Chomsky 24grammata.com

8112019 Chomsky 24grammatacom

httpslidepdfcomreaderfullchomsky-24grammatacom 138

www24grammatacom



Η επιλογή και οι microεταφράσεις των κειmicroένων έγιναν από τον Πανα983085

γιώτη Καλαmicroαρά και τη Μαρλέν Λογοθέτη η τεχνική επεξεργασίαέγινε στο Εργαστήρι της Ελευθεριακής Κουλτούρας τα σκίτσα που

συνοδεύουν την έκδοση είναι του Clifford Harper και κυκλοφόρησε

στην Αθήνα το φθινόπωρο του 1995 σε περιορισmicroένο αριθmicroό αντιτύ983085

πων microε τη χρήση να είναι ελεύθερη αρκεί να αναφέρονται οι πηγές

www24grammatacom



www24grammatacom



Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε στις 21 του Οκτώβρη 1984

και δηmicroοσιεύθηκε στο έκτο τεύχος του περιοδικού Comity Φλεβά983085

ρης 1985 των εκδόσεων Albany Student Press του πολιτειακού πανε983085

πιστηmicroίου της Νέας Υόρκης

ΕΡΩΤΗΣΗ Υπάρχει κάποια δόση πραγmicroατικότητας στην άποψη

πως τα ΜΜΕ είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας ότι δηλαδή εάν κα983085

τηγορούmicroε τα ΜΜΕ στην πραγmicroατικότητα κατηγορούmicroε το microέσο α983085

ντί του microηνύmicroατος

ΤΣΟΜΣΚΥ Λοιπόν νοmicroίζω ότι στην ιδέα πως τα ΜΜΕ είναι ο κα983085

θρέφτης της κοινωνίας υπάρχει πολλή αλήθεια αλλά όχι ακριβώς

microε τον τρόπο που το θέτουν ∆εν απεικονίζουν microε ακρίβεια την κοι983085

νωνική πραγmicroατικότητα Μάλλον η αλήθεια σ αυτόν τον ισχυρισmicroό

έγκειται στο ότι τα ΜΜΕ τείνουν να παρουσιάζουν και να ερmicroηνευ983085ουν την κοινωνική πραγmicroατικότητα microέσα σ ένα πλαίσιο που στο

microεγαλύτερο microέρος του έχει στηθεί από την εγχώρια εξουσία Αυτό

αληθεύει σε κάθε κοινωνία αλλά στη δική microας κοινωνία σηmicroαίνει

τελικά το επιχειρηmicroατικό σύστηmicroα και τους στενά συνδεδεmicroένους micro

αυτό κρατικούς υπαλλήλους το ίδιο το εκτεταmicroένο και περίπλοκο

ιδεολογικό σύστηmicroα (στο οποίο περιλαmicroβάνονται microεγάλα τmicroήmicroατα

της κατεστηmicroένης ιντελλιγκέντσιας τα σχολεία κλπ) Αυτά συνθέτουν

ένα πλαίσιο το οποίο microπορούmicroε εύκολα να αποκαλέσουmicroε σύστηmicroα

κατήχησης που αντανακλά την κοινωνική εξουσία και microέσα στο ο983085ποίο τα ΜΜΕ δουλεύουν πολύ αποτελεσmicroατικά συχνά ασυνείδητα

ΕΡΩΤΗΣΗ Τείνουν οι οργανισmicroοί των ειδήσεων να οδηγούνται σε

κάποιας microορφής συστηmicroατική ανάλυση ή τα πάντα εξαρτώνται

από την ατοmicroική ιδιοσυγκρασία και κρίση κάτι που διαφέρει από

περίπτωση σε περίπτωση και εmicroποδίζει οποιασδήποτε microορφής γενι983085

κή λογική

ΤΣΟΜΣΚΥ Ω πιστεύω ότι υπάρχει microια γενική λογική Υπάρχει κάτι

5

www24grammatacom



που microπορείς να το αποκαλέσεις κοmicromicroατική γραmicromicroή Λοιπόν πρώτα

απ όλα υπάρχουν διαφορές Παραδείγmicroατος χάριν ένας τοπικός

δηmicroοσιογράφος που ας πούmicroε δουλεύει πάνω στη διαφθορά της

αστυνοmicroίας σίγουρα υπόκειται σε κάποιας microορφής πιέσεις πιθα983085

νόν ο αρχισυντάκτης να γνωρίζει κάποιον τοπικό επιχειρηmicroατία ή

κάτι τέτοιο όmicroως βασικά είναι microάλλον ελεύθερος να κάνει αυτό πουθέλει δηλαδή η πίεση της κατήχησης δεν είναι τόσο microεγάλη

Από την άλλη πλευρά ότα ν περνάς σε ζητήmicroατα microεγαλύτερου εν983085

διαφέρ οντος που αφ ορούν την πραγmicroατ ική εξ ουσία στη χώρα 983085

ζητήmicroατα γύρω από την εξωτερική πολιτική τη στρατιωτική πολι983085

τική της χώρας κλπ ή γενικά ζητήmicroατα οικονοmicroικής πολιτικής

πράγmicroατα που πραγmicroατικά επηρεάζουν τους ανθρώπους 983085 σ αυ983085

τή την περίπτωση ανακαλύπτει κανείς ότι οι πιέσεις του συστήmicroα983085

τος κατήχησης αυτής της κοmicromicroατικής γραmicromicroής γίνονται πολύ microε983085

γάλες και υπάρχουν ελάχιστοι άνθρωποι που microπορούν να παρεκ983085

κλίνουν (ακόmicroη και να το αντιληφθούν) Πιστεύουν ότι microάλλον είναι

αντικειmicroενικοί αλλά microπορείς εύκολα να δείξεις ότι λειτουργούν microέσα

σ ένα πλαίσιο κοινά αποδεκτών προϋποθέσεων που απέχει πολύ

από το να είναι αντικειmicroενικό και συχνά απέχει πολύ και από την

αλήθεια

Επιτρέψτε microου να σας δώσω ένα παράδειγmicroα του πόσο εκλεπτυ983085

σmicroένο microπορεί να είναι κάτι τέτοιο Την Κυριακή 7 Οκτώβρη στο έν983085

θετο περιοδικό των Times υπήρχε ένα microάλλον ενδιαφέρον άρθροτου Thomas Friedman ο οποίος είναι ένας πολύ καλός δηmicroοσιογρά983085

φος ένας από τους καλύτερους Ήταν ένα άρθρο σχετικά microε τον

κίνδυνο του εξτρεmicroισmicroού στη Μέση Ανατολή Κι έγραφε ότι υπάρχει

αυτό το microετριοπαθές κέντρο όπου βρίσκεται η ελπίδα αλλά όmicroως

υπάρχουν και τα εξτρεmicroιστικά άκρα που microε το καιρό παίρνουν το

πάνω χέρι Πιστεύουν στη βία κοκ

Λο ιπόν εν τάξ ει Έννοιες όπως microετριοπαθής και εξτρεmicroιστής δεν

είναι και τόσο καθορισmicroένες983085 εξαρτάται από ποια πλευρά το βλέ983085

πεις Όλοι θεωρούν τους εαυτούς τους microετριοπαθείς και όλουςτους άλλους εξτρεmicroιστές Έτσι έχει ενδιαφέρον να δεις πώς χρησιmicroο983085

ποιούνται οι έννοιες Και έτσι βλέπεις ποιες είναι οι υπονοούmicroενες

προϋποθέσεις Λοιπόν οι έννοιες χρησιmicroοποιούνται όπως το περίmicroε983085

νες Οι εξτρεmicroιστές είναι οι Χοmicroεϊνικοί οι Σιίτες που βοmicroβάρδισαν

τους πεζοναύτες και στο Ισραήλ η Καχάν Οι microετριοπαθείς είναι το

ισραηλινό Εργατικό Κόmicromicroα και βεβαίως οι Ενωmicroένες Πολιτείες Η

PLO παρεmicroπιπτόντως είναι εξτρεmicroιστική Ο Αραφάτ είναι ένας εξ983085

6

www24grammatacom



τρεmicroιστής αλλά οι microετριοπαθείς είναι το ισραηλινό Εργατικό Κόmicromicroα

και οι κυβερνήσεις Ρέηγκαν

Λοιπόν αυτό έχει ενδιαφέρον γιατί σου λέει ποιες είνα ι οι υπο983085

νοούmicroενες προϋποθέσεις Οι υπονοούmicroενες προϋποθέσεις είναι ότι

οι άνθρωποι που απορρίπτουν την πιθανότητα ενός πολιτικού δια983085

κανονισmicroού ο οποίος θα βασίζεται στην αρχή πως οι και οι δύολαοί έχουν το δικαίωmicroα του εθνικού αυτοκαθορισmicroού τόσο οι Ισ983085

ραηλινοί όσο και οι Παλαιστίνιοι οι άνθρωποι που απορρίπτουν

κάτι τέτοιο είναι οι microετριοπαθείς ενώ οι άνθρωποι που προωθούν

την παραπάνω λύση όπως η PLO είναι οι εξτρεmicroιστές

Τώρα όλα αυτά βγάζουν νόηmicroα αν αποδεχτείς την έντονα ΡΑΤΣΙ983085

ΣΤΙΚΗ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ πως οι Παλαιστίνιοι δεν πρέπει να έχουν τα

ανθρώπινα δικαιώmicroατα που αποδεχόmicroαστε για τους Εβραίους Αν

πιστεύεις ότι οι Παλαιστίνιοι και οι Εβραίοι είναι ανθρώπινα όντα

microε δικαίωmicroα στον εθνικό αυτοκαθορισmicroό και ότι οι ιθαγενείς πληθυ983085σmicroοί τουλάχιστον έχουν αυτό το δικαίωmicroα τότε η θέση της PLO εί983085

ναι η microετριοπαθής και του Εργατικού Κόmicromicroατος και των Αmicroερικα983085

νών η εξτρεmicroιστική Στην πραγmicroατικότητα ακόmicroη και οmicroάδες στο

Ισραήλ όπως η laquoΕιρήνη Τώραraquo δεν πάνε τόσο microακρυά όσο η PLO

που υποστηρίζει την πολιτική διευθέτηση microέσω της ύπαρξης δύο

κρατών Έτσι υπονοείται στη συζήτηση microια ρατσιστική προυπόθε983085

ση Επίσης υπονοείται στη συζήτηση microια ακόmicroη πιο κρίσιmicroη προϋ983085

πόθεση ότι τα γεγονότα είναι εντελώς άσχετα Παραδείγmicroατος χά983085

ριν το γεγονός ότι η PLO έχει σαν πρόταση την ύπαρξη δύο κρα983085

τών θεωρήθηκε άσχετο το γεγονός ότι οι Ενωmicroένες Πολιτείες απέρ983085

ριψαν την πρόταση και το Εργατικό Κόmicromicroα επίσης την απέρριψε

θεωρήθηκαν άσχετα

Παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον η χρήση της έννοιας laquoτροmicroοκρά983085

τηςraquo ή laquoεξτρεmicroιστήςraquo όσον αφορά τους ανθρώπους που προβαί983085

νουν σε βίαιες ενέργειες στο Λίβανο Από την πλευρά τους δεν είναι

τροmicroοκρατία είναι αντίσταση Είναι πολύ παράξενο που επιθέσεις

σ έναν στρατό κατοχής αποκαλούνται τροmicroοκρατικές ενέργειες Α983085

ποκαλούνται έτσι microόνο από τους στρατούς κατοχής Έτσι παρα983085

δείγmicroατος χάριν όταν αποκαλούmicroε την επίθεση εναντίον των πεζο983085

ναυτών στο Λίβανο laquoτροmicroοκρατίαraquo αυτό εκφράζει προϋποθέσεις

που σίγουρα θα πρέπει να εξετασθούν Θέλω να πω ότι για το microε983085

γαλύτερο microέρος του πληθυσmicroού οι πεζοναύτες βρίσκονταν εκεί α983085

πλώς για να ολοκληρώσουν την ισραηλινή εισβολή Οι ενέργειες ενα983085

ντίον τους συνιστούν αντίσταση Αλλά αυτά είναι ζητήmicroατα που δεν

7

www24grammatacom



microπορούν καν να εmicroφανιστούν στον αmicroερικανικό τύπο

Αυτό που έχει ενδιαφέρον microε το άρθρο του Friedman είναι πως

είναι πολύ πειστικό και δίνει την εντύπωση της microετριοπάθειας αν

και ενσωmicroατώνει αρχές που είναι βαθιά ρατσιστικές και οι οποίες

θεωρούν άσχετα οποιαδήποτε ιστορικά δεδοmicroένα Αυτός είναι στην

πραγmicroατικότητα ο τρόπος microε τον οποίο δουλεύει η προπαγάνδαΚαι είναι κατά πολύ πιο αποτελεσmicroατικός απ το να χτυπάς τους

ανθρώπους στο κεφάλι microε το ρόπαλο

Επιτρέψτε microου να σας δώσω ένα άλλο παράδειγmicroα Ας πάmicroε στην

Κεντρική Αmicroερική Τα microεγάλα νέα αυτής της εβδοmicroάδας είναι ότι ο

Ντουάρτε προσφέρθηκε ν αρχίσουν συνοmicroιλίες Έτσι διαβάζουmicroε

το ένα πρωτοσέλιδο microετά το άλλο για τη δραmicroατική πρόταση του

Ντουάρτε κλπ κλπ Λοιπόν στην πραγmicroατικότητα το ζήτηmicroα είναι

microάλλον διαφορετικό Η πρόταση για διαπραγmicroατεύσεις ήταν από

καιρού microια πρότασητων ανταρτών και στην πραγmicroατικότητα επα983085

ναλαmicroβανόταν συνεχώς από τον περασmicroένο Μάη ώσπου και ο

Ντουάρτε στο τέλος άσχετα για ποιο λόγο αποφάσισε να συmicroφω983085

νήσει Λοιπόν αυτή είναι microια microάλλον διαφορετική εικόνα Και στην

πραγmicroατικότητα αν διαβάσεις προσεχτικά microπορείς κάποιες φορές

να το δεις και πάλι όχι στους New York Times δεν έχω δει τίποτα

σχετικά micro αυτό στους New York Times Αλλά στην αναφορά του Ασ983085

σοσιέτεντ Πρες για την πρόταση του Ντουάρτε τουλάχιστον απ ότι

δηmicroοσίευσε η Boston Globe όταν φτάνεις στην εικοστή τρίτη παρά983085

γραφο του δηmicroοσιεύmicroατος βρίσκεις microια παρατήρηση που λέει ότι

το ράδιο Venceremos το ραδιόφωνο των ανταρτών ανακοίνωσε

πως ο Ντουάρτε αποδέχεται την πρόταση των ανταρτών Λοιπόν

εντάξει αν είσαι πραγmicroατικά ένας φανατικός αναγνώστης του τύ983085

που θα δεις ότι ολόκληρη η ιστορ ία είναι διαφ ορετ ική Αλλά για τον

περισσότερο κόσmicroο και για την ιστορία έχουmicroε να κάνουmicroε microε την

υπέροχη πρόταση του Ντουάρτε

ΕΡΩΤΗΣΗ Αυτό microου φέρνει στο microυαλό ένα άλλο παράδειγmicroα Η υ983085

ποτιθέmicroενη ροή όπλων από την Νικαράγουα στο Ελ Σαλβαδόρ δέ983085 χθηκε πρόσφατα ένα αρκετά δεινό χτύπηmicroα από έναν πρώην αξιω983085

microατούχο της CIA

ΤΣΟΜΣΚΥ Ναι από τον David MacMichael Ακόmicroη και ο Πρεσβευ983085

τής δήλωσε πως πείστηκε ότι η ροή των όπλων από τις αρχές του

1981 έχει microειωθεί στο ελάχιστο

Αλλά βλέπεις εδώ υπάρχει κάτι ακόmicroη πιο βαθύ Παρατήρησε

τον τρόπο microε τον οποίο τίθεται η ερώτηση Σου δείχνει κάτι για τον

8

www24grammatacom



τύπο θέλω να πω κοίτα έχουmicroε τους Αργεντινούς αντιπροσώ983085

πους τα ισραηλινά όπλα τους Γερmicroανούς έχουmicroε τα καταφύγια

στην Ονδούρα Θέλω να πω ότι όλα αυτά δουλεύουν ανοιχτά Στην

πραγmicroατικότητα διεξάγουmicroε έναν πόλεmicroο εναντίον της Νικαράγουα

Αλλά το microόνο ερώ τηmicroα που επιτρέπεται να θέσεις είνα ι αν οι Νικα983085

ραγουανοί στέλνουν microερικά όπλα στους αντάρτεςΤώρα το θέmicroα είναι πως αν οι Νικαραγουανοί δεν στέλνουν όπλα

