Cıraaan/Kücük Mecidiye Camii ' O ' ve

'201'2-'2015 Restorasyon Çelı<Şmaları

Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları No: 126

Çırağan / Küçük Mecidiye Camii ve 2012-2015 Restorasyon Çalışmaları

Vakıflar Genel Müdürlüğü Adına Sahibi: Dr. Adnan ERTEM

Yayın Koordinatörü: Ali HÜRATA - Suat Faruk GİRAY

Yayın Sorumlusu: Mürsel SARI

Editör: Murat SAV

Tasarım: H. Murat CEYLAN

Koordinasyon: S. Ekrem ARSLAN - Murat Yalçın ÇEBİ

Redaksiyon: Murat SAV - H. Murat CEYLAN

ISBN Na: 978-975-19-6716-9

Sertifika No: 29487

Oksijen Matbaacılık Yüzüncü Yıl Mah. Matbaacılar Sitesi 2. Cad. No: 202/ A

Bağcılar/ İstanbul

Vakıflar Genel Müdürlüğü

İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü Sanat Eserleri ve Yapı İşleri Şube Müdürlüğü

No: 2 Kat: 5 Taksim / İstanbul Tel: O 212 251 88 10

İstanbul - 20 17

1000 adet basılm ıştı r.

Bu Kitap, Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün bir kültür hizmeti olup, parayla satılamaz.

Kitaptaki yazılardan yazarları sorumludur.

Katkılarından dolayı Kadıoğlu İnşaat Taahhüt Kollektif Şirketi'ne teşekkür ederiz.

kadıon-111 ~·"' ... ....... ~, .. ,., ..... t ô L-L&-

PROJELENDİRME SÜRECİ ve SÜRECİ ETKİLEYEN

• KRiTERLER Proje Yöneticisi: Cem Bilginperk Rest. Uzmanı Y. Mimar

Proje Ekibi:

Tolga Çolak Rest. Uzmam Y. Mimar

Süleyman Kara Restoratör

Yeliz Güleşken Restoratör

Alp Azeri Konservatör

Eylem Şimşek Rest. Uzmanı Y. Mimar

Efe Sevtekin İnşaat Mühendisi

Sıddık Uğur Mimar

Figür 1-Eski birfotoğrafta sonbahar manzarası içinde Çırağarı Mecidiye Camii.

Çırağan Camii adıyla bilinen yapı (Eyice 2002), 31.

Osmanlı Padişahı Abdülmecid (lıd. 1839-1861) tara­

fından 1265/1848<ie yaptırılınıştır. Yapının mimarı­

nın Garabet Amira Balyan olduğu, 1857 yılında Sarkis

Balyariın yayımlanan makalesinde beli rtilmesine karşın,

Pars Tuğlacı ve İstanbul AnsikJopedisi'nde Nikoğos Bal­

yan maddesini yazan Kevork Pamukçuyan yapının mi­

marının Nikoğos Balyan olduğunu ileri sürmektedirler

(Batur 1982). Çırağan Mecidiye Camii, Balyan ailesi mi-

marlarının cami çeşitlemelerinin öncülerinden biridir.

Geç Barok ve Ampir üsluplarının bir yansın1ası olan yapı,

Ortaköy Mecidiye Camii ile ortak özellil<ler taşımakta­

dır. Dolmabahçe Sarayı'ndan 5 yıl önce inşa edilen Çı­

rağan Mecidiye Camii, 19. yy ortalarındaki Batüılaşma

sürecinde toplumsal değişimin getirdiği arayışların dini

mimarideki etkilerinin ilk görüldüğü yapılardan ve aym

zamanda mimarlık tarihi açısından ise Balyan ekolünün

ilk örneklerinden birisi olarak değerlendirilmektedir.

Çı rağan Mecidiye Camii 23

Şair Ahmet Ziver Paşa (1793- 1849)'ıun yazdığı

H. 1265/M.1849 tarihli dört mısralık yazıtın Latin harfli

içeriği şöyledir:

Sahib-zaman-ı saltanat-Hakan-ı ahd-i madalet

Yaptı saray nezdine bir Cami-i Vala zehi

Bünyanını tahsin edup Ziver didi tarihini

Abdülmecit Han cami-i ali bina kıldı behi (1848)

RESTORASYON ÖNCESİ DURUM TESPİTLERİ

Harim mekanını çevreleyen ana striiktür, dört ayak­

lı bir baldeken niteliği taşımaktadır. Kare hacmin dört

köşesine oturan, oldukça basık askı kemerlerinin vere­

ceği yiikün yatay bileşkesirıi karşılamak için, duvarlar uç

kısımlarda her iki doğrultuda da genişletilmiştir. Askı

kemerlerinin üzerinde yer alan kısa düşey bölüm, içe­

ride ve dışarıdaki üslup ve oranlarıyla alışılagelmiş kas­

nak üzerine oturan kubbelerden ayrılır. Hünkar Kasrı ve

meşruta kısmı ise yığmadır. Hünkar Kasrının üst örtü-

Figiir 2· Harim kıble (güney) duvarı.

24 Çı rağan M ecidiye Camii

sü tonozlarla geçilmiştir. Üst kat döşemesi ahşap kirişli

olup, bölme duvarlar ise ahşap karkas üzeri bağdadidir.

Değişmişlik ve Kayıplar

Yapı Arazisi: Arazi ölçeğinde esaslı bir değişmişlik

gözlenmemiştir. Koru Sokağı üzerinde yer alan avlu

duvarı günümüze değin özgün halini korumuştur. Bu

duvar boyunca sadece kaldırım ve yol kotlarında deği ­

şim olduğu gözlenmiştir. Arazinin, Meşruta kısmının

kuzeybatı ucw1da (günümüzde imam evi) geç dönemde

yığma tuğla ile inşa edilmiş niteliksiz bir ek yapı ve tu­

valet yapısı bulunmaktadıı·. Arazinin doğu kısmında ise

yine geç dönemde abdest alma yeri için sundurma ile

devamında betonarme tuvalet hacimleri yer almaktadır.

Özgün şadırvana dair herhangi bir iz olmasa da kayrak

taşlarıyla kaplı avllınun tam ortasında bir şadırvan ola­

bileceği, fonksiyonel gereklilik ve kısmen yapısal birkaç

ipucundan hareketle düşünülmektedir.

Hariın: Harim kısmı günümüze değin çok iyi ko­

runarak ulaşmıştır. Sadece duvar yüzeylerinde gömme

sütunların üzerinde yer alan panoların içi günümüzde

yeşil toz boya ile boyanmış olup alt.ında ne olduğu anla­

şılamamaktadır. Müezzin mahfili ise özgün konumw1-

da olup, sekisi ve ahşap parapetleri yeniden yapılmıştı r.

Hünkar Kasrı: Hünkar Kasrı günümüze değin ge­

nel anlamda özgün halini korumuştur. Plansa! olarak

hjçbir dönüşüm ve farklılık gözlenmemektedir. Sadece

kısmen alçı tavan süslemelerinde bazı malzeme kayıpları

söz konusudur. Bütün ahşap döşemeler ve merdivenler

zaman içerisinde tamir edilmiş ya da yenilenmiştir. Bu

anlamda özellikle kadınlar mahfiline çıkan yenilenmiş

ahşap merdiven dokusu ve renk olarak diğerlerinden

gözle görünür bir fark arı etmektedir. Yine zemin katta

günümüzde kaduılar için namaz kılma yeri olarak kulla­

nılan mekanın zemini, denizlikleri ve kısmen duvarları

(çepeçevre olmak üzere) ahşap lambri ile kaplanmıştır.

