Embed Size (px)
DESCRIPTION
thời đại ngày nay
Citation preview
Chuyên đề 3
NHỮNG BIẾN ĐỔI MỚI CỦA THỜI ĐẠI HIỆN NAY
1. THỜI ĐẠI VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI XÁC ĐỊNH THỜI ĐẠI HIỆN NAY
1.1 Khái niệm thời đại
1.1.1. Quan niệm về thời đại của các nhà tư tưởng trong lịch sử
Nghiên cứu lịch sử tư tưởng nhân loại cho thấy đã có nhiều nhà tư tưởng đưa
ra quan niệm của mình về thời đại và phân chia lịch sử xã hội loài người thành
những thời đại lịch sử từ thấp đến cao.
- Nhà xã hội học Italia là Vicụ (1668 – 1744) căn cứ vào sự khủng hoảng
có tính chu kỳ của CNTB, đã phân chia thời đại lịch sử như vòng đời của con
người gồm: Thơ ấu, thanh niên, trung niên và tuổi già. Cách thức phân chia thời
đại này, chỉ đạt được tiêu chí về lịch đại tức là phản ánh được về thời gian mà
chưa thể hiện được đầy đủ cơ sở, nội dung và đặc điểm của thời đại.
- Nhà triết học Đức (Hêghen: 1770 – 1881), căn cứ vào địa chính trị, địa kinh
tế, lại phân chia lịch sử xã hội thành ba thời kỳ chủ yếu: Phương Đông, cổ đại và D
Man. Thực chất đây là quan điểm phân chia thời đại dựa trên cơ sở vùng lãnh thổ,
lịch sử xã hội, chưa rõ nội dung nấc thang phát triển và xu thế vận động của thời
đại.
- Nhà XHCN không tưởng Pháp (Phurie: 1772 – 1873), căn cứ vào sự tiến bộ
của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất giữa người và người trong quá trình sản
xuất, đã phân chia lịch sử xã hội loài người thành bốn thời kỳ: Mông muội, dã man,
gia trưởng và văn minh.
Quan điểm của Phuriê có những yếu tố hợp lý, đã dựa vào sự phát triển của
lực lượng sản xuất, để phân chia lịch sử xã hội loài người thành bốn thời đại kế tiếp
nhau, nhưng chưa phản ánh toàn diện mọi mặt của thời đại lịch sử.
- Nhà nhân chủng học người Mỹ (Moóc – Gan: 1818 – 1882), căn cứ vào tình
trạng hôn nhân, phân chia lịch sử xã hội thành các thời đại: Mông muội, dã man và
văn minh. Ông dựa trên cơ sở nghiên cứu lịch sử ra đời kế tiếp nhau của các hình thức
hôn nhân và gia đình, coi đã là tiêu chí để phân chia lịch sử loài người thành ba thời
đại lịch sử là chưa thật khoa học và toàn diện.
Ngoài ra còn có cách phân chia, những khái niệm khác như: thời đại đồ đá,
thời đại đồ đồng, thời đại cối xay gió, thời đại máy hơi nước, kỷ nguyên hạt nhân;
hay nền văn minh nông nghiệp, văn minh công nghiệp và văn minh hậu công
nghiệp.
Như vậy, trong việc phân chia các thời đại của lịch sử xã hội loài người, có
những quan điểm dựa vào cơ sở chủ quan không phản ánh đúng tiến trình lịch sử
nhân loại và làm cho việc nhận thức các thời đại hoàn toàn sai lệch. Có người lấy
kỹ thuật làm căn cứ phân chia thời đại. Cách phân chia này tuy có những điểm hợp
lý nhất định ở một mặt, một phần nào đã của thời đại, tức là nhấn mạnh vai trò của
lực lượng sản xuất. Nhưng cách phân chia này không thể chỉ ra được tính chất xã
hội và động lực phát triển của thời đại.
1.1.2. Quan niệm của chủ nghĩa Mac - Lenin về thời đại
Trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử
(tức là góc độ triết học chính trị - xã hội) để xem xét toàn diện về thời đại. Đồng
thời, kế thừa giá trị tư tưởng của những người đi trước, trong đã đánh giá cao
những luận điểm của Phuriê và Mooc-gan. Vì thế, các nhà kinh điển sáng lập chủ
nghĩa Mac - Lenin đã xem xét vấn đề thời đại đã khác hẳn về chất so và những nhà
tư tưởng trong lịch sử, thể hiện rõ tính khoa học và phù hợp và sự vận động của
chính lịch sử loài người.
* Về khái niệm thời đại
Theo V.I.Lenin: "Thời đại sở dĩ gọi là thời đại bởi vì nó bao hàm một số hiện
tượng và chiến tranh khác nhau, điển hình cũng như không điển hình; lớn cũng như
bé, vốn có của các nước lạc hậu. Tích rời những vấn đề cụ thể ấy bằng cách sử
dụng những câu nói chung chung về thời đại…" (Lenin, toàn tập, tập 30, Nxb Tiến
bộ, Mátxcơva, 1980, tr.86-87).
- Theo quan điểm của chủ nghĩa Mac – Lenin thời đại là một khái niệm khoa
học dùng để phân kỳ lịch sử xã hội, phân biệt những nấc thang phát triển của xã hội
loài người.
- Nói đến thời đại là thời kỳ lịch sử dài, bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau.
- Mỗi thời đại có những nội dung, đặc điểm cơ bản thể hiện bản chất của nó,
nghĩa là phải dựa trên những cơ sở khách quan, khoa học.
Ngoài khái niệm thời đại, chủ nghĩa Mac - Lenin còn sử dụng khái niệm thời
đại lịch sử, thời đại mới, thời đại hiện nay… đây đều là những khái niệm khoa học,
mỗi khái niệm nhấn mạnh những góc độ khác nhau nhưng điểm chung nhất đều là
sự khái quát ở tầng nấc cao nhất về tiến trình phát triển và xu thế cơ bản của lịch sử
xã hội loài người, cả thời gian và không gian.
Về thời gian, nó chỉ một thời kỳ lịch sử tương đối dài trong tiến trình phát
triển của lịch sử nhân loại.
Về không gian, thời đại lấy đặc trưng chủ đạo của sự phát triển xã hội theo
hướng tiến hóa và cách mạng, của sự phát triển sản xuất, của giai cấp giữ vị trí
trung tâm của lịch sử trong từng thời kỳ và toàn diện các mặt của đời sống xã hội.
Không bao giờ chủ nghĩa Mac - Lenin xem xét thời đại một cách trừu tượng,
chung chung và áp đặt chủ quan.
Về thời đại mới, thời đại hiện nay hay thời đại chúng ta là những khái niệm
đồng nghĩa, được V.I.Lenin sử dụng rộng rãi và có thể thay thế nhau, được đánh
dấu mở đầu từ cuộc cách mạng Tháng Mười Nga giành thắng lợi, V.I.Lenin, khẳng
định nếu xét trên bình diện lịch sử toàn thế giới cách mạng Tháng Mười Nga đã
"mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thế giới" (V.I.Lenin, Toàn tập, tập 44, Nxb
Tiến bộ, M.1978, tr.1847.
Vì sao cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 giành thắng lợi lại mở ra thời
đại mới? Bởi lẽ, do ý nghĩa lớn lao của nó. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: "Cách
mạng Tháng Mười mở ra con đường giải phóng cho các dân tộc và cả loài người,
mở đầu một thời đại mới trong lịch sử, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ
nghĩa xã hội trên toàn thế giới" (Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 10, Nxb ST, HN 1989,
tr.544).