στους αντάρτες αυτό συmicroβαίνει γιατί έχουν φοβηθεί Πρέπει να

στέλνουν όπλα στους αντάρτες Όλοι πρέπει να τους στέλνουν ό983085

πλα Ακριβώς όπως εσύ στέλνεις όπλα στους Αφγανούς αντάρτες

Φαντασθείτε πως βρισκόmicroαστε στη Σοβιετική Ένωση και διεξάγεται

microια microεγάλη συζήτηση για το αν στην πραγmicroατικότητα φτάνουν ό983085

πλα στους Αφγανούς αντάρτες από τη CIA microέσω Πακιστάν Λοι983085

πόν η απάντηση είναι πως έτσι πρέπει να γίνεται Πρέπει να δώσεις

όπλα στο λαό να αmicroυνθεί εναντίον microιας συmicromicroορίας εγκληmicroατιών

που υποστηρίζεται από microια ξένη δύναmicroη η οποία προσπαθεί να

microακελέψει αυτόν το λαό Αλλά δεν microπορείς να θέσεις αυτό το ερώ983085

τηmicroα στη Σοβιετική Ένωση και δεν microπορείς να θέσεις αυτό το ερώ983085

τηmicroα εδώ Έτσι ακόmicroη και οι περιστερές έχουν πιαστεί στην παγίδα

Ακόmicroη και οι περιστερές έχουν παγιδευτεί στο να συζητούν αν οι

Νικαραγουανοί δίνουν ή δεν δίνουν όπλα Το ζήτηmicroα όmicroως είναι

πως microάλλον είναι σωστό να τους δίνουmicroε όπλα

ΕΡΩΤΗΣΗ Φαίνεται να υπάρχει microια διαβρωτική ηδονιστική φιλοσο983085φία σ αυτή τη χώρα η επιθυmicroία να διασκεδάζεις παρά να πληρο983085

φορείσαι Πιστεύεις ότι τα ΜΜΕ έχουν ευθύνη για τη δηmicroιουργία αυ983085

τού του ηδονισmicroού ή είναι κάτι που αναπτύχθηκε φυσιολογικά

ΤΣΟΜΣΚΥ Λοιπόν αισθάνοmicroαι ότ ι υπήρξε microια τερ άστια προσπά983085

θεια microια συγκεντρωmicroένη τεράστια προσπάθεια που κατευθύνθηκε

ιδιαιτέρως εναντίον της νεολαίας περίπου από το 1970 και microετά ώ983085

στε να πεισθούν οι άνθρωποι πως είναι ηδονιστές Και ναρκισσιστές

Υπήρξε microια φοβερή προσπάθεια να πεισθούν οι νέοι άνθρωποι ότι

είναι ναρκισσιστές Έτσι υπάρχουν όλες οι microορφές αυτής της λα983085τρείας του ναρκισσισmicroού και όλοι λένε laquoπρώτα ΕΓΩraquo κοκ

Λοιπόν ξέρεις τέτοιες τάσεις πάντοτε υπήρξαν αλλά υπήρχαν

επίσης και οι αντίθετες τάσεις τάσεις για συmicroπάθεια αλληλεγγύη

φροντίδα κοκ Και είναι πολύ σηmicroαντικό να βγουν αυτά έξω από

τη συνείδηση του ανθρώπου Στην πραγmicroατικότητα η καθαρή συ983085

νέπεια αυτής της προπαγανδιστικής εκστρατείας ήταν να πεισθούν

οι νέοι άνθρωποι πως αν δεν είναι ναρκισσιστές είναι παράξενοι

9

www24grammatacom



Έτσι ακόmicroη κι αν είχαν αισθήmicroατα φροντίδας και συmicroπάθειας ή983085

ταν καλύτερο να τα καταπιέσουν γιατί αυτό δεν ταίριαζε microε τη γε983085

νιά τους Και νοmicroίζω ότι αυτό δούλεψε

Ανα microφίβολα οι άνθρωποι νοιάζονται για την ευη microερία τους αλ983085

λά τα ανθρώπινα όντα είναι περίπλοκα πλάσmicroατα έχουν πολλέςτάσεις και ενδιαφέροντα Και ο αυτά είναι που πρέπει να δίνουmicroε

έmicroφαση Έχει ενδιαφέρον το πώς παρουσιάστηκε αυτή η εκστρα983085

τεία Παρουσιάστηκε λες και ήταν ένα περιγραφικό δεδοmicroένο Αλλά

στην πραγmicroατικότητα αυτό ήταν microια απόπειρα πειθούς και παρα983085

κίνησης Υπήρξαν πολλοί άνθρωποι που στ αλήθεια φοβήθηκαν τη

δεκαετία του 60 όταν άλλοι άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον να

ενεργοποιούνται πολιτικά κλπ Αυτό ήταν επικίνδυνο

ΕΡΩΤΗΣΗ Και τα ΜΜΕ ήταν αποτελεσmicroατικά

ΤΣΟΜΣΚΥ Ω πιστεύω ότι ήταν πολύ αποτελεσmicroατικά Και πιστεύωότι microεγάλο microέρος της Αριστεράς συνέβαλλε σ αυτό microε όλο της το

ναρκισσισmicroό κλπ Υπάρχει microια ιστορία που συνεχίζεται και η Αριστε983085

ρά επίσης συmicroβάλλει λέγοντας ότι ο ακτιβισmicroός πέθανε τη δεκαετία

του 70 Αυτό δεν είναι αλήθεια Υπήρχε πιθανόν περισσότερος ακτι983085

βισmicroός τα χρόνια της δεκαετίας του 70 απ ότι υπήρχε τη δεκαετία

του 60 έχεις το φεmicroινιστικό κίνηmicroα το οικολογικό κίνηmicroα κι όλα

αυτά τα πράγmicroατα Αυτά είναι δηmicroιουργήmicroατα της δεκαετίας του

70 αλλά είναι επικίνδυνα έτσι συνεπώς πρέπει να προσποιείσαι ότι

δεν υπάρχουν

ΕΡΩΤΗΣΗ Και αυτή βασικά είναι microια συντονισmicroένη προσπάθεια

ΤΣΟΜΣΚΥ Εντάξει δεν θέλω να πω ότι είναι microια συνοmicroωσιακή από983085

πειρα Απλά βρίσκονται πολλά κοινά συmicroφέροντα πίσω της middot

10

www24grammatacom



Απόσπασmicroα από συνέντευξη την 1 ∆εκέmicroβρη 1984 στον David Bar983085

samian

ΕΡΩΤΗΣΗ Ας microιλήσουmicroε για το σύστηmicroα της προπαγάνδας Έχεις

αναφερθεί πολλές φορές στον laquomicroηχανισmicroό της κρατικής προπαγάν983085

δαςraquo Τι ρόλο παίζουν τα ΜΜΕ στην προώθηση και την εξυπηρέτη983085

ση των κρατικών συmicroφερόντωνΤΣΟΜΣΚΥ Ένα πράγmicroα πρέπει να είναι ξεκάθαρο πως όταν ανα983085

φέροmicroαι στον laquomicroηχανισmicroό της κρατικής προπαγάνδαςraquo δεν εννοώ

ότ ι κατευθύ νεται από το κράτος Το σύστηmicroά microας διαφέρ ει εντυπω983085

σιακά από παραδείγmicroατος χάριν αυτό της Σοβιετικής Ένωσης ό983085

που το σύστηmicroα της προπαγάνδας κυριολεκτικά κατευθύνεται και

ελέγχεται από το κράτος ∆εν είmicroαστε microια κοινωνία που διαθ έτει ένα

laquoΥπουργείο Αλήθειαςraquo που παράγει ένα δόγmicroα το οποίο microετά είναι

όλοι υποχρεωmicroένοι να το υπακούσουν σε περίπτωση δε που δεν

το κάνουν έχουν να πληρώσουν ένα σκληρό τίmicroηmicroα Το σύστηmicroαmicroας δουλεύει πολύ δια φορ ετικά και πολύ πιο αποτελεσmicroατικά Είναι

ένα ιδιωτικοποιηmicroένο σύστηmicroα προπαγάνδας που περιλαmicroβάνει τα

ΜΜΕ τα περιοδ ικά γνώmicroης και γε νικότερ α το microεγαλύτερο microέρος της

λόγιας ιντελλιγκέντσιας το microορφωmicroένο τmicroήmicroα του πληθυσmicroού Τα

πιο microορφωmicroένα στοιχεία αυτής της οmicroάδας εκείνα που έχουν

πρόσβαση στα ΜΜΕ συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των περιοδικών

των διανοουmicroένων και τα οποία ουσια στικά ελέγχουν τον εκπαιδευ983085

τικό microηχανισmicroό πρέπει κυρίως να αναφέρονται ως microια τάξη laquoκοmicroι983085

σάριωνraquo που να ποια είναι η ουσιαστική λειτουργία της να σχε983085

διάσει να προπαγανδίσει και να δηmicroιουργήσει ένα σύστηmicroα δογmicroά983085

των και πεποιθήσεων το οποίο θα υπονοmicroεύσει την ανεξάρτητη

σκέψη και θα εmicroποδίσει την κατανόηση και ανάλυση των θεσmicroισmicroέ983085

νων δοmicroών όπως και τον τρόπο microε τον οποίο αυτές λειτουργούν

Αυτός είναι ο ουσια στικός κοινωνικός τους ρόλος ∆εν θέλω να πω

πως συνειδητά κάνουν κάτι τέτοιο Στην πραγmicroατικότητα δεν το

κάνουν Σ ένα πραγmicroατικά αποτελεσmicroατικό σύστηmicroα κατήχησης οι

11

www24grammatacom



κοmicroισάριοι microάλλον δεν γνωρίζουν τι συmicroβαίνει και πιστεύουν πως

και οι ίδιοι είναι ανεξάρτητοι κριτικά microυαλά Εάν ερευνήσεις τα

πραγmicroατικά προϊόντα των ΜΜΕ τα περιοδικά γνώmicroης κλπ βρί983085

σκεις ακριβώς αυτό Βρίσκεις microια πολύ στενή πολύ σφιχτά περιορι983085

σmicroένη και αλλόκοτα ανακριβή περιγραφή του κόσmicroου που ζούmicroε

Οι περιπτώσεις που ανέφερα είναι παραδειγmicroατικές ∆εν υπήρξε

ποτέ πιο ζωντανή και εκτεταmicroένη συζήτηση στις ΕΠΑ απ όσο γνω983085

ρίζω απ αυτήν που έγινε για τον πόλεmicroο στο Βιετνάmicro Παρόλα αυ983085

τά πέρα από κάποιες οριακές περιπτώσεις η συζήτηση διεξήχθη

απολύτως ανάmicroεσα σ αυτούς που αποκαλούνται laquoπεριστερέςraquo και

σ αυτούς που αποκαλούνται laquoγεράκιαraquo Τόσο τα γεράκια όσο και

οι περιστερές ξεκινούσαν αποδεχόmicroενοι ένα ψέmicromicroα τόσο εκπληκτι983085

κό που ούτε ο Όργουελ θα microπορούσε να το φανταστεί δηλαδή το

ψέmicromicroα ότι υπερασπίζαmicroε το Νότιο Βιετνάmicro όταν στην πραγmicroατικό983085τητα επιτιθόmicroασταν στο Νότιο Βιετνάmicro Όταν ξεκινάς micro αυτή την

πρόταση εύκολα ακολουθούν όλα τα υπόλοιπα

Περίπου τα ίδια ισχύουν και σήmicroερα Ας πάρουmicroε την πρόσφατη

περίπτωση γύρω από τα αεροπλάνα Mig στη Νικαράγουα Τι συνέ983085

βη Οι ΕΠΑ στέλνουν εξελιγmicroένα αεροπλάνα στο Ελ Σαλβαδόρ έτσι

ώστε να είmicroαστε σε θέση να ξεκινήσουmicroε την επίθεση εναντίον του

λαού του Ελ Σαλβαδόρ Ο στρατός που θα διεκπεραιώσει αυτή την

επίθεση είναι στην πραγmicroατικότητα στρατός κατοχής ακριβώς ό983085

πως ο πολωνικός στρατός είναι στρατός κατοχής στην Πολωνία υ983085ποστηριζόmicroενος από microια ξένη δύναmicroη εκτός από το ότι ο στρατός

στο Ελ Σαλβαδόρ είναι κατά πολύ πιο κτηνώδης και διαπράττει πο983085

λύ microεγαλύτερες ωmicroότητες Προσπαθούmicroε να ξεκινήσουmicroε αυτή την

επίθεση στέλνοντας εξελιγmicroένα αεροπλάνα ενώ σήmicroερα αmicroερικανοί

πιλότοι συmicromicroετέχουν άmicroεσα στη διεύθυνση των αεροπορικών χτυ983085

πηmicroάτων κλπ Είναι απολύτως φυσικό οποιοσδήποτε microελετητής

του Όργουελ θα το περίmicroενε το ότι θα κατηγορήσουmicroε την ΑΛΛΗ

πλευρά πως φέρνει εξελιγmicroένα αεροπλάνα Επίσης ενορχηστρώνου983085

microε έναν πραγmicroατικό πόλεmicroο εναντίον της Νικαράγουα microέσω ενός

microισθοφορικού στρατού Αποκαλούνται laquoαντάρτεςraquo στον τύπο αλ983085

λά δεν microοιάζουν σε τίποτα microε οιονδήποτε ανταρτικό στρατό έχει υ983085

πάρξει ποτέ Είναι εξοπλισmicroένοι στο επίπεδο ενός κεντροαmicroερικανι983085

κού στρατού Συχνά ξεπερνούν σε δύναmicroη πυρός τον νικαραγουα983085

νό στρατό Εφοδιάζονται και διευθύνονται απολύτως από microία ξένη

δύναmicroη Έχουν πολύ περιορισmicroένη αν έχουν καθόλου τοπική υπο983085

στήριξη απ όσο microπορεί να γνωρίζει κανείς Είναι ένας ξένος microισθο983085

12

www24grammatacom



φορικός στρατός που επιτίθεται στη Νικαράγουα χρησιmicroοποιώ983085

ντας νικαραγουανούς στρατιώτες όπως συνήθως συmicroβαίνει στους

ιmicroπεριαλιστικούς πολέmicroους Σ αυτό το πλαίσιο η microεγάλη συζήτηση

γίνεται γύρω από το αν ναι ή όχι η Νικαράγουα έφερε εξελιγmicroένα

αεροπλάνα που θα microπορούσε να χρησιmicroοποιήσει για να αmicroυνθεί

Οι περιστερές λένε ότι πιθανόν δεν τα έφεραν και συνεπώς διογκώ983085

νουmicroε την πραγmicroατικότητα Επίσης οι περιστερές λένε και εδώ microπο983085

ρούmicroε να παραθέσουmicroε τον Paul Tsongas παραδείγmicroατος χάριν ή

τον Christopher Dodd που είναι οι πλέον περιστερένιοι γερουσια983085

στές στο Κονγκρέσσο ότι αν πράγmicroατι οι Νικαραγουανοί έφεραν

αεριωθούmicroενα τότε πρέπει να τους βοmicroβαρδίσουmicroε γιατί θα απο983085

τελέσουν microια απειλή για microας Όταν κάποιος ερευνήσει αυτή την ά983085

ποψη αmicroέσως βλέπει κάτι σχεδόν αδύνατον να περιγραφεί

Πενήντα χρόνια πριν ακούσαmicroε τον Χίτλερ να microιλά για την Τσε983085 χοσλ οβακία σαν ένα στ ιλέτο που σηmicroάδευε τη ν καρ διά της Γερmicroα983085

νίας και ο λαός τρόmicroαξε Αλλά η Τσεχοσλοβακία ήταν microια πραγmicroα983085

τική απειλή για την Γερmicroανία αν συγκριθεί microε την απειλή που απο983085

τελεί η Νικαράγουα για τις ΕΠΑ Αν ακούσουmicroε microια συζήτηση σαν

κι αυτήν εδώ στη Σοβιετική Ένωση όπου ο λαός ρωτάει αν παρα983085

δείγmicroατος χάριν η ∆ανία πρέπει να βοmicroβαρδιστεί γιατί έχει αεριω983085

θούmicroενα που microπορούν να φτάσουν στη Σοβιετική Ένωση θα τρο983085

microάξουmicroε Στην πραγmicroατικότητα είναι microια αναλογία που αδικεί τους

Ρώσους ∆ΕΝ θα επιτεθούν στην ∆ανία όπως εmicroείς που επιτιθόmicroα983085στε στη Νικαράγουα και στο Ελ Σαλβαδόρ Αλλά εδώ τα δεχόmicroαστε

