Chuyen de BDTX Module 18 Phuong Phap Day Hoc Tich Cuc

Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên

CHUYÊN ĐỀ: PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰCMã mô đun THPT 18 – BDTX – Năm học 2013 - 2014

Giáo viên: Trần Thị Minh PhúcGiáo viên tổ Ngữ văn – Trường THPT Quỳnh Lưu 2

A. ĐẶT VẤN ĐỀVấn đề phát huy tính tích cực của người học đã được đặt ra trong ngành giáo dục

nước ta từ thập niên 60 của thế kỉ trước. Thời kì này, trong các trường sư phạm đã có khẩu hiệu: “ Biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo”. Những lần cải cách giáo dục tiếp theo, phát huy tính tích cực là một trong các phương hướng cải cách , nhằm đào tạo ra những con người năng động, sáng tạo, làm chủ bản thân và đất nước. Tuy nhiên, cho đến nay sự chuyển biến về PPDH trong các loại hình nhà trường còn diễn tiến chậm; chủ yếu vẫn là cách dạy truyền thống : thày thông báo các kiền thức có sẵn , trò thu nhận chúng một cách thụ động ; xen kẽ trong các bài dạy có sử dụng các phương pháp vấn đáp tái hiện hoặc giải thích- minh hoạ với sự hỗ trợ của đồ dùng trực quan... Nếu cứ tiếp tục cách dạy và học thụ động như thế, giáo dục sẽ không đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi của xã hội. Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước ( 2000-2020), việc Việt Nam chúng ta ra nhập WTO năm 2006 là thách thức thực tế không nhỏ đối với đòi hỏi phải cải cách toàn diện nền giáo dục nước nhà , trong đó có sự đổi mới căn bản về PPDH. Định hướng đổi mới PPDH đã được xác định trong các Nghị quyết TW từ năm 1996, được thể chế hoá trong Luật giáo dục(12-1998), đặc biệt tái khẳng định trong điều 5, Luật giáo dục (2005):” Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên.” Như vậy, có thể nói, vấn đề chủ yếu của việc đổi mới PPDH là hướng tới các hoạt động học tập chủ động, sáng tạo chống lại thói quen học tập thụ động, giáo điều. Chú ý tới việc rèn luyện kỹ năng, đặc biệt là kỹ nãng vận dụng vào thực tiễn, hình thành và phát triển các phẩm chất tư duy độc lập, sáng tạo. DH tạo nên các trạng thái tinh thần, tâm lý tích cực cho người học. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng đã nêu, vấn đề quan trọng hàng đầu là PPDH tích cực. B. NỘI DUNGI. Quan niệm về phương pháp dạy học tích cực1. Khái niệmPhương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. "Tích cực" trong PPDH - tích cực được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học, nhưng ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy. Chẳng hạn, có trường

Giáo viên: Trần Thị Minh Phúc – Trường THPT Quỳnh Lưu 2 1

Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyênhợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng giáo viên chưa đáp ứng được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng PPDH tích cực nhưng không thành công vì học sinh chưa thích ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy học phải có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với hoạt động học thì mới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ "Dạy và học tích cực" để phân biệt với "Dạy và học thụ động".2. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cựca. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của người học Khi sử dụng PPDHTC, người học là khách thể của hoạt động dạy nhưng là chủ thể của hoạt động học.Họ được tích cực tham gia vào các hoạt động học tập dưới vai trò tổ chức của người dạy. Ở đây, người học được đặt vào trong các tình huống có vấn đề, tự mình khám phá tri thức, được trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề theo suy nghĩ của bản thân, động não tư duy các phương án giải quyết khác nhau trong một thời gian nhất định...Từ đó, không những nắm được tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà còn nắm được cách thức và con đường đi tới tri thức, kĩ năng, kĩ xảo đó.b. Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Rèn luyện phương pháp tự học là mục tiêu, nhiệm vụ và là cách thức, con đường của PPDHTC. Không đi theo con đường của cách dạy học truyền thống, mang tính nhồi nhét tri thức cho người học, mà tiếp cận với cách dạy học hiện đại- tự bản thân người học tìm kiếm, khám phá tri thức thông qua các kênh thông tin đa dạng hóa khác nhau. Trong sự bùng nổ thông tin của khoa học công nghệ và khoa học xã hội, xu thế dạy học truyền thống mang tính áp đặt tri thức từ phía người dạy không còn phát huy hiệu quả tích cực, thì phương pháp tự học được coi là phương pháp học tập cơ bản.Người học là một kênh tự thông báo các thông tin khác nhau,thu nạp từ nhiều nguồn và bước đầu tự xử lý, chọn lọc các đơn vị tri thức, nhằm phục vụ cho mục đích của bản thân. Chúng ta thử tưởng tượng xem, từ 2 đến 3 năm, lượng thông tin khoa học công nghệ tăng lên 2 lần; còn 3-4 năm, thông tin khoa học xã hội tăng 2 lần.Như vậy, khoảng 3 năm, thông tin về khoa học nói chung tăng gấp 2 lần. Không phải ngẫu nhiên, xu hướng một số nước tiên tiến trên thế giới giảm thời gian đào tạo bậc đại học xuống còn 3 năm hoặc hơn một chút(thời gian đào tạo tại một số trường đại học ở Vương quốc Anh là 3 năm). Những người được đào tạo- sản phẩm của giáo dục sẽ đáp ứng phù hợp với sự phát triển của xã hội. Chú trọng rèn luyện phương pháp tự học là tạo cho người học động cơ hứng thú học tập, rèn kĩ năng, thói quen ý chí tự học để từ đó khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi người, chất lượng và hiệu quả học tập sẽ được nâng cao. c. Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Dưới góc độ lý thuyết của lý luận dạy học, nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng luôn được thực hiện trong quá trình dạy học. Theo nguyên tắc dạy học này, tri thức truyền tải phải nằm trong vùng ngưỡng phát triển trí tuệ của người học, tức là không quá thấp và không quá cao(Vưgotxki). Trong khi đó, trình độ nhận thức của người học trong một lớp là không đồng đều cũng như tư duy luôn có sự khác biệt, do vậy khi áp dụng PPDHTC phải tính đến sự phân hóa về cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập với các bài học được thiết kế thành một chuỗi các thao tác độc lập. Các bài tập, các tình huống được thiết kế trong bài học phải tuân theo nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức chung và riêng. Tính vừa sức chung đối với số đông người học(đại trà), còn tính vừa sức riêng đối với từng cá nhân học sinh.


