NGUYEN VAN LONG (Chu bi€m)

NGUYEN TH! MAl HOA- NGUYEN TH! NGAN HOA HOANG TH! PHlldNG NGQC- NGUYEN THANH TUNG

cAc CHUYEN DE CHON LOC . .

NGlrVAN

NHA XUAT BAN GIAO Dl)C VI~T NAM

    

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

D~ phl;lc Yl;l cho vi~c d~y va h9c mon Ngfr van TIICS, ngoai sach giao khoa

(SGK) va sach giao vien, da c6 nhi~u tai li~u tham khito, tai Ii~u hu6ng dan duqc

bien so~n va xwl't ban. Phan 16n nhfrng sach tham khao, hu6ng dan d~u bien so~n

theo chuang trlnh ttmg 16'p, bam sat trlnh tl;l' de bai h9c trong SGK, vai ba phan

mon: Van h9c, Tieng Vi~t, T~p lam van . Vu di~m cua each cau tnk nay Ia bam

Sat qua trlnh d~y - h9c CUa thay Va tro a m6i 16'p, ti~n cho vi~c chuftn bj bai a nha

va on bai sau khi h9c tren 16'p cua h9c sinh (HS). Tuy nhien, nhuqc di~m cua

sach tham khao cau tnk theo ki~u nay }a thien V~ hu6ng dan Cl;l th~ a tUng bai,

tung tiet h9c rna ft kha nang khai quat, t6ng hqp kien thUC V~ tUng mang, tUng

chu di~m n¢i dung ho~c ttmg th~ lo~i. Nham g6p phan kh~ic phuc tlnh tr~ng d6

va giup giao vien, HS c6 them m¢t each tiep c~n d~ nam vling chuang trlnh Ngfr

van TIICS theo ·hu6ng wa nam chac nhling tri thuc co ban a tung bai hoc, vua

hlnh thanh nhfrng tri thuc khai quat, t6ng hqp v~ ttmg Cl;lm bai h9c, chung toi

bien so~n b¢ sach Cac chuyen de' chl_m lf!c Ngft van THCS, tu 16'p 6 den 16'p 9.

B¢ sach Cac chuyen de' chf!n lf!c Ngft van THCS duqc bien so~n theo ttmg

16'p, m6i 16'p gom ba phan: Van h9c, Tieng Yi~t, T~p lam van. Chung toi dl;l'a vao

chuang trlnh m6n h9c, c6 tham khao tai li~u Hu:6ng dan tht(c hi¢n chua'n kien t/u(c' kl na II g mon N gil va II T H c s cua B¢ Giao dl;IC va Dao t~o d~ ll;l'a Ch9n cac

n¢i dung hlnh thanh cac chuyen d~ a m6i phan, ,m6i 16'p. M6i chuyen d~ duqc

cau true thanh hai phan chfnh: Nlu?ng viln de' chung va Cue bui qt the'. Phan

Nlulng valt de' chung cung cap nhfrng tri thuc khai quat, lam co sa cho vi~c tlm

hi~u, h9c tap cac bai CU th~, a nhfrng ch6 can thiet, CO th~ cung cap nhling kien

thuc rna r¢ng ho<:tc sau han. Sau khi tlm hieu nhfrng bai Cl;l th~, giao vien nen

hu6ng dan HS tra lai v6'i phan Nlu?ng VOl/ de' chung a tung chuyen de d~ hlnh

thanh nhfrng kien thuc c6 tfnh khai quat, t6ng hqp. Tu d6, HS c6 the chu d¢ng van dung kien thuc vao vi~c d9c - hieu cac van ban trong SGK va cac van ban

tuang tl;l', trong vi~c t~o l~p van ban theo cac ki~u lo~i van biin quy djnh trong

chuang trlnh, cGng nhu c6 th~ chu d¢ng trong cac ho~t d¢ng ngon ngfr n6i va

viet theo muc d¢ yeu cau cua chuang trlnh THCS. Phan Cue bui Cl! tid chi bien

so~n thea cac bai h9c chfnh, khong so~n cac bai h9c them, tl! h9c c6 hu6ng dan

3

va nhfrng phan da giiun tai theo hu6ng dan thlfC hi~n chuang trlnh cua 8<) Giao dl,IC va Dao t~o. Moi bai Cl;l th~ g6m hai ml,IC: Kiell tlu!c cO' bdn va Luyfn r~lp.

Ml;IC Kiell t/u(c CO' bdn duqc viet ngan g<,m, tap trung vao nhfrng tr<,mg tam. Muc Luyfn flip g6m cac cau hoi, bai tap (c6 tham khao phan bai tap o SGK va sach bai tap nhtrng khong J~p J~i cac sach ay ma be) sung nhfrng bai tap Vlra hLrOng VUO viec nam vfrng kien thlrC CO ban cua bai hQC, Vlra ren Juy~n kha nang van dung, thtJC hanh, kfch thfch nang llfC sang t~o 6 HS) va gai y lam bai.

