Yer Yuvarlağı (Dünya'nın Şekli ve Coğrafi Konum)

8/3/2019 Yer Yuvarla (Dnya'nn ekli ve Corafi Konum)

1/13

2009

Mikail Mutlu

Yer Yuvarla


2/13

1

Yer YuvarlaA. Yerin ekli ve Boyutlar

1. Yerin ekli

zerinde yaadmz ve her trl ihtiyacmz karladmz

Dnya'nn ekli hakknda birok gr ortaya kmtr. Eskialarda Dnya'nn tepsi gibi dmdz olduuna inanm

Orta ada baz bilginler yaptklar almalarla yerin

yuvarlak olduunu savunmulardr. Bilim ve teknolojidekigelimeler gnmzde yerin ekli ve boyutlarnn tespitedilmesini salamtr. 20. Yzyln ikinci yarsnda uzaydan

ekilen fotoraflar, bize yerin eklini aka gstermitir.

Yer yuvarlak olmakla beraber geometrik adan tam bir

kreye benzemez. Kutuplardan bask, ekvatordan iiktir.

Yerin kendine zg bu ekline geoitad verilmitir.

Dnya, bu eklini henz toz ve gaz bulutu kmesiyken,

kendi ekseni etrafndaki dn hareketinin meydanagetirdii merkezka kuvveti sonucunda kazanm,

katlatktan sonra da bu eklini korumutur.

ekil1: Yerin ekli

2. Yerin Boyutlar

Yerin boyutlar ile ilgili uluslar aras standart lm deerleri

olarak kabul edilen deerler, 1909 ylnda Hauford(Hayford)un yapt lmlerdir.

ekil2: Yerin Boyutlar

ekil3: Yerin Boyutlar

3. Yerin eklinin Sonular

3.1. Geoit Olmasnn Sonular

Dnya zerinde izilebilecek en byk ember Ekvator olur.

Ekvator evresi (40.076 km), tam bir meridyen dairesi

(40.009)nden daha uzundur.

Ekvator yarap (6378 km) kutuplar yarap (6357km)ndan daha uzundur.

Kutuplar yerin merkezine daha yakn olduu iin,

yerekimi ekvatordan kutuplara doru artar.

3.2. Kresel Olmasnn Sonular

Gne nlarnn yere dme as ekvatordan kutuplaradoru klr. Ekvator ve evresine dik kutuplar ve

evresine eik gelir.

ekil4: Gne Inlarnn Geli As Kutuplara Doru Klr

UyarDnya ekvatordan iik kutuplardan bask olduu iin

yukardaki sonular ortaya kmtr. Dnya tam kre olsayd

bu sonular ortaya kmazd. Yani;

-Ekvator evresi, tam bir meridyen dairesine eit olurdu.-Ekvatoryarap Kutuplar yarapna eit olurdu.-Yerekimi dnyann her yerinde eit olurdu.


3/13

2

Gne Inlarnn kutuplara doru klmesine bal olarak;

- Scaklk ekvatordan kutuplara doru azalr.

- Scakln ekvatordan kutuplara doru azalmasna balolarak scaklk kuaklar oluur.

- Ekvator ve kutuplarda termik basn kuaklar oluur.

- Glge boyu ekvatordan kutuplara doru uzar. Gnenlarnn dik geldii ekvator ve evresinde glge boyuksa iken, eik alarla geldii kutuplar ve evresindeuzun olur.

izgisel hz (dnyann kendi ekseni etrafndaki dnhz) ekvatordan kutuplara doru azalr.

Buna bal olarak gnein dou ve bat anlar (gndoumu ve gn batm, grup ve tan vakitleri, afak vakti,

alacakaranlk sresi) ekvatordan kutuplara doru uzar.