Hünkar Kasrının giriş sofasını teşkil eden mekanın or­

tasında yer alan ahşap kolonlannda ise zaman içinde

çürüme ve mantarlanmaya bağlı sorunlar görülmekle

beraber özgünlüklerinj kommuşlardır. Avludan caminin

Hünkar Kasrına açılan üçlü partalın hemen a.ı·kasında

yer alan ve riiıgarlık vazifesi gören camekanın nitelikli

bir erken dönem eki olduğu düşünülmektedir.

Figiir 3- Hünkılr Kasrı giriş sofası.

Minare: Minare güneydoğuda ve şerefesi Kağıthane

deresi kıyısında, Sultan IIL Ahmet tarafından Çağlayan

Kasrı ile birlikte yapılıp, IIL Selim ve II. Mahmut zama­

nında iki defa tamir edilmiş iken, Sultan Abdülaziz ta­

rafından 1862Cle yeniden yaptırılan Sadabad Camii mi­

naresinin benzeridir. Neogotik bir üslupta yapılmış olup

alem kısnu ise külahsız ve neoldasik süsleme özellikleri

ile dikkat çekicidir. Kaideden yukarı kısmı yıkılıp yem­

den yapılmıştır. Özgün minarenin; İstanbul Üniversite­

si Nadir Eserler Kitaplığı Yıldız Fotoğraflan ArŞivi'nde

bulunan 19 yy'ın son çeyreğinde çekildiği sanılan fotoğ­

rafında Dolmabahçe Camii minaresine benzer şekilde

narin bir inceliğe sahip, tek şerefeli ve uzun külahlı Ba­

rok üslupta olduğu anlaşılmıştır. Günümüzdeki minare

nitelikli bir yemden yapım olup en az özgünü kadar de­

ğerlidir. Küfeki taşından yapılmış olan minarede kısmen

dağılmadan kaynaklı problemler gözlenmiş olup metal

(bronz) elemanlarda malzeme kaybı (özellikle şerefe

korkuluğunda) bulunmaktadır. Yine metal elemanların

korozyona uğraması neticesinde taş yüzeylerinde ciddi

bozulmalar ve kirlilik göze çarpmaktadır.

Cepheler: Cepheler, özgün halini koruyarak günü­

müze dek ulaşmıştır. Sadece avlu duvarını çevreleyen

batı kanadındaki duvarların kurşun kaplama harpuştası

değiştirilerek, yerine Marsilya kiremitinden harpuşta

yapıl mıştır.

Meşruta: Yapıda, minareden sonra en çok değiş­

mişlik avlunun doğu köşesi boyunca uzanan bu mekan

örgüsünde gözlenmiştir. Değişikliğin zaman içindeki

fonksiyonel ihtiyaçlardan kaynaklı ve insan eliyle bi­

linçli olarak yapıldığı anlaşılmaktadır. Meşruta yapısı

günümüzde imam ve müezzin konutu olarak kullanıl ­

makta olup arka bahçeye açılan üç geçitin ortasında yer

alan kısım günümüzde kapatılmıştır. İmam evi olarak

kullanılan kısmm arkasında betonarme olarak inşa edil­

miş niteliksiz bir ek yapı mevcuttur. Meşruta kısmının

kuzey ucu üzerinde yer aldığı 1987 yılında kurul onaylı

rölöve ve restorasyon projesinde ve arşiv fotoğraflarında

da belgelenen ahşap kata dair izler günümüzde mevcut

değildir. Yapının iç kısımdaki özgün mekanlar muhtes

tuğla duvarlarla bölünerek niteliksiz ek hacimler oluştu­

rulmuştur. Yapının arka bahçesinde yer alan özgün tuğ­

la ocak günümüze kadar ulaşsa da ciddi olarak hasarlı­

dır. Arka bahçeye açılan güney yönünden ilk geçitin üst

kısmı sabit dahi olmayan niteliksiz bir ahşap sundurma

ile kapatılmış olup hemen yan tarafında tuğladan yapıl­

mış yine niteliksiz bir tuvalet yer almaktadır. Bu kısnun

tüm çatı örtüsü değişikliğe uğramıştır. İmam evi kısmı

Figür 4- Kuzey cepheden minare genel görünümii.

Çı rağan Mecidiye Camii 25

Figür 5- Bah cephesinden genel görünüm.

Marsilya kiremitle kaplı bir geç dönem eki olan oturtma

ahşap çatıya sahiptir. Bu yapıya bitişik ek mekanın üst

örtüsü ise oluklu levhalardan oluşturulmuştur. İmam

evinin zemin ve tavan kaplamalarının tümü muhdes­

ti r. Tavanlar genel olarak ahşap lambri kaplamadır. Ze­

minde ise kaplamalar sirkülasyon ve ıslak hacimlerde

seramik kaplama, yaşam alanlarında laminat ahşap par­

kedir. Müezzin evinde ise özellikle koridorda özgün dö­

şemelere ilişkin birkaç öge günümüze kadar ulaşagelse

de genel anlamda metruk bir görünüm arz etmektediı.

Bu kısmın tavan kaplamaları gelişigüzel yapılmış olup

suntadandu. Üst örtü ise oluklu levha ile kaplıdır.

Tuvaletler: Hünkar Kasrının üst katında, padişah ya

da üst düzey devlet erkaıuna ayrıldığı düşünülen özgün

bir tuvalet yer almaktadır. Başka bir özgÜn tuvalet ise mi­

nare kaidesinin olduğu kısımdaki ufak avlunun köşesin­

de yer alu. Bu kısmın üst örtüsü değişse de kendisi özgün

olarak günümüze dek ulaşabilmiştir. Günümüzde kulla­

nılmaya devam edilen tuvaletler, betonarme olarak yakın

zamanda inşa edilmiştir. Hünkar Kasrının doğu ucunda,

geç dönem eki olan sundurmalı abdest alma yerini oluş-

turan mekandan geçilerek u]aşılmaktadır. Bu kısım, ıslak

mekanlar açısmdan konum olarak uygun olsa da mimari

anlamda niteliksiz ve kullanışsızdu-.

Şadırvan: Yapı, arazisinde günümüze ulaşmış öz­

gün şadırvana dair kuvvetli bir ize rastlaıunarruştu.

Sadece avlunun ortasında yer alan mermer kurna kalın­

tıları konumlanışı itibari ve mimari gereklilik olması se­

bebiyle burada zamanında bir şadrrvarun vaı· olduğunu

düşündürmektedir. Güney kısmında yer alan bahçenin

ortasında mermer bir süs havuzu yer almaktadır. For­

mu ve konumu itibariyle bu kısım sadece bir süs havuzu

olarak işlev görmektedir. Günümüzde abdest alma yeri

olarak düzenlenmiş kısun, caminin Hünkar Kasrının

hemen doğu ucunda yer almaktadu. Bu kısmın üstü

metal kolonlarla taşınan, üzeri Marsilya kiremiti ile ör­

tülü ahşap bir sundurma ile yarı

açık mekan özelliği taşımakta­

du. Bayanlar abdest alına kısmı

ise ayrılarak bu kısmın hemen

arkasında onlar için ayn.lmış

mekanda yer almıştır.

