Embed Size (px)
DESCRIPTION
Coğrafya Coğrafi Konum Konu Anlatımı
Citation preview
COĞRAFĠ KONUM
Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu yere, o
yerin coğrafi konumu denir. Coğrafi konumun insan
yaşamı üzerinde büyük etkisi vardır. Matematik ve özel
konum olmak üzere ikiye ayrılır.
ÖZEL KONUM
Dünya üzerindeki herhangi bir yerin; kıtalara, okyanuslara,
denizlere, önemli geçit ve boğazlara, ticaret ve suyollarına,
önemli madenlere ve kentlere uzaklığı, yükseltisi ve yer
şekilleri gibi özellikleri o yerin özel konumunu belirler.
Bir yerin özel konumu:
İklimi
Tarımı
Ulaşımı
Jeopolitik konumu
Toprak tiplerini
Bitki örtüsünü
Yerleşmeyi
Turizmi
Hayvancılığı
Akarsu rejimlerini
Sanayi etkiler.
TÜRKĠYE’NĠN ÖZEL KONUMU VE SONUÇLARI:
Türkiye özel konumu itibariyle, Asya, Avrupa ve Afrika
kıtalarının birbirine yaklaştığı yerde bulunmaktadır.
Hem Asya hem de Avrupa kıtasında toprakları
bulunmaktadır.
Üç tarafı denizlerle çevrilidir.
Ortalama yükseltisi fazladır ve yükseltisi batıdan doğuya
doğru artar.
Yer şekilleri çeşitlidir. Buna bağlı olarak aynı anda çeşitli
mevsim özellikleri yaşanır.
Çeşitli iklim tipleri görülür.
Gerçek alanı ile izdüşüm alanı arasındaki fark fazladır.
Petrol bakımından zengin Ortadoğu ülkelerine yakındır.
Ekonomik bakımdan gelişmiş Avrupa ülkelerine yakındır.
Önemli ticaret yolları üzerinde yer alır ve iki önemli boğaza
sahiptir.
Ulaşım daha çok doğu – batı yönünde gelişmiştir.
Yer altı ve yerüstü kaynakları bakımından zengindir.
Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, İran, Irak, Suriye,
Yunanistan ve Bulgaristan ile kara sınırı bulunur.
Zengin ve çeşitli tarihi eserlere sahiptir.
Farklı kültür ve medeniyetlere beşiklik yapmıştır.
Akarsu ve göl bakımından zengindir.
Fay hatları nedeniyle deprem olaylarının yaygın olduğu bir
ülkedir.
kad
ir@ucar
MATEMATĠK KONUM
Dünya üzerindeki herhangi bir yerin Ekvator’a ve
başlangıç meridyenine göre yerinin belirtilmesine
matematik konum denir.
Dünya üzerindeki herhangi bir yerin matematik konumunu
belirleyebilmek için paralel ( enlem ) ve meridyenlerden
( boylam ) yararlanılır.
PARALELLER
Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaları birleştiren, Dünya’yı
iki eşit parçaya bölen çizgiye Ekvator denir. Paralel
daireleri de Ekvator’a paralel olarak çizildiği varsayılan
çemberlerdir.
PARALELLERĠN ÖZELLĠKLERĠ
Başlangıç paraleli Ekvator’dur ve en büyük paralel
dairesidir.
Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin
boyları kısalır. Örneğin Ekvator 40,076 km, 60o paraleli
20,000 km, kutuplar 0 km’dir. Bunun nedeni Dünya’nın
şeklidir.
90 tane KYK’de 90 tanede GYK’de olmak üzere
toplam 180 paralel vardır.
Paraleller birer derece aralıklarla sıralanır ve iki paralel
arası uzaklık 111 km’dir.
Tam çemberlerdir ve doğu batı yönünde uzanırlar.
Meridyenleri dik keserler.
Bazı paralellerin özel isimleri vardır.
Ekvator’a yakın enlemlere alçak enlemler, Ekvator’a
uzak enlemlere yüksek enlemler, ikisi arasında kalan
enlemlere ise orta enlemler denir.
Paraleller arasında yaklaşık 111 km’lik sabit uzaklık
vardır. Bu sabit uzaklıktan yararlanılarak kuzey –
güney yönünde uzaklık hesapları yapabiliriz. Aynı
boylam üzerinde olmaları kaydıyla bu hesaplamalar şu
şekilde yapılır.
(A-B) x 111
(B+C) x 111
(C-D) x 111
kad
ir@ucar
A
B
C
D
ENLEM
Dünya üzerinde ki bir noktanın ekvatora olan uzaklığının
derece (o) dakika (
1) ve saniye (
11) olarak ifade edilmesidir.
