1η ημέρα

οδοιπορικο στηΝ γκαναΗ Lily Cole ταξιδεύει στην Γκάνα και γνωρίζει από κοντά τον προμηθευτή μας του υπέροχου Shea Butter (Tungteiya) στα πλαίσια του Δίκαιου Εμπορίου με Κοινότητες. Την εμπειρία της στην Γκάνα καταγράφει η Hazel Thompson

Είναι η πρώτη μέρα του ταξιδιού μας και η Lily εμφανίζεται στο φουαγιέ του ξενοδοχείου μας στην Άκρα στις 4.30 π.μ., μετά από ελάχιστες ώρες ύπνου. Έρχεται κατευθείαν από δουλειά στη Νέα Υόρκη και ταξίδι σχεδόν 24 ωρών, αλλά ο ενθουσιασμός της φαίνεται να υπερισχύει της κούρασης. Μπροστά μας έχουμε ακόμα το τελευταίο μέρος του ταξιδιού… Για να φτάσουμε στα απομακρυσμένα χωριουδάκια όπου φτιάχνεται το βούτυρο καριτέ, πρέπει να πάμε με αεροπλάνο ως την Ταμάλε, στη βόρεια Γκάνα, και μετά μας περιμένει μια πολύωρη διαδρομή στους επαρχιακούς χωματόδρομους.

Μετά από μια επεισοδιακή –λόγω καταιγίδας– πτήση, φτάνουμε σώοι και αβλαβείς στο αεροδρόμιο της Ταμάλε, όπου μας υποδέχεται η θρυλική μαντάμ Fati Paul. Η μαντάμ Fati Paul συνεργάζεται με την The Body Shop από την αρχή της σχέσης της με το συνεταιρισμό Tungteiya, σχέσης που γεννήθηκε όταν η Anita Roddick επισκέφθηκε για πρώτη φορά τα χωριά στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Το 1994, η The Body Shop έκανε την πρώτη της παραγγελία στην κοινότητα: πέντε τόνοι βούτυρο καριτέ. Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα, οι παραγγελίες ξεπερνούν τους 450 τόνους το χρόνο.

Η Lily και η μαντάμ Fati Paul έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν στο αυτοκίνητο που τις μεταφέρει από το αεροδρόμιο στο μέρος όπου θα συναντήσουν το συμβούλιο του Συνεταιρισμού Tungteiya. Μετά τη θερμή υποδοχή του αρχηγού και του συμβουλίου της Συνεταιρισμού που μας προσφέρουν σπιτικά γλυκά και τσάι, η Lily ακούει την ιστορία του Tungteiya και της The Body Shop. Η Lily μαθαίνει ότι ο Tungteiya είναι ένας συνεταιρισμός γυναικών που αποτελείται από 11 χωριά και πάνω από 500 μέλη, που παράγουν βούτυρο καριτέ με παραδοσιακές μεθόδους οι οποίες χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες.

Όπως της εξηγεί το συμβούλιο, η κοινότητα εισπράττει δίκαιη τιμή για το βούτυρο καριτέ που παράγει και επιπλέον η The Body Shop καταβάλλει ένα κοινωνικό πριμ (το οποίο πηγαίνει σε ένα ειδικό ταμείο) για κάθε κιλό βουτύρου που αγοράζει. Ο Tungteiya αποφασίζει πώς θα διατεθούν τα χρήματα του ταμείου μέσω της δικής του μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που λέγεται Northern Ghana Community Action Fund (NOGCAF), δηλαδή Ταμείο Κοινοτικής Δράσης της Βόρειας Γκάνα. Πέρσι, η The Body Shop υπολόγισε ότι πάνω από 25.000 άνθρωποι ωφελήθηκαν άμεσα από τη συνεργασία τους με το συνεταιρισμό, ενώ 46.000 άνθρωποι στην ευρύτερη κοινότητα ωφελήθηκαν από κοινοτικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από το NOGCAF.

Μπαίνουμε στα τζιπ για να επισκεφθούμε τα χωριά της περιοχής. Η Lily ανυπομονεί να ξεκινήσουμε ώστε να μπορέσει να γνωρίσει τις γυναίκες και να δει από κοντά τα κοινοτικά προγράμματα και έργα. Ακολουθούμε τους χωματόδρομους ως το χωριό Mbanayili. Η Lily και η μαντάμ Fati Paul συζητούν για το κοινό τους πάθος για το δίκαιο εμπόριο. Η μαντάμ Fati Paul αφηγείται τις εντυπώσεις της από την πρώτη επίσκεψη της Anita Roddick, ιδρύτριας της The Body Shop, και λέει ότι το Mbanayili ήταν το πρώτο χωριό στη βόρεια Γκάνα από το οποίο η The Body Shop αγόρασε βούτυρο καριτέ. Η ομάδα του Tungteiya στο χωριό Mba-nayili έχει 89 μέλη, ενώ πάνω από 5.500 άνθρωποι ωφελούνται από τα έργα του συλλόγου στο χωριό. Καθώς απομακρυνόμαστε από την Ταμάλε, μπαίνοντας βαθύτερα στην ύπαιθρο, οι επιβάτες του τζιπ βυθίζονται στη σιωπή. Η Lily φωτογραφίζει τα δέντρα καριτέ στο πλάι του δρόμου, απορροφημένη από το τοπίο γύρω μας.

