Chương 1_ Sinh thái học và khai niệm hệ sinh thái.doc

8/18/2019 Chương 1_ Sinh thái học và khai niệm hệ sinh thái.doc

1/27

Chương 1. Sinh thái học và khái niệm hệ sinh thái

Chương 1

SINH THÁI HỌC VÀ KHÁI NIỆ HỆ SINH THÁI

1.1. KH!" H!C SINH THÁI VÀ #$CH S% &HÁT T'I(N C)" N*

Th+,t ngsinh thái học “c/0/g2 34t ng+5n t6 ti7ng H8#9:; !ik/s<ngh=> 0à ?nhà2 h/@c 0à ?nơi sinh sAng2B #/g/s , ngh=> 0à mn học. ThD/ ngh=> cE>sinh thái học< sinh thái học 0à kh/> học vF cơ thG sAng t/ng ?nhà cE> mnh2.ThD/ ngh=> thng thưJng< sinh thái học 0à kh/> học vF +>n hệ cE> các sinh v,tvLi mi tưJng M+ng +>nh chng. Sinh thái học 0à mOt mn học cE> kh/> họcsinh v,t< nghiPn cQ+ sR :hn 3A< m,t O< chQc nUng cE> các sinh v,t< sR tương tác+> 09i gi-> các sinh v,t vLi nh>+ và gi-> các sinh v,t vLi mi tưJng v cơ cE>chng. 0à mn kh/> học tương Ai tW s/ vLi kh/> học v,t 0X và hY> học.ThD/ !Z+m [1\]1^< sinh thái học 0à mn kh/> học nghiPn cQ+ c_+ tc và chQcnUng cE> tR nhiPn. KD3s [1\]`^ anh ngh=> sinh thái học 0à kh/> học vF nh-ng sRtương tác _n anh sR :hn 3A và m,t O cE> các sinh v,t. @c Zb cY thG cY nhiF+anh ngh=> khác nh>+ vF sinh thái học< nhưng chng t> cn nhL dng; ? Mục tiêucơ bản của sinh thái học là nghiên cứu mối liên hệ qua lại giữa các sinh vt và

giữa ch!ng v"i m#i t$%&ng v# cơ 2.

#ach se > Ji mn sinh thái học ưfc kG t6 + th7 k < nhưng ng+5ngAc cE> mn học nà j cY t6 _t 0+. Th,t v,< m+An n+i t5ng ưfc các 0/àic8c/n< nh-ng ngưJi c Mư> :hli cY hiG+ 3i7t t nhiF+ vF mAi +>n hệ cE> chngvLi mi tưJng. SR thành cng cE> ngưJi c Mư> t/ng việc th+ hái h/> +l và sUn

34n th h/>ng Zj ch/ th_ họ :hli cY _t nhiF+ ki7n thQc vF t,: tnh< nh+ c+ vFthQc Un< nơi sinh sAng cE> th Un that và v,t m5i...S>+ sR t+ệt Ziệt cE> nhiF+ sinhv,t k &0Dist/cDnD< ki7n thQc vF sinh thái thRc v,t cE> c/n ngưJi thJi Y cY 0oưfc :hát tiGn áng kG< 3i v 0c nà họ j ch+Gn t6 ngưJi sUn 34n8hái 0ưfm

thành ngưJi t5ng tọt. T+ nhiPn< nh-ng hiG+ 3i7t cE> c/n ngưJi thJi Y cpn _th9n ch7. Các +>n sát và ghi chq: tương Ai E vF mAi 0iPn hệ gi-> sinh v,tvLi mi tưJng v,t 0X :hli chJ 7n sR :hát tiGn cE> nFn vUn minh "i C,: và H#9:. Nh-ng ngưJi "i C,: c 9i cY 0o 0à nh-ng ngưJi + tiPn j 3i7t ghi chq: vFsinh thái thRc v,t và Ong v,t. r th7 k thQ tưLc cng ng+Pn< "ist/t0D j 3i7tghi 09i 3ệnh Zach cE> ch+Ot 5ng và ch+ ch_+. ng cung j 3i7t chi> Ong v,tthành h>i nhYm 0à nhYm nưLc và nhYm c9n. iF+ nà chQng t ngưJi H #9:và Mj hOi w>30/n j sLm cY mAi +>n tm 7n sR 3bng n cE> Ong v,t g h9i.

Ngà n>< ngưJi t> cung tm ưfc mOt sA 3dng chQng ch/ th_ nh-ng ngưJi "iC,: và H #9: c 9i j 3i7t nh,n > ?sR cn 3dng cE> tR nhiPn2 và sR hài hp>

t/ng sA các 0/ài cn tbng< Ong v,t và c/n ngưJi.

1


2/27


Và/ kh/lng x nUm tưLc cng ng+Pn< ThD/:h>st+s< mOt học tp cE>"ist/t0D< j cY nh-ng hiG+ 3i7t nh_t anh vF ng+5n thQc Un< sR chọn 0ọc nơi cE>Ong8thRc v,t< lnh hưng cE> mi tưJng 7n sR sinh tưng và hnh thái thRc v,t[K/m/nZ< 1\yz .̂ Nh-ng hiG+ 3i7t như th7 nYi ch+ng cpn _t sơ 0ưfc. Nhưng t6khi c/n ngưJi 3i7t 0àm nng nghiệ: [kh/lng 181z ngàn nUm tưLc ^< các ki7nthQc vF c8c/n< vF mAi +>n hệ cE> sinh v,t và mi tưJng j :hát tiGn áng kG.Và/ kh/lng 11 8 nUm s>+ cng ng+Pn< nh-ng t+ s= ngưJi ch+ {+ j cYcng 3 s+ng nhiF+ ki7n thQc vF thRc v,t và 6ng< họ cung +>n tm 7n Zn sAvà 0ach se tR nhiPn. Và/ th7 k 1`< ngưJi t> j nh,n th_ c/n ngưJi cung giAngnhư các sinh v,t khác F+ 3a kiGm s/át 3i các +á tnh giAng nh>+. NUm 1]\`<t/ng tiG+ 0+,n ni ti7ng cE> mnh vF +n thG< Th/m>s >0th+s j nYi dng ?C/nngưJi cung giAng như các sinh v,t khác c+Ai cbng F+ 3a giLi h9n 3i ng+5n tàing+Pn2. Tư tưng nà j @t nFn tlng ch/ sR :hát tiGn học th+7t cE> |>}invF sR ti7n hY> và chọn 0ọc tR nhiPn.

Cn nh,n th_ dng sR :hát tiGn cE> tư Z+ sinh thái học j 34t ng+5n t6nh-ng mAi +>n tm cE> c/n ngưJi Ai vLi các sinh v,t g 3ệnh ch/ c nngnghiệ:. C+Ai th7 k 1\< ngưJi t> j cY nh-ng hiG+ 3i7t vF các +n Mj Ong v,tvà thRc v,t. T6 nh-ng nh,n thQc vF mAi 0iPn hệ +> 09i gi-> các sinh v,t vLi mitưJng v,t 0X j ư> 7n nh,n thQc vF nh+ c+ :hát tiGn mOt ngành kh/> họcmLi< kh/> học sinh thái. Nh-ng nh,n thQc nà :hát tiGn _t sLm các nhà thnhư~ng và 0m học [S+k>chDv và ư0is< 1\y^. Nhưng :hli 7n nUm1\ nh,nthQc nà mLi :h 3i7n 7n nhiF+ ngưJi< và ư> 7n sR khi + cE> kh/> họcsinh thái. TPn cE> ngành kh/> học mLi nà j ưfc h>i nhà Ong v,t học ngưJiQc< 'DithD và H>Dk0D< @t tPn 0à sinh thái học t6 nUm 1`y\ [K/m/nZ< 1\yz^.

Nhưng s>+ Y th+,t ngsinh thái học j 3a +Pn 0jng i mOt thJi gi>n. Ch/ 7nnUm 1`\z< •>ming< mOt nhà thRc v,t học ngưJi >n 9ch< 09i nh4c 7n th+,tng- nà t/ng 3ài 3á/ vF a> 0X sinh thái thRc v,t.

Th7 k 1\ ưfc MDm 0à thJi k€ các nhà kh/> học sinh v,t tch 0u nh-ngZn 0iệ+ vF tR nhiPn. T+ v,< các nhà kh/> học tR nhiPn thJi Y cung ch‚ Z6ng 09i việc m tl ?0ach se tR nhiPn cE> các sinh v,t2< :hương thQc sinh sAng cE> sinhv,t< nơi sinh sAng và ng+5n thQc Un cE> sinh v,t< :hln Qng cE> sinh v,t tưLc sRth> i cE> mi tưJng. VLi nh-ng cách thQc nghiPn cQ+ và m tl như th7< cYthG MDm 0à gi>i /9n :hát tiGn cE> sinh thái cá thG. @c Zb v,< nh-ngnghiPn cQ+ nà cung h7t sQc +>n tọng Ai vLi thRc tiƒn< @c 3iệt 0à t/ng kiGmt> sinh học.

SR :hát tiGn m9nh mo cE> sinh thái học t,: t+ng chE 7+ và/ h>i th,: k+ cE> th7 k < nhưng h+ h7t sR ti7n 3O cE> sinh thái học 9t ưfc t/ngkh/lng y nUm +> [t6 1\ 7n n>^. Và/ kh/lng gi-> nh-ng nUm 1\< sinhthái cá thG j :hát tiGn c>/ hơn thành sinh thái học +n thG 1 và sinh thái học+n Mj' Nhiệm v„ cơ 3ln cE> sinh thái học +n thG và sinh thái học +n Mj 0ànghiPn cQ+ sR tương tác +> 09i gi-> các sinh v,t vLi ng/9i clnh và +á tnh hnhthành các mAi 0iPn hệ Y. G gili +7t nh-ng nhiệm v„ tPn < sinh thái học+n thG và sinh thái học +n Mj :hli nghiPn cQ+ các nOi Z+ng; [1^ khl nUng

1 &/:+0>ti/n Dc/0/g C/mm+nit Dc/0/g


3/27


thch nghi cE> cơ thG sinh v,t vLi ng/9i clnh< [^ các mAi 0iPn hệ t/ng 0/ài và c_+tc @c tưng cE> +n thG Qng vLi :hương thQc sinh sAng< [x^ :hương thQc sinhsln và :hát tán< [^ + 0+,t hnh thành +n Mj thng +> nh-ng mAi +>n hệkhác 0/ài< [z^ +>n hệ gi-> +n Mj và ng/9i clnh... Và/ nUm 1\y< VDn>ZMki FMưLng học th+7t ni ti7ng vF sinh +Gnx' ThD/ VDn>ZMki< sinh +Gn 0à 0L: vcE> tái _t chQ> sR sAng 8 Y 0à t,: hf: các hệ sinh thái tPn 3F m@t tái _t' ngch/ dng sR sAng tPn tái _t :hát tiGn như 0à sR tng hf: các mAi 0iPn hệ +> 09igi-> các cơ thG sAng< lm 3l/ ch/ các 7+ tA cY ng+5n gAc sinh v,t t9/ thànhZpng 0iPn t„c t/ng +á tnh t>/ i v,t ch_t.

T/ng vpng x nUm +>< sinh thái học j ưfc cng nh,n như mOt ngànhchE 7+ cE> kh/> học sinh v,t. Cách nUm< th+,t ngsinh thái học cungcpn t ưfc các nhà kh/> học +>n tm< nhưng giJ nY t thành mOt t6 ce>miệng _t thng Z„ng. T+ v,< i khi cY thG th_ mOt sA ngưJi se Z„ng s>i t6sinh thái học< họ 5ng ngh=> t6 sinh thái học vLi t6 3l/ t5n và 3l/ vệz( h/@c MDm

nY như mOt 3iG+ ng- cE> ?:h/ng tà/ mi tưJng2. Như 0à mOt kh/> học< sinhthái học 0à kh/> học khng ZR> tPn 3_t k€ + t4c 0+n 0X nà/. NY khng ư> >nh,n Mqt cY giá ta nà/ vF mOt sR m/ng m+An h/@c thi7+ m/ng m+An Ai vLi mOtiF+ kiện h/@c mOt sR kiện sinh thái nà/ Y. NY ch‚ m tl các @c tnh sinh tháihọc h/@c k7t +l cE> các sR kiện. Nh-ng nh,n Mqt cE> nY vF @c tnh cE> mOt hệsinh thái c„ thG h/@c cE> iF+ kiện sinh thái nà/ Y ch‚ nPn MDn 0à mOt t/ng nhiF+cơ s kh/> học G Mj hOi 0R> chọn m„c tiP+ se Z„ng. Tương tR như v,< nh-ngnh,n Mqt như hiệ+ +l sinh thái cE> mOt sR kiện c„ thG 0à tAt h> M_+< m/ng m+Anh> khng m/ng m+An< cY thG ch‚ ưfc se Z„ng G / 0ưJng giá ta vF kinh t7 8Mj hOi. Nh-ng thng tin sinh thái ch‚ ưfc se Z„ng như 0à mOt 7+ tA tf gi: G

chng t> ư> > nh-ng +7t anh cY giá ta. T/ng thRc t7< các +7t anh ưfcư> > thưJng ZR> tPn cơ s các tiP+ ch+…n vF Mj hOi nhiF+ hơn 0à các tiP+ ch+…nvF sinh thái.