8<) sach Ctic chuyen de' ch(Jn l[Jc Ngii win THCS duqc bien soan boi m<)t nh6m tac gia bao g6m cac tac gia SGK, giang vien d~i h<;>c va giao vien THCS giau kinh nghi~m. Tuy nhien, bien so~n cac chuyen demon Ngfr van 6 THCS Ia m<)t cong vi~c mm me, nhieu kh6 khan nen m~c du cac tac gia da rat c6 gtmg, nhung kh6 tninh kh6i nhfrng thieu s6t. Cac tac gia mong nhan duqc y kien g6p y cua b~n dQC xa gan d~ b<) sach duqc hoan thi~n han trong nhfrng Jan in sau . Hi VQng b<) Sach Se giup fch ChO Vi~C dbi mOi, nang CaO Ch[\t )UQ'Bg day Va hoc mon Ngfr van 6 truemg THCS hi~n nay.

4

He/ N¢i, ng£1y OJ rlnlng 04 nam 2013

Thay mat cac tac gia

PGS NGUYEN VAN LONG

    

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

PHAN VAN HOC •

Chuyen ile 1. CA DAO~ DAN CA

A - NHUNG VAN DE CHUNG

Co dau, {lt/n ((/ l ~t hai thu~t ngu chi nhung bai tha, bai hat tru tlnh dan gian .

Cu dau chi phan loi tha etta cac bai dan ca (khi tach Joi ca ra kh6i di~u hat)

hoac cac bai tha d£m gian , con dlin ca Ia khai ni~m dung d~ gQi nhfrng sang tac

kct hqp giua tha v~t nh~c dan gian ho~c m<)t hlnh thuc sinh ho~t ca hat cua nhan

d fm. Gil'ra ca dao va dan ca c6 moi quan h~ m~t thiet v6'i nhau ve ngu6n goc

thu~t ngl'r cling nhu ve moi quan h~ giua loi va nh~c . Ca dao, dan ca thu<)c th~

loai trl'r tlnh , di en ta m<)t dch s inh d<)ng va sau sac doi song tinh than, bao g6m

tu ttrong . tlnh dm, tftm h6n cua nhan dan lao d<)ng . Do d6, trong ca dao, dan ca

xu;.lt hi cn mot so ki ~ u nhfm vat trli' tlnh: nguoi m~ , nguoi vq, nguoi con trong

quan he gia dlnh: chang trai , co ga i trong quan h~ tlnh ban, tlnh yeu; nguoi dan

trong quan he xa hoi .

Cling nhu cac th~ lo~i van h<;>c dan gian khac, ca dao, dan ca Ia H\m guang

phim chieu trung thlfc ve cu<)c song mu6n mau, mu6n ve cua nhan dan . D6 Ia

cu<)c song can cu, gian dj va chat phac , d~m da phong vj dan t<)c. D6 Ia cu<)c dau

tranh anh htmg trong dl!I1g ntroc va giu ntr6'c. D6 Ia tinh than l~c quan trong kh6

kh<\n, tinh than tuang ai giua nhl'mg con ngtrm luang thi~n. D6 Ia nh~n thuc sac

ben ve b~n , ve thu, ve chfnh nghia va phi nghia. Ca dao th~ hi~n tlnh yeu: tlnh

yeu d6i lua, gia dlnh, que huang, dat nu6'c, lao d<)ng, giai cap, thien nhien, hoa

blnh, ... Ca dao con th~ hien ttr ttrong dau tranh cua con nguoi v6'i thien nhien, v6'i

xa hoi.

Ngoai nhfrng dac diem ngh~ thuat chung ctla tha trfr tlnh, ca dao, dan ca con

mang nhl'rng net dac thu rieng . Ve ng6n ngfr, ca dao, dan ca str dt,mg ng6n ngu

tha ca m¢c mac, gi im dj , chan thuc , d~p de, hon nhien, trong sang, duqc gQt giGa,

trau chuot, chat l<;>c qua nhieu the h¢; Ia s ~r ket hqp hai hoa .giua tfnh chat dan t<)c

V~l tfnh chat dja phlrang, gifra ((1j an tieng n6i hang ngay CUa nhan dan Va ng6n

ngu thO' ca bac hQC . De giai bay cac tr<;tng thai tlnh cam cua con nguoi, ca dao,

5

- - -- - - --- - - - ---·

dan ca su dl,lng nhieu bi~n phap ngh~ thuat tu tu nhu so sanh, ~n dl,l, bieu tuqng, nhan hoa, ... Ve ket cau, ca dao, dan ca c6 ket cau ngan g9n, the hi~n r6 dau an cua loi doi dap, tro chuy~n giua nhan vat tru tlnh va nhan vat tru tlnh (Ta -

Minh, M~ln -Dcio , Qua- B£111 , Ngttili - Em ... ); chCra dung nhung c6ng thCrc truyen thong dan gian dac thtt nhu l<;ip lai nhG'ng cau m6 dau "TIIlln l!m" , "Uuc ·

gi" , "Chie'u chie'u" , "Dem i-fllu", ... va nhCrng net chung trong loi mieu ta, k~

chuy~n. Ca dao c6 m¢t so bi~n phap ket cau tieu bieu nhu:

- Ker cu1J ttrong dong (con c6 ten g9i Ia song llllnh tclm If hay dol ng/iu !lim

If) h,ra Ch9n nhG'ng d<;ic tfnh, d<;ic diem c6 tfnh chat 6n djnh cua cac str v~t trong tt_.r nhien de lam diem tt_.ra cho buc tranh doi song tlnh cam cua con ngtroi (Cdy kh6

cltllu de m9c clt6i - Buc mf! c/ura de- J dili l'iJi ta).