Φτάνουμε στο χωριό και βγαίνουμε από τη δροσιά του τζιπ στο μεσημεριανό λιοπύρι. Στη βόρεια Γκάνα, η μέση θερμοκρασία την ημέρα είναι περίπου 40 βαθμοί, συνθήκες στις οποίες οι γυναίκες ζουν και εργάζονται καθημερινά. Η Lily δείχνει ανακουφισμένη που επιτέλους έφτασε στον προορισμό της μετά από τόσο ταξίδι. «Να ’μαι, λοιπόν, σε ένα χωριό στη μέση του πουθενά. Ένας Θεός ξέρει πώς ανακάλυψε αυτό το μέρος η Anita» σχολιάζει απορημένη.

Ακολουθώντας την παράδοση, μας καλούν στο «παλάτι» του αρχηγού του χωριού, μια μεγάλη, στρογγυλή καλύβα από λάσπη και άχυρα στην άκρη του Mbanayili. Η Lily προχωρά πρώτη, βγάζοντας τα παπούτσια της πριν περάσει το κατώφλι. Καθώς μπαίνουμε, τα μάτια μας χρειάζονται λίγες στιγμές για να προσαρμοστούν από το δυνατό ήλιο στο σκοτάδι της καλύβας. Ο αρχηγός κάθεται σε μια ανυψωμένη εξέδρα, βαμμένη με σκουροπράσινο χρώμα και σκεπασμένη με δέρμα αγελάδας. Οι πρεσβύτεροι κάθονται δεξιά κι αριστερά του πάνω σε δέρματα αγελάδας στην περίμετρο της καλύβας, ακουμπώντας στους βαμμένους κιτρινωπούς λασπότοιχους. Μας προσκαλούν να καθίσουμε στους ξύλινους πάγκους γύρω από τους τέσσερις λεπτούς κορμούς δέντρων που επίσης είναι βαμμένοι πράσινοι και στηρίζουν την ψηλή οροφή από ξύλο και άχυρο στο κέντρο του χώρου. Μερικές από τις γυναίκες του Tungteiya κάθονται σιωπηλές στο βάθος της καλύβας, δίπλα στην πόρτα.

Η συνάντηση ξεκινά με τις επίσημες συστάσεις και μια παραδοσιακή τελετή με τον καρπό του δέντρου κόλα για το καλωσόρισμα. Η προσφορά του καρπού κόλα συμβολίζει ότι ο αρχηγός μάς έχει υποδεχθεί επισήμως στο χωριό. Ο αρχηγός είναι πρόσχαρος, απολαμβάνοντας την επίσκεψη της Lily και των υπολοίπων. Είναι πολύ περήφανος για τις γυναίκες του χωριού, επειδή έχουν φέρει ευημερία στην κοινότητα και μεγαλύτερη αρμονία στις οικογένειες. Ο αρχηγός λέει στη Lily ότι ελπίζει πως η The Body Shop θα συνεχίσει να αγοράζει βούτυρο καριτέ και δίνει σε όλους μας την ευχή του για να κινηματογραφήσουμε και να μιλήσουμε με τους συγχωριανούς του.

Οι γυναίκες μάς οδηγούν έξω από το παλάτι και περνούμε μέσα από το χωριό για να καταλήξουμε στο κέντρο επεξεργασίας του καριτέ. Καθώς πλησιάζουμε, ακούμε τραγούδια να δυναμώνουν. Σύντομα η Lily περικυκλώνεται από τις γυναίκες του Tungteiya, που χορεύουν και τραγουδούν ένα παραδοσιακό τραγούδι καλωσορίσματος. Η μαντάμ Safura, μέλος του συμβουλίου του Tungteiya και εκπρόσωπος του χωριού, μαζί με κάποιες γυναίκες και μερικούς άντρες οδηγούν τη Lily έξω από το χωριό για να της δείξουν πώς συλλέγονται οι καρποί του καριτέ. Διασχίζουμε τα λιβάδια μέχρι εκεί που φυτρώνουν τα δέντρα του καριτέ και η μαντάμ Safura εξηγεί στη Lily το πρώτο στάδιο της παραγωγής βουτύρου καριτέ. Όπως λέει, τα δέντρα γίνονται μέχρι 300 ετών, οι καρποί ωριμάζουν από τα μέσα Μαΐου μέχρι τα τέλη Ιουλίου και οι γυναίκες συλλέγουν τους πεσμένους ώριμους καρπούς.