* Về cơ sở xác định thời đại
Phương pháp luận về phân kỳ thời đại lịch sử của chủ nghĩa Mac - Lenin là
dựa trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử
nên tiếp cận vấn đề thời đại thực sự khoa học, toàn diện và cách mạng. Nó là cơ sở
chống lại quan niệm siêu hình, máy móc trên cơ sở giáo điều chủ nghĩa, muốn phân
kỳ quá trình lịch sử gần như theo từng ngày và từng giờ, tuyệt đối hóa ý nghĩa của
các niên đại dẫn đến quan niệm hết sức méo mó về lịch sử.
Quan điểm biện chứng đối và quá trình lịch sử thực sự quán triệt trong các tác
phẩm của chủ nghĩa Mac - Lenin, trong đã có đề cập đến vấn đề phương pháp luận
phân kỳ thời đại lịch sử. Chủ nghĩa Mac - Lenin đã phân tích mối liên hệ giữa sự
phát triển. Kinh tế sản xuất và chính trị - giai cấp. Lựa chọn những sự kiện lịch sử
đặc biệt nổi bật đã xảy ra trong đời sống hiện thực làm mốc để phân kỳ thời đại,
bảo đảm tính khách quan, toàn diện, lịch sử và cụ thể; giữa cái phổ biến và cái đặc
thù; phải kết hợp thời đại lớn và thời đại nhỏ để phân định nội dung thời đại lịch sử.
V.I.Lenin đã khẳng định: "Dĩ nhiên là cách phân giới hạn đó, cũng như nói chung
những cách phân giới hạn trong giới tự nhiên hoặc trong xã hội, đều chỉ có tính
chất quy ước và không cố định, đều là tương đối chứ không phải là tuyệt đối
(V.I.Lenin, "dưới ngọn cờ của người khác", Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến bộ,
M.1080, tr.174 – 175).
Chủ nghĩa Mac - Lenin dựa vào cơ sở sự ra đời hình thành kinh tế - xã hội
mới, tiến bộ thay thế hình thái kinh tế - xã hội cũ đã lỗi thời lạc hậu để xác định
thời đại lịch sử.
Đây là cơ sở thể hiện rõ quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa
duy vật lịch sử, nó khác hẳn về chất so và các quan điểm khác đã hình thành trong
lịch sử để phân chia thời đại. Tính khoa học của cơ sở này thể hiện rõ cốt vật chất,
phản ánh nấc thang phát triển của thời đại này và thời đại trước là ở chỗ người ta đã
sản xuất như thế nào? Thực tiễn cho thấy cái cối xay quay bằng tay đưa lại thời đại
phong kiến, cái cối xay chạy bằng nước đưa lại thời đại tư bản chủ nghĩa.
Vậy mối quan hệ giữa hình thái kinh tế -xã hội và thời đại như thế nào? Đây
là mối quan hệ thể hiện giữa nội dung và hình thức. Thời đại mới ra đời gắn liền
với hình thái kinh tế - xã hội mới ưu việt hơn hẳn hình thái kinh tế - xã hội cũ đã
được xác lập, nhưng để cái mới chiến thắng được cái cũ là quá trình đấu tranh cách
mạng, phủ định biện chứng diễn ra quanh co phức tạp và lâu dài. Vì một phần do
sự phát triển lịch sử ở mỗi nước không đồng đều, phần khác hình thái kinh tế - xã
hội mới ra đời vạch ra sự tiến hóa của lịch sử loài người được bắt đầu ở một nước
hoặc một số nước, chứ không phải diễn ra đồng loại ở tất cả các nước. Các hình
thức và đặc điểm của sự quá độ cách mạng từ hình thái kinh tế - xã hội cũ lên hình
thái kinh tế - xã hội mới ở mỗi nước khác nhau, cũng diễn ra đặc điểm, quy mô và
thời gian khác nhau. Vì vậy, hình thái kinh tế - xã hội mới ưu việt hơn hình thái
kinh tế - xã hội cũ đã lỗi thời lạc hậu được xác lập ở một nước cũng có nghĩa thời
đại mới được mở ra, hơn hẳn về chất so và thời đại cũ.
Chủ nghĩa Mac - Lenin, còn dựa vào cơ sở giai cấp giữ vị trí trung tâm để
phân kỳ thời đại lịch sử.
Đây là cơ sở phản ánh tiêu chí chính trị - xã hội, có quan hệ chặt chẽ và yếu
tố kinh tế - sản xuất, hình thái kinh tế - xã hội. Theo V.I.Lenin, một giai cấp được
coi là trung tâm của thời đại phải có hai điều kiện quan hệ chặt chẽ và nhau; một là,
phải đại biểu cho phương thức sản xuất tiên tiến đã ra đời trong hiện thực; hai là,
phong trào đấu tranh của giai cấp đã phù hợp với chiều hướng phát triển khách
quan của lịch sử, phù hợp và lợi ách, nguyện vọng của quần chúng nhân dân lao
động và các lực lượng cách mạng, tiến bộ của lịch sử. V.I.Lenin đã chỉ rõ: "Chúng
ta biết giai cấp nào đứng ở trung tâm của thời đại này hay thời đại khác và xác định
nội dung căn bản, phương hướng phát triển chính của thời đại này hay thời đại khác
và xác định nội dung căn bản, phương hướng phát triển chính của thời đại ấy,
những đặc điểm chủ yếu của bối cảnh lịch sử của thời đại ấy" (Lenin, toàn tập, tập
26, Nxb TB, M.1980 tr.174 – 175).
Như vậy, việc xác định giai cấp trung tâm, tiến bộ thay thế giai cấp thống trị
cũ đã lỗi thời lạc hậu là dựa trên cơ sở khách quan từ khả năng làm cuộc cách mạng
xã hội, thay đổi hình thái kinh tế - xã hội, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan
của một cá nhân, một giai cấp hay một đảng phái chính trị nào. Nghiên cứu hai cơ
sở phân chia thời đại lịch sử của chủ nghĩa Mac - Lenin cho thấy, đây là phương
pháp tiếp cận toàn diện, biện chứng khoa học, mang tính cách mạng sâu sắc mà
không có phương pháp tiếp cận nào thay thế được.
Vận dụng cơ sở phân chia thời đại của chủ nghĩa Mac - Lenin vào phân tích
xem xét sự kiện cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 giành thắng lợi cho thấy
thời đại mới bắt đầu mở ra, thay thế thời đại tư bản chủ nghĩa.
* Nội dung, tính chất, đặc điểm, mâu thuẫn của thời đại hiện nay.
- Về nội dung của thời đại mới: theo quan điểm của V.I.Lenin, nội dung của
thời đại mới là xóa bỏ giai cấp tư sản và chủ nghĩa tư bản; đồng thời thiết lập
những cơ sở của xã hội mới là xã hội xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa.
Hội nghị đại biểu các Đảng cộng sản và công nhân năm 1957, 1960 đã xác
định: Nội dung căn bản của thời đại chúng ta là sự quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên
chủ nghĩa xã hội, mở đầu bằng cách mạng Tháng Mười vĩ đại ở Nga.
Vì sao cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga năm 1917 giành thắng
lợi lại mở ra thời đại mới:" Bởi lẽ, đây là cuộc cách mạng vụ sản do giai cấp công
nhân và nhân dân lao động Nga tiến hành dưới sự lãnh đạo của chính Đảng cách
mạng của giai cấp công nhân, một Đảng mácxít kiểu mới do V.I.Lenin sáng lập.
Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 đã làm rung chuyển thế giới, đã phá
tung một khâu yếu nhất của sợi dây chuyền đế quốc chủ nghĩa mở đầu cho một thời
đại mới, để hình thành một hình thái kinh tế - xã hội mới, khác và hình thái tư bản
chủ nghĩa. Đồng thời, cũng là bước ngoặt đánh dấu vai trò trung tâm lịch sử của
giai cấp công nhân đã thay thế giai cấp tư sản lỗi thời lạc hậu.
