Cumhuriyet Donemi Medreselerinde Tefsir

8/16/2019 Cumhuriyet Donemi Medreselerinde Tefsir

1/26

2. Cilt


2/26

©“Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler” konulu uluslararası sempoz-yumda sunulan tebliğlerin metinleri Muş Alparslan Üniversitesi tarafından yayıma hazırlan-mıştır. Tebliğlerin ilmi ve kri içeriği ile dil bakımından sorumluluğu tebliğ sahiplerine, telifhakları ve basım organizasyonu ise Muş Alparslan Üniversitesi’ ne aittir.


3/26

M.Ş.Ü. YAYINLARI -1-

1. cilt isbn: 978-605-5137-01-4

Kitap AdıMedrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler

Editör

Yrd. Doç. Dr. Fikret GEDİKLİ

Son Okumalar

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin DOĞANYrd. Doç. Dr. Mehmet DALKILIÇ

Dizgi

Yrd. Doç. Dr. Fikret GEDİKLİ

Kapak TasarımErdal YILDIZ

Baskı/Cilt -2-

1. BaskıMayıs 2013, Muş

Bu eserin bütün hakları M.Ş.Ü’ ye aittir.Yayınevinin izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik

ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.

İsteme AdresiMuş Alparslan Üniversitesi

Tel: 0436 213 00 59 – Fax: 0436 213 00 59www.alparslan.edu.tr


4/26

MEDRESE GELENEĞİ VEMODERNLEŞME SÜRECİNDE

MEDRESELER

ULUSLARARASI SEMPOZYUM

لت ث لدري لشعي و لد رس لشعة في م جهة م ر لحد ة

MADRASAH TRADITION AND

MADRASAHS IN THE PROCESS OF

MODERNIZATION

KEVNETORA MEDRESEYÊ

Û

DI PÊVAJOYA MODERNBÛNÊ DEREWŞA MEDRESEYAN

5-7 Ekim / October 2012Muş Alparslan Üniversitesi

Muş / TÜRKİYE


5/26

SEMPOZYUM ONUR KURULU / SYMPOSIUM HONORARY BOARDProf. Dr. Nihat İNANÇ, Muş Alparslan Üniversitesi Rektörü

Prof. Dr. Ekrem ATALAN, Muş Alparslan Üniversitesi Rektör YardımcısıProf. Dr. Osman ÖZCAN, Muş Alparslan Üniversitesi Rektör Yardımcısı

SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU BAŞKANI /SYMPOSIUM ORGANIZING CHAIRMAN

Prof. Dr. F. Ahmet POLAT, Muş Alparslan Üniversitesi İlahiyat F. Dekanı

SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU / SYMPOSIUM ORGANIZING BOARDProf. Dr. F. Ahmet POLAT, Muş Alparslan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Prof. Dr. Bülent UÇAR, Osnabrück Üniversitesi, ALMANYA

Yrd. Doç. Dr. Fikret GEDİKLİ, Muş Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Harun ÇAĞLAYAN, Muş Alparslan ÜniversitesiProf. Dr. Hasan ÇİFTÇİ, Muş Alparslan Üniversitesi

Prof. Dr. Hassan et-TAYYÂN, Şam Üniversitesi, SURİYEYrd. Doç. Dr. Hüseyin DOĞAN, Muş Alparslan ÜniversitesiProf. Dr. M. H. KIRBAŞOĞLU, Katar Üniversitesi, KATAR

Yrd. Doç. Dr. Mahmud el-GAVSÂNÎ, Muş Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet DALKILIÇ, Muş Alparslan Üniversitesi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet DİNÇOĞLU, Muş Alparslan ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet Sadi ÇÖĞENLİ, Atatürk Üniversitesi.

Prof. Dr. Mehmet Sait ŞİMŞEK, Konya Üniversitesi.Yrd. Doç. Dr. Murat KAYACAN, Muş Alparslan ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ramazan ŞAHAN, Muş Alparslan Üniversitesi

Prof. Dr. Sadık KILIÇ, Atatürk ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Şirin GÜL, Muş Alparslan Üniversitesi

Prof. Dr. Vasim MEMMEDELİYEV, Bakü D.Üniversitesi, AZERBAYCANProf. Dr. Yasin AKTAY, Stratejik Düşünce Enstitüsü

Yrd. Doç. Dr. Yusuf KÖŞELİ, Muş Alparslan ÜniversitesiProf. Dr. Zekeriya GÜLER, İstanbul Üniversitesi.

BİLİM ve DANIŞMA KURULU / SYMPOSIUM SCIENTIFICADVISORY BOARD

Yrd. Doç. Dr. A. Tahir DAYHAN, Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Abdullah ÖZBEK, Konya Üniversitesi

Dr. Abdulmunim KENJ, Şam Üniversitesi, SURİYEProf. Dr. Abdülgaffar ASLAN, Süleyman Demirel Üniversitesi

Prof. Dr. Abdurrahman ELMALI, Harran ÜniversitesiProf. Dr. Abdulaziz BEKİ, Bingöl Üniversitesi

Prof. Dr. Abdulhamid BİRIŞIK, Uludağ ÜniversitesiProf. Dr. Abdülbaki GÜNEŞ, Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Prof. Dr. Abdülkerim ÜNALAN, Dicle ÜniversitesiProf. Dr. Adem DÖLEK, Erzincan Üniversitesi

Prof. Dr. Adem TUTAR, Fırat Üniversitesi


6/26

Prof. Dr. Saffet SANCAKLI, İnönü Üniversitesi

Doç. Dr. S. SÜLEYMANOV, BDU, AZERBAYCAN

Prof. Dr. Selahattin POLAT, Erciyes ÜniversitesiDoç. Dr. Servet BAYINDIR, İstanbul Üniversitesi

Prof. Dr. Şahrûh DALPÛR, SNH Üniversitesi, ABD

Prof. Dr. Şadi EREN, Iğdır Üniversitesi

Prof. Dr. Şehmus DEMİR, Atatürk Üniversitesi

Prof. Dr. Şinasi GÜNDÜZ, İstanbul Üniversitesi

Prof. Dr. Şuayip ÖZDEMİR, Fırat Üniversitesi

Prof. Dr. Talip ÖZDEŞ, Cumhuriyet ÜniversitesiProf. Dr. Talip TÜRCAN, S. Demirel Üniversitesi

Prof. Dr. Tarık RAMAZAN, Oxford Üniversitesi, İNGİLTERE

Prof. Dr. Temel YEŞİLYURT, Erciyes Üniversitesi

Prof. Dr. Turan KOÇ, Erciyes Üniversitesi

Prof. Dr. Ünal KILIÇ, Cumhuriyet Üniversitesi

Dr. Yahya el-GAVSÂNÎ, Umm Durmân Üniversitesi, SUDAN

Prof. Dr. Yaşar AYDINLI, Uludağ Üniversitesi

Prof. Dr. Yavuz ÜNAL, Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Prof. Dr. Yunus APAYDIN, Erciyes Üniversitesi