Örneğin Ankara 39o 56
’ 25
” kuzey enlemindedir.
ENLEMĠN ETKĠLERĠ
Güneş Işınları: ekvatordan kutuplara doğru güneş
ışınlarının geliş açısı küçülür. Dolayısıyla ekvatordan
kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır.
Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı: ekvatordan
kutuplara doğru azalır.
Gölge boyu: ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe
güneş ışınların geliş açısı küçüldüğü için cisimlerin
gölge boyu uzar.
Deniz suyu sıcaklığı: sıcaklığın değişmesine bağlı
olarak deniz suyunun yüzey sıcaklığı da ekvatordan
kutuplara doğru azalır.
Buharlaşma: Ekvatordan kutuplara doğru buharlaşma
azalır.
Deniz suyu tuzluluğu: sıcak bölgelerde buharlaşmanın
fazla olması nedeniyle denizlerin tuzluluğu fazladır.
Sıcaklığın azalmasına bağlı olarak kutuplara doğru
denizlerin tuzluluğu azalır.
Kalıcı Kar Sınırı: Sıcaklığın ekvatordan kutuplara
doğru azalmasına bağlı olarak daimi kar sınırının
yükseltisi de ekvatordan kutuplara doğru azalır.
Ekvatoral bölgede 4000 – 4500 metrenin üzerinde orta
kuşakta 2500 – 3000 metrenin üzerinde kutuplarda ise
0 metreden itibaren kalıcı karlara rastlanır.
Bitki Örtüsü: Bitkiler iklim şartlarına karşı en hassas
canlılardır. Bu nedenle sıcaklık değişmelerine bağlı
olarak bitkiler geniş yapraklı, karışık yapraklı ve iğne
yapraklılar olarak kuşaklar oluşturur.
Tarım ve hayvancılık: İklimde ki değişmelere bağlı
olarak yetiştirilen tarım ürünleri ve hayvan türleri de
değişmektedir. Tarım ve hayvancılık bakımından en
elverişli yerler orta kuşaktadır.
Nüfus ve Yerleşme: İklim şartları nedeniyle ekvatoral
bölge ile kutup bölgeleri nüfusun en seyrek olduğu
bölgelerdir. Orta kuşakta ki ovalar ise nüfusun yoğun
olduğu bölgelerdir. İklime bağlı olarak ekvatoral bölge
ile kutup bölgelerinde daimi yerleşme görülmez. Orta
kuşak ( 300 – 60
0 arası) yerleşmeye en elverişli yerdir.
kad
ir@ucar
MERĠDYENLER
Bir kutupta başlayıp diğer kutupta sona eren ekvatoru ve
paralelleri dik kesen yarım çemberlerdir. Londra’nın
Greenwich gözlem evinden geçen meridyen yayı başlangıç
meridyeni olarak kabul edilir. Meridyenler birer derece
aralıklarla geçmektedir. Dünyanın çevresi 3600 olduğu için
360 tane meridyen yayı vardır. Başlangıç meridyeninin
doğusunda ki 180 meridyene doğu meridyenleri, batısında
ki 180 meridyene de batı meridyenleri denir.
MERĠDYENLERĠN ÖZELLĠKLERĠ
Başlangıç meridyeni Greenwich’tir.
Meridyenler yarım çemberlerdir.
180 doğuda, 180 batıda toplam 360 tanedir.
Meridyenler kuzey-güney yününde uzanırlar.
Meridyenlerin boyları eşittir.
Kutuplarda birleşirler.
Aynı meridyen üzerinde yer alan tüm noktaların
yerel saatleri aynıdır.
Ardışık iki meridyen arası 4 dakikadır. Diğer bir
ifade ile Güneş’in önünden her 4 dakikada 1
meridyen geçer.
Meridyenler arasındaki uzaklık eşit değildir. Bu
uzaklık ekvatordan kutuplara doğru daralır. İki
meridyen arası uzaklık ekvatorda 111 km,
kutuplarda 0 km’dir. Bunun nedeni meridyenlerin
kutuplarda birleşmesidir.
Bir paralel boyunca meridyenler arasındaki uzaklık
eşittir.
Meridyenler arası mesafe azalmasına rağmen 4
dakikalık zaman farkı değişmez, nedeni dünyanın
ekseni etrafında ki dönüş hızının ekvatordan
kutuplara doğru azalmasıdır.
BOYLAM
Bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının
derece, dakika ve saniye cinsinden ifade edilmesidir.