Dnyann bir yars karanlk iken dier yars aydnlk

olur. Dnyann karanlk ve aydnlk ksmlarn ayranizgiye Aydnlanma emberiad verilir.

ekil5: Aydnlanma emberi

Paralel daireleri dou-bat ynnde izildiinden, boylar

ekvatordan kutuplara doru ksalr.

ekil6: Paraleller

Meridyenler bir kutuptan dierine izildiinden boylareittir. Ancak kutuplarda birletiklerinden aralarndakimesafe ekvatordan kutuplara doru daralr.

ekil7: Meridyenler

Kutup yldznn grnm as Ekvatordan kuzey

kutbuna gidildike byr. Kutup yldznn grnm as

bize bulunduumuz enlemi verir. Kutup Yldz sadece

Kuzey Yarm Kreden grlr.

ekil8: Kutup Yldznn Grnm As


4/13

3

Yerden ykseldike grlebilen alan geniler.

ekil9: Ykseldike Grlebilen Alan Geniler

Dnya kresel bir yzeye sahip olduundan harita

iziminde bozulmalara sebep olur.

Bir noktadan hareket edilerek ayn yne gidildiinde

yine balang noktasna gelinir.

B. Corafi Konum

Bir lkenin ya da blgenin dnya zerindeki yerine CorafiKonum denir. Corafi konum matematik ve zel konumolmak zere ikiye ayrlr.

1. Matematik Konum

Dnya zerindeki herhangi bir yerin ekvatora ve balangmeridyenine gre yerine matematik konum denir.

Matematik konumun belirlenmesinde Corafi Koordinat

Sitemiad verilen bir yntem gelitirilmitir. Bu yntem ilednya zerindeki herhangi bir yerin konumu paralel vemeridyenlerden yararlanarak rahata belirlenebilir.

Gerekte var olmayan bu izgiler sayesinde herhangi bir yeri

sanki ev adresimizi verir gibi tarif edebiliriz. rnein Trkiye36-42 kuzey paralelleri, 26-45 dou meridyenleri

arasnda yer almaktadr.

ekil10: Trkiye'nin Matematik Konumu

1.1. Paraleller

Ekvatordan kutuplara 1lik alarla dou-bat ynndeizilen hayali emberlerdir.

ekil11:Paraleller

Paralellerin balangc ekvatordur. 0 ile gsterilir. En

byk paraleldir. Dnyay Kuzey ve Gney Yarm Kre

olmak zere 2ye ayrr.

Kutuplar 90 ile gsterilir. Paraleller burada nokta halini

alr.90 tane kuzeyde, 90 tane gneyde olmak zere toplam

180 tane paralel dairesi vardr. Kuzey YarmKredekilere Kuzey Paralelleri, Gney Yarm

Kredekilere Gney Paralelleri denir.Paralel dereceleri ekvatorun kuzeyine ve gneyine

gidildike artar. Kuzeydeki paralel dereceleri kuzeykutbuna, gneydeki paralel dereceleri gney kutbunagidildike artar.

Paralellerin boylar eit deildir. Ekvatordan kutuplara

gidildike evre uzunluklar ksalr.

Paraleller aras mesafe her yerde eittir. Ardk ikiparalel aras mesafe her yerde 111 kmdir.

ekil12: Paraleller Aras Mesafe

Paraleller aras mesafe hesaplanrken;

- Verilen noktalar ayn yarm krede ise, paralellerbirbirinden kartlr ve 111 km ile arplr.

- Verilen noktalar farkl yarmkrelerde ise,paraleller toplanr ve 111 km ile arplr.


5/13

4

ekil 13: Paraleller Aras Mesafe Hesaplama

Ekvatora yakn enlemlere alak enlemler (0-30),ekvatora uzak enlemlere yksek enlemler(60-90), ikisi

arasnda kalan enlemlere ise orta enlemler(30-60) adverilir.

ekil14: Alak, Orta ve Yksek Enlemler

Baz paralellerin zel isimleri vardr. Bunlar dnyann

ekli ve eksen eiklii sonucunda olumulardr.

Ekvator

Kutup noktalarndan eit uzaklkta bulunan noktalarn

birletirilmesiyle oluan, Yer'in en ikin ksmndan geendairedir. Dnyay iki eit paraya ayrr. Ekvator'un

kuzeyinde kalan ksmna Kuzey Yarm Kre, gneyindekalan ksmna Gney Yarm Kredenilmitir.