Prof. Dr. Yusuf IŞICIK, Konya Üniversitesi

SEMPOZYUM SEKRETERYA / SYMPOSIUM SECRETARIAT

Arş. Gör. Ahmet İĞDİ

Arş. Gör. Furkan ASYA

Arş. Gör. İsmail ALAN

Öğr. Gör. İzzet GÜLAÇAR

Öğr. Gör. Mehmet Ali YILDIZ

Okt. Mesut YİĞİT

Arş. Gör. Metin YILDIZ

Öğr. Gör. Mustafa GÜNERİGÖK

Okt. Sadrettin BUĞDA


7/26

İÇİNDEKİLEROturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Hüseyn ATAY

Doç. Dr. Ahmet İNAN ..............................................................................17

“MODERNLEŞME SÜRECİNDE MEDRESE EPİSTEMOLOJİSİNDEKİDÖNÜŞÜMÜN İCAZETLERE YANSIMASI: İKİ ANA ÖRNEK”

Arş. Gör. Nurullah YAZAR ......................................................................67

“MEDRESELERİN TOPLUMSAL VE DİNÎ GELİŞİMDEKİ ROLLERİ: İSFA-HAN ÖRNEĞİ”

Yrd. Doç. Dr. Ferhat TEKİN....................................................................77

“SOSYO-POLİTİK FİGÜRLER OLARAK NEHRÎ MEDRESESİ ŞEYHLERİ”

Yrd. Doç. Dr Joseph Gabrel BAUDOUIN...............................................91

“MEDÂRİSUNÂ VE TURUKUHÂ ET-TA’LİMİYYE ”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Prof. Dr. Abdulhamt BİRIŞIK

Arş. Gör. İmran ÇELİK .........................................................................105

“GELENEĞİ OLAN MEDRESELER VE TARİHİ KÖKENLERİ (TİLLO VENURŞİN ÖRNEKLERİ)”

Abdülbak YAHYAOĞLU ...................................................................... 127

“TİLLO MEDRESESİNDE SOSYAL HAYAT”

Yrd. Doç. Dr. Adnan MEMDUHOĞLU ................................................. 135

“GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TİLLO MEDRESELERİ”


8/26

Okt. İsmetullah SAMİ ............................................................................ 151

“DOĞU MEDRESELERİNDE EĞİTİM- ÖĞRETİM: ÇOKREŞÎ ÖRNEĞİ

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. İhsan Süreyya SIRMA

Prof. Dr. Şad EREN ...............................................................................161

“BEDİÜZZAMAN SAİD NURSÎ’NİN MEDRESE HAYATI VE MEDRESE-TÜ’ZZEHRA PROJESİ”

Müfd YÜKSEL ...................................................................................... 189“MEDRESETÜ’Z-ZEHRÂ PROJESİNİ BUGÜNDEN OKUMAK: BÖLGE/KÜRT MEDRESELERİNİ DİN EĞİTİMİ MERKEZLİ OLARAK ISLAH VEGELİŞTİRME İMKÂNI VE BUNUN TOPLUMSAL BARIŞA KATKISI”

Salh ÇAKAY (DIHÎ)..............................................................................215

“MUVAZENETAN/KIŞANDINA NAZDARA MEDRESEYEN BERİ YEN ANIHA”

Arş. Gör. Metn YILDIZ .........................................................................223

“MEDRESEYÊN ROJHELATDA PERWERDEHÎYA Bİ ZİMANÊ KURDÎ ÛÇEND BERHEMÊN KURDÎ YÊN BİJARTÎ”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Yusuf IŞICIK

Prof. Dr. Gıyasettn ARSLAN ................................................................ 233“DOĞU MEDRESELERİNDE TEMEL TEFSİR REFERANSI OLARAKKÂDÎ BEYDÂVÎ’NİN MESAJCI YORUM AÇISINDAN KRİTİĞİ: BAKARASURESİ ÖRNEĞİ”

Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK ...................................................................259

“KLASİK VE MODERN DÖNEM OSMANLI MEDRESE GELENEĞİNDETEFSİR TEDRİSATI”


9/26

Yrd. Doç. Dr. Şahn GÜVEN .................................................................. 281

“ŞARK MEDRESELERİ VE DİNÎ YÜKSEK İHTİSAS EĞİTİM MERKEZLE-RİNDE OKUTULAN TEFSİR DERSLERİNİN MUKAYESESİ”

Yrd. Doç. Dr. Murat KAYACAN ............................................................293

“CUMHURİYET DÖNEMİ MEDRESELERİNDE OKUTULAN TEFSİRDERSLERİ ÜZERİNE BİR FORM VE İÇERİK DEĞERLENDİRMESİ”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Cağfer KARADAŞ

Prof. Dr. Hasan ÇİFTÇİ ......................................................................... 307

“SA’DÎ-Yİ ŞÎRÂZÎ’DE MEDRESE İMAJI”

Doç. Dr. Temel ÖZTÜRK ....................................................................... 321

“EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNDE İSTANBUL MEDRESELERİ”

Yrd. Doç. Dr. Yusuf KÖŞELİ ..................................................................355

“CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI VE SİNEMASINDA MED-RESE/MOLLA İMAJI”

Yrd. Doç. Dr. Ramazan ŞAHAN ............................................................ 385

“OSMANLIDAN CUMHURİYETE GİDEN YOLDA ÂKİF’E GÖRE MED-

RESE VE MEKTEP”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Şehmus DEMİR

Mehmet Beşr ERYARSOY .....................................................................417

“MEDRESE EĞİTİMİNDE KUR’ÂN MERKEZLİ DÜŞÜNMENİN ÖNEMİ”


10/26

Yrd. Doç. Dr. Abdülmuttalp ARPA ......................................................441

“ŞARK MEDRESE EĞİTİMİNDE KUR’ÂN BİRİKİMİ”

Doç. Dr. Mehmet DAĞ ...........................................................................453

“GÜNÜMÜZ MEDRESELERİNDE KUR’ÂN EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİ

-GÜNEYDOĞU ÖRNEĞİ-”

Prof. Dr. Muhammed Hanef PALABIYIK................................................... 471

Kübranur KARA-Şeyma KARADAĞ“MEDRESE EĞİTİMİNİN OLUŞTURDUĞU RESULULLAH ALGISI (İslam

Tarh ve Syer Ktaplarına Göre)”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Abdülkerm ÜNALAN

Prof. Dr. İsa YÜCEER ............................................................................ 509

“DİL ÖZELLİĞİ İTİBARİYLE ARAPÇANIN YAŞAYAN DİLLER ARASIN-DA YERİ”

Yrd. Doç. Dr. Hasan AKTAŞ ..................................................................549

“MODERN ŞİİRİN KLASİK MEDRESEYE BAKIŞ AÇISI”

Prof. Dr. İbrahm YILMAZ .................................................................... 559

“AHMET CEVDET PAŞA’NIN MEDRESE EĞİTİMİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLE-

Rİ”

Yrd. Doç. Dr. Nurullah ULUTAŞ - Okt. İsmal SÜPHANDAĞI ...........565

“MEDRESE-TEKKE ÇATIŞMALARI EKSENİNDE RİND VE ZAHİD TİP-

LERİ”


11/26

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Yunus APAYDIN

Yrd. Doç. Dr. Mehmet DİNÇOĞLU ......................................................579“DOĞU MEDRESELERİNDE OKUTULAN HADİS KİTAPLARI VE DERS-LERİ (MUŞ YÖRESİ)”

Yrd. Doç. Dr. Kaml KÖMÜRCÜ ...........................................................595