Tại sao lại khẳng định nội dung thời đại hiện nay là sự quá độ từ chủ nghĩa tư
bản lên chủ nghĩa xã hội. Bởi vì, nói đến thời đại mới ra đời thay thế thời đại
cũ,ơiđược thể hiện tập trung ở nội dung bản chất của nó quá trình thay thế hình thái
kinh tế - xã hội (hay chế độ xã hội cũ) đã lỗi thời, lạc hậu) bằng một hình thái kinh
tế - xã hội (chế độ xã hội) tiến bộ hơn. Thực tế chứng minh, khi cách mạng Tháng
Mười Nga năm 1917 giành thắng lợi, đánh dấu sự ra đời hình thái kinh tế - xã hội
mới, chế độ xã hội chủ nghĩa tuy chưa hoàn thiện nhưng tỏ rõ tính ưu việt và hơn
hẳn chủ nghĩa tư bản. Song hình thái kinh tế - xã hội mới ra đời thay thế hình thái
kinh tế - xã hội cũ đã lỗi thời lạc hậu là quá trình lâu dài, trải qua thời kỳ quá độ và
các giai đoạn phát triển từ thấp đến cao. Đã là một thể hiện một quá trình tiến hóa,
nấc thang phát triển của thời đại mới so và thời đại cũ, mà cái mới ra đời còn non
yếu và cái cũ chưa xuất đi hoàn toàn. Thực tế lịch sử chứng minh hình thái kinh tế -
xã hội mới ra đời thay thế hình thái kinh tế - xã hội cũ, đều trải qua một thời kỳ quá
độ. Vì thế, việc khẳng định nội dung thời đại hiện nay là sự quá độ từ chủ nghĩa tư
bản lên chủ nghĩa xã hội, được mở đầu bằng cách mạng Tháng Mười Nga năm
1917 là đúng đắn cách mạng và khoa học.
Một thực tế đặt ra là chủ nghĩa xã hội đã bị sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu vào
những năm đầu thập niên cuối của thế kỷ XX; lợi dụng thực tế này có quan điểm
cho rằng không nên khẳng định như trước đây là thời đại mới được mở đầu từ cách
mạng Tháng Mười Nga năm 1917 nữa. Mục đích quan điểm này đưa ra để nhằm
phủ nhận giá trị cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917, đồng thời cũng phủ nhận
luôn cả nội dung thời đại mới. Xét trên phương diện lý luận, và cả thực tiễn luận
điểm trên đây sai về mặt khoa học, phản động về mặt chính trị. Sự sụp đổ chủ
nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu do nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân sai
lầm chủ quan tích tụ trong quá trình lãnh đạo cách mạng của Đảng cộng sản.
Không phải do học thuyết Mac – Lenin đã lỗi thời lạc hậu, càng không phải thắng
lợi của cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 là quái thai của lịch sử…
- Tính chất của thời đại hiện nay: vẫn là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản
lên chủ nghĩa xã hội, cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản vẫn
diễn ra gay go quyết liệt, phức tạp và lâu dài.
Tính chất quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội: Được thể hiện sự
"bỏ qua", "vượt qua" hình thái kinh tế - xã hội tư bản đã lỗi thời lạc hậu để đi lên
hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn thấp là chủ nghĩa xã hội.
Tính chất quá độ đã còn thể hiện sự đan xen giữa hình thái kinh tế - xã hội mới và
cũ, phản ánh cuộc đấu tranh gay go, quyết liệt, phức tạp, lâu dài. Thực tế chứng
minh, sự quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội không phải diễn ra theo
con đường thẳng tắp và dễ dàng. Trái lại, quá trình đã diễn ra quanh co phức tạp vì
đây là sự chuyển biến hình thái kinh tế - xã hội từ thấp lên cao, cái mới chưa có sẵn
mô hình nên có lóc cách mạng thắng lợi và có lóc tạm thời thất bại là tất yếu.
Mặc dù chủ nghĩa xã hội đã bị sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu, nhưng tính chất
thời đại hiện nay vẫn không thay đổi. Bởi lẽ, một mặt chủ nghĩa tư bản không bao
giờ tự thay đổi bản chất chế độ xã hội, nó vẫn là chế độ xã hội dựa trên chế độ
chiếm hữu tư nhân tư sản về tư liệu sản xuất và bất bình đẳng về lợi ách giai cấp
trong xã hội. Chủ nghĩa xã hội tuy bị khủng hoảng tan rã ở một số nước, nhưng tính
ưu việt hơn hẳn chủ nghĩa tư bản. Thực tế lịch sử nhân loại cho thấy, chủ nghĩa xã
hội đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng về các lĩnh vực của đời sống xã hội và
là tấm gương chỉ ra con đường phát triển cho các dân tộc. Hiện nay hệ thống xã hội
chủ nghĩa tuy không còn, chỉ còn một số nước nhưng đã cùng với lực lượng tiến bộ
trên thế giới đấu tranh vì mục tiêu hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã
hội. Không phải chủ nghĩa tư bản, cùng các thế lực thù địch muốn làm mưa làm gió
thì làm, lựa chọn con đường chủ nghĩa xã hội vẫn là xu thế cơ bản trong thời đại
hiện nay.
- Đặc điểm của thời đại hiện nay: Đây là vấn đề cơ bản, thể hiện bức tranh
của thời đại hiện nay. Mỗi thời đại có những đặc điểm cụ thể khác nhau, do vậy
việc làm rõ đặc điểm giai đoạn hiện nay của thời đại mới là nhiệm vụ quan trọng
của các Đảng cộng sản và của người Macxít chân chính.
Trong Hội nghị đại biểu các Đảng cộng sản – công nhân quốc tế họp ở Mát-
xcơva năm 1957, 1960 và một số Đảng cộng sản như Liên Xô cũng đã khái quát
những đặc điểm của thời đại mới. Đảng Cộng sản Việt Nam, ở các thời kỳ Đại hội
đã phân tích, đánh giá khách quan tình hình thế giới và khái quát thành những đặc
điểm cụ thể của tình hình thế giới, khu vực trong từng giai đoạn cụ thể, trên cơ sở
nắm vững xu thế và nội dung của thời đại.
Ở những năm 70, 80 của thế kỷ XX, chủ nghĩa xã hội hiện thực đang giành
được nhiều thành tựu thể hiện tính ưu việt hơn hẳn chủ nghĩa tư bản. Hệ thống xã
hội chủ nghĩa, do Liên Xô làm trụ cột, ngày càng được tăng cường. Tại Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ VI diễn ra vào cuối năm 1986, Đảng ta đã khái quát bốn đặc
điểm lớn của thời kỳ đó là:
Thứ nhất, các lực lượng cách mạng của thời đại đang không ngừng mạnh lên
và rõ ràng ở thế chủ động, tiến công.
Thứ hai, cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật đang diễn ra mạnh mẽ, tạo
thành bước phát triển nhảy vọt của lực lượng sản xuất và đẩy nhanh quá trình quốc
tế hóa các lực lượng sản xuất.
Thứ ba, chủ nghĩa đế quốc, trước hết là đế quốc Mỹ và các thế lực phản động
quốc tế khác, vẫn rất ngoan cố bỏm giữ những mục tiêu của chúng.
Thứ tư, khu vực châu Á – Thái Bình Dương cũng đang diễn ra những biến đổi
quan trọng…
- Những mâu thuẫn cơ bản của thời đại hiện nay.
Trên cơ sở vận động của nội dung, đặc điểm của thời đại hiện nay đã hình
thành và nổi lên bốn mâu thuẫn của thời đại là:
+ Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản.
Về vị trí, đây là mâu thuẫn nổi bật, xuyên suốt thời đại quá độ mang tính toàn
cầu.
