CHUYÊN ĐỀ: PHÂN HÓA KHÍ HẬU VIỆT NAM

PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tàiTrong các thành phần cấu tạo nên một tổng thể tự nhiên, khí hậu là thành phần đặc

biệt quan trọng không thể thiếu. Giữa khí hậu và các thành phần tự nhiên khác như đất,nước, sinh vật… luôn có mối quan hệ thống nhất và biện chứng với nhau, tác động qualại lẫn nhau. Khí hậu tác động đến các thành phần khác với vai trò như một nhân tố thànhtạo, tạo nên sự đa dạng và phong phú của tự nhiên. Các yếu tố tự nhiên như bức xạ MặtTrời, hoàn lưu khí quyển và bề mặt đệm đã tác động sâu sắc đến khí hậu, tạo nên các đặcđiểm của khí hậu làm cho khí hậu có sự phân hóa đa dạng theo thời gian và không gian.

Việt Nam là quốc gia có khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình, với nguồn nhiệt dồidào và lượng mưa, ẩm phong phú. Tuy nhiên, do lãnh thổ nước ta kéo dài theo phươngkinh tuyến cộng với sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác nên khí hậu nước ta có sự phânhóa phức tạp theo hướng Bắc – Nam, Đông – Tây và từ thấp lên cao. Bên cạnh đó khíhậu nước ta có sự phân hóa sâu sắc, hình thành các mùa (trong chế độ nhiệt, ẩm). Chínhsự phân hóa của khí hậu đã hình thành hai miền với bảy vùng khí hậu với các đặc điểmkhí hậu đặc trưng khác nhau.

Xuất phát từ vai trò của khí hậu đối với các thành phần tự nhiên khác của ViệtNam, nhất là sự phân hóa của khí hậu dưới sự tác động của các nhân tố, đã tạo ra sự phânhóa thiên nhiên đa dạng của nước ta. Bên cạnh đó việc biên soạn các dạng câu hỏi và bàitập trên cơ sở nền tảng là kiến thức cơ bản của chuyên đề khí hậu Việt Nam nói chung vàchủ đề phân hóa khí hậu Việt Nam nói riêng trong chương trình ôn thi HSG môn Địa lícủa các trường THPT chuyên khu vực Trung Du và Miền núi Bắc Bộ trong Trại Hè HùngVương còn nhiều khó khăn, vướng mắc. Do đó, trường THPT chuyên Lào Cai chọnchuyên đề “phân hóa khí hậu Việt Nam” để đóng góp cho kỷ yếu của Hội thảo chuyênmôn của các trường THPT chuyên khu vực Trung Du và Miền núi Bắc Bộ.2. Mục đích của chuyên đề

- Cung cấp hệ thống các kiến thức cơ bản về sự phân hóa khí hậu Việt Nam.- Giới thiệu một số phương pháp và phương tiện hỗ trợ dạy học cho chuyên đề.- Xây dựng hệ thống một số dạng câu hỏi và bài tập liên quan đến phân hóa khí

hậu Việt Nam trong ôn thi HSG môn Địa lí.3. Cấu trúc của chuyên đề

Chuyên đề phân hóa khí hậu Việt Nam, ngoài phần mở đầu và kết luận, toàn bộnội dung chính được trình bày trong 3 chương:

- Chương 1: Hệ thống kiến thức cơ bản về phân hóa khí hậu nước ta.- Chương 2: Giới thiệu phương pháp và phương tiện hỗ trợ dạy học của chuyên đề.- Chương 3: Các dạng câu hỏi và bài tập trong chương trình ôn thi HSG môn Địa

lí chuyên đề phân hóa khí hậu Việt Nam

PHẦN II: NỘI DUNG

Chương 1: Hệ thống kiến thức cơ bản về phân hóa khí hậu nước taI. Khái quát đặc điểm chung của khí hậu Việt Nam1. Khí hậu nước ta là mang tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa1.1. Tính chất nhiệt đớia. Nguyên nhân

Tính chất nhiệt đới của khí hậu nước ta được quy định bởi vị trí của nước ta. Donước ta nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến Bán cầu Bắc (từ 8034’ B đến 23023’B)khiến cho trong năm Mặt Trời luôn nằm cao trên đường chân trời và qua thiên đỉnh hailần với chu kì quang ngắn, góc nhập xạ lớn nên lượng nhiệt nhận được hàng năm lớn.

Tuy nhiên do nước ta trải dài trên nhiều vĩ độ địa lí nên có sự khác nhau về nềnnhiệt và biên độ nhiệt độ năm. Miền Bắc nước ta có vị trí gần chí tuyến Bắc nên khoảngcách giữa 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh là rất gần nhau (tại Đồng Văn – Hà Giang,khoảng cách đó chỉ là vài ngày trước và sau ngày hạ chí), càng vào Nam khoảng cáchgiữa 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh càng tăng (Cần Thơ là 4 tháng 11 ngày)… từ đó có ảnhhưởng khác nhau tới tính chất nhiệt đới của khí hậu Việt Nam.b. Biểu hiện

Tính chất nhiệt đới biểu hiện rõ nét qua yếu tố bức xạ: Do có góc nhập xạ trongnăm lớn nên tổng lượng nhiệt hoạt động mà Việt Nam nhận được rất lớn: từ 8000 đến 100000C/năm. Tổng bức xạ hàng năm lớn: trên 120kcal/cm2/năm, miền Nam có thể vượt130kcal/cm2/năm (ví dụ: TP. Hồ Chí Minh 136.4 kcal/cm2/năm). Cân bằng xạ luôndương: trung bình cả nước vượt 75 kcal/cm2/năm, số giờ nắng nhiều: 1400 – 3000h / năm

Về nhiệt độ: Nhiệt độ trung bình năm ở các địa phương luôn lớn hơn 200C, có nơitrên 270C (trừ vùng núi cao), vượt tiêu chuẩn của vùng nhiệt đới.

Bảng 1: Nhiệt độ trung bình năm ở 1 số địa điểm của nước ta.Địa điểm Nhiệt độ trung

bình năm (oC)Lạng Sơn 21,2Hà Nội 23,5Huế 25,1Đà Nẵng 25,7Quy Nhơn 26,8Tp. Hồ Chí Minh 27,1

Sự chênh lệch về thời gian giữa ngày dài nhất (22/6) và ngày ngắn nhất (22/12)không nhiều, khoảng 1 - 2.5 giờ ( tại Đồng Văn là 2 giờ 37 phút, tại 100B là 1 giờ 10phút), do đó làm cho nhiệt độ có sự ổn định hơn.

Có sự tham gia của gió tín phong - loại gió thường xuyên của vùng nội chí tuyến.Xét ở tầng thấp của khí quyển (dưới 3000 m) thì gió này bị gió mùa xuất phát từ cao ápXibia lấn át vào mùa đông, nó khác hẳn các loại gió mùa bởi tính chất nóng khô, còn mùahè gió này lại có hướng đông nam, vì xuất phát từ phía tây cao áp Tây Thái Bình Dương,xen kẽ với gió mùa Tây Nam. Chỉ vào thời kì trung gian giữa các đợt gió mùa, gió tínphong mới hoạt động mạnh, thổi khá ổn định theo hướng Đông Nam trên phạm vi cảnước.

1.2. Tính chất ẩma. Nguyên nhân

Tính chất ẩm của khí hậu nước ta chính là sự tổng hoà của các đợt gió mùa và giótín phong trong hoàn cảnh cụ thể của thiên nhiên Việt Nam, mà nguyên nhân chính là donước ta có vị trí tiếp giáp với vùng Biển Đông – vùng biển rộng và thuộc khu vực nhiệtđới ẩm (nhiệt độ cao, độ ẩm lớn), do đó nó làm biến tính các khối không khí qua biển vàolãnh thổ nước ta. Thực tế nó đã làm giảm bớt tính khắc nghiệt của gió mùa mùa đông vàgiảm sự oi bức của các khối không khí vào mùa hạ.b. Biểu hiện

Nhờ sự điều hoà ẩm của Biển Đông nên khí hậu nước ta có tính chất hải dươngvới độ ẩm lớn, khác hẳn với các quốc gia khác có cùng vĩ độ ở Bắc Phi và Tây Á.

Lượng mưa trung bình năm lớn: 1500 – 2000mm/n; sườn đón gió có lượng mưacao, khoảng 3000 – 4000mm/n (Dương Đông – Phú Quốc, Móng Cái - Quảng Ninh, rìangoài cao nguyên Đồng Văn ….), chỉ có 1 số vùng khuất gió do địa hình nghiêng ra biểnhoặc song song với hướng gió nên gió biển không vào sâu trong nội địa được nên khôhơn (Lạng Giang - Bắc Giang, Yên Châu – Sơn La, Mường Xén - Nghệ An, NinhThuận…)

Độ ẩm không khí tương đối lớn: >80%; cân bằng ẩm luôn dương, độ bốc hơi từ600 – 1000mm/n; số ngày mưa cao: 120 – 150 ngày/năm.

Bảng 2: Lượng mưa, lượng bốc hơi và cân bằng ẩm ở 1 số địa phương.

Địa điểm Lượng mưa (mm) Độ bốc hơi (mm) Cân bằng ẩm(mm)

Hà Nội 1676 989 +687

Huế 2868 1000 +1868

Tp. Hồ Chí Minh 1931 1686 +245

1.3. Tính chất gió mùa* Gió mùa là loại gió đổi hướng theo mùa, thông thường thì có xu hướng thổi từ

lục địa ra đại dương (vào mùa đông) và từ đại dương vào lục địa (mùa hạ), nguyên nhânhình thành do sự chênh lệch khí áp giữa lục địa và đại dương thay đổi theo mùa.

* Gió mùa tại nước ta:a. Nguyên nhân

Khí hậu Việt Nam có tính chất gió mùa là do nước ta nằm trong khu vực hoạtđộng của gió mùa điển hình nhất thế giới (gió mùa châu Á) mà bản chất là do sự chênhlệch khí áp giữa lục địa Á – Âu (lục địa có tính diện tích lớn nhất) và Thái Bình Dương(Đại dương có diện tích lớn nhất thế giới), sự chênh lệch khí áp này thay đổi theo mùa, từđó diễn ra sự giao tranh của các khối không khí, làm cho Châu Á trong đó có nước ta trởthành nơi tâm điểm của gió mùa hoạt động.b. Biểu hiện

Ở nước ta có 2 mùa gió chính: Gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ* Gió mùa mùa đông:Gió mùa mùa đông ở nước ta mà thường được gọi là gió mùa đông bắc (thổi đến

nước ta theo hướng Đông Bắc, tuy có lúc có nơi hướng gió không hẳn như vậy) là khối

không khí với bản chất lạnh, hoạt động chủ yếu vào tháng 11 đến tháng 4 năm sau, làmcho nước ta có 1 mùa đông lạnh giá so với các nước khác cùng vĩ độ.

Bản chất gió mùa đông bắc là khối không khí cực lục địa (NPc), xuất phát từ cao ápXi bia thổi về. Đây là 1 vùng rất lạnh và khô, nhiệt độ trung bình mùa đông xuốngkhoảng -15 đến -400C, độ ẩm riêng 1g/1kg, tạo điều kiện cho việc hình thành 1 cao ápnhiệt lực rất mạnh, áp suất khoảng 1040mb đến 1060mb, chi phối sự phân bố khí áp ở Áchâu, làm lu mờ cả hệ thống cao áp cận chí tuyến nơi đây. Điều đáng chú ý là cao ápXibia nguồn gốc nhiệt lực không dày, không phát triển nên cao, thuờng chỉ đến 1500 –2000m, đặc điểm này sẽ chi phối phạm vi tác động và đường di chuyển của Pc. Cao ápXibia xuất hiện từ tháng IX, tăng dần về khí áp và cực đại vào tháng I, lúc tâm thườngnằm ở phía Mông Cổ, còn về mùa xuân – thu, khí áp giảm và tâm rút về phía Đông bắc,phía Đông Xibia (NPc hoạt động mạnh từ tháng XI đến tháng III năm sau). Vào mùaxuân – thu xuất hiện thêm các trung tâm áp phụ ở mạn sông Dương Tử (Trường Giang –Trung Quốc), ảnh hưởng mạnh đến nước ta vào đầu và cuối mùa đông.

Phạm vi hoạt động: Gió mùa ĐB hoạt động mạnh ở bắc vĩ tuyến 160B, khi di chuyểnxuống phía nam, nó bị nhiệt đới hoá và hầu như bị chặn lại hoàn toàn ở dãy Bạch Mã.Chỉ có những đợt gió mạnh mới ảnh hưởng nhẹ tới phía nam Bạch Mã. Phần lãnh thổphía Nam nước ta hầu như không có mùa đông lạnh mà chỉ có thời kì mát mẻ.Các khối không khí hoạt động luân phiên tạo nên gió mùa mùa đông:

- Khối khí cực đới: NPc+ Nguồn gốc: Cao áp Xibia thổi về.+ Có 2 khối: NPc đất và NPc biển.NPc đất: với tính chất lạnh, khô, có thể hoạt động tới 160B tạo nên mùa đông lạnh cho

miền Bắc nước ta, gây ra kiểu thời tiết rét đậm vào đầu và giữa mùa đông (Tháng XI – IIInăm sau). NPc đất tràn vào lãnh thổ Việt Nam theo đường lục địa, qua lãnh thổ TrungQuốc. Vì đi qua lục địa nên có đặc trung là rất khô, khi đến Việt Nam mang lại kiểu thờitiết đặc trưng: lạnh, khô, trời quang mây. Nhưng đôi khi có xuất hiện mưa phùn vớilượng nhỏ thậm chí rất nhỏ, phần lớn do Frông cực (hình thành do NPc đất và khối khôngkhí tồn tại trước đó có sẵn ở nước ta).

NPc biển: Hoạt động vào cuối mùa đông, do cuối mùa đông cao áp Xiabia yếudần, tâm dịch chuyển về phía tây, hình thành cao áp phụ Biển Đông Trung Hoa. Lúc nàyNPc di chuyển vòng qua biển Nhật Bản, biển Hoa Đông … đến nước ta. Do di chuyểnqua biển nên lượng nhiệt và ẩm tăng lên, nó trở nên ẩm hơn và ấm hơn, nên khi đến nướcta nó gây ra kiểu thời tiết lạnh, ẩm, trời âm u, có mưa phùn rải rác; trời rét buốt, lượngmưa lớn hơn nhiều so với thời kì đầu mùa đông. Lượng mưa ở đây là do frông hình thànhcó thể giữa NPc đất và NPc biển, hoặc NPc biển với khối không khí tồn tại trước đó.

- Khối không khí chí tuyến xuất phát từ cao áp phụ Biển Đông Trung Hoa (Tp):Nguồn gốc hình thành: Nguồn gốc là do khối không khí NPc được nhiệt đới hoá

do tồn tại lâu ngày trên biển Đông Trung Quốc nên nhiệt và ẩm cao hơn so với Npcnhưng vẫn thấp hơn so với khối không khí biển thuần tuý. Nhiệt độ của Tp khoảng 18 –200C và độ ẩm tương đối khoảng 80 – 85% nếu là NPc đất và 90% nếu là NPc biển bịbiến tính.

Sự hoạt động: Ở miền Bắc: Tp hoạt động mạnh vào đầu mùa hay cuối mùa đông,còn giữa mùa nó bị NPc lấn át, bị suy yếu đi. Trong các tháng cuối mùa đông, khối khôngkhí này do tiếp xúc với bề mặt đất lạnh ở miền Bắc nên độ ẩm nhanh chóng đạt bão hòa,gây ra hiện tượng nồm. Khi có nhiễu động không khí trên cao có khả năng gây mưa. Còn

ở miền Nam (sau Bạch Mã) Tp hoạt động mạnh, gây kiểu thời tiết nắng nóng, trời tạnhráo, quang mây.

