộttổchứcphilợinhuậnhoạtđộngvớimụcđíchhuyđộngnhânlựccũngnhưvậtlựcđểchiếnđấulạinhữngcănbệnhthếkỷnhưAIDS,bệnhsốtrét,đấutranhvìhòabìnhvàcônglý,ngănchặntìnhtrạngbiếnđổikhíhậuđồngthờihỗtrợviệcvayvốncủanhữngdoanhnghiệpmớithànhlậpcũngnhưtạothêmcôngănviệclàmởcácnướcđangpháttriển.

Năm2006,ôngđãcamkếtđónggóptoànbộ3tỷđô-lalợinhuậnthuđượctừhãnghàngkhôngVirginvàcácdoanhnghiệptưvấntrongvòngmườinămtớiđểdànhchocôngtácnghiêncứuchốnglạihiệntượngnónglêntoàncầu.

Năm2007,ônglậpmộtquỹkhenthưởngtrịgiá25triệuđô-ladànhchonhữngsángkiếnvàđónggópnhằmngănchặnhiệntượngbiếnđổikhíhậu.Phảichăngnhữnghànhđộngnàylànhằmbùđắpchonhữngnuốitiếctrongquákhứcủaông?

Khimới17tuổi,mộtnămsaukhixuấtbảntạpchíStudentvàtậnnămnămtrướckhithànhlậpVirginRecords,Bransonđãbắtđầu

thựchiệnnhữnghoạtđộngtừthiệnđầutiên.ÔngthànhlậpStudentAdvisoryCentre,mộttổchứcphilợinhuậncungcấphàngloạtdịchvụnhằmgiúpđỡnhữngthanhthiếuniênđanggặpphảinguyhiểm.Ôngđãliệtkêmôtdanhsáchnhữngvấnđềmànhữngngườitrẻtuổiphảiđốimặt,từviệcmangthaingoàiýmuốnchođếncáccănbệnhdaliễuvàthuyếtphụccácbácsĩkhámchữabệnhmiễnphíhoặcvớigiácảưuđãihơn.Cónhiềuđêm,ôngthứcđếnbagiờsángđểkhuyênnhủnhữngngườituyệtvọngđangmuốntựsát.NhìnlạicuộcđờicủaBranson,ngaytừnhữngngàyđầumớikhởinghiệp,ông“đãcóniềmđammêkiếmtiềnchỉđểduytrìhoạtđộngcủatạpchíStudentvànguồnquỹchoStudentAdvisoryCentre”.Giờđây,việcchođilạitiếpthêmđộnglựcchoBranson,ôngchiasẻ:“Tôithứcdậymỗisángvớisuynghĩđầutiênlàlàmsaocóthểgiúpđỡđượcnhiềungườihơn,manglạimộttươnglaiyênổnhơnchomọicôngdântrênhànhtinhnày.Đâychínhlàlýtưởngtồntạicủatôi.Bạnhỏinócóphảilànguyênnhânmanglạichotôisựthànhcôngkhôngà?Tôichỉbiếtrằngnóthựcsựkhiếnmìnhcảmthấyhạnhphúc”.

Đếnđây,cácbạnhẳnđãhiểurõtạisaonhữngngườitửtếkhônngoanlạihoàntoànmiễndịchvớitìnhtrạngcăngthẳngchánnản.Thôngquaviệcchođivàgiúpđỡngườikhác,họgiữchomìnhsựhạnhphúcvàtìmthấyýnghĩacủacôngviệccũngnhưcuộcsống–điềumànhữngkẻvịkỷhoặcnhữngngườidunghòarấtkhónắmbắtđược.Nhữngngườitốtbụngthiếusuynghĩchođitoànbộsựnhiệttìnhcủamình,kếtquảlàhọcảmthấythoáichí,nảnlòngvàrơixuốngnhómngườikémthànhđạtnhất.Khichođiđúngcách,nhữngngườitốtbụngkhônngoanlạitrởthànhnhữngngườithànhđạtnhất.

Việckhôngchỉbiếtchođimàcònbiếtđểtâm,trântrọngbảnthânmìnhluônkhiếnngườivịthakhônngoanduytrìđượcnhiệttìnhcốnghiếnvàđộnglựclàmviệc.Thếnênchínhhọmớilànhữngngườichođinhiềuhơnnhữngngườivịthamùquáng.ĐâycũngchínhlàýnghĩamàHerberSimon,ngườiđượctraogiảiNobelKinhtế,muốnđềcậpvànhắcnhởtrongcâunóimàchúngtôiđãtríchdẫnởđầuchươngnày.Thoạtnhìn,nhữngngườitửtếkhônngoandườngnhưkhôngcaocảbằngnhữngngườitốtbụngthiếusuynghĩ,nhưngnhờvậymàhọmớicóthểmiễnnhiễmtrướctìnhtrạngchánnảnmệtmỏivàquađóduytrìđượcđộnglựclàmviệcđểđónggópnhiềuhơnnữa.

N

7***

LANTRUYỀNSỰCHOĐITRONGHỆTHỐNG

Lýdomàmộtđộibóng,mộtdấuvântayvàmộtcáitêncóthểdẫnchúngtađitheomộthướngkhác

Mứcđộíchkỷcủamộtngườicóthểlàmanhmốichothấyrằngcónhữngđiềurõràngthuộcvềbảnchấtkhiếnanhtaluônthèmthuồnggiatàicủangườikhác,mặcdùbảnthânanhtachẳngthuđượcgìngoàisựthỏamãnkhiđượcnhìnthấychúng.

–AdamSmith,chađẻcủahọcthuyếtkinhtếhiệnđại

ăm1993,mộtngườiđànôngtênlàCraigNewmarkđãrờikhỏicôngtyIMBsau17nămgắnbóvớivịtríchuyêngiabảomậtmáytínhtạiCharlesSchwabởSanFrancisco.MộtthânmộtmìnhđếnBayArea,anhtìmkiếmcơhộiđểkếtbạnvà

mởrộngcácmốiquanhệxãhộicủamình.Vàođầunăm1995,anhbắtđầugửiemailchobạnbèđểchiasẻthôngtinvềcácsựkiệnnghệthuậtvàcôngnghệđượctổchứctrongvùng.Tintứcnhanhchóngđượclantruyềnvàmọingườibắtđầukhuếchtrươngviệcpháttánthôngtin,baogồmchiasẻcáctintứcvềngàyhộiviệclàm,cáccănhộđangraobánhoặcchothuêhaymộtsốmặthàngđangđượckhuyến

mãi,vàsốngườinhậnemailđãlênđến240.Vớisốlượngnàythìviệcgửiemailtrựctiếpđếntừngngườimộttrởnênkhákhókhăn,vìthếCraigđãchuyểnnóthànhmộtdanhsáchnhậnemail.Năm1996,mộttrangwebrađờicótênlàCraigslist.Vàđếncuốinăm2011,Craigslistđãhiệndiệnởhơn700vùnglãnhthổtrêntoàncầu.ChỉtínhriêngởMỹ,cókhoảng50triệulượtngườitruycậpvàoCraigslistmỗitháng,khiếnnótrởthànhmộttrongmườitrangwebphổbiếnnhấtđấtnước,cũngnhưcótêntrongnhóm40trangwebthôngdụngnhấtthếgiới.

SựthànhcôngcủaCraigslistlànhờviệcnắmbắtvàthuhútđượcbảnnăngdunghòalợiíchcủahầuhếtmọingười.Trangwebnàylàcầunốigiữangườimuavàngườibán,nơihọcóthểthựchiệncácgiaodịchvớimứcgiáđãđượcthốngnhất,hoặctraođổihànghóahaydịchvụđểlấynhữngthứđượccholàđánggiá.Vềcơbản,Craigslistlàkênhgiaodịchgiátrịthôngquasựtraođổitrựctiếpgiữamọingười,cânbằnggiữachovànhậnđểmanglạilợiíchchocácbênthamgia.Newmarkchobiết:“Chúngtôikhônglàmtừthiện.Xétmộtcáchtoàndiệnthìchúngtôihoạtđộngdướihìnhthứcchợtrời”.

Nhưngliệumộthệthốngcóthểhoạtđộngchỉdựatrênsựchođi,thayvìviệccânđốicáclợiích?

Năm2003,mộtanhchànggốcOhiotênlàDeronBealđãquyếtđịnhđitìmlờigiảichocâuhỏinày.CũnggiốngnhưCraigNewmark,Bealvừađếnmộtthànhphốmớivàhoàntoànbỡngỡvớicuộcsốngởđây,vìthếanhbắtđầugửiemailđếnnhữngngườibạncủamình.MôphỏngtheođịnhhướngtừCraigslist,Bealxácđịnhmụctiêulàthiếtlậpranhữngcộngđồngtrênmạng,nơiđểmọingườitraođổihànghóavớinhau,kếtnốinhữngngườicónhucầuvớinhữngngườiđangmuốnbỏđihaythaymớimộtsốmónđồnàođó.NhưngkhácvớicáchtraođổicủaCraigslist,Bealđãápdụngmộtphươngthứcđặcbiệt:khôngchophépthựchiệngiaodịchhoặcmuabánởđâyvàthayvàođó,tấtcảhànghóaphảiđượcchođivôđiềukiện.MạngxãhộinàycótêngọilàFreecycle.

ÝtưởngthànhlậpFreecycleđãđượcnungnấutừkhiBealcònlàmviệcchomộttổchứcphichínhphủcótênlàRiseởTucson,bangArizona.Thờicònlàmởđó,anhphụtráchđiềuhànhchươngtrìnhtáisửdụngchocácdoanhnghiệpđịaphương.CácdoanhnghiệpchuyểnchoBealnhữngsảnphẩmđãquasửdụng,vẫncòntrongtìnhtrạng

tốtnhưngkhôngthểtáichếđược,chẳnghạnnhưmáyvitínhvàbànghế.Vớimongmuốnmangnhữngsảnphẩmđếnvớinhữngngườithựcsựcầnchúng,Bealđãbỏrarấtnhiềuthờigianvàcôngsứcđểgọiđiệnchocáctrungtâmtừthiệnngỏýmuốntặngchohọ,nhưngkếtquảkhôngmấykhảquan.Cùnglúcđó,anhmuốnđổichiếcgiườngcũnhưngcáccửahiệubánhàngđãquasửdụnglạitừchốimualại.VàBealnhậnramìnhcóthểgiảiquyếtnhữngvấnđềnàynếuthànhlậpmộtcộngđồngtrựctuyếnđểgiúpmọingườichođimộtcáchhiệuquảhơn.

Đầutiên,BealgửiemailtrìnhbàyvềýtưởngthànhlậpFreecycleđến40ngườibạn,kêugọihọgianhậpvàtuyêntruyềnchoanh.KhimộtsốthànhviênđầutiêncủaFreecycleđăngtảithôngtinvềmộtvàimónđồcầnchođi,Bealđãrấtbấtngờ.Mộtngườiphụnữmuốntốngkhứmộtchaithuốcnhuộmtócđãsửdụngvàsắphếthạnsửdụngvàcôấyđãviết:“Nhanhtaylênkẻonóhếthạnđấy.Nếuaicónhucầunhuộmtócthìtốinaychínhlàthờiđiểmphùhợprồi”.MộtngườiđànôngởTexasđănglênmộtsảnphẩmcógiátrịhơnchútít(mộtbộđồnghềcâucá)nhưngkèmtheomộtđiềukiệnkỳquặc:ôngtachỉtặngnóchongườitừngbịmấtcắpbộđồnghềcâucá.Vàlýdolà:“Bamươitưnămtrước,khicònlàmộtđứabé,tôiđãăntrộmmộtbộđồcâucá.Sauđótôiđãrấthốihậnnhưngkhôngthểnàotìmrangườiđãbịtôilấytrộmđểchuộclỗi.Vậynêntôiđangcốhếtsứcđểlàmmộtđiềutốttươngtự”.Chỉcóvàingườilàthựclòngmuốntìmkiếmngườitiếpnhận,trongkhisốkhácchỉcốgắngtốngkhứnhữngmónđồvôgiátrị,vàFreecycleđãbịbiếnthànhmộtbãiráctrênmạng.

NhưngBealvẫntintưởngrằng“vậtbỏđicủangườinàylạilàkhobáuđốivớingườikhác”.Vàmộtsốngườiđãchođinhững“báuvậtthựcsự”trênFreecycletrongkhihọhoàntoàncóthểbánnólấytiềntrênCraigslist.Mộtngườiđànôngđãchođimộtchiếcmáyquayphimvẫncòntốtcógiáítnhấtlà200đô-la,mộtsốkháclạichođimáyvitính,ti-vimànhìnhphẳng,ghếngồichotrẻemtrênxehơi,đànpiano,máyhútbụi,máytậpthểdục,…tấtcảđềucònsửdụngđược.KhimớithànhlậpvàothángNămnăm2003,Freecyclecóđược30thànhviên.Chỉtrongvòngmộtnăm,Freecycleđãpháttriểnvớitốcđộđángkinhngạckhiconsốthànhviênlênđếnhơn100.000ngườiđếntừ360thànhphốkhácnhautrênkhắpthếgiới.ĐếnthángBanăm2005,sốlượngthànhviêncủaFreecycleđãtănggấp10lần,cánmốcmộttriệuthànhviên.

Gầnđây,độngcơthúcđẩymọingườithamgiavàocáchệthốngtraođổiđanglàđềtàitranhluậnsôinổicủacácnhànghiêncứu.NhiềungườitinrằngphươngthứctraođổigiátrịđangdiễnratrênCraigslistchínhlàđộnglựcthôithúcmọingườithamgiavàochuỗitraođổinày.Bằngcáchchophépmọingườichođivànhậnvềcácgiátrịtươngứng,mộtcơchếkiểunhưCraigslistkhẳngđịnhmộtsựthậtrằngđasốchúngtađềulànhữngngườidunghòa.Trongkhiđó,mộtsốchuyêngialạibáocáorằngnhữnghệthốngkiểunhưFreecyclesẽpháttriểnnởrộtrongtươnglai;tuynhiên,nhiềungườicũnglongạilàhệthốngnàysẽdễdàngbịsụpđổnếunhữngkẻchỉbiếtbảnthânmìnhxuấthiện.Nóicáchkhác,mỗiphươngthứctraođổinàychỉthựcsựpháthuytácdụngkhitiếpcậnđượcđúngngườiphùhợp,tứccảCraigslistvàFreecycleđềutồntạisongsongvàpháttriểnđượclànhờchúngthuhúthaiđốitượngthamgiakhácnhau.CóthểnhữngngườidunghòasẽcảmthấythíchthúvớiCraigslisttrongkhinhữngngườiluônhếtlòngvìngườikháclạihướngđếnFreecycle.BảnthânDeronBealcũngtừngchiasẻvớitôirằng:“NếuthếgiớinàychỉtoànnhữngkẻchỉbiếtbảnthânmìnhthìFreecyclesẽkhôngtồntại”.

Thếnhưng,nhómnghiêncứucủacácchuyêngiaxãhộihọcRobbWiller,FrankFlynnvàSonyaZaklạipháthiệnrarằngcâuchuyệnkhôngchỉcóvậy.Họđãtiếnhànhkhảosáthơn1.000thànhviênthuộccảhaicộngđồngCraigslistvàFreecycleđếntừ12khuvựckhácnhautrênnướcMỹđểxácđịnhphongcáchhànhxửcủamỗingười.Sauđó,nhómnghiêncứutiếnhànhthốngkê,kiểmchứngvànhậnthấytrênFreecycle,trungbìnhmộtngườiluônnghĩchongườikhácquyêngópkhoảng21mónđồcònmộtngườithuộcnhómchỉbiếtbảnthânmìnhchođikhoảng9mónđồ.