όλα Τα δεχόmicroαστε γιατί οι microορφωmicroένες τάξεις αυτές που είναι σε

θέση λόγω του γοήτρου των προνοmicroίων της εκπαίδευσης κλπ να

παρουσιάσουν microια συγκεκριmicroένη αντίληψη του κόσmicroου είναι τόσο

υποταγmicroένες στο σύστηmicroα κατήχησης που δεν microπορούν καν να

δουν ότι δύο και δύο κάνει τέσσερα ∆εν microπορούν να δουν ποιο είναι

το σωστό αν και βρίσκεται microπροστά στα microάτια τους ότι επιτιθό983085

microαστε στη Νικαράγουα και στο Ελ Σαλβαδόρ και ότι βεβαίως οι Νι983085

καραγουανοί έχουν κάθε δικαίωmicroα να αmicroυνθούν απέναντι στην επί983085

θεσή microας Εάν η Σοβιετική Ένωση micro έναν microισθοφορικό στρατό επιτί983085

θετο στη ∆ανία διέπραττε τροmicroοκρατικές ενέργειες και προσπα983085

θούσε να καταστρέψει τη χώρα η ∆ανία θα είχε το δικαίωmicroα να

αmicroυνθεί θα συmicroφωνήσουmicroε micro αυτό Όταν ένα ανάλογο γεγονός

συmicroβαίνει στο βασίλειο microας το microόνο πράγmicroα που ρωτάmicroε είναι

φέρνουν ή δεν φέρνουν αεροπλάνα για να αmicroυνθούν Εάν ναι τότε

έχουmicroε το δικαίωmicroα να τους επιτεθούmicroε ακόmicroη και microε microεγαλύτερη

13

www24grammatacom



ένταση Αυτή η υπόθεση ουσιασ τικ ά είναι ευρέως διαδεδοmicroένη ∆εν

υπάρχει στην πραγmicroατικότητα καmicromicroιά φωνή στον τύπο που να αmicro983085

φισβητεί το δικαίωmicroα microας να προβαίνουmicroε σε ακόmicroη πιο βίαιες ε983085

νέργειες εναντίον της Νικαράγουα αν κάνει κάτι σηmicroαντικό για να

αmicroυνθεί Αυτό είναι microια ένδειξη κοινωνίας που έχει υποστεί σε microε983085

γάλο βαθmicroό πλύση εγκε φά λου Με τα δεδοmicroένα microας ο Χίτλερ microοιάζει

microάλλον λογικός τη δεκαετία του 30

ΕΡΩΤΗΣΗ Τι microπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να διαρρήξουν

αυτό το περίπλοκο και καλλωπιστικό πλαίσιο της προπαγάνδας και

να φτάσουν πραγmicroατικά στην αλήθεια

ΤΣΟΜΣΚΥ Ειλικρινά δεν πιστεύω ότι χρειάζεται κάτι περισσότερο

από τη συνηθισmicroένη κοινή σκέψη Αυτό που έχει να κάνει κανείς

είναι να υιοθετήσει απέναντι στους θεσmicroούς του συmicroπεριλαmicroβανο983085

microενων των ΜΜΕ των περιοδικών των σχολείων και των κολλεγίωντην ίδια ορθολογική κριτική στάση που παίρνει απέναντι στους θε983085

σmicroούς οποιασδήποτε άλλης εξουσίας Παραδείγmicroατος χάριν όταν

διαβάζουmicroε τα προϊόντα του προπαγανδιστικού συστήmicroατος της

Σοβιετικής Ένωσης ή της ναζιστικής Γερmicroανίας δεν έχουmicroε κανένα

πρόβληmicroα να ξεχωρίσουmicroε τις αλήθειες από τα ψέmicromicroατα και ν ανα983085

γνωρίσουmicroε τις παραmicroορφώσεις και τις διαστρεβλώσεις που χρησι983085

microοποιούνται για την προστασία των θεσmicroών από την αλήθεια ∆εν

υπάρχει λόγος να microην είmicroαστε σε θέση να κρατήσουmicroε την ίδια στά983085

ση απέναντι στους εαυτούς microας παρά το γεγονός ότι πρέπει να α983085ναγνωρίσουmicroε ότι έχουmicroε κατακλυστεί από το αντίθετο σταθερά

σε καθηmicroερινή βάση Η θέληση να χρησιmicroοποιήσει κάποιος τη δική

του έmicroφυτη νοηmicroοσύνη και την κοινή αντίληψη για να αναλύσει να

εξετάσει λεπτοmicroερώς και να συγκρίνει τα δεδοmicroένα microε τον τρόπο

που αυτά παρουσιάζονται πραγmicroατικά αρκεί Αν τα σχολεία κά983085

νουν τη δουλειά τους την οποία βεβαίως δεν κάνουν αλλά θα microπο983085

ρούσαν εφοδιάζουν τους ανθρώπους microε τα ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙ983085

ΚΗΣ ΑΥΤΟΑΜΥΝΑΣ θα αφιερώνονταν microε microεγάλη ενεργητικότητα

και εργατικότητα ακριβώς σ εκείνα τα πράγmicroατα για τα οποία microι983085

λάmicroε έτσι ώστε οι άνθρωποι που microεγαλώνουν σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία να έχουν τα microέσα microιας πνευmicroατικής αυτοάmicroυνας απέναντι

στο σύστηmicroα Αυτό σηmicroαίνει ότι κατά κάποιο τρόπο οι άνθρωποι

δεν έχουν αναλάβει αυτό το καθήκον από microόνοι τους ∆εν πιστεύω

πως πραγmicroατικά είναι κάτι το πολύ δύσκολο Πιστεύω πως microόλις

κάποιος αντιληφθεί όσα συmicroβαίνουν και θέλει να κάνει το πρώτο

βήmicroα για την υιοθέτηση microιας στάσης που είναι απλώς εκείνη της

14

www24grammatacom



κριτικής ευφυΐας απέναντι σε οτιδήποτε διαβάζει στην πρωινή εφη983085

microερίδα στην αυριανή ή σε οτιδήποτε και ανακαλύψει τις ιδιοποιή983085

σεις που υποκρύπτονται τις αναλύσει ξαναλογαριάσει τα δεδοmicroένα

microε την έννοια αν ανταποκρίνονται ή όχι στην πραγmicroατικότητα και

δεν τα βλέπει σαν απλές αντανακλάσεις του παραmicroορφωτικού πρί983085

σmicroατος του συστήmicroατος της προπαγάνδας Αmicroέσως microόλις κάποιοςκάνει κάτι τέτοιο ο κόσmicroος microάλλον ξεκαθαρίζει Τότε microπορεί να γί983085

νει ελεύθερο άτοmicroο όχι απλώς ο σκλάβος κάποιου συστήmicroατος κα983085

τήχησης και ελέγχου

Απόσπασmicroα από συνέντευξη στις 22 Οκτώβρη 1986 στον David

Barsamian

ΕΡΩΤΗΣΗ Μίλησες λίγο πριν εν συντοmicroία για τα ΜΜΕ και θα ήθε983085λα να επεκταθείς πάνω σ αυτό Κατά τη γνώmicroη σου πώς ελέγχουν

τα ΜΜΕ και ποιοί είναι αυτοί που τα ελέγχουν

ΤΣΟΜΣΚΥ Τα ΜΜΕ είναι κατ αρχήν microεγάλες εταιρείες Αποτελούν

microέρος του microικρού δικτύου ατόmicroων και συmicroφερόντων επιτυχηmicroένων

ιδιοκτητών της ιδιωτικής οικονοmicroίας και κυβερνητικών στελεχών Αν

δεις τους ανθρώπους που βρίσκονται στις υψηλές θέσεις προγραmicro983085

microατισmicroού του κρατικού microηχανισmicroού κάτω από οιανδήποτε κυβέρνη983085

ση θα διαπιστώσεις ότι προέρχονται από τις αίθουσες συmicroβουλίων

των επιχειρήσεων των τραπεζών επενδύσεων microισής ντουζίνας δι983085κηγορικών εταιριών οι οποίες υπηρετούν τα επιχειρηmicroατικά συmicroφέ983085

ροντα κοκ Υπάρχουν microελέτες γι αυτό το φαινόmicroενο εάν ενδιαφέ983085

ρεσαι Αυτή είναι η ίδια οmicroάδα ανθρώπων τα ίδια συmicroφέροντα

που είναι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ Έτσι φυσιολογικά microοιράζονται την

ίδια αντίληψη για το κόσmicroο και το γενικό συmicroφέρον Αυτά σε ανώ983085

τατο επίπεδο

Τώρα ας υποθέσουmicroε ότι βρισκόmicroαστε χαmicroηλά στο επίπεδο των

συντακτών ύλης ή στο επίπεδο των δηmicroοσιογράφων Σ αυτό το ση983085

microείο ανακαλύπτεις πιέσεις για να συmicroβιβαστείς Ένας νέος δηmicroοσιο983085

γράφος θα microάθει γρήγορα ότι ορισmicroένα πράγmicroατα είναι προς πα983085

ρουσίαση και άλλα όχι Μπορείς να πεις τα πράγmicroατα micro έναν συ983085

γκεκριmicroένο τρόπο και δεν microπορείς να τα πεις microε άλλους τρόπους

Κι αυτό το microαθαίνεις από τους συντάκτες ύλης σου τους ανθρώ983085

πους ακριβώς πάνω από σένα οι οποίοι το έχουν microάθει από τους

αποπάνω τους Θυmicroήσου οι εταιρείες είναι το ιδιωτικό ισοδύναmicroο

αυτού που αποκαλούmicroε φασισmicroό στην πολιτική σφαίρα Η διαδικα983085

15

www24grammatacom



σία λήψης των αποφάσεων σε microια εταιρεία είναι από τα πάνω

προς τα κάτω ∆ίνεις διαταγές που εκτελούνται από τους κάτω κλπ

και οι διαταγές τελικά έρχονται από τους ιδιοκτήτες Παραπέρα τα

ΜΜΕ έχουν microια αγορά Αυτή η αγορά είναι οι άλλες εταιρείες Η α983085

γορά για τα ΜΜΕ είναι οι διαφηmicroιστές Θυmicroήσου τα ΜΜΕ δεν βγά983085

ζουν τα λεφτά τους πουλώντας σε σένα και σε microένα Στην πραγmicroα983085

τικότητα κάθε αγορά εφηmicroερίδας ή περιοδικού συνήθως τους κο983085

στίζει χρήmicroατα Αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο δουλεύει η ΠΟ983085

ΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑ ΤΩ Ν ΜΜΕ Η αγορά τους είν αι οι διαφηmicroιστές

η οποία τους θέτει έναν ακόmicroη περιορισmicroό Θέλουν να διατηρήσουν

microια σχέση microε το κράτος το οποίο διατίθεται φιλικά απέναντι τους

Υπάρχει microιας microορφής διείσδυσης από πάνω και από κάτω Ακόmicroη

και άτοmicroα κινούνται micro αυτόν τον τρόπο Ο Bernard Kalb o Leslie

Gelb κλπ Βεβαίως αυτό συmicroβαίνει γιατί αντιπροσωπεύουν τα ίδιασυmicroφέροντα Υπάρχει microια συνεχής ροή ανάmicroεσα στις αίθουσες συmicro983085

βουλίων των εταιρειών τους ανώτερους κρατικούς υπαλλήλους τα

διευθυντικά στελέχη των ΜΜΕ και τους ανθρώπους που βρίσκονται

στις κορυφές των ΜΜΕ τις πανεπιστηmicroιακές ελίτ που παίζουν το

παιχνίδι σύmicroφωνα microε τους κανόνες κλπ Όλοι αυτοί ανήκουν στην

ίδια προνοmicroιούχο ελίτ Κερδίζουν όλοι microε τον ίδιο τρόπο Αντιλαmicro983085

βάνονται τον κόσmicroο microε τον ίδιο τρόπο Εάν κάποιος απ αυτούς βγει

από τη γραmicromicroή αποκλείεται Αυτό microπορεί να συmicroβεί ακόmicroη και σε

πολύ υψηλό επίπεδοΠαραδείγmicroατος χάριν περίπου δύο χρόνια πριν ουσιαστικά πε983085

τάχτηκαν έξω από το ανώτατο συντακτικό προσωπικό των New

York Times o John Oakes κα ι microερικοί άλλοι γιατί είχαν αρχίσει να

παρεκκλίνουν λιγάκι Εάν κοιτάξεις τους microηχανισmicroούς τα πράγmicroατα

είναι ξεκάθαρα Στα microέλη της δεκαετίας του 70 άρχισαν να εmicroφανί983085

ζονται άρθρα στον οικονοmicroικό τύπο Wall Street Journal Business

Week πο υ επεσήmicroαναν microε έmicroφαση κα ι λε πτό τη τα ότι η microετοχή των

New York Times στο χρηmicroατιστήριο έπεφτε Τόνιζαν microε έmicroφαση laquoότι

αν οι New York Times δεν αντιληφθούν ότι είναι microια επιχείρηση σύν983085

τοmicroα θα πάψουν να ανήκουν στις επιχειρήσειςraquo Πράγmicroατι εκείνη

την εποχή η εφηmicroερίδα αντικατέστησε ένα microεγάλο microέρος του ανώ983085

τατου συντακτικού προσωπικού Ποιο ήταν το microεγάλο έγκληmicroα που

διέπραξαν εκείνη την εποχή ο New York Times Αν κοιτάξεις πίσω

προκύπτει ότι υποστήριζαν microερικές πολύ ήπιες νοmicroισmicroατικές microεταρ983085

ρυθmicroίσεις που όmicroως συνέβαινε να microην αρέσουν στις επιχειρήσεις

Αυτό έφτανε για να θέσουν σε κίνηση την τεχνική του ελέγχου Θα

16

www24grammatacom



διαπιστώσεις ότι το κράτος υπόκειται ακριβώς στις ίδιες τεχνικές ε983085

λέγχου στην καπιταλιστική δηmicroοκρατία Ας υποθέσουmicroε ότι στο

κράτος microπαίνουν άτοmicroα microε πόρους αλλά προσπαθούν να παρεκ983085

κλίνουν Ας υποθέσουmicroε ότι προσπαθούν να προωθήσουν πολιτικές

που δεν ταιριάζουν microε τα συmicroφέροντα εκείνων που λαmicroβάνουν τις

επενδυτικές αποφάσεις οι οποίοι κατ ουσίαν ελέγχουν τα πράγmicroα983085τα Τι θα συmicroβεί στην πραγmicroατικότητα τι συmicroβαίνει Μια πτώση

στις επενδύσεις τα κεφάλαια αρχίζουν να αποχωρούν ακριβώς σε

τέτοιο βαθmicroό ικανό να τους πει ότι η χώρα θα κατρακυλήσει στην

άβυσσο αν δεν επιστρέψουν στην αρχική πορεία Αυτό που σηmicroαίνει

microια τέτοια διαδικασία είναι ότι άν η πραγmicroατική εξουσία λήψης

των αποφάσεων βρίσκεται στα χέρια των ιδιωτών το πολιτικό σύ983085

στηmicroα περιθωριοποιείται και οι ιδεολογικοί θεσmicroοί περιορίζονται

Αυτές οι συνθήκες σχεδόν ποτέ δεν εmicroφανίζ ονται γιατί παντο ύ έ983085

χουmicroε να κάνουmicroε microε ανθρώπους microε την ίδια υποδοmicroή συmicroφ έροντα

και τέλος αντιλήψεις

Για να επιστρέψουmicroε και πάλι στον δηmicroοσιογράφο απλά είτε θα

προσαρmicroοστεί είτε θα φύγει Το ίδιο συmicroβαίνει και στα πανεπιστή983085

microια Όσοι πρόκειται να ακολουθήσουν επαγγέλmicroατα που σχετίζο983085

νται microε την ιδεολογία τις κοινωνικές επιστήmicroες κλπ θα microάθουν κάτι

τέτοιο Θα microάθουν πως πρέπει να προσαρmicroοστούν ∆εν συmicroβαίνει

100 Το σύστηmicroα είναι πρόθυmicroο να ανεχτεί ένα στατιστικό σφάλ983085

microα Αλλά θα πρέπει να είναι τόσο microικρό που να microην υπάρχει σηmicroα983085ντική απόκλιση Υφίστασαι πιέσεις για να προσαρmicroοστείς όλων των

ειδών τις πιέσεις Θα ανακαλύψεις τι συmicroβαίνει αν ήδη δεν το έχεις

αντιληφθεί Αυτές οι πιέσεις είναι αποτελεσmicroατικές Αυτό που κά983085

νουν είναι να ξεσκαρτάρουν τους ανεξάρτητους ανθρώπους αλλά

υπάρχει επίσης κάτι το ενδιαφέρον το οποίο επίσης πρέπει να γνω983085

ρίζεις (αν ήδη δεν το έχεις αντιmicroετωπίσει) γιατί θα σου συmicroβεί Αυ983085

τό που συmicroβαίνει είναι πως αν αποφασίσεις και πεις καλά θα

προσαρmicroοστώ λιγάκι θα κάνω ότι λένε αλλά θα κρατήσω την ανε983085

ξαρτησία της σκέψης microου αν αρχίσεις να κάνεις κάτι τέτοιο είσαι χαmicroένος εκτός αν είσαι πολύ ιδ ια ίτερο άτοmicroο Αυτό που συmicroβαίνει