* Gió mùa mùa hạ:Gió mùa mùa hạ ở Việt Nam không đồng nhất về nguồn gốc, ảnh hưởng đến nước ta

với hướng chủ yếu là Tây Nam; phạm vi ảnh hưởng trên cả nước, tuy nhiên ảnh hưởngmạnh nhất là miền Trung và miền Nam.

Gió mùa mùa hạ ở Việt Nam không đồng nhất về nguồn gốc, ảnh hưởng đến nước tavới hướng chủ yếu là Tây Nam; phạm vi ảnh hưởng trên cả nước, tuy nhiên ảnh hưởngmạnh nhất là miền Trung và miền Nam.

Các khối không khí hoạt động luân phiên tạo nên gió mùa mùa hạ:- Khối không khí chí tuyến vịnh Ben Gan (TBg)Khối không khí này hình thành vào đầu mùa hạ ở bắc Ấn Độ Dương (vào đầu mùa

hạ do hoạt động mạnh của hạ áp Ấn Độ - Iran hút hơi ẩm từ Ấn Độ Dương vào, hìnhthành gió TBg). Do có nguồn gốc từ biển nên nóng ẩm, nhiệt độ >250C, độ ẩm riêng lêntới 19 – 21g/kg, độ ẩm tương đối khoảng 85% và thường gây mưa dông nhiệt.Tuy nhiêndo ảnh hưởng của địa hình nên lượng mưa khác nhau: Gây mưa lớn cho Nam Bộ và TâyNguyên, gây hiệu ứng phơn cho Đông Trường Sơn, có khi ảnh hưởng mạnh tới Tây Bắcvà tận Đồng Bằng Bắc Bộ. Nhưng nơi có biểu hiện rõ nét nhất và mạnh nhất là BắcTrung Bộ (ta thường gọi là gió Lào). Thời gian hoạt động của gió Lào vào đầu mùa hạ(Tháng V đến tháng VIII), thổi từng cơn, yếu thì thường 2 – 3 ngày, mạnh có thể tới 15ngày và cường độ mạnh nhất thường từ 11 đến 15h. Khi gió Lào hoạt động, nhiệt độ cóthể lên tới 390C thậm chí có đợt lên tới hơn 400C, độ ẩm không khí giảm xuống còn 45%hoặc thấp hơn, gây ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống.

- Khối không khí xích đạo ẩm (Em)Nguồn gốc: Bản chất là gió tín phong Nam Bán cầu vượt xích đạo đi lên, khi vượt

qua xích đạo thì chệch hướng thành Tây Nam. Đây chính là gió mùa Tây Nam chính thứccủa nước ta.

Hoạt động mạnh vào giữa và cuối mùa hạ (tháng 6 - 9 và tháng 10 trở lại vị tríNam Bán cầu).

Đặc điểm: nóng, ẩm, gây thời tiết mưa lớn, kéo dài, trời mát. Khối khí này có tầngẩm rất dày do tác dụng của hội tụ và thăng lên của không khí trên dải hội tụ nhiệt đới.

Khối khí Em hoạt động rất mạnh ở miền Nam hơn miền Bắc do đường hội tụ nhiệtđới ở phía Nam dài hơn từ tháng 6 đến tháng 10, còn ở Đồng bằng Bắc bộ thì Em hoạtđộng mạnh nhất vào tháng 8 gây thời tiết mưa ngâu.

Gió mùa Tây Nam cùng với dải hội tụ nhiệt đới là nguyên nhân chủ yếu gây mưamùa hạ cho 2 miền Nam, Bắc và mưa mùa thu đông cho Trung Bộ. Do áp thấp Bắc Bộkhơi sâu nên gió mùa mùa hạ di chuyển theo hướng Đông Nam vào Bắc bộ tạo gió mùađông nam mùa hạ ở miền Bắc Bắc bộ

Như vậy: Trên nền nhiệt đới chung cả nước, hoạt động gió mùa chia thành 2 khuvực:

- Miền Bắc: Có mùa đông lạnh, mưa ít; mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều.- Miền Nam: Có 2 mùa mưa, khô rõ rệt; không có mùa đông lạnh.- Duyên Hải Miền Trung và Tây nguyên: Có sự đối lập về mùa mưa, khô: Khi Tây

Nguyên là mùa mưa thì Đông Trường Sơn chịu hiệu ứng Fơn (đầu mùa hạ), khi ĐôngTrường Sơn mưa vào thu đông thì Tây Nguyên lại là mùa khô sâu sắc.

2. Khí hậu Việt Nam có sự phân hóa đa dạng2.1. Nguyên nhân

Trên nền tảng nhiệt đới ẩm gió mùa, khí hậu Việt Nam có diễn biến rất đa dạngvới sự phân hóa cả về thời gian và không gian lãnh thổ mà nguyên nhân chính là do hoàncảnh địa lí đặc biệt của nước ta. Khí hậu nước ta có sự phân hóa từ Bắc vào Nam, từĐông sang Tây, từ thấp đến cao và phân mùa (trong chế độ nhiệt và chế độ mưa) do:

- Đặc điểm địa hình (đặc biệt là cấu trúc sơn văn cỡ lớn)- Do hình dạng lãnh thổ: hẹp ngang, kéo dài theo chiều B – N- Do tác động của gió mùa.

2.2. Biểu hiện2.2.1. Sự phân hóa của chế độ nhiệt, ẩm, hoàn lưu theo chiều Bắc – Nam- Nguyên nhân: Dưới sự tác động của các nhân tố tác động kể trên, đặc biệt là gió

mùa Đông Bắc và bức chắn địa hình đã tạo ra sự phân hóa sâu sắc của khí hậu theo chiềuBắc - Nam.

- Biểu hiện: Chia làm hai miền khí hậu, phía Bắc và phía Nam- Phạm vi mỗi miền: Ranh giới phân chia đó là vĩ tuyến 160B (dãy Bạch Mã).* Miền khí hậu phía Bắc với đặc trưng: Khí hậu nhiệt đới gió mùa cận chí tuyến, có

mùa đông lạnh, do ảnh hưởng của yếu tố gió mùa đông bắc và vị trí gần chí tuyến bắc.+ Chế độ nhiệt: Có sự hạ thấp đáng kể của nhiệt độ vào mùa đông. Tháng I hầu như

các địa phương từ Bạch Mã trở ra Bắc đều có nhiệt độ <150C, dao động nhiệt độ cao >100C; biến trình nhiệt năm có 1 cực đại và 1 cực tiểu do khoảng cách 2 lần Mặt Trời lênthiên đỉnh gần nhau.

+ Phân mùa trong chế độ nhiệt và mưa: Khí hậu có sự phân mùa thành 2 mùa rõ rệt:Mùa đông lạnh, rét buốt có 3 tháng nhiệt độ <180C, biểu hiện rõ nhất ở Miền núi và Đôngbắc Bắc Bộ; mùa hạ nóng từ tháng 5 đến tháng 9, với đặc điểm nóng, mưa nhiều.

+ Chế độ gió: Mùa đông, chịu tác động mạnh mẽ của gió mùa ĐB, gió tín phong BBChoạt động quanh năm, nhưng về mùa đông bị lấn át bởi các đợt gió mùa ĐB. Mùa hạ chịutác động của gió mùa mùa hạ, đặc biệt một số khu vực chịu tác động của gió phơn khônóng (gió Tây Nam vượt núi cao).

* Miền khí hậu phía Nam với đặc trưng: Khí hậu nhiệt đới gió mùa cận Xích đạo dovị trí gần xích đạo.

+ Chế độ nhiệt: Nền nhiệt cao và khá ổn định. Tháng I hầu như các địa phương từ ĐàNẵng trở vào đều có nhiệt độ >200C, dao động nhiệt độ thấp 3 - 50C; biến trình nhiệt nămcó 2 cực đại và 2 cực tiểu do khoảng cách 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau.

+ Phân mùa: Khí hậu có sự phân mùa thành 2 mùa rõ rệt: Mùa mưa và mùa khô. Biểuhiện mùa khô sâu sắc nhất là ở Tây Nguyên và duyên hải Nam Trung Bộ (sau vĩ tuyến140B)

Bảng 3: Nhiệt độ trung bình tại một số địa điểmĐịa điểm Nhiệt độ trung

bình tháng I (oC)Nhiệt độ trung bìnhtháng VII (oC)

Nhiệt độ trungbình năm (oC)

Lạng Sơn 13,3 27,0 21,2Hà Nội 16,4 28,9 23,5Huế 19,7 29,4 25,1Đà Nẵng 21,3 29,1 25,7Quy Nhơn 23,0 29,7 26,8Tp. Hồ Chí Minh 25,8 27,1 27,1

b. Theo Đông – TâySự phân hoá Đông – Tây là do ảnh hưởng của Biển Đông và các yếu tố địa hình

gây nên.Biểu hiện rõ nét nhất là ở Hoàng Liên sơn và khu vực Trường Sơn.* Khu Hoàng Liên Sơn: Dãy Hoàng Liên Sơn là dãy núi cao và đồ sộ nhất Việt

Nam, chạy dọc theo hướng Tây Bắc – Đông Nam khoảng 180Km. Dãy núi này đã ngăncách vùng núi phía Băc thành hai phần: Tây Bắc và Đông Bắc tách biệt nhau về đặc điểmkhí hậu, nó làm suy yếu và biến tính gió mùa mùa đông làm cho Tây Bắc có nền nhiệtcao hơn Đông Bắc.

Tây Bắc: Nền nhiệt cao hơn, nếu bỏ qua yếu tố đai cao thì Tây Bắc có nền nhiệttương đương với BTB, tuy nhiên vẫn chịu tác động của gió mùa mùa đông. Tần suất ảnhhưởng của GMMĐ là ít hơn do dãy HLS chắn gió. Mùa đông ở đây đến muộn nhưng kếtthúc sớm, mùa hạ đến sớm và kéo dài. Tây Bắc còn chịu ảnh hưởng của hiệu ứng phơnvề mùa hạ.

Đông Bắc: do có các cánh cung đón gió nên đây là vùng có khí hậu lạnh nhất cảnước, tần suất hoạt động của gió mùa đông bắc rất mạnh, nền nhiệt vào mùa đông bị hạthấp. Biên độ nhiệt độ cao, có 3 tháng mùa đông lạnh. Nhiều địa phương có hiện tượngtuyết rơi vào mùa đông, luợng mưa phùn nhiều hơn Tây Bắc nên mùa khô bớt sâu sắchơn.

* Khu vực Trường Sơn:Có sự đối lập về mùa mưa và mùa khô ở Tây Nguyên và Đông Trường Sơn: Tây

nguyên mưa vào đầu mùa hạ do gió mùa Tây Nam xuất phát từ vịnh Ben gan mang ẩmđến; còn Đông Trường Sơn là mùa khô và chịu ảnh hưởng của phơn khi gió ẩm vượt quađịa hình núi cao bị biến tính. Khi Đông Trường Sơn là mùa mưa (Thu – Đông do tácđộng của gió tín phong BBC kết hợp với ảnh hưởng của địa hình đón gió, bão…) thì TâyNguyên là mùa khô sâu sắc.

c. Phân hoá theo độ caoDo nước ta chủ yếu là đồi núi nên nhiệt độ có sự giảm theo chế độ đoản nhiệt

6oC/1000m, hình thành các đai khí hậu theo độ cao: Dưới 600 – 700 m là đai nhiệt đớigió mùa chân núi, trên 600 - 700m đai khí hậu cận nhiệt trên núi, trên 2400- 2600 khí hậunúi cao.

Đai nhiệt đới gió mùa chân núi: do tác động của gió mùa và vị trí nên giới hạn độ caocủa đai này có sự khác biệt giữa miền bắc và miền nam: Miền Bắc đến độ cao 600 –

700m, miền Nam tới 900 – 1000m. Nhiệt độ trung bình năm cao >25 0C, mưa khá lớn,nền nhiệt tương đối ổn định, độ ẩm thay đổi tùy nơi, từ hơi khô đến ẩm ướt.

Đai cận nhiệt gió mùa trên núi: tiếp theo đai nhiệt đới gió mùa đến độ cao 2600m. Khíhậu tương đối mát mẻ, không có tháng nào quá 250C, lượng mưa lớn.

Đại ôn đới gió mùa núi cao: từ 2600m trở lên (chỉ có ở khu vực HLS). Nhiệt độ thấp<150C, mùa đông dưới 50C, trời lạnh gió mạnh và có mưa lớn.

Hướng và độ cao địa hình còn chi phối là xuất hiện nhiều trung tâm mưa khác nhau:Nơi có địa hình cao, sườn đón gió như Trung Bộ, Hoàng Liên Sơn, vùng núi Nam ChâuLãnh... mưa nhiều; các trung tâm mưa ít mằn ở sườn khuất gió hoặc những vùng chịuhiệu ứng phơn hoặc vùng có địa hình song song với hướng gió: Lạng Sơn, Mường Xén(Nghệ An), Phan Giang - Ninh Thuận, Bình Thuận....

d. Phân hoá theo mùaDo tác động của các yếu tố hoàn lưu gió mùa, địa hình, vị trí địa lí… đã tạo ra sự

phân mùa khác nhau giữ miền Bắc và miền Nam. Do sự tác động của hoàn lưu khí quyểnnên miền Bắc có sự phân chia thành một mùa Đông lạnh, có mưa phùn và mùa hạ nóngmưa nhiều; Miền Nam phân chia thành mùa khô và mùa mưa sâu sắc, không có mùađông lạnh.

e. Phân hóa thành các kiểu khí hậu khác nhauỞ nước ta hiện nay, dưới sự tác động của nền nhiệt và tương quan nhiệt ẩm, nước ta

có 11 kiểu khí hậu:- Kiểu á xích đạo khô- Kiểu á xích đạo hơi khô- Kiểu á xích đạo hơi ẩm- Kiểu á xích đạo ẩm- Kiểu nhiệt đới khô- Kiểu nhiệt đới hơi khô- Kiểu nhiệt đới hơi ẩm- Kiểu nhiệt đới ẩm- Kiểu á nhiệt đới hơi ẩm ở vùng núi thấp- Kiểu á nhiệt đới ẩm ở vùng núi trung bình- Kiểu ôn đới ẩm ướt trên núi cao

3. Tính thất thường của khí hậu Việt NamKhí hậu nước ta không ổn định mà có tính thất thường, biểu hiện:* Thất thường trong các mùa:- Có năm gió mùa đông bắc đến sớm, hoạt dộng mạnh thì nước ta có mùa đông rét

đậm, kéo dài. Có năm ở miền Nam có hiện tượng trời lạnh.- Có năm gió mùa đông bắc đến muộn, hoạt động yếu thì chúng ta sẽ có nắng sớm,

thất thường hơn.- Có năm gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh: mưa nhiều, lũ lớn- Có năm gió mùa Tây Nam hoạt động yếu: hạn hán vào mùa hạ.- Thời gian bắt đầu và kết thúc của mùa nóng và lạnh cũng không đồng nhất, dao

động sớm hoặc muộn hơn trị số trung bình khoảng 12 – 29 ngày.* Chế độ nhiệt:

- Là sự dao động nhiệt giữa các tháng trong mùa đông (nhiệt độ tháng 1 lạnh nhất cóthể nóng hoặc lạnh hơn trị số trung bình từ 3- 6o C, ví dụ ở Lạng Sơn nhiệt độ trung bìnhtháng 1 là 13,7o nhưng năm 1930 tháng 1 nhiệt độ giảm 7- 8oC.Tuy vậy, ở khu vực TâyBắc và Bắc Trung Bộ sự chênh lệch này thấp hơn, chỉ khoảng 1 – 20C

- Sự dao động nhiệt giữa năm nóng nhất và lạnh nhất so với trị số trung bình làm chocó năm rét sớm có năm rét muộn.Ví dụ Lạng Sơn tháng 1 nhiệt độ cao nhất 31oC, vàonăm 1931 nhiệt độ thấp nhất -2,1o năm 1963. Tháng 6 nhiệt độ lớn nhất là 37o năm 1949,nhiệt độ thấp nhất 6oC năm 1922.