1.. CÁC &H{N N C)" SINH THÁI HỌC< KHÁI NIỆ V† ‡C TˆCH‡C SINH HỌC

T/ng thRc t7< i khi th_ cY sR nhm 0n gi-> mn sinh thái học và các

mn kh/> học khác như _t< kh tưfng 8 thE vUn< thRc v,t học< Ong v,t học< visinh v,t học... G th_ sR Yng gY: iPng cE> sinh thái học< thD/ '/}D [1\y1^<tưLc h7t chng t> cn :hli hiG+ ‰ khái niệm vF các mQc t chQc sinh học y vàkhái niệm vF các mQc hf: nh_t sinh học cY thRc]' N7+ s/ sánh các ki7n thQc sinhhọc vLi các kh/> học cY 0iPn +>n< chng t> cY thG s4: M7: chng thD/ t,t tR tUngZn tnh :hQc t9: vF sinh học [hnh 1.1 .̂ T/ng t,t tR nà< mŠi mQc tPn 3>/ g5mnh-ng ki7n thQc cE> các mQc ZưLi. Qc th_: nh_t 0à mQc các :hn te t/ng hệsinh học. Qc :hn te t/ng hệ sinh học 09i ưfc ZR> tPn các mQc v sinh cE>

x wi/s:hDD C/nsDv>ti/nz

&DsDv>ti/ny #DvD0s /‹ 3i/0/gic>0 /g>niŒ>ti/n] T+D 0DvD0s /‹ 3i/0/gic>0 intDg>ti/n

x


4/27


ng+Pn te và các :hn te hY> học< nUng 0ưfng và v,t ch_t< khng gi>n và các c/nsA. Các mQc t chQc sinh học :hQc t9: hơn 3>/ g5m các mQc ZưLi t7 3à/< các t7

3à/< các m< các cơ +>n< các hệ thAng cơ +>n và các cá thG. TPn hnh 1.1 cpnch‚ > nh-ng mn kh/> học t+Fn thAng cY 0iPn +>n vLi các mQc t chQc nà.

Nh-ng t,t tR tương tR như nh>+ ưfc vo 3Pn c9nh< 34t + t6 mQc ng+Pn tevà :hn te< s>+ Y 7n các kh/> học vF kh +Gn và tái _t.

Như j th_ t6 hnh 1.1< các mn kh/> học sinh v,t t+Fn thAng cE> sinhhọc [hnh thái học< gili :h+ học< sinh 0X học< sinh học t7 3à/< hY> sinh^ +>n tm7n các mQc t chQc cá thG và ZưLi cá thG như hệ thAng cơ +>n< cơ +>n< m< t7

3à/< thành :hn ZưLi t7 3à/< các :hn te t/ng hệ sinh học. Ngưfc 09i< sinh tháihọc ch‚ +>n tm 7n các cá thG cbng 0/ài [+n thG^ t/ng mAi 0iPn hệ vLi cácsinh v,t khác và mi tưJng v,t 0X< h/@c nh-ng nhYm cá thG cE> các 0/ài giAngnh>+ [các +n thG^< các t,: hf: tR nhiPn cE> các +n thG khác nh>+ [+n Mj^và t/àn 3O hệ thAng tR nhiPn hnh thành t6 các +n Mj và mi tưJng v,t 0X cE>chng [các hệ sinh thái^. TYm 09i< sinh thái học ch‚ +>n tm 7n các mQc t chQct6 cá thG t 0Pn. T+ v,< sinh thái học và các mn kh/> học khác khng cY >nh

Cáctrật tựcó liênquan

Trật tự tổ chức của các mức sinh học

Khoa học liên quan

Sinh +GnHệ sinh thái[^

Ž+n MjŽ+n thGCá thG[^

Sinh thái clnh +>nSinh thái hệ sinh thái

Sinh thái +n MjSinh thái +n thGSinh thái cá thG

Hệ thAng cơ +>nCơ +>nT7 3à/[^

Thành :hn ZưLi t7 3à/Các :hn te t/ng hệ thAngsinh học

ili :h+ họcHnh thái họcSinh 0X học

Sinh học t7 3à/HY> sinh

Ng+Pn te và :hn te NUng 0ưfng và v,t ch_tCác c/n sA và khng gi>n

HY> họcV,t 0XT/án học

Kh/> học vF

tái _t

Kh/> học vF

khngkh

Hình 1.1. Các mQc t chQc sinh học và kh/> học cY 0iPn +>nw> t,t tR ki7n thQc M+_t :hát t6 các mn kh/> học cơ 3ln; t/án< 0X< hY>.w> t,t tR ki7n thQc nà k7t hf: thành khAi mQc hệ sinh thái.

Nh-ng mQc hf: nh_t sinh học cY thRc ưfc ghi 3dng Z_+ [^ 3Pn c9nh.)*h+ng th- .-/, 01203


5/27


giLi ‰ àng. Chng h9n; nh-ng ki7n thQc vF hnh thái< gili :h+ và sinh 0X [thRcv,t< cn tbng< Ong v,t^ cY thG ưfc á: Z„ng ch/ việc nghiPn cQ+ sinh thái [thRcv,t< cn tbng và Ong v,t^. NYi khác i< sinh thái học ch‚ 0à mOt mn học cE>kh/> học sinh v,t ưfc :hn chi> thD/ chQc nUng và t chQc.

Sinh thái học 3>/ g5m mOt sA mn học khác nh>+< t/ng Y mŠi mn họcnghiPn cQ+ mOt mQc t chQc sinh học nh_t anh. Sinh thái học cá thG nghiPn cQ+0ach se sR sAng và :hln Qng cE> cá thG h/@c 0/ài vLi mi tưJng. V Z„; NghiPncQ+ +>n hệ cE> 0/ài c s>/ Dn )4-5a -6-$ata3 vLi mi tưJng cE> nY như ánhsáng< nhiệt O< …m O< Zinh Zư~ng kh/áng cE> _t< khng kh... Sinh thái học+n thG ch‚ +>n tm 7n các nhYm cá thG cE> mOt 0/ài hnh thành +n thG. VZ„; NghiPn cQ+ iF+ kiện mi tưJng hnh thành +n thG< c_+ tc t+i và sR 3i7nOng sA 0ưfng cá thG ZưLi tác Ong cE> mi tưJng< m,t O +n thG< s+_t sinhsln và te v/ng cE> +n thG... Sinh thái học +n Mj nghiPn cQ+ nh-ng @c tnhcE> các nhYm +n thG 0/ài giAng nh>+ [+n Mj^. Chng h9n; nghiPn cQ+ vF

thành :hn 0/ài< O :h/ng :h cE> 0/ài< sR :hn 3A cE> +n Mj t/ng khng gi>nvà thJi gi>n< +á tnh Ziƒn th7 và ng+Pn nhn cE> nY< sR ch+Gn hY> v,t ch_t vànUng 0ưfng t/ng nOi 3O +n Mj và gi-> +n Mj và ng/9i clnh< tnh n anh vàkhl nUng tR iF+ ch‚nh< :hn 0/9i và vo 3ln 5 các thlm thRc v,t 6ng...Sinh thái+n thG và sinh thái +n Mj i khi ưfc gO: thành mOt mn học 0à sinh thái+n thG`. Sinh thái học hệ sinh thái\ nghiPn cQ+ các +n Mj sinh v,t cbng vLimi tưJng v cơ cE> chng [kh h,+< _t^. V Z„; NghiPn cQ+ :hn 0/9i và 0,:

3ln 5 các hệ sinh thái [6ng^B các nghiPn cQ+ vF chQc nUng cE> hệ sinh thái nhưsR tương tác +> 09i gi-> thRc v,t [6ng^ và _t< ch+ tnh v,n Ong cE> v,t ch_tvà nUng 0ưfng t/ng hệ sinh thái và gi-> các hệ sinh thái...

NYi ch+ng< sR :hn chi> Ai tưfng nghiPn cQ+ cE> sinh thái học thD/ 3AnmQc O như tPn 0à nhdm t9/ > sR th+,n 0fi ch/ việc tm hiG+ + 0+,t sAng cE>các sinh v,t. wi v mAi +>n hệ cE> cá thG t/ng +n thG vLi mi tưJng khácvLi +>n hệ cE> +n thG [h/@c +n Mj^ Ai vLi iF+ kiện 3Pn ng/ài. V Z„; Ot+n thG cY lnh hưng 7n mi tưJng ‰ ệt hơn mOt cá thGB tnh n anh và khlnUng tR iF+ ch‚nh cE> mOt cá thG kqm hơn mOt +n thGB tương tR như th7< +nthG kqm n anh hơn +n Mj.

Sinh thái 6ng nghiPn cQ+ + 0+,t sAng cE> 6ng< + 0+,t hnh thành và :hát tiGn cE> 6ng< sR tương tác gi-> 6ng vLi mi tưJng v,t 0X [kh h,+< _t...^.

|/ Y< nY cY mAi 0iPn hệ h7t sQc ch@t cho vLi các mn học khác; thRc v,t 6ng 6ng...Ng/ài Qng Z„ng nh-ng ki7nthQc và :hương :há: nghiPn cQ+ cE> các kh/> học ch+Pn ngành< sinh thái 6ngcung tR M ZRng nh-ng cách thQc và :hương :há: nghiPn cQ+ iPng ch/ mnh.V Z+; &hương :há: :hn 0/9i 6ng< :hương :há: Mác anh lnh hưng cE> O tànchD tán 6ng 7n tái sinh cE> các 0/ài c gŠB :hương :há: m tl c_+ tc tngtánB :hương :há: tnh O thưJng g@: 0/ài c< O :h/ng :h cE> 0/ài...'6ng 0àmOt hiện tưfng tR nhiPn _t :hQc t9:< Z/ Y tnh tR nghiPn cQ+ 6ng :hli 34t +t6 sR m tl các hiện tưfng và +á tnh Ml > 6ng. Ti7: thD/< chng t> cA g4ng

` SnDc/0/g\ c/sstDm Dc/0/g

z


6/27


tm 0Ji gili thch ch/ các hiện tưfng và +á tnh _ 3dng các ki7n thQc j cY. T6các hiện tưfng và +á tnh ưfc :hát hiện< chng t> cY thG i 7n ZR 3á/ iF+ gso Ml > ch/ cá thG< +n thG và +n Mj ZưLi tác Ong cE> mi tưJng. S>+cbng< tPn cơ s +>n sát và ZR 3á/ các hiện tưfng và +á tnh Ml > 6ng<chng t> i 7n M ZRng m hnh kiGm t> h/@c 0àm chnh Mác chng. V Z„;+An h9n ch7 tác h9i cE> Zach s+ h9i Ai vLi 6ng< chng t> :hli ZR 3á/ khi nà/chng Ml > và 3iện :há: :hpng chAng cY hiệ+ +l. Khi gili thch mOt hiệntưfng h> mOt +á tnh nà/ Y< chng t> cY thG cY h>i cách gili thch; gn ngvà ng. V Z„; Khi +>n sát th_ h9t giAng cE> mOt 0/ài c khng nl mmZưLi tán 6ng kn< chng t> cY thG gili thch gn ng 0à Z/ thi7+ ánh sángB nhưngc+ tl 0Ji ng :hli ưfc tm t6 @c tnh sinh học cE> nY. T/ng khi nghiPn cQ+6ng< nhà 0m học thưJng g@: nh-ng v_n F mà khng Zƒ Zàng cY c+ tl 0Ji s‘n.Ai vLi nh-ng tưJng hf: như th7< sR cOng tác ch@t cho gi-> nhà 0m học vLinh-ng nhà kh/> học th+Oc các ch+Pn ngành khác 0à h7t sQc cn thi7t và 3 ch.

1.x. ’T S“ Ž” #”–T SINH THÁI HỌC

1.3.1. h!n t" sinh thái #$ nh!n t" sinh t%n

Như chng t> j 3i7t< th7 giLi v cơ [kh +Gn< thE +Gn và th9ch+Gn^ t5n t9i tưLc khi M+_t hiện giLi sinh v,t. Nhưng ch‚ khi các v,t sAng M+_thiện< chng t> mLi gọi th7 giLi v cơ 0à ?mi tưJng M+ng +>nh ? h/@c ng/9i

clnh. Như v,< cY thG anh ngh=> ?i tưJng 0à t,: hf: t_t cl nh-ng iF+ kiện 3Pn ng/ài tác Ong 0Pn cơ thG sAng h/@c 0Pn các +n Mj sinh v,t [+n Mj thRcv,t< Ong v,t< vi sinh v,t...^ t/ng nơi cE> chng2. Nơi h> sinh clnh 1 0à t,:hf: nh-ng iF+ kiện sinh thái< 3>/ g5m sinh thái clnh11 và các 7+ tA sinh học1'Sinh thái clnh 0à t,: hf: các iF+ kiện v sinh cE> mi tưJng sAng j t5n t9i t6tưLc và ti7: t„c 3a 3i7n i ZưLi tác Ong cE> các v,t sAng. Ngh=> 0à sinh tháiclnh 3>/ g5m kh h,+< _t >i [a> hnh< _t< á m—...^< iF+ kiện thE vUn... Các7+ tA sinh học 3>/ g5m thRc v,t< Ong v,t và vi sinh v,t. Ng/ài >< sinh v,t clnhcpn 3>/ g5m cl các 7+ tA 0ach se 8 tR nhiPn [lnh hưJng cE> kh h,+< a> ch_t< hệthRc v,t và Ong v,t...t/ng +á khQ^ và 0ach se 0/ài ngưJi [h/9t Ong sAng cE>

c/n ngưJi t/ng +á khQ^. NgưJi t> gọi nhn tA sinh thái 0à nh-ng thành :hn 3_t k€ nà/ cE> mi

tưJng cY lnh hưng tRc ti7: h/@c gián ti7: 7n Ji sAng cE> các sinh v,t< h/@c7n @c tnh cE> mAi +>n hệ gi-> các sinh v,t. S/ng thD/ mQc O tác Ong cE>chng 7n sinh v,t< các nhn tA sinh thái cY v>i tp khng như nh>+. V th7< khi

:hn tch các nhn tA sinh thái< ngưJi t> thưJng :hn 3iệt chng thành; [1^ nhntA sinh t5n< [^ nhn tA sinh thái chE 9/< [x^ nhn tA sinh thái giLi h9n< [^ nhntA sinh thái Oc 0,:< [z^ nhn tA sinh thái :h„ th+Oc˜Nh-ng nhn tA sinh thái tAicn thi7t ch/ sR t5n t9i cE> sinh v,t ưfc gọi 0à nhn tA sinh t5n. V Z„; Ai vLi1

wi/t/:11 c/t/:1 wi/cDn/sD

y


7/27


thRc v,t< nhn tA sinh t5n 0à ánh sáng< nhiệt< …m< C! và ! khng kh< ch_tkh/áng cE> _t... Nhn tA sinh thái chE 9/ 0à nhn tA sinh thái cY lnh hưng 0Lnnh_t Ai vLi Ji sAng sinh v,t< h/@c sR 3i7n i cE> nY kq/ thD/ sR 3i7n i cE>các nhn tA khác. V Z„; T/ng iF+ kiện ZưLi tán 6ng< ánh sáng 0à nhn tA sinhthái chE 9/< 3i v sR th> i cE> nY kq/ thD/ sR th> i cE> O …m _t< +átnh kh/áng hY> v,t „ng< @c tnh _t˜Nhn tA sinh thái giLi h9n 0à nhn tAsinh thái ndm mQc th_: hơn h/@c c>/ hơn tnh chAng cha+ cE> sinh v,t™h/@c khinY v4ng m@t. Nhn tA sinh thái Oc 0,: 0à nhn tA mà @c tnh và sR 3i7n i cE>nY 0à Oc 0,: vLi +n Mj sinh v,t. V Z„; a> hnh< ch7 O ánh sáng và mư> m@ttPn tán 6ng 0à nh-ng nhn tA sinh thái Oc 0,:< 3i v sR 3i7n i cE> chng 0àOc 0,: vLi +n Mj sinh v,t 6ng. Ngưfc 09i< nhn tA sinh thái :h„ th+Oc 0à nhntA mà @c tnh và sR 3i7n i cE> nY 0à :h„ th+Oc và/ [h/@c 3a kiGm s/át 3i^+n Mj sinh v,t. V Z„; Ch7 O ánh sáng và mư> ơi ZưLi tán 6ng 0à :h„ th+Ocvà/ k7t c_+ và c_+ tc cE> tán 6ngB h> mQc O c9nh t>nh gi-> các cá thG t/ng+n thG 0à :h„ th+Oc và/ m,t O +n thG.