- K et cdLI ft((/llg pluln dl.!ng len Sl! doi l~p tren trL,~C thai gian (kit i Xt(a/ hdy

giil, ngdy dilngciy ve), kh6ng gian (ra dtrilng!w/ nhd) de m6 ta nhung d6i thay trong tlnh cam, tam tnmg con nguoi.

- Ket CUll triing difp btmg each l<;ip lai cac yeu to ngh~ thu~t trong m<)t kh6 tho, mot dong tho, m<)t hlnh anh tho (TIII((/1/g tlwy t!ICJ/1 p!t~J/1 CO/I /"If(/, Tlut'o'flg

tlwy con cuo< giilu trOi, ... ).

- Ket c·u'u no'i vong (Con ki£!11 mcileo uln!t da -Leo p!tdi Clllllt Cl_lf leo wleo

l'cJO -Con kiell mel leo ccin!t ddo -Leo p!tJi can!t C"l_l( leo 1'll0 leo w) ...

Ve the tho, ca dao, dan ca chu yeu dung th€ tho luc bat, ngoai ra con Slr dL,~ng th€ song that h;~c bat, tho ba chu, bon chu, nam chu, tho hon hqp tt_.r do ...

B- cAc BAI cu THE

- A , ~' ? '

NHCfNG CAU HAT VE TINH CAM GIA DINH '\ '\ A A ,.(' , '

VA TINH YEU QUE HVONG, DAT NVOC, CON NGVdi

I - KlEN THUC CO BAN

Ca dao, dan ca ve chu de tlnh cam gia dlnh, tlnh yeu que huang, dat ntr6'c,

con ngtrm chiem m<)t vj tri quan tr9ng trong ca dao, dan ca Vi~t Nam. Cac nhan

v~t tru tlnh xuat hi~n trong chum bai nay thtrang Ia nhung ngtroi con, ngtroi

chau, nguoi chong, ngtroi vq, nhG'ng chang trai, c6 gai ... Qua moi Im ca dtrqc cat

6

len, nguai lao d¢ng xua da gtri gam trong d6 nhung suy nghi, tam tu tlnh cam

cua mlnh ve cac m6i quan h~ trong gia dlnh (ong ba - chau, cham~- con cai,

vq- chong, anh - em), qua d6 the hi~n sau sac d<;!O If truyen thong dan t(>c (tlnh

cam kfnh trong t6 lien, ong ba va thai d¢ biet an d6i v6'i cong lao sinh thanh,

duang due cua cha m~; tlnh cam anh em than thiet, gan b6; noi nh6' thuang da

diet cua nguai con gai lay chong xa dau dau huang ve que me); tlnh cam d6i v6'i

4LH~ huang dat mr6'c (niem ll;f hao tnr6'c Ve d~p va SU giau CO ella canh V~t que

huang, dat nUOC ... ). Qua d6, phan anh m(>t each sau Sck tlnh cam Clla nguai lao

dong d~mh cho gia dlnh, nguai than, que htrang, dfit mr6'c .

Ye nghe thuat, chum bai ca dao thu¢c 2 nh6m de tai tren c6 nhieu net ngh~

thuat dac sac:

Chum bai ca dao n6i ve tlnh cam gia dlnh dung hlnh anh so sanh phong phu,

sinh dong; vtra Cl;l th~. vtra giau tfnh gqi hlnh, bi~u cam (Cong c1w n/1/( mii Tlll.ti

Sun, Anh em n/1/( tluf tay cflltn, ... ); each dtmg tlr ngu m(>c m<;!C, hlnh anh Cl;l the,

gan gili, than thiet (Ng6/en nut)c l(jt mui nllll , Rau tom na'u 1'6'i mt)t hdu, ... ); khai

ni~m khong gian, thm gian mang tfnh u6'c I~ va c6 tfnh khai quat cao (chie'u

chie·u, hom cftW, ngo sau, ... ).

Chum bai ca dao n6i ve tlnh yeu que huang, dat nu6'c Slr d~;~ng ngh~ thul:\t

mieu ta gi~m sue gqi hlnh, gqi cam nha ngon ngu mieu ta tn.rc tiep gan v6'i cac

d!a danh, cac canh V~t quen thu(>c, gan gili, Slr d~;~ng nhieu hlnh anh SO sanh, ~n

d~;~ (Dtr&ng \'O .n( Ngh~ quanh quanh -Non .wnh 11116'c /JI(?c nlur tumh ho(j d6;

D6ng Dang c6 pho' Kt' Ura- C6 lt(/ng To Thi c6 c/u'w Tam Thcmlt) ... Thien nhien

vua Ia d6i tuqng mieu ta, wa Ia phuang ti~n ngh~ thuat giup cho vi~c th~ hi~n

tlnh cam cua con nguai.

II- LUY~N T ~p

1. Trii lai cac cau hoi sau btmg each khoanh tron chu cai tru6'c phuang an

dung nhat:

Cuu I . Plnrung tl111'c hie'u df!! chfnh nia ca dao lei gt'?

A - Mieu ra

C - Bieu cam

B -Tu su

D- Nghi luan

7

Cau 2. NrJi dung nao sau day kh6ng phil h9]J v6i d¢c die"m ca duo, d/ln ca ?

A - Ut cac the lo~i tru tlnh dan gian

B- Ke ve nhan v~t lien quan den Itch Slr

C - Ut sang tac cua nhan dan lao d¢ng

D - Dien ta doi song n¢i tam cua con ngum

C/iu 3. Dijc diem nLio d•rc;c c·oi ld net dijc tnrng c1io ca dao , dc/11 ca .?