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên Áp dụng PPDHTC ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn.Việc sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin trong nhà trường sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hóa hoạt động học tập của người học Tuy vậy, trong quá trình dạy học, hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, hoạt động sáng tạo và thái độ cũng như chuẩn mực hành vi đều được hình thành bằng các hoạt động độc lập, cá nhân.Giảng đường và lớp học là môi trường giao tiếp sư phạm , giao tiếp giữa người dạy và người học, giữa người học với nhau, tạo nên mối quan hệ tương tác trong quá trình chiếm lĩnh nội dung bài học. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, các giờ xeminer trên giảng đường...ý kiến của mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, thể hiện trình độ nhận thức của từng người, từ đó người học tự nâng trình độ của bản thân lên mức độ cao hơn. Như vậy, thông qua việc học tập của từng cá nhân trong một tập thể, sự phối hợp học tập hợp tác cho thấy, bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi người học, của cả lớp chứ không phải chỉ dựa trên nguồn tri thức của ngừơi dạy và các tài liệu học tập có liên quan.

Trong các loại hình nhà trường hiện nay, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức theo nhóm đôi, nhóm nhỏ(4-6 người), nhóm lớn hơn(8-10 ngừơi), theo lớp, các giờ Seminar, hoặc trường. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả và chất lượng của giờ học, đặc biệt khi phải giải quyết các vấn đề phức tạp, khó hiểu. Lúc này xuất hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các thành viên trong nhóm để hoàn thành yêu cầu, nhiệm vụ chung đề ra. Trong hoạt động nhóm, các thành viên phải ý thức không nên ỷ lại; tính cách năng lực tổ chức dần được bộc lộ; tình cảm bạn bè, tinh thần hỗ trợ được phát huy...Chính mô hình hợp tác này sẽ giúp cho các thành viên làm quen dần với sự phân công hợp tác trong đời sống xã hội. Đất nước ta đang hội nhập một cách mạnh mẽ vào nền kinh tế thị trường, có sự hợp tác trên nhiều lĩnh vực với các nước trên thế giới, vì vậy năng lực hợp tác phải trở thành nhiệm vụ giáo dục trong nhà trường, chuẩn bị bước đường tương lai cho người học.d. Kết hợp đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học Vấn đề kiểm tra-đánh giá là một khâu không thể thiếu của quá trình dạy học. Nó giúp cho người dạy điều chỉnh quá trình dạy, còn người học tự điều chỉnh quá trình học của bản thân; từ đó mở ra một chu trình dạy học tiếp theo. Trong quá trình dạy học, kiểm tra là phương tiện để đánh giá.Theo quan điểm dạy học truyền thống, ngừơi dạy giữ độc quyền đánh giá ngừơi học. Điều này dẫn đến, nhiều khi các em không hiểu tại sao mình được điểm số như vậy. Ý nghĩa giáo dục trong đánh giá bị giảm sút đáng kể. Theo lý thuyết của PPDHTC, người dạy tổ chức hướng dẫn cho người học phát triển các kĩ năng tự đánh giá; tự điều chỉnh hoạt động học. Ở đây, người dạy cần tạo điều kiện thuận lợi để người học được tham gia tương tác, đánh giá lẫn nhau.Tự đánh giá đúng bản thân để từ đó điều chỉnh hành vi, hoạt động của mình là yếu tố cần thiết trong cuộc sống. Phẩm chất này của mỗi người sẽ dần được hình thành thông qua việc dạy và học tích cực trong nhà trường.

Theo định huớng của PPDHTC, nhằm đào tạo những con người năng động, sáng tạo, dễ hoà nhập và thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra- đánh gía không chỉ dừng lại ở mức độ, yêu cầu tái hiện các tri thức đã học (tư duy tái hiện là tư duy mang tính thụ động, không tích cực) mà phải kích thích khả năng tìm kiếm của ngưòi học các thách thức thông qua các bài toán nhận thức, các tình huống có vấn đề, các yêu cầu mang tính sáng tạo điển hình...

Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy.


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên Với sự trợ giúp của các thiết bị kĩ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ không còn là một

công việc nặng nhọc đối với giáo viên, mà lại cho nhiều thông tin kịp thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ đạo hoạt động học.

Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là chính, giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của học sinh. Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của giáo viên.

Có thể so sánh đặc trưng của dạy học cổ truyền và dạy học mới như sau:

Dạy học cổ truyền Các mô hình dạy học mới

Quan niệm

Học là qúa trình tiếp thu và lĩnh hội, qua đó hình thành kiến thức, kĩ năng, tư tưởng, tình cảm.

Học là qúa trình kiến tạo; học sinh tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lý thông tin,… tự hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm chất.

Bản chấtTruyền thụ tri thức, truyền thụ và chứng minh chân lí của giáo viên.

Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh. Dạy học sinh cách tìm ra chân lí.

Mục tiêu

Chú trọng cung cấp tri thức, kĩ năng, kĩ xảo. Học để đối phó với thi cử. Sau khi thi xong những điều đã học thường bị bỏ quên hoặc ít dùng đến.

Chú trọng hình thành các năng lực (sáng tạo, hợp tác,…) dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Học để đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai. Những điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân học sinh và cho sự phát triển xã hội.

Nội dung

Từ sách giáo khoa + giáo viên Từ nhiều nguồn khác nhau: SGK, GV, các tài liệu khoa học phù hợp, thí nghiệm, bảng tàng, thực tế…: gắn với:- Vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS.- Tình huống thực tế, bối cảnh và môi trường địa phương- Những vấn đề học sinh quan tâm.

Phương pháp

Các phương pháp diễn giảng, truyền thụ kiến thức một chiều.

Các phương pháp tìm tòi, điều tra, giải quyết vấn đề; dạy học tương tác.

Hình thức tổ chức

Cố định: Giới hạn trong 4 bức tường của lớp học, giáo viên đối diện với cả lớp.

Cơ động, linh hoạt: Học ở lớp, ở phòng thí nghiệm, ở hiện trường, trong thực tế…, học cá nhân, học đôi bạn, học theo cả nhóm, cả lớp đối


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyêndiện với giáo viên.

II. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực1. Phương pháp gợi mở - vấn đápa. Bản chất- Là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh được thực hiện qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời tương ứng về một chủ đề nhất định.- Giáo viên không trực tiếp đưa ra những kiến thức hoàn chỉnh mà hướng dẫn học sinh tư duy từng bước để tìm ra kiến thức mới- Căn cứ vào tính chất hoạt động nhận thức, người ta phân biệt các loại phương pháp vấn đáp:+ Vấn đáp tái hiện: giáo viên đặt câu hỏi chỉ yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. Vấn đáp tái hiện không được xem là phương pháp có giá trị sư phạm. Đó là biện pháp được dùng khi cần đặt mối liên hệ giữa các kiến thức vừa mới học.+ Vấn đáp giải thích – minh hoạ : Nhằm mục đích làm sáng tỏ một đề tài nào đó, giáo viên lần lượt nêu ra những câu hỏi kèm theo những ví dụ minh hoạ để học sinh dễ hiểu, dễ nhớ. Phương pháp này đặc biệt có hiệu quả khi có sự hỗ trợ của các phương tiện nghe – nhìn. + Vấn đáp tìm tòi (Đàm thoại Ơxrixtic): giáo viên dùng một hệ thống câu hỏi được sắp xếp hợp lý để hướng học sinh từng bước phát hiện ra bản chất của sự vật, tính quy luật của hiện tượng đang tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết. Giáoviên tổ chức sự trao đổi ý kiến – kể cả tranh luận – giữa thầy với cả lớp, có khi giữa trò với trò, nhằm giải quyết một vấn đề xác định. Trong vấn đáp tìm tòi, giáo viên giống như người tổ chức sự tìm tòi, còn học sinh giống như người tự lực phát hiện kiến thức mới. Vì vậy, khi kết thúc cuộc đàm thoại, học sinh có được niềm vui của sự khám phá trưởng thành thêm một bước về trình độ tư duy.b. Quy trình thực hiện- Trước giờ học: xác định nội dung bài dạy, đối tượng học sinh xây dựng hệ thống câu hỏi cho bài học. Đồng thời cũng dự kiến những tình huống và câu hỏi phụ để gợi ý cho HS- Trong giờ học: Sử dụng hệ thống câu hỏi đã chuẩn bị và thu nhận thông tin phản hồi từ học sinh- Sau giờ học: Rút kinh nghiệm về hệ thống câu hỏi đã sử dụngc. Một số lưu ý- Câu hỏi phải chính xác, rõ ràng, sát yêu cầu đề bài- Câu hỏi phải phù hợp với từng đối tượng- Cùng một nội dung, giáo viên có thể sử dụng nhiều dạng câu hỏid. Ví dụ minh họa- Khi dạy bài “Vợ nhặt” (Tiết 1) để hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tình huống truyện, GV xây dựng hệ thống câu hỏi như sau:+ Truyện “Vợ nhặt” xoay quanh sự kiện nào?+ Sự kiện ấy tác động đến tâm lí các nhân vật ra sao (người dân, lũ trả, bà cụ Tứ, Tràng)?+ Tại sao việc Tràng lấy vợ lại nhận được sự quan tâm đặc biệt của người dân xóm ngụ cư?+ Em nhận xét gì về tình huống trong tác phẩm này?+ Ý nghĩa của tình huống truyện trong tác phẩm “Vợ nhặt”?2. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đềa. Khái niệm- Vấn đề là những câu hỏi hay nhiệm vụ đặt ra mà việc giải quyết chúng chưa có quy luật sẵn cũng như những tri thức, kỹ năng sẵn có chưa đủ giải quyết mà còn khó khăn, cản trở cần vượt qua. - Một vấn đề được đặc trưng bởi ba thành phần:



• Trạng thái xuất phát: không mong muốn

• Trạng thái đích: Trạng thái mong muốn

• Sự cản trở - Tình huống có vấn đề xuất hiện khi một cá nhân đứng trước một mục đích muốn đạt tới, nhận biết một nhiệm vụ cần giải quyết nhưng chưa biết bằng cách nào, chưa đủ phương tiện (tri thức, kỹ năng…) để giải quyết.- Dạy học giải quyết vấn đề:+ Dạy học giải quyết vấn đề dựa trên cơ sở lý thuyết nhận thức. Giải quyết vấn đề có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tư duy và nhận thức của con người. „Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề“ (Rubinstein). + DHGQVĐ là một QĐ DH nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Học sinh được đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. b. Một số lưu ý- Tri thức và kĩ năng HS thu được trong quá trình PH&GQVĐ sẽ giúp hình thành những cấu trúc đặc biệt của tư duy. Nhờ những tri thức đó, tất cả những tri thức khác sẽ được chủ thể chỉnh đốn lại, cấu trúc lại. - Tỉ trọng các vấn đề người học PH & GQVĐ so với chương trình tuỳ thuộc vào đặc điểm của môn học, vào đối tượng HS và hoàn cảnh cụ thể. Không nên yêu cầu HS tự khám phá tất các các tri thức qui định trong chương trình.Cho HS PH & GQVĐ đối với một bộ phận nội dung học tập, có thể có sự giúp đỡ của GV với mức độ nhiều ít khác nhau. HS được học không chỉ kết quả mà điều quan trọng hơn là cả quá trình PH & GQVĐc. Ví dụ minh họa- Khi dạy bài “Tấm Cám” (Lớp 10), GV nêu ra vấn đề: Nếu em là cô Tấm, em có giết chết Cám bằng cách dội nước sôi như trong truyện không? Vì sao? Học sinh suy nghĩ, giải quyết giả thuyết để rút ra đặc trưng của thi pháp truyện cổ tích.- Khi dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” (Lớp 12), GV nêu vấn đề: Theo me, nhân vật người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn này đáng thương hay đáng trách? Vì sao?- Khi dạy bài “Vợ nhặt”, Gv nêu vấn đề: bài học nhân sinh rút ra từ truyện ngắn này?3. Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏa. Khái niệm Lớp học được chia thành từng nhóm nhỏ từ 4 đến 6 người. Tuỳ mục đích, yêu cầu của vấn đề học tập, các nhóm được phân chia ngẫu nhiên hay có chủ định, được duy trì ổn định hay thay đổi trong từng phần của tiết học, được giao cùng một nhiệm vụ hay những nhiệm vụ khác nhau. Nhóm tự bầu nhóm trưởng nếu thấy cần. Trong nhóm có thể phân công mỗi người một phần việc. Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên đều phải làm việc tích cực, không thể ỷ lại vào một vài người hiểu bết và năng động hơn. Các thành viên trong nhóm giúp đỡ nhau tìm hiêu vấn đề nêu ra trong không khí thi đua với các nhóm khác. Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp. Để trình bày kết quả làm việc của nhóm trước toàn lớp, nhóm có thể cử ra một đại diện hoặc phân công mỗi thành viên trình bày một phần nếu nhiệm vụ giao cho nhóm là khá phức tạp. Phương pháp hoạt động nhóm có thể tiến hành :