T/ng sinh thái học cpn t5n t9i khái niệm tnh chAng cha+ sinh thái h/@ctnh mFm ZW/ h/@c tnh c/ Zjn cE> 0/ài. Khái niệm nà ưfc t > t6 ng+Pn t4ccE> nhn tA sinh thái giLi h9n [MDm m„c 1.x.^. Tnh chAng cha+ sinh thái cE> 0/àiưfc hiG+ 0à khl nUng cE> 0/ài Mm chi7m các 0,: a> khác nh>+. NgưJi t> :hn

3iệt nh-ng 0/ài cY tnh chAng cha+ sinh thái th_: š Y 0à nh-ng 0/ài ch‚ cY khlnUng cha+ Rng ưfc sR 3i7n i™h/@c sR Z>/ Ong cE> các nhn tA sinh thái giLi h9n th_: h> h—:< và nh-ng 0/ài cY tnh chAng cha+ sinh thái c>/ h> Ong š Y 0à nh-ng 0/ài cY khl nUng cha+ Rng ưfc sR 3i7n i™h/@c sR Z>/ Ong cE>các nhn tA sinh thái giLi h9n c>/ h> Ong. Nh-ng 0/ài cY tnh chAng cha+ sinh

thái c>/ thưJng cY khl nUng Mm chi7m nhiF+ nơi khác nh>+ và cY vbng :hn 3A Ong. Ngưfc 09i< nh-ng 0/ài cY tnh chAng cha+ sinh thái h—: ch‚ cY khl nUngMm chi7m mOt sA 0,: a> nh_t anh và cY vbng :hn 3A h—:. V Z„; > sA c gŠcE> 6ng ng,: m@n 0à nh-ng 0/ài cY tnh chAng cha+ h—:< cpn :hn 0Ln c gŠ cE>6ng mọc tPn c9n 0à nh-ng 0/ài cY 3iPn O sinh thái Ong. T/ng tR nhiPn< cácnhn tA sinh thái F+ tác Ong 5ng thJi và tng hf: 7n Ji sAng sinh v,t. Gth+,n tiện ch/ việc nghiPn cQ+< ngưJi t> j :hn chi> chng thành z nhYm;

[1^ Các nhn tA kh h,+; ánh sáng< nhiệt O< …m O< khng kh< giY ...[^ Các nhn tA _t >i; O :h và O …m _t< tnh ch_t v,t 0X và hY> học cE>

_t< a> hnh [O c>/ các Záng _t< hưLng ZAc và O ZAc...^.[x^ Nhn tA sinh v,t; lnh hưng +> 09i gi-> các sinh v,t.[^ Nhn tA c/n ngưJi như kh>i thác 6ng< 0àm nương < 3Yn :hn và tưLi

nưLc ch/ c t5ng< sR nhiƒm 3…n nưLc và khng kh...[z^ NhYm nhn tA 0ach se 3>/ g5m 0ach se tR nhiPn [lnh hưJng cE> kh h,+<

a> ch_t< hệ thRc v,t và Ong v,t t/ng +á khQ^ và 0ach se 0/ài ngưJi [h/9tOng sAng cE> c/n ngưJi t/ng +á khQ^.

1.3.&. 'u( luật tác )*n+ của các nh!n t" sinh thái ),n )-i s"n+ sinh #ật

]


8/27


Khi nghiPn cQ+ vF lnh hưng cE> các nhn tA sinh thái 7n Ji sAng sinhv,t< ngưJi t> :hát hiện > nh-ng ?+ 0+,t2 s>+ ;

1. Ž+ 0+,t tác Ong tng hf: cE> các nhn tA sinh thái. SR tác Ong cE>các nhn tA sinh thái 0Pn Ji sAng sinh v,t 0à 5ng thJi và tng hf:. T+ nhiPn<

mŠi nhn tA sinh thái cY v>i tp Oc 0,: tương Ai cE> nY t/ng mOt t hf: sinhthái. Th,t v,< h/9t Ong sAng cE> thRc v,t như +>ng hf: và h h_: 5ng thJi :h„ th+Oc và/ các nhn tA kh h,+ [ánh sáng< nhiệt< mư>...^ và _t. @t khác< cácnhn tA sinh thái cY +>n hệ ch@t cho vLi nh>+< Z/ Y khi mOt nhn tA th> icung kq/ thD/ sR th> i cE> nhn tA khác.

. ThD/ . '+3D0 [1\xz^< mŠi nhn tA sinh thái ch‚ thG hiện ‰ v>i tp cE>mnh khi các nhn tA sinh thái khác khng mQc giLi h9n. V Z„; r các vbngm 0 vDn sng và 3iGn< nưLc khng cY v>i tp +>n tọng< ngưfc 09i hàm 0ưfngM và ch_t kh/áng t/ng _t cY X ngh=> 0Ln hơn. Nhưng 0c _t thi7+ nưLc ngọtth hàm 0ưfng kh/áng t/ng _t Zb nhiF+ cung khng thG Dm 09i 0fi ch g ch/

c t5ng.x. ThD/ V.Vi0i>ms< 3An nhn tA sinh t5n 8 ánh sáng< nhiệt< nưLc và m+Ai

kh/áng< cY v>i tp ng>ng nh>+ Ai vLi thRc v,t và khng thG th> th7 0n nh>+.Chng h9n< khi c >ng thi7+ nưLc th khng thG th> nưLc 3dng nhn tA ánhsáng h/@c ch_t kh/áng và ngưfc 09i.

. Khi nghiPn cQ+ vF các nhn tA giLi h9n< #iD3ig [1`^ ư> > ng+Pnt4c;? Ch_t cY hàm 0ưfng tAi thiG+ iF+ khiGn nUng s+_t< Mác anh 9i 0ưfng và tnhn anh cE> mb> màng thD/ thJi gi>n2. G khng 3a nhm 0n< ngưJi t> ch/ dnganh 0+,t nà ch‚ nPn nYi vF các ch_t hY> học [M< C!< w/...^ cn thi7t ch/ sR

:hát tiGn và sinh sln cE> thRc v,t.z. anh 0+,t giLi h9n sinh thái cE> ShD0‹/Z [1\1x^. ThD/ ShD0‹/Z< sR tác

Ong cE> các nhn tA sinh thái 0Pn cơ thG khng ch‚ :h„ th+Oc và/ tnh ch_t cE>nhn tA mà cpn :h„ th+Oc và/ cưJng O [0ưfng^ cE> nhn tA Y. SR gilm h>tUng cưJng O tác Ong cE> nhn tA vưft > ng/ài giLi h9n thch hf: cE> cơ thGth 0àm gilm khl nUng sAng cE> cơ thGB cpn khi cưJng O 0Pn 7n ngư~ng c>/nh_t h/@c M+Ang tLi ngư~ng th_: nh_t Ai vLi khl nUng cha+ Rng cE> cơ thG thsinh v,t so khng thG t5n t9i.

Tương Qng vLi các giLi h9n cha+ Rng cE> các sinh v,t< ngưJi t> :hn 3iệt

các vbng s>+ [hnh 1.^;[>^ Vbng h/9t Ong 3nh thưJng< t/ng Y cY vbng tAi ư+ ch/ sR t5n t9i cE> cơ

thG. r vbng tAi ư+ @c tưng 3dng tAc O :hát tiGn F+ @n cE> cơ thG vLimQc chi :h nUng 0ưfng th_: nh_t và ch7t t nh_t< 5ng thJi sinh sln m9nh vàt+i thọ c>/.

[3^ Vbng 3a km hjm< t/ng Y cY giLi h9n ZưLi và giLi h9n tPn cE> h/9t OngsAng.

[c^ Vbng te v/ng cung 3>/ g5m giLi h9n ZưLi te v/ng và giLi h9n tPn te v/ng.

T6 + 0+,t giLi h9n sinh thái cY thG t > mOt sA nh,n Mqt;

`


9/27


[1^ Ot 0/ài sinh v,t nà/ Y cY thG cY giLi h9n sinh thái Ong Ai vLi nhn tA sinhthái nà< nhưng 09i cY giLi h9n h—: Ai vLi nhn tA sinh thái khác.

[^ #/ài nà/ cY giLi h9n sinh thái Ong Ai vLi t_t cl các nhn tA sinh thái th 0/àiY so cY vbng :hn 3A Ong.

[x^ iLi h9n sinh thái Ai vLi mŠi nhn tA th> i ng> cl nh-ng 0/ài gnnh>+< th> i tb thD/ giAng và t+i.

[^ N7+ 0/ài sinh v,t nà/ Y sAng t/ng iF+ kiện khng thch hf: Ai vLi nhn tAnà/ Y< th giLi h9n sinh thái Ai vLi các nhn tA khác cY thG 3a c/ h—: 09i.

[z^ S/ vLi các :h> khng sinh sln và :h> tưng thành< các :h> sinh sln và :h>n/n tW cY giLi h9n sinh thái h—: hơn.

1.. KHÁI NIỆ V† HỆ SINH THÁI VÀ SINH $" Ž”›N œ

Ai tưfng nghiPn cQ+ cE> sinh thái học 0à các hệ sinh thái. Th+,t ng- nàZ/ nhà sinh thái học ngưJi "nh< ".T>ns0D< Mác anh và/ nUm 1\xz. Hệ sinh thái0à th+,t ng- 3iG+ tha mOt t,: hf: các v,t sAng [thRc v,t< Ong v,t< vi sinh v,t^ vàmi tưJng v cơ nơi chng sinh sAng [kh h,+< _t^. Các nhà sinh thái học žcpn ư> > nhiF+ anh ngh=> khác nh>+ vF hệ sinh thái. ThD/ #inZDm>n [1\^<hệ sinh thái 0à mOt hệ thAng 3>/ g5m các +á tnh v,t 0X< hY> học< sinh học h/9tOng t/ng mOt ơn va khng gi>n và thJi gi>n nà/ Y. !Z+m [1\]1^ anh ngh=>?Hệ sinh thái 0à mOt ơn va 3_t k€ nà/ 3>/ g5m t_t cl các v,t sAng [thRc v,t< Ongv,t< vi sinh v,t^ t/ng mOt kh+ vRc nh_t anh cY sR tương tác vLi mi tưJng v,t0X 3dng các Zpng nUng 0ưfng t9/ nPn c_+ tc Zinh Zư~ng Mác anh< sR > Z9ng vF0/ài và ch+ tnh t+n h/àn v,t ch_t [ngh=> 0à sR t>/ i v,t ch_t gi-> các thành

:hn h-+ sinh và v sinh 3Pn t/ng hệ thAng Y^. •hitt>kD [1\]z^ anh ngh=>?Hệ sinh thái 0à mOt hệ thAng chQc nUng 3>/ g5m mOt t,: hf: các v,t sAng [thRc

\

iLi h9n tnh chAng

cha+ sinh thái

Qc th+,n0fi cE> 7+tA

Vbng tAi ư+iLih9ntPn tev/ng

iLi h9nZưLi tev/ng Vbng

3a Qcch7ZưLi

Vbng 3a Qc

ch7tPn

CưJng O cE> 7+ tA

Hình 1.&. Nh-ng vbng tác Ong cE> các nhn tA sinh thái

Vbng h/9t Ong 3nh thưJng


10/27


v,t< Ong v,t< vi sinh v,t^ và mi tưJng v,t 0X [kh h,+< _t^ tương tác +> 09i 0nnh>+2.

Th+,t ng- hệ sinh thái cE> T>ns0D tương 5ng vLi khái niệm sinh a> +nMj1x Z/ V. N. œ+k>chDv< ngưJi Ng>< F M+_t và/ nUm 1\. ThD/ œ+k>chDv ?7inh

89a qu:n ;< bi=u th9 m>t ?h-ảnh cụ th= của sinh thái qu@=n mà 8Ac t$%ng t$%"chBt bCi m>t qu:n ;< thDc vt ;ác 89nh2. @c Zb h>i khái niệm hệ sinh thái và sinha> +n Mj 0à tương 5ng< nhưng gi-> chng cY sR khác nh>+ nh_t anh. Hệ sinhthái cY thG 3>/ tbm 0Pn mOt khng gi>n 3_t k€; t6 mOt gAc c< cái >/ nh 7n clvu t„. Ngưfc 09i< sinh a> +n Mj cY mOtkhng gi>n nghiPm ng@t hơn 8 Y 0à nh-ng 3O

:h,n cE> 3F m@t _t h/@c nưLc th+n nh_t vFcác iF+ kiện a> hnh< vi kh h,+< _t< thEvUn và các 7+ tA sinh học' Ngà n>< th+,tng- hệ sinh thái ưfc các nhà sinh thái học se

Z„ng Ong ji hơn< 3i v nY Zƒ hiG+. N7+ Aitưfng nghiPn cQ+ 0à sinh v,t 6ng [các 0/ài cgŠ< c 3„i< thlm c sAng ZưLi tán c gŠ< hệOng v,t và vi sinh v,t 6ng^ và mi tưJngv,t 0X cE> chng [kh h,+< _t^ ưfc gọi 0à hệsinh thái 6ng. Chng t> cung so se Z„ng th+,tng- hệ sinh thái 6ng t/ng các :hn ti7: thD/.