Birbirinin yerine kullanılabilir.
kad
ir@ucar
TÜRKĠYE’NĠN MATEMETĠK KONUMU
Türkiye: 360 – 42
0 kuzey paralelleri ile 26
0 – 45
0 doğu
meridyenleri arasında yer alır.
TÜRKĠYE’NĠN MATEMATĠK KONUMUNUN SONUÇLARI
En kuzeyi ile en güneyi arasında ki kuş uçuşu uzaklık
666 km’dir.
En doğusu ile en batısı arasında ki yerel saat farkı 76 dk.
Ardışık iki meridyen arası uzaklık ortalama 85 km’dir.
Orta kuşakta yer alır.
Ilıman iklimler görülür.
Mevsimler belirgin olarak yaşanır.
Güneş ışınları dik açıyla gelmez ve gölge boyu sıfır
olmaz.
Gece ile gündüz arasında ki zaman farkı kuzeye doğru
gidildikçe artar.
En kuzeyinde yazın en uzun gündüz yaklaşık 15 saat,
kışın en uzun gece yaklaşık 15 saat olmaktadır.
Güneyden kuzeye doğru gidildikçe sıcaklık azalır.
Güneyden tropikal, kuzeyden kutupsal hava kütleleri
etkilidir.
Kuzeyden gelen rüzgârlar hava sıcaklığının düşürür,
güneyden gelenler arttırır.
Cephesel yağışların etkisi altındadır.
YEREL SAAT VE SAAT HESAPLAMALARI
A. YEREL SAAT
Dünya üzerindeki herhangi bir yere güneş ışınlarının
gün içerisinde en büyük açıyla geldiği an (gölge
boylarının en kısa olduğu an) o yerin öğle vaktidir ve
saat 12.00 dır.
Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24 saatte
tamamlar. Bu süre içinde dünya üzerinde ki 360
meridyen Güneş’in karşısından geçer. Böylece
Güneş’in karşısından her 4 dakikada 1 meridyen
geçmiş olur. Yani meridyenler arası zaman farkı 4
dakikadır.
1 gün = 24 saat = 1440 dakika
kad
ir@ucar
1440 dakika içinde Güneş’in karşısından 360 meridyen
geçtiğine göre her 4 dakikada 1 meridyen Güneş’in
karşısından geçer.
Aynı meridyen üzerindeki yerler güneşin karşısından
aynı anda geçtiğinden yerel saatleri aynıdır.
Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için; Doğuda
yerel saat ileri batıda geridir. Bu nedenle güneşin
gökyüzündeki konumu doğudaki ve batıdaki
merkezlerde farklıdır.
Verilen iki nokta arasındaki zaman farkını bulmak için:
( A – B ) x 4 dk
( B + C ) x 4 dk
( D – C ) x 4 dk
A - B + C - D
Batıdaki 180 Doğudaki 180 meridyene
meridyene Doğu meridyenleri denir.
Batı meridyenleri
denir.
YEREL SAAT HESAPLARI YEREL SAAT FARKLARINI BULMA
Dünya batıdan doğuya doğru döner. Bu nedenle doğuda
yerel saat ileri, batıda geridir. Doğudaki verilip batıdaki
istenirse aradaki zaman farkı bulunur doğudakinden
çıkartılır,
ÖRN:
42 doğu boylamı üzerindeki Bitlis’te yerel saat 14:20 iken
30 doğu boylamı üzerindeki Kütahya’da yerel saat kaçtır?
Batıdaki verilip doğudaki istenirse aradaki zaman farkı
bulunur batıdakine eklenir yada toplanır.
ÖRN:
27 doğu boylamı üzerindeki Edremit’te yerel saat 11:04
iken, 37 doğu boylamı üzerindeki Sivas’ta yerel saat kaçtır?
GÜNEġĠN DOĞUġ VE BATIġ SAATLERĠNĠN
HESAPLANMASI
Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için; güneş doğuda
erken doğar, erken batar, batıda geç doğar geç batar. Yerel
saat hesaplarından hiçbir farkı yok sadece cümle içinde
kaçta doğar kaçta batar kelimeleri geçer gerisi yerel saat
farkını bulma gibidir. Doğuş saati verilip batış saati
kad
ir@ucar
istenirse yada tam tersi cümle içinde 21 mart, 23 eylül,
GüneĢ ekvator üzerindeyken, GüneĢ ıĢınları ekvatora
dik geldiği gün gibi ifadeler yer alır.
SAAT DĠLĠMĠ
Doğu batı yönünde geniş olan ülkeler birden fazla saat
dilimi kullanırlar.
ULUSAL SAAT
Bir ülke üzerinden geçen meridyenlerden herhangi birinin
yerel saatinin bütün ülke sınırları içinde kullanılmasıyla
oluşturulan saate ulusal saat denir.