Figür 6-Meşrııtanın batı cephesi.

26 Çırağan M ecidiye Camii

~ r:"'" Figür· 7- Eskiden şadırvanın olduğu düşünülen yerdeki

yapısal izler.

Bozulma sorunları

Yapı Arazisi: Caminin doğu sınmnı oluşturan ve

Yahya Efendi Sokağı'ndan ayıran yüksek bahçe duvar­

ları strüktürel anlamda ciddi sorunlar taşunaktadır.

Harim: Harimde en ciddi sorun, pandantif!erin he­

men alt kısımlarında neme bağlı olarak sıva yüzeyindeki

bozulmalardır. Yatay profillerin kalınlığın ın az oluşun­

dan ötürü zaman içerisinde yer yer kopma ve kırılmalar

gözlenmiştir. Minberin oniksten yapılmış tacının içe

bakan yüzeyi ile aleme uzanan kısmın altında yer alan

başlık kısmında malzeme kaybı vardır. Somaki taşmdaıı

Figür 9-10· Harimde rutubete bağlı sıva çatlakları ve kısmi strüktürel çatlaklar (kuzeybatı ve kuzeydoğu duvarları).

Figür 12- Harinıde strüktürel çatlak (kuzey duvarı-kadınlar mahfili kemer profil üstü).

Figür 11· Harimde, rutubete bağlı sıva çatlakları (doğu duvarı).

Figür 13- Minber tacında malzeme kaybı.

Çırağan Mecidiye Camii 2 7

{

. I

Figür 14- Hünkar Kasrmda sıva çatlağı.

Figür 15- Hü11kılr Kasrmda rutubete bağlı sıva bozıılmaları (solda). Figür 16- Hüııkıir Kasrı11111 ahşap tavanında malzeme kaybı ve

strüktürel çatlak (sağda).

Figür 17- Hüııkıir Mahfili nıerdiveıı kovası tavanında rutubete bağlı bozulma (batı böliimü).

yapılmış yüzeyin köşe ve profilli naif kısımlarında kıs­

men malzeme kaybına bağlı sorunlar olsa da genel an­

lamda minber çok iyi dLtrumdadır. Mermer mihrap ve

somaki vaaz kürsüsü çok iyi korunarak günümüze ulaş­

mış olup minimum düzeyde malzeme kaybı mevcuttur.

Mihrap sek.isini oluşturan muhdes ahşap yer kaplaması

hasarlıdır. Giriş kapısının ortasına denk gelen kısımda

ve kuzeybatı köşegeninde üst kat profilinden başlayıp

28 Çırağan Mecidiye Camii

Figür 18- Hünkar Kasrı kabul saloııu11da rutubete bağlı sıva bozulması.

Figür 19- Hü11ktlr Kasrı kabul salonu tavaııında malzeme ve motif kaybı.

askı kemerine dek uzanan strüktürel çatlaklar bu kıs­

mın öncelikli bozulma sorununu teşkil etmektedir.

Hünkar Kasrı : Hünkar Kasrının dış duvarları ile ze­

ntln kat kısm ı kagir olsa da üst-iç kısımdaki mekanları

bölen duvarları ahşap karkastır (bağdadi). Üst kat yine

hemen giriş sofasındaki geniş açıklığının ortasında yer

alan iki adet ahşap taşıyıcı kolonla desteklenmiştir. Bu

kısımlarda rutubete bağlı sorunlar dikkat çekici ölçüde

çoktur. Özellikle taşıyıcı sistemdeki bozulmaların so­

nucunda bazı duvar köşelerinde kopmalara rastlanmış­

tır. Tüm bu bozulmalar hali hazır çizimlerde ve fotoğ­

raflarla belirtilmiştir. Hünkar Kasrının zemin kat tavan

kaplamaları ahşap olup, herhangi bir sorun tespit edil­

memiştir. Üst kat tavanları ise Hünkar Kasrı, hol kısım­

ları, seyirlik ve kadınlar mahfüi hariç alçı nebati tez­

yinatlı ve tonoz örtülüdür. Rutubete bağlı sorunlardan

kaynaklı malzeme kaybı bu müzeyyen tavanlardaki en

büyük bozulma sorununu teşkil etmektedir. Kadınlar

mahfilindeki duvar yüzeylerinde sıva çatlakları zaman

içerisindeki onarımlarda yapılmış yanlış uygulama ne-

Figür 20- Kuzey cephede strüktiirel çııtlaklar (solda). Figiir 21· Batı cephesinde rutubete bağlı sıva bozulmaları (sağda).

Figür 22-Bah cephesi hiinkılr girişi üzerinde imitasyon onannılar (solda). Figür 23- Ağırlık kulesi iizerinde bitkilenmeye bağlı bozulma (sağda).

Figür 24- Doğu cephesinde rutubete bağlı bozulma ve bitkilenme.

ticesinde oluşmuştur. Tüm kapı ve pencere doğramaları

iyi durumda olup sadece bakım ve temizlik gerektir­

mektedir. Hünkar Mahfılindeki ahşap duvar kaplama­

larının batı yüzeyinde zeminden ahşap kubbeye kadar

uzanan bir çatlak gözlenmiştir. Benzer bir çatlak ise

hünkar kabul salonunda mevcuttur. Üst kattaki merdi­

venden ulaşılan küçük holün ahşap çatısında malzeme

kaybı ve çatlaklara rastlanmaktadır. Bu kısımdaki geniş

Figür 25- Şerefe kısmmda rutubet ve korozyona bağlı malzeme bozulmaları (solda).

Figür 26- Şerefe ve petek kısmında yiizey kayıpları ve bozulmaları (sağda).

--Figür 27- Minare kaidesinde rutubete bağlı bozulmalar ve bitkilenme.

çatlaktan tonozlu üst örtü gözlemlenebilmektedir. Bu

ufak holün akabindeki geniş holde yer alan mermer

çeşmenin dayandığı güney ve doğu iç duvarlarında

aşın rutubetten kaynaklı problemler duvar yüzeyinde

görülmektedir. Kuzey yönündeki ana giriş kapısı ve

batı yönündeki hünkar giriş kapısının önünde yer alan

mermer sahanlıklardaki mermer döşemelerde kısmen

çökme gözlemlenmiştir.

Çı rağan Mecidiye Camii 29

Figür 28-Meşru tanın genel görünümü (batı cephesi).

Figiir 29- Meşrıım kısmında niteliksiz geç dönem ek yapısı (imanı evi-doğu cephe).

~mıc

FigiirJ3Ô- Meşruta kısmının doğıı cep resinden görünüş (imam evi).

Figür 31· Meşrııta kısmı doğıı ceplıesi ve ocak (müezzin evi).

30 Çırağan Mecidiye Camii

Figür 32- Meşruta kısmı doğu cephesi ve mulıtes sıındıırma (müezzin evi).