CómộtthựctếthúvịlàmọingườibanđầuthườngđăngkýlàmthànhviêncủaFreecyclenhằmmụcđíchtìmkiếmthứphùhợpđểnhậnvềchứkhôngphảiđểchođi.Bealchobiết:“MọingườithườngbiếtđếnFreecyclenhưlàmộtnơihọcóthểnhậnđượcnhữngmónđồmiễnphí.Thôngthường,họsẽgianhậpFreecyclevớisuynghĩrằng‘Mìnhcóthểnhậnđượcthứgìđómàkhôngphảitốnmộtxu’.Nhưngmọichuyệnkhôngchỉdiễnratheohướngđó.Chúngtôicórấtnhiềuôngbốbàmẹcầnđếnsựgiúpđỡtrongnhữngthờiđiểmkhókhăn.Họđãnhậnđượcxeđẩy,ghếngồichotrẻem,nôiembé,...Saukhikhôngcòncầnđếnchúngnữa,thayvìraobánlạitrênCraigslist,họquyếtđịnhtặnglạichúngchonhữngngườicónhucầukháctrênFreecycle”.

Điềugìđãthayđổimụcđíchcủamọingười,khibanđầuhọthamgiavàomộtcộngđồngvớimụcđíchlấyđithứgìđó,nhưnglạikếtthúcbằngviệctraotặngchínhnhữngthứmìnhtừngnhậnchongườikhác?

Câutrảlờichocâuhỏinàylàlờigợiývềmộtcáchcóthểgiúpnhữngngườiluônnghĩchongườikháctránhbịrơivàonhómxếpcuốicùngtrongthangbậcthànhcông.Trongmộtcộngđồng,họcầnphảibiếthướngmọingườiđếncáchcưxửnhânvănhơnvàsuynghĩchongườikhácnhiềuhơn.ĐâychínhlàphươngphápđãđượcchàngkỹsưphầnmềmAdamRifkinápdụnghiệuquảvớimạnglướiquanhệcủamình.Anhkhuyếnkhíchnhữngngườiđãnhậnsựgiúpđỡcủamìnhchiasẻsựthànhcôngđếnnhữngngườikháccùngnằmtrongmạngkếtnốixãhộicủaanh,từđóhìnhthànhnênphongcáchhỗtrợtiếpnốitrongmạngxãhộiđó.

Nhưtôiđãtrìnhbàyởchươngmởđầu,mọingườiđềucóthểvậndụnglinhhoạtnhữngphongcáchứngxửkhácnhauởtừnggiaiđoạnkhácnhautrongđờicũngnhưvớitừngđốitượngkhácnhau.Nếuthóiquengiúpđỡngườikháchìnhthànhđượctrongmộtcộngđồng,cácthànhviênsẽgiúpduytrìnóvàbắtđầuhướngsuynghĩcủamìnhđếnlợiíchcủangườikhác,ngaycảkhihọthuộcnhómngườidunghòahayvịkỷ.Nhờthếmàgiảmthiểuđượcrủirokhichođi.Khitấtcảmọingườiđềuđónggóp,lợiíchchungsẽgiatăngvànhữngngườiluônnghĩchongườikhácsẽkhôngphảirơivàotìnhhuốngchonhiềuhơnnhận.

Vậyđiềugìcóthểhướngmọingườitrongmộttậpthểchuyểnđổisangcáchhànhxửgiàutínhnhânvănnày?Câutrảlờisẽđượcđưaraởphầncuốichươngnày.Tôisẽgiớithiệuđếncácbạnmộtbiệnpháphữuhiệuđangđượccáccôngtycũngnhưcáctrườngkinhtếhàngđầuthếgiớiápdụngđểkhuyếnkhíchmọingườichođinhiềuhơn,bấtkểphongcáchcho-nhậncủahọlàgì.Nhưngtrướchết,hãycùngtìmhiểuvềbíquyếtđãgiúpFreecycletruyềncảmhứngnhânvănđếnnhữngngườidunghòahaychỉbiếtbảnthânmình.Chúngtasẽthấuhiểuđượcđộngcơthôithúcnhữngcánhânhoặctậpthểưutiênhoạtđộngchođi.Trướchết,hãyđặtracâuhỏivềviệctạisaomọingườilạiđồngýchođingaytừlúcbắtđầu.

Sựđấutranhcủalòngnhânái

Tronggần40năm,haitrongsốnhữngnhàtâmlýhọclỗilạcnhấtthếgiớiđãđưarahaiquanđiểmtráichiềuvềđộngcơthựcsựđằngsauquyếtđịnhchođicủamỗingười:(1)xuấtpháttừlòngnhânáichânthành,và(2)ẩnchứanhữngmưutoannàođó.Thayvìtranhluận,mỗingườiđãtựtiếnhànhcácthínghiệmđộclậpđểchứngminhcholậpluậncủamình.

Kếtquả:Cuộctranhluậnnàydườngnhưkhôngcóhồikết.

Cảhaitrườngpháiđềuđồngýrằngsựcảmthôngcóthểlàđộnglựcthôithúcchúngtagiúpđỡngườikhác.Cảhaitrườngpháiđềuđồngýrằngcảmgiácđồngcảmlànguyênnhânchínhyếunhất.Nhưnghọkhôngthốngnhấtđượcnguồngốccủasựđồngcảmấylàxuấtpháttừsựíchkỷcủabảnthânngườichohaylàlòngtrắcẩnthuầntúy.Tôitintưởngrằngsẽcómộttrườngpháidunghòagiữahaiquanđiểmnày,vàđóchínhlàđiềumàDeronBealđãkhámphára.

KhibắtđầuvớiFreecycle,anhmongmuốntậndụngnhữngđồvậtđãquasửdụngbằngcáchmangchúngđếnvớinhữngngườithựcsựđangcónhucầu.Nhưnganhlàmđiềuđócũngnhằmthỏamãnmộtsốkhaokhátcủachínhmình.Khitriểnkhaichươngtrìnhtáisửdụnghànghóa,anhthuđượcnhữngthứđồphếthảichấtđầymộtnhàkho–nhữngmónđồkhôngthểtáichếhoặctậndụngđượcnữa,vàsếpcủaBealyêucầuanhphảigiảiphóngkhorácđó.Thêmvàođó,Bealđangmuốntốngkhứtấmđệmcũcủamìnhnhưngkhôngcóaitrongsốbạnbècủaanhtamuốnnhậnnó,vànólạiquácồngkềnhnênkhôngthểcứthếnémrađường.Vàđểvứttấmnệmcũđóđithìanhcầnmượnmộtchiếcxetảirồichởnóđếnbãirácphếthảirồilạiphảitrảtiềnphíchobãirác.Vìthế,BealtinrằngmọichuyệnsẽdễdàngvàtiếtkiệmhơnnếuanhtặngnóchomộtaiđótrênFreecycle.

ĐâycũngchínhlàlýdokéonhữngngườidunghòavànhữngngườichỉbiếtbảnthânmìnhgianhậpvàoFreecycle:họcóthểtốngkhứđinhữngthứmìnhkhôngmuốnsửdụngmàcũngchẳngthểraobántrênCraigslist.Nhưngrấtnhanhsauđó,bằngkinhnghiệmcủabảnthân,Bealnhậnrarằngnhữngngườibanđầuchođicácđồvậtvìđộngcơíchkỷcủabảnthân,dầndầnhọsẽchuyểnsangquantâmđếnngườiđangđượchọgiúpđỡ.Khicóngườiđồngýnhậntấmnệm

củaBeal,anhđãrunlênvìsungsướng:“Tôinghĩrằngmìnhnhậnvềnhiềuhơnkhichođitấmnệmđóvàtôimớilàngườithựcsựhưởnglợi.Nhưngkhicóngườixuấthiệntrướccửanhàvànóilờicảmơnvớitôi,tôicảmthấythậttuyệtvời.Phảithừanhậnlàhànhđộngcủatôiítnhiềuxuấtpháttừmốitưtâm:tôiđanggiúpđỡngườikháctheomộtcáchkhiếntôicảmthấyhạnhphúc.Tôiđãcảmthấyhơiáynáyvàvìthếtôiquyếtđịnhbắtđầuchođicácmónđồkhác”.

Saukhibỏramườinămđểtiếnhànhcácnghiêncứu,tôicóthểkếtluậnrằngtrườnghợpcủaBealkhôngphảilàngoạilệmàrấtphổbiếnhiệnnay.Sựđồngcảmchínhlàmộtcáchchođithôngminh.Phầnlớncácquyếtđịnhchođihoặcgiúpđỡcủachúngtađềulàsựcânbằnggiữalợiíchcánhânvàlợiíchcủanhữngngườikhác.Nhữngngườidunghòavànhữngkẻchỉbiếtbảnthânmìnhsẽchođikhihọcảmthấynhữnggìmìnhnhậnđượcnhiềuhơnngườikhácvàlợiíchcủabảnthânhọđượcđảmbảo.

HãyxemxétđếnWikipedia,trangbáchkhoatoànthưtrựctuyếncộngđồngquytụhơnbatriệungườitìnhnguyệnchiasẻthôngtinhoàntoànmiễnphí.KhiđượchỏivềđộngcơthúcđẩychiasẻthôngtintrênWikipedia,câutrảlờicủađasốmọingườiđềuliênquanđếnmụcđíchcủabảnthân,chẳnghạnnhưmởrộngmốiquanhệquenbiết,muốntrởnênnổitiếng,tiêukhiểnchokhuâykhỏa,hoặcđểkhẳngđịnhgiátrịcủabảnthânvàchứngtỏrằngmọingườicầnđếnmình.Rõràngởđây,nhữnggiátrịnhânvănxuấtpháttừlòngtrắcẩnkhôngphảilàđộngcơduynhấtcủahọ.NhữngngườiđónggópnhiệttìnhtrênWikipediachưachắcđãlànhữngngườiluônhếtmìnhvìngườikhácởngoàiđờithực,nhưnghọchấpnhậnbỏrathờigianđểtổnghợpvàchiasẻcácbàiviếttrênWikipedia.Tạisaolạinhưvậy?MộtnghiêncứuđãchỉrahainguyênnhâncơbảnnhấtdẫnđếnsựđónggóptựnguyệncủacáccánhântrênWikipedia:(1)họcảmthấyvui,và(2)họtinrằngcácthôngtinnênđượccôngkhaimộtcáchmiễnphí.

Vớinhiềungười,việcchiasẻcácbàiviếttrênWikipediacònlàmộtcáchchođikhônngoan:bảnthânhọcảmthấythoảimáitrongkhigiúpíchchongườikhác.

NhàkhoahọcFransdeWaalđãviếttrongtácphẩmTheAgeofEmpathy(tạmdịch:Thờiđạicảmthông)củamìnhnhưsau:“Sựphânđịnhkháiniệmíchkỷ/hàophóngcóthểkhiếnchúngtabịnhầm

lẫn.Tạisaolạicốgắngtáchbiệtcáitôikhỏicáichung,hoặccáichungtừcáitôi?Phảichăngviệchợpnhấthaiyếutốnàysẽquyếtđịnhbảnchấthợptáccủachúngta?”.

CũngvìlẽđómàBealtintưởngrằngchínhcơchếhoạtđộngcủaFreecyclelàmộttrongnhữngnguyênnhânchínhgiúpnópháttriểnđượcnhưngàynay.Trênđờinày,hầunhưaicũnghiểurằngcónhữngthứkhôngđánggiávớimìnhnhưnglạilàcảgiatàivớingườikhác.VàFreecyclecòncómộtchứcnăngkhác:khuyếnkhíchmọingườihọccáchchođi.

Vàtiếpsauđây,tôisẽkểlạichocácbạncâuchuyệnvềmộtchuyênviêntưvấnngườiPhápđãphảivậtlộnsuốtnhiềunămròngđểcóđượcniềmtincủamộtkháchhàngtiềmnăng.Vàanhtachỉthànhcôngchođếnkhinhậnrasứcmạnhcủaýthứccộngđồng.

Từkẻthùthànhchiếnhữu

Nouveau(tôitạmgọicôngtynàynhưvậy)làmộtcôngtycủaPháp,cótrụsởchínhtạimộtthànhphốnhỏmiềnTrungnướcPháp.Niềmtựhàocủangườidânởđâylàmộtđộibóngđárấtđượcmếnmộtạiđịaphương.Nhữngngườisánglậpđãchọnđặttrụsởchínhtạithànhphốnàyvớimongmuốntìmlạiánhhàoquangquákhứcủathànhphố.Nhưngtrướctìnhhìnhdânsốsuygiảmvàlợinhuậnngàymộtsasút,họđangchịuáplựcphảichuyểntrụsởđếnmộtthànhphốlớnhơn.BanlãnhđạoNouveauquyếtđịnhkhôngdờitrụsởkinhdoanhnhưngphảithựchiệnmộtcuộccảitổtoàndiện.Nhằmtìmkiếmnguồnlựchỗtrợtừbênngoài,giámđốctàichínhđãgửiđềxuấthợptácđếncáccôngtytưvấn.

Trongsốcáccôngtytưvấnứngcửnày,cómộtcôngtykhôngmấytiếngtăm,dùrằnghọđãđềrađượcmộtsốphươngánkháthuyếtphục.Tuynhiên,ngườiđứngđầudoanhnghiệpnày(tôitạmgọianhtalàPhillippe)lạikhôngcóđượcsựtintưởng.Lýdolàvìnhưbấtcứcôngtylớnnàotrênthếgiới,Nouveaurấtengạivềvấnđềbảomậtthôngtin,trongkhicôngtycủaPhillippelạichưacónhiềuuytínđángkểtrongngành.

Trongbuổithươngthảo,đoàncủaPhillippebướcvàotrụsởNouveau.HọđượcdẫnvàomộtcănphònglớncómườithànhviênchủchốtcủaNouveauđangngồichờsẵnởphíađốidiện.Saubaocôngsứcthuyếtphục,tìnhhìnhcóvẻkhôngmấykhảquanvìphíaNouveauvẫnchưathựcsựtintưởngvàouytínvàoPhillippevàcôngtycủaanh.GầnnhưPhillippekhôngcònlýlẽnàođểthuyếtphụcnữanênanhđãsửdụngđếnnướccờcuốicùng.Anhrútrachiếckhănquàngmàuxanhtruyềnthốngcủađộibóng-tượngtrưngchosựkiêuhãnhcủathànhphốvànóilờithỉnhcầucuốicùng:“Chúngtôiđãrấtcốgắngđểthuyếtphụcquýngàitinvàochínhsáchbảomậtvàsựtrungthựccủamình.Vàchúngtôikhẳngđịnhrằngđókhôngphảilànhữnglờinóisuông.Chúngtôimuốnchứngtỏsựthànhtâmcủamìnhtheomộtcáchkhác”.NămthànhviêncònlạitrongnhómcủaPhillippecũnglàmđiềutươngtự,lấykhănravàquàngquanhcổ.

BanlãnhđạocủaNouveauđãhếtsứcbấtngờtrướchànhđộngnày.HọhỏirằngcóphảiPhillippesẽlàngườiđảmnhậndựánnàyhaykhông.Anhliềntiếp:“Tôisẽtrựctiếpphụtráchdựánnày,vàchúngtôisẽbắtđầucôngviệcsaukỳnghỉthángTám.Tôicóthểcam

kếtđiềunàybởivìnhàtôiởkhágầncôngtycủacácngài”.

Vàitiếngsauđó,côngtycủaPhillippenhậnđượctinhọđãgiànhđượcdựán.Giảithíchvềsựthànhcôngnày,Phillippegiảithích:“NhiệmvụởđâylàtáicơcấucôngtyNouveau.Đâylàmộtcôngtymangđậmbảnsắcđịaphương.Vậynênhọcầnmộtaiđóquantâmđếnthànhphốnàyvìđósẽlàmộtlợithếchocôngtycũngnhưđộingũnhânviên.Nócũnggiốngnhưviệctìmđượcmộtnềntảngchungvậy”.

Nhưvậy,cóchungmộtnềntảnglàyếutốcơbảntácđộngđếnhànhvichođi.CácchuyêngiatâmlýtạiVươngquốcAnhđãtiếnhànhnghiêncứumộtnhómcổđộngviêntrungthànhcủađộibóngManchesterUnited.Trongquãngđườngđitừtòanhànàysangmộttòanhàkhác,nhữngcổđộngviênnàynhìnthấymộtngườiđangbịtrượtchânngãsóngsoàibênvệđường.Anhtadườngnhưbịtrậtmắtcáchânvàđanggàothéttrongđauđớn.Liệuhọcógiúpđỡanhtahaykhông?