Οι γυναίκες οδηγούν τη Lily από δέντρο σε δέντρο, δείχνοντάς της πώς συλλέγουν τους καρπούς σε αποξηραμένες κολοκύθες την εποχή της συγκομιδής. Προκαλούν τη Lily να επιχειρήσει να κουβαλήσει την κολοκύθα στο κεφάλι της, όπως κάνουν εκείνες όταν γυρίζουν σπίτι μετά τη συλλογή των καρπών – και η Lily καταφέρνει να ισορροπήσει με χάρη τη γαβάθα στο κεφάλι της και να επιστρέψει με τα πόδια στο χωριό μαζί με τις γυναίκες, αποδεικνύοντας ότι η εμπειρία της πασαρέλας μπορεί να φανεί χρήσιμη ανά πάσα στιγμή. Καθοδόν η Lily μιλάει για όσα έχει μάθει ως τώρα: «Πρέπει να μαζέψουν τους καρπούς στις 4 το πρωί, έτσι ξεκινούν πριν χαράξει και πρέπει να προσέχουν πολύ, αφού μέσα στους θάμνους μπορεί να κρύβεται κανένα φίδι. Κάθε μέρα, την εποχή της συγκομιδής, πρέπει να περιμένουν τους καρπούς να πέσουν μόνοι τους – δεν επιτρέπεται να κουνήσουν το δέντρο, αφού τότε οι καρποί δεν θα είναι αρκετά ώριμοι. Μόλις τους μαζέψουν, τους πηγαίνουν στη μονάδα, όπου υποβάλλονται σε μια διαδικασία οχτώ σταδίων».

Επιστρέφουμε στη μονάδα επεξεργασίας του Tungteiya στο χωριό, βρίσκοντας επιτέλους ανακούφιση από τον καυτό ήλιο του απογεύματος. Οι γυναίκες είναι εντυπωσιακές με τα πολύχρωμα ρούχα τους. Κάποιες αναπαύονται στη σκιά των δέντρων γύρω από τη μονάδα. Πάνω σε έναν ξύλινο πάγκο, οι γυναίκες έχουν τοποθετήσει καρπούς καριτέ μέσα σε γαβάθες για να μας παρουσιάσουν τα στάδια της διαδικασίας. Η μαντάμ Afishetu, που είναι 45 ετών και συμμετέχει στον Tungteiya τα τελευταία 16 χρόνια, εξηγεί τη διαδικασία στη Lily.

Η μαντάμ Afishetu δεν ήξερε να διαβάζει και να γράφει πριν γίνει μέλος του συνεταιρισμού. Τώρα όχι μόνο γνωρίζει ανάγνωση και γραφή, αλλά έχει μάθει και άπταιστα αγγλικά. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία τής άλλαξε τη ζωή. Πριν συνεργαστεί με το συνεταιρισμό, δυσκολευόταν να ζήσει την οικογένειά της και δεν μπορούσε να πληρώσει τα δίδακτρα για το σχολείο των πέντε παιδιών της. Τώρα, όμως, καθώς έχει τακτικό εισόδημα, όλα τα παιδιά της πάνε σχολείο, ενώ έχει τη δυνατότητα να αγοράζει καλά ρούχα και τρόφιμα για τους δικούς της. Επειδή η μαντάμ Afishetu έχει μάθει να γράφει και να διαβάζει, μπόρεσε να αναλάβει και το ρόλο της γραμματέως του χωριού. Αυτό σημαίνει ότι, παράλληλα με την παραγωγή βουτύρου καριτέ, είναι υπεύθυνη για το ζύγισμα και τον υπολογισμό των χρημάτων που οφείλει ο συνεταιρισμός σε κάθε γυναίκα.

Η Lily κάνει πολλές ερωτήσεις σε κείνη και στις άλλες γυναίκες. «Τις ρώτησα αν γνώρισαν την Anita όταν είχε έρθει εδώ κι εκείνες μου περιέγραψαν την άφιξή της και το τραγούδι που της άρεσε. Πάνω από όλα, μου μίλησαν για τη δομή που εκείνη δημιούργησε και για το εμπόριο που βασίστηκε σε αυτή. Πραγματικά άλλαξε η ζωή και ο τόπος τους... Και το λένε με απόλυτη ειλικρίνεια».

Κάθε χωριό του Tungteiya είναι χτισμένο γύρω από μια μονάδα επεξεργασίας. Με αυτό τον τρόπο, μπορούν να παράγουν εξαιρετικής ποιότητας βούτυρο καριτέ, κρατώντας παράλληλα την παραγωγή εντός του χωριού. Σε διάστημα μερικών ωρών, η Lily εξοικειώνεται με κάθε στάδιο παραγωγής του βουτύρου και συμμετέχει πρόθυμα, μαθαίνοντας έτσι πόση δουλειά χρειάζεται για να παραχθεί το τελικό προϊόν. «Δεν είχα ιδέα ότι θέλει τόση δουλειά για να γίνει το βούτυρο, με χειρωνακτικές πρακτικές που εφαρμόζονται εδώ και εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες χρόνια».

Πρώτα βράζουν τους καρπούς, ύστερα τους ξηραίνουν στον ήλιο, βγάζουν τα σπέρματα και τα σπάνε για να αφαιρέσουν τους πυρήνες, τους οποίους κατόπιν σπάνε σε κομματάκια. Ύστερα ψήνουν τα κομματάκια και τα αφήνουν να κρυώσουν· κατόπιν τα αλέθουν για να φτιάξουν μια υγρή αλοιφή που μοιάζει και μυρίζει σαν σοκολάτα. Μετά προσθέτουν χλιαρό και κρύο νερό στην αλοιφή, ενώ την ανακατεύουν και τη χτυπούν με το χέρι, μέχρι να ανέβει το βούτυρο στην επιφάνεια και να το αφαιρέσουν. Το τελευταίο στάδιο είναι ο καθαρισμός. Ζεσταίνουν το ακατέργαστο βούτυρο σε φωτιά με ξύλα, το περνούν μέσα από σήτα, το βάζουν κουταλιά κουταλιά σε μια γαβάθα από αποξηραμένη κολοκύθα για να κρυώσει και το αποθηκεύουν σε μια παραδοσιακή στρογγυλή αχυροκαλύβα. Όταν κρυώσει το βούτυρο, το χτυπούν με ραβδιά για να μαλακώσει. Μόλις έρθει το φορτηγό, ζυγίζουν το βούτυρο και το συσκευάζουν σε κιβώτια για να μεταφερθεί στις ακτές, από όπου θα σταλεί στην Ολλανδία για την τελευταία διαδικασία φιλτραρίσματος πριν πάει στα εργοστάσια για να χρησιμοποιηθεί στα τελικά προϊόντα της The Body Shop.