Cepheler: Yapının taşıyıcı sistemi genel olarak sağ­

lam durumdadır. Fakat yapının çeşi tli noktalarında

zaman içindeki deprem, oturma vb sorunlardan ötürü

özellikle Hünkar Kasrı ve bu kısmın cami ana beden

duvarlanyla b i rleştiği batı kanadında çeşitli strüktürel

çatlaklar göze çarpmaktadır. Bitkilenme genel anlamda

bir sorun teşkil etmekte olup, özellikle ağırlık kulele­

ri, profil etekleri ve minare kaidesi vb kısımlarda yo­

ğunlukla gözlenmektedir. Camideki metal elemanlara

bağlı korozyon, taş ve duvar yüzeylerinde kirlilik ve

bozulmaya neden olmaktadır. Rutubete bağlı sıva ka­

barmaları, malzeme kayıpları yine cephel~rdeki genel

sorun ların başında gelmektedir.

Minare: Minare kaidesi str üktürel açıdan oldukça

sağlıklı durumdadı r. Almaşık bir duvar örgüsüne sahip

bu kısımda en önemli problem, bitkilenmedir. Gövde

kısmında karbon ki r oluşumu ve metal elemanlardan

kaynaklı korozyonun getirdiği kirlenme gözlenmiştir.

Gövdeden şerefeye geçişi sağlayan stalaktit taklidi pro­

fil sarmalında yer alan ve süs ögesi olarak göze çarpan

metal vidalarda oksitlenme ve kısmi kayıp söz konusu­

dur. Şerefe kısmı en çok deformasyona maruz kalmış

paı·çasını arz etmektedir. Bu kısımdaki korkulukları

oluşturan metal elemanlarda oksitlenmeye bağlı çü­

rüme ve malzeme kaybına rastlanmaktadı r. Şerefede

yer alan yuvarlak taş kolonlar ile taşınan kurşun kaplı

ahşap üst örtünün ahşap kir işler i çürümüştür. Kurşun

kaplama ise bu çürümeye bağlı olarak özellikle etek kı ­

sımlarında deforme olmuştur. Petek kısmında ise taş

yüzeylerinde kısmi kayıplar gözlenmişti r. Bronz alem

ise iyi durumdadı r.

Meşruta: Meşruta yapısında (günümüzde imam

ve müezzin konutu) yapılan çok yönlü fonksiyonel

değişil<lil<ler ve zaman içinde eklenen ve kaldırılan kı­

sımlar neticesinde insan eliyle ciddi deformasyonlara

maruz kalmıştır. Özellikle doğu kısmına bakan arka

cephesinde çimento sıva ile yapılan müdahaleler, be­

tonarme ek yapı lar, niteliksiz üst örtü, zemin kotunda

yapılan ciddi müdahaleler bu kısımda ciddi restoras­

yon tedbirleri alınmasın ı zorunlu kılmaktadır. Batı

cephesinin avluya bakan duvarlarında eskiye dönük

orijinal yapısal izleri okumak halen mümkündür. Bu

kısımlardaki kapatılmış açıklıklar, zarar görmüş kemer

profilleri öncelikli müdahale gerektiren noktaları oluş­

turur. Yapının özgün taşıyıcı tüm duvarları konsolide

edilmek suretiyle işlevini sürdürülebilir niteliktedir.

Bu kısımlardaki eklentilerin ayıklanmasıyla, gözlem­

lenemeyen kısımlar uygulama esnasında göz önünde

bulundurulmalıdır.

v

Figür 33-Necip Bey Haritası'nda Cami ve çevresi (1918).

Dolmab3hçe Camlı Tıbhiyt Camii

Ortakoy Camii Kuçük Mccidıy< Camii

HrlA·ı Şerif Camii Teşvıkiyc Camii

Figür 34· Sultan Abdülmecid dönemi camilerine ait plan şema/arından örnekler.

RESTİTÜSYON PROJESİNİN KAYNAKLARI

Çırağan Mecidiye Camii'nin özgün durumunu or­

taya çıkarmak için yapılan tamamlamaların kaynakları

güvenilirlik derecesine göre şöyle sıralanmaktadır:

Eski fotoğraflar

Yapıdan gelen izler

Yap ı içinde karşılaştırma

Aynı dönemde iınşa edilmiş diğer yapılar ve

benzer yapılar ile karşılaştırma

Mimari gereklilik

Arşiv araştırması sırasmda İstanbul Üniversitesi Na­

dir Eserler Kitaplığı Yıldız Fotoğrafları Arşivi'nde bulu­

nan yapıya ait eski fotoğraftan, minare haricinde ana

Çırağan Mecidiye Camii 31

~ 'l

lllRKA·I Ş!'..Rlr CAMii

~ f. 11'4' •.ın <:A>UI

Figür 35- Sultan Abdülmecid dönemine ait camilerin cephe örnekleri.

-Figür 37- Meşruta yapısının üzerinde, günümüzde mevcut olma-yan ahşap katın batı cephesinden görünümü (Foto: Kurul Arşivi).

32 Çırağan Mecidiye Camii

Tlttı.)~ D.nuı Kuçıı\: Mcr:ıdı)ı: C:unu T<$V1loV< C.O.ıl

2:!

Figür 36- Sultan Abdülmecid dönemi camilerine ait minare ve külah örnekleri. ., ,,.,.

Figür 38- Meşruta yapısının üzerinde, günümüzde mevcut olma­yan ahşap katın güney cephesinden görünümü (Foto: Kurul Arşivi).

yapı kütlesinin cephelerinde bir değişiklik gözlenme­

miştir. Diğer kısımlara ait tamamlamalar ve ayıklamalar

çoğunlukla yapıdan gelen izler veya karşılaştırma yön­

temi ile yapılabilmiştir. Sadece şadırvan kısmının varlığı

mimari gereklilik bağlamında düşünülmüştür.

Figür 39- Güııümüzde mevcut olmayan ahşap yapmm üst katm­daıı görünüm (Foto: Kurul Arşivi).

Figür 40- Güniimüzde mevcut olmayan alışap yapının üst kat tavanından görilııiiın (Foto: Kurul Arşivi).

Yapı Arazisi: Cami avlusunda mevcut bulunan

kayrak taş kaplamasının özgün olduğu düşünülmüş ve

restitüsyonda gösterilmiştir. Şadırvanın konumlandı­

rılması ise karşılaştırmalı örnekler ve mimari gereklilik

neticesinde az güvenfrlilik derecesine sahip yapısal izler

kuramsal olarak proje üzerinde belirtilmiştir.

Harlın: Harim kısm ı özgünlüğünü günümüze kadar

korumuş olup, hali hazır (rölöve) projesi baz alınmıştır.

~'

Figilr 41- Gilniimiizde mevcut olmayan ahşap yapıda merdiven izi (Foto: Kıırul Arşivi).

KÜCÜK MECİDİYE CAMİ MÜSTEMİLAT BİNASI RÖLÖVESİ

~ 1

..

... ~

11 ::..

~·

..

.,. .Y'"

1 'lo''"

OO>ıa

;-.:=ı::. :: · ..

-0-~ · -~ ~- ~

"' --·-----

ı:.ı d

.. . tlıdoı •llN 11\M\tlll

ZEMlf KAi PlANI ol(dc l/50

, ........................... , Figiir42-Çırağaıı Mecidiye Camii'nin meşruta kısmına ait rölöveplam (1987, Kurul Oııaylı)

(Kaynak: T.C Başbakanlık, Vakıflar Genel Miidiirlilğii lstanbul 1. Bölge MüdürliiRü. Arşivi).

