Cmlenin eleriBir duygu, dnce veya durumu tam olarak anlatan szck ya da sz beklerine cmle (tmce) denir. Cmle, zne ve yklem gibi temel; nesne, dolayl tmle ve zarf tmleci gibi yardmc gelerden oluur.

imdi cmlenin gelerine tek tek deinelim.

1. YKLEMCmlede kip ve zaman bildirerek yargy ortaya koyan temel unsurdur. Yklem, tek bana cmle zellii gsterir. Dier geler yklemin tamamlayc geleridir.

Cmlede yklemi bulmak iin herhangi bir eye soru soramayz. Onu ekimli durumda bulunan szcklerden anlarz. rnein;

Anlyorum szc anlamak eyleminin imdiki zamanla ekimlendiini gsteriyor. yleyse yarg bildiriyor demektir. Dolaysyla bu, bir cmledir.

Bugn mutfakta anneme yardm ettim.cmlesindeki alt izili sz birleik fiil olduu iin,

iftinin ambar sabann ucundadr. cmlesindeki alt izili sz isim tamlamas olduundan,

Trke dersimize giren kii gen bir retmendi. cmlesindeki alt izili ksm ise sfat tamlamas olduundan blnemez ve bu ekilde yklem olur.

2. ZNECmlede yklemin bildirdii ii, hareketi yapan ya da olu iinde bulunan edir. Cmlenin temel esidir. Ancak her cmlede bulunmak zorunda deildir.

Cmlede zneyi bulmak iin ykleme kim ve ne sorularn sorarz. Ancak zellikle ne sorusu, nesneyi bulmak iin de sorulduundan, biz zne sorusunu ykleme deiik biimde sorarz. rnein;

Bu elbiseyi annem ald.cmlesinde ald yklemdir. zneyi bulmak iin ykleme Alan kim? diye soruyoruz. Cevap olarak annem geliyor. yleyse cmlenin znesi bu szcktr.

Cmlede zne yukardaki rneklerde grld gibi, ak olarak verilebilecei gibi, yklemin ekiminden de karlabilir. Cmlede olmayan, yklemdeki kii eklerinden anlalan bu tr znelere gizli zne ad verilir.

Ders almana yardm ederim.cmlesinin yklemi yardm ederim szcdr. zneyi bulmak iin Yardm eden kim? diye soruyoruz, Ben cevab geliyor; ancak bu sz cmlede yok, biz bunu yklemin bildirdii kiiden karyoruz. yleyse bu cmlenin znesi gizli znedir. Bu zne cmlede var olan gelerden biri saylmaz.

Yani Grdm. cmlesinde znenin ben olduu grlse bile bu cmle sadece yklemden olumu saylr.

Baz cmlelerde ii yapan belli deildir. Bu cmlelerde iten etkilenen e szde zne kabul edilir.

Sokaklar ok gzel temizlendi. cmlesinde ii yapan belli deildir. Ama iten etkilenen e vardr. Temizlenen ne? sorusu bize sokaklar szcn veriyor. Bu ekildeki znelere szde zne denir.

Baz cmlelerde ise zne bulunmaz. Yani eylemi yapan bazen belli deildir.

Yamurlu havalarda geziye gidilmez.cmlesinde gidilmeyen ne, gidilmeyen kim? gibi sorulara cevap alnmaz. yleyse cmlenin znesi yoktur.

3. NESNECmlede yklemin bildirdii iten etkilenen edir. Ykleme sorulan kimi, neyi, ne sorularna cevap verir. Nesneler hl ekini alp almamalarna gre iki grupta incelenir.

a. Belirtili NesneNesne grevinde bulunan sz, -i hl ekini almsa, nesneye belirtili nesne denir.

Kitab retmenden ald. cmlesinde kitab nesnesi -i hal eki aldndan belirtili nesnedir.

b. Belirtisiz NesneNesne grevinde bulunan sz -i hl ekini almamsa buna, belirtisiz nesne denir.

Akama kadar odasnda kitap okudu. cmlesinde kitap nesnesi bu eki almam ve belirtisiz nesne olmutur.

4. DOLAYLI TMLEYklemin yneldii, bulunduu, kt yeri gsteren edir. Ykleme sorulan -e, -de ve -den hl eklerini alan sorulara ayn ekleri alarak cevap veren szck ya da sz bekleri dolayl tmle grevinde bulunur. Sorularn ve cevaplarn ayn ekleri almas zorunluluu, bunun dier gelerle karmasna engel olur.

zemedii sorular bana sorar.cmlesinde alt izili eyi bulabilmek iin ykleme kime sorusunu soruyoruz. Soru da cevap da ayn eki alm. yleyse bana sz dolayl tmletir.

Akama eve ge kalmayn.cmlesinde alt izili szck de -e hl ekini almtr. Ancak bu geyi bulmak iin ykleme ne zaman sorusunu soruyoruz. Grld gibi soru hl eki almadan soruluyor. yleyse bu, -e hl eki alm olmasna ramen dolayl tmle deildir.

Ayn durumu -de ve -den eklerinde de grebiliriz.

Sabah erkenden daa kacaz.renciler henz dersten kmad.Okulun bahesinde top oynadk.cmlelerindeki alt izili szler dolayl tmletir.

5. ZARF TMLECYklemin zamann, durumunu, miktarn, ynn, koulunu vb. bildiren gelerdir. Bunlarn her biri deiik bir soruyla bulunur.

Yazn bol bol kitap okuyacam. cmlesindeki alt izili zarf ne zaman,

Arabamz engebeli yolda ar ar ilerliyordu.cmlesinde alt izili zarf nasl,

ocuun dersleri alacak kadar iyiydi.cmlesindeki alt izili zarf ne kadar,

Ayakkablar ieri aln. cmlesindeki alt izili zarf nereye sorusuna cevap vermitir. Ykleme sorulan bu sorulara cevap veren geler daima zarftr.

CMLE VURGUSUCmlede asl anlatlmak istenen ge vurgulanr. Biz konuurken, nemsediimiz geyi cmlenin herhangi bir yerinde ses tonumuzu ykselterek vurgulayabiliriz. Ancak yazda bunu yapamayacamzdan, vurgulamak istediimiz eyi ykleme yaklatrrz. Yani cmlede ykleme en yakn e, en ok vurgulanan edir.

Babam bizi dn fuara gtrd.cmlesinde ykleme en yakn olduu iin dolayl tmle,

Babam bizi fuara dn gtrd.cmlesinde ykleme en yakn olduu iin zarf tmleci;

Babam fuara dn bizi gtrd. cmlesinde ykleme en yakn olduu iin nesne;

Dn fuara bizi babam gtrd. cmlesinde ykleme en yakn olduu iin zne vurguludur.

ARA SZCmleyi sylerken sz arasna sktrlan, bazen bir enin aklaycs, bazen cmle d unsur olan sz veya sz beklerine ara sz denir.

Bydm o gzel ehri, Bursay, asla unutamam.cmlesinde Bursay ara sz cmlenin nesnesinin aklaycs olarak kullanlmtr.

Ara sz daima aklad eden sonra gelir.