A - Chu yeu sir d1,1ng th~ tha I~,~c bat ho~c I~tc bat bien the

B - Ket cau I inh hoat

C- Hinh anh nghe thu;H m¢c m~c , gian dj

D - Giau chat trict If

2. lim tlr 3 - 5 bai ca cao n6i ve tlnh cam gia dlnh c6 ket cau wang dong.

Chi r6 net tuang dong giCra hlnh anh thien nhien va tam tr~ng, tlnh cam etta

nhan V~t trfr tinh trong ti:rng bai va neu y nghla CUa vi~c Slr dung ket cau ttrang

dong ay.

3. Chi r6 moi quan h~ giua ca dao va dan ca. lim m¢t bai dan ca Y~l tach

phan Ioi de minh ho~.

4. Ca dao, dan ca Ia loi doi dap, tro chuy~n giua nhan v~t trCr tlnh v ~t nhan vat

tru tlnh. Tfnh dien xu6ng ay the hi~n rat r6 trong each xung h6. Li~t ke m¢t so

each xung h6 va lay vf dl,l minh ho~:

-Dung each xung ho chung.

-Dung each xung ho mang d~m tfnh dja phLrang.

-Dung each xung ho bang 16i n6i an d1,1, kfn dao.

5. Viet m¢t van ban ngtm neu cam nghl ve tlnh yeu que huang dat nu6'c cua

nguoi lao d¢ng qua chum ca dao n6i ve chu de thien nhien, dat mr6'c .

6. lim va ghi vao s6 tay Van hQc m¢t so bai ca dao c6 cong thuc lap l<;ti mot

so tlr ngu a cau mo dau:

a) Ru nlwu

b) .U6c gi

c) Chie'u chie'u

8

G(Jij:

1. Cau I: C, cau 2: B, cau 3: A

2. Ket cau tuang dong troiig ca dao duqc xay d~Jng theo nguyen t:k doi ngau:

trtroc tien, buc tranh thien nhien duqc dua ra, tiep sau d6 Ia buc tranh ve doi song

tlnh cam cua con nguoi. Giua hai buc tranh c6 net tuang dong, qua d6, dtmg dac

diem c6 tfnh chat 6n djnh cua hlnh anh ll! nhien de lam don bay, m6 ta, gqi lien

tuemg toi doi song tlnh cam, tfun trang, thai d¢ Ctla con ng.uoi, VI vfty, e<im xuc

duqc bi~u dat m(>t each ll! nhien, sftu sac . C6 th6 ChQn m<)t b~ti cu the de minh

ho~t (C/y khu clura cfli nu,)(' chui ... ). ,. 3. - Dung ve m~t van hQC m~t nhfm djnh, khi chung ta llrOC bo nhfrng tieng

dem, nhiing tieng lay , nhfrng cau lay 0 m(>t bai dfm ca, thl bai dftn ca ay ch[tng

khac nao m(>t bai ca dao. C6 th~ n6i, ranh gioi giu·a ca dao v~t dftn ca kh6ng ro .

Dung bai ca dao de hat, thl d6 Ia dan ca. Tuac bo phan nhac etta bai dfm ca, thl

d6 Ia bai ca dao. V~y c6 the n6i , ca dao Ia m(>t loe;ti tha dfm gian c6 the ngam

duqc, hat duqc nhu cac lo~i thO' khac va c6 th~ xay d~Jng th~tnh cac di¢u dan ca.

- C6 th~. ChQn m(>t bai dan ca bat kl, bo bm phan tieng d~m thl se c6 phfin loi

Ia bai ca dao.

Vf du: Tach phan IOi ca dao trong bai dan ca Con du:w?n:

Con duyt>n !Jllun n1_1 /}(/n lwu

Her duyen ng6 i g6(· ("(f_V da dtji clio· ...

4. Cach xung h6 doi dap:

-Dung each xung h6 chung (To - Minh. Ta - Nt'mg, Thit>j1 - Cllllng,

Ngl(ifi -Em ... ).

-Dung each xung h6 mang dfun tfnh dja phuang (Quo -Bliu .... ).

- Dtmg each xung h6 btmg loi n6i c:i:n du, kfn dao (M~/11 - D£1o. Tl111ye'n - Be/1).

- Dtmg each xung h6 phi em chi (Dll_v -Do, Ai - Ai) ...

5. Van ban ngan nhung phai b~\o dam duqc cac yeu ciiu sau:

- Ve n(>i dung: Neu va nhfm xct ve cac bi~u hi~n tlnh cam etta nguoi lao

d(>ng doi voi que huang dat nuoc (ycu men, gan b6 than thiet; ll! hao ve ve dep

hung VI, nen thO' cua canh sac que hLrang, nh6 nhung khi di xa ... ).

- Ve hlnh thCrc : Van ban phai e<) du ba phan , duac sap xep mach l<:tc . Giiia

de doan )' c6 lien ket chat che thong qua cac ttr ngfr chuy~n ticp . Lva chon, trfch

va phan tfch m(>t vai dan chung tieu bi~u de minh hoa.

9

6. Tai li¢u tham khao kha phong phu. Can SHU tam, tham khao tai li¢u va ltra

chQn nhiing cau tieu bi~u, d~c sac d~ ghi chep vao sci tay Van hQC va sap xep hap

If theo de tai.