Çırağan Mecidiye Camii 33

KÜÇÜK MECİDİYE OAMİ MÜSTEMİLAT BİNASI RÖLÖVESİ

,,. .. ... .. .. ı --- \ .--· 'ıı

Figür 43- Çırağan Mecidiye Camii'nin meşruta kısmına ait rölöve-cephe kesiti (1987, Kurul Onaylı). (Kaynak: Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü Arşivi).

Hünkar Kasrı: Hünkar Kasrı özgünlüğünü günü- [./ ~~

müze kadar korumuş olup, hali hazır ( rölöve) projesi ' '<'·Al~~~~ baz alınmıştır.

Cepheler: Cami ana yapısı ve buna bağlı Hünkar

Kasrının cephe kompozisyonunda hali hazır proje

baz alınmıştır. Bu kısımların günümüze dek herhan­

gi bir değişikliğe maruz kalmadan ulaştıkları yapının

eski fotoğraflarından da anlaşılmaktadı r. Sadece kat

silmelerinden 4. ve 7. sırada olan profil saçaklarının

üzerinin de kurşun kaplı olduğunu belirten kaynaklara

rastlanmıştı r (Batur 1994).

Minare: Özgün minarenin; İstanbul Üniversitesi

Nadir Eserler Kitaplığı Yıldız Fotoğrafları Arşivi'nde

bulunan 19 yy:ın son çeyreğinde çekildiği muhtemel

fotoğrafında Dolmabahçe Camii minaresine benzer

üslupta olduğu anlaşılmıştır. Restitüsyon projesinde

minare yapısı eski fotoğrafından anlaşıldığı detayda ve

karşılaştırmalı örnekler neticesinde işlenmiştir. Mina­

re kaidesi özgün olup, taş işçiliği farklıdır.

Meşruta: Meşruta !asını restitüsyon projesinde, 1984-

1987 yılları arasında İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü

tarafından yapılan ve kurul onaylı (hali hazır çizimler ve

fotoğraf arşivi) belgeleme ve restorasyon çizimleri baz

alınmıştır. Bu verilere ek olarak, rölöve çalışmalarında

34 j Çırağan Mecidiye Camii

~

~

Figür 44· Meşruta yapısımn güney kanadmın 1986-87 yılında onarılırken çekilmiş fotoğrafı.

okunabilen bazı yapısal izler başta olmak üzere, yapı içi

karşılaştırma, tipolojil< verilere dayandırılarak düzenlen­

miştir. Meşruta yapısı, günümüzde din görevlilerince ko­

nut olarak kullanılmaktadır.

İstinat Duvarı: Yapının Yahya Efendi Sokağı'nda bulu­

nan yokuşa yaslanan doğu sınırında yer alan istinat duvarını

16. yy'ye tarihleyen kaynaklara rastlaıunıştır (Batur 1970).

Avlu Duvarı: Koru yolu boyw1ca avluyu sınırlayan

avlu duvarı harpuştasının kurşun kaplı olduğu, kısmi

yapısal izler ve sözel veriler dikkate alrnarak restitüsyon

projesinde bel irtilmiştir.

RESTORASYON PROJESİNİN KAYNAKLARI

!er) yapıyla yarışmayan, kaldırılabilir hafıf strüktürden

oluşacak şekilde tasarlanmıştır. Rölöve ve restitüsyon

çalışmaları sonucunda saptanan özgün karakterlerinin

korunması, zedelenmemesi ve eskilik niteliğinin kaybe­

dilmemesi, önerilen restorasyon projesinin ana ilkesi­

dir. Değerli olarak kabul edilen yapı, özgün karakteriyle

Restorasyon projesinde ilk olarak restitüsyona ait

veriler göz önünde bulundurulmuştur. Yeterli verilerin

olmadığı kısımlarda ise mimari gereldilik baz alınmıştır.

Bu bağlamda gereklilik arz eden çağdaş elder (tuvalet-

• .-- Rutubet ortadan kaldırıldıktan sonra çürütme,tamamlama veya örgü malzemesinin tamamlanması

gereken alanlar

-- Rutubet ve tuzlanmadan dolayı bozulmuş olan derz harçlarının temizlenerek tekrar kireç harcı ile orijinal harcına uygun olarak derz yapılması gereken bölgeler

--Taş sovelerde meydana gelmiş kayıpların uygun harç ile tamir edilmesi gereken alanlar

---Tamamlama yapılması gereken taş söveler

-Zeminden rutubetıenmenin engellenmesi için çalışma yapılması gereken alanlar (çiçeklik v.b. yerlerin kaldırılması ve zeminden rutubet yükselmesinin engellenmesi için mebran malzeme ile çaıışma yapılması

--- Mekanik ve kimyasal yöntemler ile yapı yüzeyindeki bitkilerin temizlenerek tekrar oluşumun engellenmesi

-- Sıva tamiri yapılması gereken alanlar

-- Sıva saQlamıaştırma işlemi yapılm ası gereken alanlar

--- Sıva raspası yapılması gereken alanlar

--- Taş temizli!ji yapılması gereken kirli taş yüzeyleri

-- Değiştirilmesi gereken özelliQini kaybetmiş duvar örgü malzemeleri

--- Yerinde çorotme yapılarak doQal malzemeden parça alıştırı lması gereken a lanlar

--Yerinde çürütme yapılarak kireç harç ile tamamlama yapılması gereken alanlar

--- Malt 6001 Sıva harç enjekte edilmesi gereken ince çatlakların bulunduğu alanlar

- Derinlemesine müdahale edilerek fiber donatı kullanılacak yapısal çatlakların bulunduğu alanlar

--- Yapıya sonradan eklenmiş ve değiştlrilmesi gereken alanlar

-- Yapı yüzeyinde oluşmuş olan l iken ve yosunlanmanın giderilmesi ve koruyucu önlem alınması gıereken atanlar

- Bitkilerin mekanik olarak yüzeyden arındırılması gereken alanlar

-- Pastan arınd ırıldıktan sonra metaı koruyucu uygulanarak (incrolac) tekrar paslanması önlenecek olan ve yapısal fonksiyonu olan metal aksam

- Yapı yüzeyinden arınd ırılacak olan metal aksam kalıntıları

-- Tekrar elden geçirilerek düzenlenecek elektrik aksam ı

--- Tamamlama yapılacak stuccolu alanlar

--Acil ön koruma yapılması gereken aıanıar

-- Enıeksiyon harcı yapılması gereken alanlar

-- Zeminde saQlamlaştırma yapılabilmesi için, tekrar yerine monte edilmek Ozere geçici olarak yerinden alınacak olan malzemeler

- Hassas söküm yapılması gereken sıvalı alanlar

·-Estetik tamamlama yapılması gereken boyalı alanlar

-Estetik tamamlama yapılması gereken resimli alanlar

- Estetik tamamlama yapılması gereken stucco dekorlu alanlar

--Bozulmaya uQramış ahşap malzemelerin aslına uygun olarak onarılması ve korunması

-Çatı örtü malzemesi ve saçak, oluk gibi ya!jmur suyu drenaj sistemlerinin elden gecirllerek onarılması gereken alanlar.

Figür 44- Restorasyon müdahale paftası anahtar lejaııtı.