Dnenceler

Eksen eiklii sonucu olumu dairelerdir. 23 27' kuzuey ve

gneyden geerler. Ekvator'un 23 27' kuzeyinden geen

daireye Yenge dnencesi, Ekvator'un 23 27' gneyindengeen daireye Olak dnencesi denir.

Kutup Daireleri

Aydnlanma izgisinin 21 Haziran ve 21 Aralk gnlerinde

teet getii dairelerdir. Ekvator'un 66 33' kuzeyinden

geen embere Kuzey Kutup Dairesi, Ekvator'un 66 33'gneyinden geen embere Gney Kutup Dairesi denir.

Kutup Noktalar

Ekvatordan itibaren en kuzeydeki ve gneydeki noktalardr.

Bu noktalar ayn zamanda 90 paralelleridir. Ekvatorun 90

kuzeyindeki noktaya Kuzey Kutup Noktas, Ekvatorun 90gneyindeki noktaya Gney Kutup Noktas denir.

ekil15: zel Enlemler

1.2. Meridyenler

Bir kutuptan dierine kuzey-gney dorultusunda 1lik

alarla izilen yarm emberlerdir.

ekil16: Meridyenler

Balang meridyeni ngilterenin Greenwich kentinden

geer. 0 ile gsterilir. Dnyay Dou ve Bat Yarm Kreolmak zere ikiye ayrr.

180 tane douda, 180 tane batda olmak zere toplam

360 tam meridyen dairesi vardr. Dou Yarm

Kredekilere Dou Meridyenleri, Bat YarmKredekilere Bat Meridyenleri denir.

ekil17: Dou ve Bat Meridyenleri


6/13

5

Meridyen dereceleri Balang Meridyeninin dousuna

ve batsna gidildike artar. Dou Yarm Krede douya,Bat Yarm Krede batya gidildike meridyen dereceleriartar.

Meridyenlerin boylar eittir. nk bir kutuptan

dierine uzanrlar.Meridyenler aras mesafe eir deildir. Meridyenler

kutuplarda birletikleri iin aralarndaki mesafeekvatordan kutuplara doru azalr. Yalnzca ekvator

izgisi zerinde ardk iki meridyen aras mesafe 111kmdir.

ekil18: Meridyenler Aras Mesafe

Meridyenler aras mesafe kutuplara doru azalmasnaramen aralarndaki zaman fark deimez. Nedeni

izgisel hzn kutuplara doru azalmasdr. Ardk ikimeridyen aras mesafe her yerde 4 dakikadr.

ekil19: Meridyenler Aras Zaman Fark

1.3. Enlem

Dnya zerindeki bir yerin konumunu belirtmede sadecebirer derece aralklarla izilen paraleller kullanlm olsayd,paralel izgilerinin dnda kalan yerlerin konumu

belirtilemeyecekti. Bu nedenle paralel derece lerinin aralardakika (') ve saniye (") gibi daha kk alara blnerekDnya zerindeki tm noktalarn yerlerinin belirtilmesi

salanmtr.

Dnya zerindeki herhangi bir noktann Ekvator'a olan

derece (), dakika (), saniye() cinsinden ifadesine enlem

denir.Bir yerin enlemi belirtilirken, kuzey veya gney olup

olmad sylenmelidir. Mesela; Ankara 39 56 25 Kuzeyenlemindedir.

Enlem derecesi deitike, baka bir ifade ile Ekvator'dan

kutuplara doru gidildike farkllaan olaylara enlem etkisi

denir. Enlem etkisini ortaya karan faktr Dnyanneklidir.

Enlem, yeryznde birok corafi zelliin ortayakmasnda etkili olmutur.

Gne nlarnn yere dme as ekvatordan kutuplara

doru klr. Ekvator ve evresine dik kutuplar ve

evresine eik gelir.

Gne Inlarnn kutuplara doru klmesine balolarak;

- Gne nlarnn atmosferdeki yolu uzar, tutulmaoran artar ve scaklk ekvatordan kutuplara doruazalr.