T6 nh-ng anh ngh=> vF hệ sinh tháitPn ch/ th_< hệ sinh thái 0à mOt kháiniệm Ong< 3>/ g5m z @c tnh chE 7+ s>+;

0' EAc tFnh vG cHu t$!c [hnh 1.x^. Hệ sinh thái ưfc t9/ thành 3i h>inhYm thành :hn chE 7+; [1^ các +n Mj sinh v,t [sinh v,t clnh^ 8 thRc v,t<Ong v,t< vi sinh v,t vLi các mAi +>n hệ Zinh Zư~ng và va t cE> chngB [^ cácnhn tA ng/9i clnh [sinh thái clnh 3 8 kh h,+< _t< nưLc.

. EAc tFnh vG chức nIng, sD t$a- 8Ji vt chHt và nIng l%Kng liên tục giữam#i t$%&ng vt lL và qu:n ;< sinh vt' T/ng tR nhiPn cY h>i 0/9i hệ thAng; kn vàh. r hệ thAng kn< v,t ch_t và nUng 0ưfng ch‚ t>/ i t/ng nOi 3O hệ thAng.

Ngưfc 09i< t/ng hệ sinh thái tR nhiPn< sR t>/ i nUng 0ưfng và v,t ch_t +> 09i

gi-> các thành :hn h-+ sinh và v sinh khng ch‚ Ml > t/ng nOi 3O hệ thAngmà cpn i +> >nh giLi cE> hệ thAng. V Z„; V,t ch_t và nUng 0ưfng chQ> t/ng

:hn thn c gŠ ưfc ư> > khi 6ng thng +> kh>i thác 7n các hệ sinh tháinng nghiệ: và thành tha... V th7< hệ sinh thái 0à mOt hệ thAng m vF m@t Ong0Rc học t/ng +>n hệ th+ nh,n và thli v,t ch_t và/ khng kh< và nY khng :hli0à mOt hệ thAng 0X hY> ơn th+n.

x. EAc tFnh 5hức tạ5' @c tnh nà 0à k7t +l cE> mQc hf: nh_t c>/ cE>các thành :hn sinh v,t. 0à @c tnh vAn cY cE> hệ sinh thái. T_t cl nh-ngiF+ kiện và sR kiện Ml > t/ng hệ sinh thái F+ ưfc _n anh 3i _t nhiF+ sinh

v,t. |/ Y< n7+ thi7+ sR hiG+ 3i7t E vF c_+ tc và các +á tnh chQc nUng1x wi/gD/cDn/sD

1

HỆ SINH THÁI

inh thái c/nh

'u0n 2 sinh #ật

Kh h,+ _t

ThRc v,t Ong v,t

Vi sinhv,t

Hình 1.3. Các thành :hn cE> hệsinh thái và sR tác Ong +> 09igi-> chng t/ng hệ sinh thái.


11/27


cE> hệ sinh thái th chng t> _t khY ZR 3á/ chnh Mác các sR kiện và iF+ kiệnMl > t/ng hệ sinh thái.

' EAc tFnh t%ơng tác và 5hụ thu>c qua lại' SR 0iPn k7t cE> các thành :hnv sinh và h-+ sinh t/ng mOt hệ sinh thái 0à h7t sQc ch@t cho. Tnh ch@t cho 3iG+

hiện chŠ sR 3i7n i cE> 3_t k€ thành :hn nà/ cung so g > sR 3i7n i ti7:thD/ cE> h+ h7t các thành :hn khácB s>+ Y< các thành :hn 3a 3i7n i nà 09itác Ong ngưfc t 09i [h> :hln h5i t 09i^ thành :hn 3i7n i 3>n +. CY h>i0/9i tác Ong ngưfc; tiP+ cRc và tch cRc. Tác Ong tiP+ cRc 0à nh-ng tác OngZn 7n k7t +l 0àm gilm th_: nha: iệ+ th> i cE> thành :hn g > 3i7n i

3>n +< và nhJ Y hệ thAng cY thG t 09i t9ng thái cn 3dng< n anh 3>n +h/@c gn như 3>n +. NYi khác i< 0à mOt cơ ch7 tR iF+ ch‚nh cE> hệ thAngG chAng 09i nh-ng tác Ong t6 3Pn ng/ài h/@c nh-ng 3i7n i t6 3Pn t/ng hệthAng nhdm ư> hệ thAng t 09i th7 cn 3dng< ngh=> 0à các thành :hn cE> hệ ndmt/ng sR tương tác vLi nh>+ mOt cách hài hp> và n anh. Cơ s cE> sR tR iF+

ch‚nh 0à nhJ và/ khl nUng thch nghi c>/ cE> các cơ thG< +n thG và +n Mj sinhv,t. 5ng thJi nY cpn nhJ cY @c tưng khq: kn cE> các ch+ tnh nUng 0ưfng vàv,t ch_t t6 sinh v,t sln M+_t [thRc v,t tR Zư~ng^ 7n sinh v,t Za Zư~ng [sinh v,ttiP+ th„^ và sinh v,t :hn hE [sinh v,t h/9i sinh^.

N7+ Zpng nUng 0ưfng i và/ E< cpn Zpng v,t ch_t i > khng 3a :há hE<th khi _ sR cn 3dng c_+ tc 0/ài và sR t>/ i ch_t gi-> các +n Mj sinh v,tvLi mi tưJng 3Pn ng/ài 0à n anh. Ot v Z„ vF sR tác Ong ngưfc 0à tưJnghf: kh>i thác chọn mOt 3O :h,n c gŠ thành th„c 6ng 0àm M+_t hiện các 0ŠtAng. K7t +l Zn 7n sR tUng cưJng ánh sáng ZưLi tán 6ng< và 7n 0ưft mnh<ánh sáng th> i 09i g > sR th> i O …m _t< thlm c< thlm m„c< sR tUngcưJng tái sinh và sinh tưng cE> c gŠ... C+Ai cbng nh-ng th> i cE> cácthành :hn s>+ 09i 0àm ch/ 6ng :h„c h5i t 09i. &hln h5i tch cRc t Ml > hơn.T/ng :hln h5i tch cRc< mOt thành :hn 3>n + cE> hệ thAng th> i cung Zn7n nh-ng th> i cE> các thành :hn khác. Nhưng khác vLi :hln h5i tiP+ cRc<

:hln h5i tch cRc 0àm ch/ hệ thAng càng t nPn m_t cn 3dng hơn. V Z„; Kh>ithác t4ng mOt kh/lnh 6ng tPn _t ZAc< _t cY thành :hn cơ giLi nhiF+ cátB k7t+l 0àm ch/ _t 3a MYi mpn nghiPm tọng< nưLc 3a kh kiệt< _t t nPn nghŸ/Zinh Zư~ng... |/ sR th> i nà mà 6ng khng thG :h„c h5i t 09i< và iF+ Ycàng 0àm ch/ _t 3a thY>i hY> m9nh hơn.

N' EAc tFnh biBn 8Ji th- th&i gian' Hệ sinh thái ch‚ 0à mOt hệ n anhtương Ai thD/ thJi gi>n. Các hệ sinh thái khng :hli 0à hệ thAng t=nh< các hệ 3_t 3i7n. Ngưfc 09i< 3i v h>i +á tnh t>/ i v,t ch_t và nUng 0ương 0iPn t„c Ziƒn> t/ng hệ sinh thái< nPn t/àn 3O c_+ tc và chQc nUng cE> hệ thAng cha+ sR 3i7ni thD/ thJi gi>n. Thng +> sR 3i7n i 0+ Zài< các hệ sinh thái ưfc :hQc t9:Zn t/ng +á tnh ti7n hY>.

Nhà 0m học cn nh,n th_ dng< tm +>n tọng cE> khái niệm hệ sinhthái chnh 0à sR th6> nh,n vF tnh :hQc t9:< sR tương tác và :h„ th+Oc +> 09i< các+á tnh t>/ i ch_t và nUng 0ương [+á tnh chQc nUng^ và sR 3i7n i thD/thJi gi>n. T+ v,< iGm 7+ cE> khái niệm hệ sinh thái 0à chŠ< thD/ khái niệm

nà< chng t> so g@: _t nhiF+ khY khUn t/ng việc m tl< Mác anh >nh giLi< vo 3ln 5 và nghiPn cQ+ nh-ng @c tưng cE> mOt hệ sinh thái iPng 3iệt. Ot cá thG

11


12/27


0à mOt thRc thG tR nhiPn hiGn nhiPn. Các +n thG và +n Mj cung 0à nh-ng thRcthG tR nhiPn ưfc anh ngh=> _t ‰ àng< m@c Zb kch thưLc cE> chng i khi cYthG khY Mác anh chnh Mác. V Z„; Ot àn 3p 6ng< mOt àn cp t4ng...< mŠi 0/ài0,: thành mOt +n thG ‰ àng. T+ v,< >nh giLi cE> t6ng +n thG cY thG 0àkhng ‰ àng< 3i v khng gi>n mà chng M+_t hiện cY thG th> i thD/ thJigi>n. Cung tương tR như th7< việc Mác anh >nh giLi cE> +n thG S>/ Dn)4-5a -6-$ata3 h/@c |+ ái )Oi5t$-ca5us alatus3 t/ng 6ng kn thưJng M>nhmư> …m nhiệt Li nưLc t> 0à _t khY khUn< và v th7 i khi chng t> ch‚ ư> >mOt anh ngh=> tb hQng vF nh-ng +n thG nà. @c Zb v,< +n thG< +n Mjvà hệ sinh thái 0à nh-ng thRc thG tR nhiPn _t ‰ àng< chng cY thG ưfc anhngh=> E. V Z„; Ž+n Mj sinh v,t cE> mOt h5 nưLc ndm ZưLi mOt th+ng 0ungưfc m tl và anh ngh=> ‰ àng vF >nh giLi. @t khác< cn nhL dng th+,t ng-hệ sinh thái ch‚ nh4m và/ c_+ tc< tnh :hQc t9: vF t chQc< sR tương tác và :h„th+Oc +> 09i gi-> các thành :hn và chQc nUng cE> hệ thAng< mà khng ch X7n >nh giLi a> 0X cE> hệ thAng.

1.z. KHÁI NIỆ V† CÁC ‡C H& NH¡T SINH HỌC

@c Zb các mQc t chQc sinh học 0à t+ng tm cE> Ai tưfng nghiPn cQ+cE> sinh thái học< nhưng chng vn khng thG th> th7 ưfc h/àn t/àn các mQchf: nh_t sinh học cY thRc1' Các mQc hf: nh_t sinh học cY thRc 0à t7 3à/< cá thGvà hệ sinh thái. ThD/ '/}D [1\y1^< mOt mQc hf: nh_t sinh học cY thRc 0à t/àn 3Omi tưJng cE> t_t cl các mQc t chQc sinh học th_: hơn và 0à mOt thành :hn

c_+ tc và chQc nUng cE> mQc sinh học k7 ti7: c>/ hơn. '/}D 0ư+ X dng việc ZR 3á/ chnh Mác các sR kiện và iF+ kiện cE> 3_t k€ mOt mQc t chQc sinh học nà/ch‚ cY thG 0àm ưfc tPn cơ s ki7n thQc cE> mOt mQc hf: nh_t sinh học k7 ti7:c>/ hơn. V Z„; Chng t> khng thG ZR 3á/ chnh Mác sA :h,n cE> mOt cá thG ch‚

3dng ki7n thQc cE> +n thG mà cá thG nà 0à mOt thành viPn< h/@c t6 ki7n thQccE> +n Mj mà +n thG nà >ng sAng. Ch‚ tPn cơ s ki7n thQc cE> hệ sinh thái<chng t> mLi cY thG ZR 3á/ chnh Mác t_t cl nh-ng g lnh hưng 7n cá thG nàB

3i v< hệ sinh thái 0à mOt mQc hf: nh_t cY thRc c>/ hơn cá thG.

Tm +>n tọng cE> khái niệm mQc hf: nh_t sinh học t/ng sinh thái 6ngvà kinh Z/>nh 6ng 0à nY 0ư+ X 7n sR ?ng+ hiGm2 cE> việc cA g4ng ZR 3á/ các

sR kiện và iF+ kiện cE> +n thG và +n Mj tPn cơ s ch‚ cY ki7n thQc vF h>imQc t chQc nà. iF+ nà khng hF :hE nh,n các giá ta cE> ki7n thQc vF sinhthái học +n thG và +n Mj. SR hiG+ 3i7t nh-ng g Ml > mQc +n thG và+n Mj 0à h7t sQc 3 ch. T+ v,< các sR kiện và iF+ kiện ưfc _n anh 3i _tnhiF+ 7+ tA< nPn chng t> khng thG ZR 3á/ chnh Mác các sR kiện và iF+ kiệnMl > t/ng hệ sinh thái ch‚ tPn cơ s nh-ng cơ ch7 nhn +l t > t6 việcnghiPn cQ+ mQc +n thG và +n Mj. Chng h9n; việc ZR 3á/ tUng tưng cE>0/ài |+ ái so chng m_ thành cng< n7+ việc ZR 3á/ nà ch‚ ZR> tPn ki7n thQcvF khl nUng tUng tưng vAn cY cE> 0/ài nà mà 3 +> nh-ng ki7n thQc vF +>nhệ c9nh t>nh gi-> nY vLi các 0/ài khác< vF tnh n anh cE> nY vLi s+ 3ệnh< vF

1 T+D 0DvD0s /‹ 3i/0/gic>0 intDg>ti/n

1


13/27


+>n hệ cE> nY vLi sR 3i7n i cE> kh h,+ và _t... iF+ Y ch/ th_ dng việc ZR 3á/ tUng tưng cE> 0/ài |+ ái so ưfc cli thiện khi chng t> hiG+ E vF+>n hệ cE> nY vLi nh-ng 0/ài c khác và các sinh v,t khác. N7+ chng t> cYthPm nh-ng ki7n thQc vF sR 3i7n Ong cE> các nhn tA kh h,+< _t< nưLc... tácOng 7n +n thG |+ ái th việc ZR 3á/ so cY mQc O thành cng c>/ hơn.Cách gili +7t v_n F như v, khng cY ngh=> 0à nhà 0m học :hli th> i sRch X t6 +n thG c gŠ s>ng các 7+ tA khác cE> hệ sinh thái. r < ngưJi t>ch‚ 0ư+ X dng việc nghiPn cQ+ mOt +n thG nà/ Y :hli ưfc thRc hiện s/ngs/ng vLi các nghiPn cQ+ vF lnh hưng cE> các nhn tA khác 7n +n thG _.

v>ns [1\zy^ F M+_t ơn va cơ 3ln cE> sinh thái học 0à hệ sinh thái th> vcá thG< +n thG h> +n Mj. Khi iF+ nà ưfc ch_: nh,n th sinh thái học cá thGch‚ nghiPn cQ+ sR tương tác cE> mOt cá thG vLi mi tưJng h-+ sinh và v sinhcE> nY< t/ng Y hệ sinh thái cbng vLi sinh v,t nà 0à t+ng tm nghiPn cQ+. Sinhthái +n thG so nghiPn cQ+ mOt nhYm cá thG h/@c các nhYm sinh v,t tương tác

+> 09i vLi mi tưJng h-+ sinh và v sinh< t/ng Y +n thG h/@c +n Mj và hệsinh thái 0à t+ng tm nghiPn cQ+. Sinh thái hệ sinh thái so 3 +> nhiệm v„nghiPn cQ+ sR tương tác và :h„ th+Oc +> 09i gi-> các sinh v,t< sR t>/ i nUng0ưfng và v,t ch_t gi-> các thành :hn cE> hệ sinh thái< nh-ng 3i7n i cE> hệsinh thái thD/ thJi gi>n và khng gi>n< mà hưLng 7n m„c tiP+ nghiPn cQ+ c_+tc< chQc nUng và 3i7n Ong cE> hệ sinh thái.