*Làm việc chung cả lớp :- Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên- Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ - Hướng dẫn cách làm việc trong nhóm

* Làm việc theo nhóm - Phân công trong nhóm - Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi hoặc tổ chức thảo luận trong nhóm - Cử đại diện hoặc phân công trình bày kết quả làm việc theo nhóm

* Tổng kết trước lớp - Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả - Thảo luận chung - Giáo viên tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo, hoặc vấn đề tiếp theo trong bài Phương pháp hoạt động nhóm giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn,

kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn gọi là phương pháp cùng tham gia. Tuy nhiên, phương pháp này bị hạn chế bởi không gian chật hẹp của lớp học, bởi thời gian hạn định của tiết học, cho nên giáo viên phải biết tổ chức hợp lý và học sinh đã khá quen với phương pháp này thì mới có kết quả. Cần nhớ rằng, trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của học sinh phải được phát huy và ý nghĩa quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong tổ chức lao động.Cần tránh khuynh hướng hình thưc và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới PPDH và hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ phương pháp dạy học càng đổi mới. b. Quy trình thực hiện

Bước 1: Làm việc chung cả lớp:- Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức- Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm- Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm.Bước 2: Làm việc theo nhóm- Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập

- Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm- Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm.Bước 3: Thảo luận, tổng kết trước toàn lớp- Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả- Thảo luận chung

- GV tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theoc. Ví dụ minh họa- Khi dạy bài « Người lái đò sông Đà », GV chia nhóm cho HS tìm hiểu hình tượng sông Đà hung bạo :* Nhóm 1: Dưới ngòi bút Nguyễn Tuân, những vách đá sông Đà, quãng mặt ghềnh Hát Loóng được miêu tả như thế nào (liệt kê chi tiết, nghệ thuật miêu tả, tác dụng)?* Nhóm 2: Hình ảnh hút nước, thác nước và thạch trận sông Đà được miêu tr có gì đặc sắc (liệt kê chi tiết, nghệ thuật miêu tả, tác dụng)?*Nhóm 3: Nhà văn Nguyễn Tuân có dụng ý gì khi miêu tả sông Đà hung bạo?* Nhóm 4: Phong cách Nguyễn Tuân được thể hiện như thế nào trong những trang văn miêu tả sông Đà hung bạo (thể loại, ngôn từ, hình ảnh, biện pháp tu từ,…)?- Khi dạy bài « Phân tích đề, lập dàn ý bài văn nghị luận », GV cho học sinh thảo luận nhóm :


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên+ Nhóm 1, 3: Suy nghĩ của em về câu nói Học đi đôi với hành.

+ Nhóm 2, 4: Giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (Trích Thượng kinh kí sự) của Lê Hữu Trác.

4. Phương pháp trực quan

a. Quy trình thực hiện - GV treo những đồ dùng trực quan hoặc giới thiệu về các vật dụng thí nghiệm, các thiết bị

kỹ thuật…Nêu yêu cầu định hướng cho sự quan sát của HS.- GV trình bày các nội dung trong lược đồ, sơ đồ, bản đồ… tiến hành làm thí nghiệm, trình

chiếu các thiết bị kỹ thuật, phim đèn chiếu, phim điện ảnh…- Yêu cầu HS trình bày lại, giải thích nội dung sơ đồ, biểu đồ, trình bày những gì thu nhận

được qua thí nghiệm hoặc qua những phương tiện kỹ thuật, phim đèn chiếu, phim điện ảnh.

- Từ những chi tiết, thông tin HS thu được từ phương tiện trực quan, GV nêu câu hỏi yêu cầu HS rút ra kết luận khái quát về vấn đề mà phương tiện trực quan cần chuyển tải.

b. Một số lưu ý khi sử dụng PP trực quan:- Phải căn cứ vào nội dung, yêu cầu GD của bài học để lựa chọn đồ dùng trực quan tương

ứng thích hợp. - Có PP thích hợp đối với việc sử dụng mỗi loại đồ dùng trực quan. - HS phải quan sát đầy đủ đồ dùng trực quan. Phát huy tính tích cực của HS khi sử dụng đồ

dùng trực quan.- Đảm bảo kết hợp lời nói sinh động với việc trình bày các đồ dùng trực quan.- Tuỳ theo yêu cầu của bài học và loại hình đồ dùng trực quan mà có các cách sử dụng khác

nhau. - Cần xác định đúng thời điểm để đưa đồ dùng trực quan.

- Sử dụng các đồ dùng trực quan cần theo một quy trình hợp lí. Cần chuẩn bị câu hỏi/ hệ thống câu hỏi dẫn dắt HS quan sát và tự khai thác kiến thức.

c. Ví dụ minh họa

- Khi dạy bài “Vợ nhặt” (Lớp 12), GV sử dụng sơ đồ sau để học sinh quan sát và tóm tắt tác phẩm

- Khi dạy bài Người lái đò sông Đà , Gv có thể cho HS xem một số hình ảnh sông Đà ở thượng nguồn để HS hình dung

- Khi dạy bài Những đứa con trong gia đình, GV có thể sử dụng bảng so sánh sau để giúp học sinh nhận ra điểm nhìn trần thuật của tác phẩm

Giáo viên: Trần Thị Minh Phúc – Trường THPT Quỳnh Lưu 2

Trẻ con Ngýời dân

Bà cụ Tứ Anh Tràng

Sáng hôm sauChiều hôm trýớc

8


Trình tự các sự việc đã xảy ra với “những đứa con trong gia đình”

Trình tự các sự việc được kể lại trong truyện

- Chú Năm và cuốn sổ gia đình - Việt bị thương, nằm ở bệnh viện viết thư cho chị Chiến. Anh hồi tưởng lại cảnh trận đánh.

- Ba Việt hi sinh, má Việt chèo chống nuôi gia đình, tham gia đấu tranh, bị bom đạn của giặc giết hại

- Việt tỉnh dậy lần thứ nhất, bò đi tìm đồng đội.

- Việt và Chiến tranh nhau đi tòng quân, sắp xếp việc nhà để lên đường

- Việt tỉnh dậy lần thứ hai, anh nhớ lại chuyện đi soi ếch hồi ở nhà, chuyện chú Năm và cuốn sổ gia đình

-Việt tham gia chiến đấu, bị thương, lạc đồng đội

- Việt tỉnh dậy lần thứ ba, anh nhớ chuyện cái ná thun, chuyện hi sinh của ba, chuyện về má

- Ba ngày sau, anh Tánh tìm thấy Việt, đưa vào bệnh viện và giục Việt viết thư cho chị Chiến

- Việt tỉnh dậy lần thứ tư, anh nhớ lại chuyện đi bộ đội của mình và chị Chiến

Anh Tánh cùng đồng đội tìm thấy Việt, đưa về bệnh viện và giục Việt viết thư cho chị Chiến.