Điềunàyphụthuộcvàochiếcáophôngmàanhtađangmặc.Nếuanhtamặcmộtchiếcáođơngiảnkhôngcóhoavănhaydòngchữnào,chỉcó33%giúpđỡ.NhưngnếuchiếcáomàanhtađangmặclàáođồngphụcManchesterUnitedthìtỷlệgiúpđỡrấtcao–đạt92%.JackDovidio,nhàtâmlýthuộcĐạihọcYale,gọiđâylàsựnhậndiệnmộtđặcđiểmchung.Khichúngtatìmthấymộtđiểmchungbấtkỳvớimộtngườikhác,việcgiúpđỡngườiđólàhànhvitạoragiátrịtheocáchcủanhữngngườichođikhônngoan.Giúpđỡmộtaiđónằmtrongtậpthểhaycộngđồngcủachúngtađồngnghĩavớitựgiúpđỡchínhmình,vàkhiđóchúngtađanggiatănggiátrịchochínhtậpthể.

ĐốivớitrườnghợpcủaFreecyclelẫnCraisglist,sựchiasẻmộtđặcđiểmchungchínhlàyếutốquantrọnglàmnênsựtăngtrưởngnhanhchóngcũngnhưmứcđộchođicaođếnđángngạcnhiêncủacácthànhviêntrongcộngđồngnày.Nhưnglậtnguợclạivấnđề,liệucácthànhviêncóthểtrởnêngắnkếtvàthấuhiểunhauhơnnhờCraigslistvàFreecyclehaykhông?

Câutrảlờiphụthuộcvàonhữnggìmàmộtthànhviênnhậnđượctừcáctrangwebtrên.Đốivớinhữngthànhviênchỉnhậnhoặcmuamộtvàimónđồthìgầnnhưchẳngcósựkhácbiệtgìvềtínhgắnkết

vàđồngđiệugiữahọvớiCraigslistlẫnFreecycle.Mốiquantâmhọdànhchohaitrangwebnàylàtươngđươngnhau.Nhưngđốivớinhữngngườithườngxuyênnhậnhoặcmuahànghóahayvậtdụngthìsựkhácbiệtgiữahaicộngđồngnàyrấtrõrệt.CácthànhviêncóthểchiasẻnhiềuđiểmtươngđồngvàgắnkếtvớinhauchặtchẽhơntrênFreecyclesovớitrênCraigslist.Điềunàyvẫnđúngngaycảkhiđãxemxétđếnkhuynhhướngchođicủacácthànhviên,bấtkểhọcólàngườiluônhếtlòngvìngườikháchaykhông.Vậytạisaomọingườilạicóthểđồngcảmvàgắnbóvớimộtcộngđồngnơimàhọchođimọithứhoàntoànmiễnphí,thayvìtraomộtthứđểlấymộtthứkháccógiátrịtươngđương?Ởđâycóhainguyênnhân:

•Nguyênnhânđầutiênnằmởmụcđíchtraođổi:giúpíchchocộngđồnghaytraođổilợiích.KhicácthànhviênmuabáncácmónhàngtrênCraigslist,họbiếtrằngngườibánđangcốgắngtốiđahóalợinhuậnchobảnthânhọnênsẽítquantâmđếnlợiíchcủangườimua.Ngượclại,trongmộtcộngđồngmọingườiđềuhướngđếnviệcchođi,nhữngngườiluônnghĩchongườikháckhôngcầnnhậnvềbấtcứthứgìtừngườiđượchọgiúpđỡ.Dođó,khicácthànhviênnhậnđượcmộtmónđồnàođótrênFreecycle,họcũngsẽnhậnmónquàđómộtcáchvôtư.Lúcnày,mónquàsẽcóýnghĩavàđượctrântrọnghơnnếusovớitổnggiátrịnótạorasaumộtgiaodịchkinhtế.

•Nguyênnhânthứhailiênquanđếnviệcailàngườichịutráchnhiệmmanglạilợiíchchobạn.KhimuabántrênCraigslist,nếubạnmuamộtmónđồvớigiáhời,bạncóthểnghĩrằngđólànhờvàokhảnăngthươnglượngkhônkhéocủabạnhoặcsựtửtế(cũngcóthểlàngâythơ)củangườibán.ThựctếlàbạnđangtraođổivớimộtcánhânkhácchứkhôngnhậnđượcgìtừcộngđồngCraigslist.Kếtquảlànhữngngườithamgiavàohoạtđộngtraođổitrựctiếpsẽtrởnêníttươngtácvàgắnkếtvớicộngđồngvìhọkhôngcóđượccảmgiáclàthànhviêntrongcộngđồngđó.

Ngượclại,trongmộtcộngđồngmàmọingườiđềuhướngđếnviệcchođi,cộngđồngđótrởthànhnguồncungcấpcácmónquàmàbạnnhậnđược.Mộtmôhìnhhiệuquảđiểnhìnhsẽlàmộtchuỗitraođổikhépkínvớicấutrúcsau:AtặngBmộtmónquà,BlạitraochoCvàcứthếtiếpdiễn.Khicácthànhviêncủa

Freecyclenhậnđượccácmónđồtừnhiềungườikhácnhau,họhiểulàmìnhđãvàđangđónggóplợiíchchocảcộngđồng.

Kếthợpvớinhau,hainguyênnhânnàyđãgiảithíchsựpháttriểnlớnmạnhcủaFreecycle.Thayvìphảibỏtiềnramuamộtmónđồtừmộtngườinàođó,mọingườicảmthấyrằnghọđangnhậnđượcnhữngmónquàtừmộtcộngđồng.Mộtkhisựđồngcảmnàyxuấthiện,mọingườisẽsẵnsànggiúpđỡvàchođimiễnphívớinhữngngườigắnkếtvớihọtrênFreecycle.Điềunàytruyềncảmhứngđểhọlantruyềnsựhỗtrợnhauđếnnhữngngườikháctrongcộngđồng,thôithúctấtcảchođinhữngmónđồmàkhôngcầnbấtcứsựđềnđápnào.Bằngcáchnày,nhữngngườivịkỷsẽcảmthấylợiíchcủahọkhôngbịtổnhại,ngượclạihọsẽvẫnduytrìviệcchođinàycốtđểhọcóthểnhậnđượcnhữngmónđồmiễnphíkhicónhucầu.Cònvớinhữngngườidunghòa,vìkhôngcócơhộitrảlễnhữngngườiđãgiúpđỡmình,họsẽtiếptụcbằngcáchtraonóchongườikhác–nhấtlàkhihọgiúpđỡnhữngngườigiốngnhưmình.

Cóthểnói,mọingườisẽchủđộnggiúpđỡngườikháckhixácđịnhmìnhlàmộtthànhviêncủamộtcộngđồng.Nhưngkhôngphảitấtcảcáccánhâncũngnhưmọicộngđồngđềuđượcgắnkếttheocáchnày.VẫncòncónhữngyếutốkháctrongFreecycletạorasựgắnkết–vàcâuchuyệncủaAdamRifkingấutrúclàmộtvídụđiểnhình.

Tìmkiếmsựkhácbiệttốiưu

KhigặpAdamRifkinlầnđầutiên,tôiđãyêucầuanhnóivề“Mộttrongnhữngngườitôithíchnhất,chínhlàAdamRifkin”.

Tấtnhiên,AdamRifkinkhôngnóiđếnbảnthânmình.NgườimàanhnhắcđếnởđâychínhlàAdamRifkin–mộtđạodiễn,biênkịch,nhàsảnxuấtkiêmdiễnviênởHollywood,ngườinổitiếngvớinhữngbộphimnhưDetroitRockCityvàHe-Man.Đểtránhnhầmlẫn,tôisẽgọivịđạodiễnnàylàHollywoodAdam,vàngườibạnthânthiếtcủachúngtalàPandaAdam.

Năm1992,khiHollywoodAdammớibắtđầukhởinghiệp,PandaAdamcũngchuyểnđếnLosAngelesđểthamgiachươngtrìnhnghiêncứusinhtạiCaltech.MọingườithườnggọinhầmchoPandaAdamkhihọđangcốgắngtìmcáchliênhệvớiHollywoodAdam.PandaAdammuốntìmgặpAdamHollywoodđểgiảiquyếtsựhiểunhầmnày,vìthếanhđãđăngsốđiệnthoạicủamìnhlênmạng.Trongsuốtbanăm,khôngaigọichoanh.Đếnnăm1996,HollywoodAdamđếnNewYorkvàmộtngườibạnđãchỉchoanhtrangwebcủaPandaAdam.VàomộtbuổisángởBờĐông,lúcbìnhminhchỉmớilódạngởBờTây,PandaAdambịđánhthứcbởitiếngchuôngđiệnthoạiréorắt.

PandaAdam(giọngngáingủ):Alô?

HollywoodAdam:AdamRifkinphảikhông,tôilàAdamRifkinđây.

PandaAdam:ƠnChúa,tôiđãchờcảnửacuộcđờichocuộcđiệnthoạinàyđây.

Thoạtnhìnqua,họcũngkhôngcónhiềuđiểmtươngđồng.Nhìnlạitrêngiaphả,họcũngchẳnghềcóhọhànggì.PandalớnlênởNewYork,HollywoodlạisốngởChicago.Pandalàmộtkỹsưphầnmềm,Hollywoodlàmviệctronglĩnhvựcsảnxuấtphimảnh.Nhưngkhigặpmặt,họngaylậptứccảmthấygầngũivớinhauvàngườinàysẽluôncốgắnggiúpđỡmỗikhingườikiacầnhỗtrợ.

ĐiềugìđãkhiếnhaiAdamRifkinthânthiếtvớinhaunhưvậy?

Nếubạnchorằngđólàdotácđộngcủahiệuứngtrùngtênthìcácdữliệuthốngkêchứngminhrằngbạnđãđúng–ítnhấtlàmộtphầnnàođó.ChuyêngiatâmlýBrettPelhamchobiếtchúngtacóvẻsẽthíchnhữngngười,nhữngđịađiểmvàđồvậtcókhảnănggợinhắcđếnchínhbảnthânmình.Têngọichínhlà“nhãnhiệu”củamỗingườinênchúngtasẽhàohứngvớinhữngquyếtđịnhgợisựliêntưởngđếntênmình.QuanđiểmnàyđãđượcPelhamvàcácđồngsựnghiêncứuvàxácnhận.Chẳnghạn,mộtngườitênJacksẽcókhuynhhướngtìmđếnsinhsốngởJacksonville,còntỷlệngườitênDennislàmnghềnhasĩ(dentist),…làkhácao.

Khôngnhữngthế,sựtươngđồngvềmặttínhcáchcũnggópphầnvàoquátrìnhhấpdẫnlẫnnhaunày.Chúngtasẽtrởnênthânthiện,nhiệttìnhvàcởimởhơnvớinhữngngườicóvàiđiểmchungvềcáchsống,cáchhànhxử,…vớibảnthânmình.ĐiềunàyhoàntoàncũngđúngvớitrườnghợpcủahaiAdamRifkinkhihọgặpnhaulầnđầu.Họtìnhcờbiếtnhaunhờmộtsựtrùnghợpngẫunhiên,từđómởracánhcửagắnkếtvàgiúpđỡlẫnnhau.

NhưngmốiliênkếtgiữahaiAdamRifkinkhôngchỉgóigọntrongmộtcáitênhaymộtvàiđặcđiểmtínhcách.Trongmộtnghiêncứucủamình,nhàtâmlýhọcKerryBurgerđãchỉrarằngkhôngphảimọisựtươngđồngđềuthôithúcchúngtagiúpđỡngườikhác,màchỉcónhữngsựtươngđồngđặcbiệtmớidẫnđếnhànhđộngnày.ĐâychínhlàđiểmmấuchốttạonênsợidâygắnkếthaiAdamRifkinngaytừlầngặpgỡđầutiên.AdamRifkinlàmộtcáitênkháhiếm,vàchínhsựtươngđồngítkhigặpnàylàchấtxúctáckhiếnhọbịhấpdẫnlẫnnhauvàtrởthànhbạnbègắnbósauđó.

Tuynhiên,theonhàtâmlýMarilynBrewerthìởđâysẽnảysinhmâuthuẫn.Mộtmặt,đólàmongmuốntrởnênhòahợp:chúngtahướngđếnsựgắnkết,sựhòahợp,tínhcộngđồng,sựphụthuộc,sựchiasẻvớinhữngngườikhác.Nhưngmặtkhác,chúngtalạimuốntrởnênnổibật:chúngtatìmkiếmsựđộcđáo,sựkhácbiệtvàcátính.Vàkhiđặttrongbốicảnhxãhội,haiđộnglựcnàythườngxungđộtnhau.Cànghòamìnhvàotậpthể,chúngtacàngđánhmấtđisựđộcđáocủariêngmình;ngượclại,khicàngthểhiệnnổibậthơnsovớinhữngngườikhác,chúngtacàngtrởnêntáchbiệtkhỏitậpthể.

Vậylàmcáchnàođểgiảiquyếtsựmâuthuẫnnày?Giảipháplàhãycânđốihàihòagiữasựtươngđồngvàkhácbiệt.Brewergọiđólà

nguyêntắckhácbiệttốiưu.Chúngtatìmkiếmnhữngcáchthứcđểcóthểvừahòahợpvừatạosựnổibậttrongcộngđồng.Vàcáchthứcphổbiếnđểđạtđượcsựkhácbiệttốiưunàylàthamgiavàomộttậpthểhaycộngđồngđặcbiệt–độcnhấtvônhị.Làthànhviêncủamộttậpthểcóchungsởthích,tínhcách,mụctiêu,giátrị,kỹnănghoặckinhnghiệmsẽgiúpchúngtacóđượcsựliênkếtvàgắnbógiữacácthànhviênvớinhau.Nhưngđồngthời,khilàthànhviêncủamộttậpthểđặcsắcsovớinhữngnhómhaycộngđồngkhác,chúngtasẽtrởnênnổibật.Cácnghiêncứuđãchỉrarằngmọingườithườngcảmthấythỏamãnhơnkhigianhậpvàonhữngtậpthểgiúphọđạtđượcsựkhácbiệttốiưu:vừađộcđáovừadunghòa.Đólànhữngcộngđồngnơitacảmthấykiêuhãnhnhấtvìđượclàmthànhviêncủanó,đồngthờikhiếntacảmthấyđượctôntrọngvàgắnkếtvớimọingườinhiềunhất.

Freecycletạorasựkhácbiệttốiưunàyvớithôngđiệpbảovệmôitrường.Mụctiêucơbảncủahọhoàntoànkhácbiệtvớinhữngphongtràokêugọitáichếkhác.Thayvìbiếnnhữngvậtliệucũthànhnhữngvậtliệumới,cácthànhviêncủaFreecycletựtìmkiếmnhữngngườicónhucầunhậnnhữngsảnphẩmkhôngthểtáichếđược,nhờvậygiảitỏaáplựcchocácbãiphếliệu.MụctiêuchungnàyđãgiúpgắnkếtmọingườitrongcộngđồngFreecyclenhờsựđồnglòngnhấttrícủacácthànhviên.NhữngthànhviênđầutiêncủaFreecycleởTusconbaogồmmộtthànhviênĐảngDânchủcóniềmđammêcốnghiếnchocôngcuộcbảovệmôitrường,mộtngườiủnghộĐảngCộnghòakhôngchấpnhậnđượcsựlãngphí,vàmộtngườitheochủnghĩatựdođấutranhvìquyềntựdocủaconngười,thoátkhỏisựràngbuộctừphíacácquyđịnhcủachínhphủ.Quathờigian,mạnglướithànhviêncủaFreecyclekhôngngừngmởrộng,vàcácthànhviênđượcquyềnlựachọnchođitheocáchmàmìnhmuốn.ỞNewYork,cómộtnhómngườithườngtậptrungởmộtgócđườngđểtổchứccácsựkiệntặngquàcủaFreecycle.