«Η διαδικασία κατά την οποία γίνεται υγρή αλοιφή όμοια με σοκολάτα είναι εκπληκτική» περιγράφει η Lily. «Μυρίζει υπέροχα, επειδή είναι ψημένη. Μπήκα στον πειρασμό να τη δοκιμάσω, όμως μου είπαν πολλές φορές “όχι, δεν μπορείς.... δεν τρώγεται!”»

« Όταν πήραν το βούτυρο υπό τη μορφή σοκολάτας και το ζύμωσαν με νερό με τα χέρια τους, θυμήθηκα τα γλυκά που φτιάχναμε με τη γιαγιά μου. Μια γυναίκα μού είπε ότι αυτό είναι το δυσκολότερο κομμάτι της διαδικασίας, όμως αυτές τραγουδούν κιόλας ενώ δουλεύουν!» σχολιάζει η Lily.

Μέχρι να τελειώσει η προσωπική ξενάγηση της Lily, ο ήλιος πέφτει γοργά προς τη δύση. Η μαντάμ Afishetu τη βοηθά να ζυγίσει το βούτυρο καριτέ και να το βάλει σε κουτιά των 25 κιλών. Έρχονται και οι άντρες για να βοηθήσουν στο τελευταίο στάδιο της διαδικασίας, σφραγίζοντας τα κουτιά με κόλλα και βοηθώντας τις γυναίκες να τα φορτώσουν στο φορτηγό. Όπως λέει η Lily: « Όταν οι γυναίκες τελειώσουν με τη συσκευασία, ολοκληρώνοντας τη διαδικασία, το γιορτάζουν με χορούς και τραγούδια. Είναι κάτι πολύ ξεχωριστό – μακάρι να μπορούσα να το δω!»

Η νύχτα πέφτει και, πριν φύγουμε από το χωριό, οι γυναίκες κάνουν στη Lily ένα παραδοσιακό δώρο για να την τιμήσουν για την επίσκεψή της: μια φραγκόκοτα και αυγά. Έχει βραδιάσει πια όταν φεύγουμε από το χωριό και το μόνο φως είναι οι στάχτες από τη φωτιά όπου νωρίτερα έψησαν το καριτέ. Αν και κουρασμένη πια, αφού είναι ξύπνια από τα χαράματα, στο δρόμο της επιστροφής για τον ξενώνα η Lily μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις της για την πρώτη μέρα της επαφής της με την κοινότητα. «Μου έκανε τεράστια εντύπωση η παραδοσιακή επεξεργασία του βουτύρου, που γίνεται με το χέρι και με μεγάλη μαστοριά. Πού να το φανταστώ, βλέποντας ένα απλό προϊόν στα καταστήματα του Λονδίνου ή της Νέας Υόρκης!»

Σήμερα η Lily αντιλήφθηκε μια σχέση που δεν περνά καν από το μυαλό των περισσότερων ανθρώπων. «Το βούτυρο καριτέ ταξιδεύει από εδώ, από τις λασποκαλύβες της Γκάνα, μέχρι το διαμέρισμά μου στο Λονδίνο μέσω ενός δικτύου που σε κάνει να ξεχνάς την απόσταση –τη γεωγραφική, αλλά και την πολιτισμική– που διανύει για να φτάσει ως εκεί. Είναι απίθανο να σκέφτομαι ότι αυτές οι γυναίκες που είναι εδώ και φτιάχνουν το βούτυρο καριτέ με το χέρι πάνω από τη φωτιά αποτελούν κομμάτι μιας μεγάλης διαδικασίας που καταλήγει σε ένα μοντέρνο λονδρέζικο κατάστημα».

2η ημέραΤη δεύτερη μέρα, ξυπνάμε και πάλι νωρίς για να φτάσουμε ακόμα μακρύτερα από την Ταμάλε, στο χωριό Dimabi, όπου ζουν 84 μέλη του συνεταιρισμού Tungteiya. Η Lily έχει λάβει ειδική πρόσκληση για να εγκαινιάσει τις νέες κατοικίες των δασκάλων. Αυτές οι κατοικίες είναι ζωτικής σημασίας ώστε οι δάσκαλοι που διορίζει η κυβέρνηση να μπορούν να μένουν σε αυτό το απομακρυσμένο χωριό. Παλιότερα, χωρίς αυτά τα καταλύματα, τα χωριά της επαρχιακής βόρειας Γκάνα δυσκολεύονταν να κρατήσουν τους δασκάλους τους, καθώς οι συνθήκες διαβίωσης εδώ είναι εξαιρετικά δύσκολες.