5. Phương pháp dạy học luyện tập và thực hành

a. Bản chất

- Luyện tập, thực hành nhằm củng cố, bổ sung, làm vững chắc thêm các kiến thức lí thuyết. Trong luyện tập và thực hành, hướng đến việc vận dụng tri thức linh hoạt và hiệu quả.

b. Quy trình thực hiện

- Xác định tài liệu cho luyện tập và thực hành

- Giới thiệu mô hình luyện tập hoặc thực hành

- Thực hành hoặc luyện tập sơ bộ

- Thực hành đa dạng

c. Ví dụ minh họa

Một số dạng bài tập rèn luyện kĩ năng lập luận cho học sinh

a1. Dạng 1: Xác định luận điểm, luận cứ, phương pháp lập luận trong một đoạn văn, bài văn

GV có thể cho HS xác định hệ thống luận điểm, luận cứ, phương pháp lập luận trong nhiều đoạn văn, bài văn khác nhau. Chẳng hạn, chúng tôi đưa ra một số bài tập cụ thể như sau:

1. Xác định luận điểm, luận cứ trong bài Tựa "Trích diễm thi tập" của Hoàng Đức Lương (Ngữ văn 10, tập 2).

2. Chỉ ra hệ thống luận điểm trong tác phẩm Đại cáo bình Ngô của Nguyễn Trãi.

3. Chỉ ra luận điểm, luận cứ và phương pháp lập luận trong đoạn văn sau:


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyênNét đặc sắc của bút pháp hùng biện Nguyễn Trãi còn có thể tìm hiểu ở nhiều phương

diện rất tinh vi. Chẳng hạn, việc dùng nhiều biện pháp tu từ, kết hợp giữa ngôn ngữ chính luận và ngôn ngữ hình ảnh để tăng thêm tính truyền cảm, hấp dẫn, sinh động và cụ thể của lời văn, ý văn. Chẳng hạn, tính logic chặt chẽ làm cho lập luận, phân tích, chứng minh cố kết thành một khối thống nhất có sức mạnh thuyết phục không sao cưỡng lại được. Chẳng hạn, việc viện dẫn kinh điển Nho gia hoặc những lí lẽ kinh nghiệm phổ biến làm nguyên lí xuất phát, làm chỗ dựa, làm minh chứng cho lập luận của mình đã tăng thêm tính uyên bác, tính hàm súc, tinh mật, điển nhã, hiệu quả chiến đấu chinh phục của bài văn. Chẳng hạn, sự kết hợp tài tình giữa phương thức chính luận, phương thức tự sự và có khi cả phương thức trữ tình, tạo thành sự hài hòa tuyệt diệu, làm cho bài văn vẫn có cái dõng dạc hùng hồn mà lại thiết tha, nóng bỏng như chính những tác phẩm đầy cảm hứng sáng tạo vậy.

(Bùi Duy Tân)

4. Hãy xác định các luận điểm, luận cứ, cách lập luận trong đoạn trích sau:

Viết về tác dụng của một làn dân ca, một nét dân nhạc, Nguyễn Trãi có những phát hiện như sau:

Ngư ca tam xướng, yên hồ khoát,

Mục địch nhất thanh, thiên nguyệt cao,

(Thơ chữ Hán: Chu trung ngẫu thành, bài 2)

Ông chài hát lên ba lần thì mặt hồ phủ khói lại rộng thêm ra; chú chăn trâu thổi lên một tiếng sáo thì mặt trăng trong bầu trời được đẩy cao hơn. Hồ rộng thêm vì làn dân ca tỏa ra trên mặt nước, lan dần ra, man mác, vô biên. Trăng vọt lên cao vì tiếng sáo vút thẳng trong bầu trời, không biết dừng lại ở đâu. Tả lời hát, tả tiếng sáo, đồng thời tả cảm giác của người ta khi nghe ca, nghe nhạc, ý tứ thật là hàm súc sâu xa. Không gian rộng thêm ra, cao thêm lên mà chính cũng là tâm hồn con người mở rộng ra, lớn thêm lên. Văn nghệ có thể và phải nâng con người lên một tầm vóc cao đẹp hơn là thế.

(Đinh Gia Khánh)

a2. Dạng 2: Từ một số câu văn cho sẵn viết thành một đoạn văn có luận điểm, luận cứ hợp lí, theo một phương pháp lập luận được yêu cầu

Chúng tôi đưa ra một số bài tập cụ thể như sau:

1. Cho các câu văn gợi ý sau, hãy viết thành một đoạn văn theo phương pháp quy nạp:

- Ca dao than thân thường là lời của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa.

- Trong kho tàng ca dao Việt Nam, có rất nhiều bài mở đầu bằng mô típ "Thân em".

2. Từ các câu văn gợi ý sau em hãy viết thành một đoạn văn theo phương pháp nêu phản đề:

- Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học trung đại rất phong phú và đa dạng.


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên- Khi các nhà văn viết về những thế lực tàn bạo chà đạp con người thì đó có cũng

chính là một biểu hiện của lòng nhân đạo.

- Yêu thương con người là truyền thống quý báu của dân tộc ta.

3. Hãy viết một đoạn văn theo phương pháp diễn dịch từ các câu văn gợi ý sau:

- Cha ông ta có câu "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn".

- Con người có thể tích lũy rất nhiều vốn sống, kinh nghiệm từ những trải nghiệm thực tế.

- Gắn bó với thực tế là một con đường đúng đắn để đến với kho tàng tri thức của nhân loại.

a3. Dạng 3: Sửa lỗi lập luận trong các đoạn văn cho sẵn

Ở dạng bài tập này, GV đưa ra các đoạn văn mà trong đó lí lẽ không logic, lập luận chưa thuyết phục để HS sửa lỗi. Với dạng bài tập này, chúng tôi thường lấy từ các bài làm của HS. Điều này sẽ giúp các em nhận rõ những hạn chế, khuyết điểm trong bài làm của mình để rút kinh nghiệm trong các bài viết tiếp theo. Chẳng hạn như các đoạn văn sau:

1. Trọng đạo là chúng ta phải biết tôn trọng mọi người. Thì chúng ta cũng sẽ được mọi người nể trọng, kính phục. Trong cuộc sống có những đạo lí mà chúng ta cần tôn trọng. Vì những đạo lí đó khuyên chúng ta sống theo lẽ phải. Không vì những danh lợi mà bán rẻ lương tâm của mình. Những người như vậy sẽ không được mọi người tôn trọng, ngược lại còn bị khinh rẻ. Trọng đạo không đủ để hoàn thiện con người mà nó cần kết hợp với tôn sư. Vì vậy, mới có câu tục ngữ "Tôn sư trọng đạo".