Türkiye başlangıç meridyeninin doğusundadır. 26 – 45
doğu boylamları arasında yer alan Türkiye 2 ve 3 nolu saat
dilimleri içinde yer almaktadır.
Kışın 30 doğu meridyeninin yerel saati ( Geri saat )
Yazın 45 doğu meridyeninin yerel saati ( İleri saat )
ortak saat olarak kullanılır. Bu nedenle yaz mevsiminde
batıdaki illerin, kış mevsiminde ise doğudaki illerin yerel
saati ile ulusal saat arasındaki fark artar.
TARĠH DEĞĠġTĠRME ÇĠZGĠSĠ
1800 meridyeni tarih değiştirme çizgisi olarak kabul
edilmiştir. Buna göre doğu yarım kürede kalan bir yerde
tarih batı yarım küredeki bir yerden bir gün ileridir.
Anti meridyen:
Meridyenler bilindiği gibi yarım çemberlerdir. Bu yarım
çemberin devamı anti meridyendir. Meridyen ve anti
meridyen birbirlerini 180 dereceye tamamlar. Meridyen
doğu boylamındaysa anti meridyen batı boylamında olmak
zorundadır. Örneğin:
180
135 B
90 B 90 D
45 D
0
Şekilde 0 derece meridyeninin anti meridyeni 180,
135 batı meridyeninin anti meridyeni 45 doğu,
90 doğu meridyeninin anti meridyeni 90 batı
meridyenidir.
kad
ir@ucar
Dünya üzerinde toplam 24 saat dilimi yer almaktadır. Bunlardan Greenwich’in 7o
30ı doğu ve 7
o 30
ı batı arasında kalanı 0
veya 24. saat dilimi olarak adlandırılır. Burası aynı zamanda GMT (Greenwich Mean Time) olarak adlandırılır. Doğudaki saat
dilimi batısındakine göre 1 saat ileridir. Sebebi 1 saat diliminde 15 meridyen bulunması ve her meridyen arasında 4 dakika
zaman farkından dolayı 15 x 4 = 60 dakika eder. Haritada görüldüğü gibi doğu – batı yönünde geniş olan Amerika, Rusya,
Çin, Avustralya, Kazakistan, Kanada, Brezilya gibi ülkeler birden fazla saat diliminde toprağı bulunduğundan aynı anda
birden fazla saat dilimini kullanmak durumundadır.
Yerel Saat Hesaplama Örnekleri
Soru: 33 doğu boylamındaki
Ankara’da yerel saat 14:44
iken 45 doğu boylamındaki
Iğdır’da yerel saat kaçtır?
Çözüm: Sorunun çözümünü
kolaylaştırmak için genellikle
bu sorularda meridyenleri
sembolize eden çizgiler
kullanılır. Yöntem soruda hata
yapma oranını düşürür.
330 D 45
0 D
14:44 ?
Yukarıdaki formülden istenen
iki boylam aynı tarafta olduğu
için 45 – 33 = 12 boylam fark
ortaya çıkar bu fark iki
boylam aradaki zaman farkı
olan 4 ile çarpılır. 12 x 4 = 48.
istenen doğuda olduğu için
14:44 e eklenir.
Cevap: 15:32
Soru: 48 doğu boylamı üzerin
de yer alan bir merkezde yerel
saat 21:50 iken Türkiye’nin en
batısında yerel saat kaçtır?
Çözüm: Yukarıda olduğu gibi
bazı sorularda boylam değeri
verilmeyebilir. Soru Türkiye
nin en batısından geçen
meridyen üzerinde yerel saatin
kaç olduğunu sormaktadır.
260 D 48
0 D
? 21:50
Türkiye’nin matematik konu-
mundan en batıdaki boylamın
26 olduğunu anlarız. Verilen
boylamların aynı tarafta olma-
sından dolayı 48 – 26 = 22
22 x 4 = 88 => 1 saat 28 dk
istenen batıda olduğu için
21:50 den çıkarılır.
Cevap: 20:22
Soru: 14 batı boylamı üzerin
de saat 08:08 iken,saatin 12:12
olduğu yerin boylam derecesi
nedir?
Çözüm: Her zaman saat
istenecek diye bir şart yoktur.
Saat verilip boylam dereceside
istenebilir. Böyle durumlarda
işlem tersinden işler ve
boylam bulunur.
140 B ?
08:08 12:12
İstenenin doğuda olduğunu
saatinin ileri olmasından
anlıyoruz ve çizgiyi doğu
tarafa çiziyoruz. İlk önce
saatler çıkarılır saat farkı bulu-
nur. 12:12 – 08:08= 4:04. Bir
saat 60dk olduğuna göre 244
dk 4’e bölünür oda 61 çıkar.