“ESÎRÜDDİN EL-EBHERÎ EKSENİNDE MEDRESELERDE MANTIK EĞİ-TİMİ VE BU EĞİTİMİN GÜNÜMÜZ MEDRESELERİNE YANSIMALARI”

Yrd. Doç. Dr. Şrn GÜL .........................................................................615

“SAHN-I SEMÂN MEDRESELERİNDEN GÜNÜMÜZ FIKIH EĞİTİMİNEBİR KÖPRÜ”

Yrd. Doç. Dr. Yasn KURBAN ................................................................ 637

“MEDRESELERDE TEMEL FIKIH USÛLÜ ESERİ OLARAK OKUTULAN‘TENKÎHU’L-USÛL VE TAVDÎHU’T-TENKÎH’”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Abdulhamt BİRIŞIK

Yrd. Doç. Dr. Hüseyn DOĞAN .............................................................655

“MEDRESELERDE OKUTULAN TEMEL AKÎDE KİTAPLARI ÜZERİNEBAZI TESPİT VE MÜLAHAZALAR”

Doç. Dr. Cemalettn ERDEMCİ .............................................................679“DÜNDEN BUGÜNE MEDRESELERDE KELAM EĞİTİMİ VE TOPLUMAYANSIMA BİÇİMİ”

Yrd. Doç. Dr. Harun ÇAĞLAYAN .........................................................693“MEDRESE EĞİTİM SİSTEMİNDE KELAM İLMİNE BAKIŞ AÇISI”

Yrd. Doç. Dr. Mthat ESER ..................................................................... 709

“DOĞU MEDRESELERİNDE İSLAM TARİHİ VE SİYER EĞİTİMİ”


12/26

Yrd. Doç. Dr. Fkret GEDİKLİ ...............................................................727

“KUR’AN KURSLARI VE MEDRESELERDE KUR’AN ÖĞRETİMİ VE HA-FIZLIK EĞİTİMİ”

Oturum Başkanı/Sesson Char: Prof. Dr. Abdülbak GÜNEŞ

Yrd. Doç. Dr. Recep ASLAN................................................................... 737

“MOLLA HALİD ZENGOKÎ VE İLMÎ KİŞİLİĞİ”

Yrd. Doç. Dr. Burhan ATSIZ .................................................................. 751

“ABDULHADİ EL-ARAŞKÎ’NİN LOKMAN SÛRESİ’NİN TEFSİRİ ADLIESERİNİN İÇERİK VE METOT AÇISINDAN İNCELENMESİ”

Yrd. Doç. Dr. Yusuf BATAR ...................................................................771

“ŞEYH MÜŞERREF’ İN HAYATI, ESERLERİ VE EĞİTİM - ÖĞRETİMLEİLGİLİ GÖRÜŞLERİ”

Yrd. Doç. Dr. Harun ÖĞMÜŞ ................................................................ 797

“EŞ- ŞEYH NÛREDDİN CAN HOCA VE TEDRÎS METODU”

KAPANIŞ OTURUMU ............................................................................813

Kapanış Konuşması/Prof. Dr. Feth Ahmet POLAT ....................................820

Sempozyumdan Fotoğraflar ......................................... .........................823


13/26

Cumhuryet Dönem MedreselerndeOkutulan Tesr Dersler Üzerne Br

Form ve İçerk Değerlendrmes

Yrd. Doç. Dr. Murat KAYACAN1

Özet

Bu teblğde, Doğu Anadolu’dak llerden Bngöl ve Güneydoğu Anadolu’da yer

alan llerden Batman’da aalyet gösteren ve tarh Cumhuryet dönemnden esk-

lere gtmeyen medreselerdek tesr derslernn tarh gelşm, tesr alanında son

dönemlerde gözlemlenen değşklkler, öğrenc sayıları, tesr, tesr tarh ve tesr

usûlüne dar okutulan eserler le bu dersler okutan hocaların uzmanlaşıp uzmanlaş-

madıkları, tesr derslernn hafalık zaman dlm açısından okutulan dğer derslere

oranı, tesr eğtm alan öğrenclerde br yaş sınırının olup olmadığı, onlardan bell

br oranda dndarlığın beklenp beklenmedğ ve onların tesr metnlernde ade

edlenler anlayıp anlamadıklarının mthanlarla ölçülüp ölçülmedğ gb konular

ele alınmaktadır.

Anahtar kelmeler

Cumhuryet dönem, medrese, tesr eğtm.

Abstract

1 Muş Alparslan Ünverstes İlahyat Fakültes


14/26

294 Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler

In ths paper, we wll study the hstorcal development o exegess lessons, recent

changes n the eld o exegess, the hstory o exegess and the books related to com-

mentng methods, the specalzaton o teachers, the rato o exegess lessons to otherlessons, whether an age lmt or degree o pety are consdered n exegess lessons n

sx madrasahs three o whch are n the Eastern Anatolan provnce Bngol and rest

o whch are n the Southern Anatolan provnce Batman. We wll also study these

madrasahs have examnatons to measure students’ understandng level o exegess

lessons.

Keywords

Republc perod o urkey, madrasah, exegess educaton

İslam dünyasında lk medresenn, İsmal öğrety yayma amacıyla Fatımler’n

975 yılında Kahre’de kurdukları Ezher Medreses olduğu ade edlmektedr. Devle-

tn varlığını ve Sünn dünyanın bütünlüğünü Fatm ve Büveyh kökenl Batın-Kar-

mat akımların tehdd altında gören Selçuklular se, bu akımlar karşısında Sünn İs-

lam anlayışını yaygınlaştırmak amacıyla2 Nzamu’l-Mülk (1018-1092) adlı Selçuklu

vezr öncülüğünde lk kapsamlı eğtm ensttütüsü ntelğndek Nzamye Medre-

selern tess etmştr.3 Bu medreselerle başlayan eğtmde müesseleşme sürec Mem-

lûklerle zrveye çıkmıştır.4 Osmanlı Devlet dönemnde de aalyetlern sürdüren

medreselern5 Anadolu’dak eğtm öğretm aalyetler açısından yer yadsınamaz.

Medreseler geçmşte camlern br bölümüydü ve temel amaç Müslümanların bü-

tüncül olarak eğtmyd. Ne var k, tarh süreç çnde sömürgec güçler ve eğtmde

devrm yaptığını düşünenler taraından dn olmayan okulların yaygınlaştırılması

eğtmde br klğe (lak ve dn blg klğ) yol açtı. Bu da medreselern İslamî ve

2 Mehmet Çelk’ten naklen bkz. Demrpolat, Anzavur ve Akça, Gürsoy, “Osmanlı oplumunda Devlet ve Ulema”,EKEV Akadem Derg., S. 38, Erzurum, 2009, s. 5.

3 Mokhtar, Intan Azura, “Madrasahs n Sngapore: Brdgng Between Ter Roles, Relevance and Resources”,Journal o Muslm Mnorty Affars, C. 30, S. 1, London, 2010, s. 112. Nzamü’l-Mülk bazı kaynaklara göre 13bazılarına göre se 16 medrese yaptırmıştır bkz. Acar, Abdurrahman, “Selçuklu Medreseler ve İslam Kültür veMedenyetne Katkıları”, S.D.Ü. İlahyat Fakültes Uluslararası ürk Dünyasının İslamyete Katkıları Sempozyu-mu (31 Mayıs-1 Hazran), Isparta, 2007, s. 352.