Bằngcáchdunghòanhữngđặcđiểmchungvànhữngcơhộiđểmỗicánhânđượckhẳngđịnhmình,Freecycleđãtạoramộtcơchếchođidựatrênsựdunghòalợiíchcánhânvàlợiíchtậpthể.NhưngnhómnghiêncứucủaWillercũngđưaramộtcảnhbáo:hệthốngnàyphụthuộcvào“việcduytrìnhữnglợiíchcóthểtraođổiđược,từđótruyềncảmhứngchonhữngthànhviêntiếptụcđónggópvàtíchcựcchođihơnnữa”.Nóicáchkhác,mọingườichỉthựcsựgắnkếtvớimộtcộngđồngcóđịnhhướngnhắmđếnlợiíchchungcủamọingười

saukhihọnhậnđủlợiíchtừcộngđồngvàcảmthấyrằngmìnhđangđượcgiúpđỡ.VậylàmcáchnàođểFreecycleđảmbảođượcquyềnlợichocácthànhviên,duytrìnguồnlựcvàkhuyếnkhíchmọingườichođivôđiềukiện?

TạisaoSiêuNhânlạithấtthế?Tạisaomọingườicầnđếnđiện?

KhiFreecyclemớithànhlập,trongsốnhữngthànhviênđầutiêncómộtôngcụ98tuổi.Ôngcầnmẫnthugomphụtùngđểsửachữanhữngchiếcxeđạpcũrồitặnglạichúngchocácembétrongvùng.DeronBealnhớlại:“Ôngấylàmộttấmgươngtuyệtvời!”.NhữngcôngdânvùngTucsoncoiôngnhưmộtngườibạnthânthiết.Khihọchứngkiếnhànhđộngcaođẹpcủaôngvàbiếtônglàthànhviêntrongmộtcộngđồngđặcbiệt,họcảmthấybịthôithúcphảinoitheotấmgươngnày.NhàtâmlýhọcJonathanHaidtcủaĐạihọcNewYorkđãgọiđâylàsựnângcaophẩmgiá.Đâylàcảmgiácấmápkhiđượctruyềncảmhứngtừnhữngnghĩacửcaođẹpcủangườikhácvàdườngnhưcótácdụng“gộtrửatâmhồn,xóađinhữngcảmgiáchoàinghichánchườngvàthayvàođólàtruyềncảmhứngvềýthứcđạolý,phẩmhạnh”.HaidtvàđồngnghiệpSaraAlogenhậnxét:“Khicảmnhậnbảnthânđượckhíchlệnângcaophẩmgiá,chúngtacảmthấynhưthểtrongmộtkhoảnhkhắcmìnhtrởnênbớtíchkỷđivàhànhđộngvìmọingườihơn”.

Trongmộtthínghiệm,haichuyêngiatâmlýLeifNelsonvàMichealNortonđãlựachọnngẫunhiênvàyêucầunhữngngườithamgialiệtkêmườiphẩmchấtmàhọcảmthấycầnphảicóởmộtsiêuanhhùnghaySiêuNhân,mộtnhânvậtcụthể.Khiđượcmờiđăngkýlàmtìnhnguyệnviênchomộtdịchvụcộngđồng,sốngườiđềcậpđếnnhữngphẩmchấtcầncócủamộtsiêuanhhùngnhiềugầngấpđôisốngườiliệtkêphẩmchấtcủamộtSiêuNhân.Bathángsauđó,NelsonvàNortonmờihainhómnàythamgiamộtcuộchọpđểkhởiđộngviệctìnhnguyện,tỷlệcómặtcủanhữngngườiđãviếtvềsiêuanhhùngnhiềugấpbốnlầnsovớinhữngngườiđãđềcậpđếnSiêuNhân.Việcsuynghĩvềsiêuanhhùngbathángtrướcđóđãtruyềncảmhứngđểmọingườitiếptụcgiúpđỡngườikhác.Ngượclại,việcnghĩvềnhânvậtSiêuNhânlạibàomònnhiệthuyếtgiúpđỡcủachúngta.Tạisaovậy?

Khinghĩvềnhữngphẩmchấtchungnhấtcủasiêuanhhùng,chúngtathườngliệtkêmộtdanhsáchnhữngtínhcáchlýtưởngcủanhiềunhânvậtsiêuanhhùngmàbảnthânhọcảmthấycóthểliênhệvớibảnthânmình(cụthểlànhữngsựcốnghiếnvàtínhtráchnhiệmcủacácsiêuanhhùng).Vìthếhọquyếtđịnhduytrìviệcthamgiaphongtràotìnhnguyện.

NhưngkhinghĩđếnnhữngSiêuNhân,họmặcđịnhrằngđólànhữngtrườnghợpgiảtưởngphithựctế,chỉxuấthiệntrongnhữngseriesphimtruyềnhìnhănkháchkiểunhưTheAdventuresofSuperman:“dichuyểnnhanhnhưchớp,sứckhỏephithường,cóthểphithânquanhữngtòanhàcaongấtchỉvớimộtcúnhúnmình”.Khôngaicóthểcóđượcnhữngsiêunănglựcnhưvậynêntạisaophảicốgắngtrongvôvọnglàmgì?

Freecyclexâydựngmộtmôhìnhchođiphùhợpvớitấtcảmọingười.Khicácthànhviênchứngkiếnmộtônggià98tuổiđangmiệtmàithugomvậtliệu,sửachữaxeđạpchonhữngtrẻemnghèotrongthànhphố,haychứngkiếnnhữngngườikhácđangchođiquầnáohoặcđồđiệncũ,họbiếtrằngmìnhhoàntoàncóthểlàmnhữngđiềutươngtự.Nhữnghànhđộngtưởngchừngnhỏnhặtnàyđãtruyềncảmhứngđểmọingườibắtđầuchođi.

MặcdùmụcđíchchínhcủanhiềungườikhithamgiaFreecyclelàđểnhậnđượcnhữngmónđồmiễnphí,điềuđókhôngcónghĩarằnghọchỉtậptrungđếnviệcnhậnvề.Khithamgiavàocộngđồngnày,mỗingườiđềutìmkiếmmanhmốiđểbiếtđượccáchhànhxửthíchhợpởđây.Nếunhữngthànhviênmớichứngkiếnhànhđộngchođicủacácthànhviêncũ,họtựđộngbịcuốntheovàhànhđộnggiốngnhưthế.Bằngcáchcôngkhaimọihànhđộnggiúpđỡngườikhácnày,Freecycleđãtạoramộtcơchếchođimàmọingườiđềucóthểdễdàngthựchiện.

Đâylàmộtbàihọcgiátrịvànósẽcàngcógiátrịhơnkhichúngtaýthứcvànhìnthấyhiểnhiệnrằngnhữnghànhđộngchođicóthểtácđộngmạnhmẽrasaođếnphongcáchcho-nhậncủamỗingười.Rấtnhiềulầntrongđời,chúngtaquyếtđịnhchỉnhậnlấyđơngiảnvìtakhôngcóđầyđủthôngtinvềnhữnggìngườikhácđanglàm.Thôngthường,conngườichúngtasẽnhậnkhihọkhôngýthứcđượcsựkhácbiệtgiữamìnhvànhữngngườikhác.Nhưngnếuchotấtcảthànhviêncủamộttậpthểthấyđượckhuônmẫuchung,nhữngngườichưanhậnthứcđượcsẽtựđộngđiềuchỉnhcáchhànhxửđểhướngđếnviệcchođi–nhấtlàkhivềbảnchấthọlànhữngngườidunghòa.Khiđó,chodùcólàkẻíchkỷ,ngườidunghòahayngườihếtlòngvìngườikhác,mỗicánhânsẽkhôngmuốnđingượclạivớichuẩnmựcchung,vìthếhọsẽđiềuchỉnhmìnhchohòahợp.

Đếnthờiđiểmhiệntại,theonhưthốngkêtrênYahoo!thìchỉcó

haithuậtngữtiếngAnhliênquanđếnmôitrườngđượctìmkiếmnhiềuhơnFreecycle,đólàglobalwarmingvàrecycling.Tínhđếnmùahènăm2012,Freecyclecóhơnchíntriệuthànhviênđếntừ110quốcgia,trungbìnhmỗituầncótámthànhviênmớigianhập.VẫncónhiềungườigianhậpFreecyclevớitâmlýtìmkiếmlợiíchchobảnthân,mongmuốnnhậnđượcnhữngthứmiễnphí.Nhưngkhinhậnđượclợiíchtừmộtcộngđồngquytụnhữngcưdânđịaphương,nhữngngườiđónggópbằngchínhsứclaođộngnhỏbécủamìnhđãlàmnênmộtcộngđồngFreecyclelớnmạnhlấylợiíchcủangườikháclàmtônchỉhoạtđộng,khiếnnhữngcánhângianhậpFreecyclevớimụcđíchkiếmlợibanđầudầnbịảnhhưởngvàđiềuchỉnhsanghànhđộnghướngđếnngườikhácnhiềuhơn.Cùngvớinhau,chíntriệuthànhviênnàyđãchođihơn30.000mónđồmỗingày,tươngđươngvới1.000tấnphếliệu(nếukhôngđượcchođi).VànếubạnxếpchồnglênnhautấtcảsốvậtdụngđãđượccácthànhviênFreecyclechođitrongnămngoái,tổngchiềucaođạtđượcsẽgấp14lầnchiềucaođỉnhEverest.ĐiềunàytươngtựnhưnhữnggìCharlesDarwintừngviết:“Mộtbộlạcvớinhữngthànhviênhànhđộngnhưnhữngngườivịtha,luônhànhđộnghỗtrợngườikhác,chấpnhậnhysinhbảnthânvìlợiíchchungthìbộlạcđósẽđánhbạinhữngbộlạckhác.Đâychínhlàbảnchấtcủasựchọnlọctựnhiên”.

KhinghiêncứuvềsựthànhcôngcủaFreecycle,tôibắtđầuđặtcâuhỏirằngliệunhữngnguyêntắcnàycóthểápdụngtrongcuộcsốngthườngnhật,trongmộtcộngđồngkhôngchỉtậptrungvàovấnđềmôitrườnghaykhông.Làmthếnàođểtạoravàduytrìhệthốngvănhóachođitrongcôngtyhaytrongtrườnghọc?

Thayđổitheochiềuhướngtíchcực

Đếnlúcnày,hẳnbạnsẽđặtracâuhỏi:LiệumộthệthốngchođiđồngbộgiốngnhưFreecyclehoặcVòngtròncho-nhậncóbiếnnhữngngườichỉbiếtlợiíchbảnthântrởthànhnhữngkẻgiảtạotàibahayhọsẽtrởthànhnhữngngườihếtlòngvìngườikhác?Theomộtcáchnàođó,tôicóthểnóirằngđộnglựckhôngphảilàyếutốquyếtđịnh,màlàởchínhcáchhànhxử.Nếunhữngngườichỉbiếtbảnthânđanghànhđộngtheocáchmanglạilợiíchchongườikhác,chodùvìmụcđíchriêngcủabảnthânchứkhôngxuấtpháttừmongmuốngiúpđỡthìhọvẫncóđónggópnhằmduytrìlợiíchchungdướihìnhthứctraođổicáclợiích.

Lấyvídụnhiềunghiêncứuđượctiếnhànhtrongmôitrườngcáctổchứctừthiện.Kếtquảmàcácnhàkhoahọcrútrađượclàmặcdùthamgiavàomộttổchứctừthiệnnhằmphụcvụchomụcđíchthăngtiếntrongsựnghiệpnhưngkhigắnbóvớicôngviệcnàytrongsuốtmộtthờigiandàivàđầutưnhiềucôngsứcvàotổchứcđó,hầuhếtmọingườiđềudầndầncoihoạtđộngtìnhnguyệntrởthànhmộtphầnquantrọngtrongcuộcsống,ănsâuvàomáuthịtmình.Mộtkhiđiềuđóxảyra,chúngtabắtđầuchiasẻsựđồngcảmvớinhữngngườiđượcgiúpđỡvàtrởthànhngườihếtlòngvìngườikhác.Nghiêncứucũngchỉramộtquátrìnhtươngtựcũngdiễnratrongnộibộcácdoanhnghiệp.Khimọingườigiúpđỡđồngnghiệpvàcáckháchhàngnằmngoàiphạmvitráchnhiệmcủahọ,họbắtđầucoibảnthânmìnhlàmộtphầnkhôngthểtáchrờicủatổchức.

Nhưvậy,mộtphầnlàmnênthànhcôngcủaFreecyclevàVòngtròncho-nhậnlàviệccảhaihệthốngchođiđồngbộnàyđềukhuyếnkhíchcácthànhviênchođitrongkhivẫnđảmbảođượcquyềntựdolựachọncủahọ.Mặcdùmôthứcchunglàhướngđếncáchànhđộnggiúpđỡngườikhác,nhưngnhữngngườithamgiađượctoànquyềnquyếtđịnhhìnhthứcgiúpđỡvàngườiđượcgiúpđỡ.KhicácsinhviênởWhartonthamgiavàoVòngtròncho-nhận,vìcácsinhviênkhácnhausẽđưaranhữngcáchthứcgiúpđỡkhácnhau,từđóhìnhthànhnênmộtcơchếđồngnhấtđộcđáo.Mộtsinhviênchiasẻrằng“đâylàtậpthểduynhấtởWhartonbiếtquantâmđếnngườikhác”.Mặcdùvẫnđangcạnhtranhnhauđểgiànhlấyviệclàmtạinhữngcôngtytưvấnquảntrịhoặccácngânhàngđầutư,họvẫnsẵnlònggiúpđỡmộtbạnhọcchuẩnbịchobuổiphỏngvấn,chiasẻkinhnghiệmvàđưaramộtsốlờikhuyêncũngnhưmáchnướcmộtsốbí

quyết.Saukhilớphọcnàykếtthúc,mộtnhómsinhviênđãthànhlậprahộicựusinhviênđểcóthểtiếptụchỗtrợlẫnnhau.Mộtbạnchobiết:“Nhờtậptrungvàonhữnglợiíchthuđượctừviệcgiúpđỡngườikháctrongnhómcủamình,tôicảmthấythoảimáivàcởimởhơnkhiđưarađềnghịtrợgiúp(vàcảviệcđónnhậnsựtrợgiúp)vớinhữngthànhviêntronghộicựusinhviênnàysovớicáchộinhómkhác”.

Kếtthúchọckỳ,cậusinhviênbanđầutỏrahoàinghirằngởWhartonkhôngtồntạinhữngngườivịthađãlặnglẽđếngặptôi.Cậuấyđãnóithếnày:“Bằngcáchnàođó,mọingườitronglớpbịthôithúcchođivàgiúpđỡnhau,vàcảlớphọcđãthayđổi”.

N

8***

THOÁTKHỎICHIẾCBÓNG

Khilàmđiềugìđóchongườikhác,mộtsốngườiluôntìmcơhộiđểđòivề.Mộtsốkháckhôngnhưvậynhưnghọvẫnghinhớ-vàcoiđónhưmộtmónnợ.Nhưngvẫncónhữngngườihoàntoànkhácbiệt.Họgiốngnhưmộtcâynhocầnmẫnchođờiquảngọtmàkhôngcầnbấtkỳsựđềnđápnào…chonhữngviệclàmtốtấy…Họbanphátlòngtốtchotấtcảmọingười…Đómớilàhìnhmẫuđểchúngtanoi

theo.

–MarcusAurelius,HoàngđếLaMã

hiềunămvềtrước,mộtanhchàngcaolớnđãtrởthànhmộtbiểutượngtronglàngthểthaothếgiới.Vớichiềucaohơnhaimétvàcânnặngxấpxỉmộttạ,DerekSorensonlàmộtđốithủđángsợ,cókhảnănggieorắcnỗikinhhoàngvớibấtkỳai

dámkhiêuchiến.CầuthủnàydẫndắtđộituyểnđangchơiởgiảiNCAAcủamìnhđếnvớichứcvôđịchquốcgiavàđượclênchơiởgiảichuyênnghiệp.Saukhibuộcphảigiãtừsựnghiệpthiđấuthểthaođỉnhcaovìchấnthương,vẫncórấtnhiềucâulạcbộdanhgiáđãmờianhvềphụtráchviệcđàmphánhợpđồngchuyểnnhượngcầuthủ.