Μπαίνοντας στο χωριό, μας καλούν ξανά να γνωρίσουμε τον αρχηγό και τους πρεσβύτερους. Υποδέχονται τη Lily και γίνονται οι επίσημες συστάσεις. Το «παλάτι» αυτού του χωριού είναι λίγο μικρότερο και πιο παραδοσιακό από ό,τι του Mbanayili και οι τοίχοι, που είναι φτιαγμένοι από λάσπη, είναι γυμνοί. Όμως εδώ έχουν ηλεκτρικό ρεύμα: στον τοίχο πίσω από τον αρχηγό, που κάθεται σε μια μεγάλη καρέκλα, φαίνεται ένα καλώδιο και ένας διακόπτης.Από την οροφή κρέμονται μάτσα με καλαμπόκια, ενώ τρία ποδήλατα είναι ακουμπισμένα στους τοίχους της καλύβας. Ο αρχηγός μάς δίνει την ευχή του και πηγαίνουμε με τα τζιπ στην άκρη του χωριού, όπου έχει συγκεντρωθεί ένα μεγάλο πλήθος χωρικών.

Στο Dimabi ζουν περίπου 4.500 άνθρωποι και όλοι τους έχουν πρόσβαση στα έργα που κατασκευάζει ο Tungteiya και ωφελούνται από αυτά. Πριν πλησιάσουμε τον συγκεντρωμένο κόσμο, επισκεπτόμαστε το σχολείο του χωριού, που χτίστηκε και προσφάτως ανακαινίστηκε από το ειδικό ταμείο του Tungteiya. Την προσοχή της Lily τραβά ένα χαρτί που είναι πεσμένο στο χώμα κοντά στο σχολείο. Είναι μια σελίδα από κάποιο παλιό μαθητικό τετράδιο, στην οποία είναι γραμμένος με το χέρι ο ορισμός του τουρισμού: «Τουρισμός είναι μια δραστηριότητα που περιλαμβάνει ταξίδια στα οποία κανείς βλέπει και απολαμβάνει τοπία σε άλλα μέρη». Προφανώς η Lily προσελκύεται όχι μόνο από τη γενική εικόνα, αλλά και από τις μικρές λεπτομέρειες γύρω της.

Μπαίνουμε σε μία από τις τάξεις του νηπιαγωγείου του Dimabi, όπου τα παιδιά μάς υποδέχονται κατενθουσιασμένα. Η Lily στέκεται μπροστά στην τάξη και σε λίγο όλα τα παιδιά συζητούν χαρούμενα μαζί της. Το σχολείο, που εξυπηρετεί όλο το χωριό, έχει 232 μαθητές. Αφού γνωρίσουμε όλα τα παιδιά, πλησιάζουμε τον κόσμο που έχει συγκεντρωθεί για το “dur-bar”, μια γιορτή αφιερωμένη στην επίσκεψη της Lily και τα εγκαίνια των κατοικιών για τους δασκάλους. Καθώς πλησιάζουμε, ο ήχος των τυμπάνων και του χορού δυναμώνει· σύντομα, βλέπουμε ότι σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του χωριού έχουν έρθει στη γιορτή και κάθονται σε ένα μεγάλο κύκλο, με τέντες για τον ήλιο στημένες από πάνω τους. Τα παιδιά τρέχουν και περικυκλώνουν τη Lily, ενώ τα τύμπανα μάς καλωσορίζουν. Μόλις καθίσουμε, ο αρχηγός και οι πρεσβύτεροι υποδέχονται επίσημα τη Lily και τους υπόλοιπους στην εκδήλωση.

Το durbar αρχίζει και τις επόμενες ώρες ακούμε πολλές ομιλίες και απολαμβάνουμε τους υπέροχους παραδοσιακούς χορούς του χωριού συνοδεία τυμπάνων. Η Lily ανυπομονεί να λάβει μέρος στη δράση, έτσι αρπάζει τη φωτογραφική της μηχανή και αρχίζει να φωτογραφίζει μαζί μου μέσα στον κύκλο, ώστε να απαθανατίσει από κοντά το χορό και την ατμόσφαιρα. Οι χορευτές χαίρονται πολύ με την παρουσία της και χορεύουν ακριβώς μπροστά της. Η Lily σαφώς βρίσκεται στο στοιχείο της και έχει μπει στο ομαδικό πνεύμα της γιορτής.

«Η έντονη αίσθηση που είχα σε αυτό το ταξίδι, είτε βλέποντας πώς φτιάχνεται το βούτυρο καριτέ από τις γυναίκες ή παρακολουθώντας τους άντρες να βάζουν άχυρα σε μια στέγη, ήταν της ομαδικότητας. Όλοι στο χωριό συνεργάζονται μεταξύ τους, στηρίζουν ο ένας τον άλλο. Είναι αυτό που λέμε “βοήθα με να σε βοηθώ να ανεβούμε το βουνό”. Αυτή η συμπεριφορά μοιάζει αυτονόητα λογική, όμως εμείς, στην πατρίδα μου, φαίνεται ότι δυστυχώς την υιοθετούμε ολοένα και πιο σπάνια. Ήταν μεγάλη έμπνευση για μένα να βρίσκομαι σε αυτό το περιβάλλον, όπου όλα λειτουργούν με βάση τους ανθρώπινους δεσμούς, σε μια δομή όχι ανταγωνιστική, αλλά συνεργατική».