Yf du:

a) NhCrng bai ca dao rna dau bang Cl,lffi ti:r "Rti nlwu":

Ru nhau _rt/OJtg bf!' mo CUll,

Dem 1•/ nctu (jUd mO' chua tu?n n'rng .

Em O'i chua ng9t d1i t1'rng,

Non xonh nL(Oc h~1c ro rlL'rng cjut'n nlwu _

Ru nhau xem ninh Ki/m H6,

Xem diu T!te Htic, xem clula Ng<;c· San ...

NHUNG CAU HAT THAN THAN

NHUNG CAU HAT CHAM Bll~M

1- KllfN THUC CO BAN

l. Chum ca dao than than

Ca dao than than c6 so ltrang 16n trong ca dao, dan ca Yi¢t Nam. Nhan vat

trii tlnh thtremg Ia nhiing ngtrai nang dan, ngtrai di 6, ngtrai di phu, ngtrai lfnh ,

ngtrai phu nii, ...

Ye n<)i dung, ca dao than than bao gom nhiing lai th6 than, to kho cua ngtrai

dan va tha i d<) phan l'rng gay gat cua h9 d6i v6'i xa h<)i phong kien. Lai than de

cap t6'i nhieu van de: than th6 ve cu<)c song vat va, lam IG , qua:n quanh khong c6

loi thoat; than cho nhiing than ph~n thi¢t thoi, g~p nhieu rui ro, bat h~nh , trac tra

trong cuoc dai; bay t6 str phan uat VI bj cha dap, b! vui dap xuong day cling cua

xa hoi. Di:1 ngtrai lao dong song rat lac quan , nhtrng c6 nhiing luc ttr6ng chi:rng

nhtr h9 rai vao tr~ng thai bi quan, chan min, tuyet v9ng. Qua d6, chum ca dao

than than khong chi phan anh than phan cua ngtrai lao d<)ng rna con c6 y nghla

phe phan che do xa hoi phong kien bat cong, YO If.

10

Ve hlnh thuc ngh~ thuat, ca dao than than chu yeu str d~mg ngon ngfr m()c

m~c, gian dj, giiw hlnh imh (ll}n dl}n, len thac xurJ'ng ghe'nh, hr?' diiy ao Clfll, gi6

d~lp song d6i); dung each n6i ftn dl;l, muqn hlnh imh eac con v~t quen thu()c, nh6

be, yeu Ot, thi~t thoi (COil kir?/1, COli CO, CO/I tam, COli n{a , .. . ) d~ gqi lien tliOng t6'i

than ph~n ctla nguoi lao d()ng n6i chung, nguoi phy nil lao d()ng n6i rieng. C6

m(}t SO ti:r, Cl;lm tlr xuat hi~n v6'i tan SO kha J6'n trong eac bai Ca dao, t~O thimh m6

tfp quen thUOC (t/11(0'1/g t/iay, than em, .. . ). 6 nhiing bai Ca dao nay, noi kh6 Ve Vat

chat, tinh than khong th~ hi~n true tiep ma dtrqc bi~u hien m()t each kfn dao qua

c;:lc hlnh imh an dl;l c6 y nghla bi~u trung cao. each dien d<;tt ay vi:ra t~o nen sue

hap dan cho cac bai ca dao (giau hlnh anh, giau sue gqi hlnh, gqi dm); vi:ra g6p

phan th~ hi~n n()i dung y nghla sau sac, ham an.

2. Chum ca dao cham biem

Ca dao cham biem (con g9i Ia ca dao trao phung) l ~t san ph<im cua tfnh hai

hu6'c von c6 cua nhan dan lao d()ng. Nhung h~ti ca dao nay thuong dem li;li cho

ngtrOi d9c, ngtrOi nghe nhling lien tuang bat ngo, ti;\0 nen tieng CliOi sang khoai

ham an nhieu y nghla: hoac Ia cuoi vui, hoac da kfch, cham biem.

Ve noi dung, chum ca dao cham biem chu yeu t~p trung phai bay eac hien

tuqng, eac mau thuan ngtrqc doi hoac phe phan nhung th6i hu tat xau, nhung

hi;lng nguoi va nhiing hi~n tuqng dang phe phan, da kfch trong xa hoi. Thea d6,

doi tuqng tra thanh de tai cham biem kha da dang, nhung t~p trung nhieu vao cac

nh6m: nhung ke hanh nghe me tfn di doan (thay b6i, thay c(mg, thay phi:1 thuy);

nhung ke c6 quyen chuc (cai 1~, If truang, quan l~i); nhung ke vu phu, luoi bieng,

nghi~n ng~p ngay trong n()i b9 nhan dan lao d()ng (cai co quam, eai co kl, ... ); d6

con Ia nhung hu tl;IC, le th6i l~c h~u (n~n tao han, s~ me tfn di doan, n~n b~o

hanh, ... ). C6 the n6i, tieng cuoi trao phung trong ca dao th~ hi~n m()t each sinh

d()ng nhung net tfnh each cua nguOi lao d()ng Vi~t Nam: thong minh, ua l~c

quan, hay cum cat (th~m chf cuoi cqt ngay d noi kh6 dau cua chfnh mlnh) . CuOi

de quen di nhiing noi vat va thu<'>'ng ngay ' cuoi de nang mlnh dung cao han hoan

canh, cuoi de thay duqc cai phan thanh thi~n trong tam hon mlnh van ngoi sang.