Như v,< 3dng việc á: Z„ng khái niệm hệ sinh thái tPn t_t cl các mQc cE>sinh thái học< chng t> so kh4c :h„c ưfc nh-ng thi7+ sYt cE> :hương :há:nghiPn cQ+ ?t+Fn thAng2 vF sinh thái +n thG và +n Mj. Ng/ài >< 3dng việcMDm các cá thG< +n thG và +n Mj t/ng 3Ai clnh cE> hệ sinh thái< chng t> jc/i t,: hf: các nhn tA _n anh m,t O< sR :hn 3A và nUng s+_t cE> +n thG<+n Mj sinh học 0à như nh>+. Cn nh,n th_ dng< các hiện tưfng tR nhiPn t5nt9i™h/@c M+_t hiện t/ng nh-ng clnh +>n tR nhiPn g5m 3> chiF+ 0à kh h,+< a> 0Xvà sinh học< và chng 3i7n i t/ng chiF+ thQ tư 0à thJi gi>n. |/ v,< chng t>khng thG hiG+ và ZR 3á/ ưfc các hiện tưfng nà n7+ khng MDm chng như 0àcác thành :hn cE> clnh +>n và cE> hệ sinh thái. r cung cn 0ư+ X dng gi->+>n iGm nghiPn cQ+ t+Fn thAng [tQc 0à việc nghiPn cQ+ cá thG< +n thG< +nMj và hệ sinh thái mOt cách tách 3iệt^ và +>n iGm hệ sinh thái khng cY sR khácnh>+ mQc hệ sinh thái< nhưng khác nh>+ các mQc khác.

Kh h,+ t9/ > mOt kh+n m+ E ch/ tiFm nUng sinh học cE> mOtvbng. V Z„; '6ng mư> nhiệt Li< h/>ng m9c nhiệt Li< 6ng kh nghŸ/ và 6ngài ng+Pn< mŠi 0/9i 6ng tương Qng vLi mOt iF+ kiện kh h,+ nh_t anh. T/ngmOt vbng kh h,+< các @c tưng cE> 3F m@t _t [hnh Záng 3F ng/ài cE> m@t _tnhư sưJn tPn< sưJn gi->< sưJn ZưLi h/@c vbng th+ng 0ung chn ni...^< ng+5ngAc cE> các v,t 0iệ+ 3F m@t _t [các tm tch và v,t ch_t khác Z/ nưLc và giYm>ng 09i...^< các kh/áng v,t cE> _t [sR :h/ng hY> á< các v,t 0iệ+ già+ ZinhZư~ng...^ 0àm th> i t nhiF+ tiFm nUng Z/ kh h,+ t9/ > 3dng việc _n anh sRthch hf: cE> 0L: nFn và khl nUng lm 3l/ nưLc và Zinh Zư~ng kh/áng ch/ thRcv,t và Ong v,t.

TiFm nUng sinh học cung ưfc _n anh 3i iF+ kiện a> 0X. T/ng tưJnghf: nà< tiFm nUng sinh học cpn :h„ th+Oc và/ kiG+ sinh v,t cY khl nUng Mm

1x


14/27


chi7m và anh cư tPn 0jnh th nà. Khl nUng cE> sinh v,t ưfc + anh 3i c_+tc Zi t+Fn cE> chng [c_+ tc Zi t+Fn 0à sR thch Qng và nh+ c+ cE> sinhv,t Ai vLi mi tưJng^ và sR tương tác cE> chng vLi các sinh v,t khác. SR :hátsinh< sR :hn 3A< m,t O và nUng s+_t cE> 3_t k€ sinh v,t nà/ F+ ưfc _n anh

3i các @c tưng cE> kh h,+ +á khQ và hiện t9i< @c tưng cE> 3F m@t _t< @ctnh kh/áng v,t< kiG+ _t và @c tnh sinh học cE> vbng Y.

Khái niệm hệ sinh thái 0à mOt khái niệm _t +>n tọng t/ng sinh thái họcnYi ch+ng sinh thái học 6ng nYi iPng. NY khng ch‚ 0à cơ s kh/> học ch/ kinhZ/>nh 6ng vLi cưJng O c>/< mà cpn 0à iF+ kiện ch/ sR t5n t9i cE> c/n ngưJitPn hành tinh nà. Chng t> cn nh,n thQc dng c/n ngưJi 0à mOt thành :hn cE>hệ sinh thái. H/9t Ong cE> chng t> cY thG lnh hưng 7n hệ sinh thái tR nhiPn.

Nh-ng th> i t/ 0Ln vF thành :hn hY> học cE> kh +Gn [mư> >Mt< sR tUngn5ng O C!< N!M...^ so khng ch‚ lnh hưng 7n sR sAng cE> thRc v,t< Ong v,tmà cpn lnh hưng 7n c/n ngưJi< 3i v chng t> cung 0à mOt thành :hn cE> hệ

sinh thái h/@c sinh +Gn. Nhà 0m học cn :hli nh,n th_ dng kinh Z/>nh 6ngcY lnh hưng 7n hệ sinh thái 6ng< 3i v các 0/ài c gŠ và các 0m sln khác 0àthành :hn cE> hệ sinh thái.

1.y. S¢ TH" ˆI C)" HỆ SINH THÁI

r :hn 1.< chng t> j th_ dng hệ sinh thái khng :hli 0à mOt hệ 3_t 3i7n< khng cY th> i thD/ thJi gi>n và khng gi>n. Ngưfc 09i< hệ sinh thái 0à

mOt hệ thAng Ong< ngh=> 0à 0+n Ziƒn > sR th> i vF c_+ tc< vF chQc nUng< vFmQc O :hQc t9: và sR tương tác gi-> các thành :hn. Ot vài hệ sinh thái cY tAcO th> i ch,m< tn sA và :h9m vi khng gi>n 3a th> i nh. Nhưng mOt sA hệsinh thái khác cY sR th> i _t 0Ln và Ziƒn > thưJng M+Pn tPn khng gi>nOng. ChE F vF sR th> i cE> hệ sinh thái so ưfc giLi thiệ+ chi ti7t chương11. Nhưng v tm +>n tọng cE> v_n F nà< nPn giLi thiệ+ mOt sA kháiniệm G cY thG hiG+ ‰ hơn nh-ng v_n F so ưfc tnh 3à chương 81.

SR th> i cE> các hệ sinh thái Ziƒn > Z/ nhiF+ ng+Pn nhn khác nh>+;sR th> i cE> kh h,+ và _t< sR th> i t/ng +>n hệ gi-> các thành :hn sinhhọc< th> i Z/ sR Ai 0/9n [chng h9n như giY 3j/< 0e>< Ong _t...^. NgưJi t>

gọi “Puá t$Qnh biBn 8Ji của hệ sinh thái 6iRn $a sau ?hi cS những $ối l-ạn )nhiRul-ạn30N là 6iRn thB sinh thái02 T. ThD/ thJi gi>n< cbng vLi sR th> i cE> kh h,+và _t cY mOt 0/9t nh-ng +n Mj sinh v,t chi7m gi- 0n 0ưft và th> th7 0n nh>+tPn mOt kh/lnh _t nh_t anh. T/àn 3O ch+Ši 3i7n i cE> +n Mj và hệ sinh tháitPn mOt kh/lnh _t nh_t anh ưfc gọi 0à mOt ch+Ši Ziƒn th7 1]' Ot ch+Ši Ziƒnth7 g5m nhiF+ gi>i /9n< mŠi gi>i /9n cE> mOt ch+Ši Ziƒn th7 ưfc @c tưng 3imOt +n Mj thRc v,t nh_t anh ưfc gọi 0à mOt gi>i /9n Ziƒn th7 1` [hnh 1.^.

1z |ist+3DncD1y

c/0/gic>0 s+ccDssi/n1] SDD1` SD>0 st>gD

1


15/27


Ot sA ng+Pn nhn Zn 7n sR th> i cE> +n Mj thRc v,t 0à Z/ chnhcác 0/ài c th>m gi> t/ng các gi>i /9n Ziƒn th7 t9/ >. V Z„; SR 0_n át cE> 0/àimLi< sR th> i mi tưJng ánh sáng Z/ các 0/ài c hnh thành +n Mj t9/ ><sR th> th7 0/ài nà 3dng 0/ài khác. Nh-ng cơ ch7 [h> ng+Pn nhn^ 0àm th>i +n Mj Z/ chnh nh-ng 0/ài th>m gi> hnh thành +n Mj t9/ > ưfc gọi 0ành-ng cơ ch7™h> ng+Pn nhn nOi sinh [tR sinh h> nOi t9i^. Ngưfc 09i< sR 3i7ni cE> +n Mj ZưLi lnh hưng cE> nh-ng tác nhn khng cY mAi 0iPn hệ vLi+n Mj h> Oc 0,: vLi +n Mj [chng h9n; 3j/ 0„t< Ong _t< 0e> 6ng...^ ưfcgọi 0à nh-ng cơ ch7 h> ng+Pn nhn 3Pn ng/ài [ng/9i sinh^. Ot cơ ch7™h>ng+Pn nhn thQ 3> 0àm 3i7n i +n Mj 0à các cơ ch7 sinh học ' V Z„; Kh>i thác6ng< sR 3bng n cE> cn tbng Un 0á c< sR gi> tUng sA 0ưfng Ong v,t Un 0á< sRM+_t hiện cE> nh-ng 0/ài mLi...

Nh-ng ki7n thQc vF các cơ ch7™h> ng+Pn nhn Ziƒn th7 0à h7t

sQc +>n tọng. Th,t v,< m+An hiG+ ‰các hệ sinh thái và iF+ khiGn chng G9t tLi các iF+ kiện Ziƒn th7 m/ngm+An th pi hi nhà 0m học :hli hiG+ưfc các hệ sinh thái 3i7n i như th7nà/ và t9i s>/ chng 3i7n i£. +AnhiG+ ưfc nh-ng 3i7n i cE> các @ctnh v,t 0X< hY> học< sinh học cE> hệsinh thái< tưLc h7t nhà 0m học cn

:hli hiG+ v>i tp cE> 3Qc M9 mUt tJi<

nhiệt O< khng kh< _t và nưLc< +átnh t+n h/àn v,t ch_t và nUng 0ưfng<sR tch 0u v,t ch_t v cơ và h-+ cơ< vàchng 3i7n i ZưLi lnh hưng cE>+n Mj thRc v,t< Ong v,t và vi sinh v,t như th7 nà/£. +An hiG+ ưfc nh-ng+á tnh 3i7n i cE> +n Mj sinh v,t và nh-ng tác Ong cE> chng 7n mitưJng v,t 0X và hY> học< nhà 0m học cn :hli hiG+ ưfc sinh thái học sln0ưfng1\ và +á tnh sinh a> hY>. T_t cl nh-ng v_n F nà so ưfc tnh 3à chương 81. Ng/ài >< nh-ng ki7n thQc vF Ziƒn th7 cE> hệ sinh thái thD/ thJigi>n 0à h7t sQc cn thi7t ch/ việc M ZRng các :hương thQc 0m sinh nhdm 9t

7n m„c tiP+ mà Mj hOi m/ng fi. Việc 0R> chọn chi7n 0ưfc nà/ G 9t ưfc m„ctiP+ _ 0à mOt v_n F khng ch‚ th+n t vF kh/> học. Nh-ng hiG+ 3i7t vF Ziƒnth7 các hệ sinh thái cpn ch/ :hq: chng t> +7t anh cY nPn ti7: t„c Z+ t 0+Zài nh-ng giá ta cE> 6ng mà Mj hOi m/ng m+An h> khng. iF+ nà Ml > 0àv< nUng s+_t< tnh > Z9ng sinh học và nhiF+ @c tnh cY giá ta khác cE> 6ng 0àk7t +l cE> nh-ng th> i anh k€ cE> các nhn tA mi tưJng và các gi>i /9nZiƒn th7 ti7: thD/. Việc kinh Z/>nh 6ng nhdm cA g4ng Z+ t 0+ Zài iF+ kiện6ng t/ng mOt gi>i /9n Ziƒn th7 nà/ Y 3dng nhiF+ th7 hệ c gŠ so 0àm 3i7n inh-ng @c tnh cE> 6ng< và cY thG nh,n ưfc k7t +l M_+ hơn hệ sinh thái 6ngcY nh-ng c gŠ thch Qng vLi gi>i /9n Ziƒn th7 k7 ti7:.