4 Acar, Yusu, “Zeyl’î’nn İbnü’t-ürkmânî le Kuraşî Eleştrler ve Üç Hadsç Arasındak lşkler”, Mare Derg.,C. 11, S. 2, Konya, 2011, s. 78.

5 Osmanlı Medreselernn temeln –Selçuklu Medreselernn eğtm tarzını aynen sürdürenler harç tutarsak-1457 yılında Fath Sultan Mehmed’n attığı ve bu medreselern 1914 yılına kadar aynı sstemle eğtmn sür-dürdüğü ade edlmektedr bkz. Atay, Hüseyn, “1914’te Medrese Düzen”, İslâm İlmler Ensttüsü Dergs, S. 5,

Ankara, 1982, s. 23.


15/26

295Yrd. Doç. Dr. Murat KAYACAN

lak blg şeklnde br blg ayırımı çermeyen yapısını değştrd.6 Zamanla toplumun

hemen her alanında meydana gelen gerleme ve çöküş onların da şlevlernn btme

noktasına gelmesne sebep oldu. Ancak epeyce güç kaybetmş olsalar da medreselerCumhuryet dönem ürkye’sndek varlıklarını br şeklde günümüze kadar sür-

dürdüler.

Saha araştırması ntelğndek bu araştırma hazırlanırken, Bngöl ve Batman’da

toplam altı medrese zyaret edlmş ve önceden hazırlanan “medreselerdek tesr

eğtm hakkında blg ednmey amaçlayan br ölçme-değerlendrme lstes” doğ-

rultusunda bzzat görüşmeler yoluyla yetkllerden blg alınmıştır. Rastgele seçm

yöntemyle belrlenen bu sayıda medresenn “medreseler” hakkında söz söyleme

hususunda bze ne kadar yeterl ver sağlamış olduğu tartışılablr. Ne var k bu çaba-mız, lm çevrelerdek medreseler hakkındak genellemelern ne kadar doğru oldu-

ğuna dar “br yenden düşünme mkânı” olarak hzmet görürse kendmz bahtyar

sayarız.

Yetklleryle görüşülen medreseler Bngöl’dek Mücahd Bek Medreses, Şeyh

Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses ve Abdülhakm Arpacık Medreses; Batman’da

görüşülenler se Seydayı Molla Abdüssamed Medreses, Abdülkerm anrıkulu

Medreses ve Oduncular Medreses’dr.

Bngöl’dek medreselerden Mücahd Bek Medreses 1963, Şeyh Ahmed (Kur’an

Kursu) Medreses 1991 ve Abdülhakm Arpacık Medreses de 1993 yılından ber

aalyetlern sürdürmektedr. Batman’da görüşmede bulunduğumuz medreselerden

Seydayı Molla Abdüssamed Medreses 1935’ten bu yana, kendsn Demokrat Par-

t’nn ktdara gelşyle tedrsata başlayan Arapkendî Medresesnn7 devamı kabul

eden Abdülkerm anrıkulu Medreses8 1960’tan bu yana ve son olarak Oduncular

Medreses de9 1985 yılından ber eğtm ve öğretmn sürdürmektedr.

Söz konusu medreseler hakkında taraımızdan toplanan verlern lm dünyası lepaylaşılması günümüz ürkyes’ndek medrese gerçeğn anlama ve anlamlandır-

ma çabalarına öneml br katkı sağlayacağını düşünmekteyz. Yetkllern görüşlern

6 Mokhtar, a.g.m., s. 111.

7 Eroğlu, M. Şer, Bütün Yönleryle Arapkendî, Kent Yay., İst., 2004, s. 80.

8 1993’te vuku bulan syas olaylar sonucu Batman’da neredeyse tüm medreseler kapılarını kapadığı gb bu med-rese de eğtm ve öğretmne br süre ara vermştr. Abdüllah anrıkulu (Abdülkerm anrıkulu Medreses) legörüşme 21.04.2012.

9 Oduncular Medresesnn adı yakın zamana kadar aha Baran Medreses d.


16/26


aktarırken onların katılmadığımız ya da eksk gördüğümüz değerlendrmeler hak-

kındak yaklaşımlarımızı genellkle dpnotlarda vereceğz. Ayrıca ele aldığımız med-

reselerle başka ülkelerdek medreseler arasında mevcut, benzer veya yakın durumlarhakkında zaman zaman karşılaştırmalı değerlendrmeler yapacağız.

Medreselern Tarh Sürec

Görüşmelerde bulunduğumuz yetkllern adelerne göre, mensubu oldukları

medreseler Osmanlı’dan10 süregelen br geleneğn devamıdır. Ne var k, bu gelenek

Cumhuryet’n kurulmasıyla br kesntye11 uğramış bulunmaktadır. 1950’l yıllara

kadar bu kurumlar sıkıntılı br süreç yaşamıştır. O tarhlerde Demokrat Part’nn

ktdara gelmesyle12

medreselern eğtm ve öğretm aalyetler açısından kısm brrahatlama dönemne grdkler müşahade edlmektedr.13 Yan nspeten demokratk

ortamların14 medreselere rahat br nees alma mkânı sunduğu söyleneblr. Çünkü

ürkye’de yaşanan tüm darbeler medrese eğtmn olumsuz etklemştr. Bu açıdan

28 Şubat (1997) Darbes15 belk de asker darbelern en olumsuzuydu.16 Çünkü bu

darbe neredeyse medrese eğtmn tümüyle ortadan kaldırmıştır. Batman’da 1993’te

syas olaylar nedenyle hemen heps kapanan medreseler17 2002’den bu yana nsan

hakları ve özgürlükler konusunda alınan mesae sonucu -yasal konuma kavuşama-

mış olsalar da- svl grşmler olarak yenden kendlerne br aalyet alanı açablmş-lerdr. İktdarın medreseler konusunda y nyetl olduğu ade edlmekte ancak bu

y nyetn stsmar edlmesnden endşe edlmektedr. Çünkü doğru düzgün med-

rese eğtm görmemş kşler cazet alıp Dyanet İşler Başkanlığı’nda kadrolu molla

olarak çalışma başvurusunda bulunmaktadırlar.18

10 eblğmzn grşnde belrttğmz gb medrese geleneğnn kökler Fatımlere kadar gtmektedr.

11 Bu kesntnn “büyük oranda” olduğunu söylemek daha doğru olur.

12 Bu tarh aynı zamanda Abdülkerm anrıkulu Medreses’nn kendsn devamı saydığı Arapkendî Medresesnn

aalyetlerne başladığı tarhtr bkz. Eroğlu, M. Şer, Bütün Yönleryle Arapkendî, Kent Yay., İst., 2004, s. 80;Abdüllah anrıkulu (Abdülkerm anrıkulu Medreses) le görüşme 21.4.2012.

13 Mücahd Bek (Mücahd Bek Medreses) le görüşme 31.03.2012.

14 Demokras kavramının İslam’a at olmadığı kesn se de tuğyanın; aşst, totalter ve hukuk tanımaz bçmlernekarşı bell br ölçüde sağladığı mkânlar da göz ardı edlemez bkz. ürkmen, Hamza, Gelecek Tasavvurumuz veOrtadoğu İntfadası, Ekn Yay., İst., 2012, s. 78-79.