Qua ca dao cham biem, nguoi lao d()ng da siX dl;lng tieng cuoi nhtr m()t thu vu khf

sac ben d~ dau tranh chong li;li giai cap thong tri cung nhu phe phan cac th6i hu,

t~t xau trong n()i b9 nhan dan (tham lam, ltrai bieng, doi tra, co bac, ruqu che...).

II

Ve ngh¢ thu~t, chum ca dao ch£un biem thuang di:mg ngh¢ thuftt nrang dieu,

ph6ng d~i, loi n6i khoa truang, h~ti huoc, n6i nguac, ... Ban chat cua ticng cuai

ngh¢ thu~t Ia v~ch ra duqc nhfrng m£tu thuan gitra cai ben ngo~ti va di ben trong,

gifra noi dung va hlnh thtrc, gifra hi¢n tuang va b<in chat, gitra cai tot va cai x£\u.

Da so cac bai ca dao cham bicm thLr<':>'ng hu6ng ticng cuai vao nhtrng h ~mh dong,

vi¢c l ~un tn1i voi tLr duy IClgfc , tn:li voi tu nhicn (LJ miii nutili tcim gcin!J fijng -

CI/(Jng yht ( '/1(1ng hcio Uti/ rung tn)i cliO). COng c6 mot so h~ti gay nroi btmg

giong h~ti hLrOc, th~ hien phep "thang lqi tinh th<tn" co htru cua con ,ngLrai, gittp

con ngLrai Vtr01 len tl1lrc tai dt song vui ve, lac quan (Minh dejJ cftu me minl1 /u -

Di?m nr7m !dm kt:' rln!J me) tf'c)·c ao - Xcl'11 .\1 nlut me c·un tcw - Di?m 1/(tt/1 ng(; cti'u

melt sou mcir ncly) .

II- LUYI~N T~P

I. Tr<i lai cac cau hoi sau btmg each khoanh tr6n chO· cai tnroc plHrung an dung nhfit :

C(t/1 I. Hln!J cinlt cun \'cit 1/(fU dif(/C nl/(ic tv'i nltii?'u nlllif !rung C'lt duo tliun

till in niu ngtrui Vift?

A- Con trau

C- Con c6

B - Con vac

D- Con kien

C(t/1 2. C(J/1 fl.tc ngi( llctu co n~)i clu!lg jJIIII ltr/Jl 11ltcli \'V'i /}(ti c·u duu "Con co

nul di rin di?m"?

A - Cit!?! l'illlt c ·o11 lw11 so'11g nltuc ·

B - C!Jer tru11g c ·o11 lw11 s(f11g dur

C - Cl1~i dtfllg co11 lw11 sc/11g cfii_V

D - Dvi c 1w soc 'ft. rclclt clw tiiUm

Ccill .3. If i11l1 cinlt cull cu tru11g hcli cu dau "N /((}·c !lUll lct/1 dct/1 melT llll!llt" tlf(;'

ltit!11 die'u gl ,./ tiJcill plt~l" 11g1riJi 11611g cl(t/1 ?

12

A - Than ph~n be nho, ca qrc

B- Cu<)c song day trac tra, kh6 nhQc, dimg cay

C- G~p nhieu oan trai, ti:ti nhuc

D- Bi dfiy den btroc duang ci:mg nhung van gifr duqc phfim chat cao dep

    

{[[W+bz0FkV43GmRt7u4DpvuYxd]]}

Ciiu 4. Nlu?ng hien phup nghf r/u/(;r IIlio kh6ng rlif(jc s/r d1.111g rrong m dao

than than?

A - An dy, dqi l~p B - So sanh, vf von

C- Trao l<?ng

D-Am di~u thuang cam cua th~ lye bat

Ciiu 5. Clulm m dao c-lulm hie'm rrong hJi lu;c phe p/f(/n nhiing dol tlf~lng

t1lio rrong X£7 lu)i?

A- Nhung ke h~mh nghe me tfn di doan

B - Nhl"rng ke c6 chuc s~k

C- Nhung ke lucri bieng, nghien ngap ngay trong noi b6 nhfm dftn lao d<?ng

D - Gom ca y A. B, C

2. Trong ca dao than than, lac gia dan gian thtrbng SL( dyng cac hlnh <:tnh fin

du . Hay neu y nghia, gia tri CLia viec str dung cac hlnh anh an du ay.

3. Li~t ke nhung net tfnh each dang phe phan, nhung th6i hu t~t xau trong

n6i b6 nhan dan lao d<?ng duqc de c~p tai trong ca dao cham biem. Nh~n xet ve

gia tri xa h<?i cua nhung bai ca dao thu<?c nh6m de tai n~ty.

4. Ch<;>n m<)t bai ca dao cham biem du6'i hlnh tht1c n6i nguqc va phan tfch gia

trj ngh~ thu~t gay CUOi d~c sac ma ta~ gia dan gian Slr dung trong bai.

5. V~n dung each dien dat gay cuai trong ca dao cham biem d~ sang tac hai

cau ca dao m6'i c6 n<?i dung cham biem, che gieu nhung thai d<?, hanh vi dang bi

phe phan trong hoc sinh.

6. Viet do~n van phat bi~u cam nghi ve than phan nguai phy nu trong m<?t

bai ca dao mo dau blmg cum tu "Thdn em".