1\ &/Z+cti/n Dc/0/g wi/gD/chDmist

1z

[^ [1^ [^ [x^ [^

Hình 3.. Sơ 5 vF mOt ch+Ši Ziƒn th7 tR sinh

cE> +n Mj thRc v,t 6ng;[^ Ž+n Mj tưLc khi 3a Ai 0/9n18; Các gi>i /9n Ziƒn th7 k7 ti7: nh>+


16/27


1.]. KHÁI NIỆ V† '¤N VÀ CÁC THÀNH &H›N C)" '¤N

1.4.1. Khái ni5n #6 r7n+

Khi s/ sánh nh-ng c gŠ cbng 0/ài mọc 6ng và nơi _t tAng [cngviPn< vDn ưJng...^< chng t> nh,n th_; c mọc nơi _t tAng cY chiF+ c>/ th_:hơn< chiF+ Zài tán 0á thưJng chi7m kh/lng ]z8\¥ s/ vLi chiF+ c>/ thn cBthn cY O th/n 0Ln< tPn thn cY nhiF+ cành t/ và Ji sAng Zài. Tái 09i< m@c ZbiF+ kiện _t >i và t+i giAng nh>+< nhưng c mọc t/ng 6ng cY thn c>/ hơn<tán 0á nh< chiF+ Zài tán 0á t+ng 3nh 3dng kh/lng z8x¥ chiF+ c>/ thn cB Oth/n thn c nh< gn giAng hnh :>>3/0/it< thn tpn F+ và til cành tAt hơnc mọc nơi tAng. C mọc t/ng 6ng ưfc 3>/ 3ọc kn 3i nh-ng c M+ng+>nh< nPn chng chŸn q: 0n nh>+ 3Pn sưJn. @t khác< Z/ ánh sáng :hn 3A tng tPn nhiF+ hơn nPn j t9/ > iF+ kiện tAt G c gŠ :hát tiGn chiF+ c>/.&hn 0Ln ch_t Zinh Zư~ng cE> c gŠ mọc t/ng 6ng t,: t+ng :hn thn và 0á<nh-ng cành 3Pn Z/ thi7+ ánh sáng 3a 0/9i 3 [til thư>^ m9nh hơn.

Như v,< mOt t,: hf: c gŠ cY m,t O thư>< tán 0á và hệ thAng ƒ cE>chng khng gi>/ nh>+ th khng ưfc gọi 0à 6ngB kh+ _t cY c mọc như th7thưJng ưfc gọi 0à cng viPn< h> vưJn c. Ngưfc 09i< 6ng :hli 0à mOt t,: hf:v sA c thn gŠ< c thn 3„i< thlm c và các sinh v,t khác anh cư tPn mOtkh/lnh _t nh_t anh< và gi-> chng cY mAi +>n hệ +> 09i ch@t cho vLi nh>+< tán

0á và hệ ƒ cE> chng :hli gi>/ nh>+. Nhà 3ác học ngưJi Ng>< . ¦. //Œ/v [1\1^< anh ngh=> ? .Ung là m>t

qu:n ;< cV@ gW, t$-ng 8S ch!ng bi=u hiện ảnh h%Cng qua lại lXn nhau, làm nả@ sinh các hiện t%Kng m"i mà ?h#ng 8Ac t$%ng ch- những cV@ mọc lY' Z$-ng $Ung ?h#ng những ch[ cS các quan hệ qua lại giữa các cV@ $Ung v"i nhau mà c\n cSảnh h%Cng qua lại giữa cV@ $Ung v"i 8Ht và m#i t$%&ng ?h#ng ?hF( $Ung cS ?hảnIng tD 5hục h]i2.

Viện sž V. I. œ+k>chDv [1\z< 1\y^< ngưJi Ng>< anh nghij ? .Ung là m>t qu:n lạc sinh 89a' Pu:n lạc sinh 89a là m>t ?hu $Ung thu:n nhHt vG thành 5h:n

l-ài cV@ và cHu t$!c, vG các tFnh chHt của các thành 5h:n hK5 thành [các v,tsAng< mi tưJng v cơ^ c^ng v"i các mối quan hệ qua lại 8Ac t$%ng ch- $Ung,c_ng nh% cS m>t ?i=u t$a- 8Ji vt chHt và nIng l%Kng ;ác 89nh giữa các thành

5h:n của qu:n lạc sinh 89a và m#i t$%&ng2.

œ+_t :hát t6 +>n iGm hệ thAng< œ.w. wD0/v [1\]y^< ngưJi Ng>< anhngh=> ? .Ung là m>t hệ thống sinh học tD 8iGu ch[nh, ba- g]m thảm cV@ gW, cV@bụi, thảm c+, 8>ng vt, vi sinh vt, 8Ht và chB 8> thủ@ vIn, ?h#ng ?hF và các sinhvt sống t$-ng 8Ht 2.

Cn nh,n th_ dng t/ng hệ sinh thái 6ng< các +á tnh t>/ i v,t ch_t

và nUng 0ưfng gi-> các v,t sAng và mi tưJng F+ ưfc h/àn thiệnB thi7+ các+á tnh nà sR sAng cE> 6ng khng thG t5n t9i. Các +á tnh t>/ i v,t ch_t

1y


17/27


và nUng 0ưfng Ziƒn > 6ng thD/ h>i + 0+,t cơ 3ln cE> tR nhiPn 8 Y 0à anh0+,t 3l/ t/àn nUng 0ưfng và v,t ch_t. Chng t> cY thG Zƒ Zàng nh,n > sR cn

3dng cE> các +á tnh t>/ i v,t ch_t và nUng 0ưfng thng +> thD/ Z‰i sR t9/thành mOt t_n gŠ kh t+ệt Ai như s>+ [v Z„; 6ng vn s>mB thD/ œ. w. wD0/v<1\]y^;

1. 87n+ thu #$o

o C! t6 khng kh; 1 m@t tJi ch/ +>ng hf:; z.1 y kc>0o Chi :h nUng 0ưfng ch/ thY>t hơi nưLc 0&. 87n+ th/i rao Hnh thành gŠ; 10o NUng 0ưfng thG hơi nưLc; 0

'6ng cung chQ> t/ng chng h>i nhYm v,t sAng; [1^ mOt 3O :h,n MZRng và tch 0u v,t ch_t h-+ cơ [sinh v,t sln M+_t 8 thRc v,t^< [^ mOt 3O :h,nthRc hiện sR 3i7n i và :hn gili ch_t h-+ cơ [sinh v,t :hn hE 8 các Ong v,t<

vi sinh v,t và n_m^ thành v,t ch_t kh/áng. Cl h>i nhYm v,t sAng nà F+ cY Xngh=> h7t sQc t/ 0Ln Ai vLi sR sAng cE> 6ng. Khng cY +á tnh :hn gili v,tch_t h-+ cơ j ch7t th 6ng khng thG t5n t9i< 3i v cY sR tch 0u mOt 0L: ZàMác h-+ cơ tPn sàn 6ng1.

Như v,< 6ng ưfc @c tưng 3i 3> @c iGm cơ 3ln s>+ ;

[1^ Các 0/ài c gŠ và gi-> c gŠ vLi các 0/ài c khác [c 3„i< c< P+< Z0D/...^ cY lnh hưng +> 09i vLi nh>+. @c iGm lnh hưng +> 09i cY thG cYch ch/ c gŠ< nhưng cung cY thG cY h9i ch/ c gŠ [chng h9n; chŸn q:<c9nh t>nh vF nưLc< ánh sáng và Zinh Zư~ng kh/áng cE> _t^.

[^ Các thành :hn cE> 6ng khng ch‚ :h„ th+Oc và/ mi tưJng mà chnh 3lnthn chng cung tác Ong t 09i mi tưJng. SR tác Ong nà Zn 7n hnhthành tiG+ kh h,+ và _t @c tưng ch/ 6ng.

[x^ '6ng cY khl nUng tR :h„c h5i< lm 3l/ sR th> th7 các th7 hệB nhưng khlnUng nà ch‚ cY ưfc khi 6ng khng 3a tác Ong M_+ t6 3Pn ng/ài.

1.4.&. Các th$nh 9h0n của r7n+

Cung giAng như các hệ sinh thái khác< 6ng 3>/ g5m h>i nhYm thành :hn;+n Mj sinh v,t [thRc v,t< Ong v,t< vi sinh v,t^ và mi tưJng v cơ cE> chng

1 ¦/Dst ‹0//

1]


18/27


[kh h,+< _t...^. Ot kh+ 6ng th+n nh_t vF thành :hn c gŠ< c 3„i và thlmc sAng tPn mOt kh/lnh _t nh_t anh ưfc gọi 0à mOt 0m :hn. Khái niệm nàcung tương 5ng vLi khái niệm +n Mj thRc v,t 8 thG cOng 5ng cE> nhiF+ 0/àithRc v,t. |ưLi chng t> nghiPn cQ+ nh-ng thành :hn cơ 3ln cE> 6ng [hnh1.z^.

:1; 'u0n th<

Ž+n th„ 0à t,:hf: các 0/ài c gŠhnh thành 3O :h,ncơ 3ln nh_t cE>6ng. Ž+n th„ cY

thG ưfc :hn chi>nh thành; +n th„tng 1< +n th„ tng< +n th„ tng xBtng c gŠ tái sinhcE> các 0/ài c gŠ.|ưLi chng MDmMqt các thành :hncE> +n th„ và cáchm tl mOt +n th„.

a. Tổ th$nh t0n+ c!(

T thành cE> tng c gŠ )tJ thành $Ung3 ch‚ thành :hn và tương +>n sA0ưfng ơn va cá thG [h/@c thG tch thn c< ti7t Ziện ng>ng thn c^ cE> 0/ài s/vLi ch‚ tiP+ tương Qng cE> t_t cl các 0/ài hnh thành 6ng< ơn va tnh thD/ :hnmưJi h/@c :hn tUm.

V Z„; Ot +n th„ 3>/ g5m ] cá thG S>/ Dn [S^ và x cá thG |+ ái

[|^< cng thQc t thành ưfc vi7t như s>+; ]Sx| h/@c / Dn và x¥ |+ ái.

CUn cQ và/ thành :hn 0/ài c và tương +>n sA 0ưfng gi-> chng< ngưJit> :hn 3iệt 6ng hŠn 0/9i [hŠn gi>/< hŠn 0/ài^ và 6ng th+n 0/9i [th+n 0/ài< ơngiln^. '6ng hŠn 0/9i 0à 6ng ưfc hnh thành t6 h>i 0/ài c gŠ t 0Pn< cpn 6ngth+n 0/9i 0à 6ng ch‚ ưfc hnh thành t6 mOt 0/ài c gŠ.

Cn nh,n th_ dng< các 0/ài c gŠ t/ng mOt +n th„ cY thG cY sR khácnh>+ vF sA 0ưfng cá thG< vF khl nUng cli 3i7n mi tưJng sAng và X ngh=> kinh t7.

Nh-ng 0/ài c vưft 0Pn tPn các 0/ài khác vF sA 0ưfng [ơn va cá thG< thG tch...^

và mQc O lnh hưng 7n mi tưJng ưfc gọi 0à 0/ài ư+ th7 h> 0/ài 0,: +n St>nZ

1`

Lôùp caây buïi

Lôùp ñaát khoaùng

Ñaùmeï

Saøn röøng

Lôùpcaây goã

Daây leo

Hình 3.5. Caùc thaønh phaàn cuûa röøngHình 1.=. Nh-ng thành :hn cE> 6ng


19/27


[0/ài cY v>i tp chnh t/ng +á tnh hnh thành +n Mj^. Tb thD/ sA 0ưfng 0/àiư+ th7< ngưJi t> :hn 3iệt h>i kiG+ +n th„; [1^ +n th„ [+n Mj^ ơn ư+ th7 8+n th„ ch‚ cY mOt 0/ài ư+ th7< [^ +n th„ [+n Mj^ > ư+ th7 8 +n th„ cY t6h>i 0/ài ư+ th7 t 0Pn. '6ng nhiệt Li 3iG+ hiện ‰ 0à nh-ng +n Mj thRc v,t >ư+ th7 [cY thG 0à > ư+ th7 0/ài< chi< họ^. Nh-ng 0/ài c ư+ th7 cY X ngh=> vF kinht7 ưfc gọi 0à 0/ài c m„c ch h/@c 0/ài c kinh t7.

>. ?ác )@nh tuổi c!( +A #$ qu0n th<

T+i cE> c gŠ và +n th„ [ơn va tnh 0à nUm^ cY thG Mác anh thD/ h>ig> ta s>+ ; thD/ nUm v/ tpn và thD/ c_: t+i. C_: t+i ưfc :hn chi> tbthD/ 0/ài c; nh-ng 0/ài c mọc nh>nh< ngưJi t> chi> thành x8z nUm™c_: t+i<cpn c mọc ch,m 8 tương Qng 18 nUm™c_: t+i. Nh-ng 0m :hn [+n th„^

mà các cá thG hnh thành chng cY t+i 3dng nh>+ [t+ệt Ai h> tương Ai 8 hơnkqm nh>+ mOt c_: t+i^ ưfc gọi 0à 6ng 5ng t+i. Ngưfc 09i< nh-ng 0m :hnmà các cá thG hnh thành chng cY t+i khác nh>+ t+ệt Ai [các cá thG cY t+ihơn kqm nh>+ 0Ln hơn mOt c_: t+i^ ưfc gọi 0à 0m :hn [+n th„< 6ng^ kháct+i. Tương tR như v,< ngưJi t> cpn :hn 3iệt +n th„ [0m :hn< 6ng^ hŠngi>/ 5ng t+i< +n th„ hŠn gi>/ khác t+i< +n th„ th+n 0/ài 5ng t+i và+n th„ th+n 0/ài khác t+i. Nh-ng +n th„ [0m :hn< 6ng^ hŠn gi>/ 5ngt+i 0à nh-ng +n th„ c_+ thành t6 các 0/ài c cY t+i 3dng nh>+< cpn nh-ng+n th„ hŠn gi>/ khác t+i 0à nh-ng +n th„ c_+ thành t6 các 0/ài c cY t+ikhác nh>+. Nh-ng +n th„ th+n 0/ài 5ng t+i 0à nh-ng +n th„ c_+ thành t6

các cá thG cbng 0/ài cY t+i 3dng nh>+B cpn nh-ng +n th„ th+n 0/ài khác t+i 0ành-ng +n th„ c_+ thành t6 các cá thG cbng 0/ài cY t+i khác nh>+. T/ng thRct7< t+i thRc cE> c gŠ 0à ch‚ tiP+ _t khY Mác anh. V th7< ngưJi t> th> việc Mácanh t+i thRc cE> c 3dng việc Mác anh t+i kinh Z/>nh h> t+i kinh t7. T+ikinh t7 0à sA nUm cn thi7t G c 6ng h/@c 0m :hn 9t 7n kch thưLc kh>ithác thD/ + anh™h/@c cY 0fi nh_t vF kinh t7.

c. Bo )-n+ DEnh #$ chi6u cao th!n c!(

ThD/ + ưLc< nh-ng c gŠ cY ưJng knh thn c va t 1/< thG tch...Tb thD/ m„c ch nghiPn cQ+< chiF+ c>/thn c gŠ cY thG ưfc / thD/ chiF+ c>/ vt ngọn [k hiệ+ H vn< m^ và chiF+ c>/ZưLi cành 0Ln nh_t cpn sAng [k hiệ+ HZc< m^.