- Scaklk azald iin ekvatordan kutuplara doruscaklk kuaklar oluur.

- Ekvatordan kutuplara doru deniz suyu scakl,buharlama ve denizlerin tuzluluk oran azalr.

rnein; deniz tuzluluu Kzldenizde 60,Akdenizde 40, Karadenizde 18, Baltk

Denizinde 1 dolaylarndadr.

- Kar ya ve don olay ekvatordan kutuplara doruartar.

- Kalc (daimi, toktoan) kar seviyesi (alt snr)ekvatordan kutuplara doru azalr ve deniz seviyesineyaklar.

Uyar

Enlem, Ekvator'a olan uzakl ifade ettiinden paralellere de

enlem denilebilir. Her paralel ayn zamanda bir enlemdir,

ancak her enlem bir paralel olmayabilir (zel Enlemler)


7/13

6

- Yerleme, orman ve tarm st snr ekvatordankutuplara doru alalr.

- Bitkiler ekvatordan kutuplara doru geni yaprakl,kark yaprakl, ine yaprakl olmak zere kuaklaroluturur.

- Glge boyu ekvatordan kutuplara doru uzar.izgisel hz (dnyann kendi ekseni etrafndaki dnhz) ekvatordan kutuplara doru azalr.

- Buna bal olarak gnein dou ve bat anlar (gndoumu ve gn batm, grup ve tan vakitleri, afak vakti,alacakaranlk sresi) ekvatordan kutuplara doru uzar.

Yerekimi ekvatordan kutuplara doru artar.

Gece gndz sreleri arasndaki fark, Ekvatordan

kutuplara gidildike artar. rnein Ekvatorda gecegndz sreleri arasndaki fark daima 0dr. Trkiyedeyaklak 6 saat, Kutup dairelerinde ise 24 saattir.

Kutup yldznn grnm as Ekvatordan kuzeykutbuna gidildike byr.

Ekvatordan kutuplara doruenleme bal olarak

- klim- Toprak trleri- Yabani hayvan trleri- Akarsu rejimleri- D kuvvetlerin (akarsular, rzgrlar, buzullar v.s)

etki alanlar- Nfusun younluu ve dal- Tarmsal faaliyetler ve rn eitlilii- Konut trleri ve malzeme tipleri- Haritalardaki bozulma oran deiim gsterir.

Ayn enlem zerinde olan noktalarda

- Yerekimi- izgisel hz ve gnein dou bat anlar

- Glge boyu uzunluu ve yn- Gece gndz sreleri ve arasndaki fark- Gne nlarnn geli as- Mevsimler ayndr.

1.4. Boylam

Bir noktann balang meridyeni olan Greenwiche

uzaklnn derece (), dakika (), saniye () cinsinden

ifadesidir. rnein; 32 49 54 Dou meridyeni zerinde

yer alr.

Boylam yerel saat farkllklar zerinde etkili olmaktadr.

Yerel saat hesaplamalarnda ve corafi koordinatlar ifade

etmede boylamdan yararlanlr.

Ayn boylam zerinde yer alan noktalarda

- Yerel saat- Gnein karsndan gei anlar- Gnein dou bat saatleri- Balang meridyenine a olarak uzakl- Glge boyunun en ksa olduu anuzaklk ayndr.

1.5. Yerel Saat

Her meridyenin gne nnden geiine gre belirlenen

saate yerel saat denir. Bir yerin gnein tam karsnagetii konum o yerin le vaktidir. Gne nlarnn en dik

geldii bu zamanda saatin 12:00olduu kabul edilir ve dier

saatler ona gre belirlenir.

Dnya batdan douya doru dnd iin dou

meridyenleri gnein nnden daha erken geer.Dolaysyla douda yerel saat ileri iken batda geridir.

Ayrca ayn meridyen zerindeki tm noktalarda yerel saat

ayndr.

1.6. Ulusal (Ortak) Saat

Bir lkenin ierisinde zaman birlii salamak ve karmaaynlemek iin kullanlan ortak saattir. Ulusal saat bir lkenin

iinde bulunduu saat dilimine gre ayarlanr. Trkiye 2. ve3. Saat dilimlerini kullanr. Kn zmit zerinden geen

30Dou meridyeni, Kn Idr zerinden geen 45 Doumeridyeni ortak saat olarak kullanlr.