Μετά τις ομιλίες και τους χορούς, ο αρχηγός και οι πρεσβύτεροι δωρίζουν στη Lily παραδοσιακά ρούχα, κοσμήματα και ένα ρολόι. Η μαντάμ Safura ντύνει τη Lily με τη φορεσιά πάνω από τα δικά της ρούχα. Οι τυμπανιστές εμφανίζονται ξανά και οδηγούν τη Lily μέσα από το πλήθος ώστε να εγκαινιάσει επίσημα τα καταλύματα των δασκάλων. Ένα κοριτσάκι, επίσης ντυμένο με παραδοσιακή φορεσιά, περπατά πλάι στη Lily, κρατώντας ένα μαξιλαράκι πάνω στο οποίο είναι ένα ψαλίδι και μια αρμαθιά κλειδιά. Καθώς το πλήθος παρακολουθεί και η μουσική παίζει, η Lily κόβει την κορδέλα στην πύλη της εισόδου και μετά, με τη βοήθεια της μαντάμ Fati Paul, αποκαλύπτει την πλάκα που είναι αφιερωμένη στην ξεχωριστή αυτή μέρα.

Η Lily είναι ο πρώτος άνθρωπος που ανοίγει την πόρτα με τα κλειδιά και μπαίνει στις ζωηρόχρωμες πράσινες κατοικίες για να την ξεναγήσουν στα δωμάτια. Αυτά τα δωμάτια είναι ζωτικής σημασίας, καθώς οι δάσκαλοι δεν επιθυμούν να μένουν στις παραδοσιακές καλύβες του χωριού και, πρωί απόγευμα, πηγαινοέρχονται στην κοντινότερη πόλη. Συχνά, έρχονται δάσκαλοι από το νότο και φεύγουν αμέσως όταν βλέπουν πού πρέπει να μείνουν. Οι κατοικίες που έχτισαν οι Tungteiya/NOGCAF διαθέτουν κρεβατοκάμαρα, σαλόνι, κουζίνα και μπάνιο, εξωτερική τουαλέτα και βεράντα. Η Lily ποζάρει για να φωτογραφηθεί για τον τοπικό τύπο μαζί με τους δασκάλους και τους βοηθούς και βλέπει από κοντά πώς το ειδικό ταμείο ωφελεί ολόκληρη την κοινότητα.

«Σήμερα γνώρισα μερικές ηλικιωμένες γυναίκες και καμία τους δεν είναι μορφωμένη ούτε ξέρει γραφή και ανάγνωση. Όμως τα εγγόνια τους τώρα μορφώνονται στα σχολεία που έχουν φτιαχτεί χάρη στο ειδικό ταμείο, με συνέπεια να ενισχύεται όλη η κοινότητα».

Καθώς η επίσημη εκδήλωση έχει τελειώσει, μπαίνουμε ξανά στα τζιπ και ακολουθούμε τους χωματόδρομους για να φτάσουμε στη φυτεία καριτέ και καύσιμης ξυλείας. Κατεβαίνουμε όλοι και η Lily αποφασίζει να πάει μια βόλτα τριγύρω στη φυτεία με τη φωτογραφική της μηχανή. Κάτω από τον καυτό ήλιο του μεσημεριού, απολαμβάνει λίγη ώρα μόνη της, φωτογραφίζοντας τα δέντρα και αποτυπώνοντας στη μνήμη της το τοπίο και τα όμορφα γεγονότα του πρωινού.

Τα δέντρα καριτέ και τα σπέρματά τους είναι πολύτιμα για την κοινότητα. Κατά κανόνα, τα δέντρα αναπτύσσονται ελεύθερα στη φύση και η καλλιέργειά τους απαγορεύεται. Είναι κοινή πεποίθηση ότι, αν φυτέψεις ένα δέντρο καριτέ, θα πεθάνεις πριν καρποφορήσει. Χρειάζονται ως και 15 χρόνια μέχρι να δώσουν καρπούς για πρώτη φορά. Ο Tungteiya συνεργάζεται με την Oxfam και άλλες ΜΚΟ για να πείσουν τους αγρότες της περιοχής να μειώσουν το κάψιμο των θαμνότοπων και να προστατεύσουν τα δέντρα. Οι γρήγορα αναπτυσσόμενες ακακίες της φυτείας αντικαθιστούν το ξύλο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του βουτύρου. Οι γυναίκες έχουν επίσης φυτέψει δέντρα τικ για να έχουν εισόδημα στο μέλλον, καθώς και δέντρα καριτέ ώστε να εξασφαλίσουν τη μελλοντική παραγωγή σπερμάτων.