F. G t/ sự 9h!n t0n+ của qu0n 2 c!( +A

1\


20/27

Hình 1.I. wiG+ 5 t4c Ziện 6ng thD/cách m tl cE> |>vis và 'ich>Zs[1\xx< 1\x^

@tc4t

QngcE>

+nth„

H< m

@t c4t ng>ngtán +n th„

zm m

1 m


SR :hn tng [0L: c^ cE> 6ng 3iG+ tha sR :hn 3A c 6ng thD/ chiF+thng Qng. G m tl sR :hn tng cE> +n Mj c gŠ mọc t/ng 6ng nhiệt Li<ngưJi t> thưJng á: Z„ng :hương :há: vo

3iG+ 5 t4c Ziện [m@t c4t cE> 6ng thD/chiF+ Qng và ng>ng^ cE> |>vis và'ich>Zs [1\xx< 1\x^ [hnh 1.y^.

Khi m tl tng c gŠ so ư> và/n+i Zư~ng nhdm t9/ gŠ cY giá ta< hnhthn —: và til cành tAt< nhà 0m học cpn

:hli Mác anh các nhYm sinh học h> sRk7t nhYm gi-> các 0/ài cx 8 Y 0à nh-ng0/ài c sAng 3Pn nh>+< cY +>n hệ gn guivLi nh>+ vF @c tnh sinh học 8 sinh thái.T/ng mŠi nhYm sinh học< chng t> cn ch‚

> 0/ài c ưfc n+i Zư~ng [0/ài c kinht7< 0/ài ư+ th7^ và 0/ài c Yng v>i tp tf gi: ch/ nh-ng c cY X ngh=> kinh t7 :háttiGn tAt.

J. h!n cL9 sinh trMn+ c!( r7n+

T/ng nh-ng m„c ch cn t+Gn chọn c gŠ t/ng ch@t n+i 6ng< ánh

giá +>n hệ c9nh t>nh và chŸn q: 0n nh>+ gi-> các c gŠ t/ng 0m :hn< :hlnánh +>n hệ cE> c gŠ vLi mi tưJng< ánh giá sơ 3O vF nUng s+_t cE> 0,: a>...<nhà 0m học cn :hli thRc hiện việc :hn c_: sinh tưng c 6ng. ThRc ch_tcE> :hn c_: sinh tưng c 6ng h> :hn c_: nUng s+_t c 6ng 0à :hn chi>c 6ng thành nh-ng nhYm tương 5ng vF hnh thái [thn< tán 0á và mQc :hncành^< vF mQc O > h/> +l< vF t9ng thái sQc sAng và c_: sinh tưng h> nUngs+_t...

Hiện n> cY nhiF+ :hương :há: :hn c_: sinh tưng c 6ng< nhưngthng Z„ng nh_t 0à :hương :há: :hn c_: c 6ng cE> nhà 0m học ngưJi Qc<. K>‹t [1``^. ThD/ K>‹t< t/àn 3O c gŠ t/ng mOt +n th„ cY thG ưfc :hn

chi> thành z c_: sinh tưng cơ 3ln [h/@c c_: ?ư+ th7 ? và c_: 3a ?chŸn q:2^ thD/thQ tR gilm Zn sQc sAng; c c_: I š nh-ng cá thG tAt nh_t< c c_: II và III 8tương Qng 0à nh-ng cá thG khá và t+ng 3nh< c c_: IV và V 8 tương Qng 0ành-ng cá thG M_+ [3a chŸn q:^ và s4: 3a à/ thli . Hnh 1.] m tl hnh thái cơ 3lncE> z c_: sinh tưng c 6ng thD/ cách :hn 0/9i cE> K>‹t. Ch‚ tiP+ ưfc K>‹tse Z„ng G :hn c_: sinh tưng c 6ng 3>/ g5m va t tán c t/ng tán 6ng<O 0Ln và hnh Z9ng tán 0á< khl nUng > h/> +l< tnh t9ng sinh 0Rc< c cpn sAngh> j ch7t...Ši ch‚ tiP+ cY mOt hệ thAng tiP+ ch+…n G nh,n 3i7t và ánh giá.

C!( cL9 N. Y 0à nh-ng cá thG c>/ nh_t< ưJng knh thn c t/ nh_t< tán0á :hát tiGn tAt nh_t. ChiF+ c>/ cE> chng 3dng 10 /+:s ¨ IintDs:Dci‹ic >ss/ci>ti/ns


21/27


3nh +n 0m :hn. 0à nhYm c sinh sln m9nh nh_t< ch/ ch_t 0ưfng h9t tAtnh_t.

C!( cL9 NN. NhYm nà 3>/ g5m nh-ng cá thG sinh tưng và :hát tiGn tAt<nhưng cY các tiP+ ch+…n th_: hơn c

c_: I. S/ vLi H 3 cE> +n th„< chiF+c>/ c c_: II 9t 1 và/ tng th_: cE> tán6ng. C c_: IV ưfc :hn nhthành h>i nhYm; IV> 8 c cY tán h—: nhưng F+< và IV3 8 c cY tán Z9ng cJ 0ệchvF mOt :h>. NYi ch+ng< c c_: IV khng > h/> +l. N7+ 0/9i 3 c c_: IV3 >khi tán 6ng th khng G 09i 0Š tAng t/ng tán 6ngB ngưfc 09i< khi 0/9i 3 cc_: IV> th G 09i 0Š tAng nh t/ng tán 6ng.

C!( cL9 O. C_: V 3>/ g5m nh-ng cá thG >ng ch7t h/@c j ch7t< nhưngchng chư> 3a g. C c_: V g5m h>i :hn c_: nh; V> 8 c >ng ch7tnhưng mOt vài 3O :h,n cpn sAng< V3 8 c j ch7t< c kh nhưng chư> 3a gj.

NhYm c c_: V ưfc gọi 0à nhYm c 3a à/ thli. N7+ 0/9i 3 c c_: V thkhng G 09i 0Š tAng t/ng tán 6ng.

&hn c_: sinh tưng c 6ng cE> K>‹t cY nh-ng ư+ iGm cơ 3ln s>+; [1^ ơn giln< [^ se Z„ng nhiF+ ch‚ tiP+ 3iG+ tha v>i tp cE> mŠi cá thG t/ng+n thG< [x^ cY X ngh=> t/ng t+Gn chọn c giAng và ch@t n+i Zư~ng< [^ Zƒ á:Z„ng t/ng :hn 0/9i c thD/ c_: sinh tưng 6ng th+n 0/9i 5ng t+i...T+

nhiPn< hệ thAng :hn 0/9i cE> K>‹t cung cY nhiF+ nhưfc iGm;[1^ Ch‚ á: Z„ng tAt ch/ 6ng th+n 0/ài 5ng t+i và 6ng chư> +> til thư>.

[^ Se Z„ng các ch‚ tiP+ anh tnh nPn khY ư> > tiP+ ch+…n anh 0ưfng. V Z„;wdng m4t thưJng chng t> _t khY s/ sánh ưfc nh-ng c > h/> +l nhiF+vLi c > h/> +l t< c sinh tưng m9nh và 7+...

[x^ Khng :hln ánh ‰ Ong thái 3i7n i cE> c 6ng thD/ thJi gi>n. Th,t v,<c ư+ th7 và c 3a chŸn q: khng :hli 0c nà/ cung gi- va t n anh 7nt+i tưng thành. |/ tương tác +> 09i gi-> các cá thG c 6ng và gi-> c6ng vLi mi tưJng< nPn mOt 3O :h,n c c_: I và II cY thG ch+Gn M+Ang

nhYm c c_: III và c_: IV< cpn mOt 3O :h,n c c_: III và IV 09i ch+Gn 0PnnhYm c th+Oc c_: c>/ hơn.

1

11

x

V

H< m

chng


22/27


[^ Chư> ch/ 3i7t ‰ ch_t 0ưfng c 6ng vF m@t kž th+,t. V Z„; H>i c cY va ttán t/ng tán 6ng như nh>+< nhưng ch_t 0ưfng thn c cY thG khác nh>+ [cnà cY thn thng và tpn F+< cpn c ki> cY thn c/ng h/@c h>i thn...^

@c Zb cpn mOt vài nhưfc iGm< nhưng hệ thAng :hn 0/9i cE> K>‹t _t

thng Z„ng và ưfc á: Z„ng nhiF+ t/ng nghiPn cQ+ và sln M+_t. Nh-ng hệ thAng :hn c_: sinh tưng c 6ng khác ưfc giLi thiệ+ t/ng mn 0m sinh học.

P. ?ác )@nh cL9 )Lt

C_: _t 0à ch‚ tiP+ ưfc nhà 0m học se Z„ng G 3iG+ tha nUng s+_t h/@c O :h nhiP+ cE> 0,: a>. C_: _t cpn :hln ánh khl nUng thch nghi cE> 0/ài c vLiiF+ kiện 0,: a>. Ch‚ tiP+ c_: _t ưfc Mác anh thD/ nhiF+ :hương :há: khácnh>+; t- 0ưfng 0m :hn< nUng s+_t< chiF+ c>/ 0m :hn˜B t/ng Y :h 3i7nnh_t 0à :hương :há: Mác anh thD/ chiF+ c>/ 3nh +n 0m :hn và chiF+ c>/c tng tOi [nh-ng c c>/ nh_t^ c_+ thành +n th„ tương Qng vLi t+i nh_tanh. C_: _t ưfc chi> thành z c_: thD/ mQc O gilm Zn nUng s+_t; c_: I 8 c_:c>/ nh_t< c_: V š c_: th_: nh_t.

C_: _t 0à ch‚ tiP+ Ong< ngh=> 0à nY th> i tb thD/ 0/ài c< t+i 6ng vàiF+ kiện 0,: a>. C_: _t thưJng ưfc M ZRng iPng ch/ mŠi 0/ài c h/@cnhYm 0/ài c cY @c tnh sinh học 8 sinh thái tương 5ng vLi nh>+. Ng/ài >< c_:_t cpn cY thG ưfc M ZRng iPng ch/ t6ng vbng sinh thái h/@c nhYm vbng sinhthái. C_: _t ưfc M ZRng và 0,: thành 3iG+B các 3iG+ nà ưfc ghi 09i t/ng

?s t> iF+ t> 6ng2.C+ 0ư+ X dng< v c_: _t ch‚ ưfc M ZRng ZR> tPn ch‚ tiP+ chiF+ c>/

3nh +n 0m :hn h/@c chiF+ c>/ tng tOi< nPn nY khng thG :hln ánh EO :h nhiP+ cE> 0,: a>. Ngưfc 09i< c_: _t ch‚ 0à mOt t/ng nh-ng ch‚ tiP+ ch/

3i7t mQc O :hb hf: cE> 0,: a> Ai vLi sinh tưng cE> mOt 0/ài c h/@c nhYm0/ài c nà/ Y. G ánh giá chnh Mác O :h nhiP+ cE> 0,: a>< chng t> cn :hlinghiPn cQ+ chi ti7t các @c tưng cE> _t và nhiF+ nhn tA khác c_+ thành 0,: a>.

+. ?ác )@nh )* )0( qu0n th<

O +n th„ [k hiệ+ &^ 0à ch‚ tiP+ 3iG+ tha mQc O 0fi Z„ng khng gi>nsAng cE> các c gŠ. O +n th„ ưfc Mác anh thD/ 3> :hương :há: cơ 3lns>+ ;

[1^ &hương :há: ZR> và/ việc s/ sánh :hn 3A các c_: ưJng knh cE> +n th„[0m :hn^ iF+ t> và +n th„ ch+…n.


23/27


[^ &hương :há: ZR> và/ tương +>n ti7t Ziện ng>ng cE> 0m :hn iF+ t> [t<m^ và 0m :hn ch+…n [c< m^.

[x^ &hương :há: m„c t4c 3dng m4t tPn cơ s s/ sánh 0m :hn iF+ t> và 0m :hn ch+…n.

O cE> +n th„ cY h>i cách tnh; O t+ệt Ai và O tươngAi. O t+ệt Ai ưfc Mác anh thD/ tng ti7t Ziện ng>ng thn c tPn mOthqct>. V Z„; Ot 0m :hn t+i 1 cY ti7t Ziện ng>ng ¨ 1z m ™h>< t+i 0àx m™h>...Ngưfc 09i< O tương Ai ưfc Mác anh 3dng t 0ệ :hn mưJi gi->ti7t Ziện ng>ng thn c cE> 0m :hn iF+ t> [ t< m^ và 0m :hn ch+…n [c<m^< ngh=> 0à & ¨ t™c. #m :hn ch+…n 0à 0m :hn se Z„ng E nh_t tiFmnUng cE> tR nhiPn G cY O giLi h9n. T/ng 0m học< ngưJi t> + ưLc 0m

:hn ch+…n cY & ¨ 1. |/ Y< các 0m :hn iF+ t> 0+n cY & ≤ 1B v Z„; & ¨ cY thG tnh t- 0ưfng ch/ cl+n th„ h/@c ch/ t6ng tng< t6ng 0/ài và nhYm 0/ài c.

i. ?ác )@nh mật )* qu0n th<

,t O +n th„ 3iG+ tha sA 0ưfng cá thG [sA c 8 k hiệ+ 0à N^ tPn ơn vaZiện tch [thưJng 0à 1 h>^. 0à ch‚ tiP+ +>n tọng Zbng G ánh giá Ong thái+n th„< c_+ tc 0m :hn< @c iGm sinh thái 0/ài c...T6 ch‚ tiP+ m,t O<chng t> cY thG tnh ưfc Ziện tch Zinh Zư~ng t+ng 3nh [¦< m ^ ch/ mOt cá thG

3dng cách chi> Ziện tch 1 h> _t ch/ sA 0ưfng cá thG hiện cY [N< c^< ngh=> 0à ¦[m™c^ ¨ 1.™N.