36 Çırağan Mecidiye Camii

GENEL MÜDAHALE KARARLARI

KORUMA ÖLÇEGİ UYGULAMA BİÇİMİ MÜDAHALE TÜRÜ

Özgün cephe ve plan Büyün müdahaleler -Mevcut mekanlarda sağlıklaştırma yapılabilinir. karakteri, özgün mutlaka detaylı Ancak bu nederıle yapılacak çalışmalar restorasyon mimari elemanlar, restorasyon projesine kuraUarına uygun ve minimum olmalıdır. strüktürel yapı dayandırılmalıdır.

-Gereken yerlerde strüktüre! sağlamlaştırma yapılmalıdır.

-İhtiyaç gereği yapılan eklemeler geri dönüşümü olan elemanlar olmalıdır(kaldırılabilir, portatif,hafıf ve esnek elemanlar tercih edilmelidir).

RESTORASYON KARARLARI TABLOSU

ELEMAN NİTELİGİ MÜDAHALE METODU

1) Tümüyle her özelliği ve varlığı bilinen eleman- Eskisine benzer biçimde; Yeniden yapıldığı vurgulan-

lar, Konumu, boyutu, malzemesi ve formu bi- malıdır. Aynı konumda, aynı malzeme ile, aynı form

liniyor. ve boyutta yapılmalıdır.

2) Formu bilinmeyen ancak diğer özellikleri bi-Aynı konumda, aynı malzeme ile aynı boyutta yapıl-

!inen elemanlar, konumu, boyutu, malzemesi malıdır.

biliniyor.

Çağdaş bir tutumla eklenti olduğu belli olacak

şekilde elemarılarla çözülmelidir. 3) Verilen işleve göre günün konfor koşullarını

Taş duvara ve ahşap elemanlara gelen yerlerde sağlayabilecek elemanlar, ısıtma tesisatı,

yalıtılmış boru (peşe!) kullanılacaktır. aydırılatma tesisatı, ıslak hacim pis ve temiz su

tesisatı Fonksiyon gereği yeni tesisat projesi hazırlanarak

Modern malzemeler kullanılmalıdır. Tesisat özgün

duvarlara müdahale edilmeden açıktan geçirilmelidir.

Yapının özgün durumunu görsel açıdan bozan

4) Yapıya sonradan eklenen elemanlar ve zarar veren bütün geç dönem eklentileri

ayıl<lanınalıdır.

Muhdes elemarılar kaldırılacaktır.

Tamamen çağdaş malzemeyle yapılıp günümüzün

5) Fonksiyon gereği eklenen elemarılar ve yapı izini taşıyacaktır. Sade ve uygun durumlarda şeffaf

grupları elemarılar, geri dönüşümü olan elemanlar tercih

edilmelidir.

Çırağan Mecidiye Camii 3 7

korunarak, çağdaş yaşam standartlarına uygun olarak

sağlıklaştırılıp onarılmalıdır. Restorasyon proje raporu

uygulama esnasında, Restorasyon Müdahale Paftası, Ze­

min Etüt Raporu, Statik Teknik Rapor, Malzeme Analiz­

leri ile birlikte değerlendirilmelidir.

İşlev: Cami yapısı özgün işlevini sürdürecektir. Öz­

gün işlevi aşevi olan meşruta kısmı ise, özgün işlevini

sürdüremeyeceği için bu kısmın yeniden işlevlendiril­

mesi uygun görülmüştür. Meşruta kısmının günümüz­

de imam evi olarak kullanılan bölümünün caminin

bakım ve onarım 111 ın sağlarunası açısından aynı işlevi

sürdürmesi düşünülmüştür. Günümüzde müezzin evi

olarak kullanılan kısmın ise kütüphane ve çalışma odası

şekhnde kullanılması önerilmiştir.

Çevre Düzenlemesi: Avlunun kuzey ucunda yer

alan üst kottaki bahçe kısmının zemininde yer alan çi­

mento bazlı tüm muhdes eklerin kaldırılması öngörül­

müştür. Bu kısımda yer alan kilit parkenin yerine doğal

taş kaplama kullanılması önerilmiştir.

Korunan Özellikler

l. Özgün strüktürel yapı karakteri

2. Özgün pla11 şeması ve cephe

3. Özgün mimari elemanlar

Restorasyon Müdahale Kararları

Cepheler

Yapısal çatlaklar, statik rapora uygu11 olarak

sönmüş kireç ve agrega karışımı ile doldurulup,

onarı lacaktır.

Mevcut özgün taşlara zarar verilmeden, atorni­

ze su veya AB57 JEL uygulaması ile temizlik ya­

pılacaktır. Yapının doğal patinasına zarar veril­

memesi ve eskilik özelliğini veren bu doku; kir

ve karbonlaşmadan ayırt edilerek, uygulama

sırasında korunacaktır. Atonıize su püskürtüle­

rek yapılan bu temizlemede, yüzeydeki çözül­

meler dikkatle gözlenmelidir; ayrıca, bu yön­

temin kış aylarında ve don olma ilıtinıalinde

uygulanması sakıncalıdır. Bu yıkama yöntemi,

yüzeydeki serbest kirlerin çözülmesine neden

olacaktır. Ayrıca, kirlerin sökülmesine naylon

temizlik fırçaları ile yardımcı olunmalıdır.

38 Çırağan Mecidiye Camii

Bitkilenmenin olduğu yapısal yüzeylerde, ön­

celikle mekanik yöntemlerle ayıklama (liberas­

yon) sonrasında ise kimyasal çürütme (özel­

likle çimlenme zamanı ilaçlama (randup ultra)

yapılarak temizllik önerilmiştir.

Ahşap elemanlarm tümü üzerindeki muhdes

boyalar temizlenmelidir. Yerinde duran ahşap­

lara böcek ilacı ve ona uyumlu mantar ilacı ile

ilaçlandıktan sonra yüzeyinde cila olarak gele­

neksel cila (gomalak) uygulanacaktır.

Nemden kaynaklı niteliğini yitirmiş, çatlamış

veya dökülmüş mevcut sıvalar raspa edilerek,

hidrolik kireç harcıyla tekrar sıvanmalıdır.

Metal mimari elemanlar (ferforjeler, küpeşte­

ler, bronz vidalar, kenetler vb) mekanik veya

kimyasal yöntemlerle temizlenerek, korunur

veya yenisiyle değiştirilir. Oksidasyona uğra­

mış metal aksam üzerindeki korozyon, fırçalar

ve dişçi aletleri ile giderildikten sonra toluen

ile temizlik yapılmalı ve incrolac ile (geri dö­

nüşümlü) tekrar oksitlenmemesi için yüzeyi

kaplanmalıdır.

Kubbe ve çatıdaki kurşun kaplamalar elden

geçirilerek, gerekli ise alt tabakası ile birlikte

yenilenmelidir. Duvar b irleşim detayındaki so­

runlar projede belirtilen detaylara göre çözül­

mel idir.

Yapısa l zayıflatıcı etkisi olmayan (0-5 cm ara­

lığında) yüzey kayıpları konsolide edilerek bı­

rakılmalıdır.

Yüzey kaybı Scm'den büyük olan kısımlarda

çürütme yapılarak (min:lS cm) taş kaplama ile

tamamlanmalıdır. Yeni uygulama derz şaşırt­

ması veya doku farkı ile özgün örnekle uyumlu,

fakat ayırt edilebilir olmalıdır.

Ttim çimentolu müdahaleler temizlenmeli; sıva

veya derzlerin yapılması gereken kısımlarda,

bu uygulama gerçekleştirilmelidir.