2. Xay hết lò than đã rực hồng, hình ảnh ngọn lửa hồng đỏ rực cho thấy trời đã tối đi nhiều. Khi cô gái xay hết thì trời đã tối sẫm đi chỉ còn ngọn lửa đỏ rực lên thể hiện sự vất vả của người con gái cũng như người dân phải cực khổ. Qua hình ảnh đó, Bác ước mơ đất nước mình được giải phóng thoát khỏi áp bức bóc lột, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

6. Phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy

a. Khái niệmTheo Tony Buzan, người đầu tiên tìm hiểu và sáng tạo ra bản đồ tư duy thì bản đồ tư

duy là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Ở giữa bản đồ là một ý tưởng hay một hình ảnh trung tâm. Ý tưởng hay hình ảnh trung tâm này sẽ được phát triển bằng các nhánh tượng trưng cho các ý chính và đều được nối với các ý trung tâm. Với phương thức tiến dần từ trung tâm ra xung quanh, bản đồ tư duy khiến tư duy con người cũng phải hoạt động tương tự. Từ đó các ý tưởng của con người sẽ phát triển.b. Phương thức tạo lập

- Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm trên một mảnh giấy (đặt nằm ngang)+ Người vẽ sẽ bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. Hình ảnh có thể thay thế

cho cả ngàn từ và giúp chúng ta sử dụng tốt hơn trí tưởng tượng của mình. Sau đó có thể bổ sung từ ngữ vào hình vẽ chủ đề nếu chủ đề không rõ ràng.

+ Nên sử dụng màu sắc vì màu sắc có tác dụng kích thích não như hình ảnh. + Có thể dùng từ khóa, kí hiệu, câu danh ngôn, câu nói nào đó gợi ấn tượng sâu sắc

về chủ đề.


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên- Bước 2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ vào chủ đề trung tâm+ Tiêu đề phụ có thể viết bằng chữ in hoa nằm trên các nhánh to để làm nổi bật.+ Tiêu đề phụ được gắn với trung tâm.+ Tiêu đề phụ nên được vẽ chéo góc để nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra

một cách dễ dàng. - Bước 3: Trong từng tiêu đề phụ vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ

+ Khi vẽ các ý chính và các chi tiết hỗ trợ chỉ nên tận dụng các từ khóa và hình ảnh.+ Nên dùng những biểu tượng, cách viết tắt để tiết kiệm không gian vẽ và thời gian.+ Mỗi từ khóa, hình ảnh nên được vẽ trên một đoạn gấp khúc riêng trên nhánh. Trên

mỗi khúc nên chỉ có tối đa một từ khóa.+ Sau đó nối các nhánh chính cấp 1 đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh cấp 2 đến

các nhánh cấp 1, nối các nhánh cấp 3 đến các nhánh cấp 2…bằng đường kẻ. Các đường kẻ càng ở gần trung tâm thì càng được tô đậm hơn.

+ Nên dùng các đường kẻ cong thay vì các đường kẻ thẳng vì đường kẻ cong được tổ chức rõ ràng sẽ thu hút được sự chú ý của mắt nhiều hơn.

+ Tất cả các nhánh tỏa ra cùng một điểm nên có cùng một màu. Chúng ta thay đổi màu sắc khi đi từ ý chính ra đến các ý phụ cụ thể hơn.

- Bước 4: Người viết có thể thêm nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật cũng như giúp lưu chúng vào trí nhớ tốt hơn.c. Ví dụ minh họaSử dụng bản đồ tư duy trong một số giờ Văn học sử

*. Bài Việt Bắc (Phần 1: Tác giả)

Khi củng cố bài học, GV có thể khái quát hóa bằng bản đồ tư duy sau

*. Bài Truyện Kiều (Phần 1: Tác giả)

Khi dạy bài học này, GV có thể gợi dẫn để cùng HS xây dựng bản đồ tư duy



*. Bài Khái quát văn học dân gian Việt Nam


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên7. Phương pháp dạy học trò chơia. Bản chất- Phương pháp trò chơi là phương pháp tổ chức cho học sinh tìm hiểu một vấn đề, thực hiện một nhiệm vụ học tập hay thể nghiệm những hành động , những thái độ, những việc làm thông qua một trò chơi học tập nào đó.- Đặc điểm:+ Nội dung trò chơi gắn với kiến thức, kĩ năng, thái độ của một môn học cụ thể+ Thường diễn ra trong không gian, thời gian nhất định của một giờ học+ Mọi HS đều thu nhận được nội dung học tập trong trò chơib. Quy trình thực hiện- GV lựa chọn trò chơi- Chuẩn bị các phương tiện, điều kiện cần thiết cho trò chơi- Phổ biến tên trò chơi, nội dung và luật chơi- Học sinh tiến hành chơi- Đánh giá trò chơi- Thảo luận về ý nghĩa giáo dục của trò chơic. Ví dụ minh họaKhi dạy bài “Ôn tập văn học dân gian” (Lớp 10), để tổng kết bài học, GV có thể sử dụng trò chơi ô chữ sau:Câu hỏi:1. Hàng ngang thứ nhất: có 5 chữ cái: Tên một làn đệu dân ca tiêu biểu của xứ Nghệ? VÍ DẶM2. Hàng ngang thứ hai: có 10 chữ cái, Tên của một đoạn trích trong một truyện thơ nổi tiếng được học ở chương trình ngữ văn10 LỜI TIỄN DẶN3. Hàng ngang thứ ba có 3 chữ cái: sử thi Đăm Săn của dân tộc nào ở Tây Nguyên? Ê ĐÊ4. Hàng ngang thứ tư có 9 chữ cái, Sauk hi Mị Châu chết xác của nàng biến thành gì? NGỌC THẠCH5. Hàng ngang thứ năm có 11 chữ cái: Khi chạy đến bờ biển, vua An Dương Vương đã kêu cứu ai? SỨ THANH GIANG6. Hàng ngang thứ sáu có 4 chữ cái: Một trong hai biểu tượng về tình nghĩa vợ chồng? GỪNG7. Hàng ngang thứ bảy có 5 chữ cái: Tên một bài thơ của Chế Lan Viên có sử dụng chất liệu văn học dân gian CON CÒ8. Hàng ngang thứ 8 có 9 chữ cái: tên một loại bánh ă vào này Tết của dân tộc ta BÁNH CHƯNG9. Hàng ngang thứ 9 chữ cái CÓ 9 : Quê hương của cố thủ tướng Phạm Văn Đồng? QUẢNG NGÃI10. Hàng ngang thứ 10 có 12 chữ cái: tên một thể loại văn học dân gian kể về nhân vật lịch sử và sự kiện lịch sử qua đó thể hiện thái độ của nhân dân ta ? TRUYỀN THUYẾT11. Hàng ngang thứ 11 5 chữ cái: phần thưởng mà mụ gì ghẻ hứa sẽ cho Tấm và Cám nếu ai bắt được nhiều tôm và tép hơn ? YẾM ĐỎ