15 ürkye’de yaşanan darbelern İslamî kesm açısından nasıl görüldüğüne dar bkz. Kaya, Rıdvan, KesntszDarbe Düzen ve İslam Drenş Sorumluluğu, Ekn Yay., İst., 1998.

16 Molla Mehmet Zek Blgn, (Seydayı Molla Abdüssamed Medreses) le görüşme 21.4.2012.

17 Abdüllah anrıkulu (Abdülkerm anrıkulu Medreses) le görüşme 21.4.2012.



17/26


Medreselerde Tesr Alanında Son Dönemlerde Gözlemlenen Değşklkler

Mücahd Bek Medreses’nde 1963’ten bu yana esk tesrlerden yen tesrle-

re doğru br değşm söz konusudur. Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses’nde

1991’den ber Medârku’t-Tenzîl ve Hakâku’t-Te’vl 19 ve Tefsîru’l-Celâleyn20 okutul-

maktadır. 2012’den tbaren Ebdeu’l-Beyan21 da esru’l-Celâleyn le brlkte takp

edlmeye başlanmıştır. Oduncular Medreses’nde yen çıkan ktaplar br kurul ta-

raından ncelenmekte ve uygun görülenler eğtm sırasında okutulan mevcut k-

taplarla değştrlmektedr. Sözgelm 1985’ten bu yana Tefsîru’l -Celâleyn’n yanında

program dışı etknlk olarak Muhammed Al Sâbûnî’nn sade br dle sahp eser

Safvetu’t-Tefâsîr 22

de okutulmaktadır. Abdülhakm Arpacık Medreses aldıkları eleş-trler dkkate alarak 2000’l yıllardan sonra dğer lmlern (tesr, hads, ıkıh) daha

öneml olduğunun arkına vararak eskden ber verdkler Arapça dlblgs ağırlıklı

eğtm gözden geçrmştr.23 Bu medresede tesr derslerne katılım konusunda da

süreç çnde sayısal br düzenlemeye gdlmştr. Daha önce tesr dersler ortala-

ma yrm kşlk br grup halnde yapılırken artık hocalar kşerl üçerl gruplarla

bu ders şlemektedr. Abdülkerm anrıkulu Medreses’nde okutulan tesrlerde de

br değşm söz konusudur. Eskden Mühmel , Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl 24 adlı

tesrler okutulurken şmd Tefsîru’l-Kur’an’l-Azm,25 Medârku’t-Tenzîl ve Hakâ-ku’t-Te’vl , Celâleyn, Safvetu’t-Tefâsîr ve Tefsîru Âyât’l-Ahkâm mn el-Kur’an26 adlı

19 Nese, Mahmud Haız ed-Dîn (ö. 710), Medârku’t-Tenzîl ve Hakaku’t-Te’vl (esîru’n-Nese), 3 c., Daru’l-Ke-lm’t-ayyb, Beyrut, 1998.

20 Suyut, Celâluddn Abdurrahman b. Eb Bekr (h. 911) ve Mahallî Celâluddn Muhammed b. Ahmed (h. 864),Tefsîru’l-Celâleyn , Daru’l-Hads, Kahre, ts.

21 Sancar, Molla Bedreddn, Ebdeu’l-Beyan, 3. bs., Kahraman Yay., İst., 2010.

22 Sâbûnî, Muhammed Al, Safvetü’t-Tefâsîr, 3 c., Daru’s-Sâbûnî l’t-abâat ve’n-Neşr ve’t-evz’, Kahre, 1997.

23 Medreselerde Arap dlnn son derece öneml br konuma sahp olduğu göze çarpmaktadır. Zra medreselerdeokutulan lmlere kaynak teşkl eden eserler, Arap dlnde kaleme alınmıştır. Bu yönüyle Arapça, dğer lmlerçn anahtar şlev taşıdığından bu dln öğretlmes de kaçınılmaz olmuştur bkz. Can, Betül, “anzmat ÖncesOsmanlı Medreselernde Arapça Öğretm Yöntemler”, EKEV Akadem Derg., S. 44, Erzurum, 2010, s. 306.anzmat Dönem önces Osmanlı Medreselernde de Arapça öğrenmenn amacı yabancı br dl öğrenmekdeğld. Arapça İslâmî lmler öğrenmek ve (Arap dlnde yazılmış) ktapları anlayablmek çn br araçtı a.g.m.,s. 319.

24 Beydavî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Kâdî (v. 685/1288), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl , 5 c., Daruİhya’t-uras’l-Arabî, Beyrut, h. 1418.

25 İbn Kesr, Ebu’l-Fda İsmal b. Ömer, Tefsru’l-Kur’an’l-Azm, 8 C., 2. bs., Daru ayybe L’n-Neşr ve’t-evz’,Ryad, 1999.

26 Sâbûnî, Muhammed Al, Tefsîru Ayât’l-Ahkâm mn el-Kur’an, 2 c., 3. bs., Müessesetu Menahl’l-İran, Beyrut,

1981.


18/26


eserler okutulmaktadır. Seydayı Molla Abdüssamed Medreses’nde Fzlal’l-Kur’an27

adlı eser harç okutulan tesr ktaplarında br değşklk söz konusu değldr.

Müredat konusuna gelnce, görüştüğümüz medreselerde belrl br müredatyoktur ancak yen medreselerde müredat belrleyen hocalar mevcuttur.28 Mücahd

Bek Medreses, Oduncular Medreses, Abdülkerm anrıkulu Medreses, Seydayı

Molla Abdüssamed Medreses ve Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses’nde de İs-

lam lmlerde uzmanlaşmak gb br hede söz konusu değldr. İlerde de olacak

gb görünmese de medreselern resmyet kazanması durumunda uzmanlaşma söz

konusu olablr.29 Abdülhakm Arpacık Medreses’nde bu konu stşare edlmş olsa

da pratğe geçlmedğ görülmektedr.30

Medreselern Öğrenc Sayıları

İnceledğmz medreselerdek öğrenc sayıları özelde de tesr ders alan öğrenc

sayıları aşağıdak tabloda verlmştr.

Bngöl ve Batman Medreselerndek Öğrenc Sayıları

Medresenn AdıGenel öğrenc

sayısıTesr derslerne katılan

öğrenc sayısı

BngölMedreseler

Mücahd Bek Medreses 15 5

Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu) Med-reses50 12

Abdülhakm Arpacık Medreses 20 3

BatmanMedreseler

Oduncular Medreses 26 10

Abdülkerm Tanrıkulu Medreses 55 20

Seydayı Molla AbdüssamedMedreses

25 12

Toplam 191 62

Şekl 1

Medreselerde Okutulan esrler ve esr arh le esr Usûlüne Dar Ktaplar

27 Kutub, Seyyd, Fî Zlâl’l-Kur’an, 6 c., Daru’ş-Şuruk, Beyrut, 1982.


29 Mehmet Saygın (Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses) le görüşme 31.03.2012.

30 Al Rıza AK (Abdülhakm Arpacık Medreses) le görüşme 31.03.2012.


19/26


Medreselerde Okutulan Tesrler

esr eğtm ve öğretm konusunda görüşmelerde bulunduğumuz altı medrese-

de hang tesrn hang sevyede okutulduğunu br tabloyla şöyle göstereblrz:

Bngöl ve Batman Medreselernde Okutulan Tesrler

BngölMedreseler

Medresenn AdıBaşlangıç

DüzeyOrta Düzey İler Düzey

Mücahd BekMedreses

Safvetü’t-Tefâsîr Envâru’t-Tenzîlve Esrâru’t-Te’vîl

İşaratu’l-İcaz 1

Şeyh Ahmed (Kur’anKursu) Medre-ses

Celâleyn,Ebdeu’l-Beyan

Safvetu’t-Tefâsîr Medârku’t-Tenzîl veHakâku’t-Te’vl

AbdülhakmArpacık Medreses

Safvetu’t-Tefâsîr CelâleynKabesun Mn Nur’l-

Kur’an2

BatmanMedreseler

OduncularMedreses

Celâleyn Fzlal’l-Kur’an -

Abdülkerm Tanrı-kulu Medreses

Celâleyn -

Tefsîru’l-Kur’an’l- Azm ya da hocanınterch edeceğ başka

tesr

Seydayı MollaAbdüssamed

Medreses

Celâleyn Envâru’t-Tenzîlve Esrâru’t-Te’vîl

Fzlal’l-Kur’an,İşaratu’l-İcaz

Şekl 2


20/26


Tesîr Tarh ve Tesr Usûlüne Dar Okutulan Eserler

esr tarh ve usûlüne dar br dersn mevcut olmadığı Mücahd Bek Medreses

ve Abdülhakm Arpacık Medreses’n harç tutarsak, esr eğtm konusunda gö-rüşmelerde bulunduğumuz altı medresede tesr tarh ve tesr usûlü derslerne dar

okutulan ktapları br tabloyla şöyle göstereblrz:

Bngöl ve Batman Medreselernde Okutulan Tesr Tarh ve Tesr Usûlüne Dar Ktaplar

BngölMedreseler

Medresenn Adı Tesr Tarh Tesr Usûlü

Mücahd Bek Medreses - -

Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu)Medreses

et-Tefsîr ve’l-Mufessrun3

el-İtkân f Ulûm’l-Kur’an4

et-Tıbyân f Ulûm’l-Kur’an5

Abdülhakm ArpacıkMedreses

- -

BatmanMedreseler

Oduncular Medreses Ulûmu’l-Kur’an6

Abdülkerm TanrıkuluMedreses

Menahlu’l-İrfan7 ve el-İtkân f Ulûm’l-Kur’an8

el-Fevzü’l-Kebr fUsûl’t-Tefsîr 9

Seydayı MollaAbdüssamed Medreses

et-Tefsîr ve’l-Mufessrun -

Şekl 3

Görüldüğü kadarıyla, nceledğmz medreselerde -özelde de Bngöl’dek med-

reselerde- tesr tarh ve tesr usûlü, tesr dersne oranla eğtmde daha sınırlı br

yere sahptr.


21/26


Tesr Derslernn Dğer Derslere Oranı

esr derslernn dğer derslere oranını tabloyla şöyle göstermek mümkündür:

Bngöl ve Batman Medreselernde Okutulan Tesr Derslernn Dğer Derslere Oranı

Medresenn AdıToplamhafalık

ders saat

Tesrdersle-rnnsayısı

Tesr dersle-rnn dğer

derslereoranı

Yüz-de

BngölMedreseler

Mücahd BekMedreses 48 12 1/4 %25

Şeyh Ahmed(Kur’an Kur-su) Medreses

24 6 1/4 %25

AbdülhakmArpacık

Medreses18-24 6-8 1/3 %33

BatmanMedreseler

OduncularMedreses

15 5 1/3 %33

AbdülkermTanrıkuluMedreses

15 3 1/3 %33

Seydayı MollaAbdüssamed

Medreses18-24 3 1/6-1/9

%16-%11

Şekl 4


22/26


Öğrenclern Cnsyet ve Yaş Düzey le Dndarlık Durumu

Her ne kadar Şanlıura, Gazantep ve (Mardn) Kızıltepe’de kız öğrenc kabul

eden ve onlara tesr dersler veren medreseler mevcutsa da31 Batman’da eğtm verenOduncular Medreses’nde kız öğrenclere tesr eğtm verlmemektedr. Mücahd

Bek Medreses’nde se 2002’den bu yana kız öğrencler de tesr ders görmektedr.

Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses’nde kız öğrenclere eğtm verme gündeme

gelmşse de ayrı br bna olmadığından bu konuda br sonuca ulaşılamamıştır. Ab-

dülkerm anrıkulu Medreses’nde mkânsızlıklar nedenyle kız öğrenclere tesr

eğtm verlememektedr. Kız öğrenclere tesr dersnn verlmedğ Seydayı Molla

Abdüssamed Medreses gb Abdülhakm Arpacık Medreses’nde de kız öğrenclere

tesr ders verlmemektedr ve ayrıca böyle br hede de söz konusu değldr.

Görüştüğümüz medreselern hepsnde tesr eğtm-öğretmne başlama yaşı

konusunda asgar yaş sevyes on beştr. Bu yaşın üstündek öğrenclern tedrsatı

açısından se medreselerde arklılıklar göze çarpmaktadır. Mücahd Bek Medrese-

s’nn öğrencler genellkle emekl olmuş kmselerdr. Az sayıda mam-hatp de ders

almaktadır. Şeyh Ahmet (Kur’an Kursu) Medreses’nde tesr öğrencler genellkle

15-22 yaşları arasındadır. Abdülhakm Arpacık Medreses’nde yetmş beş yaşında

ble tesr ders alan öğrenc mevcuttur.32

Medrese kelmes sadece (ders verlen yer şeklndek) sözlük anlamına ndrge-

nemez33 çünkü bu kurumların dn eğtmnden ayrı düşünülmes mümkün değl-

dr. Sözgelm, Oduncular Medreses’nde olduğu gb Şeyh Ahmet (Kur’an Kursu)

Medreses ve Abdülkerm anrıkulu Medreses’nde dndarlık şartı aranmaktadır.

Ancak sonuncusunda gayr-ı Müslm öğrenc gelrse kabul edleceğ ve dndar br

hayat sürmesnn sağlanması konusunda br süreç gözetleceğ ade edlmektedr.

Seydayı Molla Abdüssamed Medreses’nde de dndarlık şartı sözkonusudur. Yatılı

talebeler34

beş vakt namazı cemaatle kılmakta, sabah namazı sonrası br cüz Kur’an

31 Muhammet Abdülbak Durmaz (Oduncular Medreses) le görüşme 21.04.2012.

32 Sngapur’dak dn eğtm veren medreselerde de öğrencler hem çocuklardan hem de yetşknlerden oluşmak-tadır bkz. Stener, Kerstn, “Madrasah n Sngapore: radton and Modernty n Relgous Educaton”, Intellec-tual Dscourse, S. 19/1, IIUM Press, Malezya, 2011, s. 42.

33 amar, Steve, “Ottoman Madrasas: the Multple Lves o Educatonal Insttutons n Eghteenth Century Syra”,Journal o Early Modern Hstory, C.5, S. 2, the USA, 2001, s. 107.

34 Pakstan’dak Deoband Medreselernde de “yatılı öğrencler” bulunmakta ve bazı kesmler öğrenclern med-reselerde yatılı olarak okumalarını alelernn akrlğne bağlamaktaysa da asıl etken öğrenclern alelernndnî yönlernn güçlü olmasıdır bkz. Bano, Masoode, “Beyond Poltcs: the Realty o a Deoband Madrasa n

Pakstan”, Journal o Islamc Studes, C. 18, S. 1, Oxord, 2007, s. 57.