Thực tiễn lịch sử từ sau cách mạng Tháng Mười Nga đến nay đã xác nhận
mâu thuẫn này. Hiện nay, các thế lực đế quốc đang ra sức lợi dụng sự sụp đổ của
chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu để đẩy mạnh cuộc phản kách quyết liệt
nhằm xóa bỏ các nước xã hội chủ nghĩa còn lại.
Vậy mâu thuẫn này còn tồn tại đến bao giờ, khi nào còn chủ nghĩa tư bản và
sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội chưa được thực hiện đồng loạt ở các nước thì còn
tồn tại. Tuy nhiên, về hình thức và nội dung của mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội
và chủ nghĩa tư bản có những biến đổi mới, song không bao giờ điều hòa và tự mất
đi.
+ Mâu thuẫn giữa tư bản và lao động.
Về vị trí: Đây là mâu thuẫn cơ bản của thời đại hiện nay, là mâu thuẫn giữa
giai cấp thống trị và giai cấp bị trị, bị bóc lột.
Nội dung cơ bản của mâu thuẫn này phản ánh bản chất bóc lột lao động làm
thuê của giai cấp tư sản, của chế độ chiếm hữu tư nhân tư sản về tư liệu sản xuất.
Mâu thuẫn giữa tư bản và lao động sẽ còn tồn tại chừng nào còn chủ nghĩa tư
bản, tuy nhiên hình thức nội dung của nó ở từng giai đoạn cụ thể cũng có những
biến đổi nhất định.
+ Mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc và chủ nghĩa đế quốc.
Đây là mâu thuẫn xuất hiện gắn liền và chính sách thực dân xâm lược của chủ
nghĩa đế quốc.
Nội dung thể hiện mâu thuẫn giữa các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc và chủ
nghĩa đế quốc là sự phản ánh chênh lệch cách biệt giữa nước giàu và nước nghèo,
áp bức giai cấp.
+ Mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa và nhau.
Đây là mâu thuẫn cơ bản, diễn ra thường xuyên lóc gay gắt, lóc thầm kín.
Nội dung mâu thuẫn phản ánh quan hệ giữa các nước tư bản chủ nghĩa và
nhau, vừa có quan hệ liên minh giữa các thế lực, tập đoàn tư bản để cùng tìm kiếm
và giành giật nhau về lợi ách. Chúng liên minh trong cạnh tranh và thôn tính lẫn
nhau, song chúng cũng lại thống nhất và nhau trong mục đích chống phá chủ nghĩa
xã hội và phong trào cách mạng thế giới.
Mỹ là trung tâm phát triển cao nhất của chủ nghĩa tư bản hiện đại, ra sức mưu
toan khống chế các nước tư bản khác và làm bỏ chủ thế giới. Các trung tâm khác
như Tây Âu (chủ yếu là cộng hoà liên bang Đức) và Nhật Bản cũng ra sức trở
thành siêu cường kinh tế, vừa là đồng minh vừa là đối thủ của Mỹ. Ngoài ra, giữa
các tập đoàn tư bản khác nhau trong từng nước cũng có những mâu thuẫn gay gắt
trong việc giành giật ưu thế về quyền lực kinh tế và quyền lực chính trị.
Thế giới ngày nay còn tồn tại nhiều mâu thuẫn khác nữa trên phạm vi toàn
cầu hay trong từng khu vực như bùng nổ dân số, môi trường sinh thái bị huỷ hoại,
sự lan tràn các căn bệnh thế kỷ, xung đột dân tộc và tôn giáo, tình trạng mất an
ninh, nguy cơ chiến tranh…
Những mâu thuẫn cơ bản của thời đại hiện nay vẫn còn tồn tại và tiếp tục phát
triển sâu sắc hơn, tuy mức độ và hình thức biểu hiện có những nét mới so và trước
đây. Những mâu thuẫn cơ bản đã nói lên đặc điểm của thời đại, là biểu hiện trực
tiếp nội dung của thời đại, phản ánh tính chất phức tạp quanh co của sự vận động
lịch sử trên con đường tiến tới chủ nghĩa xã hội.
1.2. Sự cần thiết xác định thời đại
1.2.1. Nắm bắt đặc điểm, mâu thuẫn, xu thế của thời đại để lựa chọn con
đường phát triển phù hợp cho dân tộc
Chúng ta đang sống trong một thời kỳ có nhiều biến động trên tất cả mọi lĩnh
vực của đời sống xã hội, ở trong từng nước, từng khu vực và trên phạm vi toàn thế
giới. Những biến động ấy đã và đang diễn ra rất nhanh chúng, có liên quan đến
nhau trong mối quan hệ quốc tế được mở rộng chưa từng thấy.
Vậy thời kỳ hiện nay thuộc về một thời đại lịch sử nào của nhân loại? phải
chăng khái niệm thời đại đã trở thành lỗi thời không cần bàn đến, hoặc nếu cần thì
phải tìm một khái niệm khác thay thế cho mới mẻ hơn.
Mỗi quốc gia dân tộc, trước hết là mỗi Đảng cộng sản cần phải biết mình
đang sống trong thời đại lịch sử nào, và những đặc điểm, những mâu thuẫn cơ bản,
và xu hướng phát triển ra sao để chọn hướng đi đúng, phù hợp với quy luật phát
triển của lịch sử. Chỉ có trên cơ sở hiểu đúng thời đại, chúng ta mới có thể lựa chọn
con đường phát triển của dân tộc theo hướng tiến bộ và văn minh.
Việc lựa chọn con đường phát triển của mỗi quốc gia theo tư bản chủ nghĩa,
hay chủ nghĩa xã hội là quyền của mỗi nước. Song thực tế cho thấy, chế độ xã hội
chủ nghĩa tuy ra đời chưa đầy thế kỷ và đang ở giai đoạn đầu nhưng đã tỏ rõ bản
chất ưu việt hơn hẳn chủ nghĩa tư bản. Con đường đi lên chủ nghĩa xã hội là con
đường thực sự xoá bỏ tận gốc áp bức, bất công trong xã hội và đem lại cuộc sống,
ấm no, hạnh phóc, bình đẳng thực sự cho quảng đại quần chúng nhân dân lao động.
1.2.2. Xác định thời đại là cơ sở đề ra chính sách đối nội, đối ngoại phù
hợp đúng đắn
Trong hoạt động nghiên cứu lý luận và thực tiễn, C.Mac, Ph.Ăngghen,
V.I.Lenin, Hồ Chí Minh luôn đặt các vấn đề chiến lược, sách lược cách mạng gắn
và những điều kiện lịch sử cụ thể của thời đại. Vì thế, những nguyên lý lý luận
khoa học, cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về thời đại
có vai trò định hướng cho các đảng cộng sản, nhà nước xã hội chủ nghĩa trong việc
đề ra đường lối, chính sách đối nội, đối ngoại đúng đắn, sáng tạo phù hợp và đặc
điểm xu thế của thời đại.
V.I.Lênin khẳng định chỉ có trên cơ sở hiểu đúng thời đại "chúng ta mới có
thể định ra đúng đắn sách lược của chúng ta; và chỉ có dựa trên cơ sở hiểu biết
những đặc điểm cơ bản của một thời đại, chúng ta mới có thể tính đến những đặc
điểm chi tiết của nước này hay nước nọ" (V.I.Lenin, Toàn tập, tập 26, Nxb Tiến bộ,
Mátxcơva, 1980, tr.174). Phải xem xét thời đại như vậy mới không rơi vào tình
trạng lúng túng, bị động trước những biến động, những đảo lộn đang diễn ra ở nước
này hay nước khác, cũng như trong đời sống chung của nhân loại. Sự nhận thức sai
lệch về thời đại chắc chắn đưa lại tổn thất cho sự nghiệp cách mạng của giai cấp
công nhân và nhân dân lao động cho sự nghiệp giải phóng của các dân tộc và sự
nghiệp giải phóng con người.