HÀNG DỌC: VIÊN NGỌC QUÝĐây là đánh giá của cố thủ tướng Phạm Văn Đồng về vai trò của văn học dân gian


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyên1 V I D Ă M

2 L Ơ I T I Ê N D Ă N

3 Ê Đ Ê

4 N G O C T H A C H

5 S Ư T H A N G G I A N G

6 G Ư N G

7 C O N C O

8 B A N H C H Ư N G

9 Q U A N G N G A I

10 T R U Y Ê N T H U Y Ê T

11 Y Ê M Đ O

III. Thực hành ứng dụngGiáo án thể nghiệm phương pháp dạy học tích cựcĐọc văn:

VỢ NHẶT (Tiết 1) - Kim Lân -

A. MỤC TIÊU BÀI HỌCGiúp học sinh nắm được 1. Kiến thức:- Những nét tiêu biểu về tác giả Kim Lân

- Hiểu được tình cảnh thê thảm của người nông dân trong nạn đói năm 1945 và trân trọng

tình yêu thương, niềm khát khao hạnh phúc của họ

- Hiểu được tình huống truyện đặc sắc của tác phẩm và giá trị của nó

2. Kĩ năng:- Nhận diện và phân tích tình huống truyện trong tác phẩm truyện ngắn hiện đại3. Thái độ:- Biết trân trọng những khát khao hạnh phúc, niềm tin mãnh liệt của con người.

B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN- Sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập Ngữ văn 12 (tập 2)- Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng Ngữ văn 12C. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH Giáo viên tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi, gợi tìm, hoạt động nhóm.D. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY1. Ổn định lớp2. Bài cũ? Ở chương trình THCS, em đã được học tác phẩm nào của Kim Lân ? Ấn tượng của em về tác phẩm ấy ?3. Bài mới


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyênHoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung

? Trình bày những hiểu biết của em về nhà văn Kim Lân?

? Em biết gì về xuất xứ tác phẩm “Vợ nhặt”?

HS trả lời

GV cho HS xem một số hình ảnh về nạn đói năm 1945

Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc hiểu văn bản

GV chiếu sơ đồ, yêu cầu học sinh tóm tắt theo sơ đồ

I. Tiểu dẫn1. Tác giả- Tên khai sinh của nhà văn Kim Lân là Nguyễn Văn Tài (1920 – 2007). - Kim Lân là cây bút chuyên viết về truyện ngắn, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng độc giả. Đề tài quen thuộc trong sáng tac của ông là cuộc sống nông thôn và hình tượng người nông dân- Kim Lân từng phải bươn chải kiếm sống bằng rất nhiều nghề và chính vốn sống phong phú ấy đã tạo cho những sáng tác của ông một sự đằm sâu.- Nguyên Hồng: Kim Lân là nhà văn một lòng đi về với đất, với người, với cuộc sống thuần hậu nguyên thủy ở nông thôn.2. Tác phẩm- Tiền thân của truyện ngắn “Vợ nhặt” là tiểu thuyết “Xóm ngụ cư”. Cuốn tiểu thuyết này được viết ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công nhưng còn dở dang và bị mất bản thảo. Hòa bình lập lại, dựa trên một phần cốt truyện cũ, nhà văn viết truyện ngắn “Vợ nhặt”.- Tác phẩm được in trong tập “Con chó xấu xí” (1962) Từ dung lượng một cuốn tiểu thuyết, sau được rút gọn lại là một truyện ngắn cùng với độ lùi thời gian đã khiến cho “Vợ nhặt” trở thành một tác phẩm xuất sắc, kết tinh tài năng và tâm trí của Kim Lân.- Truyện viết về nạn đói khủng khiếp năm 1945 – một trong những trang bi thảm nhất của lịch sử dân tộc ta. Mùa xuân năm Ất Dậu, từ Lạng Sơn đến Quảng Trị, dân ta lâm vào nạn đói chưa từng thấy trong lịch sử: hơn hai triệu người chết đói, nạn đói mà theo Nam Cao “có lẽ đến năm 2000, con cháu chúng ta vẫn còn kể lại cho nhau nghe để rùng mình” (Đôi mắt). II. Đọc – hiểu văn bản* Tóm tắt tác phẩm



? Em có nhận xét gì về nhan đề của tác phẩm?

HS trả lời

GV nhận xét, chốt ý

GV cho HS thảo luận nhóm:

* Nhóm 1: Truyện “Vợ nhặt” xoay quanh sự kiện nào? Sự kiện ấy tác động ra sao đến tâm lí các nhân vật?

*Nhóm 2: Vì sao việc Tràng lấy vợ lại nhận được sự quan tâm đặc biệt của người dân xóm ngụ cư?