7. Suu tam va chep vao s6 tay Van hoc ca nhfm m<)t so cau ca dao than than

va cham biem cua dja phuang.

Gf!i y: 1. Cau 1: C, cau 2: B, cau 3: B, cau 4: C, cau 5: D

2. Hau het cac bai ca dao than than c6 Slr dyng cac hlnh anh an dy. Ca sa cua

an dy Ia so sanh ngam, theo d6, moi hlnh anh an du trong tung ngu canh se c6

y nghla rieng nhat djnh. Tuy nhien, van c6 the khai quat mot so y nghla, gia tr!

Ctla vi~C Slr d~mg cac hlnh anh i'ln du ay trong ca dao than than nhu sau:

13

- Y ngh1a nhan thuc: Vai each so sanh ngam, eac hlnh anh ~n du bao gio

cling c6 y ngh1a goi mo, tao cho nguoi doc thong qua doi tuqng duqc mieu ta M lien tuong tai d6i tuqng ham ~n; tu d6 dua den cho nguoi d<;>c, nguoi nghe m(>t

nhan thuc nhat djnh ve d6i tuqng duqc phan anh, tuc Ia c6 the lien tu6ng ra cac

tlnh hu6ng, hoan canh khac nhau trong tlnh cam va cu(>c song con nguoi (Vf d1;1:

Tu cau chuy~n cua con tam, con rua, con cu6c de lien tuang va nh~n thuc ve than

ph~n con nguoi).

- y nghia thAm ml: Bi~n phap An d1;1 thuang lam cho each dien dl;lt tr6 nen

giau hlnh anh, c6 sue gqi Ian, nhat Ia Sl,l' xuat hi~n cua nhfrng hlnh ttr<;mg ngh~

thu~t vua gian dj, gan gui, vua c6 sue khai quat Ian (than ph~n troi n6i, bj v_ui

dap, bj cha dl;lp, bj tUOC dO<;lt gia trj cua ngUOi ph1;1 nfr duqc dien ta m(>t each hinh

tuqng thong qua each n6i ~n du: lu:;t mtra sa, giel1g ml6'c giiia dang, chen lua

dong dong, cclnh heo tr6i, ... ).

- y ngh1a . bieu cam: An du trong ca dao Ia bi~n phap ngh~ thuat gtm vai

phuang thuc trfr tlnh. Do d6, eai d<;>ng l<:ti trong long nguoi tiep nh~n hlnh anh ~n

d1;1 khong chi 0 ch6 Sl,l' V~t, doi tU<;mg duqc mo ta, phan anh nhU the nao, rna dieu

quan trong Ia qua hlnh anh ~n d1,1 ay, trang thai tam hon, thai d(>, tlnh cam cua

nhan v~t trfr tlnh duqc the hi~n nhu the nao. C6 le vi v~y rna each n6i ~n d1,1 ve

than phan nguoi lao d(>ng VI the rna sau sac han, giau gia trj bieu cam han.

3. Can chi ra nhfrng n(>i dung cham biem, phe phan n(>i b(> hoac tu trao; c1,1

the I a :

- Th6i vu phu, luoi bieng, nghi~n ng~p ruqu che, co bl;lc.

- Tfnh each tham lam, keo ki~t, lu(>m thu(>m.

- Nhfrng hu t1;1c, Ie th6i I<;1c h~u (n<;lB tao hon, sl,l' me tfn dj doan, n<;lB b<;1o hanh, ... ).

4. Vi~c ll,l'a ch<;>n bai dn chu y bam sat yeu cau: Ca dao cham biem dting ("{lCh n6i ngtr{;lc de gay cuoi. Theo d6, khi phan tich, can chi ra: N6i nguqc qua

hlnh anh nao? Hi~n tuqng duqc mo ta c6 trai vai logic thong thttang khong? Trai

nhu the nao? Gia trj bieu d<;1t cua each n6i nguqc ay?

5. Vi~c sang tac ca dao cham biem mai vai chu de cho san Ia m(>t vi~c kh6,

do v~y, can luu y: - Ve hlnh thuc: .Can v~n d1,1ng nhfrng kien thuc da h<;>c ve lam tho ll,lc bat

(each gieo van); dong thai chu y each dung tu ngfr, hlnh anh, ngh~ thu~t so sanh,

ph6ng dai. C6 the "muqn" mot bai ca dao da c6 de tao bai ca dao mai c6 n(>i

dung nhu de bai yeu du.

14

- Ye n(>i dung: Rim sat chtt de theo yeu cau Ia cham biem nhung thai d6,

h~mh vi dang phe phan trong HS hi~n nay, nhat Ia t1nh tr<;tng vi ph<:tm n¢i quy, quy

che cua nha truemg (vi ph<;lm ve trang phyc, thai d¢ quay c6p trong thi cu, .. . ).

Vf du:

C6 anh "Ti Qtu!y" lap t6i,

Vtla lt!ili lu?c, leji ham clwi dtl tro .

Giil lu?c tht' ngo'i "g~/t gtY',

Kie"m tra tltl c~ly "pltao dtl n(u sinlt".

Cuol nam diti'm dtlai trung ht'nlt,

Bi ftlu han mui tltat kinlt .. . keu tro'i.

Hoi· luJn tilt' dJ mu¢n ro'i .. .

