Tro Henaduriaeth Ceredigion a GogleddPenfro yw hi i groesawu Cymdeithasfa’rHydref a hynny dan Lywyddiaeth yParchedig Ian Sims, Llanelli. Aberaeronfydd ein cyrchfan: tref glan-y-môr arffordd yr A487 ar arfordir Ceredigion;tref gymen iawn o ran cynllun eistrydoedd syth, cyfochrog a’i thaiSioraidd wedi’u peintio mewn gwahanolliwiau; tref sy’n denu miloedd oymwelwyr bob haf.

Ar ddechrau’r 19 ganrif doeddAberaeron fawr mwy na phentrefpysgota.Yna yn 1807 sefydlwyd y dreftrwy weledigaeth y Parchedig AlbanThomas Jones Gwynne, gfir y coffeir eienw yn Sgwâr Alban. Codwyd yr harbwra’r pier, a gynlluniwyd ganddo, gan ysaer William Green, gfir a fu’n flaengaryn y byd crefyddol yn y dref. Arweinioddhyn at ddatblygu masnach forwrol eangac adeiladu llongau sylweddol eu maintyno yn ail hanner y ganrif.O tua 1830 ymlaen, mae’n debyg, ydechreuwyd adeiladu’r dref o ddifrif.Dros y deugain mlynedd nesaf codwyd

tai, swyddfa bost, gwesty ardderchog,gweithdai i amrywiol grefftau, Neuadd yDref, Eglwys y Drindod a chapeli.

Roedd Ysgol Sul wedi bod yno ers 1807a bu rhai o arweinwyr y MethodistaidCalfinaidd, gwªr fel David Charles,Caerfyrddin, Thomas Charles, y Bala, aJohn Elias o Fôn, yn pregethu yn y dref.Cafodd Diwygiad 1818 gryn ddylanwadar bobl yr ardal ond nid cyn 1833 ycodwyd y Tabernacl cyntaf. Adeilad togwellt oedd hwn ar safle yn agos i’r môr.

O ganlyniad i Gyfarfod Misol agynhaliwyd yn y Tabernacl drosddeuddydd yn Chwefror 1859 (ar adegDiwygiad Dafydd Morgan, YsbytyYstwyth) cafwyd 40 o ddychweledigioni’r capel. Oherwydd y cynnyddgobeithiwyd medru codi capel newyddar safle newydd ond ni ddigwyddoddhynny, yn hytrach fe ychwanegwyd orielat y capel ger y môr. Dywedir iddylanwad y Diwygiad hwn barhau amflynyddoedd oherwydd y pwyslais aroddwyd ar gynnal cyfarfodydd gweddi,ar bregethu’r Gair yn ffyddlon ac arfeithrin a hyfforddi’r dychweledigion yndrwyadl.

Ffeindio Ffenestri … t. 2 • Encil Chwiorydd … t. 7-8 • O’r eglwysi … t. 8

CYFROL CXLVII RHIF 42 DYDD GWENER, HYDREF 18, 2019 Pris 50c

yn calonogi

yn ysbrydoli

yn adeiladu

yGOLEUADE G L W Y S B R E S B Y T E R A I D D C Y M R U

Croesawu Cymdeithasfa’r De i Aberaeron

Coleg y BalaDdechrau’r Haf eleni fe wnaeth degauo bobl ifanc o Gymru gyfan ddod i’rBala ar gyfer “Cwrs Ieuenctid” Coleg yBala. Pobl ifanc blynyddoedd uwchradd7-11 oedd y rhain! Fe ddaeth nifer fawro arweinwyr lleol ifanc i wasanaethu ary Cwrs hefyd. Roedd hi’n wythnoswych gyda nifer fawr o’r ieuenctid yndangos diddordeb brwd yn yr Efengylac yn cael cyfle i holi’r arweinwyr ifancyma am eu ffydd a’u cred yn yrArglwydd.

Roedd hi’n destun llawenydd i weldrhai yn dewis dilyn Iesu am y tro cyntafyr haf yma ar y cwrs.

Fe fyddai’n wych os gallwch weddïodros y bobl ifanc yma gan ddiolch i’rArglwydd Ei fod yn parhau i achub adiolch am y gefnogaeth leol syddgyda’r ieuenctid yma i gyd gerdded ysiwrne ffydd gyda hwy.