« Ήδη γνώριζα πόση δύναμη έχει η επιχειρηματική δραστηριότητα ως εργαλείο του καλού (ή του κακού), καθώς εδώ και χρόνια μελετώ την επίδραση που έχουν οι επιχειρηματικές γραμμές παραγωγής» δηλώνει η Lily. «Γι’ αυτό και ήθελα να συνεργαστώ με την The Body Shop κι εκείνοι μαζί μου. Όταν έχεις μια τέτοια θεώρηση του κόσμου, αποκτάς τη δύναμη ως καταναλωτής να επιφέρεις τεράστιες αλλαγές. Τώρα έχω ιστορίες και εικόνες αυτής της θεώρησης στην πράξη οι οποίες με αγγίζουν βαθιά. Πιστεύω πραγματικά στην υπεύθυνη επιχειρηματική δραστηριότητα· υπάρχει τρόπος να ωφεληθούν όλοι. Μπορούμε να ενισχύσουμε τις τοπικές κοινωνίες μέσω του εμπορίου, αντί να τις καθιστούμε εξαρτημένες από την ανθρωπιστική βοήθεια. Και από την άλλη πλευρά της εξίσωσης, εμείς στις πιο ανεπτυγμένες χώρες είμαστε τυχεροί που απολαμβάνουμε προϊόντα από όλο τον κόσμο». Μετά το μεσημεριανό γεύμα, παίρνουμε ξανά τους δρόμους για να επισκεφθούμε το νερόλακκο του χωριού Bunlung. Ο νερόλακκος χρησιμοποιείται από τους κατοίκους του χωριού για την άρδευση των καλλιεργειών και το χτίσιμο νέων σπιτιών. Ήταν η μοναδική πηγή νερού για το χωριό πριν φτιαχτεί η αντλία από το ειδικό ταμείο του Tungteiya. Καθώς ο ήλιος γέρνει στον ορίζοντα, η Lily and η μαντάμ Fati Paul στέκονται ώρα πολλή πλάι στο νερόλακκο, παρακολουθώντας ένα κάρο που το σέρνει ένα γαϊδουράκι να φορτώνει νερό, ενώ συζητούν για το πόσο σημαντική είναι η αντλία νερούγια το χωριό.

Η Lily συγκινείται από την προσωπική ιστορία της μαντάμ Fati Paul, που σε έναν παρόμοιο νερόλακκο προσβλήθηκε από το παράσιτο που ονομάζεται δρακόντιο όταν ήταν μόλις πέντε ετών και υπέφερε από τη νόσο δρακοντίαση για πάνω από 10 χρόνια. Η μαντάμ Fati Paul εξηγεί στη Lily ότι προσβλήθηκε από το παράσιτο πίνοντας το νερό όπου μέσα βρίσκονταν τα αυγά. Τα αυγά εκκολάπτονται μέσα σου και αρρωσταίνεις βαριά. Με τον καιρό, τα σκουλήκια κατεβαίνουν στην πατούσα σου και βγαίνουν από το δέρμα για να πέσουν ξανά στο νερό και να γεννήσουν τα αυγά τους – και ο κύκλος ξαναρχίζει. Αργότερα, η Lily σχολιάζει: «Μπορείτε να το φανταστείτε; Αυτή η αρρώστια είναι φριχτή. Παλιά δεν υπήρχε άλλη πηγή πόσιμου νερού, ούτε νοσοκομείο, έτσι οι γυναίκες ήταν εγκλωβισμένες σε αυτό τον κύκλο της αρρώστιας. Λογικό, λοιπόν, να αισθάνονται ευγνωμοσύνη που έχουν αντλία νερού στο χωριό τους».Πηγαίνουμε λίγο πιο πέρα για να δούμε πώς οι χωρικοί και οι γυναίκες του Tungteiya έχουν ωφεληθεί από μια νέα αντλία που κατασκευάστηκε στην άκρη του χωριού Bunlung. Βλέπουμε τις γυναίκες να περιμένουν στην ουρά για να πάρουν καθαρό νερό με μεγάλες μεταλλικές γαβάθες και κατσαρόλες. Τα πολύχρωμα ρούχα τους κάνουν έντονη αντίθεση με το τοπίο στο σούρουπο. Οι γυναίκες διασκεδάζουν βλέποντας τη Lily να προσπαθεί να λειτουργήσει την αντλία και μια κυρία έρχεται να τη βοηθήσει. Καθώς η Lily μιλά με κάποιες γυναίκες με τη βοήθεια της μαντάμ Safura, οι άλλες γεμίζουν τις γαβάθες τους και μετά, σε μικρές παρέες, επιστρέφουν περπατώντας με χάρη στα σπίτια τους πριν πέσει η νύχτα.

3η ημέραΤην τελευταία μέρα του ταξιδιού της Lily στη βόρεια Γκάνα, επιστρέφουμε στο Mbanayili για να επισκεφθούμε άλλες εγκαταστάσεις ζωτικής σημασίας για το χωριό οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν από το ειδικό ταμείο. Σε αυτές περιλαμβάνεται ένα κέντρο υγείας, ένα σχολικό συγκρότημα και ένα κέντρο τροφοδοσίας, όπου μοιράζονται δωρεάν γεύματα στους μαθητές. Το κέντρο υγείας, που είναι χτισμένο γύρω από μία αυλή, περιλαμβάνει και μαιευτήριο. Εκεί κοντά βρίσκονται και οι κατοικίες των νοσοκόμων, που επίσης χρηματοδοτήθηκαν από τον Tungteiya. Πάνω από 2.200 άνθρωποι στην ευρύτερη περιοχή εξυπηρετούνται από το κέντρο υγείας. Πριν δημιουργηθεί το κέντρο, οι ντόπιοι ήταν αναγκασμένοι να πάνε στην Ταμάλε (περίπου μίας ώρας απόσταση από τους χωματόδρομους) όποτε χρειάζονταν οποιουδήποτε είδους ιατρική περίθαλψη. Η εσωτερική νοσοκόμα, που διορίζεται από την κυβέρνηση, έχει να δει μια έγκυο και ένα αγόρι που πάσχει από ελονοσία, έτσι η επίσκεψή μας είναι σύντομη.