23/26


okumakta ve metn ezberlemektedrler. Öğrenclern İslam ahlakı le ahlaklanmaları

br zorunluluktur. Mücahd Bek Medresesnde dndarlık kabul çn ön şart olarak

görülmese de, öğrencnn dndar olması çn yoğun br gayret gösterlmektedr. “H-dayet Allah’tandır.” anlayışı ön plana çıkarılarak bu konuda acelec davranılmamak-

tadır. Öğrenclern genelnn dndar olduğu Abdülhakm Arpacık Medreses’nde

dndarlık ön şartı değldr. Bununla beraber gelen öğrencye dndarlık telknnde

bulunulmaktadır.

Medreselern Ölçme ve Değerlendrme Yöntem

Bre br görüştüğümüz medrese yetkllernn neredeyse tümü tesr derslern

öğrenclern anlayıp anlamadığını br tesr metnn okutarak tespt ettklern adeetmektedr. Öğrenclern medreselerden cazet (dploma) alıp mezun olmaları çn

yapılacak sözlü br sınavda başarılarını kanıtlamaları gerekmektedr.35

Mücahd Bek Medreses’ndek öğrenclern çoğu zaten tesrler blen kşlerden

oluşmaktadır. Ders alma amaçları tesr brkmlern takvyedr. esr eğtmnde

br tesr esas alınmakta btene kadar o okutulmaktadır. Öğrenclern aldıkları mesa-

ey ölçmek çn sadece tesrden değl, öğretlen tüm lmlerden soru sorulmaktadır.

Müstakl br tesr sınavı mevcut değldr. İcazet verlrken de cazet alacak öğrenc-

de haız olma şartı aranmamaktadır. Şeyh Ahmet (Kur’an Kursu) Medreses’nde de

tesr mthanı söz konusu değldr ve doğru olan cazetn –mevcut durumda olduğu

gb- tüm lmler kapsayacak şeklde değl, ayrı ayrı dallarda verlmesdr.

Oduncular Medreses’nde se dğer medreselerden arklı olarak tesr derslernde

br yılda k kez olmak üzere “on soruluk yazılı sınav” yapılmaktadır. Bu soruları

cevaplamak çn öğrenclere k saat süre verlmektedr.

İncelenen Medreselern Tarhndek Almler ve EserlerAbdülhakm Arpacık Medreses, Abdülkerm anrıkulu Medreses ve Seydayı

Molla Abdüssamed Medreses’nde tesr sahasında eser kaleme almış herhang br

hoca ya da öğrenc söz konusu değldr. Mücahd Bek Medreses’nde de tesr ala-

nında eser vermş br tesr alm yetşmemştr ancak Bngöl Ünverstes İlahyat

Fakültes emel İslam Blmler Bölüm Başkanı ve İslam Hukuku Öğretm Üyes

Pro. Dr. Abdülazz BEKİ bu medresede br dönem ders almıştır.

35 Mücahd Bek Medreses ve Şehy Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses.


24/26


Şeyh Ahmet (Kur’an Kursu) Medreses Ebdeu’l-Beyan adlı esern sahb Molla

Bedreddn (d. 1925)’n bu medresede yetştğn ade etmektedr. Yne bu medre-

senn hocalarından Molla Musa el-Celal de Tefsîru’l-Mühmel ’n Şerh adlı br eserkaleme almıştır ve eser yayınlanmak üzeredr. Oduncular Medresesnn 2006-2010

yılları arasında hocaları arasında bulunan ve Konya Hasek İhtsas Eğtm Merke-

z’nde eğtm-öğretm gören Ar Gündüz’ün Mısır’dak Ezher Ünverstes’nde 1998

tarhnde Arapça olarak Tefsîr b’l-Me’sûr adında br yüksek lsans tez hazırladığı ve

esern henüz basılmadığı ade edlmektedr.

Sonuç

Bngöl ve Batman’da aalyet gösteren altı medresedek tesr eğtm konulu araş-tırmamız sonucunda ve o kurumların yetkllernn yaklaşımları doğrultusunda;

Cumhuryet dönemyle brlkte medrese eğtmnn sekteye uğradığını, ürkye’de

yaşanan darbeler ve özellkle de 28 Şubat Darbes’nden sonra medreselern nere-

deyse hzmet veremez hale geldğn ancak 2002 sonrasında yaşanan kısm serbest-

lk ortamının medrese eğtmnn sürdürülmes çn gerekl ortamı “büyük oranda”

sağladığını söyleyeblrz. Ne var k, yasal düzenleme olmaksızın bu tarz br eğtm

ortamının kendsn gelştrmesn beklemek zordur.

Medreselerde br müredatın yer almaması öneml br eksklktr. Bu, sadece res-myette yaşadıkları sorunlarla zah edlemez görünmektedr. Bu durumda tesr eğ-

tmnden beklent düzey hocanın ve öğrenclern azmne kalmakta, kurumsal br

hede ve o hedee varma süres netleştrlememekte ve bu da eğtmde br “tesadü-

lğe” yol açmaktadır. Ne var k, bu svl kurumların teşvk ve önlernn açılmasıyla

kend aralarında ortaya çıkacak rekabet ortamının onları bu sorunu çözmeye yön-

lendreceğ kanaatndeyz.

İncelenen medreselerde tesr eğtmne yönelk ktapların seçmnde az da olsa

günceln takp edlmes ve yen tesr ktaplarının okutulmasının gündeme alınması,okutulması ve medreselern geleneğnden devralınan tesr ktaplarıyla yetnlme-

mes olumlu ve öneml br gelşmedr. Ne var k, bu açıdan da henüz arzu edlen br

düzey yakalanamamıştır.

Ele aldığımız altı medresede de tesr eğtmnden zyade Arapça sar ve nahv

blgs dersler ön plandadır ve dğer temel İslam blmler dersler gb tesr dersler

de kncl derecede önemldr. Bu, eksklk gb görülse de, yasal br düzenlemeyle

medreseler İlahyat Fakültelernde eksklğ hssedlen “Arapça temel metnler çö-


25/26


zümleme” konusunda yaz programlarına ev sahplğ yapablr ve bu açıdan İlahyat

Fakültelerndek eğtme –özelde tesr derslerne- katkı sağlayablr.

KaynakçaAcar, Abdurrahman, “Selçuklu Medreseler ve İslam Kültür ve Medenyetne Katkıları”, S.D.Ü. İla-

hyat Fakültes Uluslararası ürk Dünyasının İslamyete Katkıları Sempozyumu (31 Mayıs-1 Hazran),Isparta, 2007.

Acar, Yusu, “Zeyl’î’nn İbnü’t-ürkmânî le Kuraşî Eleştrler ve Üç Hadsç Arasındak lşkler”,Mare Derg., C. 11, S. 2, Konya, 2011.

Atay , Hüseyn, “1914’te Medrese Düzen”, İslâm İlmler Ensttüsü Dergs, S. 5, Ankara, 1982.

Bano, Masoode, “Beyond Poltcs: the Realty o a Deoband Madrasa n Pakstan”, Journal o Isla-mc Studes, C. 18, S. 1, Oxord, 2007.

Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Kâdî (v. 685/1288), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl ,

5 c., Daru İhya’t-uras’l-Arabî, Beyrut, h. 1418.

Can, Betül, “anzmat Önces Osmanlı Medreselernde Arapça Öğretm Yöntemler” EKEV Aka-dem Derg., S. 44, Erzurum, 2010.

Demrpolat, Anzavur, Akça, Gürsoy, “Osmanlı oplumunda Devlet ve Ulema”, EKEV AkademDerg., S. 38, Erzurum, 2009.

Eroğlu, M. Şer, Bütün Yönleryle Arapkendî, Kent Yay., İst., 2004.

Fruzabâd, Mecdü’d-Dn Ebu ahr Muhammed b. Yakub (h. 817), Tenvru’l-Mukabbâs mn Tefsîrİbn Abbas, Daru’l-Kütüb’l-İlmye, Lübnan, 1992.

Hâzn, Alâü‘d-Dn Al b. Muhammed b. İbrahm b. Ömer, Lübabü’t–Te’vl f Maân’t-Tenzl , Da-ru’l-Kütüb’l-İlmye, Beyrut, h. 1415.

Itr el-Halebî, Nuruddn Muhammed, Ulûmu’l-Kur’an’l-Kerm, Matbaatu’s-Sabah, Dımeşk, 1993.

İbn Kesr, Ebu’l-Fda İsmal b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’an’l-Azm , 8 C., 2. bs., Daru ayybe L’n-Neşr ve’t-evz’, Ryad, 1999.

Kaya, Rıdvan, Kesntsz Darbe Düzen ve İslam Drenş Sorumluluğu, Ekn Yay., İst., 1998.

Kutub, Seyyd , Fî Zlâl’l-Kur’an, 6 c., Daru’ş-Şuruk, Beyrut, 1982.

Mokhtar, Intan Azura, “Madrasahs n Sngapore: Brdgng Between Ter Roles, Relevance andResources”, Journal o Muslm Mnorty Affars, C. 30, S. 1, London, 2010.

Nese, Mahmud Haız ed-Dîn (ö. 710), Medârku’t-Tenzîl ve Hakâku’t-Te’vl (esru’n-Nese), 3c., Daru’l-Kelm’t-ayyb, Beyrut, 1998.

Nurs, Sad, İşaratu’l-İcaz , Daru’z-Zehra l’n-Neşr, İst., 2007.Sâbûnî, Muhammed Al, Kabesun Mn Nur’l-Kur’an’l-Kerm, Daru’s-Selam, Mısır, 1997.

_______, Safvetü’t-Tefâsîr, 3 c., Daru’s-Sâbûnî l’t-abâat ve’n-Neşr ve’t-evz’, Kahre, 1997.

_______, Tefsîru Âyât’l-Ahkâm mn el-Kur’an, 2 c., 3. bs., Müessesetu Menahl’l-İran, Beyrut,1981.

_______, et-Tıbyân f Ulûm’l-Kur’an, Alemu’l-Kütüb, l’t-abâat ve’n-Neşr ve’t-evz’, Beyrut,1985.

Sancar, Molla Bedreddn, Ebdeu’l-Beyan, 3. bs., Kahraman Yay., İst., 2010.

Stener, Kerstn, “Madrasah n Sngapore: radton and Modernty n Relgous Educaton”, Intel-lectual Dscourse, C. 19, S. 1, IIUM Press, Malezya, 2011.


26/26


Suyut, Celâluddn Ebu’l-Fadl (h. 911), el-İtkân f Ulûm’l-Kur’an, 4 c., el-Hey’etu’l-Mısryye l’l-K-tab, Kahre, 1974.

Suyut, Celâluddn Ebu’l-Fadl (h. 911) ve Mahallî, Celâluddn Muhammed b. Ahmed (h. 864),

Tefsîru’l-Celâleyn, Daru’l-Hads, Kahre, ts.Tamar, Steve, “Ottoman Madrasas: the Multple Lves o Educatonal Insttutons n Eghteenth

Century Syra”, Journal o Early Modern Hstory, C. 5, S. 2, the USA, 2001.

Türkmen, Hamza, Gelecek Tasavvurumuz ve Ortadoğu İntfadası, Ekn Yay., İst., 2012.

Zehebî, Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessrun, 3 c., 6. bs., Mektebetu Vehbe, Kahre, 1995.

Zerkânî, Muhammed Abdülazm (1948), Menâhlü’l-İrfân f Ulûm’l-Kuran, 2 c., Dâru’l-Fkr, Bey-rut, 1986.

Görüşmeler

Bngöl

Al Rıza AK (Abdülhakm Arpacık Medreses) le görüşme 31.03.2012.Mehmet Saygın (Şeyh Ahmed (Kur’an Kursu) Medreses) le görüşme 31.03.2012.

Mücahd Bek (Mücahd Bek Medreses) le görüşme 31.03.2012.

Batman

Abdüllah anrıkulu (Abdülkerm anrıkulu Medreses) le görüşme 21.04.2012.

Molla Mehmet Zek Blgn, (Seydayı Molla Abdüssamed Medreses) le görüşme 21.4.2012.

Muhammet Abdülbak Durmaz (Oduncular Medreses) le görüşme 21.04.2012.

(Tablo Dpnotları)

1 Nurs, Sad, İşaratu’l-İcaz , Daru’z-Zehra l’n-Neşr, İst., 2007. Altmış clt halnde, Kur’an’ın tesr olarak yazılmasıdüşünülen bu ktap çeştl sebeplerden dolayı tamamlanamamıştır ve yalnızca Bakara Suresnn lk 33 ayetnntesrn çermektedr.

2 Sâbûnî, Muhammed Al, Kabesun Mn Nur’l-Kur’an’l-Kerm, Daru’s-Selam, Mısır, 1997.3 Zehebî, Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessrun, 3 c., 6. bs., Mektebetu Vehbe, Kahre, 1995.4 Suyut, Celâluddn Ebu’l-Fadl (h. 911), el-İtkân f Ulûm’l-Kur’an, 4 c., el-Hey’etu’l-Mısryye l’l-Ktab, Kahre,

1974.5 Sâbûnî , Muhammed Al, et-Tıbyan f Ulûm’l-Kur’an, Alemu’l-Kütüb, l’t-abâat ve’n-Neşr ve’t-evz’, Beyrut,

1985.6 Itr el-Halebî, Nuruddn Muhammed, Ulûmu’l-Kur’an’l-Kerm, Matbaatu’s-Sabah, Dımeşk, 1993; ahhan, Mah-

mud, Ulûmu’l-Kur’an, Daru’l-Hads Matb., Mısır ts.7 Zerkânî, Muhammed Abdülazm, Menâhlü’l-İrfân f Ulûm’l-Kur’an, 2 c., Dâru’l-Fkr, Beyrut, 1986.8 Suyut, Celaleddn Ebu’l-Fadl (h. 911), el-İtkân f Ulûm’l-Kur’an, 4 c., el-Hey’etu’l-Mısryye l’l-Ktab, Kahre,

1974.9 Dhlev, Şah Velyullah (h. 1176), el-Fevzü’l-Kebr f Usûl’t-Tefsîr , 2. bs., Daru’s-Sahve, Kahre, 1986.

Documents

Cumhuriyet Donemi Medreselerinde Tefsir