όταν αρχίζεις να προσαρmicroόζεσαι όταν αρχίζεις να αποκτάς τα

προνόmicroια της προσαρmicroοστικότητας είναι πως σύντοmicroα φτάνεις να

πιστεύεις αυτά που λες γιατί είναι χρήσιmicroο να τα πιστεύεις και microε983085

τά εσωτερικεύοντας το σύστηmicroα της κατήχησης της διαστρέβλω983085

σης και της εξαπάτησης γίνεσαι πρόθυmicroο microέλος των προνοmicroιούχων

ελίτ που ελέγχουν τη σκέψη και τη διδασκαλία Αυτό συmicroβαίνει πά983085

17

www24grammatacom



ντοτε σ όλους τους δρόmicroους προς την κορυφή Είναι ένα πολύ

σπάνιο πρόσωπο σχεδόν δεν υφίσταται αυτό που microπορεί να ανε983085

χτεί ότι αποκ αλείτ αι laquoαντιληπτική συmicroφωνίαraquo να λες ένα πράγmicroα

και να πιστεύεις κάτι άλλο Αρχίζεις να λες ορισmicroένα πράγmicroατα για983085

τί είναι αναγκαίο να τα πεις και αρκετά σύντοmicroα τα πιστεύεις γιατί

έτσι πρέπει να κάνεις

∆εν υπάρχει ωmicroότητα κατά τη γνώmicroη microου που να συνέβη στο

κόσmicroο και να microην δικαιολογήθηκε από τους δράστες της ως ηθικά

ανώτερη Αυτό περιλαmicroβάνει και τις ναζιστικές γενοκτονίες Αν δια983085

βάσετε τα ηmicroερολόγια του Χίmicromicroλερ για να πάmicroε στις ακραίες περι983085

πτώσεις βρίθουν απ το πόσο ευγενικό είναι κάτι τέτοιο απ το

πόση δύναmicroη απαιτεί κλπ Η δουλεία δικαιολογείτο από τους ιδιο983085

κτήτες δούλων microε ηθικά επιχειρήmicroατα Αν διαθέταmicroε γραπτά του Ατ983085

τίλα πιθανόν να ανακαλύπταmicroε πως ότι έκανε ήταν ηθικά ανώτεροτο ίδιο συmicroβαίνει και microε τον Στάλιν και οποιονδήποτε άλλο σφαγέα

των microαζών στην ιστορία Συmicroβαίνει ο ένα πολύ κατώτερο επίπεδο

και για τα άτοmicroα Είmicroαστε όλοι εξοικειωmicroένοι micro αυτό στη προσωπι983085

κή microας ζωή και πρέπει να το θυmicroόmicroαστε Αmicroφιβάλλω αν υπάρχει

κανείς εδώ που δεν έχει κάνει κάποια στιγmicroή στη ζωή του microερικά

άσχηmicroα πράγmicroατα Και είmicroαι πρόθυmicroος να στοιχηmicroατίσω ότι όλοι

microας βρήκαmicroε έναν τρόπο για να τα δικαιολογήσουmicroε ως απολύτως

σωστά και ηθικά Το ίδιο συmicroβαίνει επίσης όταν γίνεσαι microέρος των

θεσmicroών Αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύει πάνω στους συmicromicroετέ983085 χοντες η κατήχηση Και καταλή γει να είναι ένα πολύ αποτελεσmicroατι983085

κό σύστηmicroα οριστικά ριζωmicroένο στον έλεγχο των πόρων ακριβώς

όπως αναmicroέναmicroε ∆εν είναι κάτι το microυστηριώδες Οι άνθρωποι microι983085

λούν γι αυτό σαν να επρόκειτο για microια συνοmicroωσιακή θεωρία Αυτό

είναι στ αλήθεια βλακώδες ∆εν πρόκειται για microια συνοmicroωσία Εάν

το συmicroβούλιο των διευθυντών της General Motors αποφασίσει να

microεγιστοποιήσει τα κέρδη αυτό δεν είναι συνοmicroωσία Εάν δεν το κά983085

νουν θα τους πετάξουν έξω Είναι ο θεσmicroικός ρόλος που πρέπει να

παίξουν Οι ιδεολογικοί θεσmicroοί έχουν επίσης έναν ρόλο να παίξουν

microέσα στο πλέγmicroα των θεσmicroών και αν δεν παίξουν αυτό το ρόλο θα

τους αντικαταστήσουν άλλοι που θα το κάνουν γιατί αυτή είναι η

θεσmicroική πραγmicroατικότητα κάτι ανάλογο microε την κούρσα των εξοπλι983085

σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom



ΕΡΩΤΗΣΗ Έχεις microιλήσει πολύ γι α την πολιτική της γλώσσας και

των σηmicroασιών της και έχεις πει laquoνα ξεσκεπάσουmicroε τα διαδοχικά πέ983085

πλα της διαστρέβλωσης προκειmicroένου να δούmicroε την αλήθειαraquo Η ε983085

ρώτησή microου είναι ότι στην εποχή του Όργουελ και δοθέντος του

εκπαιδευτικού συστήmicroατος των ΕΠΑ ποια είναι τα διανοητικά εργα983085

λεία που δίνει το σύστηmicroα στους σπουδαστές για να αποκωδικο983085

ποιήσουν αποκρυπτογραφήσουν και ερmicroηνεύσουν τους οργουελια983085

νούς όρους

ΤΣΟΜΣΚΥ Αφήστε microε να σχολιάσω πρώτα ότι αν και πάντοτε κι

εγώ ακόmicroη αποκαλούmicroε αυτήν την εποχή εποχή του Όργουελ γε983085

γονός είναι ότι ο Όργουελ microάλλον ήρθε αργά στο σκηνικό Η αmicroερι983085

κανική βιοmicroηχανία δηmicroοσίων σχέσεων η οποία είναι microια πολύ εκλε983085

πτυσmicroένη βιοmicroηχανία ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 20 ανέ983085

πτυσσε αυτά τα εργαλεία γράφοντας γι αυτά κοκ Στην πραγmicroα983085τικότητα ακόmicroη πιο πριν κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκο983085

σmicroίου Πολέmicroου οι Αmicroερικανοί ιστορικοί προσφέρθηκαν στο Πρόε983085

δρο Wilson για να διεκπεραιώσουν το καθήκον που αποκάλεσαν laquoι983085

στορικη microηχανικήraquo δηλαδή το σχεδιασmicroό των ιστορικών δεδοmicroένων

microε τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετούν την κρατική πολιτική Αυτό

ήταν Όργουελ πολύ πριν γράψει ο Όργουελ Λίγο microετά Αmicroερικα983085

νοί δηmicroοσιογράφοι όπως ο Walter Lippman ο διάσηmicroος Αmicroερικανός

δηmicroοσιογράφος είπε το 1921 πως η τέχνη της δηmicroοκρατία απαιτεί

αυτό που αποκαλούσε laquoκατασκευή της συναίνεσηςraquo ότι δηλαδή ηβιοmicroηχανία δηmicroοσίων σχέσεων αποκαλούσε laquomicroηχανική της συναίνε983085

σηςraquo τελικά microια άλλη διατύπωση του οργουελιανού laquoελέγχου της

σκέψηςraquo Η ιδέα ήταν πως σ ένα κράτος που η κυβέρνηση δεν microπο983085

ρεί να ελέγξει τους ανθρώπους microε τη βία καλύτερο είναι να ελέγξει

αυτό που σκέφτονται Έτσι πολύ πριν τον Όργουελ αυτά έγιναν

κατανοητά και σχεδιάστηκαν οι τεχνικές που εφαρmicroόστηκαν ευ983085

ρέως

Όσο για το τι διδάσκουν τα σχολεία για να αmicroυνθούν οι άνθρω983085ποι απέναντι σε κάτι τέτοιο η απάντηση είναι απλή Τίποτα Στην

πραγmicroατικότητα τα σχολεία βρίσκονται microάλλον στην άλλη πλευρά

αποτελούν τmicroήmicroα του microηχανισmicroού παραπληροφόρησης Στην

πραγmicroατικότητα κι αυτό έχει γίνει κατανοητό Το καταλαβαίνουν α983085

κόmicroη και φιλελεύθεροι διανοούmicroενοι θεωρητικοί της δηmicroοκρατίας

κλπ Παραδείγmicroατος χάριν στη σηmicroαντική microελέτη που αποκαλείται

laquoΗ Κρίση της ∆ηmicroοκρατίαςraquo microια άλλη οργουελιανή διατύπωση για

τις laquoΑρχές της ∆ηmicroοκρατίαςraquo που δηmicroοσίευσε η Τριmicroερής Επιτροπή

19

www24grammatacom



ουσιαστικά microια διεθνής οmicroάδα φιλελεύθερων ελίτ άνθρωποι που

κατά κάποιο τρόπο εκπροσωπούσε ο Κάρτερ (αυτοί που συmicromicroετεί983085

χαν στην κυβέρνηση του) σα να λέmicroε ο διεθνής φιλελευθερισmicroός α983085

ναφέρονται στα σχολεία σαν laquoιδρύmicroατα υπεύθυνα για την κατήχη983085

ση των νέωνraquo Βεβαίως εκεί microιλούσαν microεταξύ τους αυτά τα πράγ983085

microατα δεν τα λες δηmicroοσίως Αλλά έτσι καταλαβαίνουν τα πράγmicroατα

Είναι Ι∆ΡΥΜΑΤΑ ΚΑΤΗΧΗΣΗΣ για την επιβολή της πε ιθαρχίας το

microπλοκάρισmicroα της πιθανότητας ανεξάρτητης σκέψης και παίζουν έ983085

ναν θεσmicroικό ρόλο στο σύστηmicroα του ελέγχου και του πειθαναγκα983085

σmicroού Τα πραγmicroατικά σχολεία οφείλουν να δίνουν στους ανθρώ983085

πους τις τεχνικές της αυτοάmicroυνας αλλά αυτό θα σήmicroαινε διδαχή

της αλήθειας για τον κόσmicroο και την κοινωνία και τα σχολεία δεν θα

επιβίωναν για πολύ αν έκαναν κάτι τέτοιο

ΕΡΩΤΗΣΗ Ο CP Otero ο οποίος επιmicroελήθηκε την κυκλοφορίαmicroιας συλλογής έργων σου microε τον τίτλο laquoΡιζοσπαστικές Προτεραιό983085

τητεςraquo σηmicroειώνει στην εισαγωγή του καθώς σκιαγραφεί την κοινω983085

νική σου θεωρία ότι το laquoολοκληρωτικό σύστηmicroα του ελέγχου της

σκέψης είναι πολύ λιγότερο αποτελεσmicroατικό απ ότι το δηmicroοκρατι983085

κό microιας και το επίσηmicroο δόγmicroα που παπαγαλίζεται από τους δια983085

νοούmicroενους που βρίσκονται στην υπηρεσία του κράτους εύκολα α983085

ναγνωρίζεται ως γνήσια προπαγάνδα και αυτό βοηθάει στην απε983085

λεύθερωση του microυαλού Αντιθέτως το δηmicroοκρατικό σύστηmicroα προσ983085

παθεί να καθορίσει και να περιορίσει ολόκληρο το φάσmicroα της σκέ983085ψης microη εκφράζοντας τις θεmicroελιακές υποθέσεις Προϋποτίθενται αλ983085

λά δεν αναγνωρίζονται ρητάraquo

ΤΣΟΜΣΚΥ Αυτό είναι microάλλον ακριβές983085 έχω επίσης γράψει γι αυτό

πολλές φορές Για να το σκεφθούmicroε λίγο Πάρε παραδείγmicroατος χά983085

ριν microια χώρα που βρίσκεται στο αντίθετο άκρο του φάσmicroατος από

εmicroάς όσον αφορά το εσωτερικό της τη Σοβιετική Ένωση Ουσιαστι983085

κά αυτή η χώρα διευθύνεται microε το ρόπαλο Είνα ένα κράτος προσ983085

ταγών το κράτος διευθύνει και βασικά όλοι ακολουθούν τις προσ983085ταγές Τα πράγmicroατα είναι πιο περίπλοκα απ ότι λέmicroε αλλά ουσια983085

στικά αυτός είναι ο τρόπος microε τον οποίο δουλεύει Εκεί είναι πολύ

εύκολο να ορίσουmicroε τι είναι η προπαγάνδα αυτό που παράγει το

κράτος είναι προπαγάνδα Αυτό περιέγραψε ο Όργουελ στο

laquo1984raquo ένα όχι και τόσο καλό βιβλίο παρεmicroπιπτόντως ένα πολύ

κακό βιβλίο Ένα από τους λόγους που είναι τόσο δηmicroοφιλές είναι

γιατί είναι microάλλον ασήmicroαντο αλλά κι ένας άλλος λόγος είναι ότι microι983085

λά για τους εχθρούς microας κι έτσι είναι δηmicroοφιλές Εάν ασχολείτο micro

20

www24grammatacom



ένα σοβαρό πρόβλη microα εmicroάς του ς ίδιους τό τε δεν θα ήταν δηmicroοφι983085

λές στην πραγmicroατικότητα δεν θα είχε εκδοθεί Σε microια χώρα σαν και

εκείνη όπου υπάρχει κάτι σαν το laquoΥπουργείο της Αλήθειαςraquo η προ983085

παγάνδα αναγνωρίζεται εύκολα Όλοι γνωρίζουν ποια είναι και

microπορείς αν θέλεις να επιλέξεις να την επαναλαmicroβάνεις αλλά βασικά

δεν προσπαθούν πραγmicroατικά να ελέγξουν τόσο πολύ τη σκέψη σουσού δίνουν την κοmicromicroατική γραmicromicroή Λένε laquoΝα το επίσηmicroο δόγmicroα

όσο δεν το παρακούς δεν θάχεις προβλήmicroατα Αυτό που σκέφτεσαι

δεν έχει microεγάλη σηmicroασία για οιονδήποτε Αν βγεις από τη γραmicromicroή

θα σου κάνουmicroε κάτι γιατί διαθέτουmicroε τη βίαraquo Οι δηmicroοκρατικές

κοινωνίες στην πραγmicroατικότητα δεν microπορούν να δουλέψουν κατ

αυτόν τον τρόπο γιατί το κράτος δεν microπορεί να ελέγξει τη συmicroπε983085

ριφορά microε τη βία Μπορεί σε κάποιο βαθ microό αλλά η ικα νότη τα ελέγ983085

χου microέσω τη ς βίας είναι πολύ πιο περιορισmicroένη Μπορε ί όmicroως να

ελέγξει αυτό που σκέφτεσαι Και πάλι οι θεωρητικοί της δηmicroοκρα983085

τίας έχουν καταλάβει κάτι τέτοιο εδώ και 50 ή 60 χρόνια και το έ983085

χουν περιγράψ ει microε ακρίβ εια Εάν ακούγεται η φωνή του λαού είναι

καλύτερο να ελέγχεις τι λέει αυτή η φωνή υπονοώντας ότι πρέπει

να ελέγξεις τι σκέφτεται Η microέθοδος που microνηmicroονεύει εδώ ο Otero

είναι micro ία από τι ς κεφαλαιώδεις microεθόδους Ενας από τους τρόπους

ελέγχου αυτών που σκέφτονται οι άνθρωποι είναι η δηmicroιουργία συ983085

ζητήσεων έτσι ώστε να φαίνεται ότι αυτές συνεχίζονται αλλά έχο983085

ντας εξασφαλίσει ότι και οι δύο πλευρές στις συζητήσεις αποδέχο983085

νται δεδοmicroένες υποθέσεις οι οποίες προκύπτουν από το σύστηmicroα

προπαγάνδας Στο βαθmicroό που όλοι αποδέχονται το σύστηmicroα προ983085

παγάνδας τότε microπορεί να διεξαχθεί microια συζήτηση

Ο πόλεmicroος στο Βιετνάmicro είναι ένα κλασσικό παράδειγmicroα Στα επί983085

σηmicroα ΜΜΕ στα microεγάλα ΜΜΕ τους New York Times το CBS ή οπου983085

δήποτε αλλού στην πραγmicroατικότητα σ όλο το φάσmicroα εκτός από

πολύ microικρές εξαιρέσεις στα ακρότατα σηmicroεία της περιφέρειας που

σχεδόν δεν τα φτάνει κανείς στα microεγάλα ΜΜΕ που φτάνουν στη

συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσmicroού υπήρξε microια ζωντανή συ983085ζήτηση ∆ιεξήχθη ανάmicroεσα σε ανθρώπους που αποκαλούνται laquoπερι983085