* Chế độ mưa: diễn ra trên phạm vi toàn lãnh thổ thể hiện ở sự biến động lượngmưa hàng năm, từng tháng, có năm mưa nhiều, năm ít.

Ví dụ ở Lạng Sơn năm mưa nhiều nhất là 2059mm; năm mưa ít nhất là 756 mm. ỞTp. Hồ Chí Minh và Huế các con số lần lượt là 2718/1553 và 4349/1822.

Trong cùng một vùng có sự khác biệt về lượng mưa: Rạch Giá 9 năm liền mưa lớnnhưng ở Trà vinh 8 năm liên lục không mưa.

Với tính chất thất thường đã gây khó khăn cho sản xuất, trở ngại lớn cho việc quyđịnh thời vụ và công tác phong chống bão lũ.II. Phân vùng khí hậu Việt Nam

Có nhiều cách phân vùng khí hậu khác nhau, tùy thuộc vào mục đích nghiên cứuhoặc tiêu chí đánh giá. Hiện nay ở Việt Nam đang tồn tại hai công trình nổi bật về phânvùng khí hậu:1. Phân vùng khí hậu của Phạm Ngọc Toàn và Phan Tất Đắc

- Cơ sở phân vùng: Căn cứ vào biểu hiện tổng hợp của khí hậu.- Phân cấp lớn nhất là miền khí hậu: Phân chia khí hậu Việt Nam thành ba miền

khí hậu lớn: Miền khí hậu phía Bắc, miền khí hậu Đông Trường Sơn và miền khí hậuphía Nam. Bên cạnh đó còn có một miền khí hậu phụ nữa đó là miền khí hậu biển Đông.

- Cấp dưới miền là vùng khí hậu: Căn cứ vào các quy luật phân hóa khí hậu quymô nhỏ phân chia thành các vùng khí hậu với các đặc điểm riêng nhưng vẫn giữ được đặcđiểm chung của miền.

- Cấp dưới vùng là các tiểu vùng, khu khí hậu.2. Phân vùng khí hậu của Tổng cục Khí tượng - Thủy văn

- Đây là cách phân loại thông dụng nhất, được đưa vào trong atlat địa lí Việt Namvà được sử dụng trong giảng dạy.

- Căn cứ phân vùng: 3 tiêu chí+ Biên độ nhiệt hàng năm+ Bức xạ tổng cộng trung bình năm+ Số giờ nắng trung bình năm- Phân vùng: Chia thành 2 miền khí hậu sâu sắc với các vùng khí hậu khác nhau,

với ranh giới là dạch Bạch Mã.2.1. Miền khí hậu phía Bắc

Phạm vi: Từ dãy Bạch Mã trở ra Bắc.Đặc trưng: Khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh, với 3 đặc điểm nổi bật:- Sự hạ thấp đáng kể của nền nhiệt vào mùa đông: Thường thấp hơn 4 – 50C so với

trị số trung bình của các vùng có cùng vĩ độ, điều đó làm cho biên độ nhiệt độ năm lớn(>90C)

- Lượng bức xạ tổng cộng trung bình hàng năm <140kcal/cm2/năm.- Số giờ nắng hàng năm nhỏ hơn 2000 giờ.- Phân chia các vùng khí hậu: 4 vùng khác nhau, căn cứ vào lượng mưa của các

tháng mùa mưa với 3 tháng có lượng mứ lớn nhất:+ Vùng khí hậu khu vực núi Tây Bắc.+ Vùng khí hậu vùng núi phía Bắc (Đông Bắc Bộ)+ Vùng khí hậu khu vực ĐBBB và núi phía Tây (vùng Trung và Nam Bắc Bộ)+ Vùng khí hậu Bắc Trung Bộ.

2.2. Miền khí hậu phía NamPhạm vi: từ dãy Bạch Mã trở vào NamĐặc trưng cơ bản: Không có mùa đông lạnh nên khí hậu đặc trung cho khí hậu

nhiệt đới ẩm gió mùa cận xích đạo:- Ít chịu tác động của gió mùa Đông bắc nên biên độ nhiệt độ năm nhỏ (<90C)- Lượng bức xạ tổng cộng trung bình hàng năm >140kcal/cm2/năm.- Số giờ nắng hàng năm lớn hơn 2000 giờ.- Phân chia các vùng khí hậu: 3 vùng khác nhau, căn cứ vào lượng mưa của các

tháng mùa mưa với 3 tháng có lượng mứ lớn nhất:+ Vùng khí hậu ven biển Nam Trung bộ.+ Vùng khí hậu Tây Nguyên.+ Vùng khí hậu Nam Bộ.

III. Ảnh hưởng của sự phân hóa khí hậu tới thiên nhiên và sự phát triển kinh tế - xãhội.1. Ảnh hưởng tới sự phân hóa thiên nhiên nước ta

- Khí hậu là nhân tố có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất tới các thành phần tự nhiên, đặcbiệt là các yếu tố tự nhiên nhạy cảm như đất đai, sinh vật, làm thay đổi cảnh quan thiênnhiên sâu sắc. Chính sự phân hóa đa dạng của khí hậu làm cho thiên nhiên nước ta có sựphân hóa đa dạng

- Trước hêt, khí hậu nước ta có sự phân hóa đa dạng theo chiều Bắc – Nam, điềuđó cũng làm thiên nhiên nước ta phân hóa theo chiều Bắc – Nam, biểu hiện:

+ Vùng lãnh thổ phía Bắc: Do tác động của khí hậu với nền nhiệt thấp, tác độngmạnh của gió mùa Đông Bắc… nên tạo ra cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu là hệ sinh tháirừng nhiệt đới gió mùa phát triển với đặc điểm: Mùa đông lạnh, khô nhiều loài cây bịrụng lá, mùa hạ nóng ẩm mưa nhiều cây xanh tốt. Trong rừng động thực vật nhiệt đớichiếm ưu thế, nết đặc biệt là sự xuất hiện của các loài cây ôn đới và cận nhiệt như: họ dẻ,re, thông, Pơmu, Samu và các laòi thú cận nhiệt có bộ lông dày: sóc, cầy, cáo, gấu,chồn… Cơ cấu cây trồng đa dạng: mùa đông trồng được nhiều loại rau quả cận nhiệt vàôn đới.

+ Vùng lãnh thổ phía Nam: cảnh quan tiêu biểu là hệ sinh thái rừng cận xích đạogió mùa cận xích đạo điển hình: thành phần thực động vật phần lớn thuộc vùng xích đạovà nhiệt đới từ phương Nam đi lên. Trong rừng xuất hiện nhiều loài cây chịu hạn họăcrụng lá vào mùa khô (VD: họ dầu), có nơi xuất hiện loại rừng thưa nhiệt đới khô. Độngvật tiêu biểu là các loài thú vùng nhiệt đới và xích đạo: voi, hổ, báo, bò rừng, trăn, rắn, cásấu…

- Sự phân hóa khí hậu theo Đông – Tây tạo nên sự phân hóa cảnh quan theo Đông– Tây (cùng với sự tác động của địa hình): Sự khác biệt lớn nhất là thiên nhiên giữa vùngnúi Tây Bắc với Đông Bắc, Đông Trường Sơn với Tây Nguyên.

- Sự phân hóa khí hậu theo độ cao: Dưới tác động của yếu tố địa hình làm cho khíhậu có sự phân hóa theo các đai cao, cảnh quan thiên nhiên cũng thay đổi theo:

Đai Nhiệt đới gió mùa chân núi Cận nhiệt đới gió mùa trên Ôn đới núi cao

Phạm vi 0 – 600, 700m (MB)0 – 900, 1000m (MN)

600, 700m - 2600 (MB)900, 1000m - 2600 (MN)

>2600m (chỉ cóở MB)

Sinh vật - Hệ sinh thái rừng nhiệt đớiphát triển:+ Tiêu biểu: Rừng nhiệt đớithường xanh quanh năm, rậmrạp và đa dạng về sinh vật.+ Các hệ sinh thái khác: Rừngnửa rụng lá gió mùa, rừng thưanhiệt đới khô, rừng ngập mặn,xavan, cây bụi…

- Hệ sinh thái rừng cận nhiệtlá rộng và lá kim phát triển,trong rừng có nhiều loài chimthú cận nhiệt. Lên độ cao >1600 -1700, thành phần loàigiảm, xuất hiện các cây ônđới.

- Thực vật ônđới:Đỗ quyên,lãnh sam…

Đất

- Đất Feralit chiếm diện tíchlớn: 60% S cả nước. Gồm có 3loại.- Đất phù sa chiếm 24%S, kháđa dạng.

- Đất feralit có mùn và đấtmùn trên núi.

- Đất mùn thô.

- Sự phân hóa đa dạng của khí hậu là căn nguyên cơ bản dẫn đến sự hình thành cácđặc điểm của sông ngòi, đất, sinh vật nước ta.2. Đối với đời sống và sản xuất- Sự phân hóa khí hậu ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của người dân, tạo ra cách thức sinhhoạt, trang phục, thời gian biểu cho các hoạt động … có sự khác nhau giữa các vùngmiền: Ví dụ:+ Vùng núi cao phía Bắc: do có mùa đông rét đậm, rét hại nên học sinh có thời gian nghỉđông, thời gian học kéo dài sang hè+ Miền Bắc: Thời gian biểu thường hoạt động muôn hơn so với miền Nam, đặc biệt vàomùa Đông+ Ở miền Nam: Hầu như ít phải sử dụng áo khoác mùa Đông, ở miền Bắc, áo khoác dàylà một trang phục phổ biến trong mùa Đông để giữ ấm cơ thể- Trong sản xuất: Sự phân hóa khí hậu phong phú đa dạng đã tạo ra sự đa dạng cơ cấu câutrồng, vật muôi, mùa vụ sản xuất, phát triển các loại hình du lịch trên cơ sơ lợi thế khíhậu.+ Nông nghiệp: Bên cạnh các sản phẩm nhiệt đới, do khí hậu có sự phân hóa đa dạng nênnước ta có các sản phẩm của vùng cận nhiệt và ôn đới như su hào, bắp cải, xúp lơ, cá hồi,cá tầm; đào, lê, mận… cung cấp cho thị trường các sản phẩm đa dạng. Cơ cấu mùa vụcũng đa dạng, đặc biệt ở miền Bắc có vụ đông rất đặc trưng.

+ Du lịch: Giữa nền nhiệt đới đặc trưng, những vùng núi cao nước ta có khí hậu mát mẻ,thuận lợi cho phát triển du lịch sinh thái, nghỉ mát. Điển hình là Sa Pa, Đà Lạt, Bà Nà,Mẫu Sơn… góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế.- Bên cạnh đó, sự thất thường và những kiểu thời tiết cực trị của khí hậu gây thiệt hạinghiêm trọng đến sản xuất và đời sống, nhất là các thiên tai như bão, lũ, sương muối,mưa đá, hạn hán…

CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC1. Phương pháp dạy học

Do đặc thù của chuyên đề khí hậu và phân hóa khí hậu rất khó nên khi giảng dạygiáo viên nên vận dụng linh hoạt các phương pháp khác nhau như: đàm thoại gợi mở,hoạt động cặp/nhóm, dạy học theo dự án, hướng dẫn học sinh phân tích hình ảnh, bản đồtư duy, atlat... trong khuân khổ chuyên đề phân hóa khí hậu, tôi đưa ra một phương pháplà hướng dẫn học sinh học qua atlat địa lí Việt Nam.1.1. Những điểm cần lưu ýMuốn có kết quả cao nhất khi đọc bản đồ, cần chú ý các điểm sau:

- Đọc và phân tích được các yếu tố cơ bản của bản đồ, lược đồ: tỉ lệ bản đồ, cácphương pháp biểu hiện bản đồ, đặc điểm của kí hiệu bản đồ…

- Đọc chú giải bản đồ để nhận biết các kí hiệu bản đồ, để thể hiện các đối tượng trênbản đồ.

- Xác định rõ nội dung, yêu cầu của việc đọc bản đồ (đọc cái gì, đọc để làm gì, thunhận những kiến thức gì), từ đó tập trung vào những thông tin cần thiết nhất, tránh nhầmtrang lược đồ, nhầm đối tượng cần xác định.

- Đọc bản đồ phải theo trình tự từ khái quát đến chi tiết. Trước tiên phải đọc tổng thểnhững nét chung, sau đó đi dần vào xem xét các chi tiết cục bộ.1.2. Các phương pháp khai thác bản đồ, lược đồ

Khi phân tích, khai thác bản đồ thường sử dụng các phương pháp khác nhau nhưphương pháp mô tả, phương pháp đồ giải, phương pháp so sánh, đối chiếu, phương phápđo đạc trên bản đồ.

*Phương pháp mô tả là phương pháp phân tích trên cơ sở đọc bản đồ, qua đó thunhận những khái niệm về tính chất và sự phân bố các đối tượng, hiện tượng trên bản đồ.Phương pháp mô tả chủ yếu là phân tích về mặt định tính để phát hiện những khác biệt,đặc điểm phân bố và những mối lien hệ của các đối tượng. Mô tả theo trình tự từ tổng thểđến cục bộ, từ chung đến riêng, từ khái quát đến chi tiết rồi đưa ra những nhận xét, kếtluận.

Ví dụ như khi mô tả đặc điểm của một trạm khí hậu cần làm rõ: tên trạm, độ cao,chế độ nhiệt, chế độ mưa của trạm; khi phân tích sự phân hóa lượng mưa Việt Nam thìphải khái quát được đặc điểm chung của mưa (bản đồ lượng mưa TB năm), phân hóamưa theo độ cao, theo mùa (các bản đồ mưa thành phần)...

*Phương pháp phân tích kí hiệu và mối liên hệ giữa các đối tượng trên bản đồ,atlat: là phương pháp sử dụng các kí hiệu, ước hiệu của các đối tượng thể hiện trên bảnđồ để xác định đặc điểm của đối tượng và mối quan hệ của đối tượng khí hậu trên bản đồ.Ví dụ mối quan hệ của địa hình chắn gió liên quan đến lượng mưa; độ cao địa hình tớinhiệt độ và lượng mưa tại các trạm, hoạt động của bão...

* Cần có phương pháp so sánh, đối chiều giữa các đối tượng, hiện tượng địa lítrên bản đồ, hay so sánh đối chiếu giữa các bản đồ với nhau….để giúp việc khai thác bảnđồ có hiệu quả hơn: sử dụng các trang hình thể với khí hậu, sinh vật với khí hậu, đất vớikhí hậu... kết hợp với các sơ đồ để học sinh khai thác kiến thức tốt hơn.

Đối với atlat trang khí hậu, cần cho học sinh khai thác tốt các đặc điểm chung củakhí hậu thông qua các lược đồ nhiệt và mưa, sự phân hóa các vùng, miền khí hậu, phânhóa theo độ cao, đông – tây thông qua các trạm khí hậu; hoạt động của bão thông qua kíhiệu...