Đểnângcaocáckỹnăngthươnglượngcủamình,Derekđãđăngkýmộtkhóahọcvềnghệthuậtđàmphándomộttrườngkinhdoanh

hàngđầutổchức.Trongmỗibuổihọc,anhđượcrènluyệnkỹnăngđàmphánởnhiềuvaitròkhácnhau,từgiámđốcmộtcôngtydượcđangcốgắngmualạimộtnhàmáysảnxuấtchođếnmộtchủđầutưmộtcôngtrìnhđangtranhcãinảylửavớimộtanhthợmộc.Cómộtlần,Derekvàovaimộtngườiđangmuanhàđểđầucơ–vàvớilốihànhxửcủamộtngườivịkỷ,Derekđãgâysứcépđểnhânviênmôigiớibánchomìnhmộtmứcgiárẻmạt,đingượclạivớilợiíchcủakháchhàngcủacôta.

Trênthựctế,quảlànhờápdụngnhữngcáchthứcíchkỷnhưvậymàsựnghiệpcủaDereklênnhưdiềugặpgió.Anhđầuquânchomộtcâulạcbộtêntuổi,trởthànhngườithươngthuyếtchủlựcvàđóngvaitròthiếtyếutrongchứcvôđịchthếgiớicủacâulạcbộ.ConđườngcôngdanhcủaDerekdiễnravôcùngthuậnlợi:Anhđượcthăngchứctrongmộtthờigianrấtngắnvàđượcbìnhchọnlàmộttrong100ngườiquyềnlựcnhấttrongmôitrườngmônthểthaođókhichỉmới30tuổi.

KhiDerekbắtđầucôngviệclàchuyêngiađàmphánhợpđồngtạicâulạcbộ,côngviệcchínhcủaanhlàquảnlýngânsách,tìmkiếmnhữngcầuthủcótriểnvọngnhấtvàđàmphánvớingườiđạidiệncủahọđểcóđượccáigậtđầucủanhữngtânbinhxuấtsắcđồngthờigiữchânđượcnhữngcựubinhtàinăng.Vàdonhânsựởbộphậnnàyrấthạnchếnênviệcđàmphántheophongcáchquyếtliệt,ưutiênlợiíchcủabảnthânsẽmanglạilợithếchoDerek.Anhtabắtđầutìmkiếmmộttàinăngchưađượcpháthiện,tạocơhộiđểngườinàytỏasáng,sauđótiếnhànhbànbạcvớingườiđạidiệncủacầuthủnàyvềviệckýkếthợpđồng.Khimớibắtđầu,Derekluônđưaramứcgiárấtthấp.Ngườiđạidiệncảmthấythấtvọng:mộtvàicầuthủkháccónănglựctươngđươngđangđượcnhậnmứclươngcaohơn.AnhtalênánDerekvìđãquámứcchènépvàyêucầumộtmứclươngcaohơnnhưngDerekđãbácbỏtấtcảnhữngyêucầunày,kiênquyếtkhôngchithêmdùchỉmộtđồng.Cuốicùng,ngườiđạidiệncũngphảibỏcuộcvàđồngývớicácđiềukhoảndoDerekđưara.Derekđãthắng,tiếtkiệmđượcchocâulạcbộhàngnghìnđô-la.

Nhưngkhitrởvềnhàvàobuổitốingàyhômđó,Derekcảmthấyrấtbứcbối:“Từbuổinóichuyện,tôicóthểcảmnhậnđượcsựthấtvọngcủaanhta.Anhtađãđưaravàiýkiếnsosánhvớinhữngcầuthủkhác,vàđiểmmấuchốtlàtôiđãkhôngthựcsựchúýlắngnghe.Anhtaravềvớimộtấntượngkhôngtốtvềtôi”.Derekkhôngmuốn

kếtthúcgiaodịchtrongbầukhôngkhícăngthẳngnhưvậy.Vìthếanhquyếtđịnhxébảnhợpđồng,đápứngnhữngyêucầubanđầucủangườiđạidiện,tăngthêmhàngngànđô-lachocầuthủđó.

Liệuđâycóphảilàmộtquyếtđịnhsángsuốtkhông?Derekđangtiêutốntiềncủacâulạcbộ,vàcókhảnăngsẽtạoramộttiềnlệchocácbảnhợpđồngvềsau.Hơnthếnữa,giaodịchđãhoàntất.NgườiđạidiệncủacầuthủkiađãchấpnhậnmứcgiáthấpvàDerekđãđạtđượcmụcđíchcủamình.Cóvẻlàthiếukhônngoannếulậtlạivấnđềvàolúcnày.

Nhưngthựcra,đâylạilàmộtquyếtđịnhvôcùngđúngđắn.KhihaichuyêngiaBruceBarryvàRayFriedmanthuộcĐạihọcVanderbilttiếnhànhnghiêncứuvềnghệthuậtđàmphán,họđãchỉrarằngnhữngngườisắcsảohơnsẽđạtđượckếtquảtốthơnvìhọcóthểtổnghợpvàphântíchnhiềuthôngtinhơn,baoquátvấnđềmộtcáchtoàndiện,bámsáttrọngtâmvàcóthểđưaranhữnggiảipháptuyệtvời.Khôngdừnglạiởđây,nhómnghiêncứucònpháthiệnramộtsựthậtquantrọngkhác:Lợiíchthuộcvềnhữngngườiđãnhườngđiềutốthơnchođốiphương.

BarryvàFriedmanđãgiảithíchnhưsau:“Nhữngngườithôngminhhơncóthểnắmbắtđượcmongmuốnthựcsựcủađốiphươngvàtừđónhườngchohọphầnlợihơn,chấpnhậnchịuthiệtthòi”.Nhữngngườithôngminhhơnsẽdànhchođốiphươngnhiềusựnhượngbộhơn–đâychínhlàđiềumàDerekđãlàmkhianhtăngmứclươngchocầuthủsắpđượcchiêumộ.Anhđangchođitheomộtcáchthôngminh:bảnthânchấpnhậnđôichútthiệtthòinhưngmanglạilợiíchlớnhơnchocầuthủvàngườiđạidiệncủaanhta.Vàingànđô-lachỉlàmộtkhoảntiềnnhỏvớicâulạcbộ,nhưnglạilàmộtconsốđángkểvớicầuthủđó.

ĐiềugìđãkhiếnDerekchuyểnbiếnvàbiếtquantâmđếnlợiíchcủangườikhácnhưvậy?Trướckhibuổitraođổivớingườiđạidiệncủacầuthủdiễnra,Derekchỉquantâmđếnmộtđiềuduynhất:uytínvàdanhtiếngcủaanhta.Nhưngrồianhnhậnrarằngkhitiếptụclàmviệctheophươngthứcchènépcủamình,anhhoàntoànkhôngđượccôngnhậnlàcóhaiphẩmchấttrên.

MộttrongnhữngsựviệcgópphầnlàmlunglayquanđiểmvềphươngthứclàmviệccủaDereklàdanhhiệuNhẫntâmnhấtmàanh

đượctraokhikếtthúckhóahọckỹnăngđàmphán.Vàđiềuđaulònghơnlàanhđượcbầuchọnchodanhhiệunàybởinhữnghọcviênởmộtlớphọckhác,thuộcmộtkhóahọckhác,nhữngngườichưatừngquenbiếtanh,chứkhôngphảitừchínhcácbạnhọccùnglớpcủaanh.NhữnghànhđộngíchkỷtrongcácbàitậptìnhhuốngcủaDerekđãgiúp“tiếnglành”vangxatớimứcngaycảngườixalạcũngphảixemanhlàNhẫntâmnhất.

PhongcáchđàmpháncủaDerekchínhlàcáchmàtấtcảnhữngngườichỉbiếtlợiíchbảnthânsẽápdụng.Nhưngsaukhiđượccácbạnhọc–vàcảnhữnghọcviêncủalớpkhác–xemlànhẫntâmnhất,Derekbắtđầusuynghĩlạivềphongcáchhànhxửbênbànđàmpháncủamình:“Nếutôiđạtđượcmộtlợiíchnàođótrongngắnhạnbằngsựépbuộcvàtướcđoạttừngườikhácthìchắcchắntôisẽphảitrảlạigấpbộitrongtươnglai.Mốiquanhệcủatôivớicácbạnhọcbịảnhhưởng,gâytổnhạiđếnuytíncủatôi”.Trongcuộcthươnglượngnóitrênvớingườiđạidiệncủacầuthủ,khihủybỏgiaokèobanđầuvàquyếtđịnhtăngmứclươngđềxuấtchocầuthủtriểnvọngkia,Derekđãchiasẻvềquyếtđịnhnàynhưsau:“Xétchocùng,ngườihưởnglợichínhlàbạn.Phíađạidiệncủacầuthủdĩnhiênsẽđánhgiácaohànhđộngnày.Vậynênkhicócầuthủtìmđếntrungtâmmôigiớinày,họnàysẽgọiđiệnchotôi.Ngẫmlại,tôicảmthấythậtmaymắnvìđãquyếtđịnhnhưthế.Điềunàygiúpthắtchặtmốiquanhệcủachúngtôi,vàcònmanglạilợiíchchungchotoànđội.Cóvẻnhưconngườinhẫntâmnhấtmộtthuởđangdầntrưởngthànhvàtrởnênchínchắnhơn”.

Giờđây,Derekcôngnhậnrằngchínhsựthayđổitrongcáchhànhxửcủamình,điềuchỉnhtheohướngưutiênlợiíchcủangườikhácthayvìchỉtậptrungvàobảnthânmìnhđãgiúpanhtạonênsựthànhđạtchonhiềungười(cáccầuthủ-kháchhàngcủaanh,chocáccâulạcbộmàcáccầuthủđangthiđấucho,vàchínhcảbảnthânanh).Tuynhiên,anhvẫnlolắngvềnhữngbấttrắccóthểxảyranếungườingoàipháthiệnrasựthayđổinàycủaanh.Vậynên,DerekSorensonchỉlàmộtcáitênnặcdanh.Trướckhichiasẻ,chủnhâncủacâuchuyệnnàyđãyêucầuđượcgiấutênvớilýdo:“Tôikhôngmuốncôngkhaichocảthếgiớibiếtrằngtôichấpnhậntrảnhiềutiềnhơnmứccầnthiếtchomộtcầuthủ”.

Đâylànỗisợhãithườngtrựccủanhữngngườitửtếthànhcông,nhưnghọhoàntoàncóthểchếngựđượcnỗisợnày.Hãynhớlạicâu

Đ

chuyệncủaSherryannPlesse,chuyênviêncấpcaocủamộtcôngtytưvấntàichínhđượcchúngtôigiớithiệuởphầnđầu,ngườiđãlĩnhhộiđượcrằngbíquyếtthànhcôngchínhlàsựkếthợpgiữasựtửtếvàniềmđammê.Banđầu,khiđượcyêucầuchiasẻvềcâuchuyệncủamình,cũnggiốngnhưDerek,côchỉđồngývớimộtđiềukiệnrằngdanhtínhthựcsựsẽkhôngđượctiếtlộ.Sáuthángsau,côthayđổiýđịnh:“Tôiđangtriểnkhaimộtchiếndịchgiúpnhữngngườitốtbụngvôdanhcóthểcôngkhaisựtửtếcủamình.Nhờbiếtcáchchođi,tôiđãcóđượcmộtcuộcsốngviênmãnvàmộtsựnghiệpthànhcông.Mọingườiđượcquyềnnóivềnhữnghànhđộngtốtđẹpcủamình.Vàtôiđãkhôngcòncảmthấyngạingầnnữa”.

Điềugìđãkhiếncôấythayđổi?Khimớinhậnrathiênhướngluônhếtlòngvìngườikháccủamình,Sherryannđãquáchúýđếnnhữngrủirocôsẽphảiđốimặt.Mọingườitrôngđợiởcôsựnghiêmkhắcvàtậptrungvàokếtquảcuốicùng,vàcóvẻnhưviệcưutiênlợiíchcủangườikhácđượccholàmộtdấuhiệucủasựyếuđuối.Nhưngkhibắtđầugầngũivàthấuhiểucácđồngnghiệpcủamìnhhơn,cômớivỡlẽrằngtấtcảnhữnghìnhmẫucôđangnoitheođềulànhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác.Vàđộtnhiên,ýthứchệcủacôcósựchuyểnbiến:thayvìchỉchămchămnhìnvàonhữngvídụthấtbại,côbắtđầunhậnracòncórấtnhiềungườitửtếvẫnđạtđượcthànhcôngrựcrỡ.Chúngtathườngkhôngnhậnrađiềunàynếuchỉđánhgiáhờihợtquabiểuhiệnbênngoàicủanhữngngườithànhcông.Thôngthường,dokhuynhhướngsửdụngnhữnglờilẽđaotobúalớnvàluônyêucầunhữngđónggópcủamìnhphảiđượcghinhận,nhữngngườivịkỷthànhcôngsẽtrởthànhtâmđiểmthuhútmọisựchúý.Nhưngnếuchúýđếncáchđốinhânxửthếcủanhữngngườixungquanhmình,bạnsẽnhậnrarằngcòncórấtnhiềungườivịthađãđạtđượcthànhcôngmàbạnnênnoitheo.

ốivớiriêngbảnthântôi,nhữngngườithànhđạtđượctôingưỡngmộnhấtchínhlànhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác,vàtôicảmthấyrằngmìnhphảicótráchnhiệmtruyềntảinhữngđiềuđãhọcđượctừhọđếnvớimọingười.Khiđến

vớiWharton,côngviệccủatôilàgiúpđỡmộtsốnhữngsinhviênưutú–nhữngngườisởhữukỹnăngphântíchtốtnhấtthếgiới–trởthànhnhữngngườilãnhđạo,nhữngngườiquảnlývànhữngnhàđàmphánxuấtsắchơn.Tôiquyếtđịnhchỉchohọmộtsốphongcáchhànhxửvàhỏixemhọđánhgiáxemnhữngngườicóphongcáchcho-nhậnnàosẽđứngchóttrongchiếcthangthànhcông.

M

Vàhầunhưtấtcảmọingườiđềucóchungmộtcâutrảlời:nhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác.Khitôihỏirằngaisẽlàngườithànhcôngnhất,cácsinhviênchorằngđósẽlànhữngngườidunghòahoặcnhữngngườichỉưutiênlợiíchcủabảnthân.Vìthếtôiđãquyếtđịnhthayđổiđịnhkiếnnày.Tôiđãnóivớihọ:“Cóvẻnhưcácbạnđangđánhgiáthấpkhảnăngthànhcôngcủanhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác”.Sựthậtlànhữngngườiluônsẵnsànggiúpđỡmọingườiđếnmứcquênluôncảbảnthânmìnhlànhữngngườiítthànhcôngnhất.Nhưngvớicùngmộtđịnhhướngnhưthế,kèmtheomộtvàiđiềuchỉnhnhỏ,họvẫncóthểtrởthànhnhữngngườithànhcôngnhất.“Luôncốgắngvànỗlựcnhằmmangđếnnhữngđiềutốtđẹphơnchonhữngngườixungquanh,vàsựthànhcôngsẽđếnvớihọnhưmộtđiềutấtyếu”.Tôibiếtrằngmìnhđangkhơimàochomộtcuộctranhluậngaygắt,vìthếtôibắtbuộcphảicócăncứđểchứngtỏrằnghọđãsai.

Vàcuốnsáchnàychínhlàbằngchứng.