στερέςraquo και σε ανθρώπους που αποκαλούνται laquoγεράκιαraquo Οι άν983085

θρωποι που αποκαλούνται γεράκια έλεγαν laquoΕάν microείνουmicroε εκεί

microπορούmicroε να νικήσουmicroεraquo Οι άνθρωποι που αποκαλούνται περιστε983085

ρές έλεγαν laquoΑκόmicroη κι αν microείνουmicroε εκεί πιθανότατα δεν microπορούmicroε

να νικήσουmicroε και άλλωστε πιθανόν να microας κοστίσει πάρα πολύ

αφήστε που ίσως σκοτώσουmicroε πάρα πολλούς ανθρώπουςraquo και άλ983085

21

www24grammatacom



λα ανάλογα Και οι δύο πλευρές οι περιστερές και τα γεράκια συmicro983085

φωνούσαν σε κάτι Είχαmicroε το δικαίωmicroα να προβούmicroε στην επίθεση

εναντίον του Νοτίου Βιετνάmicro Στην πραγmicroατικότητα ούτε που πα983085

ραδέχονται ότι συνέβη κάτι τέτοιο Το αποκαλούν η laquoάmicroυναraquo του

Νοτίου Βιετνάmicro χρησιmicroοποιώντας τη λέξη laquoάmicroυναraquo αντί laquoεπίθεσηraquo

microε τον γνωστό οργουελιανό τρόπο Στην πραγmicroατικότητα επιτεθή983085

καmicroε στο Νότιο Βιετνάmicro ακριβώς όπως οι Ρώσοι επιτέθηκαν στο

Αφγανισ τά ν και ουσιαστικά microε παρόmicro οιο τρόπο Σαν κι αυτούς

πρώτα έπρεπε να εγκαταστήσουmicroε microια κυβέρνηση που θα microας

προσκαλούσε να πάmicroε και microέχρι να βρούmicroε microια τέτοια έπρεπε να

ανατρέπουmicroε τη microια κυβέρνηση microετά την άλλη Τελικά βρήκαmicroε microία

που microας προσκάλεσε αφού ήδη βρισκόmicroασταν εκεί για χρόνια και

microετά επιτεθήκαmicroε στην ύπαιθρο και στον πληθυσmicroό Έχουmicroε να κά983085

νουmicroε microε microια επίθεση Κανείς δεν σκέφτηκε ότι ήταν λάθος ή microάλ983085

λον όποιον πίστευε ότι ήταν λάθος δεν τον καλούσαν στη συζήτη983085

ση Εάν ήσουν περιστερά ήσουν υπέρ της επίθεσης εάν ήσουν γε983085

ράκι ήσουν υπέρ της επίθεσης Η συζήτηση ανάmicroεσα στις περιστε983085

ρές και τα γεράκια τότε γίνεται απλώς για λόγους τακτικής Μπο983085

ρούmicroε να ξεφύγουmicroε απ αυτό ∆ιεξάγεται συνήθως σε επίπεδα του

τύπου laquoείναι τόσο αιmicroατηρή ή είναι τόσο δαπανηρήraquo κάτι που εί983085

ναι άσχετο Το ουσιαστικό ζήτηmicroα είναι πως η επίθεση είναι λάθος

όπως λάθος ήταν όταν οι Ρώσοι εισέβαλλαν στην Τσεχοσλοβακία

Κάποια στιγmicroή έφυγαν δεν σκότωσαν κανένα αλλά ήταν λάθοςγιατί κάθε επίθεση είναι λάθος

Αυτό το καταλαβαίνουmicroε όλοι Αλλά προφανώ ς δεν επιτρέπου983085

microε να εκφραστεί αυτή η κατανόηση όταν συνδέεται microε βίαιες ενέρ983085

γειες του ∆ΙΚΟΥ microας κράτους Εάν αυτό ήταν ένα ολοκληρωτικό

κράτος ο Υπουργός της Αλήθειας απλά θα έλεγε laquoΓια microας είναι δί983085

καιο να πάmicroε στο Βιετνάmicroraquo Μη διαφωνείτε micro αυτό Οι άνθρωποι

θα γνώριζαν ότι αυτό είναι το σύστηmicroα της προπαγάνδας και δεν

microπορούσαν να σκέφτονται αυτό που επιθυmicroούν θα microπορούσαν να

δουν ότι επιτιθόmicroαστε στο Βιετνάmicro ακριβώς όπως εmicroείς microπορούmicroε

να δούmicroε ότι οι Ρώσοι επιτέθηκαν στο Αφγανιστάν ∆εν microπορείς να

επιτρέψεις την κατανόηση της πραγmicroατικότητας σ αυτή εδώ τη

χώρα είναι πολύ επικίνδυνο Οι άνθρωποι είναι πο λύ πιο ελεύθε983085

ροι microπορούν να εκφραστούν microπορούν να κάνουν πράγmicroατα Συνε983085

πώς ήταν απαραίτητη η προσπάθεια ελέγχου της σκέψης να προσ983085

παθήσουmicroε να κάνουmicroε τα πράγmicroατα να φανούν απλά σαν ζήτηmicroα

τακτικής Μπορούmicroε να ξεφύγουmicroε απ αυτό ∆εν υπάρχει ζήτηmicroα

22

www24grammatacom



του κατά πόσο είναι σωστό ή λάθος Αυτό δούλεψε σ ένα βαθmicroό

αλλά όχι εντελώς Ανάmicroεσα στο microορφωmicroένο τmicroήmicroα του πληθυσmicroού

δούλεψε σχεδόν ολοκληρωτικά Υπάρχουν καλές microελέτες πάνω σ

αυτ ό που δείχνουν microε το πιο microικρό περιθώριο στατ ιστικ ού σφά λmicroα983085

τος ότι ανάmicroεσα στα πιο microορφωmicroένα τmicroήmicroατα του πληθυσmicroού η

κυβερνητική προπαγάνδα γινόταν αδιαmicroαρτύρητα αποδεκτή Απότην άλλη microεριά microετά από microια microακρά περίοδο αυθόρmicroητης λαϊκής

αντίθεσης διαφωνίας και οργάνωσης ο γενικός πληθυσmicroός ξεπέ983085

ρασε κάθε έλεγχο Προσφάτως δηλαδή το 1982 σύmicroφωνα microε τις τε983085

λευταίες δηmicroοσκοπήσεις που έχω δει πάνω από το 70 του πληθυ983085

σmicroού ακόmicroα απαντά ότι ο πόλεmicroος ήταν σύmicroφωνα microε το ερωτηmicroα983085

τολόγιο laquoεντελώς εσφαλmicroένος και ανήθικος όχι ένα απλό λάθοςraquo

∆ηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσmicroού δεν είν αι ούτε

γεράκια ούτε περιστερές αλλά απλώς είναι αντίθετη στον πόλεmicroο

Από την άλλη το microορφωmicroένο τmicroήmicroα του πληθυσmicroού είναι στηγραmicromicroή Γι αυτούς υπάρχει microόνο ένα ζήτηmicroα τακτικής περιστερές

εναντίον γερακιών

Αυτό παρεπιmicroπτόντως δεν είναι κάτι το microη τυπικό Η προπα983085

γάνδα πολλές φορές δουλεύει καλύτερα ανάmicroεσα στους microορφωmicroέ983085

νους παρά στους microη microορφωmicroένους Αυτό αληθεύει για πολλά θέmicroα983085

τα Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι αυτή την κατάσταση ένας είναι ότι

οι microορφωmicroένοι λαmicroβάνουν microεγαλύτερη δόση προπαγάνδας γιατί

διαβάζουν περισσότερο Ενας άλλος λόγος είναι πως είν αι πράκτο983085

ρες της προπαγάνδας Αλλωστε δουλεύουν ως κοmicroισάριο ι υποτίθε983085

ται ότι είναι πράκτορες της προπαγάνδας άρα την πιστεύουν Είναι

πολύ δύσκολο να λες κάτι αν δεν το πιστεύεις Άλλοι λόγοι γενικώς

είναι ότι ανήκουν στην προνοmicroιούχο ελίτ κι έτσι microοιράζονται τα

συmicroφέροντα και τις αντιλήψεις της δοθέντος ότι ο πληθυσmicroός είναι

πιο περιθωριοποιηmicroένος Γενικά δεν συmicromicroετέχει στο δηmicroοκρατικό

σύστηmicroα το οποίο σε συντριπτικό βαθmicroό είναι ένα παιχνίδι των ε983085

λίτ και οι άνθρωποι microαθαίνουν από την ίδια τους τη ζωή να είναι

σκεπτικιστές και πράγmicroατι οι περισσότεροι είναι Υπάρχει πολύς

σκεπτικισmicroός διαφωνία κοκ Αλλά αυτό είναι ένα τυπικό παρά983085

δειγmicroα Εδώ έχουmicroε microια υπόθεση που είναι ενδιαφέρουσα γιατί αν

και η τεχνική του ελέγχου της σκέψης δούλεψε πολύ αποτελεσmicroατι983085

κά στην πραγmicroατικότητα ουσιαστικά πλησιάζει το 100 της αποτε983085

λεσmicroατικότητας ανάmicroεσα στο microορφωmicroένο τmicroήmicroα του πληθυσmicroού

microετά από πολλά χρόνια ωmicroοτήτων και σφαγών εκατοντάδων χιλιά983085

δων ανθρώπων άρχισε να εξαφανίζεται ανάmicroεσα στον γενικό πλη983085

23

www24grammatacom



θυσmicroό Μέχρι και όνοmicroα δόθηκε σ αυτό αποκλήθηκε laquoσύνδροmicroο

του Βιετνάmicroraquo microια θανατηφόρα ασθένεια Οι άνθρωποι καταλαβαί983085

νουν πάρα πολλά Αλλά είναι πολύ χαρακτηριστικό πολύ διαφωτι983085

στικό το να δούmicroε πόσο καλά δούλεψε αυτό ανάmicroεσα στους microορφω983085

microένους Αν πάρεις ένα βιβλίο για την αmicroερικανική ιστορία και κοιτά983085

ξεις στο κεφάλαιο για τον πόλεmicroο στο Βιετνάmicro δεν υπάρχει τέτοιογεγονός όπως η επίθεση των Αmicroερικανών εναντίον του Νοτίου Βιετ983085

νάmicro Είναι σαν να λες ότι στη Σοβιετική Ένωση στις αρχές του 21ου

αιώνα κανείς να microην έχει πει ποτέ ότι υπήρξε ρωσική εισβολή στο

Αφγανιστά ν Να λένε όλοι ότι είχαmicroε microια ρωσική άmicroυνα του Αφγανι983085

στ άν Αυτό δεν πρόκειται να συmicroβεί Στην πρ αγ microατικό τητα ήδη άν983085

θρωποι microιλούν για τη ρωσική εισβολή στο Αφγανιστάν ίσως την υ983085

περασπίζονται ίσως όχι αλλά δέχονται ότι υπάρχει Αλλά στις ΕΠΑ

όπου το σύστηmicroα κατήχησης είναι κατά πολύ πιο αποτελεσmicroατικό

το microορφωmicroένο τmicroήmicroα του πληθυσmicroού ούτε microπορεί να δει τι υπάρχει

ΕΡΩΤΗΣΗ Ποιος τα χειρίζεται όλα αυτά ποιος τα επιτυγχάνει ποι983085

οι είναι οι microανδαρίνοι microήπως αποδίδονται microε τον ορισmicroό του

Γκράmicroσι laquoοι ειδικοί της νοmicroιmicroοποίησηςraquo Ποιοι είναι αυτοί οι άν983085

θρωποι

ΤΣΟΜΣΚΥ Οι ΕΙ∆ΙΚΟΙ της ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ εκείνοι που εργάζο983085

νται για τη νοmicroιmicroοποίηση των ενεργειών των ανθρώπων που βρί983085

σκονται στην εξουσία είναι κυρίως οι προνοmicroιούχες microορφωmicroένες

ελίτ Οι δηmicroοσιογράφοι οι ακαδηmicroαϊκοί οι δάσκαλοι οι ειδικοί τωνδηmicroοσίων σχέσεων όλη αυτή η κατηγορία ανθρώπων έχει κάτι σαν

θεσmicroισmicroένο συmicroφέρον και αυτό είναι η δηmicroιουργία του συστήmicroατος

των πεποιθήσεων το οποίο θα εγγυηθεί την αποτελεσmicroατική λει983085

τουργία της συναίνεσης Και πάλι οι πιο έξυπνοι απ αυτούς το πα983085

ραδέχονται Στις ακαδηmicroαϊκές κοινωνικές επιστήmicroες παραδείγmicroα983085

τος χάριν υπάρχει κάτι σαν παράδοση η οποία εξηγεί την ανα983085

γκαιότητα επίτευξης της δηmicroοκρατικής συναίνεσης Ελάχιστοι επι983085

κρίνουν αυ τή τη θέση Υπάρχουν κάποιοι983085 υπάρχει ένας πολύ γνω983085

στός κοινωνικός επιστήmicroονας που λέγεται Robert Dahl ο οποίος ε983085

πέκρινε αυτή τη θέση και επεσήmicroανε 983085 microιας και είναι προφανές 983085

ότι αν διαθέτεις ένα πολιτικό σύστηmicroα όπου διαφηmicroίζεις τις επιλο983085

γές από microια προνοmicroιούχο θέση και αυτό λέγεται δηmicroοκρατία τότε

δεν διαφέρει από τον ολοκληρωτισmicroό Σπανίως οι άνθρωποι επιση983085

microαίνουν κάτι τέτοιο

Στη βιοmicroηχανία των δηmicroοσίων σχέσεων η οποία στις ΕΠΑ είναι

microια κεφαλαιώδης βιοmicroηχανία εδώ και πολύ καιρό 60 χρόνια ή και

24

www24grammatacom



περισσότερο αυτό γίνεται πολύ εύκολα αντιληπτό και στην πραγ983085

microατικότητα αυτός είναι ο σκοπός της Να ένας από τους λόγους

που αυτή η κοινωνία κατακλύζεται από δηmicroοσκοπήσεις έτσι ώστε

οι επιχειρήσεις να microπορούν να αφουγκραστούν το λαϊκό σφυγmicroό

κι αν διαπιστώσουν πως κάτι άλλαξε να microπορέσουν να δουλέψουν

πάνω σ αυτό Να σε τι χρησιmicroεύουν οι δηmicroόσιες σχέσεις πολύ συ983085

νειδητά microε πλήρη κατανόηση Όταν πηγαίνεις σ αυτό που εκείνοι

οι τύποι αποκαλούν laquoιδρύmicroατα υπεύθυνα για την κατήχηση των

νέωνraquo τα σχολεία και τα πανεπιστήmicroια σ εκείνο το σηmicroείο τα

πράγmicroατα γίνονται πιο περίπλοκα Γενικά στα σχολεία και στα πα983085

νεπιοτήmicroια οι άνθρωποι πιστεύουν πως τους λένε την αλήθεια Ο

τρόπος microε τον οποίο λειτουργούν microε σπάνιες εξαιρέσεις σε κάνει

να microην microπορείς να ξεφύγεις απ αυτά τα ιδρύmicroατα εκτός αν αποδε983085

χθείς την κατήχηση Συνεχώς υφίστα σαι ένα ξεσκαρτάρισmicroα Η ανε983085

ξάρτητη σκέψη ενθαρρύνεται στις επιστήmicroες αλλά αποθαρρύνεται

ο αυτά τα microέρη κι αν οι άνθρωποι το κάνουν ξεσκαρτάρονται είτε

σαν ριζοσπάστες είτε επειδή κάτι δεν πάει καλά microαζί τους ∆εν δου983085

λεύει 100 αλλά στην πραγmicroατικότητα είναι καλύτερο για το σύ983085

οτηmicroα αν υπάρχουν εδώ κι εκεί microερικές εξαιρέσεις δίνοντας την

ψευδαίσθηση της αντιmicroαχίας ή της ελευθερίας Αλλά γενικά αυτή

η κατάσταση δουλεύει

Στα ΜΜΕ τα πράγmicroατα είναι ακόmicroη πιο προφανή Άλλωστε τα

ΜΜΕ είναι εταιρείες microεγάλες εταιρείες Μερικές από τις microεγαλύτερεςεταιρείες της χώρας Οι ιδιοκτήτες και διευθυντές τους ανήκουν

στην ίδια microικρή ελίτ των ιδιοκτητών και των διευθυντών που ελέγ983085

χουν την ιδιωτική οικονοmicroία και το κράτος κι έτσι έχουmicroε ένα πολύ

περιορισmicroένο πλέγmicroα εταιρικών ΜΜΕ κρατικών στελεχών και ιδιο983085

κτητών Μοιράζονται τις ίδιες αντιλήψεις καταλαβαίνουν τα ίδια

πράγmicroατα κοκ Αυτό είναι το ένα microεγάλο σηmicroείο Έτσι φυσιολογι983085

κά θα αντιληφθούν τα ζητήmicroατα θα τα καταπνίξουν θα τα ελέγ983085

ξουν και θα τα σχηmicroατίσουν σύmicroφωνα microε τα συmicroφέροντα των οmicroά983085