Như vậy, trong quá trình ôn thi HSG chuyên đề khí hậu, nhất là sự phân hóa khíhậu cần sử dụng nhiều phương pháp khác nhau và vận dụng linh hoạt các phương phápđó, nhất là khai thác bằng atlat, bản đồ, sơ đồ.2. Phương tiện dạy học :

Lược đồ khí hậu Việt Nam

Lược đồ hình thể Việt Nam

Mô hình bão và hình ảnh bão đổ bộ vào Việt Nam

Lược đồ áp tháng 1 và tháng 7

Du lịch Sa Pa

Cây trồng cận nhiệt

Đa dạng cơ cấu cây trồng

Thành phố Đà Lạt được ví như “Côn Minh của trời Nam”

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ DẠNG CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP PHẦN KHÍ HẬUTheo cấu trúc thi HSG Quốc gia, phần khí hậu thường ở câu 3 hoặc câu 4, có thể

là câu hỏi trực tiếp hay gián tiếp liên quan đến khí hậu. Một số dạng câu hỏi có thể gặpbao gồm:

Dạng 1: Câu hỏi Trình bày, phân tích, chứng minh các đặc điểm, các yếu tố củakhí hậu và sự phân hóa khí hậu. Giải thích các đặc điểm

Dạng 2: Phân tích, so sánh các trạm khí hậu từ đó rút ra các đặc điểm khí hậu củamột vùng, miền khí hậu

Dạng 3: Phân tích bảng số liệu khí hậuNhư vậy để đạt kết quả cao khi làm các dạng bài tập trên, đòi hỏi học sinh phải có

kĩ năng khai thác Atlat, bảng số liệu trên cơ sở nắm chắc, hiểu sâu kiến thức và vận dụnglinh hoạt trong các dạng câu hỏi khác nhau.1. Dạng 1: Câu hỏi trình bày, phân tích, chứng minh các đặc điểm, các yếu tố của khí hậuvà sự phân hóa khí hậu. Giải thích các đặc điểm

- Dạng trình bày, phân tích thường là các câu hỏi đơn giản, yêu cầu học sinh táihiện kiến thức kết hợp với atlat để trình bày vấn đề.

- Cách học: Vận dụng atlat trang 6,7,9, 13,14… kết hợp vưới kiến thức đã biết đểtrả lờiVí dụ:Câu 1 Trình bày hoạt động của gió mùa mùa hạ ở nước ta. Tại sao ở Nam Bộ và đồngbằng sông Cửu Long thường có mùa mưa đến sớm và kéo dài hơn ở miền Bắc?Hướng dẫn:

a) Trình bày hoạt động của gió mùa mùa hạ:- Vào đầu mùa hạ: Khối khí nhiệt đới ẩm Bắc Đại Tây Dương di chuyển theo hướng

tây nam xâm nhập vào nước ta.+ Xâm nhập trực tiếp gây mưa lớn cho đồng bằng Nam Bộ và Tây Nguyên.+ Khi vượt qua dãy Trường Sơn và các dãy núi chạy dọc biên giới Viêt - Lào, tràn

xuống vùng đồng bằng ven biển Trung Bộ và phần nam của khu vực Tây Bắc, khối khínày trở nên khô nóng (gió Tây hay gió Lào).

- Vào giữa và cuối mùa hạ: Gió mùa Tây Nam (Tín phong bán cầu Nam) hoạt độngmạnh lên.

+ Khi vượt qua vùng biển xích đạo, khối khí này trở nên nóng ẩm hơn, thường gâymưa lớn và kéo dài cho các vùng đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên. Hoạt động của giómùa Tây Nam cùng với dải hội tụ nhiệt đới là nguyên nhân chủ yếu gây mưa vào mùa hạcho cả hai miền Nam, Bắc và mưa vào tháng IX cho Trung Bộ.

+ Do áp thấp Bắc Bộ, khối khí này di chuyển theo hướng đông nam vào Bắc Bộ.b) Tại sao ở Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long thường có mùa mưa đến sớm và

kéo dài hơn ở miền Bắc?- Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long đón gió mùa Tây Nam sớm hơn, đồng thời

vào đầu mùa hạ đã có mưa do gió tây nam từ vịnh Tây Bengan thổi đến.- Thời gian ngưng hẳn hoạt động của gió mùa Tây Nam ở Nam Bộ và đồng bằng

sông Cửu Long muộn hơn ở phía Bắc và miền Trung.Câu 2. Giải thích tại sao có sự phân hóa mưa trong mùa đông ở nước ta.Hướng dẫn:

- Sự phân hóa mưa trong mùa đông ở nước ta chủ yếu do tác động của gió mùaĐông Bắc và Tín phong bán cầu Bắc gây ra.

- Gió mùa Đông Bắc:+ Nửa đầu mùa đông (tháng XI - I), gió mùa Đông Bắc từ cao áp phương Bắc thổi

qua lục địa Trung Hoa rộng lớn vào nước ta, gây ra thời tiết hanh khô ở phía Bắc. TừNghệ An trở vào Thừa Thiên Huế, do gặp bức chắn địa hình Trường Sơn, nên gây mưa.

+ Nửa sau mùa đông (tháng II - IV), gió mùa Đông Bắc thổi lệch qua biển, vàonước ta gây mưa phùn ở vùng ven biển và các đồng bằng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ; nhữngnơi xa biển hầu như không có mưa.

- Tín phong nửa cầu Bắc (Tm):+ Thổi từ cao áp Tây Thái Bình Dương từ chí tuyến về xích đạo:+ Ở phía Bắc: Thổi xen kẽ với gió mùa Đông Bắc, mạnh lên khi gió mùa Đông Bắc

ngừng thổi, gây ra thời tiết ấm áp và không mưa.+ Ở phía Nam: Tín phong nửa cầu Bắc thống trị, gây ra thời tiết khô nóng do khối

khí này khô, nóng, ổn định và độ ẩm tương đối thấp. Ven biển Trung Bộ, gió này gặp địahình núi chắn gió gây mưa.Câu 3. Giải thích tại sao có sự phân hóa mưa trong mùa hạ ở nước ta.Hướng dẫn:

- Sự phân hóa mưa trong mùa hạ ở nước ta chủ yếu do tác động của gió mùa mùa hạvà dải hội tụ nhiệt đới gây ra.

- Đầu mùa hạ, gió tây nam xuất phát từ vịnh Tây Bengan xâm nhập trực tiếp và gâymưa lớn cho đồng bằng Nam Bộ và Tây Nguyên. Khi vượt qua dãy Trường Sơn và cácdãy núi chạy dọc biên giới Việt - Lào, tràn xuống vùng đồng bằng ven biển Trung Bộ vàphần nam của khu vực Tây Bắc, gây ra hiện tượng phơn khô nóng.

- Giữa và cuối mùa hạ, gió mùa Tây Nam (Tín phong Nam bán cầu) hoạt độngmạnh lên. Khi vượt qua vùng biển xích đạo, khối khí này trở nên nóng ẩm hơn, thườnggây mưa lớn và kéo dài cho các vùng đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên.

- Dải hội tụ nhiệt đới đầu mùa hạ được hình thành giữa Tín phong bán cầu Bắc vàgió tây nam TBg, chạy theo hướng kinh tuyến, gây mưa đầu mùa cho cả nước, mưa lớncho Tây Nguyên và đồng bằng Nam Bộ và mưa Tiểu mãn cho miền Trung.

Vào giữa và cuối mùa hạ, dải hội tụ nhiệt đới được hình thành giữa Tín phong báncầu Bắc và gió mùa Tây Nam vắt ngang qua lãnh thổ nước ta và lùi dần về phía xích đạo,gây mưa cho cả nước.Câu 4. Phân tích đặc điểm phân hóa mưa ở nước taHướng dẫn:

- Đặc điểm chung: Tổng lượng mưa trung bình năm của nước ta khá lớn (từ 1500mm - 2000 mm), nhưng có sự phân hóa phức tạp theo không gian và thời gian.

- Phân hóa lãnh thổ:+ Mưa nhiều thường ở vị trí núi cao đón gió như: Vòm Sông Chảy, Hoàng Liên

Sơn, Bạch Mã…+ Mưa ít: Ninh Thuận, Bình Thuận, lòng máng Cao - Lạng, thung lũng sông Ba …

do địa hình khuất gió…- Phân hóa theo mùa:+ Phân hóa thành hai mùa mưa và khô sâu sắc nhất là ở Tây Nguyên, Nam Bộ

+ Chế độ mưa cũng có sự phân hóa: Bắc Bộ, Tây Nguyên, Nam Bộ mưa vào từtháng 5 đến tháng 10; duyên hải miền Trung mưa chủ yếu vào thu đông (từ tháng 8 đếntháng 1).

+ Tháng mưa cực đại cũng có sự khác nhau giữa các khu vực: Miền Bắc mưa lớn nhất vàotháng 8; miền Trung, tháng 10 và 11; miền Nam, tháng 9.Câu 5. Giải thích tại sao có sự phân mùa khác nhau giữa miền Bắc và Nam; giữa TâyNguyên và đồng bằng ven biển Trung Trung Bộ.Hướng dẫn:

a) Sự phân mùa khác nhau giữa miền Bắc và Nam:- Miền Bắc có sự phân chia thành mùa đông lạnh, ít mưa (tháng 11 - 4) và mùa hạ

nóng ẩm, mưa nhiều (tháng V - X).- Nguyên nhân:+ Mùa khô trùng với mùa gió Đông Bắc, mùa mưa trung với mùa gió tây nam.+ Trong mùa gió Đông Bắc hoạt động, thời kì nửa sau có mưa phùn.+ Trong mùa gió tây nam, đầu mùa có mưa dông nhiệt do dải hội tụ chạy theo

hướng kinh tuyến gây ra; giữa và cuối mùa có mưa lớn do gió mùa Tây Nam cùng dải hộitụ nhiệt đới theo hướng vĩ tuyến gây ra.

- Miền Nam có hai mùa: mùa khô (tháng XI - IV) và mùa mưa (tháng V - X) rõ rệt.+ Mùa khô: Sự thống trị của khối khí Tín phong bán cầu Bắc gây ra thời tiết khô

nóng, tạo ra mùa khô sâu sắc.+ Mùa mưa: Đầu mùa, gió tây nam TBg xâm nhập trực tiếp gây mưa lớn cho đồng

bằng Nam Bộ và Tây Nguyên; giữa và cuối mùa, gió mùa Tây Nam cùng dải hội tụ nhiệtđới gây mưa lớn và kéo dài cho Nam Bộ và Tây Nguyên.

b) Sự phân mùa khác nhau giữa Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung TrungBộ.

- Mùa mưa ở Tây Nguyên kéo dài từ tháng V - X, chủ yếu là do gió tây nam TBg,gió mùa Tây Nam cùng dải hội tụ nhiệt đới gây ra. Mùa khô kéo dài từ tháng XI - IV, dochịu tác động của Tín phong bán cầu Bắc.

- Mùa mưa ở Trung Trung Bộ từ tháng VIII đến tháng I, do tác động của gió đôngbắc gặp địa hình chắn gió, áp thấp và bão, dải hội tụ nhiệt đới. Mùa khô từ tháng II đếntháng VIII, do đầu mùa trùng với mùa khô cả nước, với sự tác động của gió mùa đôngbắc; cuối mùa khô (tháng V - VIII) chịu tác động của gió Tây khô nóng.Câu 6. Tại sao nhiệt độ trung bình năm tăng dần từ bắc vào nam, còn biên độ nhiệt lạităng dần từ nam ra bắc?Hướng dẫn:

- Nhiệt độ trung bình tăng dần từ bắc vào nam:+ Càng vào nam, càng gần xích đạo hơn.+ Miền Bắc chịu tác động của gió mùa Đông Bắc; trong phạm vi này, càng về phía

nam, gió mùa Đông Bắc càng suy yếu đi. Miền Nam không chịu tác động của gió mùaĐông Bắc.

- Biên độ nhiệt tăng dần từ nam ra bắc:+ Về mùa hạ, nhiệt độ trung bình trên cả nước gần như tương đương nhau, chỉ có

cao hơn một ít ở duyên hải miền Trung, nam Tây Bắc và đồng bằng Bắc Bộ. Về mùađông, nền nhiệt ở phía bắc hạ thấp do ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc, đặc biệt ở Đông

Bắc và đồng bằng Bắc Bộ. Do vậy, chênh lệch nhiệt độ giữa hai mùa tăng dần từ nam rabắc.

+ Mặt khác, càng về phía bắc, hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh càng gần nhau; càngvề phía nam, càng gần xích đạo, hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau. Từ đó, nhiệt độgiữa hai mùa cũng có sự khác nhau từ nam ra bắc.Câu 7. Tại sao cùng là gió theo hướng tây nam gặp dãy Trường Sơn, nhưng tây namxuất phát từ khối khí nhiệt đới ẩm từ Bắc Ấn Độ Dương gây hiện tượng phơn khônóng, còn gió mùa Tây Nam (Tín phong bán cầu Nam) lại gây mưa lớn cho cả haisườn núi?Hướng dẫn:

- Khối khí từ cao áp chí tuyến bán cầu Nam sau khi vượt qua vùng biển xích đạorộng lớn, đã bị biến tính, thổi vào nước ta theo hướng tây nam (gió mùa Tây Nam) cótầng ẩm rất dày, vượt qua các địa hình cao chắn gió và gây mưa cả ở hai phía của sườnnúi.

- Khối khí nhiệt đới nóng ẩm Bắc Ấn Độ Dương thổi vào nước ta theo hướng tâynam, có tầng ẩm mỏng hơn, nên chỉ gây mưa lớn ở sườn đón gió; sau khi vượt qua đỉnhnúi cao, không còn ẩm nữa, trở nên khô và nhiệt độ tăng lên khi xuống thấp, gây nên thờitiết khô nóng ở sườn khuất gió.Câu 8. Phân tích tác động của gió mùa đến sự phân mùa khí hậu của các khu vựcnước ta.Hướng dẫn:

- Gió mùa Đông Bắc từ cao áp Xibia thổi đến nước ta trong khoảng thời gian từtháng XI đến tháng IV, gây nên mùa đông lạnh ở miền Bắc (từ dãy Bạch Mã ra) nước ta,có 3 tháng nhiệt độ dưới 18oC. Gió này lạnh khô, khi đến nước ta gây ra thời tiết lạnh khôvào nửa đầu mùa đông; nửa sau mùa đông thổi lệch qua biển trở nên lạnh ẩm, có mưaphùn ở vùng ven biển và các đồng bằng ở Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ. Như vậy, gió mùaĐông Bắc gây ra một mùa đông lạnh, ít mưa ở miền Bắc.

- Vào đầu mùa hạ, gió tây nam TBg từ Bắc Ấn Độ Dương xâm nhập trực tiếp vàgây mưa lớn cho đồng bằng Nam Bộ và Tây Nguyên. Khi vượt qua dãy Trường Sơn vàcác dãy núi chạy dọc biên giới Việt - Lào, tràn xuống vùng đồng bằng ven biển Trung Bộvà phần nam của khu vực Tây Bắc, gây ra hiện tượng phơn khô nóng, tạo nên mùa khô ởDuyên hải Nam Trung Bộ.

- Giữa và cuối mùa hạ, gió mùa Tây Nam (Tín phong bán cầu Nam) hoạt độngmạnh lên. Khi vượt qua vùng biển xích đạo, khối khí này trở nên nóng ẩm hơn, thườnggây mưa lớn và kéo dài cho các vùng đón gió ở Nam Bộ và Tây Nguyên. Hoạt động củagió mùa Tây Nam cùng với dải hội tụ nhiệt đới là nguyên nhân chủ yếu gây mưa vào mùahạ cho cả hai miền Nam, Bắc và mưa vào tháng IX cho Trung Bộ.