ặcdùcónhiềungườisởhữunhữngphẩmchấttốtvàluônhếtlòngvìngườikhác,họthườngkhôngmuốnbộclộđiềuđóởmôitrườnglàmviệc.Nhưngsựpháttriểncủahìnhthứclàmviệcnhóm,cácloạihìnhdịchvụvàtruyềnthông

xãhộiđãmangđếnnhữngcơhộimớiđểnhữngngườinàycóthểthiếtlậpđượccácmốiquanhệcũngnhưtạodựnguytín–nhữngyếutốbổtrợchothànhcôngcủahọ.Chúngtôicóbằngchứngchothấyrằngnhữngngườihếtlòngvìngườikháccóthểtrởthànhnhữngngườithànhcôngvàxuấtsắcnhấttrongnhiềulĩnhvực,từkỹsưchođếnthầythuốcchođếnnhânviênbánhàng.VàhãynhớđếncâuchuyệncủaPeterAuder,chuyêngiatưvấntàichínhngườiAustraliamàcácbạnđãgặpởphầnđầu.CóvẻnhưPeterđanglãngphíthờigiankhiláixeđếngặpmộtkháchhàngnghèokhổ,ngườilàmviệcởmộtbãiphếliệu,đểtưvấnanhtacáchquảnlýtàichính.Cuốicùng,vịkháchhàngấyhóaralạilàmộtôngchủgiàucó,sởhữumộtcôngtychuyênkinhdoanhphếliệuvàsaunàyđãtrởthànhmộttrongnhữngkháchhàngsộpnhấtcủacôngtyPeter.Nhưngmọichuyệnkhôngchỉcóvậy.

Peterbiếtrằngvịkháchhàngsởhữukhốitàisảnkếchxùkiađangbậnrộnđếnmứckhôngcóthờigianđểnghỉngơi,vàPetermuốngiúpđỡanhta.Vàithángsauđó,mộtkháchhàngkhácchiasẻvớiPeterrằngcôcảmthấychánngáncôngviệcquảnlýsalonxehơi

hiệntại.Peterđãgiớithiệucôvớiôngchủxưởngphếliệu,ngườiđangcónhucầutuyểndụngmộttrợlýcókinhnghiệmvàkiếnthứcchuyênmôn,vàthậttrùnghợpkhinhàcủacôấychỉcáchxưởngphếliệucónămphútđiđường.Batuầnsau,côbắtđầucôngviệcmớivàvịkháchhànggiàucóbậnrộnkiagiờđãcóthểđưagiađìnhmìnhđidulịch,chuyếndulịchđầutiênsaurấtnhiềunămlàmviệcvấtvảcủahaivợchồng.Peterchobiếtrằng“cảhaikháchhàngđềurấtvuivẻvàhếtlờicảmơntôivìđãlonghĩchutoànchocuộcsốngriêngtưcủahọchứkhôngchỉgóigọntrongcáckhoảnđầutưhọgửigắmtôi.Cànggiúpđỡđượcnhiềungười,tôicàngthànhcônghơn.Nhưngtôilạiđánhgiáthànhcôngcủabảnthândựatheonhữnggìtôiđãlàmđượcchomọingườixungquanh.Đấymớilàđộnglựcthựcsự”.

Trongtâmtrícủamộtngườiluônhếtlòngvìngườikhác,kháiniệmthànhcôngtựnóđãmangmộtsắctháikhác.Trongkhinhữngngườichỉưutiênlợiíchcánhâncoithànhcônglànhữngkếtquảđạtđượcvớimứcđộhơnhẳnnhữngngườikhác,nhữngngườidunghòađánhgiáthànhcôngdựatrênsựcânbằngcáclợiíchcánhântheocáchsòngphẳngthìnhữngngườihếtlòngvìmọingườilạichọnđitheoconđườngcủaPeter.Họxemthànhcônglànhữngthànhtíchcủahọtrongviệctrởthànhmộttấmgươngtốtvàcókhảnănggâyảnhhưởngđếnmọingười.Nếucăncứvàokháiniệmvềthànhcôngnày,rấtcóthểcáccôngtysẽphảiđiềuchỉnhhệthốngtuyểndụng,đánhgiá,khenthưởngvàthăngchứcchomọingười.Nếumởrộngkháiniệmthànhcôngbaogồmcảsựđónggópvàothànhcôngcủangườikhácbêncạnhnhữngthànhtựumàbảnthânđạtđược,mọingườisẽcóđộnglựcđểđiềuchỉnhhànhvicho-nhậncủamìnhtheohướngchođinhiềuhơn.Nếuthànhcôngcóthểmanglạilợiíchchongườikhác,rấtcóthểnhữngngườidunghòavànhữngcánhâníchkỷsẽtíchcựcápdụngnhữngphươngphápđểvừacóthểthỏamãngiànhlấylợithếchomìnhvừathỏamãncácmongmuốncủangườikhác.

Mốiliênhệgiữathànhcôngcủacánhânvớithànhcôngchungcủatậpthểđượcthểhiệnrấtrõquatừngcâuchuyệntrongcuốnsáchnày.Làmộtdoanhnhân,AdamRifkinđãtạoramộtmạngkếtnốixãhộibaogồmnhữngngườicókhảnănggâyảnhhưởngbằngcáchcốgắnghỗtrợtấtcảmọingườimàanhgặp,lậpranhữngcôngtythànhcông,giúpđỡhàngnghìnngườikiếmđượcviệclàm,pháttriểnkỹnăngcũngnhưbiếtcáchquảnlývàđiềuhànhcácdoanhnghiệpcủariêngmình.Làmộtnhàđầutưmạohiểm,DavidHornikđượckính

trọngkhôngchỉvìanhbiếtđầutưvàonhữngcôngtysinhlờimàcònvìanhluônnhiệttìnhgiúpđỡđểcácdoanhnhânkhởidoanhcóthểđệtrìnhđượcmộtbảnkếhoạchkinhdoanhhoànhảohơnvàthuhútđượcvốnđầutư.Làmộtnhàbiênkịch,GeorgeMeyerđãgiànhđượcgiảiEmmy,nổitiếnglàmộttrongnhữngnhàbiênkịchhómhỉnhnhấtHolywood,cũnglàngườiluôndànhcơhộichonhữngngườiđãtừngcộngtácvớimìnhởhaichươngtrìnhArmyManvàTheSimpsons.

Ởlĩnhvựcgiáodục,C.J.Skenderđãnhậnđượcrấtnhiềugiảithưởngvìnhữngthànhtíchđónggópchonềngiáodục,truyềncảmhứngchocácthếhệsinhviên,pháthiệnratiềmnăngvàbồidưỡngđểhọpháthuyhếtkhảnăngcủamình.ConreyCallahanđãtìmracáchduytrìnhiệttìnhcốnghiến,đượctraothưởngvìsựnghiệpgiáodụcquốcgiasaukhithànhlậpmộttổchứcphilợinhuậnchuyêngiúpđỡcáchọcsinhcóhoàncảnhkhókhănbướcvàotrườngđạihọc.Tronglĩnhvựcytế,KildareEscotovàNancyPhelpsđãtrởthànhnhữngnhânviênbánhàngxuấtsắcnhấtbằngchínhsựthấuhiểuvàgiúpđỡkháchhàng.Tronglĩnhvựcchínhtrị,AbrahamLincolnđãtrởthànhtổngthống–vàghitênmìnhvàodanhsáchnhữngnhàlãnhđạoxuấtsắcnhấttronglịchsửthếgiới–bằngchínhtháiđộkhoandungkhicấtnhắcchínhnhữngđốithủtrướcđâycủamình.

Đâychínhlàđiểmthúvịnhấttôipháthiệnraởnhữngngườitửtếthànhđạt:thànhcôngcủahọkhôngđánhđổibằngsựtrảgiácủangườikhác,màhọluôntìmcáchđểgiatănglợiíchchobảnthâncũngnhưchomọingườixungquanh.Đốivớinhữngngườichỉcoitrọnglợiíchbảnthân,thànhcônglàmộtcuộcchiếnthắng–thuamộtchiều,tôiđượcthìanhmấtvàngượclại.Nhưngtrongthếgiớicủanhữngngườihếtlòngvìngườikhác,tấtcảmọingườiđượchưởnglợinhiềuhơn,dẫnđếnthànhcôngchungsẽlớnhơn.

Chưadừnglạiởđó,tôicònchứngkiếnmộtsốngườitrởthànhnhữngngườidunghòanhưnghànhxửtheomộtcáchkhônngoan:giúpđỡngườikhácnhằmmụcđíchxâydựngmốiquanhệcầnthiếtvànângcaouytíncủabảnthân–nhữngyếutốcólợichosựthànhcôngcủachínhhọ.Liệurằngchúngtacóthểthànhcôngkhichođimộtcáchcóchủđíchnhưvậy?Vàkếtquảthuđượcsẽnhưthếnào?Ngaytừphầnđầucủacuốnsáchnày,tôiđãnêuýkiếnrằngnếuxéttrongdàihạn,câutrảlờicólẽlàKhông.

Vẫntồntạimộtlằnranhphânbiệtgiữaviệchếtlòngvìngườikhácvàkhônngoantraođổilợiích.Vàsựtồntạicủaranhgiớinàyphụthuộcvàoviệcliệucáchđốinhânxửthếcủachúngtađượcthểhiệnquahànhđộng,mụcđíchthựcsựđằngsauđó,hayđượcbiểuhiệnquacảhaiyếutốtrên.Đâylàmộtcâuhỏikhóvàđểtìmracâutrảlời,chúngtacầnđánhgiánhữngngườidunghòalợiíchmộtcáchcóchủđíchnàytrênnhiềuphươngdiện.Mộtmặt,ngaycảkhicóyếutốvụlợixenlẫnvào,nhữnghànhđộnggiúpđỡvẫnmanglạilợiíchchongườikhácvàkhiếnxãhộinàytrởnêntốtđẹphơn.Nhưngxétởmộtkhíacạnhkhác,nhưtrườnghợpcủaKenLay,mụcđíchsẽbịvạchtrầnquachínhcáchhànhxửcủachúngta.

Nếunhữngngườiđónnhậnvànhữngngườichứngkiếnsựgiúpđỡbắtđầunghingờvềđộngcơcủangườiđanggiúpđỡ,họsẽkhôngcòncảmthấybiếtơnvàkínhtrọngngườiđãgiúpđỡmìnhnữa.Khigiúpđỡngườikhácđểphụcvụmộtmụcđíchnàođócủabảnthân,rấtcóthểnhữngngườidunghòasẽphảinuốttráiđắngcủachínhmình:gặpphảimộtkẻcũngtínhtoántươngtựvàkhôngsẵnlònggiúpđỡkhiếnuytínbịảnhhưởng,hoặcgặpphảimộtkẻchỉbiếtlợiíchcủabảnthân.

Đểtránhrơivàonhữngkếtcụcđángbuồnnày,hãyquyếtđịnhchođimộtcáchkhônngoan,saochobảnthâncảmthấythoảimáivàtraosựgiúpđỡchonhữngngườixứngđáng.Nhưvậy,tuykhôngnhậnđượcnhữngphầnthưởngtrựctiếpnhưngnhữngngườidunghòavẫnhànhđộngvớitâmthếđặtlợiíchcủangườikháclêntrên,từđólàmtrongsánghơnđộngcơcủahọ.Cuốicùng,mộtkhiliêntụclặplạinhữnghànhđộngtậptrungvàolợiíchcủangườikhác,nhữngngườidunghòalợiíchnàysẽdầnbiếtquantâmđếnmongmuốncủangườikhácvàthayđổitrởnêntíchcựchơn:dầndầnưutiênlợiíchcủangườikháchơn.

Bằngcáchthayđổihướngđếnlợiíchcủangườikhác,chúngtasẽđạtđượcnhiềuthànhtựuhơn,cuộcsốngsẽcóýnghĩahơnvàtruyềncảmhứngđếnnhiềungườihơn.

N

NHỮNGHÀNHĐỘNGGÂYẢNHHƯỞNG

***

ếubạncảmthấyhứngthúvớiviệcápdụngnhữngquytắctrongcuốnsáchnàyvàocuộcsốngcũngnhưcôngviệc,tôiđãliệtkêsẵnmộtsốhànhđộngmàbạncóthểtậpluyệnvàápdụng.Mộtsốhànhđộngđượcdựatrênchiếnlượccũngnhư

thóiquencủanhữngngườitửtếthànhđạt,vàtrongmỗitrườnghợp,tôiđềucungcấpnhữngthôngtinhữuíchgiúpbạncóthểđánhgiá,thựchiệnhoặcnhânrộngsựgiúpđỡcủamình.Bêncạnhđólàmộtsốhànhđộngcóliênquanđếnviệcđòihỏiviệchọchỏicáchcưxửhướngđếnlợiíchcủangườikháctrongchínhđờisốngthườngnhậtcủabạn,mộtsốkhácthìnhấnmạnhđếnnhữngcáchthứcgiúpbạnđiềuchỉnhhànhvicủamình,nhậndiệnnhữngngườicùngchíhướng,hoặckhuyếnkhíchngườikháccùngchođivớimình.

1.Kiểmchứngbảnthân:Chúngtađangsốngtrongmộtthếgiớiphẳng,nơimàmọihànhđộngcủabạncóthểgâytácđộngđếnngườikhác.Vìthếbạncóthểtheodõikếtquảcủanhữngviệctốtmìnhđãlàmvàđánhgiáchínhbảnthânmình.Tôiđãthiếtlậpmộtloạtcôngcụtrựctuyếnhoàntoànmiễnphígiúpbạnlàmđượcđiềunày.Hãytruycậpvàotrangweb:www.giveandtake.comđểthựchiệnmộtbàikhảosátcóthểchobạnbiếtmứcđộtốtbụngcủamình.Bêncạnhviệchoànthànhbảngkhảosát,bạncóthểmờinhữngngườitrongmạngxãhộicủamìnhđánhgiácáchhànhxửcủabạn,vàbạnsẽbiếtđượcýkiếnnhậnxétcủamọingườivềmình:bạnthườngđượcnhìnnhậnlàngườidunghòa,ngườiíchkỷhaymộtngườirộnglượngbaodung?

2.TạomộtVòngtròncho-nhận:Đâulàlợiíchdànhchotổchứchaytậpthểvàmôhìnhchođinàocóthểápdụngđượcnếumọingườitrongnhómcóthểdànhra20phútgặpnhaumỗituầnđểđưaranhữngyêucầugiúpđỡđồngthờigiúpđỡngườikhác?ĐểbiếtthêmthôngtinchitiếtvềcáchthiếtlậpmộtVòngtròn

cho-nhậntrongcôngtyhaytổchứccủamình,hãyvàotrangwebcôngtyHymaxcủaCherylvàWayneBakerđểtiếpcậnvớirấtnhiềucôngcụkếtnốixãhộichocáccánhânvàtổchức:www.humaxnetworks.com.BạnsẽđượchướngdẫncáchxâydựngmộtVòngtròncho-nhậncũngnhưcáchsửdụngnhữngcôngcụtrựctuyếnđểpháttriểnmôhìnhnày.SốlượngthànhviênlýtưởngchomộtVòngtròncho-nhậnlàtừ15đến30người.Mỗingườisẽđềxuấtmộtyêucầuvớicácthànhviênkháctrongnhómvànhữngngườicònlạisẽvậndụngkiếnthức,mốiquanhệ,nguồnlựccủamìnhđểđápứngyêucầuđó.Ngoàira,bạncũngcóthểtruycậpvàotranghttp://favo.rsđểcóthểđưaravànhậnvềsựgiúpđỡthôngquaInternet.

3.Giúpđỡngườikhácmàigiũakỹnănglàmviệccủahọ-hoặccủachínhbạnđểcóthểgiúpđỡnhiềuhơnvàhiệuquảhơn.Thôngthường,mọingườithườngphảitiếpnhậnnhữngcôngviệckhônghẳnphùhợpvớikỹnăngvàmongmuốncủabảnthân.Mộtcáchhaylàkhiếnchocôngviệcđótrởnênthúvị,cóýnghĩavàcótriểnvọnghơn.