1.3. Các giai đoạn phát triển của thời đại hiện nay
Thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội mở đầu từ cách
mạng Tháng Mười Nga năm 1917 cho đến nay có thể chia thành bốn giai đoạn
chính.
Giai đoạn 1: Từ năm 1917 đến kết thóc chiến tranh thế giới lần thứ hai, năm
1945. Đây là giai đoạn đột phá thắng lợi của cách mạng vụ sản ở nước Nga, một
nước tư bản phát triển trung bình, khai sinh ra chế độ mới, chế độ xã hội chủ nghĩa.
Đã là chế độ xã hội cho nhân dân lao động làm chủ, xoá bỏ được tình trạng người
bóc lột người, mở ra khả năng tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội trong một nước,
đánh bại sự bao vây, can thiệp của chủ nghĩa đế quốc, mở đường cho phong trào
giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ đồng thời cứu loài người ra khỏi thảm hoạ
của chủ nghĩa phát xít.
Giai đoạn 2: Từ sau năm 1945 đến đầu những năm 1970. Đây là giai đoạn
mở rộng và phát triển chủ nghĩa xã hội từ một nước ra nhiều nước dẫn tới sự hình
thành hệ thống xã hội chủ nghĩa trên thế giới.
Cùng và sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa anh em, giai đoạn này còn đánh dấu
sự phát triển mạnh mẽ của phong trào công nhân thế giới. Phong trào giải phóng
dân tộc giành được những thắng lợi to lớn, quan trọng hàng trăm nước đã giành
được độc lập dân tộc. Hệ thống thuộc địa cũ của chủ nghĩa đế quốc sụp đổ.
Trong giai đoạn này do tác động và ảnh hưởng tích cực của công cuộc xây dựng
chủ nghĩa xã hội của Liên Xô và các nước trong hệ thống xã hội chủ nghĩa, của phong
trào đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao dộng tại các nước tư bản chủ
nghĩa, của phong trào giải phóng dân tộc đã góp phần thóc đẩy mạnh mẽ cuộc đấu
tranh chung của toàn thể loài người vì các mục tiêu của thời đại là hoà bình, độc lập,
dân chủ, tiến bộ xã hội và chủ nghĩa xã hội.
Tuy nhiên, ở cuối giai đoạn này cũng đã bắt đầu xuất hiện những bất đồng
giữa các nước xã hội chủ nghĩa, giữa các Đảng Cộng sản và công nhân trong phong
trào cộng sản và công nhân quốc tế.
Giai đoạn 3: Từ cuối những năm 1970 đến cuối những năm 1980. Đây là giai
đoạn nhiều nước xã hội chủ nghĩa rơi vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng do chậm
nhận ra những khuyết tật của mô hình xây dựng chủ nghĩa xã hội, do chậm tiến
hành cải tổ, cải cách, lại không áp dụng có hiệu quả những thành tựu của cách
mạng khoa học và công nghệ. Tốc độ tăng trưởng kinh tế giảm dần, bị tụt lại phần
sau trong cuộc đọ sức về kinh tế và chủ nghĩa tư bản. Sai lầm trong cải tổ càng làm
cho những khó khăn và khủng hoảng bên trong các nước xã hội chủ nghĩa trở nên
gay gắt hơn.
Lợi dụng tình hình này, các thế lực thù địch ngoài nước và bọn phản bội ở
trong nước đã phối hợp tấn công làm sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và
Liên Xô.
Giai đoạn 4: Giai đoạn hiện nay. Đây là giai đoạn chủ nghĩa xã hội thế giới
tạm thời lâm vào thoái trào. Cùng và sự sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô
và Đông Âu, nhiều Đảng cộng sản và công nhân bị tan rã, ảnh hưởng của chủ nghĩa
xã hội bị giảm sút nghiêm trọng. Chủ nghĩa xã hội hiện đang đứng trước những thử
thách và khó khăn chưa từng thấy.
Chủ nghĩa tư bản hiện đại lợi dụng tình hình đã để ra sức tiến công chủ nghĩa
xã hội và chủ nghĩa Mac - Lenin bằng nhiều thủ đoạn thâm độc hòng xoá bỏ các
nước xã hội chủ nghĩa còn lại, nhằm xác lập sự thống trị tuyệt đối của chủ nghĩa tư
bản trên toàn thế giới.
Nhiều Đảng, cộng sản đang tự tổ chức lại và phục hồi những ảnh hưởng tích
cực của mình trong xã hội. Cần có thời gian và những sự đổi mới cần thiết để chủ
nghĩa xã hội có thể vượt qua thoái trào và bước vào một giai đoạn phát triển mới.
Sức sống và xu hướng phát triển của chủ nghĩa xã hội không mất đi. Chủ nghĩa xã
hội là định hướng của sự phát triển lịch sử, vẫn là sự lựa chọn tích cực nhất phù
hợp và quy luật phát triển khách quan của lịch sử trong thời đại hiện nay.
2. NHỮNG BIẾN ĐỔI MỚI CỦA CÁC NHÂN TỐ THỜI ĐẠI HIỆN NAY
2.1. Những đặc điểm của thời đại hiện nay
2.1.1. Về chính trị - xã hội
* Mặc dù chủ nghĩa xã hội bị sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu nhưng chủ nghĩa
xã hội hiện thực cũng như tương lai vẫn là xu thế vận động phát triển chủ đạo trong
thời đại hiện nay.
- Chủ nghĩa xã hội và mô hình Xô viết còn không ít khuyết tật và cả những
biến dạng cho sai lầm chủ quan gây nên, nhưng vẫn thể hiện tính ưu việt của mình,
điều đó thể hiện:
+ Dưới chế độ xã hội chủ nghĩa, nhân dân lao động được giải phóng khỏi chế
độ bóc lột, phát huy tinh thần sáng tạo xây dựng xã hội mới đạt được nhiều thành
tựu to lớn trên mọi lĩnh vực (vá dụ Liên Xô và các nước Đông Âu sớm trở thành
các nước công nghiệp phát triển trong 1/4 thế kỷ).
+ Chủ nghĩa xã hội là tấm gương soi sáng, chỗ dựa vững chắc cho phong trào
giải phóng dân tộc, một phong trào cách mạng to lớn trong thời đại mới làm biến
đổi cục diện chính trị thế giới ở thế kỷ XX.
+ Chủ nghĩa xã hội đóng vai trò nòng cốt, tiên phong cùng các lực lượng tiến bộ
trên thế giới đấu tranh chống lại âm mưu gây chiến tranh xâm lược của chủ nghĩa đế
quốc và các thế lực thù địch nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu hoà bình, độc lập dân
tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trong thời đại hiện nay.
- Các nước xã hội chủ nghĩa còn lại như Trung Quốc, Việt Nam, Cu Ba, Triều
Tiên... Tiếp tục thực hiện đổi mới, cải cách toàn diện đất nước theo định hướng xã
hội chủ nghĩa. Mở rộng quan hệ giao lưu quốc tế, không đóng cửa chỉ quan hệ nội
bộ các nước xã hội chủ nghĩa như những giai đoạn trước đây.
- Các nước xã hội chủ nghĩa đã bị sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu, đang củng
cố lại tổ chức đảng và nguyện vọng của nhân dân lao động vẫn mong muốn quay
về chế độ xã hội chủ nghĩa.
- Trào lưu cánh tả của các nước Mỹ la tinh tuyên bố theo con đường chủ
nghĩa xã hội, đoạn tuyệt con đường tư bản chủ nghĩa như: Vênuêzuêla, Chi Lê,
Panama, Urugoay, Bôlivia, Êcuađo, Nicaragoa, Goatêmala...