δων που αντιπροσωπεύουν τελικά σύmicroφωνα microε τα συmicroφέροντα

του ιδιωτικού τοmicroέα της οικονοmicroίας να πού βασίζονται πραγmicroατι983085

κά Παραπέρα τα ΜΜΕ έχουν και microια αγορά τους διαφηmicroιστές όχι

το κοινό Οι άνθρωποι πρέπει να αγοράζουν εφηmicroερίδες γιατί σε

διαφορετική περίπτωση οι διαφηmicroιστές δεν θα διαφηmicroίζονται εκεί

Οι εφηmicroερίδες είναι έτσι σχεδιασmicroένες ώστε το κοινό να τις αγορά983085

ζει προκειmicroένου να microπορούν ν αυξήσουν τα διαφηmicroιστικά τους

κέρδη Αλλά οι εφηmicroερίδες ουσιαστικά πωλούν στους διαφηmicroιστές

25

www24grammatacom



το κοινό και αφότου η επιχείρηση983085εφηmicroερίδα που πουλά έχει για

αγορά της τις εταιρείες έχουmicroε microια άλλη microέθοδο microε την οποία το

εταιρικό σύστηmicroα ή γενικότερα το σύστηmicroα της αγοράς microπορεί να

ελέγχει το περιεχόmicroενο των ΜΜΕ micro άλλα λόγια αν microε κάποιον τρό983085

πο που δεν microπορούmicroε να φανταστούmicroε αρχίζουν να βγαίνουν από

τη γραmicromicroή οι διαφηmicroίσεις θα microειωθούν και κι αυτό είναι ένα εmicroπό983085

διο Η κρατική εξουσία έχει το ίδιο αποτέλεσmicroα Τα ΜΜΕ θέλουν να

διατηρούν τη στενή τους σχέση microε την κρατική εξουσία Θέλουν να

έχουν τις πηγές τους να τα προσκαλούν στις συνεντεύξεις τύπου

θέλουν να συναγελάζονται microε τους υπουργούς όλα αυτά τα πράγ983085

microατα Για να συmicroβεί κάτι τέτοιο πρέπει να παίξεις το παιχνίδι και

το να παίξεις το παιχνίδι σηmicroαίνει να λες τα ψέmicromicroατά τους χρησι983085

microεύοντας ως ο microηχανισmicroός τους για την παραπληροφόρηση Πέρα

από το ότι πρόκειται να το κάνεις έτσι κι αλλιώς σύmicroφωνα microε τα

δικά σου συmicroφέροντα και την κοινωνική σου θέση υπάρχουν αυ983085

τού του είδους οι πιέσεις που σε αναγκάζουν να ενταχθείς Τελικώς

έχουmicroε να κάνουmicroε micro ένα πολύ στενό σύστηmicroα ελέγχου

Έτσι ερχόmicroαστε στην περίπτωση του microεmicroονωmicroένου δηmicroοσιογρά983085

φου ξέρετε του νεαρού ατόmicroου που αποφασίζει να γίνει ένας τί983085

microιος δηmicroοσιογράφος Λοιπόν προσπαθήστε να κάνετε κάτι τέτοιο

Πολύ σύντοmicroα θα microάθετε από τον αρχισυντάκτη σας ότι ξεφεύγετε

λιγάκι ότι είστε πολύ συναισθηmicroατικοί ανακατεύεστε υπερβολικάmicroε την ιστορία πρέπει να είστε πιο αντικειmicroενικοί υπάρχει microια ολό983085

κληρη στοίβα κωδικών λέξεων γι αυτό και αυτό που σηmicroαίνουν

αυτές οι κωδικές λέξεις είναι laquoΜπες στη γραmicromicroή microάγκα αλλιώς

έξωraquo Το να microπεις στη γραmicromicroή σηmicroαίνει να microπεις στην κοmicromicroατική

γραmicromicroή Κάτι που συmicroβαίνει τότε είναι πως κάποιοι φεύγουν Αλλά

αυτοί που αποφασίζουν να συmicroβιβαστούν συνήθως αρχίζουν να

πιστεύουν αυτά που λένε Προκειmicroένου να προοδεύσεις πρέπει να

λες συγκεκριmicroένα πράγmicroατα αυτό που θέλει ο αρχισυντάκτης αυ983085

τό που παίρνεις από τα πάνω Μπορείς να προσπαθήσεις να το

πεις χωρίς να το πιστεύεις αλλά τα πράγmicroατα δεν θα λειτουργή983085

σουν οι άνθρωποι δεν είναι τόσο άτιmicroοι δεν microπορείς να ζήσεις έτσι

microόνο ένα πολύ ιδιόρρυθmicroο άτοmicroο microπορεί να κάνει κάτι τέτοιο Έτσι

αρχίζεις να τα λες και πολύ σύντοmicroα διαπιστώνεις ότι τα πιστεύεις

επειδή τα λες και πολύ σύντοmicroα είσαι microέσα στο σύστηmicroα Παραπέ983085

ρα υπάρχει πληθώρα αmicroοιβών αν microείνεις microέσα Για τους ανθρώ983085

πους που παίζουν το παιχνίδι microε τους κανόνες που θέτει microια πλού983085

26

www24grammatacom



σια κοινωνία σαν τη δική microας υπάρχουν άφθονες αmicroοιβές Είσαι ευ983085

κατάστατος προνοmicroιούχος πλούσιος έχεις γοήτρο αν το θέλεις έ983085

χεις microερίδιο στην εξουσία αν σου αρέσουν αυτά τα πράγmicroατα microπο983085

ρείς να πας να γίνεις εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών ή

κάτι παρόmicroοιο είσαι σχεδόν στο κέντρο των προνοmicroιούχων microερικές

φορές της εξουσίας στην πιο πλούσια πιο ισχυρή χώρα στον κό983085σmicroο και microπορείς να προχωρήσεις όσο είσαι πολύ υπάκουος δουλο983085

πρεπής και πειθαρχηmicroένος Έτσι υπάρχουν πολλοί παράγοντες και

οι άνθρωποι που είναι πιο ανεξάρτητοι είτε φεύγουν είτε τους διώ983085

χνουν Σ αυτή την περίπτωση σχεδόν δεν υπάρχουν εξαιρέσεις Ο

βαθmicroός του ελέγχου πάνω σ αυτό είναι εκπληκτικός

27

www24grammatacom



Η συνέντευξη που ακολουθεί δόθηκε το καλοκαίρι του 1983 στο

καναδικό περιοδικό Open Road που κυκλοφόρησε την Άνοιξη του

1984

ΕΡΩΤΗΣΗ Σήmicroερα είστε περισσότερο γνωστός ως επικριτής της ε983085

ξωτερικής πολιτικής των ΕΠΑ Ποιο κοινό προσπαθείτε να προσεγ983085

γίσετε ∆εν φοβάστε microήπως απλώς κάνετε κήρυγmicroα σε ήδη προση983085

λυτισmicroένουςΤΣΟΜΚΣΥ Γνωρίζω τον κίνδυνο αλλά δεν πιστεύω ότι είναι πραγ983085

microατικός Οι microεγάλες οmicroάδες των laquoπροσηλυτισmicroένωνraquo 983085 δηλαδή αυ983085

τοί που είναι βαθειά εmicroποτισmicroένοι από τις απλοϊκές και αmicroετάβλη983085

τες οιωνεί θρησκευτικές πεποιθήσεις 983085 είναι τα microέλη της κατεστη983085

microένης ελίτ της ιντελλιγκέντσιας Είναι όmicroως πολύ πειθαρχηmicroένα για

ν ακούσουν αυτά που έχω να πω και τα γνωρίζουν αν τα γνωρί983085

ζουν microόνο microέσα από τις κατασκευές των διαφόρων microηχανισmicroών της

κοmicromicroατικής γραmicromicroής Έπειτα αδυνατούν να καταλάβουν κάθε τι

που ξεφεύγει από τη δογmicroατική καθαρότητα Η αντίδραση microέσαστις διάφορες microαρξιστικές σέχτες και τα ανάλογα είναι παρόmicroοια

και για παρόmicroοιους λόγους

Το κοινό που προσπαθώ να προσεγγίσω και σε κάποιο περιορι983085

σmicroένο βαθmicroό τα καταφέρνω είναι διαφορετικό εν microέρει ένα είδος

ακτιβιστών microε λιγότερο δογmicroατισmicroό απ ότι η κατεστηmicroένη φιλελεύ983085

θερη ιντελλιγκέντσια και οι microαρξιστικές σέχτες εν microέρει το είδος του

κοινού που ενδιαφέρεται γενικά και που το συναντάmicroε παντού γύ983085

ρω απ τα πανεπιστήmicroια (κυρίως φοιτητές) εκκλησιαστικές οmicroάδεςκλπ

∆εν προσπαθώ να προσηλυτίσω αλλά να πληρ οφορήσω ∆εν

θέλω να microε πιστέψει ο κόσmicroος όσο δεν πρέπει να πιστέψει την κοmicro983085

microατική γραmicromicroή που επικρίνω 983085 την ακαδηmicroαϊκή εξουσία τα ΜΜΕ

εκείνους που προπαγανδίζουν ανοιχτά υπέρ του κράτους ή οτιδή983085

ποτε άλλο Προφορικώς και γραπτώς προσπαθώ να επισηmicroάνω αυ983085

τό που πιστεύω ότι είναι αλήθεια αυτό που όταν κάποιος θέλει λί983085

γο να εξερευνήσει και να χρησιmicroοποιήσει το microυαλό του είναι πιθα983085

28

www24grammatacom



νό να τον οδηγήσει στην ανακάλυψη πραγmicroάτων για τον κοινωνικό

και πολιτικό κόσmicroο που γενικά ΑΠΟΚΡΥΠΤΟΝΤΑΙ Νοιώθω ότι πέ983085

τυχα κάτι αν οι άνθρωποι ενθαρρυνθούν και αρπάξουν την ευκαι983085

ρία να microάθουν κάτι για τους εαυτούς τους

Υπάρχει ένας πο λύ microεγάλος αριθmicroός ανθρώπων πο υ έχουν οmicroο983085

γενοποιηθεί και σε microεγάλο βαθmicroό υποστεί την προπαγάνδα αλλά

κατά βάση παραmicroένουν σωστοί Η προπαγάνδα microε την οποία τους

κατακλύζουν είναι αποτελεσmicroατική όσο δεν αmicroφισβητείται αλλά το

microεγαλύτερο microέρος της τους επηρεάζει microόνο επιφανειακά Όταν

φτάσουν στο σηmicroείο να εγείρουν ένα ζήτηmicroα και να κινητοποιήσουν

τα ευπρεπή ένστικτα και τη βασική ευφυΐα τους πολλοί άνθρωποι

γρήγορα ξεφεύγουν από τα όρια του δογmicroατικού συστήmicroατος και

θέλουν να κάνουν κάτι για να βοηθήσουν εκείνους που πραγmicroατικά

υποφέρουν και καταπιέζονται

Αυτό φυσικ ά αληθεύει λιγότερο για τι ς καλύτερα microορφωmicroένες και

laquoπερισσότερο επιτηδευmicroένεςraquo (δηλαδή τις πιο αποτελεσmicroατικά εmicroπο983085

τισmicroένες) οmicroάδες που είναι ταυτοχρόνως και πράκτορες και τα

πλέον εξαπατηmicroένα θύmicroατα του συστήmicroατος της προπαγάνδας

ΕΡΩΤΗΣΗ Ποια θέση πιστεύετε ότι πρέπει να πάρουν οι Βορειοαmicroε983085

ρικανοί αντιεξουσιαστές απέναντι στα απελευθερωτικά κινήmicroατα

του Τρίτου Κόσmicroου και ιδιαιτέρως τα πιο εξουσιαστικά λενινιστι983085

κού983085microαοϊκού τύπου κινήmicroατα Πιστεύετε ότι πρώτη microας προτε983085

ραιότητα πρέπει να είναι απλά να αντιταχτούmicroε στον ιmicroπεριαλισmicroότων ΕΠΑ

ΤΣΟΜΣΚΥ Οι ΕΠΑ δεν εξελέγησαν Θεός και δεν έχουν κανένα δι983085

καίωmicroα να επιβάλλουν microε τη βία τη θέλησή τους στον Τρίτο Κόσmicroο

Πέρα από θέmicroα αρχής υπάρχει κάποια οmicroοιότητα microε την πρόσφα983085

τη ιστορία που δείχνει ξεκάθαρα τα αποτελέσmicroατα της πολύχρονης

φιλανθρωπίας τους στην Κεντρική Αmicroερική την Καραϊβική στη Νο983085

τιοανατολικη Ασία και αλλού Συνεπώς κάθε τίmicroιος άνθρωπος θα

αντιταχθεί και θα προσπαθήσει να microπλοκάρει microια τέτοια επέmicroβαση

ακριβώς όπως στην περίπτωση υπονόmicroευσης ή επίθεσης από ο983085

ποιαδήποτε άλλη δύναmicroη

Αφού τελειώσαmicroε micro αυτήν την αυταπόδεικτη αλήθεια η στάση

microας απέναντι στα laquoαπελευθερωτικά κινήmicroαταraquo του Τρίτου Κόσmicroου

θα πρέπει να είναι να ανακαλύψουmicroε και να πούmicroε την αλήθεια γι

αυτά Όταν microπορούmicroε να κάνουmicroε κάτι για να υπερασπίσουmicroε τους

ανθρώπους που καταπιέζονται για να ανακουφίσουmicroε τον πόνο ή

για να διευρύνουmicroε τα περιθώρια της ελευθερίας πρέπει να το κά983085

29

www24grammatacom



νουmicroε αν και το καλύτερο που microπορούmicroε να κάνουmicroε πολύ συχνά

είναι να microη βάζουmicroε τα βρωmicroόχερά microας στις υποθέσεις τους Πρέπει

ακόmicroα να προσπαθούmicroε να προσφέρουmicroε εποικοδοmicroητική βοήθεια

σε λαούς που προσπαθούν να ξεπεράσουν αιώνες microιζέριας και κα983085

ταπίεσης εν microέρει γιατί είναι δίκαιο και σωστό και εν microέρει επειδήαναγνωρίζουmicroε αυτό που δηmicroιούργησε η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙ983085

ΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ καθώς απλωνόταν στον κόσmicroο Η εξωτερική πα983085

ρέmicroβαση συνήθως στοχεύει στην επαύξηση των εξουσιαστικών και

καταπιεστικών στοιχείων αυτών των κινηmicroάτων και στην πραγmicroατι983085

κότητα είναι σχεδιασmicroένη έτσι ώστε επιτευχθεί αυτός ο στόχος (η

Κούβα και η Νικαράγουα είναι δύο προφανή παραδείγmicroατα)

∆εν είνα ι σαφές αν υπάρχει κάποιος τρόπος για να ξεπεράσουν

οι περισσότεροι λαοί του Τρίτου Κόσmicroου τα τεράστια προβλήmicroατα

που αντιmicroετωπίζουν κάτι που ξεπερνά κάθε ιστορική microας εmicroπειρίαΟποιαδήποτε microικρή ευκαιρία microπορεί να υπάρχει για ευπρεπείς

προοπτικές έχει περιοριστεί ή εξαλειφθεί από τη βία των microεγάλων

δυνάmicroεων που κινητοποιούνται εν microέρει από το φόβο ότι θα υπάρ983085

ξει microια πετυχηmicroένη ανάπτυξη πέρα από τον έλεγχο τους και ότι αυ983085

τή η ανάπτυξη θα έχει microια laquoπαραδειγmicroατική επίδρασηraquo που θα υπο983085

σκάψει την κυριαρχία τους σε άλλα microέρη Αυτά είναι microερικά από τα

δεδοmicroένα του κόσmicroου και πρέπει να τα αντιmicroετωπίσουmicroε Είναι εύ983085

κολο να κάνει κανείς κήρυγmicroα στον Τρίτο Κόσmicroο είναι όmicroως πολύ

πιο δύσκολο να κάνει εποικοδοmicroητικές προτάσεις

ΕΡΩΤΗΣΗ Υπήρξε τα τελευταία χρόνια microια αναβίωση της αριστε983085

ρής πολιτικής δράσης στις ΕΠΑ

ΤΣΟΜΣΚΥ Κατ αρχήν η υποτιθέmicroενη εξασθένιση του ακτιβισmicroού

τη δεκαετία του 70 ήταν εν microέρει microύθος Στο κάτω983085κάτω αυτή ήταν

η περίοδος της ανόδου των φεmicroινιστικών και οικολογικών κινηmicroά983085

των και πολλών άλλων Στην πραγmicroατικότητα από τη δεκαετία

του 60 απόmicroεινε microια εξαπλωmicroένη οmicroάδα ακτιβιστών πολλών microορ983085