D. ?ác )@nh )* t$n chJ #$ )* DhS9 tán của r7n+

O tàn chD [k hiệ+ 3dng ch- C^ 0à t 0ệ :hn mưJi h/@c :hn tUm Ziệntch hnh chi7+ ndm ng>ng cE> tán 6ng [St< m^ tPn m@t :hng ndm ng>ng cE> 0_t cY 6ng [S< m^< ngh=> 0à C ¨ St™S. iá ta cE> C th> i t/ng giLi h9n nhhơn h/@c 3dng 1 [h> nh hơn h/@c 3dng 1¥ ^.

O khq: tán gi-> các c 6ng 0à ch‚ tiP+ 3iG+ tha mQc O gi>/ nh>+ gi->các tán 0á. Ch‚ tiP+ nà ưfc tnh 3dng cách chi> tng Ziện tch hnh chi7+ ndmng>ng cE> t_t cl các tán 0á c cá 0W [cpn gọi t4t 0à tng tán 8 S tt< m^ ch/ Ziện tch0 _t cY 6ng [S< m^< ngh=> 0à O khq: tán ¨ Stt™S. Ch‚ tiP+ nà cY thG nh hơnh> 0Ln hơn 1.

x


24/27


O tàn chD và O khq: tán 0à nh-ng ch‚ tiP+ cY X ngh=> +>n tọng t/ngviệc ánh giá mQc O thi7+ h„t ánh sáng ZưLi tán 6ng< mQc O chD 3Yng c táisinh< mQc O til thư> +n th„ t/ng kh>i thác chnh và kh>i thác t+ng gi>n [ch@tn+i Zư~ng 6ng h> til thư> 6ng^ và tnh t9ng 0m :hn...O tàn chD và Okhq: tán cY thG ưfc tnh tRc ti7: thng +> 3iG+ 5 t4c Ziện ng>ng h/@c /

3dng thưLc ch+Pn Zbng h/@c m„c t4c 3dng m4t.

&. U9 c!( tái sinh

T/ng 0m học< c tái sinh 0à th+,t ng- 3iG+ tha nh-ng th7 hệ n/n cE> các0/ài c gŠ sAng và :hát tiGn ZưLi tán 6ng< cY khl nUng t9/ thành mOt +n th„mLi n7+ kh>i thác và 0/9i 3 tng c m—. Nh-ng @c iGm nà ch/ th_ c táisinh khác vLi c 3„i và thlm tươi sAng ZưLi tán 6ng. Tb thD/ t+i< các th7 hệ

c tái sinh cE> các 0/ài c gŠ cY +>n hệ vLi mi tưJng khác nh>+< 5ng thJicY X ngh=> kinh t7 8 0m sinh khác nh>+. ThD/ Y< ngưJi t> :hn 3iệt c tái sinhthành mOt sA gi>i /9n s>+ ;

a. C!( m0m. 0à 0L: c cY t+i ndm t/ng kh/lng mOt vài tháng. @ctưng cơ 3ln cE> c mm 0à chng cpn sAng nhJ và/ ch_t Zinh Zư~ng ZR t-t/ng h9t< sQc sAng :h„ th+Oc cUn 3ln và/ ng+5n ZR t- và @c iGm Zi t+Fn cE>h9t giAng. T/ng +>n hệ vLi mi tưJng< chng _t Zƒ 3a Z>/ Ong< th,m ch cYthG ch7t nh>nh chYng khi mi tưJng 0m và/ tnh t9ng thi7+ nưLc h/@c Zư th6>ánh sáng.

>. C!( mV. Y 0à nh-ng th7 hệ c gŠ thưJng cY t+i kh/lng mOt vàitháng 7n 18 nUm< chiF+ c>/ + ưLc khng vưft +á zcm< j cY khl nUng tR5ng hY>. #L: c m9 cung Zƒ 3a th> i khi g@: iF+ kiện 3_t 0fi. T/ng +>nhệ vLi ánh sáng và nưLc< chng cn sR chD 3Yng c>/< _t …m và th/áng kh. N7+

3a :hơi > ánh sáng Ot ngOt th chng cY thG 3a à/ thli hàng 0/9t.

c. C!( con ha( c!( non. Y 0à nh-ng th7 hệ c tái sinh thưJng cY t+itPn h>i nUm< chiF+ c>/ j vưft khi tng c c và c 3„i cbng mOt sA c tngth_:. T/ng +>n hệ vLi ánh sáng< chng cn ánh sáng khá c>/. |/ Y< việc m tán 6ng G ư> ánh sáng M+Ang gn m@t _t 0à cn thi7t. T/ng kinh Z/>nh< nhà0m nghiệ: MDm 0L: c c/n 0à th7 hệ c ZR t- +>n tọng.

3. C!( t0n+ thL9 ha( c!( t0n+ FUi

C tng th_: 0à t,: hf: nh-ng c 3„i và mOt sA 0/ài c thn gŠ khác màt/ng nh-ng iF+ kiện kh h,+ và _t >i nh_t anh khng thG hnh thành 6ngmLi. T/ng sinh thái 6ng< nhà 0m học MDm c 3„i cY h>i v>i tp tái ngươcnh>+; cY 0fi và cY h9i. @t cY 0fi cE> c 3„i 3iG+ hiện khi chng ngUn cln sR

:hát sinh c Z9i< 0àm già+ Zinh Zư~ng _t< t9/ nơi cư t ch/ Ong v,t và cn


25/27


tbng< chD :hE _t chAng kh h9n và chAng MYi mpn _t...@t cY h9i cE> c 3„i 3iG+ hiện khi chng ngUn cln ánh sáng và c9nh t>nh Zinh Zư~ng vLi 0L: c táisinh< ngUn cln sR ti7: _t cE> h9t giAng< chi7m khng gi>n sAng cE> c gŠn/n...V th7< tb thD/ t6ng tưJng hf: c„ thG< nhà 0m nghiệ: cY thG ư> > +7tanh Me 0X c 3„i mOt cách thch hf:.

. U9 th/m tWi

Thlm tươi )thảm c+3 0à th+,t ng- 3iG+ tha các 0/ài c thn thl/. T/ngsinh thái 6ng< thlm tươi cung cY h>i X ngh=> tương tR như c 3„i š Y 0à m@t cY0fi và m@t cY h9i. T/ng 0m nghiệ:< ngưJi t> ZR> và/ khl nUng ch‚ tha cE> c cG nh,n 3i7t và :hn chi> iF+ kiện 0,: a>. Việc Me 0X thlm c như th7 nà/ 0à tbth+Oc và/ X ngh=> cE> chng t/ng nh-ng iF+ kiện c„ thG cE> 0,: a> và tnh

t9ng c 6ng.

=. $n r7n+

Sàn 6ng )thảm mục $Ung ha@ l"5 8ệm3 0à 0L: v,t „ng [0á< h/>< +l<v˜^ và Mác ch7t cE> c gŠ [thn c ch7t ^ t9ng thái 3án :hn hE :hE tPn

3F m@t _t 6ng. 0à mOt 3O :h,n h7t sQc +>n tọng t/ng sR t>/ i v,t ch_tvà nUng 0ưfng gi-> +n Mj sinh v,t và _t. NhJ chng mà sinh v,t _t cY thG

sAng ưfc< @c 3iệt 0à gi+n _t và các sinh v,t :hn hE khác. Sàn 6ng cY 3> Xngh=> 0Ln vF 0m sinh; [1^ nY 0à ng+5n ZR t- ch_t kh/áng và 9m cn thi7t ch/c 6ngB [^ nY 0àm tUng sR h_: th„ nưLc mư>< h9n ch7 Zpng chl 3F [email protected] [x^nY 0à nơi h/9t Ong tch cRc nh_t cE> hệ vi sinh v,t. Sàn 6ng cung ư> 7n mOtsA 3_t 0fi ch/ 6ng; [1^ ngUn cln tái sinh 6ng< [^ ngUn cln sR t>/ i nhiệt gi->_t và khng kh< [x^ ng+5n v,t 0iệ+ chá ng+ hiGm< nh_t 0à nh-ng vbng khh9n. V th7< tb thD/ t6ng iF+ kiện mi tưJng c„ thG mà nhà 0m học ư> >+7t anh Me 0X thlm m„c thch hf:.

I. BLt

_t 0à mOt thành :hn +>n tọng cE> hệ sinh thái 6ng< cY 0iPn hệ h-+ cơ vLi 6ng. _t 0à thành :hn khng thG :hn chi> cE> hệ sinh thái 6ng. ViệcnghiPn cQ+ _t 0à nhiệm v„ cE> th như~ng học.

1.`. © NHª" C)" SINH THÁI '¤N T'!N #{ NHIỆ& ¦/Dst ‹0//

z


26/27


Sinh thái 6ng 0à mOt 3O :h,n cE> sinh thái học< 0à mOt mn sinh thái họcQng Z„ng. Các k7t +l nghiPn cQ+ cE> sinh thái 6ng Dm 09i nh-ng X ngh=> s>+;

[1^ œ ZRng cơ s kh/> học ch/ kž th+,t 0m sinh 8 Y 0à kh/> học vF g t5ngvà n+i Zư~ng 6ng; t5ng 6ng< n+i Zư~ng 6ng< kh>i thác và nng c>/ nUngs+_t 6ng.

[^ &hn 0/9i các thlm thRc v,t 6ng< 0,: 3ln 5 thlm thRc v,t và 3ln 5 0,: a>.[x^ &hn vbng sln M+_t 0m nghiệ:< Mác anh cơ c_+ c t5ng hf: 0X.[^ œ ZRng :hương thQc kinh Z/>nh 6ng n anh< 0+ Zài.[z^ K7t +l nghiPn cQ+ cE> sinh thái 6ng 0à cơ s kh/> học G tf gi: ch/ việc

Mác anh chi7n 0ưfc Ziệt t6 s+ 3ệnh và nh-ng 0/ài g h9i khác.[y^ œ ZRng các gili :há: 3l/ vệ và 3l/ t5n nh-ng 0/ài c 8 c/n +X hi7m.[]^ œ ZRng hệ thAng các 3iện :há: tng hf: G 3l/ vệ 6ng và mi tưJng<

:hpng chAng nhiƒm mi tưJng...

1.\. T* T«T

Sinh thái học 0à mOt mn kh/> học :hát tiGn gn < nhưng nOi Z+ng chEF cE> nY j ưfc c/n ngưJi +>n tm 7n t6 _t 0+. Ngà n>< mn học nàcung j ưfc _t nhiF+ nhà kh/> học< nhà 0jnh 9/ và cOng 5ng h7t sQc +>ntm. Cn nh,n th_ dng các k7t +l nghiPn cQ+ cE> sinh thái học ch‚ 0à mOt t/ng

nh-ng cơ s kh/> học G ư> > các +7t anh vF kinh t7 8 Mj hOi.Ai tưfng nghiPn cQ+ cE> sinh thái học 34t + t6 cá thG t 0Pn. Th+,t ng-

hệ sinh thái c+ng c_: cơ s khái niệm ch/ sinh thái học. T+ v,< thi7+ sYt cE>khái niệm nà 0à chŠ< n7+ ZR> thD/ khái niệm nà th chng t> khng thG :hn

3iệt ‰ >nh giLi iPng 3iệt cE> t6ng hệ sinh thái ng/ài tJi.

Sinh thái 6ng ch‚ 0à mOt mn sinh thái học Qng Z„ng ch/ mOt kiG+ hệ sinhthái c„ thG 8 Y 0à 6ng. Ai tưfng nghiPn cQ+ cE> sinh thái 6ng cung 34t + t6mQc cá thG 7n +n thG< +n Mj và hệ sinh thái. @c Zb sinh thái 6ng ưfchiG+ như 0à sinh thái +n Mj< nhưng k7t +l nghiPn cQ+ cE> nY ch‚ cY X ngh=> khi

t_t cl các mQc t chQc sinh học t/ng hệ sinh thái ưfc nghiPn cQ+. Các nhà 0mhọc tương 0>i :hli 0+n nhL dng 6ng 0à mOt hệ sinh thái< khng :hli 0à +n Mjc gŠ h/@c +n Mj sinh v,t. '6ng 0à mOt hệ thAng _t :hQc t9:< và cY sR 3i7ni 0iPn t„c vF c_+ tc< vF sR s4: M7: cE> các 0/ài và nUng s+_t thD/ thJi gi>n vàkhng gi>n. Việc ZR 3á/ chnh Mác các iF+ kiện và sR kiện Ml > t/ng hệ sinhthái 6ng :hQc t9: 0à h7t sQc khY khUn. |/ Y< G ZR 3á/ chnh Mác nh-ng k7t +lcE> kinh Z/>nh 6ng< nhà 0m học khng ch‚ cn cY sR hiG+ 3i7t E vF chQcnUng và nh-ng 3i7n i thD/ thJi gi>n cE> hệ sinh thái 6ng chư> ưfc ư> và/kinh Z/>nh< mà cpn :hli hiG+ các :hương thQc kinh Z/>nh cY lnh hưng 7n cácthành :hn< các +á tnh chQc nUng và sR 3i7n i cE> hệ sinh thái 6ng j ư>

và/ kinh Z/>nh. iF+ nà pi hi nhà 0m học :hli ti7: c,n ưfc các :hương :há: nghiPn cQ+ hệ sinh thái.

y


27/27


Documents

Chương 1_ Sinh thái học và khai niệm hệ sinh thái.doc