Muhdes doğramalar sökülerek, projedeki de­

tayına uygun olarak yeni ahşap doğramalar ön

koruma yapılarak uygulanmalıdır.

-- -

Kırık ve eksik mimari elemanlar temizlenerek

sağlamlaştırılacaktır.Tamamlama ve yenileme­

ye gidilen parçalar özgün örneklerden doku ve/

veya boyut farkı ile vurgulanarak ayrılmalıdır.

Ahşap ve taş üzerindeki muhdes boya temizle­

nerek, gerekli ise malzeme değiştirilmelidir.

Özgün yağmur olukları lemizlendikten ve sağ­

lamlaştırıldıktan sonra tekrar işlevsel hale ge­

tirilmelidir.

Duvar yüzeyindeki çimento bazl ı derz ve sı­

valar temizlenerek yerine horasan sıva ve derz

dolgusu yapılmalıdır.

Yapıyı tümüyle çevreleyen duvarlarında drenaj

sistemi yapılmalıdır. Toprak altında kalan taş

duvar yüzeyine yalıtım yapılmalıdır.

Cephe üzerindeki muhdcs aydınlatma arma­

türleri ve kablolar sökülerek, tavan aydınlatma­

ları uygun armatürlerle yapılmalıdır.

Avlu duvarının harpuştası yeniden tahkim

edilerek, örtüsü alaturka kiremit olmalıdır.

2- Harim

Nemden kaynaklı, niteliğini yitirmiş, çatlamış

veya dökülmüş mevcut sıvalar raspa edilerek,

hidrolik kireç harcıyla tekrar sıvanmalıdı r.

Yapısal çatlaklar teknik rapora uygun olarak

hidroill( kireç ve agrega karışımı ile doldurulup

onarılmalıdır.

Eksik veya bozulan tezyinat; benzer örnekleri­

ne uygun şekilde tamamlanmalı veya yenilen­

meHdir. Motiflerdeki kalkma, kabarma şeklin­

de düşmek üzere olan parçalar yerinde önce

tavşan tutkalı gibi zayıf ve çabuk geri alınabilen

tutkallı seyrek dokulu pamuklu bez (gazlı bez)

veya paraloid ve japoıı kağıdı kullanılarak tut­

turulmalı, daha sonra bu dağılmak üzere olan

alanlar primal ac33 ve yerine göre malt 6001

gibi sıvı hidrolik özellikli enjeksiyon harcı ile

sağlamlaştınlmalıdır. Geçici koruma malzeme­

leri bu sağlamlaştırma işleminden sonra geri

alınarak uygun malzeme ile bütünleme ve te­

mizlik işlemi yapılmalıdır.

40 Çırağan Mecidiye Camii

Malzeme kaybın ın o lduğu kısımlar özgün kı­

slllllara uygun olarak yeniden yerlerinde tespit

edilecektir. Bu tür tamamlamalar doku/boyut

farkı ile mutlaka özgün örneklerden farklılaş­

tırılarak yapılmalıdır.

Özgün mermer döşeme ve denizliklerde kırılan

parçalar mermer yapıştırıcısı ile sağlamlaştırı­

larak koruru11alıdır.

AJ1şap elemanların tümü üzerindeki ınuhdes

boyalar temizlenmelidir. Mevcut al1şap böcek

ilacı ve ona uyumlu mantar ilacı ile ilaçlandık­

tan sonra yüzeyine geleneksel cila (gomalak)

uygulanmalıdır.

3- Hünkar Kasrı

Çürüme, mantarlanma, yarılma, yumuşa­

ma vb gibi bünyesel deformasyona uğramış

ahşap yapısal elemanlar uygulama esnasın­

da çeşitli noktalardan lokal sondaj lar yapılıp

tespit edilerek, hasarlı ti.im elemanlar proje­

de belirtildiği üzere yenileriyle değiştirilmeH

veya sağlaınlaştırı]malıdır. Ahşap elemanların

tümü üzerindeki muhdes boyalar raporda be­

lirtildiği üzere temizlenecektir. Yerinde duran

ahşap, böcek ilacı ve ona uyumlu mantar ilacı

ile il açlarnnalıdır. Yapıya yeni girecek ahşap,

eınprenye edilmeljdir.

Yapısal çatlaklar teknik rapora uygun olarak

hidrolik kireç ve agrega karışımı ile dolduru­

lup, onarılacaktır.

Malzeme kaybının olduğu kısımlar (özellikle

tavanlar) özgün kısımlara uygun olarak yeni­

den yerlerinde tespit edilmeli ve bu tür tamam­

lamalar doku/boyut farkı ile mutlaka özgün

örneklerden farkl ılaştırı larak yapılmalıdır.

Nemden kaynaklı, niteliğini yitirmiş, çatlamış

veya dökülmüş mevcut sıvalar raspa edilerek,

hidrolik kireç harcıyla tekrar sıvanmalıdır.

Muhdes doğramalar sökülerek, projedeki de­

tayına uygun olarak yeni ahşap doğramalar ön

koruma yapılarak uygulanmalıdır.

Eksik veya bozulan tezyinat, benzer örnekleri­

ne uygun şekilde tamamlanmalı veya yenilen­

melidir

Özgün mermer döşeme kaplamaruıda yerinden

oynayan parçalar kaldırılarak altı tesviye edil­

meli ve yeniden özgün yerine sabitlenmelidir.

4- Minare

Metal mimari elemanlar (ferforjeler, küpeşte­

ler, bronz vidalar, kenetler vb) mekanik veya

kimyasal yöntemlerle temizlenerek korwımalı

veya yenisiyle değiştirilıııelidir. Korozyona uğ­

ramış metallerin fırçalar ve dişçi aletleri ile gi­

derildikten sonra toluen ile temizliği yapılmalı

ve incrolac ile (geri dönüşümlü) tekrar oksit·

lenmemesi için yüzeyi kaplanmalıd ır.

Mevcuttaki özgün taşlara zarar verilmeden ato­

ınize su veya AB57 JEL uygulaması ile temizlik

yapılmalı. Yapının doğal patinasma zarar ve­

rilmemesi ve eskilik özelliğini veren bu doku;

kir ve karboıılaşmadan ayırt edilerek uygulama

sırasında korunmalıdır.

Çürüme, mantarlanma, yarılma, yumuşama

vb gibi bünyesel deformasyona uğramış ahşap

yapısal elemanlar uygulama esnasında çeşitli

noktalardan lokal sondajla tespit edilerek ha­

sarlı tüm elemanlar projede belirtildiği üzere

yenileriyle değiştirilmeli veya sağlamlaştırıl·

malıdır.

Kurşun kaplamalar elden geçirilmeli, gerekli

ise alt tabakası ile birlikte yenilenmelidir. Du­

var birleşim detayındaki sorunlar projede be­

lirtilen detaylar göz önünde bulundurularaktan

uygulanmalıdır.

Minarelerde, depremler esnasında oluşan yük­

sek devrilme momentini önleyici tedbirler al­

mak zorunludur. Minarelerin yapısal taşıyıc ı

sistemini eğilmeye karşı esnek, kaymaya karşı

sü11ek taşıyıcı sistem olarak oluşturulmalıdır.