φών που έκανε σηmicroαντική δουλειά σε γενικές γραmicromicroές τοπικά προ983085σανατολισmicroένη και πολλοί νέοι άνθρωποι έγιναν microέλη ή ξανάρχισαν

να συmicromicroετέχουν Καθώς το κράτος επανήλθε βαθmicroηδόν στη φυσική

του στάση της στρατικοποίησης της υπονόmicroευσης και της επιθετι983085

κότητας microετά τις σ ένα βαθmicroό αποτυχίες στο Βιετνάmicro και καθώς

βάθαινε η οικονοmicroική κρίση αυτ ός ο ακτιβισmicroός γρήγ ορα αναδύθη983085

κε σε κοινή θέα

ΕΡΩΤΗΣΗ Ωστόσο στο βιβλίο laquoΡιζοσπαστικές Προτεραιότητεςraquo λέ983085

τε ότι ούτε ο φεmicroινισmicroός ούτε τα οικολογικά κινήmicroατα συνιστούν

30

www24grammatacom



πραγmicroατική απειλή για τον καπιταλισmicroό 983085 ενδεχοmicroένως το αιτήmicroα983085

τα και των δύο κινηmicroάτων microπορούν να ικανοποιηθούν microέσα στο κα983085

πιταλιστικό σύστηmicroα Βλέπετε κάποια επαναστατική δυνατότητα σ

αυτά τα κινήmicroατα ή πιστεύετε ότι η εργατική τάξη παραmicroένει ο πι983085

θανότερος εκπρόσωπος του επαναστατικού microετασχηmicroατισmicroού

ΤΣΟΜΣΚΥ Το φεmicroινιστικό κίνηmicroα και σ ένα βαθmicroό το οικολογικόέχουν πιστεύω microια σηmicroαντική και microόνιmicroη επίδραση στην κοινωνι983085

κή σκέψη και πρακτική Πρέπει ωστόσο να αναγνωριστεί πως ο κα983085

πιταλισmicroός microπορεί εύκολα να ενσωmicroατώσει την ιδέα ότι τα άτοmicroα

είναι ανταλλάξιmicroα εργαλεία παραγωγής και ότι το περιβάλλον πρέ983085

πει να διατηρηθεί γ ια να το εκmicroεταλλεύονται οι αφέντες το υ οικονο983085

microικού και πολιτικού συστήmicroατος Ένα ριζοσπαστικό και χειραφετι983085

κό κίνηmicroα δεν είναι απαραίτητα και αντικαπιταλιστικό Υπάρχουν

πολλές microορφές εξουσίας και κυριαρχίας πέρα απ αυτές του καπι983085

ταλιστικού συστήmicroατος αντιστοίχως υπάρχουν πολλές microορφές laquoε983085

παναστατικού microετασχηmicroατισmicroούraquo ∆εν πιστεύω ότι έχουmicroε να κά983085

νουmicroε micro ένα θέmicroα του τύπου laquoή το ένα ή το άλλοraquo όπως τείνεις να

υπονοήσεις microε τη διατύπωση σου

ΕΡΩΤΗΣΗ Το ίδιο το βιοmicroηχανικό σύστηmicroα δεν γίνεται απηρχαιω983085

microένο

ΤΣΟΜΣΚΥ Το βιοmicroηχανικό σύστηmicroα απέχει πολύ από το να είναι

απηρχαιωmicroένο Η microεγάλη πλειοψηφία του ανθρώπινου γένους δεν

έχει εισέλθει καν στη βιοmicroηχανική εποχή ή έχει εισέλθει ελάχιστακαι στις προηγmicroένες βιοmicroηχανικές κοινωνίες η παραγωγή χρησίmicroων

αγαθών θέτει πραγmicroατικά και άmicroεσα προβλήmicroατα Ένα τεράστιο

πρόβληmicroα των προηγmicroένων βιοmicroηχανικών κοινωνιών 983085 Αγγλία και

τώρα ΕΠΑ 983085 είναι ότι χάνεται σ ένα βαθmicroό η ικανότητα για χρήσιmicroη

παραγωγή κι αυτό είναι ένα γεγονός που εδώ και πολλά χρόνια το

τονίζει ο Seymour Melman και αρκ ετοί άλλοι

ΕΡΩΤΗΣΗ Βλέπετε να υπάρχουν προοπτικές για τη γέννηση ενός

ελευθεριακού κοινωνικού κινήmicroατος στις ΕΠΑ

ΤΣΟΜΣΚΥ Πολύ συχνά τείνουmicroε να εντοπίζουmicroε ελευθεριακά στοι983085 χεία σε διάφο ρες οmicroάδες ακτιβιστώ ν που συνεχώς σχηmicroατίζ ονται

εξαφ ανίζοντα ι κα ι microεταλλάσσονται σε κάτι άλλο Μια από τις υγιείς

πλευρές της αmicroερικανικής κοινωνίας και κουλτούρας είναι το σχετι983085

κά χαmicroηλό επίπεδο σεβασmicroού απέναντι στα προνόmicroια και ένας γενι983085

κός σκεπτικισmicroός απέναντι στην ιεραρχία και την εξουσία Τονίζω

το laquoσχετικόςraquo Είναι microακρύς ο δρόmicroος Η απουσία κάθε ζωντανής

σοσιαλιστικής παράδοσης ή οποιασδήποτε κοmicromicroατικής δοmicroής δια983085

31

www24grammatacom



φοροποιεί τις ΕΠΑ σε σχέση microε τις άλλες βιοmicroηχανικές κοινωνίες απ

αυ τή την άπ οψ η Από τη microια αυ τό οδηγεί στην απο υσία συνέχειας

στο διανοητικό και οργανωτικό επίπεδο των ακτιβιστών όπως και

σ ένα γενικά εφήmicroερο κα ι κινη τικό χαρα κτή ρα στα περισσότερα απ

όσα συmicroβαίνουν εδώ983085 από την άλλη συχνά οδηγεί σε microια καλή διά983085

θεση και σε νεωτερισmicroούς πράγmicroα που βοηθάει και ενθαρρύνει τις

ελευθεριακές τάσεις που συχνά έχουν αρκετά βαθειές ρίζες έτσι πι983085

στεύω ∆εν θα διακινδύνευα microια πρόβλεψη για το τι θα προκύψει

ΕΡΩΤΗΣΗ Πολλά από τα πολιτικά σου γραπτά κατευθύνονται ενα983085

ντίον των laquoνέων microανδαρίνωνraquo των διανοητικών υπηρετών της αmicroε983085

ρικανικής εξουσίας και των αmicroερικανικών συmicroφερόντων Γιατί πι983085

στεύετε ότι είναι σηmicroαντικό να αποκαλύπτεται η συmicroπαιγνία δια983085

νοουmicroένων983085κράτους

ΤΣΟΜΣΚΥ Έχει αναγνωριστεί εδώ και πολλά χρόνια ότι η laquoκατα983085σκευή της συναίνεσηςraquo είναι βασικό καθήκον στις κοινωνίες που δεν

microπορούν να εγγυηθούν την υπακοή microέσω της βίας Είτε το ξέρει

είτε όχι ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα της ιντελλιγκέντσιας αφιερώνεται σ

αυτόν το σκοπό Το αποτέλεσmicroα είναι ένα σύστηmicroα κατήχησης που

συχνά είναι πολύ σηmicroαντικό όσον αφορά την αποτελεσmicroατικότητα

του

Το πρώτο βήmicroα προς την απελευθέρωση από την κυριαρχία είναι

η αναγνώριση της ύπαρξης της η κατανόηση του ότι η υποτιθέmicroενη

αντικειmicroενικότητα και ουδετερότητα του κοινωνικού και πολιτικού

σχολιασmicroού ή απλώς του τρόπου παρουσίασης των ειδήσεων α983085

ποκρύπτει προϋποθέσεις και ιδεολογικές αρχές τις οποίες πρέπει να

αmicroφισβητήσουmicroε και οι οποίες καταρρέουν πολύ γρήγορα όταν ε983085

κτεθούν

Έως ότου οι άνθρωποι απελευθερωθούν από το σύστηmicroα της

κατήχησης θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν τη βία των υπαρχό983085

ντων θεσmicroών Αν microπορούν να απελευθερωθούν microπορούν συχνά να

το πολεmicroήσουν σε χώρες όπως η δική microας όπου ο βαθmicroός της θε983085σmicroοποιηmicroένης βίας είναι σχετικά χαmicroηλός σε ότι αφορά τουλάχι983085

στον τους προνοmicroιούχους Έτσι πιστεύω ότι είναι σηmicroαντικό το να

αποκαλύπτουmicroε συνεχώς τη συνεχιζόmicroενη συmicroπαιγνία είτε είναι

σιωπηρή και υποσυνείδητη είτε γίνεται αρκετά συνειδητά

Αυτό είναι ένα ΑΚΑΤΑΠΑΥΣΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ αφ ού οι microεγάλοι θε983085

σmicroοί και οι υπηρέτες τους ποτέ φυσικά δεν θα πάψουν να κατα983085

σκευάζουν τον αντιληπτό κόσmicroο microε τη microορφή που εξυπηρετεί τις

ανάγκες τους Είναι microεγάλο λάθος να πιστεύει κανείς ότι αν αποκα983085

32

www24grammatacom



λυφθούν microια φορά τα ψέmicromicroατα του συστήmicroατος της προπαγάνδας

γύρω από ας πούmicroε τον πόλεmicroο του Βιετνάmicro δεν έχει νόηmicroα να

ασχοληθεί κανείς ξανά micro αυτό το θέmicroα Αντιθέτως η ιντελλιγκέ983085

ντσια θα διατηρήσει τη φυσική της δέσmicroευση να παλινορθώσει την

κλονισmicroένη πίστη και microε το πέρασmicroα του χρόνου θα το κάνει αρκε983085

τά αποτελεσmicroατικά εκτός αν κάποιοι την αmicroφισβητήσουν

ΕΡΩΤΗΣΗ Ως ένα όπως περιγράφετε τον εαυτό σας laquoστατιστικό

λάθοςraquo εννοώντας ότι άνθρωποι microε ιδέες σαν τις δικές σας γενικώς

αποκλείονται από σηmicroαντικές θέσεις στις ΕΠΑ πώς βλέπετε τον εαυ983085

τό σας ως διανοούmicroενο που διδάσκει σ ένα από τα microεγαλύτερα α983085

microερικανικά πανεπιστήmicroια σε ότι αφορά το ρόλο σας ως microέλος της

ίδιας ιντελλιγκέντσιας που κριτικάρετε αλλά και σε σχέση microε τους

φοιτητές σας

ΤΣΟΜΣΚΥ Στην πραγmicroατικότητα έχω πολύ περιορισmicroένες επαφές

microε τη λεγόmicroενη ακαδηmicroαϊκή ή διανοουmicroενίστικη κοινότητα πέρα

από λίγους φίλους και συναδέλφους Ό σ ο για τους φοι τητ ές είναι

άλλο θέmicroα Βρίσκονται σε microια φάση της ζωής τους microοναδική ως

προς τη δυνατότητα αmicroφισβήτησης και εξερεύνησης ∆εν έχουν κοι983085

νωνικοποιηθεί ολοκληρωτικά

Είναι όmicroως ιδιαίτερα εντυπωσιακό να δει κανείς πόσο διαφορε983085

τικά αντιδρούν οι φοιτητές και η σχολή σε θέmicroατα που αφορούν το

πανεπιστήmicroιο ή γενικότερα την κοινωνία Ας πάρουmicroε ένα microάλλοντυπικό παράδειγmicroα Λίγα χρόνια πριν το ΜΙΤ ουσιαστικά κανόνισε

να πουληθεί το 13 του πυρηνικού microηχανικού τmicroήmicroατος στον Σάχη

του Ιράν Όταν το σκάνδαλο βγήκε στη δηmicroοσιότητα έγινε πολύς

θόρυβος στο πανεπιστήmicroιο που κατέληξε σε δηmicroοψήφισmicroα microεταξύ

των φοιτητών microε 80 να διαφωνεί microε την πώληση Υπήρξε και microια

σειρά συνελεύσεων της σχολής microε microεγάλη συmicromicroετοχή (κάτι το σπά983085

νιο) που κατέληξαν σε ψηφοφορία όπου το αποτέλεσmicroα έδειξε ότι

το 80 περίπου ενέκρινε την πώληση

Η σχολή είναι απλώς οι φοιτητές microερικών ετών αλλά η διαφορά

των αντιδράσεων σ ένα θέmicroα απλής ακαδηmicroαϊκής ελευθερίας πέρα

από τις προφανείς ευρύτερες επιπτώσεις αντανακλά το ότι οι φοι983085

τητές είναι σήmicroερα λειτουργικό microέρος της θεσmicroισmicroένης δοmicroής εξου983085

σίας Είναι αυτό το βήmicroα προς την αποδοχή και την υπακοή που

έχει σηmicroασία να προσπαθήσουmicroε να αποτρέψουmicroε Αν γίνει αυτά

που θ ακολουθήσουν είναι απολύτως προβλέψιmicroα

ΕΡΩΤΗΣΗ Ά ρ α πιστεύεις ότ ι ένα microεγάλο αmicroερικανικό πανεπιστήmicroιο

33

www24grammatacom



είναι κατάλληλο microέρος για ελεύθερη εκπαίδευση και ανεξάρτητη

σκέψη

ΤΣΟΜΣΚΥ Μέχρι σήmicroερα αφού τα πανεπιστήmicroια προσφέρουν ευ983085

καιρίες για ελεύθερη έρευνα και έκφραση θα ήταν τρέλλα να microην τα

χρησιmicroοποιήσουmicroε προσπαθώντας ταυτο χρόνως να διευρύνουmicroε

αυτές τις ευκαιρίες Αυτό microπορεί να γίνει Έγινε πράγmicroατι microε microεγάλη

αποτελεσmicroατικότητα από το φοιτητικό κίνηmicroα τη δεκαετία του 60

κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που ήταν τόσο microισητό και που

διεσύρθη σε τέτοιο βαθmicroό από τους φρουρούς της ιστορίας των

οποίων τα προνόmicroια και η εξουσία απειλήθηκαν από την πίεση των

φοιτητών για ελεύθερη έρευνα και οι οποίοι τώρα πρέπει να καλύ983085

ψουν τους πραγmicroατικούς τους φόβους microε το πρόσχηmicroα ότι η βασι983085

κή πίεση του φοιτητικού κινήmicroατος ήταν ολοκληρωτική σταλινική

αντίθετη στην ακαδηmicroαϊκή ελευθερία κλπ Υπάρχει microια ολόκληρη

φιλολογία διαστρέβλωσης πάνω σ αυτό το θέmicroα που φυσικά λαmicro983085

βάνεται ιδιαιτέρως υπ όψη από τους κύκλους της διανόησης

ΕΡΩΤΗΣΗ Οι αναρχικοί από τον Godwin ως τον Goodman ανέ983085

πτυξαν ελευθεριακές θεωρίες της εκπαίδευσης εξαιρετικά επικριτι983085

κές απέναντι στα συmicroβατικά εκπαιδευτικά συστήmicroατα που ελέγχο983085

νται από το κράτος Τι σκέφτεστε πάνω στην ελευθεριακή παράδο983085

ση της εκπαιδευτικής σκέψης

ΤΣΟΜΣΚΥ Πιστεύω ότι συχνά εξέφρασε microε αποτελεσmicroατικότητα

κρίσιmicroες σηmicroαντικές αξίες Τα σχολεία λειτουργούν microε διάφορουςτρόπους ως όργανα κατήχησης όχι microόνο σε ότι αφορά το διδακτι983085