Cafwyd pob math o weithgareddauhwyliog yn ystod yr wythnos gangynnwys gemau dfir, sinema dawel tu

allan, trip i “Inflatanation”, pêl-droed,nofio, sialensiau tîm a llawer mwy.Fe fydd yna benwythnos “CwrsIeuenctid’ unwaith eto yng Ngholeg yBala, penwythnos olaf hanner tymor yrHydref sef y 1af-3ydd o Dachwedd.

Fe fydden ni’n hynod o ddiolchgar osgallech chi annog eich ieuenctiduwchradd i ymuno gyda ni ag unrhywarweinwyr lleol. Diolch i chi am eichcefnogaeth gyson.

Angharad Clwyd

(parhad ar dudalen 2)

Hydref 23, 2019

Pe baech yn digwydd bod yn ninas Caerac yn cael cyfle i droi i mewn i GapelCymraeg St. John Street, fe gaech eichsynnu o weld ffenestri lliw hardd o bobtu’rorgan – un ar y chwith yn coffáu DewiSant a’r llall, ar y dde, Ieuan GlanGeirionydd. Sut ddaeth y ddwy ffenestr igapel St. John Street? A beth oedd ycysylltiad â’r bardd, Ieuan GlanGeirionydd?

Cefais ateb i’r cwestiwn cyntaf rhaiblynyddoedd yn ôl, a hynny oddi wrth nebllai na’r gweinidog ar y pryd, y ParchHerbert Evans. Yr oedd Herbert Evans ynbregethwr poblogaidd a galw mawr am eiweinidogaeth ar draws Cymru. Roeddhefyd yn sgwrsiwr heb ei ail ac yn barodiawn i ddweud stori’r ffenest.

Yng nghanol y chwedegau roeddnewidiadau mawr yn digwydd yn ninasCaer gyda gweithredu cynllun i adeiladuffordd gyflym o amgylch y ddinas. Roeddhynny’n golygu dymchwel rhai adeiladaunodedig am eu pensaernïaeth a’u hanes.Achosodd hyn gryn helynt a dadlau yngNghaer yn gyffredinol.

Wythnos ar ôl wythnos yr oeddtudalennau’r Chester Chronicle yn llosgiâ’r dadlau, yn erbyn y cynllun yn bennaf.Un o brif berchnogion y Chronicle ar ypryd oedd gfir cefnog o’r enw GwyndafJones, oedd hefyd yn flaenor a fu’nhynod o hael i’r achos dros yblynyddoedd.

Cofiodd ef a Herbert Evans am y ffenestliw i goffáu Ieuan Glan Geirionydd aphenderfynwyd cysylltu ag awdurdodauEsgobaeth Caer gyda golwg ar yposibilrwydd o’i gosod yn eglwys St. JohnStreet.

Cafwyd ateb parod gan neb llai na’resgob ei hun, gan ddweud fod croeso

iddynt gael y ffenest a hynny yn rhad acam ddim. Ond a oedden nhw ynsylweddoli fod partner hefyd i’r ffenest,sef ffenest goffa i Dewi Sant a bodcroeso iddynt gael honno hefyd, ar yramod eu bod nhw yn mynd yn gyfrifol amy costau o’u symud.

Pan aed ati i osod y ffenestri yn eucartref newydd cafwyd eu bod yn ffitio ynunion i’r cynllun yn eglwys St. Martin.Gan nad oedd angen newid dim arddarnau o’r ffenestri, yr oedd hynny ynlleihau rhywfaint ar gostau’r prosiect.

Ond beth am Ieuan Glan Geirionydd(Evan Evans – 1795-1855)? Pam eigoffáu ef, ac mewn Eglwys Anglicanaiddyng Nghaer? Y prif reswm am hynny

oedd iddo dreulio dau gyfnod byr yn yddinas.

Ganwyd ef yn Nhanycelyn, Trefriw, ynEbrill 1795. Cafodd rywfaint o addysg ynYsgol Rad Llanrwst, neu weithio gartrefar y tir gyda’i dad a wnâi am gyfnod.Dangosodd rhywfaint o ddawn fel bardd achystadlu mewn eisteddfodau lleol.Mudodd o Ddyffryn Conwy ar alwad JohnParry, awdur Rhodd Mam, i Gaer i’wgynorthwyo ef yn ei waith ar GoleuadGwynedd, cylchgrawn newydd asefydlwyd ganddo. Cyn symud i Gaercyfansoddodd Ieuan “Awdl Farwnad” i’rDywysoges Charlotte, a daeth i’r brig ynyr Eisteddfod Genedlaethol yn Wrecsamyn 1822. Yn dilyn ei lwyddiant gyda’r“Awdl Farwnad” bu galw mawr amdano adaeth yn boblogaidd yn fuan wedyn.