Uyar

Her meridyen ayn zamanda birer boylamdr..


8/13

7

ekil20: Ortak Saat

Dou bat ynnde geni topraklara sahip lkelerde (Rusya,

Amerika, Kanada, in, Avustralya) ayn anda birden fazlaortak saat kullanlr.

1.7. Uluslararas Saat

letiim hizmetlerinin gelimesi ile beraber uluslararasilikilerin salkl yrtlebilmesi iin uluslararas saat

dilimleri dzenlenmitir.

Bunun iin balang meridyeninin 7 30' bats ve 7 30'dousu 0. saat dilimi olarak kabul edilmitir. 7 30' dou

meridyeninden 15'er meridyen douya doru gidildike birsonraki ortak saat dilimine geilmi olur. Yani 7 30' dou

meridyeni ile 22 30' dou meridyenleri aras 1. saat diliminiolutururken, 22 30' dou ile 37 30' dou meridyenleri

aras 2. saat dilimini oluturur.

Bu ekilde her 15 meridyen bir saat dilimi kabul edilip 12

tane Dou, 12 tane bat yarm krede olmak zere 24 saatdilimi oluturulmutur.

ekil21: Saat Dilimleri

1.8. Tarih deitirme izgisi

Balang meridyeninden 180 douya gidildiinde zaman12 saat ileridir. Ayn biimde balang meridyeninden 180batya gidildiinde de zaman 12 saat geridir. Bu durum bize

180 dou ile 180 bat arasnda

24 saatlik bir zaman farknn

olduunu gstermektedir. Bunedenle balang meridyeninin

anti meridyeni olan 180'limeridyenin getii yerde tarih

deitirmesi yaplr. Bu izginin

sa dou yarm kre olduu iin

tarih bir gn ileri alnr. Solu bat

yarm kre olduu iin tarih bir

gn geri alnr.

Tarih deitirme izgisi tamamen

180 meridyeniyle akmaz.Getii alan zerinde yer alan

lkelerde tarih birliini salamakiin bu izgi yer yer douya ve

batya doru krlma gstererekuzanr.

1.9. Yerel Saat Hesaplamalar

Yerel saat farklarn oluturan dnyann gnlk hareketidir.Dnya'nn eksen hareketine bal olarak Gne'in nnden4 dakikada 1 meridyen, 1 saatte 15 meridyen, 24 saate 360

meridyen gemektedir.

Dnya batdan douya dnd iin gne ilk olarakdouda grlr. Bu nedenle douda yerel saat douda ileri,

batda geridir.

Ardk iki meridyen arasnda 4 dakika yerel saat fark vardr.

Ayn boylam zerindeki noktalarda yerel saat, gnein

douu ve bat, gnein karsndan gei anlar ayndr.

ekil22: T. D. izgisi


9/13

ekil23: Hesaplamalar

Yerel saati bulabilmek iin ilk olarak verilen merkezler aras zaman farkn bulmamz gerekiyor.

A-B aras zaman fark -> 30-10= 20 -> 20x4= 80(yani 1 saat 20 vardr.)

A-C aras zaman fark -> 30+10= 40 -> 40x4 =160 (yani 2 saat 40 fark vardr.)

C-B aras zaman fark -> 10+10= 20 -> 20x4= 80 (yani 1 saat 20 fark vardr)D-B aras zaman fark -> 30+10= 40 -> 40x4 =160(yani 2 saat 40 fark vardr.)

D-C aras zaman fark -> 30-10= 20 -> 20x4= 80(yani 1 saat 20 fark vardr.)

-------------------------------------------------------------------

Zaman farkn bulduktan sonra yerel saati istenilen merkezlerin, saati bilinen merkeze gre

konumunu tespit edip bu fark ekleriz ya da kartrz.

Bnin yerel saati 10.00 ise

Ann yerel saati nedir?