Như vậy, gió mùa đã làm cho miền Bắc có một mùa đông lạnh, ít mưa và mùa hạnóng ẩm, mưa nhiều; miền Nam và Tây Nguyên có một mùa mưa và một mùa khô rõ rệt(do tác động của Tín phong bán cầu Bắc); duyên hải miền Trung có mùa mưa lệch sangthu đông.Câu 9. Những nhân tố chủ yếu nào gây ra sự phân hóa khí hậu nước ta?Hướng dẫn:

- Vị trí địa lí: Nằm trong vùng nội chí tuyến, ở trong khu vực hoạt động gió mùachâu Á.

- Hình dạng lãnh thổ: Lãnh thổ kéo dài trên 15o vĩ tuyến, phía bắc gần chí tuyến,phía nam gần với xích đạo, tạo ra sự phân hóa theo chiều bắc - nam.

- Hoàn lưu gió mùa: Nhân tố chủ yếu gây ra sự phân hóa theo chiều bắc - nam.- Địa hình: Gây ra sự phân hóa theo hướng sườn, theo độ cao và phân hóa địa

phương. Các dãy núi hướng đông - tây còn ảnh hưởng đến sự phân hóa theo chiều bắc -nam (Hoành Sơn, Bạch Mã).Câu 10. Phân tích tác động của địa hình và gió mùa đến phân bố mưa của nước ta.Hướng dẫn:

a) Tác động của địa hình đến phân bố mưa:- Độ cao:+ Cùng một sườn núi, càng lên cao lượng mưa càng tăng; tới một độ cao nào đó, độ

ẩm không khí đã giảm nhiều, sẽ không còn mưa, điển hình ở vùng núi cao ở Sa Pa, TâyBắc.

+ Địa hình núi cao, đón gió thì mưa nhiều như Việt Bắc, Kon Tum, địa hình khuấtgió thì mưa ít (lòng máng Cao Lạng).

- Hướng núi:+ Cùng một dãy núi, sườn đón gió ẩm mưa nhiều, sườn khuất gió mưa ít: Những

sườn đón gió biển là tâm mưa như: Móng Cái, Huế… Ngược lại, nhiều khu vực khuất giónhư thung lũng sông Đà, Mường Xén mưa rất ít.

+ Hướng địa hình song song với hướng gió lượng mưa cũng rất thấp như NinhThuận, Bình Thuận.

b) Gió mùa- Gió tây nam thổi từ vịnh Tây Bengan vào nước ta vào đầu mùa hạ gây mưa lớn

cho Nam Bộ và Tây Nguyên.- Gió mùa Tây Nam thổi từ Nam bán cầu lên từ giữa và cuối mùa hạ, sau khi vượt

qua vùng biển xích đạo vào nước ta gây mưa lớn cho Nam Bộ và Tây Nguyên, khi đếnBắc Bộ bị hút vào áp thấp đồng bằng Bắc Bộ đổi hướng thành đông nam, gây mưa chomiền Bắc.

- Gió mùa Đông Bắc vào mùa đông có tính chất chất lạnh khô thổi từ tháng 11 đếntháng 4 năm sau gây nên mùa khô cho miền Bắc, vào nửa sau mùa đông do lệch qua biểnnên gây mưa phùn. Khi thổi vào miền Trung, gió mùa Đông Bắc gặp sườn núi đón giógây mưa cho duyên hải miền Trung.Câu 11. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, chứng minh rằng miền khíhậu phía Bắc có sự phân hoá phức tạp.Hướng dẫn: Có thể trình làm theo hai cách:

a) Cách thứ nhất: Dựa vào trang bản đồ khí hậu, làm rõ:- Miền khí hậu phía Bắc được chia làm thành nhiều vùng khí hậu: Vùng khí hậu

Tây Bắc Bộ, vùng khí hậu Đông Bắc Bộ, vùng khí hậu Trung và Nam Bắc Bộ, vùng khíhậu Bắc Trung Bộ.

- Trong mỗi vùng khí hậu, trình bày về chế độ nhiệt và chế độ mưa.b) Cách thứ hai: Trình bày các yếu tố của chế độ nhiệt và chế độ mưa theo các vùng

khí hậu của miền.Câu 12. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, chứng minh rằng khí hậunước ta có sự phân hoá đa dạng.

Hướng dẫn:a) Sự phân hoá theo bắc nam.- Chế độ nhiệt:+ Nhiệt độ trung bình năm tăng dần từ Bắc vào Nam, ở miền Bắc nhiệt độ trung

bình từ 20 - 240C, miền Nam là trên 240C.+ Biên độ nhiệt giảm dần từ Bắc vào Nam: Hà Nội là 12-13 0C, Đà Nẵng 7-80C, TP

Hồ Chí Minh 2-30C.+ Diễn biến nhiệt: miền Bắc có 1 cực đại, miền Nam có 2 cực đại.- Chế độ mưa:+ Mùa mưa chậm dần từ Bắc vào Nam: ở Hà Nội mùa mưa từ tháng 5 - 10, Đồng

Hới từ tháng 8 đến tháng 12, Nha Trang từ tháng 9 đến tháng 1.+ Sự phân mùa: ở miền Bắc sự phân hoá 2 mùa (mưa và khô) ít sâu sắc; ở miền

Nam phân hoá 2 mùa sâu sắc, ở miền Trung có mùa mưa lệch về thu đông.b) Sự phân hoá theo đông tây- Sự phân hoá theo đông tây của nhiệt độ thể hiện rõ nhất giữa vùng Đông Bắc với

vùng Tây Bắc. Ở Lạng Sơn, số tháng lạnh lên tới 5 tháng (từ tháng 11 đến tháng 3), trongkhi đó ở Điện Biên chỉ có 3 tháng (tháng 12,1,2). Nhiệt độ trung bình tháng 1 ở Lạng Sơnxuống tới 120C còn ở Điện Biên là 160C.

- Miền Đông Trường Sơn có mùa mưa đến muộn hơn Tây Trường Sơn: Đà Lạt mùamưa từ tháng 5 đến tháng 11, còn ở Nha Trang mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 1.

c) Sự phân hoá theo đai cao- Càng lên cao, nhiệt độ càng giảm: Ở các vùng đồng bằng nhiệt độ trung bình năm

khoảng từ 20 - 240C. Vùng núi ven biên giới Việt - Trung, biên giới Việt - Lào, caonguyên Lâm Viên, Di Linh độ cao 1000 - 1500m, nhiệt độ trung bình năm khoảng 18 -200C. Vùng núi cao Hoàng Liên Sơn có nhiệt độ trung bình năm dưới 180C.

- Độ cao địa hình kết hợp với hướng sườn đã hình thành các trung tâm với lượngmưa khác nhau:

+ Các khu vực có lượng mưa lớn như Hoàng Liên Sơn, thượng nguồn sông Chảy,Huế - Đà Nẵng, Kon Tum có lượng mưa trên 2800mm/năm.

+ Các khu vực mưa ít như Lạng Sơn, thung lũng sông Đà, Tây Nghệ An, trung bìnhtừ 1200 - 1600mm.

d) Sự phân hoá theo mùa của khí hậu- Chế độ nhiệt thể hiện rõ nhất ở miền Bắc. Vào mùa đông nhiệt độ hạ thấp, nhiệt

độ trung bình tháng 1 xuống dưới 180C, một số vùng núi cao dưới 140C. Mùa đông có 3tháng lạnh. Mùa hạ nhiệt độ cao, nhiệt độ trung bình tháng 7 trên 240C, ở đồng bằng sôngHồng trên 280C.

- Chế độ mưa: Ở miền khí hậu phía Bắc và phía Nam có mùa mưa từ tháng 5 đếntháng 10, mưa nhiều vào tháng 8, tháng 9. Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4. Riêng duyênhải miền Trung mưa lệch hẳn vào thu đông từ tháng 8 đến tháng 12, mùa khô kéo dài từtháng 1 đến tháng 7.

Dạng 2: Phân tích, so sánh các trạm khí hậu từ đó rút ra các đặc điểm khí hậu củamột vùng, miền khí hậu

- Học sinh cần sử dụng atlat để khai thác các yếu tố của khí hậu

- Khi phân tích cần chú ý về chế độ nhiệt (nhiệt độ TB năm, biên độ nhiệt, nhiệtđộ tháng cao nhất, thấp nhất, biến trình nhiệt) và chế độ mưa (lượng mưa TB năm, thángmưa cực đại, cực tiểu, mùa mưa…)Ví dụ minh họaCâu 1. Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, nhận xét và giải thích sựthay đổi khí hậu theo hướng bắc nam qua ba trạm Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ ChíMinh.Hướng dẫn:

Căn cứ vào các bản đồ ở trang bản đồ Khí hậu, đồng thời chọn các biểu đồ ở trạmHà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh để nhận xét sự thay đổi khí hậu theo chiều bắc namvới dàn ý sau:

- Chế độ nhiệt:+ Nhiệt độ trung bình năm: Tăng dần từ bắc vào nam (dẫn chứng). Nguyên nhân do

vị trí địa lí và tác động của gió mùa Đông Bắc. Càng về phía nam càng gần xích đạo vàkhông chịu tác động của gió mùa Đông Bắc.

+ Tháng nhiệt độ cao nhất, thấp nhất: Miền Bắc và miền Trung là tháng VII và I,miền Nam là tháng IV và I, liên quan đến thời gian Mặt Trời lên thiên đỉnh trong năm.Tháng VII là tháng có nhiệt độ cao nhất ở bán cầu Bắc sau khi Mặt Trời lên thiên đỉnh ởchí tuyến Bắc (ngày 22/6) và tháng I có nhiệt độ thấp nhất sau khi ở xa Mặt Trời nhất(ngày 22/12). Miền Nam có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh, nhưng lần thứ nhất vào thángIV đang là mùa khô, nên nhiệt độ cao hơn tháng VIII (là lần Mặt Trời lên thiên đỉnh lầnthứ hai trong năm).

+ Biên độ nhiệt: Càng vào nam càng giảm (dẫn chứng). Về mùa hạ, nhiệt độ trongcả nước không chênh lệch nhau bao nhiêu giữa ba miền. Về mùa đông, do tác động củagió mùa Đông Bắc nên nhiệt độ ở phía bắc bị giảm sút rõ rệt và tăng dần khi về phía nam.Do vậy, sự chênh lệch nhiệt độ giữa hai mùa càng về nam càng giảm.

Mặt khác, càng gần chí tuyến Bắc, hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh càng gần nhau,nên nhiệt độ giữa hai mùa chênh nhau nhiều hơn; trong khi đó miền Nam gần xích đạo,có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau, làm giảm độ chênh nhiệt độ giữa hai mùatrong năm.

+ Biến trình nhiệt: Miền Bắc và miền Trung có một cực đại về nhiệt (tháng VII),miền Nam có hai cực đại về nhiệt (tháng IV và VIII). Cực đại về nhiệt liên quan đến thờigian Mặt Trời lên thiên đỉnh. Miền Bắc và miền Trung có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnhgần nhau, nên có một cực đại về nhiệt; càng về phía nam, càng gần xích đạo, có hai lầnMặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau nên có hai cực đại về nhiệt trong năm.

- Chế độ mưa:+ Tổng lượng mưa: Miền Trung có tổng lượng mưa cao nhất, tiếp đến là miền Nam,

thấp nhất là miền Bắc (dẫn chứng). Nguyên nhân: Miền Trung tập trung nhiều yếu tố gâymưa trong một thời gian (dải hội tụ nhiệt đới, gió mùa Đông Bắc gặp bức chắn địa hình,áp thấp và bão…) nên cường độ mưa rất lớn, lại thêm có mưa Tiểu mãn trong mùa khô.Miền Nam đầu mùa hạ có mưa lớn do sự xâm nhập trực tiếp của gió tây nam TBg, giữavà cuối mùa mưa lớn và kéo dài do gió mùa Tây Nam gây ra. Miền Bắc tuy có mưa phùnvề mùa khô, nhưng đầu mùa mưa do ảnh hưởng của gió phơn tây nam nên lượng mưa bịhạn chế, chỉ mưa nhiều khi có dải hội tụ hoạt động cùng với gió mùa Tây Nam.

+ Tháng mưa cực đại: Lùi dần từ bắc vào nam (dẫn chứng), tương ứng với sự lùidần của dải hội tụ nhiệt đới về phía xích đạo; riêng ở miền Trung có áp thấp và bão, giómùa Đông Bắc gây mưa lớn trong các tháng X và XI.

+ Sự phân mùa: Mùa mưa ở miền Bắc và miền Nam (tháng V - X) trùng với thờigian hoạt động của gió mùa mùa hạ, mùa khô trùng với thời gian hoạt động của gió mùaĐông Bắc (từ tháng XI - IV). Mùa mưa ở miền Bắc kết thúc sớm do gió mùa Đông Bắcđến sớm, mùa mưa ở miền Nam kéo dài hơn do sự kéo dài hoạt động của gió mùa TâyNam. Miền Trung: Mùa mưa lệch về thu đông (VIII - I) do đầu mùa chịu tác động củagió phơn tây nam khô nóng, cuối mùa chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc gặp dãyTrường Sơn vẫn còn gây mưa.Câu 2. Phân tích biểu đồ khí hậu của Đồng Hới và Nha Trang để làm rõ sự khác nhauvề chế độ mưa của vùng khí hậu Bắc Trung Bộ và vùng khí hậu Nam Trung Bộ.Hướng dẫn:

- Tổng lượng mưa của Đồng Hới lớn hơn ở Nha Trang. Nguyên nhân chủ yếu do vềmùa đông, khi gió mùa Đông Bắc thổi vào nước ta, frông cực bị chặn lại ở dãy TrườngSơn Bắc gây mưa lớn; trong khi ở Nha Trang, Tín phong bán cầu Bắc tuy có gây mưa khigặp Trường Sơn Nam, nhưng lượng mưa không lớn.

- Tháng mưa lớn nhất ở Đồng Hới là X, trong khi tháng có lượng mưa lớn nhất ởNha Trang là tháng XI, liên quan đến sự lùi dần của dải hội tụ nhiệt đới từ bắc vào namvà sự lùi dần của áp thấp và bão.

- Mùa mưa ở Đồng Hới từ tháng VIII - I, ở Nha Trang từ tháng IX - XII. Nguyênnhân chủ yếu liên quan đến các nguyên nhân gây mưa lớn ở hai vùng khí hậu.

+ Đồng Hới gần với vùng khí hậu Trung và Nam Bắc Bộ, nên chịu ảnh hưởng củađỉnh mưa ở đây vào tháng VIII. Mùa mưa kéo dài sang tháng I đi liền với hoạt động củagió mùa Đông Bắc gặp bức chắn địa hình Trường Sơn Bắc.

+ Nha Trang mưa lớn bắt đầu vào tháng IX là lúc gió mùa Tây Nam hoạt độngmạnh. Mùa mưa kết thúc vào tháng XII, liên quan đến sự dịch chuyển về phía Nam Bộcủa dải hội tụ nhiệt đới và sự kết thúc hoạt động của áp thấp và bão ở khu vực NamTrung Bộ.Câu 3. Phân tích biểu đồ khí hậu của Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh để làm rõ sự khácnhau về khí hậu của Bắc Bộ và Nam Bộ.Hướng dẫn:

a) Chế độ nhiệt:- Nhiệt độ trung bình năm của Hà Nội (23,5oC) thấp hơn ở TP. Hồ Chí Minh

(27,1oC).- Nguyên nhân:+ TP. Hồ Chí Minh gần xích đạo hơn.+ Mặt khác ở Hà Nội, mùa đông có nhiệt độ hạ thấp (16,4oC so với 25,8oC ở TP. Hồ

Chí Minh) do chịu tác động mạnh của gió mùa Đông Bắc; vào mùa hạ, nhiệt độ cao(28,9oC so với 27,1oC ở TP. Hồ Chí Minh), do ảnh hưởng của gió phơn tây nam khônóng.