6. Chu y yeu cau ve hlnh thuc cua do<;tn van (tranh nham Hin vai bai van). Ve

n(>i dung, can lam toat len cac y ca b:'m sau:

- Da so cac bai trong chum ca dao than than phan anh noi vat va, ca cue

trong CUQC song lao d(>ng; noi kh6 ve V~t chat, noi kh6 ve tinh than CUa than

ph~n be nh6, mong manh, bj d¢ng, ft gia trj.

- Tuy nhien, cling c6 bai dien ta thai do kh~ng djnh cua nguoi phy nu doi

vai gia tr! dfch thlJC CUa mlnh.

Luu y: Can c6 d<in chung minh hO<;l (c6 th~ trfch trlJC tiep ca cau ho~c chi d<in

y kern theo trfch tlr ngfr, hlnh anh).

I

Chuyen ile ·2. TUC NGU •

A- NHUNG VAN DE CHUNG

1. Khai ni~m, d~c di~m cua t~,JC ngu

Tyc ngu Ia nhiing cau n6i dan gian due ket nhung kinh nghi~m, tri thuc cua

nhan dan ve m<;>i m~t cua cu6c song duai hlnh thuc nhung cau n6i ngan gQn, sue

tfch, giau nhip dieu, hlnh anh, cte nha, de truyen . T~IC ngfr duqc hlnh thanh tlr CUQC

song thuc tien, trong dai song san xuat va dau tranh cua nhan dan, do nhan dan

15

tn,rc tiep sang tac, duqc nhan dan v~n dt.mg vao dai song, suy nghl va IO'i an tieng

n6i hang ngay.

Ve n¢i dung, tyc nglt ·bao quat m(lt pham vi phan anh r(lng 16n ve tt,r nhien,

xa h¢i, due ket nhltng kinh nghi¢m ve lao d¢ng san xuat, ghi nh~n de hien tuqng ljch sii xa h¢i, ho~c the hi¢n triet If dan gian ve nhan tlnh the thai. Tuc ngfr duqc vf nhu "Tui khan dan gian". N6i nhu Go-ra-ki: "T~tc nglt dien dat rat hoan

hao toan b¢ kinh nghi¢m song, kinh nghi¢m xa h¢i ljch sii cua nhan dan lao dong"( I>. Tuc nglt Ia pho kinh nghi¢m YO cung quy gia ve m<?i mat CUQC song. D6

Ia nhltng kinh nghiem "dv bao thai tiet", each quan sat hi¢n tuqng tu nhien mLra

bao, h:~m han, IG lyt (M1Ia lu? dung ndng, co gd rrring r/Ji m1ra); nhfrng kinh nghiem vc san xuat, chan nuoi, tr6ng trot (K/Joai d/it /~1 , m~1 d(/t (jtten) . D6 Ia nhfrng phuong ngon ve cac dia danh (Tiur n/1(/t kin!t ki - Tlur nhi Plio' Hi~!t); Ia "b(l ]u~t khong thanh V[IJ1 CUa c(lng dong" phan anh phong tUC , tap quan, nhfrng

quan ni¢m (rng xu etta nhan dan (P!tep l ' lla rluw I~ hlng; Lfnh 6ng kh6ng hdng

c6ng hll). D6 con Ia mang tuc nglt c6 n¢i dung phan anh cac moi quan he giua

con nguai v6i con nguai trong gia dlnh, trong xa hoi (Gid n//(1 ai, lJIIai nh£1n£tv ;

Lui d/(lo coo lwn m1im c6).

Xet ve ngh~ thuat, tuc ngG' Ia noi llfll gifr bao "loi hay y d~p", the hi~n r6 the manh CLta ngon ngfr va tieng n6i d~m da ban sac dan t(lc cua nhan dfln ta. Tuc ngfr c6 hlnh thu·c ket cau gQn nh~, ch~t che, co dong, moi ti:r trong cau deu c6 vai

tro quan trQng den muc neu thay ddi tr~t t~r m(lt tlr nao d6 thl se pha yij toan bo cau tuc ngfr. Chiem so luqng nhieu nhat Ia nhfrng cflu tuc ngfr c6 du tao 4 den 8

tieng; cau ngan nhat chi c6 3 tieng (May han kll6n, Tlwm r/Ji rllllm); cau tuc ngfr dai nhat cling chi Ia I cap cau luc bat (CI1116n cli116n hay rlllifJ rhi mt(a - Bay mo

r/Ji ll(ing , hay 1'/f(/ rlti nlm) . Hlnh thuc cau true d~c tnrng CLta cau tuc ngfr Ia du

true doi XUng v6i Slf tLrong ung deu d~n gifra de thanh phan trong cau v6i cac ve

(thub'ng Ia 2 ve tra len): can btmg ve so Iuong tu, can xtrng ve ti:r loai, ci:mg loai vc chl'rc n[mg ngfr phap. Cac cau tuc ngfr cteu c6 v<'ln , g6m 2 loai: van lien va v ~in

each . Cac ki~u ngar nhjp duqc th~ hicn kha linh hoat: tren co so ycu t6 van, tren co sa cac ve, tren co sa doi y, doi thanh.

Tfnh da nghla Ia m(lt d~c diem quan trong etta tuc ngfr. Tuc ngfr khong khai

quat kinh nghi¢m m(lt each tri:ru tLrqng, kho khan m ~l thtrb'ng di:mg each n6i

(I) Co -rO"-ki hcln dl'(/11 li(jc . NXB y ,-,n hoc . H .. llJ6.'i . tt1p I. trang 22lJ.

16