Cnin yerel saati nedir?

Dnin yerel saati nedir?

A, Bye gre daha batda olduu iin yerel saati Bden geridir. Ann yerel saati10.00 01.20 = 09.40 tr

C, Bye gre daha douda olduu iin yerel saati Bden ileridir. Cnin yerel saati 10.00 + 01.20 = 11.20 tr

D, Bye gre daha douda olduu iin yerel saati Bden ileridir. Dnin yerel saati 10.00 + 02.40 = 12.40 tr


10/13

RNEK SORU (1984 SS)

Trkiye'de yerel saat kullanlsa, 33 derece dou boylamndayer alan Ankara'da saat 9.00 iken Siirt'te 9.36' olur.

Buna gre Siirt hangi boylam zerindedir?

A) 42 derece dou B)41 derece douC) 40 derece dou D) 39 derece dou

E) 38 derece dou

ZM

Yant A

RNEK SORU (1986 SS)

ZM

RNEK SORU (1993 SS)

P noktasnda yerel saati 17.00 iken M ve L noktalarnda

yerel saat katr?

ZM

Yant D

RNEK SORU (1988SS)

TRT'den verilen saat ayarnda 40 Dou boylamnn yerel

saati esas alnsayd, 33 Dou boylamnda bulunan

Ankara'da yerel saatinden ka dakika farkl bir zaman ayarkullanlm olurdu?

A) 7 B)10 C)28 D) 33 E) 47

ZM

Yant C

RNEK SORU (1998SS)

Trkiye'de yaz saati uygulamas iin saatler bir saat ilerialndnda aadaki illerin hangisinde yerel saat ile ulusal

saat arasndaki fark en az olur?

A) Edirne B) anakkale C) DiyarbakrD) Trabzon E) Idr

ZM

Trkiye, yaz saati uygulamasna getiinde 45 DM Idrnyerel saatini kullanr. Bu nedenle Idrda yerel saat ile ulusal

saat ayn olduu iin fark en azdr.Yant E


11/13

10

2. zel Konum

Dnya zerindeki bir yerin ktalara, denizlere, boazlara,

geitlere, nemli ticaret yollarna, komu lkelere gre

konumuyla yer ekilleri, ykseltisi, jeopolitik ve stratejiknemidir.

Baka bir ifade ile bir blgeyi dierlerinden ayranzelliklerdir.

2.1. Denizlere Gre KonumBir yerin;

klim koullar,

Doal bitki rts,Tarm rnleri,

Nfus ve yerleim zellikleri,

Ekonomik etkinlikleri,

Mevsim zellikleri gibi corafi zelliklerini belirler.

2.2. Yer ekilleri ve Ykseltiye Gre Konum

klim koullarn,

Doal bitki rtsn,Tarmsal etkinlikleri ve tarm rnlerini,Tarm alanlarnn geniliini,

Akarsularn zelliklerini,

Nfusu ve yerleme zelliklerini,Ekonomik etkinliklerini,

Ulam olanaklarn etkiler.

2.3. Anayollara ve Geitlere Gre Konum

Ulam bir blgenin gelimesinde ok nemlidir. Anayol venemli geitler zerinde bulunan blgeler ekonomik

ynden hzl geliir.

2.4. evresine ve Komularna Gre KonumBir lkenin gelimesinde komularnn ekonomik, siyasal ve

kltrel yaplar nemli rol oynar. Bu lkenin jeopolitik

durumunu belirtmektedir.

rnein Trkiye'nin komular, jeopolitik nemini artrr.Ayrca, petrol alanlar ve maden yataklar da zel konumlailgilidir.

3. Trkiyenin Matematik ve zel Konumu

3.1. Trkiyenin Matematik konumu ve Sonular

ekil24: Trkiye'nin Konumu

lkemiz 36-42 Kuzey paralelleri, 26-45 Gneymeridyenleri arasnda yer almaktadr. Ekvatorun

kuzeyinde orta enlemlerde, balang meridyeninindousunda yer alr.