* Đối và phong trào cộng sản – công nhân quốc tế:
Tuy có sự lắng xuống, tạm thời thoái trào từ sau 1990 đến nay nhưng đang có
dấu hiệu phục hồi và mang sắc thái mới, nội dung mới và hình thức mới để tập hợp
lực lượng cách mạng như phong trào chống lại toàn cầu hoá, bất bình đẳng trong
quan hệ quốc tế...
* Chủ nghĩa tư bản đang có những điều chỉnh thách ghi mới và tạm thời có ưu
thế nhất định nhưng không tránh khỏi diệt vong trong thời đại hiện nay.
- Khi nghiên cứu về chủ nghĩa tư bản ngay ở thời kỳ đang lên, C.Mac và
Ph.Ăngghen đã vạch ra tính tất yếu diệt vong của nó, do những mâu thuẫn nội tại
trong lòng xã hội tư bản qui định.
- Hiện nay một số học giả tư sản đưa ra một loạt những thuật từ mới để biện
minh cho sự thay đổi về chất của chủ nghĩa tư bản như: "xã hội hậu tư bản"; "chủ
nghĩa tư bản mới", "chủ nghĩa tư bản nhân dân", "chủ nghĩa tư bản của những
người lao động".
- Thực tiễn đã chứng minh, không chỉ lao động chân tay và lao động trí óc bị
tha hoá mà đến bản thân tư bản gốc do lao động tạo ra cũng đã tự tha hoá đến mức
không ngờ. Biểu hiện ở thị trường tài chính, tiền tệ thế giới hiện nay và sức mạnh
phi lý của "kinh tế ảo", kinh tế bong bóng. Cổ phiếu cũng như tờ giấy bạc là biểu
hiện bằng tiền của những giá trị thực nhưng bị tha hoá khái hiện vật, là những ký
hiệu điện tử nay có sức tàn phá ghê gớm những giá trị thực vốn từ đã nó được sinh
ra. Đến bản thân tư bản cũng bị tha hoá chính nó, biến thành tư bản ảo nhưng có
sức mạnh thống trị trở lại, thậm chí tàn phá tư bản thật, nghĩa là chính tư bản huỷ
hoại tư bản.
- Trong bản chất của nó, sự thích nghi đó chính là sự xã hội hoá theo lối tư
bản chủ nghĩa, các quan hệ kinh tế đáp ứng một phần các mâu thuẫn cơ bản của xã
hội tư bản.
- Hiện nay chủ nghĩa tư bản đang tích cực quốc tế hoá nền kinh tế thế giới
(toàn cầu hoá) càng chất đầy mâu thuẫn và mở rộng các mâu thuẫn ra toàn thế giới
và không chỉ với loài người mà cả và giới tự nhiên.
- Chủ nghĩa tư bản cũng đang điều chỉnh quy mô sản xuất, tăng cường quan
hệ với các nước xã hội chủ nghĩa, điều chỉnh mối quan hệ với công nhân nhưng
mâu thuẫn trong lòng xã hội không hề thay đổi. Nên sự ra đời chủ nghĩa tư bản,
cùng sự diệt vong của nó là tất yếu như nhau.
2.1.2. Vấn đề chiến tranh và hoà bình
- Chiến tranh thế giới khó có thể diễn ra.
- Chiến tranh cục bộ, xung đột về dân tộc, sắc tộc và tôn giáo còn diễn ra
phức tạp.
Trong văn kiện Đại hội, đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt
Nam đã khẳng định: "Những cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, xung đột
dân tộc, tôn giáo, chạy đua vũ trang, hoạt động can thiệp, lật đổ, ly khai, hoạt động
khủng bố, những tranh chấp về biên giới, lãnh thổ, biển đảo và các tài nguyên thiên
nhiên tiếp tục diễn ra ở nhiều nơi và tính chất ngày càng phức tạp" (Văn kiện Đại
hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb CTQG, Hà
Nội, 2006, tr.73 – 74).
2.1.3. Về khoa học công nghệ
- Theo quan điểm của Đảng ta đã nhận định: "Khoa học và công nghệ sẽ có
bước tiến nhảy vọt và những đột phá lớn" (Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ X của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb CTQG, H.2006, tr.737.
Thực tế chứng minh, chưa đầy một thế kỷ (từ những năm 50 đến những năm
90 của thế kỷ XX) khoa học công nghệ đã trải qua 3 giai đoạn: Từ năm 50 – 60 là
thời kỳ tự động hoá trong sản xuất. Từ năm 70 – 80 thế kỷ XX là tự động hoá cao.
Từ năm 80 đến nay chủ yếu đi vào công nghệ Gien, vi tính, vật liệu mới, năng
lượng mới.
- Cách mạng khoa học công nghệ tác động đến mọi quốc gia, mọi lĩnh vực
- Cách mạng khoa học công nghệ tạo ra thời cơ mới và thách thức mới trong
công nghệ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
2.1.4. Những vấn đề toàn cầu đang đặt ra
Đảng ta đã khẳng định: "Nhiều vấn đề toàn cầu bức xúc đòi hỏi các quốc gia
và các tổ chức quốc tế phối hợp giải quyết khoảng cách chênh lệch giữa các nhóm
nước giàu và nước nghèo ngày càng lớn.
Sự gia tăng dân số cùng và các luồng dân di cư, tình trạng khan hiếm nguồn
năng lực, cạn kiệt tài nguyên, môi trường tự nhiên bị huỷ hoại.
Khí hậu diễn biến ngày càng xấu, kèm theo những thiên tai khủng khiếp, các
dịch bệnh lớn, các tội phạm xuyên quốc gia có chiều hướng gia tăng (Văn kiện Đại
hội X, tr.74).
2.2. Nhận thức mới về nội dung thời đại hiện nay
2.2.1. Thời đại hiện nay vẫn là thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ
nghĩa xã hội mở đầu bằng cuộc cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại 1917
- Một thời đại lịch sử nói chung, thời đại hiện nay nói riêng bao giờ cũng hội
tụ đầy đủ các mặt, các lĩnh vực của đời sống xã hội như: kinh tế, chính trị, văn hoá.
- Song bản chất cốt lõi, sự tiến hoá của thời đại mới so và thời đại cũ thể hiện
tập trung ở hình thái kinh tế - xã hội.
- Mặc dù chủ nghĩa xã hội đã bị sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu, nhưng vẫn
không làm thay đổi nội dung thời đại. Thời đại hiện nay vẫn là thời đại quá độ từ
chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội được mở đầu bằng cách mạng Tháng Mười
Nga năm 1917. Đây thể hiện nội dung chính trị - xã hội của thời đại hiện nay, đồng
thời còn chỉ ra tính đan xen và phức tạp ở thời kỳ đầy của quá trình thay thế hình
thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa bằng hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ
nghĩa, mà giai đoạn đầu là chủ nghĩa xã hội.
- Đồng thời, chúng ta vẫn bảo vệ giá trị vĩnh hằng của cách mạng Tháng
Mười Nga 1917, bởi đã tạo ra bước ngoặt thay đổi nhịp điệu sống của nhân loại. Nó
vận dụng giá trị lịch sử, giá trị thực tiễn lớn lao.
2.2.2. Đấu tranh với những quan điểm sai trái, lệch lạc về nhận thức nội dung
thời đại hiện nay và giá trị của cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917.
- Đại hội Đảng cộng sản Liên Xô lần thứ XXVII cho rằng thời đại hiện nay là
thời đại thi đua hoà bình. Thực chất là phủ nhận nội dung chính trị - giai cấp của
thời đại hiện nay, phủ nhận chế độ xã hội chủ nghĩa.