Μετά την ξενάγηση, η Lily αφιερώνει λίγο χρόνο για να γνωρίσει κάποιες από τις γυναίκες του Tungteiya στα σπίτια τους. Την οδηγούν στο σπίτι της μαντάμ Abiba, όπου η Lily περνά αρκετή ώρα συζητώντας μαζί της και με τις φίλες της μαθαίνοντας πώς είναι η καθημερινή ζωή και η οικογένειά τους. Η μαντάμ Abiba δείχνει στη Lily έναν ειδικό ωοειδή λάκκο που είναι σκαμμένος στο πάτωμα της στρογγυλής λασποκαλύβας της. Κάθε σπίτι έχει έναν τέτοιο λάκκο, όπου κατά την παράδοση οι γυναίκες γεννούν τα παιδιά τους. Ο λάκκος δεν χρησιμοποιείται μόνο για τον τοκετό, αλλά και, όταν πεθάνει κάποιος, για την προετοιμασία της σορού. Η Lily εξηγεί ότι είναι ένα μέρος ζωής και θανάτου, πολύ σημαντικό για κάθε οικογένεια.

Η Lily απόλαυσε την επίσκεψη στο σπίτι της μαντάμ Abiba και τη στενότερη συναναστροφή με τις γυναίκες. Είχε μεγάλη περιέργεια για τις πολιτισμικές διαφορές ανάμεσά τους, έτσι άδραξε την ευκαιρία για να θέσει όσες περισσότερες ερωτήσεις μπορούσε ώστε να καταλάβει τον τρόπο ζωής των ντόπιων. Η Lily ενδιαφερόταν ιδίως για το πώς λειτουργεί η πολυγαμία στην οικογενειακή ζωή και πώς οι γυναίκες μοιράζονται το σπίτι και το σύζυγό τους με άλλες γυναίκες.

«Σε ανθρώπινο επίπεδο, συνεργάζεσαι με άλλα ανθρώπινα όντα και σε αγγίζει η ιστορία κάποιου και το πνεύμα σου διευρύνεται από κάποιον του οποίου η ζωή είναι τελείως διαφορετική από τη δική σου. Υπάρχουν κάποια βασικά πράγματα, όπως η ανθρώπινη φύση και το να κοιτάς κάποιον στα μάτια και να γνωρίζεις την αξία της αγάπης και της οικογένειας και ίσως να πιστεύεις στο Θεό και να έχεις την αίσθηση ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό που βλέπουμε. Αυτά τα βασικά πράγματα είναι κοινά και σήμερα δεν ένιωσα ξένη στο σπίτι αυτής της γυναίκας».

Με τη βοήθεια της μαντάμ Safura, η Lily μίλησε ώρες πολλές με τις γυναίκες, βιντεοσκοπώντας τις συζητήσεις τους και περιγράφοντας το δικό της τρόπο ζωής στις γυναίκες, που ήταν εξίσου περίεργες για το πώς ζει.

«Είναι εκπληκτικό να παρατηρώ τις πολιτισμικές διαφορές μας, να βρίσκομαι σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ζουν τόσο διαφορετικά από μένα. Εγώ είμαι ένα ακραίο παράδειγμα του δυτικού τρόπου ζωής. Κάθε εβδομάδα ταξιδεύω με κάποιο αεροπλάνο και συχνά είμαι μόνη μου ή, αν είμαι με φίλους, είμαι μαζί τους μόνο για λίγες μέρες, ύστερα με κάποιους άλλους και μετά με άλλους και δουλεύω συνέχεια. Δουλεύω εδώ και 10 χρόνια και, τώρα τελευταία, με απασχολεί αρκετά αυτό το θέμα και νομίζω ότι δεν μου κάνει καλό από πολλές απόψεις και το μόνο που θέλω είναι κάτι λίγο πιο προσγειωμένο. Να είμαι σε ένα σπίτι, στη φύση, να κάνω οικογένεια και όλα τα σχετικά... Να νιώθω ότι είμαι μέρος ενός συνόλου».

Καθώς ο ήλιος δύει την τελευταία ημέρα, είναι ώρα για τη Lily και τους υπόλοιπους να πουν αντίο. Μετά από τον επίσημο αποχαιρετισμό από τον αρχηγό και τους πρεσβύτερους, οι γυναίκες του Tungteiya μας ξεπροβοδίζουν με το ίδιο τραγούδι που μας είχαν καλωσορίσει. Καθώς τα τζιπ απομακρύνονται, οι χαρούμενες φωνές τους αντηχούν ακόμα μέσα στο μυαλό μας. Η Lily έχει επηρεαστεί βαθιά από αυτή την πανέμορφη, ζωντανή κοινότητα.