RNEK SORU (2001 SS)

Dnya zerinde olduu varsaylan meridyen yay, balangmeridyeninden balayarak 180'i douda, 180'i batda olmakzere ayrlm, 180 meridyeni ayn zamanda tarih deitirme

izgisi olarak kabul edilmitir.

Yalnzca bu bilgilere dayanarak yerel saati balang

meridyeninden 50 dakika ileri olan bir nokta iin;

I. Dnya'nn bu noktadaki dn hzII. Ekvator'a olan uzakl

III. Tarih deitirme izgisine gre zaman farkIV. Balang meridyenine olan uzakl

bilgilerinden hangilerine ulalabilir?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz IIID) I ve III E) II ve IV

ZM

Yerel saati, balang meridyeninden 50' ileri olan noktannizgisel hzn, Ekvatora olan uzakln ve Greenwich'e olan

uzakln hesaplayabilmek iin enlem deerini bilmemizgerekir. Verilen bilgilerden bu noktann boylamna ularz.

Bu nokta ile tarih deitirme izgisi arasndaki zaman farknhesaplarz.

Yant C

RNEK SORU (1990YS)

Yerel saati, balang meridyenindeki yerel saatten 200

dakika ileri olan yerin boylam aadakilerden hangisidir?

A) 15 dou B) 15 bat C) 30 douD) 50 dou E) 50 bat

ZM

Yant D

RNEK SORU (1990YS)

ZM

Yant D


12/13

11

Kuzeyi ile gneyi arasnda 6 lik paralel fark (666 km)

vardr.Dousu ile bats arasnda 19 lik meridyen fark (74)vardr.

Dou bat dorultusunda geni olmad iin tek ortak

saat kullanlr. Kn 2. Saat dilimini (30Dou zmit),yazn 3. Saat dilimini (45 Dou Idr) kullanr.

Orta kuakta yer alr. Buna bal olarak;

- 4 mevsim belirgin olarak yaanr.- Dnenceler dnda yer alr. Bu nedenle gne

nlarn hibir zaman dik almaz.

- Bu glge boyu sfr olmaz.- Bat rzgrlar etkili olur.- Cephesel yalar grlr.- Buzullarn etki olan dardr.- Scaklk ortalamalar 20nin altndadr.

lkemiz kuzey yarm krede yer alr. Buna bal olarak;- Gne nlarnn geli as gneyden kuzeye

klr.

- Scaklk (kylarda) gneyden kuzeye doru azalr.- Gneyinden kuzeyine doru glge boyu uzar- Gneyinden kuzeyine doru izgisel hz artar. Buna

bal olarak gnein dou bat kuzeyine doruuzar.

- Gneyinden kuzeyine yerekimi artar.- Gneyinden kuzeyine kalc kar snr alalr.- Gneyinden kuzeyine denizlerdeki scaklk,

buharlama ve tuzluluk oran azalr.- Gneyinden kuzeyine kalckar snr alalr.- Gneyinden kuzeyine doru yerleme, tarm,

orman st snr alalr.- Gneyinden kuzeyine kutup yldznn grnm

as byr.

- Dneceler dnda yer ald iin gne nlarndaima gneyden alr. Bu nedenle dalarn hepgney yamalar bak konumundadr.

- Gneyinden esen rzgrlar scakl azaltrken,kuzeyinden esen rzgrlar scakl arttrr.

- En scak aylar haziran, temmuz austostur- En souk aylar aralk, ocak ve ubattr.

3.2. Trkiyenin zel Konumu ve Sonular

lkemiz Asya, Afrika ve Avrupa ktalar arasnda bulunur.Siyasi, ekonomik ve kltrel adan kpr

konumundadr.

stanbul ve anakkale boaz gibi nemli boazlarasahiptir.

Zengin yer alt ve yerst kaynaklar bulunur.

Dinamik ve gen bir nfusa sahiptir.

3 taraf denizlerle evrilidir. Buna bal olarak;

- Kylarda nemli ve lman iklim grlr.- Kylarda scaklk fark azdr.- Kylarda ya miktar fazladr.- Bitki rts kylarda grdr.- Nfus kylarda toplanmtr.- Kylarda tarm rn eidi ve tarm rn miktar

fazladr.