Nhằmgiúpmọingườicóthểcảitiếnhiệusuấtlàmviệc,AmyWrzesniewski(củaĐạihọcYale),JaneDutton(củaĐạihọcMichigan)vàJustinBergđãpháttriểnmộtcôngcụcótênlàBàitậpCảitiếnCôngviệc.BàitậpnàyđãđượcchúngtôiápdụngvớinhómnhânviênGoogle,nóliênquanđếnviệctạoramộtbảnphácthảovềcáchthứcphânbổthờigianvàcôngsứchiệntạicủabạn,sauđóxâydựngmộtbiểuđồtrênđóvạchranhữngyếutốcầnđượcđiềuchỉnh.Bạncóthểđặthàngtrựctuyến(www.jobcrafting.org)vàmôphỏngápdụngchonhómhoặcchochínhmìnhđểgiúpđỡbạnbè,đồngnghiệptìmthấyniềmvuivàýnghĩaởcôngviệccủahọ.

4.Khởiđộngcỗmáyyêuthương:Trongnhiềutổchức,nhữngngườihếtlòngvìngườikhácthườngkhôngđượcchúýđến.Đểgiảiquyếtvấnđềnày,cáctổchứcbắtđầuápdụngchươngtrìnhtraothưởngchonhữngnhânviêncónhữnghànhđộnggiúpđỡngườikhácmàcấpquảnlýhiếmkhinhậnra.Mộtnghiêncứuđãchỉrarằngtrongnăm2001,khoảng25%cáccôngtylớnđãtriểnkhaicácchươngtrìnhtraothưởngkiểunày,vàconsốnàytănglên35%vàonăm2006–baogồmcảnhữngcôngtydanhtiếngnhưGoogle,South-WestAirlinevàZappos.

TrungtâmthínghiệmLinden,côngtyđứngsautổchứcSecondLife,đãcôngbốmộtphươngpháptênlàLoveMachine(tứcCỗmáyyêuthương).Ởmộtcôngtycôngnghệcao,nhiềunhânviênthườngtìmcáchgiữlấythờigiancũngnhưthôngtinchoriêngmìnhthayvìchiasẻchúngvớiđồngnghiệp.Vàcỗmáyyêuthươngrađờinhằmkhắcphụcvấnnạnnày.Cụthể,nókhuyếnkhíchnhânviêngửiđimộtthôngđiệpyêuthươngkhihọđánhgiácaosựgiúpđỡnhậnđượctừmộtđồngnghiệp.Thôngđiệpnàysẽđượcgửichotấtcảmọingười–vàđâylàsựkhenngợilẫnxácnhậnsựgiúpđỡđókhinógắnliềnvớiđịavịvàuytíncủacáccánhân.Ngườitrongcuộcsẽcoiđólàmộtcách“đểcácnhânviêncạnhtranhvớinhauxemaimớithựcsựlàngườihữuíchnhất”.Tìnhyêuthươngđãkíchthíchmọingườihướngsựchúýđếnnhữngngườitừnglàmviệctốttrongthầmlặng.

Đểápdụngmôhìnhcỗmáyyêuthươngnàytạicôngtycủabạn,hãytìmđếnmộtcôngcụđiệntửtênlàSendLoveđãđượcgiớithiệuchitiếttrêntrangwebsau:www.lovemachine.com.Nhưvậy,cácthànhviêntrongnhómcóthểgửichonhaunhữngtinnhắnngắnđểbàytỏsựbiếtơnmộthànhđộnggiúpđỡnàođóvàtấtcảmọingườiđềuđọcđượctinnhắnnày.

5.Thựchiệnnhữngviệctốtnămphút.Nếubạntruycậpvàotrang106MilesMeetup(www.meetup.com/106miles),bạncóthểthấyAdamRifkinPandalàngườinổitiếngnhất.Anhấythựcsựlàmộtchuyêngiavềnhữngviệctốtnămphút,vàbạncóthểhọctậpanhấybằngcáchhỏixemmọingườicónhucầugìkhôngvàcốgắngtìmcáchgiúpđỡvớichiphítiếtkiệmnhất.HaiđềxuấtthườngđượcRifkinđưaralàphảnhồichânthànhđếnngườicầngiúpđỡnhữngýkiếnvànhậnxétvàgiớithiệuhọvớingườicókhảnănggiúpđỡ.Lấyvídụ,cómộtbàitậpđơngiảnnhưsaucóthểgiúpbạncóthểtrởthànhngườikếtnối.HãybắtđầubằngcáchdạomộtvòngquanhtrangRolodex,LinkedInhoặcFacebook,xácđịnhnhữngđốitượngđangchiasẻnhữngthôngtinđặcbiệt.Sauđó,mỗituầnchọnrahaingườivàgửiemaillàmquenvớihọ.NếuhọctheoRifkin,bạncũngnênhâmnónglạimốiquanhệvớinhữngngườiđãlâukhôngliênlạc–khôngphảilàđểnhậnđượcthứgìđómàlàđểtraođi.Mộtthángmộtlần,hãynốilạiliênlạcvớinhữngngườibạnđãqualạitrongmộtnămqua.Hãycốgắngtìmhiểuxemhọđang

làmviệcởđâuvàliệubạncóthểgiúpđỡgìchohọhaykhông.VàbạncũngcóthểtìmhiểuthêmmộtsốýkiếnchiasẻtạiblogVentureBlogcủaDavidHornik(www.ventureblog.com/).

6.Tậpđốithoạimộtcáchkhiêmnhường,nhưngcũngphảibiếtthíchứngvớitừngtrườnghợp.Đểcóthểcảmthấythoảimáihơnvàpháttriểncáckỹnăngvốncóđượcqualốitròchuyệnnhẹnhàngcởimở,bạncầnphảithayđổimộtsốthóiquencủabảnthân–hãyhọccáchlắngnghethayvìtìmcáchcướplờingườikhác,tìmkiếmlờikhuyênthayvìtựmìnhđưaraquyếtđịnh,đưarayêucầugiúpđỡthayvìtìmcáchbiệnhộchoquanđiểmcủamình.JimQuigleylàmộtcộngsựcấpcaotạiDeloittevàtrướcđólàmộtcựuCEO,anhquyếtđịnhsẽápdụnglốitraođổinhẹnhàngnhúnnhường.Anhtựđặtchomìnhmụctiêulàkhôngnóiquá20%thờigiantrongcáccuộchọp:“Tôimuốnlắngngheýkiếncủamọingười.Trongnhiềutrườnghợp,bạnsẽthuđượcnhữngkếtquảtuyệtvờinếubiếtcáchđưaracâuhỏiđúng,thayvìchỉtậptrungphátbiểuýkiếncủabảnthân.Tôichẳnghọcđượcgìkhichỉthaothaobấttuyệtđiềumìnhmuốn.Ngượclại,tôisẽhọcđượcrấtnhiềuthứkhilắngnghenhữnggìmọingườinói”.Nhờlắngnghetâmtưnguyệnvọngcủangườikhác,Quigleycóthểthấuhiểuđượcmongmuốncủahọ.“Đâykhôngphảilàbảnnăngsẵncó.Nólàmộtthóiquentốtvàmỗingườicầntậpluyệnđểcóđượcthóiquennày”.Đểbiếtthêmnhiềuthôngtinhữuích,bạncóthểtruycậpvàoblogcủaSusanCain(www.thepowerofintroverts.com)vàcủaJenniferKahnweiler(www.theintrovertedleaderblog.com).

Ngoàira,cònmộtyếutốquantrọngkháclàhãyđảmbảorằngsựnhườngnhịnnàysẽkhôngkhiếnbạntrởnênngầnngạitrongnhữngtrườnghợpcầngiúpđỡngườikháchoặcđápứngmongmuốncủachínhbảnthânmình.GetRaisedlànơibạncóthểtìmthấynhữnglờikhuyênhữuíchvàhoàntoànmiễnphíđểthươnglượngtănglương(https://getraised.com).

7.Gianhậpvàocộngđồngcủanhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác.Đểtìmkiếmnhữngngườicùngchíhướngvớimình,hãygianhậpcộngđồngFreecycleđểchođinhữngvậtdụng,đồđạcvànhậnbiếtnhucầucủamọingười(www.freecycle.org).Ngoàira,còncómộtcộngđồngkháclàServiceSpace(www.servicespace.org),ngôinhàchungcủa

nhữngngườitheochủnghĩatraođiquàtặngđượcNipunMahtakhởixướng.TrụsởchínhđặttạiBerkeley,California,ServiceSpacecóhơn400.000thànhviênvớikhốilượngemailgiaodịchmỗinămlàhơn50triệu.Tuynhiên,họvẫnhoạtđộngdựatrênbanguyêntắccơbản:“khôngnhânviên,khôngngânsáchvàkhôngcầnsựđềnđáp”.NhờServiceSpace,Nipunđãtạoramộtnềntảngđểmọingườicóthểcùngnhauchiasẻ,tậptrungvàobamảng:cácdựánquàtặngvậtchất,nhữngnộidungtruyềncảmhứng,cuốicùnglàtìnhnguyệnvànhữnghỗtrợphilợinhuận.MộttrongnhữngdựánquàtặngvậtchấtlàKarmaKitchen,nơicácmónănđềukhôngđềgiá;khithanhtoán,hóađơnthểhiệnsốtiềnlà0đồngkèmtheolờinhắn“Bữaăncủabạnlàmónquàcủamộtngườiđãđếnđâytrướcbạn.Đểgiúpduytrìchuỗiquàtặngnày,chúngtôimongrằngbạncóthểtrảtiềnchobữaăncủangườiđếnsaubạn”.MộtdựánkháclàHelpOthers.org,mọingườisẽgiúpđỡngườikhácmộtcáchthầmlặnghoặcgiấudanhtính,rồiđểlạimẩugiấyvớilờinhắnkhuyếnkhíchngườivừađượcgiúpđỡtiếptụcmangsựgiúpđỡđếnmộtngườikhácđangcầnnó.

NipunđãkểchuyệnmộtngườiphụnữlàmviệcchomộtcôngtytrongnhómFortune500tớimuađồuốngtạimộtmáybánhàngtựđộng,vàbỏthêmtiềnlẻvàomáyvớilờinhắn“Nướcuốngcủabạnđãđượctrảbởimộtngườimàbạnkhôngquenbiết.Hãygiúptôimangtìnhyêuđếnvớicảthếgiới”.Sauđó,côđểlạibánhdonutcókèmtheomộtlờinhắntươngtựởđằngsau.Nipunkể:“Mộtanhchàngđãnhìnthấysựkháclạnàyvàsauđóquyếtđịnhgửiemailchocảtòanhà”,vàcườilớn“Anhtađãviếtthếnày‘Tôiđãcốgắngtìmrangườitốtbụnggiấutênđó,cólẽởđâuđótầnghaihoặctầngba’.Giờđâymọingườiđềuýthứcđượchànhđộngđẹpđóvàbắtđầulàmtheo”.TrêntrangwebcủaServiceSpace,bạncóthểđặthàngnhữngtấmthiệpmangthôngđiệpyêuthương,giúpđỡnhữngtrườnghợpcóthể,muaấnbảntuầnhoặcđọcmộtdanhsáchliệtkênhữngviệctốt,chẳnghạnnhưtrảtiềnchongườitiếpsaubạnhoặccảmơnngườiđãgiúpbạnbằngcáchgửilờikhenngợiđếncấptrêncủahọ.Nipunchiasẻ:“Càngchođi,bạncàngmuốnđónggópnhiềuhơn–vànhữngngườiquanhbạncũngvậy.Cũnggiốngnhưviệctậpthểhình.Nếubạnkiêntrì,bạnsẽtrởnênmạnhmẽlựclưỡnghơn.Sựgiúpđỡcũngđượcnuôidưỡngtheocáchtươngtự”.

MộttổchứckhácấntượngkhôngkémlàHopeMob,nơitậphợp“nhữngngườitửtếxalạđểmanglạihyvọngchonhữngngườiđangcónhucầucấpbáchtrêntoànthếgiới”(http://hopemob.org).Đểbiếtđượccáchhướngdẫnvàtổchứcsaochotậpthểcủabạnthựchiệnnhữnghànhvigiúpđỡngẫunhiên,bạncóthểthamkhảomôhìnhcủaExtremeKindnessởCanada(http://extremekindness.com)vàTheKindnessOffensiveởAnh(http://thekindnessoffensive.com).TheKindnessOffensivelàmộtnhómcóxuhướnggiúpđỡvôcùngtíchcực,họđãlàmđượcmộtsốđiềutốtvĩđạinhấttronglịchsửnhânloại.HọcungcấpđồchơichotấtcảtrẻemtạicácbệnhviệnởLondon,tặngmiễnphínửatriệuchiếcbánhkếp,biếuhàngtấnđồđạcvàhànghóachocáclễhộitrênkhắpvươngquốcAnh,cungcấpvậtdụngytếvàcảchỗởmiễnphíchonhữnggiađìnhcónhucầu,tổchứctiệctràchonhữngngườilớntuổi,tặngghi-tađiệnchomộtcậubémườituổi,phátvémờihàngghếđầuvàthamquanhậutrườnghuấnluyệncủađoànxiếcMoscowchomộtôngbốmuốntặngcongáimìnhmộtmónquàbấtngờ.VàcóvẻkhôngphảilàngẫunhiênkhingườisánglậptổchứcnàytênlàDavidGoodfellow.

BạncũngcóthểthamkhảoBNI(www.bni.com),mạngkếtnốidoanhnghiệpcủaIvanMisner,nơihoạtđộngvớiphươngchâm“Nhữngngườitốtsẽthànhcông”cũngnhưcộngđồngGo-GiverCommunity(www.thegogiver.com/community)–mộtnhómngườihâmmộtácphẩmTheGo-GivercủaBobBurgvàJohnDavidMannđếnmứcquyếtđịnhrằngchođilàcáchtốtnhấtđểcóđượcmộtcuộcsốngtốtđẹphơn.

8.Tựtrảinghiệmkhilàmmộtđiềutốt.Nếubạnmuốntựmìnhlàmviệctốt,hãythửvớiGOODthirty-daychallenge(www.good.is/post/the-good-30-day-challenge-become-a-good-citizen).Đềuđặnmỗingàytrongsuốtmộttháng,GOODsẽgợiýchobạnnhữngcáchgiúpđỡkhácnhau.

Nếumuốnbiếtthêmthôngtin,hãyvàotrangcủaSashaDichter(http://sashadicher.wordpress.com)vàRyanGarcia(www.366randomacts.com).Dichter,trưởngphòngcảitổcủaQuỹAcumen,đãquyếttâmlàmngườitốtvàcamkếtsẽnóiCóvớitấtcảđềnghịgiúpđỡanhnhậnđượctrongmộttháng.Garcia,nhânviênbánhàngtạiZocDoc,thìquyếtđịnhlàmỗi

ngàysẽlàmmộtviệctốttrongsuốtmộtnămvàviếtblogvềnhữngcâuchuyệnmìnhđãtrảiqua.NhưchúngtôiđãđềcậptrongChương6,nhữngviệclàmtốtnàysẽpháthuyhiệuquảnhấtvàcótácdụngkíchthíchtâmlýnhấtnếubạntậptrungnhiềuhànhđộnggiúpđỡvàomộtlầntrongmộttuần,thayvìlàmrảirácmỗingàymộtviệctốt.Vàquantrọng,hãynhớquytắc100GIỜTÌNHNGUYỆNmỗinăm.

9.Gâyquỹchomộtdựán.Nhiềungườiđangtìmnguồnđầutưtàichínhchocácdựáncủahọ.VớiKickstarter(www.kickstarter.com),tổchứccấpvốnlớnnhấtthếgiớichocácdựáncótínhsángtạovàtriểnvọngpháttriển,bạncóthểtìmthấycónhữngngườiđangtìmkiếmsựgiúpđỡtrongnhiềulĩnhvực,từthiếtkếvàpháthànhphimđiệnảnh,sách,chươngtrìnhtròchơi,âmnhạc,kịch,tranhvẽcùngvớicácsảnphẩmvàdịchvụkhác.MộtđềxuấtkháccủatôilàKiva(www.kiva.org),nơibạncóthểtìmracơhộiđểthựchiệnnhữngkhoảnvay“siêunhỏ”trịgiátốithiểu25đô-laMỹđểcócơhộithànhlậpdoanhnghiệptạicácquốcgiađangpháttriển.Ởcảhaitrangwebtrên,bạncóthểtìmthấyvàtheodõichặngđườngpháttriểncủanhữngngườiđãvàđangđượcgiúpđỡ.