κό περιεχόmicroενο αλλά το ύφος και τον τρόπο διδασκαλίας και ορ983085

γάνωσης ήδη από τα πρώτα σχολικά χρόνια

Οι φοιτητές ανταmicroοίβονται για την υπακοή και την παθητικότη983085

τα 983085 ένα από τα αποτελέσmicroατα είναι ότι στα ιδρύmicroατα των ελίτ οι

φοιτητές συνήθως προεπιλέγονται γι αυτά τα χαρακτηριστικά τους

και προσηλυτίζονται πιο αποτελεσmicroατικά απ ότι αλλού

Αυτοί δεν είναι φυσικοί νόmicroοι Είναι δυνατό τα σχολεία να υιοθε983085

τήσουν αξιακά τις δηmicroιουργικές παρορmicroήσεις που είναι microάλλον φυ983085

σιολογικές στην παιδική ηλικία και να ενθαρρύνουν τη microόνιmicroη θέλη983085

ση πρόκλησης της κατεστηmicroένης θεωρίας και εξουσίας Στην πραγ983085

microατικότητα αυτό πραγmicroατοποιείται σχεδόν στο ανώτερο επίπεδο

των φυσικών επιστηmicroών όmicroως πολύ σπάνια συmicroβαίνει αλλού Γι

αυτό το λόγο η εκπαίδευση στις φυσικές επιστήmicroες ίσως είναι ένας

καλός τρόπος για να προετοιmicroαστεί κανείς για microια ζωή σοβαρής

δέσmicroευσης σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήmicroατα

34

www24grammatacom



Προσωπικά ήmicroουν λίγο τυχερός microια και ως το γυmicroνάσιο πήγαινα

σε τέτοιο σχολείο 983085 ακολουθούσε τις απόψεις του Dewey δεν ήταν

ελευθεριακό όπως το εννοούmicroε εmicroείς αλλά ενθάρρυνε την ανεξάρτη983085

τη σκέψη και την αυτο983085πραγmicroάτωση microε την καλύτερη έννοια Μόνο

όταν πήγα σ ένα δηmicroόσιο γυmicroνάσιο παραδείγmicroατος χάριν ανακά983085

λυψα ότι ήmicroουν καλός microαθητής Στην προηγούmicroενη σχολική microου ε983085microπειρία θεωρούνταν δεδοmicroένο ότι όλοι ήταν Ως τότε οι microαθητές

laquoκρίνοντανraquo όχι σε σχέση ο ένας microε τον άλλο αλλά σε σχέση microε το

τι κατάφερναν

Αυτού του τύπου η ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ είναι θεmicroελιωδώς ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΗ

microε την καλύτερη έννοια και γι αυτό σπανίως επιχειρήται αλλά εί983085

ναι δυνατό να γίνει ακόmicroα και microέσα στους θεσmicroικούς περιορισmicroούς

των κοινωνιών microας microε τη σηmicroερινή τους microορφή και η προσπάθεια

δηmicroιουργίας και διεύρυνσης τέτοιων δυνατοτήτων αξίζει τον κόπο

και τον αγώνα Αυτό είναι εξαιρετικά σηmicroαντικό στο πλαίσιο του

κρατικού εκπαιδευτικού συστήmicroατος ή απο983085παιδευτικού συστήmicroα983085

τος

ΕΡΩΤΗΣΗ Έχετε υποστηρίξει ότι οι γλωσσολογικές θεωρίες σας έ983085

χουν επαναστατική σηmicro ασία Γιατί πιστεύετε ότι το θεωρητικό σας

έργο στη γλωσσολογία είναι σηmicroαντικό και ποια είναι η σχέση αυτής

του έργου microε τις πολιτικές σας απόψεις και την κοινωνική απελευ983085

θέρωση γεν ικότερα Με άλλα λόγια τι σχέση έχουν οι έmicroφυτες δοmicroές

και η γενετική γραmicromicroατική microε την ανθρώπινη απελευθέρωσηΤΣΟΜΣΚΥ Μια προειδοποίηση ∆εν ισχυρίζοmicroαι ότι οι γλωσσολογι983085

κές microου θεωρίες έχουν επαναστατική σηmicroασία Μάλλον ότι απλώς

προτείνουν ιδέες για τη microορφή που microπορεί να πάρει microια ελευθερια983085

κή κοινωνική θεωρία

∆εν πρέπει κάποιος να ισχυρίζετα ι περισσότερα απ όσα microπο983085

ρούν να αποκαλυφθούν Σίγουρα κανείς δεν microπορεί απλώς να εξά983085

γει κοινωνικά και πολιτικά συmicroπεράσmicroατα από οποιεσδήποτε αντι983085

λήψεις microέσα στη γλώσσα Μάλλον ίσως είναι δυνατό να αρχίσουmicroε

να αντιλαmicroβανόmicroαστε έστω και αmicroυδρά το πώς οι έmicroφυτες δοmicroές

του microυαλού microπορούν να οδηγήσουν σ έναν εκπληκτικό πλούτο κα983085

τανόησης όπως και να αποτελέσουν τη βάση για την εισαγωγή

στην ανθρώπινη δράση και σκέψη Σ αυτή τη βάση microπορούmicroε να

ελπίζουmicroε 983085 είναι microόνο microια ελπίδα 983085 ότι θα microπορέσουmicroε να δείξου983085

microε κάποια microέρα ότι οι δοmicroές εξουσίας και ελέγχου περιορίζουν και

διαστρεβλώνουν τις εσωτερικές ανθρώπινες ικανότητες και ανάγκες

και να θέσουmicroε τη θεωρητική βάση για microια κοινωνική θεωρία που

35

www24grammatacom



θα καταλήξει σε πρακτικές ιδέες για το πώς θα ανατρέψουmicroε αυτές

τις δοmicroές Υπάρχουν όmicroως τεράστια κενά σε οποιοδήποτε παρόmicroοιο

επιχείρηmicroα κάτι στο οποίο πάντοτε microε πολύ αγώνα δίνω ιδιαίτε983085

ρη έmicroφαση

Η ελπίδα microου και η διαίσθηση microου είναι ότι η αυτεκπληρούmicroενη

και δηmicroιουργική εργασία είναι microια ΘΕΜΕΛΙΩ∆ΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ Α983085

ΝΑΓΚΗ και ότι η απόλαυση microιας πρόκλησης που την ξεπερνάmicroε microε

microια πετυχηmicroένη εργασία η άσκηση των επιδεξιοτήτων και της microα983085

στ ορ ιά ς αποτελούν ουσιώδες microέρος microιας πλήρους και microε νόηmicroα

ζωής Το ίδιο ισχύει και τη δυνατότητα κατανόησης και διασκέδα983085

σης microε τα επιτεύγmicroατα των άλλων που συχνά ξεπερνούν αυτά που

microπορούmicroε να κάνουmicroε εmicroείς όπως και όταν δουλεύουmicroε δηmicroιουργι983085

κά σε συνεργασία microε τους άλλους

ΕΡΩΤΗΣΗ Έχετε περιγράψει τον εαυτό σας ως έναν laquoετερόφωτο

συνταξιδιώτηraquo του αναρχισmicroού και ως laquoαναρχικό σοσιαλιστήraquo Πώς

ακριβώς βλέπετε τον εαυ τό σας σε σχέση microε τον αναρχισmicroό ως φιλο983085

σοφία και τον αναρχισmicroό ως κίνηmicroα

ΤΣΟΜΣΚΥ Αυτό που πιστεύω πως είναι το πιο σηmicroαντικό για τον

ΑΝΑΡΧΙΣΜΟ ως laquoφιλοσοφίαraquo (όρο microε τον οποίο αισθ άνοmicroαι άβο983085

λα) είναι η αναγνώριση ότι υπάρχει και θα υπάρχει πάντοτε microια

ανάγκη να ανακαλύψουmicroε και να ξεπεράσουmicroε τις δοmicroές της ιεραρ983085

χίας της εξουσίας της κυ ρια ρχίας και τους περιορισmicroούς της ελευ983085

θερίας δουλεία microισθωτή δουλεία ρατσισmicroό σεξισmicroό αυταρχικάσχολεία κλπ microια για πάντα Αν η ανθρώπινη κοινωνία προοδεύει

ξεπερνώντας κάποιες απ αυτές τις microορφές της καταπίεσης θα α983085

ποκαλύψει άλλες ειδικά όπως προχωρούmicroε από την αντιmicroετώπιση

των προβληmicroάτων των ζώων στην αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων

των ανθρώπων κατά πως είπε ο Μαρξ

Ο αναρχισmicroός δεν νοmicroοθετεί οριστικές λύσεις γι αυτά τα προ983085

βλήmicroατα Τον βλέπω microάλλον σαν microια πρακτική laquoφιλοσοφίαraquo ε983085

microπνευσmicroένη από το όραmicroα για ένα microέλλον πιο ελεύθερο και πιο α983085

γώγιmicroο micro ένα πολύ ευρύ πεδίο των ανθρωπίνων αναγκών πολλές

από τις οποίες δεν είναι καν σε θέση να καθοριστούν κάτω από

τους διανοητικούς και υλικούς περιορισmicroούς της παρούσας ύπαρ983085

ξης microας

Ο καθένας από microας θα δεσmicroευτεί για την επίλυση των προβλη983085

microάτων που θεωρεί πιο πιεστικά αλλά θα πρέπει να είmicroαστε έτοιmicroοι

να microάθουmicroε από τους άλλους τα όρια των δικών microας αντιλήψεων

και κατανοήσεων κάτι που πάντοτε θα είναι εξαιρετ ικά σηmicroαντικό

36

www24grammatacom



Μόνο έτσι microπορεί ο αναρχισmicroός να είναι ένα laquoκίνηmicroαraquo ∆εν θα είναι

ένα κόmicromicroα microε microέλη και ένα οριστικό δόγmicroα

ΕΡΩΤΗΣΗ Πώς ενστερνιστήκατε τέτοιες ιδέες Είναι αλήθεια ότι ε983085

πηρεαστήκατε από το κίνηmicroα των κιmicroπούτς στο Ισραήλ όταν είσα983085

σταν νέος

ΤΣΟΜΣΚΥ Ναι επηρεάστηκα από το κίνηmicroα των κιmicroπούτς και

στην πραγmicroατικότητα έζησα για λίγο σ ένα κιmicroπούτς και παραλίγο

να microείνω Πιστεύω ότι η εmicroπειρία στο κιmicroπούτς έχει microεγάλη αξία

δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάmicroε (όπως πήγα κάποιες φορές να το

κάνω) ότι η ιστορική ιδιαιτερότητα του κινήmicroατος των κιmicroπούτς στο

Ισραήλ περικλείει πολλές σοβαρές ατέλειες κάποιες φορές και ε983085

γκλήmicroατα Πρέπει να εξετάζουmicroε και άλλες όψεις της εmicroπειρίας πα983085

ραδείγmicroατος χάριν τις microορφές εξαναγκασmicroού που απορρέουν από

την ανάγκη για αποδοχή σε microια έντονα συνδεδεmicroένη κοινότητα αυ983085

τό δέν πιστεύω πως είναι ένα ασήmicroαντο ζήτηmicroα

Στ αλήθεια δεν microπορώ να πω πώς έγινε και επηρεάστηκα από

τις αναρχικές ιδέες983085 δεν microπορώ να θυmicroηθώ κάποια εποχή που να

microην ήmicroουν τόσο επηρεασmicroένος

ΕΡΩΤΗΣΗ Ποια είναι γενικά η άποψη σας για τον Μαρξ και τον

microαρξισmicroό

ΤΣΟΜΣΚΥ Ο Μαρξ ήταν άνθρωπος όχι Θεός Η έννοια του laquoMAPΞΙ983085

ΣΜΟΥraquo ανήκει στην ιστορία της οργανωmicroένης θρησκείας και δεν

πρέπει να χρησιmicroοποιείται σοβαρά από έναν ελεύθερο και ανεξάρ983085τητο άνθρωπο Ο Μαρξ ήταν microια microεγάλη διανοητική microορφή και θα

ήταν χαζό να microην microάθουmicroε απ αυτόν ή να microην εκτιmicroήσουmicroε σωστά

τη συνεισφορά του Ήταν όπως όλοι περιορισmicroένος όσον αφορά

τις αντιλήψεις και τις κατανοήσεις του Η προσωπική του συmicroπερι983085

φορά (ας microην την microπερδεύουmicroε microε τη σκέψη του) άφηνε συχνά πολ983085

λά ερωτηmicroατικά για να microη θεωρηθεί ότι υπερβάλλω Υπάρχουν και

πολλά επικίνδυνα και καταστροφικά στοιχεία στις ιδέες του κάποια

από τα οποία αποτέλεσαν τη βάση για τα χειρότερα στοιχεία της

λενινιστικής σκέψης και πρακτικής

ΕΡΩΤΗΣΗ Μια τελευταία ερώτηση Τι επιφυλάσσει το microέλλον για

τον Νόαmicro Τσόmicroσκυ Ποια είναι τα σχέδια και οι ελπίδες σας

ΤΣΟΜΣΚΥ Επιτρέψτε microου να θέσω διαφορετικά το ερώτηmicroα και να

ρωτήσω τι επιφυλάσσει το microέλλον για όλους microας ∆εν βλέπω κάποιο

σηmicroαντικό λόγο για να πιστέψουmicroε ότι το microέλλον θα είναι πολύ microακ983085

κρύ Μια ψυχρή microατιά στα γεγονότα δείχνει ότι βαδίζουmicroε αmicroείλι983085

κτα προς έναν πυρηνικό πόλεmicroο που πολύ πιθανόν να προκύψει

3 7

www24grammatacom



από ένα λάθος microάλλον στο πλαίσιο κάποιας τριτοκοσmicroικής σύ983085

γκρουσης που θα εmicroπλέξει τις υπερδυνάmicroεις Αυτό όmicroως τελικά δεν

θα πρέπει να αποκρύπτει το ότι microεγάλο microέρος του ανθρώπινου γέ983085

νους αντιmicroετωπίζει καθηmicroερινά και συνεχώς την καταστροφή από

την πείνα και τις αρρώστειες για να microη microιλήσουmicroε για την εξαντλη983085

τική δουλειά τη αξιοθρήνητη φτώχεια και την καταπίεση Αυτά εί983085

ναι δεδοmicroένα και δυστυχώς νοmicroίζω πως πρόκειται για δεδοmicroένα

που αρκούν για ν απαντήσουν στην ερώτηση

Για λόγους προσωπικής πνευmicroατικής υγείας και ίσως ως microέτρο

αυτο983085ικανοποίησης περιmicroένω επίσης να αφιερώσω όσο το δυνατόν

περισσότερο χρόνο και ενέργεια microπορώ στα πνευmicroατικά προβλήmicroα983085

τα που πάντοτε microε έλκουν Συmicroβαίνει το επαγγελmicroατικό microου πεδίο

να βρίσκεται σήmicroερα σ ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον στάδιο και ιδίως

προσεγγίζει την πρώτη πραγmicroατική laquoεπιστηmicroονική επανάστασηraquoπέρα α πό τις φυσικές επιστήmicroες Κάποιες φορές έχω microια τρελλή φ α983085

ντασίωση ότι αυτός ο στόχος θα επιτευχθεί τη στιγmicroή ακριβώς που

ο πυρηνικός πόλεmicroος θα βάλει τέλος σ όλες αυτές τις προσπάθειες

ίσως όmicroως να πρόκειται για microια ακόmicroη αυτο983085ικανοποίηση

38

www24grammatacom





Η επιλογή και οι microεταφράσεις των κειmicroένων έγιναν από τον Πανα983085

γιώτη Καλαmicroαρά και τη Μαρλέν Λογοθέτη η τεχνική επεξεργασίαέγινε στο Εργαστήρι της Ελευθεριακής Κουλτούρας τα σκίτσα που

συνοδεύουν την έκδοση είναι του Clifford Harper και κυκλοφόρησε

στην Αθήνα το φθινόπωρο του 1995 σε περιορισmicroένο αριθmicroό αντιτύ983085

πων microε τη χρήση να είναι ελεύθερη αρκεί να αναφέρονται οι πηγές

www24grammatacom



www24grammatacom




























κή λογική


5

www24grammatacom





















αλήθεια


















6

www24grammatacom








































7

www24grammatacom








































8

www24grammatacom







































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom





www24grammatacom




























κή λογική


5

www24grammatacom





















αλήθεια


















6

www24grammatacom








































7

www24grammatacom








































8

www24grammatacom







































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






























κή λογική


5

www24grammatacom





















αλήθεια


















6

www24grammatacom








































7

www24grammatacom








































8

www24grammatacom







































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom























αλήθεια


















6

www24grammatacom








































7

www24grammatacom








































8

www24grammatacom







































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































7

www24grammatacom








































8

www24grammatacom







































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































8

www24grammatacom







































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom









































9

www24grammatacom



























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom





























10

www24grammatacom




samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






samian




























11

www24grammatacom








































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































12

www24grammatacom








































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































13

www24grammatacom








































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































14

www24grammatacom












Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom














Barsamian

























15

www24grammatacom








































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































16

www24grammatacom







































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom









































17

www24grammatacom




































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






































σmicroών


Barsamian

18

www24grammatacom










νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom












νούς όρους




















ρέως









19

www24grammatacom







































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom









































20

www24grammatacom








































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































21

www24grammatacom









































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom











































22

www24grammatacom








































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































23

www24grammatacom




















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






















θρωποι




















24

www24grammatacom









































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom











































25

www24grammatacom








































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































26

www24grammatacom













27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom















27

www24grammatacom





1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom







1984



























28

www24grammatacom









































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom











































29

www24grammatacom







































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom









































30

www24grammatacom





















microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom























microένο


















31

www24grammatacom





















του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom























του







κτεθούν












32

www24grammatacom








































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom










































33

www24grammatacom




σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






σκέψη





































34

www24grammatacom


















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom




















τος






















35

www24grammatacom




































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






































ξης microας





36

www24grammatacom







σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom









σταν νέος


































3 7

www24grammatacom




















38

www24grammatacom






















38

www24grammatacom





Documents

Chomsky 24grammata.com