- Tháng có nhiệt độ cao nhất ở Hà Nội là tháng VII và thấp nhất là tháng I, do vị trínằm gần chí tuyến Bắc, theo đúng quy luật nhiệt độ cao nhất và thấp nhất ở mỗi bán cầuxảy ra sau khi Mặt Trời lên thiên đỉnh.

TP. Hồ Chí Minh có nhiệt độ cao nhất trong năm là tháng IV, tương ứng với thờigian Mặt Trời lên thiên đỉnh lần thứ nhất trong năm, vào lúc đang mùa khô, không cómưa.

- Biên độ nhiệt ở TP. Hồ Chí Minh nhỏ hơn (1,3oC) ở Hà Nội (14,5oC).- TP. Hồ Chí Minh: Nằm gần xích đạo, quanh năm nắng nóng. Mùa đông không

chịu tác động của gió mùa Đông Bắc lạnh. Hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau, làmcho nhiệt độ ở cả hai mùa không chênh lệch nhau lớn.

- Hà Nội: Nằm xa xích đạo hơn, có sự chênh lệch nhiệt độ giữa hai mùa do tác độngcủa bức xạ mặt trời lớn hơn ở TP. Hồ Chí Minh. Vào mùa đông, nhiệt độ hạ thấp do chịuảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc; mùa hạ nhiệt độ cao hơn do chịu ảnh hưởng của gióTây khô nóng. Hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh gần nhau, làm cho nhiệt độ cao tập trungvào một khoảng thời gian ngắn ở trong năm.

- Diễn biến nhiệt độ trong năm:+ Hà Nội có một cực đại và một cực tiểu về nhiệt, do trong năm có hai lần Mặt Trời

lên thiên đỉnh gần nhau.+ TP. Hồ Chí Minh có hai cực đại về nhiệt, tương ứng với hai lần Mặt trời lên thiên

đỉnh trong năm.b) Chế độ mưa- Tổng lượng mưa năm:+ TP. Hồ Chí Minh lớn hơn (1931 mm) Hà Nội (1667 mm).+ Nguyên nhân: Hà Nội có mưa ít vào đầu mùa mưa, do chịu ảnh hưởng của gió

phơn tây nam khô nóng; giữa và cuối mùa mưa nhiều, nhưng không lớn hơn ở TP. HồChí Minh (trừ tháng 8 có hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới) do tác động của gió mùa TâyNam yếu hơn so với TP. Hồ Chí Minh.

TP. Hồ Chí Minh có mưa suốt mùa hạ (đầu mùa, mưa lớn do gió tây nam TBg xâmnhập trực tiếp; giữa và cuối mùa, mưa lớn do tác động của gió mùa Tây Nam); đồng thờigió mùa Tây Nam hoạt động kéo dài làm mùa mưa dài hơn ở Hà Nội 1 tháng.

- Tháng mưa cực đại ở Hà Nội vào tháng VIII, ở TP. Hồ Chí Minh vào tháng IX,tương ứng với thời kì hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới ở tại mỗi địa điểm.

- Mùa mưa ở Hà Nội từ tháng V - X, mùa mưa ở TP. Hồ Chí Minh từ tháng V - XI.Mùa mưa trùng với mùa gió tây nam, tuy nhiên ở TP. Hồ Chí Minh, hoạt động của giómùa Tây Nam kéo dài thêm 1 tháng.Câu 4. Đọc Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích các đặc điểm giống nhau và khácnhau của khí hậu tại các trạm Đồng Hới, Đà Nẵng và Nha Trang.Hướng dẫn:

a) Giống nhau:- Vị trí đều nằm ở ven biển miền Trung.- Chế độ nhiệt:+ Nhiệt độ trung bình năm đều trên 21oC. Ngoài Đồng Hới nằm ở trong miền khí

hậu chịu tác động của gió mùa Đông Bắc (nhưng đã suy yếu), Đà Nẵng và Nha Trang ởtrong miền khí hậu không chịu tác động của gió mùa Đông Bắc, nên mùa đông khônglạnh lắm; mùa hạ cả 3 địa điểm đều chịu tác động của gió phơn tây nam khô nóng.

+ Biên độ nhiệt độ trung bình năm tương đối lớn, do chênh lệch nhiệt độ giữa mùahạ và mùa đông không lớn lắm, nhất là ở Nha Trang.

+ Diễn biến nhiệt độ trong năm ở cả ba địa điểm đều có một cực đại và một cực tiểu,mặc dù ở Nha Trang không rõ lắm.

- Chế độ mưa:+ Tổng lượng mưa lớn, tháng mưa cực đại là tháng X hoặc XI. Lượng mưa trong hai

tháng này chiếm một tỉ lệ rất lớn, ảnh hưởng đến tổng lượng mưa cả năm. Đây là haitháng có sự tập trung của các nhân tố gây mưa như: dải hội tụ nhiệt đới, gió đông bắc gặpbức chắn địa hình Trường Sơn, áp thấp và bão...

+ Mùa mưa đều lệch về thu đông. Nguyên nhân do đầu mùa hạ chịu tác động củagió phơn tây nam khô nóng; sang mùa đông, mưa vẫn kéo dài do tác động của gió đôngbắc gặp dãy Trường Sơn, áp thấp và bão vẫn hoạt động gây mưa.

b) Khác nhau:- Đồng Hới thuộc miền khí hậu phía Bắc; Đà Nẵng ở đầu phía Bắc và Nha Trang ở

cuối của miền khí hậu phía Nam, có sự khác nhau cả về chế độ nhiệt và mưa trong năm.- Chế độ nhiệt:+ Nhiệt độ trung bình năm cao nhất ở Nha Trang (26,7oC), tiếp đến là Đà Nẵng

(25,2oC), thấp nhất là ở Đồng Hới. Nguyên nhân: Về mùa hạ, ở cả ba địa điểm này có sựchênh lệch nhiệt độ không đáng kể. Về mùa đông: Ở Đồng Hới nhiệt độ hạ thấp do tácđộng của gió mùa Đông Bắc; Đà Nẵng có vị trí xa xích đạo hơn Nha Trang và chịu ảnhhưởng của gió mùa Đông Bắc, tuy nhỏ nhưng vẫn lớn hơn ở Nha Trang.

+ Tháng có nhiệt độ cao nhất: Ở Nha Trang là tháng VI, ở Đà Nẵng và Đồng Hới làtháng VII; tương ứng với thời gian Mặt Trời lên thiên đỉnh.

+ Biên độ nhiệt cao nhất là ở Đồng Hới (12,0oC), tiếp đến là Đà Nẵng (9,7oC), thấpnhất là Nha Trang (4,8oC). Nguyên nhân do sự hạ thấp nhiệt độ trong mùa đông ở 3 địađiểm này khác nhau, liên quan đến vị trí ở gần hay xa xích đạo và gió mùa Đông Bắc.

- Chế độ mưa:+ Tổng lượng mưa lớn nhất là ở Đồng Hới, tiếp đến là Đà Nẵng, liên quan đến

lượng mưa lớn trong tháng do tác động mạnh mẽ gần như cùng trong khoảng thời gianngắn của dải hội tụ nhiệt đới, áp thấp và bão, gió mùa Đông Bắc mạnh hơn ở Đồng Hớivà gió đông bắc gặp các dãy núi cao ở vị trí của Đà Nẵng.

Nha Trang là nơi có lượng mưa thấp nhất trong cả ba địa điểm do vị trí địa lí chếchhướng không lớn với gió đông bắc về mùa đông; vị trí nằm phía khuất gió của khối núicao cực Nam Trung Bộ, chịu tác động mạnh của hiện tượng phơn đầu mùa và cả nhữngđợt gió mùa Tây Nam yếu vào thời kì giữa và cuối mùa hạ.

+ Lượng mưa tháng lớn nhất ở Đồng Hới và Đà Nẵng là tháng X, ở Nha Trang làtháng XI, liên quan đến sự lùi dần của dải hội tụ nhiệt đới và theo đó là hoạt động của ápthấp và bão...

+ Mùa mưa ở Đồng Hới là từ tháng VIII - I, Đà Nẵng từ tháng IX - I và Nha Trang:IX - XII. Nguyên nhân do Đồng Hới nằm gần Bắc Bộ hơn, nơi có dải hội tụ gây mưa lớnvào tháng 8, chịu tác động nhiều hơn tháng đỉnh mưa ở đây; mùa mưa kết thúc muộn hơndo còn chịu tác động của gió mùa Đông Bắc. Mùa mưa ở Nha Trang kết thúc sớm hơnliên quan đến hoạt động mạnh lên của Tín phong bán cầu Bắc vào tháng I trở về sau.Câu 5. Phân tích biểu đồ khí hậu của Nha Trang và Đà Lạt để làm rõ sự khác nhau vềkhí hậu của Tây Nguyên và Duyên hải Nam Trung Bộ.Hướng dẫn:

a) Chế độ nhiệt:

- Nhiệt độ trung bình năm ở Nha Trang cao hơn ở Đà Lạt, do độ Nha Trang ở độ caothấp (dưới 200 m) hơn rất nhiều so với Đà Lạt (trên 1500 m).

- Nhiệt độ tháng cao nhất ở Nha Trang là tháng VI, ở Đà Lạt là tháng V, tương ứngvới thời gian Mặt Trời lên thiên đỉnh ở mỗi địa điểm.

- Biên độ nhiệt ở Nha Trang lớn hơn (khoảng 4,8oC) Đà Lạt (khoảng 4,0oC).Nguyên nhân chủ yếu do ở Nha Trang về mùa hạ có gió phơn tây nam khô nóng, mùađông nhiệt độ hạ thấp do gió đông bắc qua biển tác động vào. Ở Đà Lạt, mùa hạ nhiệt độhạ thấp do có mưa, mùa đông không lạnh lắm so với mùa hạ.

- Diễn biến nhiệt trong năm có sự khác nhau: Đà Lạt ở vào vĩ độ địa lí thấp hơn,trong năm có lần Mặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau, nên có hai cực đại về nhiệt. Nha Trangcó một cực đại và một cực tiểu về nhiệt tương ứng với hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh gầnnhau hơn.

b) Chế độ mưa:- Tổng lượng mưa năm ở Đà Lạt lớn hơn ở Nha Trang. Nguyên nhân:+ Đà Lạt ở độ cao lớn hơn, đồng thời đầu mùa có mưa do gió tây nam TBg xâm

nhập trực tiếp, giữa và cuối mùa có mưa do tác động của gió mùa Tây Nam.+ Ở Nha Trang, đầu mùa chịu tác động của gió tây nam TBg khô nóng sau khi vượt

Trường Sơn Nam tràn xuống; giữa và cuối mùa có mưa do gió mùa Tây Nam, nhưngkhông phải là sườn đón gió như ở phía Đà Lạt. Tác động của gió đông bắc gặp dãyTrường Sơn, áp thấp và bão gây mưa nhiều trong các tháng thu đông, nhưng tổng lượngmưa cả năm vẫn nhỏ hơn ở Đà Lạt.

- Tháng mưa cực đại ở Nha Trang là tháng X, do tác động cùng lúc của dải áp thấpnhiệt đới, gió mùa Đông Bắc gặp địa hình núi chắn gió, áp thấp và bão. Ở Đà Lạt là vàotháng VII, thời gian có tác động mạnh của gió mùa Tây Nam.Dạng 3: Phân tích bảng số liệu khí hậu

- Đây là dạng bài tập đòi hỏi kĩ năng vận dụng cao các kiến thức tổng hợp của họcsinh để trả lời.

- Cách học: Trình bày từng yếu tố khí hậu, sau đó vận dụng các yếu tố tác động đểgiải thích; lưu ý mối quan hệ nhân quả của các yếu tố tác động đến khí hậu.Ví dụ minh họaCâu 1. Dựa vào bảng số liệu sau, nhận xét và giải thích sự thay đổi nhiệt độ từ nam rabắc.

Vĩ độ Địa điểm Nhiệt độtrung bình năm

Nhiệt độ trungbình

tháng lạnh nhất21o50 Lạng Sơn 21o2C 13o3C

21o02 Hà Nội 23o5C 16o4C

18o40 Vinh 23o9C 17o6C

16o26 Huế 25o1C 20o0C

13o46 Quy Nhơn 26o8C 23o0C

10o49 TP. Hồ Chí Minh 27o1C 26o8C

Chênh lệch 5o9C 13o5C

Hướng dẫn:a) Nhận xét:- Nhiệt độ trung bình năm giảm từ nam ra bắc.- Nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất giảm dần từ nam ra bắc.- Nhiệt độ trung bình năm so với nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất chênh lệch

tương đối lớn (7o6C).b) Giải thích: Nhiệt độ trung bình năm và nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất giảm

từ nam ra bắc là do:- Vĩ độ địa lí: Càng ra bắc, càng xa xích đạo.- Gió: Phía bắc chịu tác động mạnh của gió mùa Đông Bắc, đặc biệt ở khu vực

Đông Bắc và đồng bằng Bắc Bộ.Câu 2. Dựa vào bảng số liệu sau, nhận xét và giải thích sự thay đổi biên độ nhiệt độ từnam ra bắc.

Vĩ độ Địa điểm Biên độ nhiệt độtrung bình năm

Biên độ nhiệt độ tuyệtđối

(nhiệt độ tối cao và tốithấp)

21o50B Lạng Sơn 13o7C 41o9C

21o02B Hà Nội 12o5C 40o1C

18o40B Vinh 12o0C 38o1C

16o26B Huế 9o7C 32o5C

10o49B TP. Hồ Chí Minh 3o1C 26o2C

Hướng dẫn:- Biên độ nhiệt độ trung bình năm và biên độ nhiệt độ tuyệt đối giảm từ bắc vào

nam.- Nguyên nhân:+ Phía bắc chịu tác động của gió mùa Đông Bắc làm hạ thấp nhiệt độ trong mùa

đông, nhất là từ dãy Bạch Mã trở vào. Trong khi đó, nhiệt độ mùa hạ không có sự khácnhau nhiều trong cả nước.

+ Càng vào nam, hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh càng xa nhau, trong khi càng vềphía bắc, càng gần chí tuyến, hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh gần nhau hơn.Câu 3. Dựa vào bảng số liệu sau, nhận xét về chế độ mưa ở mỗi địa điểm và giải thích.