- Denizlerimiz balklk potansiyeli asndannemlidir.

lkemizin ortalama ykseltisi fazladr ve dalar dou

bat ynnde uzanr. Buna bapl olarak;- Deniz etkisi i kesimlere ulaamaz ve i kesimlerde

karasallk iddetlenir.

- Scaklk farklar i kesimlerde artar.- Ksa mesafelerde iklim deiiklikleri grlr.- Batdan douya gidildike ykselti artar. Scaklk

azalr. Karasallk iddetlenir.

- kesimlerde ya miktar azalr.- Bitki rts i kesimlerde clzlar.- kesimlerde tarm rn eidi ve yetitirilen

tarm rn miktar azalr.

- Engebeli alanlarda ulam zorlar.- Ykseltiden dolay akarsularn enerji potansiyeli

artmtr.

- Kayak turizmi iin nemlidir.Uyar

Bir lkede 4 mevsimin grlmesi matematik konum, ayn

anda iklim farkllklarnn grlmesi zel konum ile ilgilidir.

RNEK SORU (1995 SS)

Bir lkenin corafi konumu, bykl, ekli, arazi yaps,

iklimi ve doal kaynaklarnn milletleraras politikaya

oynad rol aadaki bilim dallarndan hangisinin

olumasna neden olmutur?

A) Tarih B) Jeopolitik C) CorafyaD) Sosyoloji E) Arkeoloji

ZM

Bir lkenin corafi konumu, iklimi, yer ekilleri gibi doal

zelliklerinin milletler aras politikada oynad rol,Jeopolitik'in konusudur.

Yant C

RNEK SORU (1995 YS)

Trkiye'nin aadaki coraf zelliklerinden hangisi zel

konumu ile ilgili deildir?

A) tarafnn denizlerle evrili olmasB) Dousu ile bats arasnda yerel saat farknn 76 dakikaolmasC) Ky kesiminin, i kesimlere gre daha fazla ya almasD) Asya ve Avrupa ktalarnda yer almasE) Farkl ekonomik dzeydeki lkeler arasnda yer almas

ZM

Trkiye'nin en dousu ile en bats arasndaki 19 meridyen,76' dakikalk yerel saat farknn olmas matematik konum ileilgilidir.

Yant B


13/13

12

RNEK SORU (2006 SS ED-SOS)

Trkiye'de,

I. gne nlarnn hibir zaman dik dmemesi,II. cisimlerin glgesinin cismin gney ynne dmemesi,III. drt mevsimin belirgin olarak yaanmas,IV. k mevsiminde kuzey kesimlerinde gece uzunluunun

gneyindekilerden fazla olmas

zelliklerinden hangileri, Trkiye'nin Kuzey Yarm Kre'de

yer aldn gsterir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IIID) II ve IV E) III ve IV

ZM

Trkiye'de cisimlerin glgesi yl boyunca kuzeye der. Kmevsiminde lkemizin kuzey kesimlerinde gece uzunluugney kesiminden fazladr. Bu nedenle II. ve IV. nolu

zellikler lkemizin kuzey yarmkre'de yer aldn kantlar.Yant D

RNEK SORU (2009 SS ED-SOS)

Trkiyenin ulamla ilgili aadaki zelliklerinden hangisi

corafi konumunun bir sonucudur?

A) Da sralarn vadiler boyunca aan demir yollarnn, dou-

bat dorultusunda uzanmasB) Kesintisiz uzanan da sralarnn hava limanlarnnyaplmasn zorlatrmas

C) Ky kesimlerle i kesimler arasndaki ulamn baz doalgeitlerden salanmasD) Baz lkelerin mallarnn transit tamaclna olanaksalamas

E) Birok doal liman, koy ve krfezin bulunmas

ZM

lkemiz kta arasnda kpr konumunda olduu iintransit tamaclkta eitli lkelerin yararlanf birkonumdadr.

Yant D

Documents

Yer Yuvarlağı (Dünya'nın Şekli ve Coğrafi Konum)