1. Nhan đề và tình huống truyệna. Nhan đề- “ Vợ nhặt” là một cách kết hợp từ đặc biệt+ Vợ : danh từ => Chỉ một điều thiêng liêng+ Nhặt: động từ => Nhặt nhạnh, nhặt vu vơ, của rơi của rụng ngoài đường Một kết hợp từ đặc biệt chỉ có trong nạn đói năm 1945. Cái đói đã đẩy đến những cảnh bi hài kịch: mạng người trở nên rẻ rúng, có thể “nhặt” được như người ta nhặt bất cứ đồ vật gì. Phải đặt vào truyền thống dân tộc coi “Người ta là hoa đất”, coi việc dựng vợ gả chồng là đại sự thì mới thấy hết câu chuyện nhặt vợ này bi đát làm sao. Nhan đề “Vợ nhặt” đã tạo ấn tượng , kích thích sự chú ý của người đọc. Đây không phải là cảnh lấy vợ đàng hoàng, có ăn hỏi, có cứi xin theo phong tục truyền thống của người Việt mà là nhặt được vợ. Chỉ riêng hai chữ “vợ nhặt” cũng nói lên khá nhiều về cảnh ngộ, số phận của các nhân vật. Chuyện Tràng nhặt được vợ đã nói lên thân phận thê thảm và tủi nhục của người nông dân trong nạ đói khủng khiếp năm 1945 Xót xa về thân phận con ngườib. Tình huống truyện- Đối với truyện ngắn, tình huống truyện giữ vai trò hạt nhân của cấu trúc thể loại, nó chính là cái hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt khiến cho tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất. Có ba loại tình huống phổ biến trong truyện ngắn: tình huống hành động, tình huống tâm trạng và tình huống nhận thức.- Sự kiện: Tràng nhặt được vợ dễ dàng giữa nạn đói khủng khiếp năm 1945 Sự kiện này tác động mạnh mẽ đến tâm lí tất cả mọi người: người dân xóm ngụ cư, lũ trẻ con, bà cụ Tứ và ngay chính bản thân Tràng. Tất cả mọi người

Giáo viên: Trần Thị Minh Phúc – Trường THPT Quỳnh Lưu 2

Trẻ con Ngýời dân

Bà cụ Tứ Anh Tràng

Sáng hôm sauChiều hôm trýớc

17


* Nhóm 3: Em có nhận xét gì về tình huống trong tác phẩm “Vợ nhặt”?

*Nhóm 4: Ý nghĩa của tình huống truyện trong tác phẩm “Vợ nhặt” (nghệ thuật, nội dung)?

Các nhóm thảo luận trong thời gian từ 5 -7 phút

GV nhận xét, chốt ý chính trên bảng phụ

? Thông quan tình huống truyện trong tác phẩm , em có suy nghĩ gì về mối quan hệ giữa con người với con người trong xã hội ngày nay?

đều ngạc nhiên, vui mừng xen lẫn lo âu. Đây là một tình huống éo le, bất ngờ, độc đáo, vừa bi vừa hài- Tràng là một anh chàng xấu xí, nghèo khổ, dân ngụ cư, mang tiếng ế vợ lại nhặt được vợ dễ dàng, lại có vợ theo không về nhà. Và cũng chính vì trong hoàn cảnh đói khát, mọi việc đều có thể bỏ qua cho nên Tràng mới lấy được vợ.- Lấy vợ vốn là một sự kiện trọng đại của cuộc đời “Trăm năm tính cuộc vuông tròn. Phải dò cho đến ngọn nguồn lạch sông”, thế nhưng với Tràng, mọi chuyện diễn ra vô cùng chóng vánh, đơn giản tưởng như một trò đùa. Chỉ với mấy câu hò, bốn bát bánh đúc, Tràng lấy được vợ. Chuyện xảy ra nhanh đến mức chính bản thân Tràng cũng thấy ngạc nhiên “Ra hắn đã có vợ rồi đấy ư?”.- Dựng vợ gả chồng vốn là chuyện vui, người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc trong nhà ăn nên làm nổi, nhưng việc Tràng lấy vợ lại khiến tất thảy mọi người nặng trĩu nỗi lo âu, buồn tủi.- Tràng lấy vợ giữa nạn đói khủng khiếp, ghê sợ, “một đám cưới nhỏ nhoi giữa một đám ma khổng lồ”: Thần chết hiện hình lên qua những dáng vẻ vật vờ, xanh xám như những bóng ma; qua mùi ẩm mốc của rác rưởi và mùi gây của xác người; qua những tiếng khóc hờ tỉ tê , tiếng quạ gào lên từng hồi thê thiết. Giữa cái đám ma khủng khiếp ấy, Tràng lại lấy vợ. Ý nghĩa của tình huống truyện:- Nghệ thuật:+ Tạo sự hấp dẫn, cuốn hút+ Bộc lộ tính cách và tâm lí nhân vật- Nội dung+ Phản ánh thân phận con người bị rẻ rúng: Không quen biết, cũng chẳng cần đến ăn hỏi, cheo cưới, chỉ cần mấy lời tầm phào và mấy bát bánh đúc là có vợ. Cái giá của một con người thật rẻ rúng.+ Tố cáo tội ác của bọn thực dân, phát xít đã đẩy nhân dân vào cảnh điêu đứng vì “một cổ hai tròng”+ Thể hiện khát vọng sống và khát vọng hạnh phúc của con người “Bài ca ca ngợi sự sống”: Ngay trên bờ vực của cái chết, khi thần chết thò bàn tay gớm guốc của mình vào từng gia đình, khi bản năng con người được trỗi dậy mạnh nhất thì họ vẫn khao khát hạnh phúc, tổ ấm gia đình, vẫn cưu mang đùm bọc lẫn nhau và không bao giờ cạn kiệt niềm tin vào tương lai, hi vọng. Niềm khao khát mang tính nhân bản là trường tồn, là bất diệt, và chính nhờ nó mà con người tồn tại mãi trên cõi đời này


Bài thu hoạch chuyên đề bồi dưỡng thường xuyênKim Lân: “Khi đói người ta không nghĩ đến con đường chết mà chỉ nghĩ đến con đường sống. Dù ở trong tình huống bi thảm đến đâu, dù kề bên cái chết vẫn khát khao hạnh phúc, vẫn hướng về ánh sáng, vẫn tin vào sự sống và vẫn hi vọng ở tương lai, vẫn muốn sống, sống cho ra người”. Thể hiện tài năng và tấm lòng của Kim Lân.

4. Củng cố và hướng dẫn học bài4.1. Nắm các kiến thức cơ bản4.2. Hướng dẫn học bài- Chuẩn bị bài mới: Vợ nhặt (Kim Lân)+ Diễn biến tâm lí các nhân vật : Tràng, bà cụ Tứ, người vợ nhặt+ Giá trị nhân đạo và hiện thực của tác phẩm

C. TỔNG KẾT Trong giai đoạn hiện nay, đổi mới phương pháp dạy học là một yêu cầu tất yếu. Mục

tiêu cuối cùng của việc đổi mới chính là tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS, biến hoạt động nhận thức của người học từ thụ động chuyển sang chủ động và linh hoạt. Chính vì thế, việc áp dụng những phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực là vô cùng cần thiết trong quá trình giảng dạy nhằm hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng giảng dạy


Documents

Chuyen de BDTX Module 18 Phuong Phap Day Hoc Tich Cuc