- Ở nước ta cũng có ý kiến cho rằng thời đại hiện nay là thời đại tư bản chủ
nghĩa và toàn cầu hoá, thời đại tin học…
Quan điểm của Đảng ta nhất quán khẳng định "chủ nghĩa xã hội hiện thực
đang đứng trước nhiều khó khăn, thử thách. Lịch sử thế giới đang trải qua những
bước quanh co, song loài người cuối cùng nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội vì
nó là quy luật tiến hoá của lịch sử"
2.3. Những biểu hiện mới của mâu thuẫn thời đại hiện nay
Đảng ta luôn luôn nhất quán khẳng định thời đại hiện nay không chỉ tồn tại
một mà nhiều mâu thuẫn cơ bản, phản ánh nội dung và tính chất của thời đại. Trong
mỗi giai đoạn đã phân tích làm rõ sự vận động phát triển và những biểu hiện mới
của các mâu thuẫn. Đây là một trong những cống hiến to lớn của Đảng ta, vì thời
đại hiện nay và hệ thống mâu thuẫn của thời đại là những vấn đề có liên quan hữu
cơ và nhau.
- Thứ nhất, mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa. Trước đây, khi còn
hệ thống xã hội chủ nghĩa, do Liên Xô giữ vai trò trụ cột, tồn tại đối lập giữa hai hệ
thống xã hội chủ nghĩa và chủ nghĩa tư bản, không có quan hệ giao lưu hợp tác và
nhau. Hiện nay, mâu thuẫn này vẫn còn tồn tại phản ánh sự khác biệt về bản chất
giữa hai chế độ xã hội – chính trị khác nhau nhưng có sự phát triển mới là vừa mở
rộng quan hệ hợp tác, vừa đấu tranh và nhau.
- Thứ hai, mâu thuẫn giữa tư bản và lao động, giữa giai cấp tư sản và giai cấp
vụ sản trong thời đại hiện nay. Đây là mâu thuẫn thể hiện sự đối lập về lợi ách giữa
giai cấp bóc lột và giai cấp bị bóc lột, còn tồn tại lâu dài khi nào còn tồn tại chế độ
tư bản chủ nghĩa. Hiện nay, mâu thuẫn này có sự phát triển nhưng vẫn trong khuôn
khổ bản chất của chủ nghĩa tư bản, của giai cấp tư sản. Giai cấp vô sản vẫn là giai
cấp lao động làm thuê, nhưng được chủ nghĩa tư sản bán cho một số cổ phiếu, cổ
phần. Cho nên, về hình thức và biểu hiện cụ thể ở từng công ty, ở mỗi doanh
nghiệp, người công nhân vừa bị bóc lột vừa là người tham gia bóc lột. Thực chất
đây lầ trò ảo thuật nhằm xã hội hoá tư bản để một phần huy động thêm vốn đầu tư
sản xuất, phần khác làm tăng thêm sự gắn bó của người công nhân và giới chủ.
Thực tế cho thấy, phần cổ tức thu được của người công nhân từ số cổ phần ít ỏi
không bao giờ đủ sống và vẫn phải sống nhờ bán sức lao động làm thuê là chủ yếu.
Hiện nay, hàng năm các nước giàu đầu tư khoảng 2.000 tỷ USD đầu tư sang nước
nghèo, nhằm thu lại lợi nhuận cao trong xu thế mở rộng quan hệ kinh tế thế giới thì
mâu thuẫn này, không chỉ tồn tại ở nội bộ các nước tư bản chủ nghĩa mà đã phát
triển ra ngoài nước và mang phạm vi toàn cầu.
- Thứ ba, mâu thuẫn giữa các dân tộc, thuộc địa và phụ thuộc và chủ nghĩa đế
quốc trong thời đại hiện nay. Đây là mâu thuẫn nảy sinh trong thời kỳ chủ nghĩa tư
bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, phản ánh bản chất hiếu chiến và xâm
lược của nó. Mâu thuẫn này tồn tại trong suốt thời kỳ chủ nghĩa thực dân kiểu cũ,
hiện nay chuyển thành mâu thuẫn giữa nước giàu và nước nghèo, giữa nước phát
triển và chậm phát triển. Thực tế chứng minh, khoảng cách Bắc Nam ngày càng
sâu, rộng; 1% số người giàu có thu nhập hàng năm cao hơn 57% số người nghèo
nhất.
- Thứ tư, mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa và nhau trong thời đại
hiện nay. Các nước tư bản chủ nghĩa đều có cùng bản chất chế độ xã hội, chúng
thống nhất với nhau ở mục tiêu chống phá chủ nghĩa xã hội nhằm bảo vệ địa vị
thống trị của nó. Mặt khác, do quy luật cạnh tranh và quy luật phát triển không đều
nên giữa các nước tư bản chủ nghĩa với nhau bao giờ cũng có mâu thuẫn, đấu tranh
để tồn tại. Từ khi hệ thống xã hội chủ nghĩa bị khủng hoảng, tan rã và trật tự thế
giới có sự thay đổi thì mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa cũng có sự phát
triển mới. Thể hiện mâu thuẫn giữa ba trung tâm tư bản lớn là: Mỹ - Nhật - Tây Âu;
giữa các tập đoàn tư bản lớn… Tính gay gắt của mâu thuẫn này là Mỹ muốn thao
túng các nước tư bản chủ nghĩa, tập trung quyền lực của mình, còn các nước tư bản
chủ nghĩa muốn xây dựng trật tự tư bản chủ nghĩa đa trung tâm quyền lực.
2.4. Các xu thế trong thời đại hiện nay
2.4.1. Xu thế hoà bình và phát triển
Đây là một xu thế cơ bản trong thời đại hiện nay, phản ánh nguyện vọng và
nhu cầu chính đáng của các dân tộc, của quảng đại quần chúng nhân dân lao động.
Thực tế lịch sử chứng minh, loài người phải trả giá quá đắt để giải quyết hậu
quả của chiến tranh để lại, nó tàn phá nhiều sức người và sức khoẻ của kỡm hóm sự
phát triển của nhân loại. Nhân loại tiến bộ là đã phải đấu tranh vạch trần bộ mặt,
bản chất của những kẻ chủ mưu gây chiến tranh để thu về lợi nhuận độc quyền cao.
Vì thế, đấu tranh bảo vệ hoà bình và chống lại chiến tranh đã trở thành một xu thế
của thời đại hiện nay nhằm mưu cầu. Vì lợi ách dân sinh của con người và sự phát
triển của mỗi quốc gia dân tộc.
2.4.2. Xu thế toàn cầu hoá nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội
Xu thế khách quan trong thời đại hiện nay là các quốc gia đều phải tham gia
quá trình quốc tế hoá nền kinh tế, và các lĩnh vực của đời sống xã hội. Nếu quốc
gia nào không tích cực đẩy mạnh quá trình hội nhập quốc tế thì khó có thể phát
triển được, tuy nhiên mức độ và hiệu quả hội nhập đến đâu còn tuỳ thuộc vào điều
kiện tiềm năng của mỗi nước.
Sự xuất hiện xu thế toàn cầu hoá trong thời đại hiện nay là sản phẩm tất yếu
của quá trình phát triển lực lượng sản xuất, của sự phát triển nền sản xuất hàng hoá.
Song toàn cầu hoá hiện nay đang diễn ra theo hướng có lợi cho chủ nghĩa tư bản,
cho các nước có nền sản xuất công nghiệp phát triển. Quá trình này vừa tạo ra cơ
hội, vừa đặt ra những thách thức lớn cho các nước chậm phát triển, hiệu quả của nó
tuỳ thuộc vào năng lực cạnh tranh về mọi mặt của mỗi nước và thắng lợi bao gồm
cũng thuộc về kẻ mạnh. Nếu không đấu tranh để tạo ra sân chơi bình đẳng giữa các
nước trong quá trình hội nhập quốc tế sẽ dẫn đến tình trạng nước giàu thì ngày càng
giàu lên, nước nghèo sẽ càng nghèo thêm.