14 + ? = 61 => 47 Doğu çıkar.
Soru: 21 Mart günü, 30 Doğu
boylamı üzerindeki Bilecik’te
güneş 05:12’de doğduğuna
göre başlangıç meridyeni
üzerinde saat kaçta batar?
Çözüm: 21 mart tarihinin
verilme sebebi bu tarihte gece
gündüz eşitliğinin yaşanması-
dır. Güneş doğuda erken doğar
erken batar, batıda geç doğar
geç batar kuralından;
0 300 D
? batar 05:12 doğar
Gece-gündüz eşitliği olduğuna
göre 0 üzerinde doğuş saatini
bulup buna 12 saat ekleriz
güneşin batış saatini bulmak
için. Aradaki fark 30 boylam
30 x 4 = 120 dk => 2 saat.
Batıda güneş geç doğar ise
05:12 + 2:00 = 07:12 de doğar.
Bu doğuş saatine 12 saat
eklenince 19:12de güneş batar.
kad
ir@ucar
Kuzey – Güney Yönünde Uzunluk Hesaplama Örnekleri
Soru: Aynı boylam üzerinde
yer alan ve aralarında 5550
km uzaklık olan merkezlerden
bir 600 güney enleminde ise
diğeri hangi enlemde yer alır?
Çözüm: Saat hesaplarında
yaptığımız gibi bu sefer
yataya çizgi çekilir.
?
600 G
Her meridyen arasındaki sabit
uzaklığın 111 km olduğu için
5550 / 111= 55 meridyen farkı
ortaya çıkar. 55 güneye
gidersek 60 + 55 = 115 G olur.
Böyle bir meridyen yoktur
çünkü 90 güneysen sonra
paralel yoktur. O yüzden
dolayı istenen kuzeyde olmak
zorundadır. 55 meridyen
kuzeye gidersek istenenin 50
Güney olduğunu görürü.
Ayrıca 60 - ? = 55 bunu
sağlayan sadece 5 tir.
Cevap: 50 G enlemidir.
Soru: 300 kuzey enleminden
aynı boylam üzerinde 7770
km güneye gidilirse hangi
enleme ulaşılır?
Çözüm: Yön verildiği için
koyacağımız iki çizginin
hangisi kuzeyde hangisi
güneyde kargaşası yoktur.
300 K
?
Dünya üzerindeki bütün
paralellerin arasının sabit 111
km olduğunu söylemiştik.
Ondan dolayı 7770, 111’e
bölünür. 7770 / 111 = 77.
300 kuzey enleminden 77
enlem güneye gidersek
ekvatora geldiğimizde 30’u
gider. Burada kendimize
sormamız gereken soru 30’u
neyle toplarsam 77 ederdir.
Cevap 47’dir. Formülden
farklı taraflarda olduğu için
30K + 47G = 77
77 x 111 = 7770 km
Soru:
Y
X
Yukarıdaki şekilde verilen X
noktası ile Y noktası arasında
kaç km’lik uzaklık vardır?
Çözüm: Daha önceden
verdiğimiz formülden; verilen
iki nokta farklı yarım küreler
de ise bunlar toplanır, 111 ile
çarpılır demiştik. Y 100 kuzey,
X 100 güney enleminde yer
aldığından dolayı bunlar
toplanır ve 111 ile çarpılır.
10 + 10 = 20
20 x 111 = 2220 km
Cevap: 2220 km’dir.
Soru: Ekvator üzerinden aynı
boylam üzerinde sürekli
olarak kuzeye doğru yol alan
bir uçak 12765 km gittiğinde
hangi enleme ulaşır?
00
Çözüm: Sorunun çözümü her
zaman olduğu gibi bilinen bir
sayıyı kullanmayla başlar. Bu
sayı 111 km. 12765, 111’e
bölünür. Bölüm sonucu 115tir.
Ekvator üzerinden başlayıp
aynı boylam üzerinde devam
eden uçak 90 enlem
geçtiğinde kutuplara ulaşır.
Kutup noktası en kuzey nokta
olduğu için uçak bu noktadan
sonra anti meridyen üzerinde
güneye doğru inmeye başlar.
Kutba kadar 90, geriye 25
meridyen daha ilerlemesi
gerekir 90 Kuzey enleminden
25 güneye inersek 90 – 25 =
65 Kuzey enlemine ulaşmış
oluruz.
Cevap: 65 Kuzey
5550 km
7770 km
20o
10o
0o
10o
20o
kad
ir@ucar
12765 km