Derz aralarında gizlenmiş (yatayda, sol yukarı,

sağ yukarı olarak üç yönde) tip karbon bandı

yerleştirilmesi ile esnek çekme elemanları ko-

numlandırılarak restorasyon prensiplerine uy­

gun güçlendirme yapmak mürnl<ündür. Bu ek

sistem ile minarenin kendi helezonik taşıyıcı

sistemi daha çok mukavamet sağlayacak ağ sis­

temi oluşturur. Minare taşıyıcı elemanlarınm

dağılması önlenerek konsolidasyon yapılma­

lıdır. Tüm bu işlemler yapılırken özgün yapı

elemanlarına zarar verilmeyerek tüm eklentiler

yapı bünyesinde gizlenmelidir.

Bitkilenmeııin olduğu yapısal yüzeylerde ön­

celilde mekanik yöntemlerle ayıldama (liberas­

yon) sonrasında ise kimyasal çürütme (özellik­

le çimlenme zamanı ilaçlama "randup ultra")

yapılarak temizlenmelidir.

Malzeme kaybının olduğu kısımlaı· özgün kı·

sımlara uygun olarak yerlerinde tespit edilmel­

dir. Bu tür tamamlamalar doku/boyut farkı ile

mutlaka özgün örneklerden farldılaştırılarak

yapılmalıdır.

Paratoner sistemi elden geçirilmelidir.

5-Meşruta

Günümüzde imam evi ve müezzin evi olarak

kullanılan meşruta kısmında ek olarak yapı­

lan tüm ınuhdes duvarlar, çatı örtüsü ve zemin

kaplamaları kaldırılmalı ve hasarlı kısımlar

projede belirtildiği üzere onarılmalıdır.

Eski fotoğraflar ve 1987 yılmda onaylı rölöve ve

restorasyon çizimlerine ait veriler ışığında var­

lığı tespit edilen alışap yapı, projede belirtildiği

şekliyle yeniden talıl<im edilmelidir.

Yapısal izlerden ve tipoloj i!< verilerden özgün

oran ları tespit edilmiş kemer açıkl ıkları günü­

müzdeki fonksiyonel ihtiyaçlar da göz önüne

alınarak projede belirtildiği şekliyle yeniden

tahkinı edilmelidir.

Tüm çimentolu müdahaleler temizlenmeli, sıva

veya derzlerde gerekli kısımlar hidrolik kireç

bazlı harç ile uyglllanmalıdı r.

Malzeme kaybının olduğu kısımlar özgün kı­

sınılara uygun olarak yeniden yerlerinde tespit

Çırağan Mecidiye Camii 41

edilmelidir. Bu tür tamamlamalar doku/boyut

farkı ile mutlaka özgün örneklerden farkWaştı­

rılarak yapılmalıdır.

Meşruta kısmının çatısı yeniden tahkim edile­

rek üst örtüsü alaturka kiremit olmalıdır.

Meşruta kısmının arka bahçesinde yer alan

tuğladan yapılma özgün ocak projede belirtil­

diği detaylarda onarılmalıdır.

Muhdes doğramalar sökülerek, projedeki deta­

yına uygun olarak yeni ahşap doğramalar yapı­

larak uygulanmalıdır. 6-ÇağdaşEk

Malzeme kaybının olduğu kısımlar özgün kı ­

sımlara uygun olarak yeniden yerlerinde tespit

edilmelidir. Yapın ın strüktürel öğelerindeki

malzeme kayıpları gerekli askıya alma ve çürüt­

me yapıldıktan sonra yerinde tespit edilmelidir.

Yapının kullanışsız olan tuvalet kısmı tümüyle

modem malzeme ve yapı elemanları kullanıla ­

rak projede belirtildiği üzere yeniden yapılma­

lıdır. Tuvaletler; yapıyla yarışmayan, kaldırıla ­

bilir hafif strüktürden oluşmalıdır. Duvar yüzeyindeki çimento bazlı derz ve sı­

valar temizlenerek yerine horasan sıva ve derz

dolgusu yapılmalıdır.

Abdest alma yeri mevcut konumunda fakat

projede belirtilen detaylarda yenilenmelidir.

KAYNAKÇA

Ağır 2001:

Aslanapa 1986:

Batur 1970:

Batur 1993:

Batur, S. 1993:

Batur, S. 1993:

Çelik2000:

Dağdelen 2006:

Eyice 1963:

Eyice 2002:

Kara 2007:

Kuban 2001:

42 Çırağan Mecidiye Camii

Aygül Ağır, Balyan Ailesinin Mimarlığında Palladio izleri, EJOS, iV (M. Kiel, N. Landman and H Theunissen (eds.), Proceedings of the llth Tnternational Congress of Turkish Art, Utrecht - Tue Netherlands, August 23-28, 1999), No: 3, 1-24.

Oktay Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarisi, Orhan Gaziiien Başlayarak Başlangıcından Sonuna Kadar Padişahlara Göre Gelişmesi, İstanbul: İnkılap Kitabevi.

Afıfe Batur, Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Üzerine, A.S.A, il. İstanbul: İTÜ Mim. Fak. Yay.

Afife Batur, Balyan Ailesi, Dünden Bugüne lstarıbul Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, s.35-41.

Selçuk Batur, Mecidiye Camii, Dündeıı Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, s.314-316.

Selçuk Batur, Mecidiye Camisi, Prof H. Kemali Söylemezoğlılna Armağan, İstanbul: İTÜ

Mimarlık Fakültesi Yayını, s. 61 -78.

Gözde Çelik, İstanbuliia 19. Yüzyıl Abdülmecid Camileri, ITÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı Mimarlık Tarihi Programı Yıiksek Lisans Tezi, İstanbul.

İrfan Dağdelen, Alman Mavileri: 1913-1914 I. Dünya Savaşı Ôncesi lsıanbul Haritaları, lstanbul: Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları No:35, Feuille No. Dl3.

Semavi Eyice, İstanbul Minareleri, İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü Yayınları:!.

S. Eyice, Küçük Mecidiye Camii, TDVIA, C.26, Ankara, s.527-528.

Mustafa Kara, Vefatının 130. Yılında Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Tasavvuf tlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl:8 (2007), Sayı: 18, s.9-18.

Zeynep Kuban, Considerations on the Definition of Otoman Arcitecture in the 19th Century, EJOS, iV (2001) (M. Kiel, N. Landman and H Theunissen (eds.), Proceedings of tlıe 1 Jth lnternational Congress ofTurkislı Art, Utrecht- The Netherlands, August 23-28, 1999), No: 28, 1-20.

Kuban 2007:

Kuran 2000:

Küçük 1988:

Öz 1997:

Sakaoğlu 1993:

Sakaoğlu 1999:

Tuğlacı 1981:

Doğan Kuban, Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayınları.

Aptullah Kuran, 19. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi, Celal Esad Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri Bildirileri, 7-10 Mart 1994 Mimar Sinan Üniversitesi Oditoryumu, Yayına

Hazırlayan: Banu Mahir, İstanbul.

Cevdet Küçük, Abdülmecid, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Tahsin Öz, İstanbul Camileri, C. I-U, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Necdet Sakaoğlu, Abdülmecid, Dünden Bugüne istanbul Ansiklopedisi, C. l , İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, s.45-48.

Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, İstanbul: Oğlak Yayıncılık.

Pars Tuğlacı, Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi, İstanbul: İnkılfip ve Aka Kitabevleri.

Çırağan Mecidiye Camii 1 43