2.4.3. Xu thế hợp tác và đấu tranh, liên kết và cạnh tranh
Trong trật tự thế giới mới đã chuyển từ đối đầu sang đối thoại, các nước đều
mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế không phân biệt chế độ xã hội – chính trị khác
nhau. Vì thế, xu thế hợp tác và đấu tranh, liên kết và cạnh tranh đã trở thành xu thế
cơ bản trong thời đại hiện nay.
Mỗi chủ thể tham gia quan hệ hợp tác có thể diễn ra theo hình thức song
phương, đa phương nhằm tận dụng nguồn vốn hoặc công nghệ mới để thóc đẩy nền
kinh tế sản xuất và các lĩnh vực khác để phát triển đất nước. Quá trình tham ra hợp
tác quốc tế không phải diễn ra xuôi chiều, trên thực tế mỗi quốc gia đều muốn
giành những ưu thế và lợi ích riêng của mình nên hợp tác phải gắn và đấu tranh,
liên kết gắn và cạnh tranh.
2.4.4. Xu thế các dân tộc nâng cao ý thức độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường
Mỗi quốc gia dân tộc đều có quá trình ra đời, tồn tại và phát triển khác nhau,
có đặc điểm bản sắc văn hoá dân tộc riêng. Thực tế lịch sử chứng minh, không có
quốc gia dân tộc nào muốn phụ thuộc vào quốc gia dân tộc khác, trái lại luôn luôn
nõng cao ý thức độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường. Các nước tư bản đế quốc luôn
luôn thực hiện mưu đồ thôn tính, xâm lược các dân tộc khác để vơ vét tài nguyên
và mở rộng thị trường nhằm đem lại lợi nhuận cao cho mình.
Trong thời đại hiện nay chủ nghĩa thực dân kiểu cũ tuy đã bị sụp đổ, song lợi
dụng xu thế toàn cầu hoá các nước tư bản phát triển đang tận dụng ưu thế về tài
chính, về công nghệ để buộc các nước chậm phát triển phải lệ thuộc vào mình.
Thực chất đây là một dạng biểu hiện của chủ nghĩa thực dân kiểu mới. Vì từ lệ
thuộc về kinh tế tất yếu sẽ lệ thuộc về chính trị. Nhận thức được mưu đồ đó, các
quốc gia dân tộc tham gia quá trình mở rộng hợp tác quốc tế để tranh thủ cơ hội
phát triển đất nước, nhưng xu thế càng chú trọng nâng cao ý thức độc lập, tự chủ,
tự lực, tự cường.
2.5. Tác động của nhân tố thời đại hiện nay đến cách mạng Việt Nam
- Có thể khẳng định sự tác động của nhân tố thời đại hiện nay đến cách mạng
Việt Nam trên mọi mặt của đời sống xã hội, như: Tác động đến lựa chọn, kiên định
con đường đi lên CNXH; về kinh tế; về văn hoá, đối ngoại, quốc phòng an ninh.
- Sự tác động của các nhân tố thời đại hiện nay đến cách mạng Việt Nam diễn
ra trên các lĩnh vực, song cũng theo hai chiều là cả thời cơ và thách thức, cả thuận
lợi và khó khăn. í thức được điều này có ý nghĩa quan trọng, để Đảng, Nhà nước,
nhân dân sẽ có sự đồng thuận nhằm tận dụng thời cơ và khắc phục vượt qua những
thách thức; kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, thực hiện thắng lợi mục
tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".
3. NHỮNG VẤN ĐỀ CHIẾN LƯỢC, SÁCH LƯỢC CỦA PHONG TRÀO CỘNG
SẢN – CÔNG NHÂN QUỐC TẾ HIỆN NAY
3.1. Đấu tranh vì các mục tiêu: Hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, tiến bộ
xã hội
- Bốn mục tiêu của thời đại hiện nay là đích cần đạt được trong thực hiện nội
dung, mâu thuẫn của thời đại.
- Thực hiện bốn mục tiêu thời đại sẽ tập hợp được rộng rãi các lực lượng cách
mạng và tiến bộ trên phạm vi toàn thế giới.
3.2. Tập hợp lực lượng rộng rãi để đấu tranh ngăn chặn và đánh bại âm
mưu can thiệp, xâm lược của các thế lực hiếu chiến, phản động
- Lực lượng vật chất chỉ đánh đổ bằng lực lượng vật chất.
- Chủ nghĩa đế quốc mà đứng đầu là đế quốc Mỹ, cùng các thế lực thù địch
chưa bao giờ từ bỏ âm mưu chống phá các nước xã hội chủ nghĩa, phong trào cách
mạng thế giới. Trái lại, chúng luôn luôn thay đổi những chiến lược, âm mưu, thủ
đoạn ngày càng tinh vi hơn và cấu kết chặt chẽ và nhau để bảo vệ địa vị thống trị
của giai cấp tư sản phản động.
- Hiện nay, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch sử dụng chiến lược
"diễn biến hoà bình" để nhằm lật đổ các nước tiến bộ, phát triển. Đặc biệt là các
nước xã hội chủ nghĩa còn lại, đánh vào mọi đối tượng làm suy yếu về mọi mặt,
làm cho tự suy yếu và dẫn đến bạo loạn lật đổ từ bên trong mỗi nước. Vì thế, không
tập hợp lực lượng rộng rãi trên phạm vi quốc tế, và ở mỗi nước thì khó có thể ngăn
chặn và đánh bại âm mưu can thiệp, xâm lược của các thế lực hiếu chiến, phản
động.
3.3. Hợp tác bình đẳng và cùng có lợi giữa các nước, không phân biệt chế
độ chính trị - xã hội khác nhau, trên cơ sở nguyên tắc cùng tồn tại hoà bình, giải
quyết các vấn đề tranh chấp quốc tế bằng con đường thương lượng hoà bình
- Thực chất đây là vấn đề chiến lược nhằm chống lại xu thế quốc tế hoá nền
kinh tế thế giới theo hướng có lợi cho chủ nghĩa tư bản.
- Tích cực ngăn ngừa chiến tranh, bảo vệ hoà bình trong thời đại hiện nay.
3.4. Ra sức phát huy nội lực kết hợp sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời
đại, giành được nhiều thắng lợi trong sự nghiệp cách mạng mỗi nước, đồng thời
phát triển quan hệ hữu nghị hợp tác, đoàn kết, ủng hộ lẫn nhau và các nước các
lực lượng tiến bộ trên thế giới phấn đấu vì các mục tiêu thời đại
- Thực chất vấn đề chiến lược này là giải quyết mối quan hệ giữa sức mạnh
dân tộc và sức mạnh thời đại.
- Tăng cường mối quan hệ hợp tác quốc tế để phát triển đất nước.
Vấn đề đặt ra nghiên cứu
1. Thời đại có quan hệ gỡ và hình thái kinh tế - xã hội, và thế giới, quốc tế
hiện nay?
2. So sánh phương pháp tiếp cận thời đại của chủ nghĩa Mác - Lênin và các
đại biểu khác trong lịch sử tư tưởng nhân loại?
3. Làm rõ sự biến đổi mới của các nhân tố thời đại hiện nay. Liên hệ mức độ
tác động đến cách mạng Việt Nam hiện nay?
4. Nêu và phê phán một số quan điểm sai trái xung quanh vấn đề thời đại hiện
nay?
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình chủ nghĩa xã hội khoa học, Nxb CTQS, H.2008, tr.199 – 234.
2. Một số vấn đề chủ nghĩa Mac - Lenin trong thời đại hiện nay, Nxb CTQG,
H.1996.
3. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ VI, VII, VIII, IX, X.
4. Ban tư tưởng – Văn hoá Trung ương (2005) "Nhận dạy các quan điểm sai
trái, thù địch.
5. Nguyễn Đức Bình (2007), "Những đặc điểm của thế giới đương đại".