LƯỢNG MƯA (mm) CÁC THÁNG Ở MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂM CỦA NƯỚC TA

ThángĐịa điểm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lạng Sơn 24 41 53 96 165 200 258 255 164 79 34 23

Quảng Trị 157 66 66 58 111 81 80 110 436 621 491 281

Cần Thơ 12 2 10 50 177 206 227 217 273 277 155 41

Hướng dẫn:

a) Nhận xét:- Lạng Sơn:+ Tổng lượng mưa: Thấp nhất trong ba địa điểm (1392mm).+ Tháng mưa cực đại: Tháng VII.+ Mùa mưa từ tháng V - IX, mùa khô từ tháng X - IV.- Quảng Trị:+ Tổng lượng mưa: Cao nhất trong ba địa điểm (2558mm).+ Tháng mưa cực đại: Tháng X.+ Mùa mưa từ tháng VIII - I, mùa khô từ tháng II - VII.- Cần Thơ:+ Tổng lượng mưa: Cao hơn Lạng Sơn và thấp hơn Quảng Trị (1647mm).+ Tháng mưa cực đại: Tháng X.+ Mùa mưa từ tháng V - XI, mùa khô từ tháng XII - VI.b) Giải thích:- Lạng Sơn có lượng mưa thấp nhất do tác động của gió mùa Đông Bắc mạnh nhất

vào mùa đông và ở vị trí khuất gió đông nam (phía sau dãy Đông Triều) vào mùa hè.Quảng Trị có lượng mưa lớn nhất do chịu tác động mạnh của nhiều nhân tố trong mộtthời gian ngắn: dải hội tụ nhiệt đới, gió mùa Đông Bắc gặp dãy Trường Sơn, bão và ápthấp…; đồng thời trong mùa khô có mưa Tiểu mãn. Cần Thơ có lượng mưa lớn hơn LạngSơn do có lượng mưa lớn trong mùa mưa (đầu mùa do tác động của gió tây nam TBg,giữa và cuối mùa chịu tác động của gió mùa Tây Nam); đồng thời gió mùa Tây Nam gâymưa lớn và kéo dài.

- Tháng mưa cực đại lùi dần từ Lạng Sơn vào Cần Thơ do sự lùi dần của dải hội tụnhiệt đới, riêng ở Quảng Trị trong tháng X còn có thêm hoạt động của bão, áp thấp và tácđộng của các đợt gió mùa Đông Bắc sớm.

- Mùa mưa và mùa khô ở ba địa điểm:+ Mùa mưa ở Lạng Sơn và Cần Thơ trùng với thời gian hoạt động của gió mùa mùa

hạ, mùa khô ở Lạng Sơn trùng với hoạt động của gió mùa Đông Bắc, ở Cần Thơ trùngvới hoạt động của Tín phong nửa cầu Bắc.

+ Mùa mưa ở Lạng Sơn kết thúc sớm do gió mùa Đông Bắc đến sớm, mùa mưa ởCần Thơ kéo dài hơn do sự kéo dài hoạt động của gió mùa Tây Nam.

+ Quảng Trị: Mùa mưa lệch về thu đông do đầu mùa chịu tác động của gió phơntây nam khô nóng, cuối mùa chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc gặp dãy Trường Sơnvẫn còn gây mưa.Câu 4. Dựa vào bảng số liệu sau, so sánh và giải thích về chế độ mưa ở các địa điểm.

CHẾ ĐỘ MƯA Ở HUẾ VÀ TP. HỒ CHÍ MINH

Địa điểm

Mùa mưa Mùa khôLượngmưa(mm)

Thángmưa

Thángmưanhiều

Lượngmưa(mm)

Thángkhô

Thángmưa ít(mm)

Huế 2411 8 - 1 10(795mm) 455 2 - 7

3(47mm)

TP HCM 1851 5 - 119

(338mm)128 12 - 4

2(3mm)

Hướng dẫn:a) So sánh:- Giống nhau:+ Tổng lượng mưa khá lớn.+ Có sự phân hóa theo mùa, chênh lệch lượng mưa giữa tháng mưa nhiều nhất và

tháng mưa ít nhất trong năm khá lớn.- Khác nhau:+ Tổng lượng mưa năm, tổng lượng mưa của tháng mưa nhiều và mưa ít của Huế

lớn hơn TPHCM.+ Phân mùa: Huế mưa vào thu đông, TP. HCM mưa vào mùa hạ. Chênh lệch lượng

mưa giữa hai mùa ở TP.HCM lớn hơn Huế, chứng tỏ TPHCM có sự phân hóa hai mùamưa khô rõ rệt và có mùa khô sâu sắc hơn Huế.

+ Tháng mưa nhiều: Huế mưa nhiều vào tháng 10, TPHCM mưa nhiều tháng 9.b) Giải thích:- Tổng lượng mưa lớn do khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.- Phân mùa do ảnh hưởng của gió mùa. Mùa mưa trùng với mùa gió tây nam, mùa

khô trùng với mùa gió đông bắc.- Tổng lượng mưa của Huế lớn hơn TPHCM vì Huế nằm ở khu vực chịu ảnh

hưởng của nhiều hình thế gây mưa như: bão, dải hội tụ nhiệt đới, gió mùa mùa đông điqua biển, frông lạnh…

- Mùa mưa ở Huế vào thu đông vì vào nửa đầu mùa hạ chịu ảnh hưởng của gióphơn tây nam, cuối mùa chịu tác động của gió Đông Bắc. Mùa mưa ở TP. Hồ Chí Minhvào mùa hạ, trùng với gió mùa tây nam.

- TP. Hồ Chí Minh về mùa đông chịu sự thống trị của Tín phong nửa cầu Bắc, nêncó mùa khô sâu sắc; mùa mưa có lượng mưa lớn do gió mùa tây nam, nên chênh lệchlượng mưa giữa hai mùa lớn. Huế vào mùa khô vẫn có mưa Tiểu mãn và tác động của gióđông bắc qua biển vào cuối mùa, nên lượng mưa vẫn cao hơn ở TP. Hồ Chí Minh.

- Tháng mưa nhiều: Huế mưa nhiều vào tháng 10 do ảnh hưởng của bão và dải hộitụ nhiệt đới, TPHCM mưa nhiều tháng 9 do ảnh hưởng mạnh của gió mùa tây nam.Câu 5. Dựa vào bảng số liệu sau, hãy nhận xét và giải thích chế độ mưa trong mùakhô ở các địa điểm trên (ở ba miền Bắc, Trung, Nam của nước ta).LƯỢNG MƯA (mm) MÙA KHÔ CỦA MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂM Ở MIỀN BẮC VÀ MIỀN

NAM

ThángĐịa điểm

X XI XII I II III IV

Lạng Sơn 79 34 23 24 41 53 96

Hà Nội 43 23 19 26 4 90

TP Hồ Chí Minh 48 14 4 11 50

Cần Thơ 41 12 2 10 50

LƯỢNG MƯA (mm) MÙA KHÔ CỦA MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂM Ở MIỀN TRUNG

ThángĐịa điểm

II III IV V VI VII

Quảng Trị 66 66 58 81 80

Huế 63 47 52 8 95

Hướng dẫn:a) Nhận xét:- Tổng lượng mưa lớn nhất là ở miền Trung (trung bình mưa của hai địa điểm là

308mm); tiếp đến là ở miền Bắc (trung bình của hai địa điểm là 277,5); thấp nhất là ởmiền Nam (trung bình của haii địa điểm là 121mm).

- Tháng mưa lớn nhất: Ở các địa điểm thuộc ba miền đều có tháng cuối cùng củamùa khô là tháng có lượng mưa lớn nhất.

- Thời gian mùa khô:+ Miền Bắc và miền Nam: Từ tháng XI đến tháng IV; riêng Lạng Sơn sớm hơn 1

tháng (tháng X) và miền Nam chậm hơn 1 tháng (tháng XII).+ Miền Trung: Từ tháng II đến tháng VII.b) Giải thích:- Lượng mưa vào mùa khô ở miền Trung lớn nhất trong cả ba miền do tác động của

gió mùa Đông Bắc cuối mùa gặp dãy Trường Sơn và mưa Tiểu mãn. Miền Nam về mùakhô do có sự thống trị của Tín phong bán cầu Bắc nên mưa rất ít. Miền Bắc có mưa vềmùa khô chủ yếu do mưa phùn.

- Tháng cuối mùa khô có sự đan xen giữa các loại gió khô và gió ẩm, trong đó có sựmạnh lên của gió ẩm gây mưa nên lượng mưa cao hơn các tháng giữa mùa.

- Mùa khô ở miền Bắc và miền Nam trùng với gió mùa đông: Từ tháng XI đếntháng IV, gió mùa Đông Bắc hoạt động chủ yếu ở miền Bắc, còn ở miền Nam có sựthống trị của khối khí Tín phong bán cầu Bắc khô, nóng và ổn định. Lạng Sơn là cửa ngõđón gió mùa Đông Bắc nên mùa khô đến sớm hơn 1 tháng. Ở miền Nam do hoạt độngkéo dài của gió mùa Tây Nam nên mùa mưa kéo dài hơn, làm ngắn mùa khô lại 1 tháng.

- Miền Trung có mùa khô từ tháng II đến tháng VII, do đầu mùa có sự hoạt độngcủa gió mùa Đông Bắc chỉ gây mưa phùn, còn cuối mùa khô có gió Tây khô nóng hoạtđộng.Câu 6. Dựa vào bảng số liệu sau, hãy chỉ ra những điểm khác nhau về mùa mưa củaHà Nội, Huế, TP. Hồ Chí Minh và giải thích về chế độ mưa của từng địa phương trên.

LƯỢNG MƯA MÙA MƯA CỦA MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂMLượng mưa (mm)/số ngày mưa.

Tháng Hà Nội Huế TP. Hồ Chí MinhV 188/14 218/18

VI 240/15 312/22

VII 288/16 294/23

VIII 318/17 104/10 270/22

IX 265/14 473/16 327/23

X 131/9 796/21 266/21

XI 581/22 117/12

XII 297/19

I 161/16

Hướng dẫn:a) Điểm khác nhau về mùa mưa ở ba địa điểm.- Lượng mưa không đều nhau:+ Huế có lượng mưa lớn nhất (2414mm/104ngày, trung bình mưa mỗi ngày mưa là

23,2mm).+ Hà Nội có lượng mưa thấp nhất (1430mm/85 ngày, trung bình lượng mưa mỗi

ngày mưa là 16,8mm)+ TP. Hồ Chí Minh có lượng mưa khá lớn, nhưng lại có lượng mưa trung bình ngày

mưa thấp nhất (12,8mm/ngày mưa).- Tháng có lượng mưa cực đại khác nhau: Hà Nội là tháng VIII, TP. Hồ Chí MInh

là tháng IX, Huế là tháng X.b) Giải thích về chế độ mưa của từng địa phương:- Hà Nội nằm trong miền khí hậu chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc, có mùa

đông dài hơn, thời tiết lạnh và khô nên có lượng mưa ít hơn, mùa mưa kết thúc sớm. Vàotháng VIII, hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới ở đây gây ra lượng mưa lớn.

- Huế nằm ở ven biển miền Trung, đầu hạ do có hiện tượng phơn khô nóng nên mùamưa bắt đầu muộn hơn. Về mùa đông, do địa hình vuông góc với hướng gió đông bắcnên mưa nhiều, đồng thời bão và áp thấp nhiệt đới cũng hoạt động mạnh ở đây vàokhoảng tháng X, XI, có thêm ảnh hưởng của dải hội tụ nhiệt đới, nên tháng mưa cực đại.

- TP. Hồ Chí Minh nằm trong miền khí hậu phía Nam, chịu ảnh hưởng mạnh và kéodài của gió mùa Tây Nam, nên có mưa chủ yếu vào mùa hạ, thời gian kết thúc mùa mưamuộn hơn Hà Nội 1 tháng.

Câu 7. Cho bảng số liệu về nhiệt độ ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh tháng I và VII.Nhận xét sự thay đổi nhiệt độ giữa hai địa điểm và giải thích.

NHIỆT ĐỘ TRUNG BÌNH THÁNG 1 VÀ 7 CỦA MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂM

Địa điểm Nhiệt độ trung bình (oC)

Tháng I Tháng VIIHà Nội 16,4 28,9

TP. Hồ Chí Minh 25,8 27,1

Hướng dẫn:- Nhận xét:+ Hà Nội có nhiệt độ tháng I thấp hơn và tháng VII cao hơn ở TP. Hồ Chí Minh.+ Biên độ nhiệt của Hà Nội (2,5oC) lớn hơn của TP. Hồ Chí Minh (1,3oC)- Giải thích:

+ Nhiệt độ tháng I: Hà Nội nằm trong miền khí hậu chịu tác động mạnh của giómùa Đông Bắc về mùa đông, đồng thời cách xa xích đạo hơn TP. Hồ Chí Minh, nên nhiệtđộ thấp hơn TP. Hồ Chí Minh.

+ Nhiệt độ tháng VII: Hà Nội chịu tác động của gió tây nam TBg gây hiệu ứngphơn, đồng thời tháng VII gần kề với thời gian Mặt Trời lên thiên đỉnh nên, nhiệt độ caohơn. TP. Hồ Chí Minh vào tháng VII cách xa lần Mặt Trời lên thiên đỉnh lần thứ nhất vàchưa đến lần Mặt Trời lên thiên đỉnh thứ 2, đồng thời lúc này có nhiều mưa do đón giómùa Tây Nam làm cho nhiệt độ thấp hơn ở Hà Nội.Câu 8. Dựa vào bảng số liệu sau, nhận xét và giải thích sự thay đổi nhiệt độ theo độ cao.Tại sao Sa Pa và Đà lạt cùng có độ cao tương đương nhau, nhưng nhiệt độ của Sa Pa thấphơn nhiều so với Đà Lạt?

Địa điểm Độ cao (m) Nhiệt độ trung bình năm(0C)Sơn La 676 21,0

Tam Đảo 897 18,0

Sa Pa 1570 15,2

Plây Cu 800 21,8

Đà Lạt 1513 18,3

Hướng dẫn:- Càng lên cao, nhiệt độ càng giảm. Nguyên nhân: Lên cao 100m, không khí ẩm

giảm 0,6oC.- Sa Pa tuy có độ cao tương đương Đà Lạt, nhưng nằm ở miền khí hậu phía Bắc,

chịu tác động của gió mùa Đông Bắc nên về mùa đông nhiệt độ hạ thấp; trong khi Đà Lạtnằm ở miền khí hậu phía Nam, có nền nhiệt độ mang tính chất cận xích đạo, lại khôngchịu tác động của gió mùa Đông Bắc.Câu 9. Dựa vào bảng số liệu sau, Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, phân tíchsự thay đổi khí hậu từ Bắc vào Nam.

NHIỆT ĐỘ VÀ LƯỢNG MƯA CÁC TRẠM KHÍ TƯỢNG HÀ NỘI, HUẾVÀ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Tháng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Hà Nội

Độ cao: 5 m

Vĩ độ: 21o01'B

Nhiệt độ(0oC)

16,4 17,0 20,2 23,7 27,3 28,8 28,9 28,2 27,2 24,6 21,4 18,2

Lượngmưa(mm)

18,6 26,2 43,8 90,1188,

5239,9 288,2 318,0 265,4 130,7 43,4 23,4

Huế

Độ cao: 11 m

Vĩ độ: 16o24'B

Nhiệt độ(0oC)

20,0 20,9 23,1 26,0 28,3 29,3 29,4 28,9 27,1 25,1 23,1 20,8

Lượngmưa(mm)

161,3

62,6

47,151,6

82,1116,

795,3

104,0

473,4

795,6 580,6297,

4

TP. Hồ ChíMinh

Nhiệt độ(0oC)

25,826,7

27,928,9

28,3 27,5 27,1 27,1 26,8 26,7 26,4 25,7

Độ cao: 11m

Vĩ độ:10o47'B

Lượngmưa(mm)

13,8 4,1 10,550,4

218,4

311,7

293,7

269,8

327,0

266,7 116,5 48,3

Hướng dẫn:a) Chế độ nhiệt.- Nhiệt độ trung bình năm:+ Tăng dần từ Bắc vào Nam (Hà Nội: 23,5oC; Huế: 25,2oC; TP. Hồ Chí Minh:

27,1oC).+ Nguyên nhân: Càng vào nam, càng gần xích đạo hơn. Mặt khác, Hà Nội chịu tác

động của gió mùa Đông Bắc mạnh nhất, Huế chịu tác động yếu hơn, TP. Hồ Chí Minhkhông chịu tác động của gió mùa Đông Bắc.