Daeth i sylw’r Eglwys Sefydledig, achymhellwyd ef ganddynt i addasu ei huni weinidogaeth yr Eglwys honno. Wedicwrs byr o hyfforddiant cafodd ei ordeiniogan esgob Caer yn 1826 a’i drwyddedu iofalu am eglwys St Martin, Caer. Bu’ngweinidogaethu yno o 1822 tan 1852.

Dyna, felly, yr eglurhad bod ffenestr goffai Ieuan Glan Geirionydd yn ninas Caer.

Elfed ap Nefydd Roberts

2 Y Goleuad Hydref 18, 2019

Yn 1869 codwyd ail gapel sylweddol eifaint sef yr un sydd ar y safle presennol.Yn 1897 ychwanegwyd festri ac organ.Ailadeiladwyd a moderneiddiwyd yrorgan yn 1955.

Rhwng 1836 ac 1874 codwyd nifer obregethwyr yn yr eglwys. O 1870 hyd2009 bu 10 o weinidogion ar yTabernacl. Yn eu plith roedd yParchedig John Thickens, awdurEmynau a’u Hawduriaid (llyfr defnyddiola gyhoeddwyd yn 1947 yn olrhaincefndir awduron ac emynau LlyfrEmynau’r Methodistiaid Calfinaidd aWesleaidd). Roedd ef yn fawr eiddylanwad yn ystod Diwygiad ’04-’05.Fel ei ewythr, y Parchedig JosephJenkins, Cei Newydd, roedd ynymboeni am gyflwr ysbrydol isel yreglwysi. Aethant eu dau ati i drefnucynadleddau i geisio “dyfnhau bywydysbrydol yr eglwysi”. Fe fu’r ail ohonyntyn y Tabernacl o dan nawdd y Cyfarfod

Misol a bu bendith arbennig ar euhymdrechion. Yn yr un a fu ymMlaenannerch y cafodd Evan Robertsei gyffwrdd yn ddwys iawn.

Mae’r Tabernacl yn awr yn ddi-weinidogers ymddeoliad y Parchedig Dilwyn O.Jones yn 2009 ond y mae ymaswyddogion ac aelodau sy’n parhau igynnal y fflam ac i gadw’r drws ynagored. Fe fyddant yn sicrhau croesocynnes i’r cynrychiolwyr iweithrediadau’r Gymdeithasfa ac iaelodau o’r cyhoedd yn ogystal i’r OedfaGymun fydd yn gyfarfod cyhoeddus am11.45 o’r gloch dan arweiniad yParchedig Ddr. Watcyn James.

Gweddïwn am arweiniad yr Ysbryd Glânar y trafodaethau ac am fendith Duw arholl waith y Sasiwn, a hynny ergogoniant i’r Arglwydd Iesu Grist.

Iola Alban (Llywydd HenaduriaethCeredigon a Gogledd Penfro)

Croesawu Cymdeithasfa’r De (parhad)

FFEINDIO FFENESTRI

LlongyfarchMewn eisteddiad diweddar oHenaduriaeth Aberteifi a GogleddPenfro llongyfarchwyd y Parch StephenMorgan amgyfawni deugainmlynedd oweinidogaeth.Treuliodd yParch StephenMorgan, Trefilanoedd wedi eifagu yn y Sir, eiweinidogaethgyfan o fewnterfynau’nHenaduriaeth.Diolchwyd iddo gan y Llywydd Mrs IolaAlban am ei ofal a’i weinidogaeth drwygydol yr amser hwn.

LlongyfarchwydMr D. M. Jonesyntau am oes owasanaethwedi iddo fodyn flaenor ynSwyddffynnonar gyflawni56 mlynedd owasanaeth felblaenor.

Hefyd Mr Twynog Davies, Shiloh,Llanbedr Pont Steffan (oedd yn methubod yn bresennol) ar gyflawni62 mlynedd o wasanaeth fel blaenor.Ni chafodd y ddau eu llongyfarch gan yrHenaduriaeth pan yn dathlu 50 a 60mlynedd o wasanaeth. Gwell hwyr nahwyrach!

Llun: Wyn Jones, Caer