10.Chủđộngtìmkiếmsựgiúpđỡ.Nếubạnmuốngiúpngườikháctrởthànhngườitốt,mộttrongnhữngcáchđơngiảnnhấtlàđưarayêucầuvớihọ.Khôngphảilúcnàoyêucầugiúpđỡcủabạncũngtrởthànhgánhnặngđốivớingườikhác,vẫncómộtsốngườitốtthựcsựvàkhinhờgiúpđỡ,bạnđangtạocơhộiđểhọthểhiệngiátrịcủamìnhcũngnhưtrảinghiệmcảmgiáctrởthànhngườicóích.Khiyêucầumộtviệctốtnămphút,bạnđangphảichịumộtphiềntoáinhonhỏ,vànếubạnđềnghịmộtngườidunghòagiúpđỡ,bạncóthểtìmcơhộiđểđềnđáphọ.WaynevàCherylBakerđãnhậnxétnhưsau:“Mọingườicóthểbắtđầuhànhtrìnhcho-nhậnbằngcáchđưarađềnghịgiúpđỡđồngthờigiúpđỡngườixungquanh.Hãygiúpđỡmộtcáchvôtư,khôngđòihỏi,nhưngcũngcầnbiếtcáchchủđộngđưarađềnghịgiúpđỡkhicần”.

NLỜICẢMTẠ

***

hữngngườiđầutiêngieomầmđểtôicóthểvunđắptạonêncuốnsáchnàylàôngbàngoạiFlorencevàPaulBorockcủatôi,haingườikhôngmệtmỏiđầutưthờigianvàcôngsứccủamìnhđểgiúpđỡngườikhácmàkhôngđòihỏibấtcứsự

đápđềnnào.Trongquátrìnhtrưởngthànhcủamình,chínhbốMarkvàmẹSusanđãthắpsángvàtiếpsứcchosựtòmòđốivớilĩnhvựctâmlýcũngnhưsựquantâmvềchấtlượngđờisốngcôngviệccủatôi.Cònhuấnluyệnviênmônnhảycầucủatôi,thầyEricBest,đãchotôithấyrằngtâmlýlànguồnlựcquantrọngđứngsauthànhcôngcủamỗingười.Thầycũngđãdẫndắttôibướcđầutiếpcậnvớisứcmạnhcủasựchođitrongquátrìnhhỗtrợpháttriểnconngười,khíchlệtôiđeođuổicôngviệckếthợpgiữatâmlývàviếtlách.

VànếukhôngcóBrianLittle,tôisẽkhôngtìmrađượccôngviệcnhưýnày,anhlàngườimàsựthôngtháivàlòngbaodungđãthayđổicuộcđờitôi.Brianđãthểhiệnđượcnhữngđiềutốtđẹpnhấtcủamộtconngười,vànhờcónhữngkiếnthứcsâusắc,sựtậntụyvớisinhviênvànănglựcthuhútkhán-thínhgiảcủaanhmàtôimớicóthểtrởthànhgiáosư.Khibắtđầunghiêncứulĩnhvựctâmlýtổchức,tôiđãhọchỏivàtìmthấyđượcnhiềuđiềucóíchtrongquátrìnhhướngdẫncácbạnJaneDutton,SueAshford,RichardHackman,EllenLangervàRickPrice.Đặcbiệt,Janeluôntháchthứcđểtôicóthểsuynghĩsâuhơnvàocácvấnđềvàkhuyếnkhíchtôimởrộnghơnvốnhiểubiếtcủamìnhtrongquátrìnhnỗlựcthựchiệncácnghiêncứunhằmtạosựkhácbiệt.

Ngườitanóirằngđểtạonênmộtcuốnsách,bạncầnđếncảmộtđạoquân.Chokhếnhậnvàngkhôngphảilàngoạilệ:Tôicảmthấymìnhđãrấtmaymắnkhiđượclàmviệcvớicảmộtquânđoànnhữngngườivịtha,nhữngngườiđãrảiđầydấuvântaycủahọtrêntừngtrangbảnthảo.LãnhđạolựclượngnàylàRichardPinecủaInkWell,mộtvídụđiểnhìnhchomọiphẩmchấtmàtácgiảnàocũngcầnđếnởmộtngườiđạidiện.Richardrấtxuấtsắctrongviệcnhìnrađượctiềmnăngtrongnhữngýtưởngvàconngười.Vàanhcũngthểhiệnsựkhéoléovàlòngnhiệthuyếtđộcđáocủamìnhkhikếtnốinhữngyếu

tốtiềmnăngđóvớinhautheonhữngcáchđầymạnhmẽđểtừngtừviếtracóthểkhiếnthếgiớithànhnơitốtđẹphơn.Từchuyệngiúptôitìmđượcgiọngvănphùhợpchonhữngbàinóichuyệntrướcđốitượngcácthínhgiảphổthôngvàchinhphụcđượchọ,đếnviệcgópýchotôivớinhữngnhậnxétsắcsảovàsựvữngvàngvàcáchnhậndiệnnhữngcánhânvịthathànhcông,Richardđãtạoranhữngảnhhưởngkhôngthểxóanhòatrêncuốnsáchnàylẫntrongcuộcđờitôi.

MộtnguồnlựcsángtạoquantrọngkhácđứngsaucuốnsáchnàylàbiêntậpviênxuấtchúngKevinDoughten.Trongnhữngđónggópcủamình,điềuđángnóiởđâylàviệcKevinđãchotôibiếtvềGeorgeMeyervànhậnrarằngđặcđiểmđộcnhấtvônhịcủabấtcứngườitửtếthànhcôngnàocũnglàsựnângđỡngườikhác.Kevincórấtnhiềunhữngtrảinghiệmcánhânvàchúngcóảnhhưởngđếnsựthànhcôngcủaanhkhilàmviệcvớicáctácgiả.Nhữngphảnhồisâusắcvàđầythấuhiểucủaanhđãgiúpgọtsắcphầnbốcục,giacốcácluậncứvàgiatăngsựphongphúchocáccâuchuyệnvàcácnghiêncứu,cũngnhưtạođộnglựcđểtôiviếtlạibachương.Cùngvớiviệcgọtgiũalạicâucú,sựhướngdẫncủaKevincũngđãcơbảnthayđổiphongcáchtiếpcậnvớiviệcviếtláchnóichung.

ỞnhàxuấtbảnViking,RickKotlàngườimàtinhthầntráchnhiệmvìcôngviệcđãvượtxanhữngđịnhnghĩavềkháiniệmnày.Anhđãđónggópvàobảnthảorấtnhiềuvàtrảirộngởnhiềulĩnhvực,từcáinhìnxuấtsắcvàrấtsángsuốtcủamình,đếnvốnhiểubiếtxãhộivànănglựcquảnlý.Quảlàmaymắnkhinhậnđượcrấtnhiềutừsựhỗtrợcủaanh.

Nhữngngàyđầu,khitôicòntrăntrởxemliệucónênviếtracuốnsáchnàykhông,nhiềuđồngnghiệpđãchotôinhữnglờikhuyênsángsuốt.VàtôiđặcbiệtbàytỏsựbiếtơncủamìnhđếnJenniferAaker,TeresaAmabile,DanAriely,SusanCain,NoahGoldstein,BarrySchwartz,MartySeligman,RichardShell,BobSuttonvàDanPink(nhânvậtcuốicùngnàykhôngchỉchiasẻnhữngýkiếnvôgiámàcònlàngườinghĩratựasáchtiếngAnh–GiveandTake).ÝtưởngvềcuốnsáchđượcgợicảmhứngtừmộtcuộctranhluậnvớiJeffZaslowvàchínhthứcđượcbiếnthànhhiệnthựctrongcuộctraođổivớiJustinBerg,ngườimàtầmnhìnlẫnsựhiểubiếtchuyênmônđãgópphầnrấtlớntrongviệccảithiệncấutrúcvàbốcụcbảnthảo.

Đốivớinhữngphảnhồiquýgiátrêntừngtrangbảnthảo,tôigửi

lờicámơnđếnAnnDang,KatherineDean,GabeFarkas,AlexFishman,AlyssaGelkopf,KelseyHilbrich,KatieImielska,MansiJain,ValentinoKim,PhilLevine,PatriceLin,NickLoBuglio,MichelleLu,SaraLuchian,LindsayMiller,StarryPeng,AndrewRoberts,DanielleRode,SuruchiSrikanth,JoeTennant,RyanVillanueva,GuyViner,BeckyWald,TeresaWang,CatherineWeivàTommyYin.

Đốivớiviệcdẫndắtđếntừngcâuchuyệnvàkếtnốiđếntừngđốitượngđượcphỏngvấn,tôithựcsựtrântrọngsựgiúpđỡcủaCameronAnderson,DaneBarnes,ReneeBell,TalBen-Shahar,JesseBeyroutey,GraceChen,ChrisColosi,AngelaDuckworth,BillFisse,JulietGeldi,TomGerrity,LeahHaimson,DaveHeckman,DaraKritzer,AdamLashinsky,LaurenceLemaire,MattMaroone,CadeMassey,DaveMazza,ChrisMyers,MeredithMyers,JeanOelwang,BobPost,JonRifkind,GavinRiggall,ClaireRobertson-Kraft,ScottRosner,BobbiSilten,MattStevens,BrandonStuut,JeffThompson,MikeUseem,JerryWind,AmyWrzesniewski,GeorgeZeng,cũngnhưlựclượngẩndanhnhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhácởRileyProductions(www.rileyprods.com).

Nhữngchiasẻthôngthái,nhữngkiếnthứcvàkinhnghiệmquacáccuộcphỏngvấncũngnhưnhữngphầntríchdẫnđãgópphầntạonêncuốnsáchnày.Vìthế,tôicámơnAntoineAndrews,PeterAvis,BernieBanks,ColleenBarrett,MargauxBergen,BobBrooks,RanoBurkhanova,JimCanales,VirginiaCanino,BobCapers,BrianChu,BobCoghlan,MattConti,MarioDiTrapani,AtulDubey,NicoleDuPre,MarcElliott,ScillaElworthy,MarkFallon,MikeFeinberg,ChristyFlanagan,MikeFossaceca,AnnaGauthier,JeremyGilley,KathyGubanich,MichelleGyles-McDonnough,KristenHolden,BeakHowell,TomJeary,DianevàPaulJones,RickJones,MelanieKatzman,ColinKelton,RichardLack,LarryLavery,EricLipton,TheresaLoth,NicLumpp,DanLyons,SergioMagistri,SusanMathews,TimMcConnell,DavidMcMullen,DebbyMcWhinney,RickMiller,RoyNeff,RandiNielsen,ScottO’Neil,JennaOsborne,CharlesPensig,BobPost,LarryPowell,KateRichey,ManfredRietsch,JonRifkind,LarryRoberts,ClareSanderson,RebeccaSchreuder,BillSherman,ScottSherman,JohnSimon,RonSkotarczak,MarijnSpillebeen,DavidStewart,CraigStock,SuzanneSutter,PatSweeney,VivekTiwary,VickieTolliver,AshleyValentine,TonyWells,MatthewWilkins,YairYoram,JochenZeitz,vàFatimaZorzato.

RachelCarpentervàEricaConnellyđãcungcấpchotôicảmộtgiatàinhữngýtưởngđộtphátrảikhắpcuốnsáchnày.Cácbạncũngđãvậnhànhmộtbộphậnkiếntạonhữngýtưởnghoạtđộngrấthiệuquảmànhữngthànhviêncủanó(gồmAlisonBloom-Feshbach,ZoeEpstein,SeanGriffin,AdriaHou,KatherineHowell,IanMartinez,ScottMcNulty,AnnieMeyervàBeckyWald)đềutửtếthamgiavàđónggópsứcmình.

TôicámơnJoshBerman,CharlesBirnbaum,AdamCompain,KeenanCottone,BenFrancois,JeanLee,JoshLipman,CharlieMercer,PhilNeff,MaryPettit,MattPohlson,KileyRobbins,ChrisSergeant,KaraShamy,CharleneSuvàNinaVarghesevìđãdànhhẳnmộttuầnđểtổnghợpnhữngbàibáovềnhữngngườiluônhếtlòngvìngườikhác.

Rấtnhiềubạnbè,đồngnghiệp,sinhviênvàthànhviêntronggiađìnhtôiđãgiúpđỡtrongquátrìnhtôitưduyvềsườnvànộidungchocuốnsáchmàtôiphảilấylàmbiếtơnrấtnhiều.HọlàSamAbzug,DavidAdelman,BobAdler,SebastianAguilar,TannerAlmond,MichaelAlthoff,DanBaker,RangelBarbosa,DominiqueBasile,DeepaBhat,BillBoroughf,AndrewBrodsky,AnitaButani,LewisChung,ConstantinosCoutifaris,CodyDashiell-Earp,KathrynDekas,AlexEdmans,MehdiElHajoui,MarkElliott,JerrodEngelberg,DafnaEylon,JackieFleishman,MichelleGaster,ChristinaGilyutin,GuihermeGiserman,RossGlasser,MattGoracy,BrettLaveryGregorka,DanGruber,SheynnaHakim,HowardHeevner,GregHennessy,DaveHofmann,VictoriaHolekamp,RickHorgan,JohnHsu,DavidJaffe,AmandaJefferson,NechemyaKagedan,JonathanKarmel,MelissaKamin,ElyKey,JeffKiderman,AnuKohli,BenKrutzinna,AminLakhani,ChesterLee,AmandaLiberatore,NicoleLim,LindseyMathewsPadrino,AmyMatsuno,LaurenMiller,ZachMiller,JosephineMogelof,LaurenMoloney-Egnatios,DavidMoltz,BrianNemiroff,CelesteNg,DanOppedisano,MattPohlson,GeorgesPotworowski,DerrickPreston,VyasRamanan,DavidRider,DavidRoberts,JeremyRosner,JuanPabloSaldarriaga,FrancesSchendle,ChristineSchmidt,MargotLeeSchmorak,AriShwayder,KurtSmith,ScottSonenshein,MikeTaormina,PalmerTruelson,JonathanTugman,EricTulla,MikeVanPelt,JamieWallis,MichaelWolf,RaniYadav,LaurenYaffe,AndrewYahkindvàAshleyYuki.

Nhờcósựđộngviêncủamọingườitrongnhữngnămquamàtôi

mớiđượcnhưhômnay.XindànhsựcámơnsâusắcđếnchịgáiTracicủatôi,ôngbànộiJayvàMarionGrant,bốmẹvợAdriennevàNealSweet,cùngphòngthínghiệmImpact.Vàtrêntấtcả,tôisẽkhôngthểhoànthànhđượccuốnsáchnàynếukhôngcósựhỗtrợcủaAllisonvợtôi.Côấyđãbỏrakhôngbiếtbaonhiêugiờđồnghồđểsuynghĩ,đọckỹbảnthảo,tranhluậnvàtìmkiếmvà…Đếncảtừngữcũngkhôngmôtảhếtđượctìnhyêucủacôấycóýnghĩathếnàovớitôi.Mỗikhingồixuốngviết,tôilạinghĩvềnhữnghànhđộngchođitiêubiểucủacôấy.Nếunóivềsựchođitrongphạmvigiađình,côấylàtấmgương.JoannavàElena,haicongáicủachúngtôilànguồnvuivàýnghĩanhấttrongcuộcđờitôi.Tôithựcsựtựhàovềchúngvàmongrằngcuốnsáchnàysẽchỉchothếhệtrẻcủahaicháumộtđịnhhướngmớitrongcáchnhìnnhậnvàthấuhiểunhữngýnghĩadẫnđếnthànhcông.