- Tháng có nhiệt độ cao nhất ở Hà Nội và Huế là tháng VII, do vị trí gần chí tuyến,có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh gần nhau hơn và Mặt Trời lên thiên đỉnh tại chí tuyếnBắc vào ngày 22/6. TP. Hồ Chí Minh có nhiệt độ cao nhất vào tháng IV, liên quan đếnthời gian Mặt Trời lên thiên đỉnh và trùng với mùa khô. Nhiệt độ tháng thấp nhất ở HàNội và Huế là tháng I, TP. Hồ Chí Minh là tháng XII, liên quan đến thời gian Mặt Trờilên thiên đỉnh tại chí tuyến Nam và TP. Hồ Chí Minh gần chí tuyến Nam hơn Hà Nội vàHuế.

Nhiệt độ tháng VII cao nhất ở Huế, tiếp đến là Hà Nội, thấp nhất ở TP. Hồ ChíMinh, chủ yếu do ở Huế và Hà Nội chịu tác động của gió phơn tây nam khô nóng, trongđó Huế chịu tác động mạnh hơn nhiều so với Hà Nội.

Nhiệt độ tháng I thấp nhất ở Hà Nôi, tiếp đến là Huế, cao nhất ở TP. Hồ Chí Minh,liên quan đến hoạt động của gió mùa Đông Bắc ở phía Bắc nước ta.

- Biên độ nhiệt:+ Giảm dần từ Hà Nội vào TP. Hồ Chí Minh (Hà Nội: 12,5oC; Huế: 9,4oC; TP. Hồ

Chí Minh: 3,2oC).+ Nguyên nhân: Về mùa hạ, nhiệt độ tương đối đồng nhất trong cả nước. Về mùa

đông, ở phía Bắc chịu tác động của gió mùa Đông Bắc, trong đó Hà Nội chịu tác độngmạnh hơn ở Huế, phía Nam không chịu tác động của gió mùa Đông Bắc, nền nhiệt độ ởphía Nam cao hơn; từ đó biên độ nhiệt càng vào nam càng nhỏ hơn

- Biến trình nhiệt: Hà Nội và Huế có một cực đại, liên quan đến vị trí gần chí tuyến,2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh gần nhau. TP. Hồ Chí Minh có 2 cực đại, liên quan đến thờigian 2 lần Mặt Trời lên thiên đỉnh xa nhau.

b) Chế độ mưa.- Tổng lượng mưa năm.+ Lớn nhất ở Huế, tiếp đến là TP. Hồ Chí Minh, thấp nhất là Hà Nội.+ Mưa nhiều nhất ở Huế do tác động của gió mùa Đông Bắc gặp địa hình dãy

Trường Sơn chắn gió, dải hội tụ nhiệt đới, áp thấp và bão...+ TP. Hồ Chí Minh có mưa nhiều hơn Hà Nội, do mưa suốt trong cả mùa mưa và

hoạt động kéo dài của gió mùa Tây Nam đã làm cho mùa mưa dài thêm, đến hết tháng XImới kết thúc. Ở Hà Nội, đầu mùa mưa ít do ảnh hưởng của gió phơn tây nam khô nóng,giữa và cuối mùa mưa nhiều nhưng mùa mưa kết thúc trước TP. Hồ Chí Minh 1 tháng.Tuy ở Hà Nội về mùa đông có mưa phùn, nhưng lượng mưa không đáng kể.

- Tháng mưa cực đại ở Hà Nội là tháng 8, ở TP. Hồ Chí Minh là tháng IX, liên quanđến thời gian hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới. Ở Huế, mưa nhiều vào tháng X liên quanđến thời gian hoạt động của các nhân tố gây mưa cùng tác động như: Gió mùa Đông Bắcgặp bức chắn địa hình, dải hội tụ nhiệt đới, áp thấp, bão...

- Mùa mưa:+ Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh có mùa mưa từ tháng V - X, do tác động của gió mùa

mùa hạ, đặc biệt là gió mùa Tây Nam và dải hội tụ nhiệt đới. TP. Hồ Chí Minh có mùamưa kéo dài thêm 1 tháng, liên quan đến hoạt động kéo dài của gió mùa Tây Nam ở đây.

+ Huế có mùa mưa lệch về thu đông (tháng VIII - XII), do đầu mùa hạ có hoạt độngcủa gió phơn tây nam khô nóng; cuối mùa do hoạt động của gió mùa Đông Bắc gặp địahình chắn gió gây mưa.Câu 10. Dựa vào bảng số liệu sau, giải thích:

a) Tại sao về mùa hạ, Huế có nhiệt độ cao nhất và Hà Nội có nhiệt độ cao hơn ở TP.Hồ Chí Minh?

b) Tại sao trong cả mùa mưa lẫn mùa khô, Huế vẫn có lượng mưa lớn hơn ở Hà Nộivà TP. Hồ Chí Minh?

NHIỆT ĐỘ VÀ LƯỢNG MƯA CÁC TRẠM KHÍ TƯỢNG HÀ NỘI, HUẾVÀ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Tháng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Hà NộiĐộ cao: 5 m

Vĩ độ:21o01'B

Nhiệtđộ(0oC) 16,4 17,0 20,2 23,7 27,3 28,8 28,9 28,2 27,2 24,6 21,4

18,2

Lượngmưa(mm)

18,6 26,2 43,8 90,1 188,5 239,9 288,2 318,0 265,4 130,7 43,4 23,4

HuếĐộ cao: 11

mVĩ độ:

16o24'B

Nhiệtđộ(0oC) 20,0 20,9 23,1 26,0 28,3 29,3 29,4 28,9 27,1 25,1 23,1

20,8

Lượngmưa(mm)

161,3

62,6 47,1 51,6 82,1 116,7 95,3 104,0 473,4 795,6 580,6 297,4

TP. Hồ ChíMinh

Độ cao: 11m

Vĩ độ:10o47'B

Nhiệtđộ(0oC) 25,8 26,7 27,9 28,9 28,3 27,5 27,1 27,1 26,8 26,7 26,4

25,7

Lượngmưa(mm)

13,8 4,1 10,5 50,4 218,4 311,7 293,7 269,8 327,0 266,7 116,5 48,3

Hướng dẫn:a) Về mùa hạ, Huế có nhiệt độ cao nhất và Hà Nội có nhiệt độ cao hơn ở TP. Hồ Chí

Minh: Đầu mùa hạ, Huế chịu tác động rất mạnh của phơn tây nam khô nóng, nên nhiệt độtăng cao (nhiệt độ tháng VII là 29,4oC). Hà Nội tuy ở xa xích đạo hơn TP. Hồ Chí Minh,

nhưng cũng chịu tác động của phơn tây nam khô nóng nên nhiệt độ cao hơn ở TP. Hồ ChíMinh (28,9oC so với 27,1oC vào tháng 7).

b) Trong cả hai mùa, Huế là nơi có lượng mưa lớn hơn Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh:- Mùa mưa ở Huế kéo dài từ tháng VIII - I, lớn nhất vào tháng X; các tháng mùa

mưa ở Huế có lượng mưa rất lớn so với các tháng mưa nhiều ở HN và TP. HCM. Lượngmưa ở Huế rất lớn do các nhân tố tác động đến mưa gần như tập trung vào trong một thờiđiểm ngắn, gây nên cường độ mưa rất lớn, như: dải hội tụ nhiệt đới, áp thấp, bão, giómùa ĐB gặp dải Trường Sơn.

- Mùa khô ở Huế kéo dài từ tháng II - VII. Tháng II, III và IV trùng với mùa khô cảnước với sự hoạt động của gió mùa Đông Bắc. Nếu như ở miền Bắc, gió này gây thời tiếthanh khô, thì ở Huế có mưa do gió Đông Bắc gặp dãy Trường Sơn; trong khi thời giannày ở TP. Hồ Chí Minh có lượng mưa không đáng kể do ảnh hưởng của Tín phong báncầu Bắc.

Tháng VI ở Huế có lượng mưa tăng lên do tác động của mưa tiểu mãn. Đến thángVII, bắt đầu có hoạt động của gió mùa Tây Nam, lượng mưa bắt đầu tăng lên, để đếntháng VIII thì bước vào mùa mưa ở đây.Câu 11. Dựa vào bảng số liệu sau, nhận xét và giải thích sự khác nhau về khí hậu củaHà Giang và Lạng Sơn.

NHIỆT ĐỘ, LƯỢNG MƯA Ở TRẠM KHÍ TƯỢNG HÀ GIANG VÀ LẠNG SƠN

Tháng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

HàGiang

(118 m)

Nhiệt độ(0oC)

15,5 16,6 20,2 23,6 26,4 27,3 27,3 27,1 26,3 23,6 19,9 16,6

Lượng mưa(mm)

30 41 50 122 267 416 477 428 249 142 109 31

LạngSơn

(259 m)

Nhiệt độ(0oC)

13,7 14,5 18,0 22,0 25,6 26,9 27,0 26,6 25,3 22,2 18,5 14,8

Lượng mưa(mm)

21 43 60 88 163 200 266 251 174 74 34 26

(Niên giám thống kê 2011, NXB Thống kê, 2012)Hướng dẫn:

a) Chế độ nhiệt:- Nhiệt độ trung bình năm của Hà Giang cao hơn ở Lạng Sơn, nhất là vào mùa đông;

một mặt do Hà Giang ở thấp hơn Lạng Sơn, mặt khác Lạng Sơn là cửa ngõ đón gió mùaĐông Bắc trực tiếp.

- Nhiệt độ trung bình tháng cao nhất là tháng VII, thấp nhất vào tháng I; tương ứngvới thời gian có nhiệt độ cao nhất và thấp nhất vào tháng VII và tháng I ở bán cầu Bắc vàhai địa điểm này đều gần chí tuyến Bắc.

- Biên độ nhiệt ở Lạng Sơn cao hơn Hà Giang, do về mùa hè hai địa điểm này chênhnhau nhiệt độ không đáng kể, còn về mùa đông, nhiệt độ tháng I ở Lạng Sơn thấp hơn HàGiang.

- Cả hai do gần chí tuyến Bắc nên có một cực đại và một cực tiểu về nhiệt độ (thángVII và tháng I).

b) Chế độ mưa:

- Tổng lượng mưa năm của Hà Giang (2362) lớn hơn ở Lạng Sơn (1400 mm), do ởHà Giang có thời gian mùa mưa kéo dài đến 6 tháng (từ tháng IV - XI); còn ở Lạng Sơnchỉ có mùa mưa 4 tháng (từ tháng V - IX).

- Tháng mưa cực đại ở Hà Giang và Lạng Sơn đều là tháng VII, tháng nóng nhấttrong năm và có dải hội tụ nhiệt đới hoạt động ở phạm vi Bắc Bộ.

- Mùa mưa ở Hà Giang kéo dài đến 6 tháng (từ tháng IV - XI); đây là nơi có gió tâynam đến sớm hơn và gió mùa Đông Bắc đến muộn hơn so với Lạng Sơn. Trong khi đó,Lạng Sơn chỉ có mùa mưa 4 tháng (từ tháng V - IX); nơi đây có gió tây nam đến muộnhơn và gió mùa Đông Bắc đến sớm hơn.

Câu 12. Dựa vào bảng số liệu sau, nhận xét chế độ mưa của Plây Ku, Quy Nhơn vàgiải thích.

LƯỢNG MƯA TRUNG BÌNH HÀNG THÁNG (mm)

Tháng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Quy Nhơn 66 32 24 32 63 62 55 59 245 463 423 170

Plây Ku 3 7 28 95 226 357 453 493 360 181 57 13

(Niên giám thống kê 2011, NXB Thống kê, 2012)Hướng dẫn:

a) Tổng lượng mưa:- Plây Ku (2273 mm) lớn hơn Quy Nhơn (1694 mm).- Nguyên nhân:+ Plây Ku có độ cao lớn hơn; đồng thời mưa trong suốt mùa hạ; mùa mưa kéo dài 6

tháng.+ Quy Nhơn ở độ cao thấp hơn; chỉ có mưa vào giữa và cuối mùa hạ, đầu mùa hạ có

phơn khô nóng. Mùa đông tuy có mưa nhưng lượng mưa lớn chỉ tập trung vào hai thángX và XI, các tháng còn lại có lượng mưa không lớn. Mặt khác, mùa mưa chỉ kéo dài 4tháng.

b) Tháng mưa cực đại ở Plây Ku là tháng VIII, tháng có gió mùa Tây Nam thổimạnh nhất gặp địa hình chắn gió; ở Quy Nhơn là tháng X, tháng có mặt của nhiều nhântố gây mưa: dải hội tụ nhiệt đới, gió đông bắc gặp dãy Trường Sơn, áp thấp và bão...

c) Mùa mưa ở Quy Nhơn 4 tháng (tháng IX - XII) trùng với thời gian hoạt động củacác nhân tố gây mưa ở trên; các tháng còn lại là mùa khô, do hoạt động của Tín phongbán cầu Bắc (tháng I - IV) và tác động của gió phơn tây nam khô nóng sau khi đã gâymưa lớn ở Tây Nguyên.

Mùa mưa ở Plây Ku dài 6 tháng (tháng V - X) trùng với thời gian hoạt động của giómùa mùa hạ (tây nam TBg đầu mùa, gió mùa Tây Nam vào giữa và cuối mùa).

PHẦN 3: KẾT LUẬN

Khí hậu Việt Nam là khí hậu của vùng nhiệt đới ẩm gió mùa điển hình, tạo điềukiện thuận lợi cho sản xuất và đời sống. Tuy nhiên, khí hậu có sự phân hoá đa dạng vàphức tạp, có tính thất thường nên ảnh hưởng không nhỏ tới các hoạt động của con người.Mỗi vùng có đặc điểm riêng biệt về khí hậu nên cần phải có định hướng hợp lí nhất đểkhai thác các lợi thế từ khí hậu. Sự phân hóa khí hậu cũng là điều kiện để phân hoá cácthành phần tự nhiên ở nước ta.

Sự phân hóa khí hậu ở Việt Nam thể hiện rất rõ cả theo không gian và thời gian:Bắc – Nam, Đông – Tây, theo đai cao và phân mùa rất rõ. Sự phân hóa khí hậu thể hiệnrõ qua yếu tố nhiệt, mối tuong quan nhiệt ẩm… hình thành các kiểu khí hậu khác nhau ởnước ta.

Dựa trên các tiêu chí khác nhau mà có nhiều công trình nghiên cứu về sự phânvùng khí hậu nước ta mà tiêu biểu là công trình của Phạm Ngọc Toàn, Phan Tất Đắc vàcông trình của Trung tâm Khí tượng – Thủy văn Trung Ương. Hiện nay, trong chươngtrình THPT, chúng ta đang sử dụng công trình phân vùng khí hậu của Trung tâm Khítượng – Thủy văn Trung Ương với hai miền khí hậu và 7 vùng khí hậu điển hình, dướicấp vùng là cấp khu, tiểu vùng.

Để đạt hiệu quả cao trong công tác bồi dưỡng HSG phần khí hậu cần sử dụngnhiều phương pháp và phương tiện dạy học, vận dụng một cách linh hoạt trong giảngdạy. Bên cạnh đó cần khái quát các câu hỏi, bài tập thành các dạng khác nhau trong ônluyện.

Kiến thức và kĩ năng trong ôn thi học sinh giỏi là vô tận, tác giả rất mong nhậnđược sự chia sẻ, góp ý của các thầy cô đồng nghiệp tại các trường trong Trại Hè HùngVương, để chỉnh sửa chuyên đề hoàn thiện hơn.