Cung Oán Ngâm Khúc - Ôn-như Hầu Nguyễn Gia Thiều

Cung on ngm khc n-nh Hu Nguyn gia Thiu

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

n-nh Hu Nguyn gia Thiu

Cung on ngm khc Cho mng cc bn n c u sch t d n sch cho thit b di ng

Ngun: http://vnthuquan.net/

To ebook: Nguyn Kim V.

MC LC

Vo Truyn

cu 1 - cu 132

cu 133 - cu 243

cu 245 - cu 356


Cung on ngm khc

Vo Truyn

Ti(SonVanNguyen) dng quyn "Cung on ngm khc" ca nh xut-bn

Tn-Vit (sng lp nm 1937), ti 235 Phan-Thanh-Gin, Sai-gn (quyn

ny in theo giy php s 960/T.X.B. ca b Thng-Tin Nam-Vit. C l v

vy m i ch khc vi quyn "Lc-Vn-Tin", in nm 1973)

Tiu s n nh Hu



n-nh Hu tc Nguyn-gia-Thiu tin-sinh, ngi lng Liu-Ngn, huyn Siu-Loi, tnh Bc-ninh

(nay l ph Thun-thnh), thn-ph l Nguyn gia C, thn-mu l b Ngc Tun Qunh Lin cng-

cha, con gi cha Trnh hy T.

Nguyn tin-sinh vn con dng-di trm-anh, sinh nm 1741, c tnh-cht thng-minh dnh-ng

khc thng, khi tr ngoi s hc vn cn theo hc v, tinh-thng ngh cung-kim, 19 tui c

tuyn-dng vo cung-trung lm chc Hiu-u qun binh m, c chin cng, c phong tc n-

nh Hu. T phong hu v sau tin-sinh li chuyn nghin-cu luyn-tp vn-chng v thin-vn

a-l, kho-cu o Pht, o Tin, thng t xng l Hy Tn T v Nhu Thuyn, giao-du cng

cc nh trit hc, thi-hc, ly s nhn-h khong-dt phong-lu tiu-si lm ch th, ngm phong

vinh nguyt lm thch, khng qun vic triu-nh, nn mt s tn-nhim ca nh nc. V cng c

nhiu ngi ng thi khng a v ganh ti-nng nn gim-pha, tin-sinh cng chng quan tm.

n khi Ty-sn ly Bc-h, th tin-sinh i n khng chu ra lm quan, v th bnh mt nm

1798, hng th 58 tui (ngy mng 9 thng 5 nm Mu-ng).

Nhng tc-phm cn li, v phn ch nho c b Tin-hu thi-tp, nhng cha tm thy, ch cn

khu truyn mt i bi. V quc-m th cn Ty-h thi-tp, b t-trai v Cung-on ngm khc.

Tin-sinh rt tinh ngh Thanh ngh lut (ngh lm th), du-dt phi thi hc i hu L c lm

nh th hay.

tp Chuyt-thp tp-ch ca ng L vn Phc chp truyn n-nhu Hu c ni rng: " Nht th ng

khu thnh tng, ng ng kh nhn, nht th thin on bch luyn, ng ng kinh nhn" . Ngha l:

mt l ra li ni thnh cu th, li li thy nghe c, hai l nghn ln nhi nn, trm ln nung-luyn

ra cu th, li li khin ngi nghe phi s... tc l tin-sinh c ti nhanh-chng cng hay v c

cng trau-nn cng hay.

Ti lnh d u chn lp c, mt thin " Cung-on ngm-khc " nay cn truyn xa.

Hu ngy 6 thng 5-1950

Vn-bnh Tn Tht Lng knh thut



Tiu dn

Hai ch Cung-on l s on-hn ni cung cm ca cc cung-phi, cung-tn tng c vua yu ri

li b ght b, v li gim-pha ghen-tung ln nhau ; hoc c ngi chn m sut i khng c

s hnh-sng, nn tht ra ni on-hn.

Tri xem cc i t xa ni cung cm, cung-nhn nhiu n s ba bn nghn, m trong s y thng

ch c vi ngi c sng i, nn phn nhiu cung-nhn c ti hc t lm ra li cung-on, hoc cc

nh th t ra li cung-on, mn thn-phn ca cung-n m t-ngh thn-phn mnh, cng l

cung-on. V sau hai ch " cung-on " thnh mt ci nhan , chuyn ni s on-hn ca cung-n.

Li c "khu-on" chyn ni s on-hn ca ngi n-b c chng, b chng i xa khng v ;

"khu-on" phn nhiu cng l li ca cc nh th mn s tnh ca ngi by thn-phn ca

mnh vy.

"Cung-on ngm khc" sau y l mt khc ngm v ni on-hn ca cung-nhn m n-nh Hu

tin-sinh mn tnh-trng cung-phi t v thn-phn mnh ; khc ngm ny dng iu "song-

tht lc-bt". Li van thm-thu, ngha l li mc-m v on li kh phn. Nu c sung t

u n cui, em c my ln cng khng hiu thu, nn y phi dng li phn-tch, chia ra lm

tm on, mi on k lc-t s-trng ca tc gi ni, c nhng tnh- g trong nguyn vn;

theo nguyn vn li tip mc gii-ngha v ch-thch ngi c n hiu ngay, khng phi m-

mt m ha ra chn nn.

Mong rng cc c-gi ch : phm vit mt bi chuyn ni mt mc-ch g, th cng nh theo

ca nhan- m lm thnh li dn-bi nh mt bi th "ng-lut" tm cu:

cu 1 l cu "ph", cu 2 l cu "tha";

"Ph" l m li u tin ni tng-qut ton c mt s-trng ca mc hay ca nhan-.

"Tha" l tha-tip ngha ca cu "Ph" em ban b s-trng y ra sau

hai cu 3, 4 l hai cu "Trng", t r tng thi-trng ca nhan- y ;

ri tip n hai cu 5, 6 l hai cu "Lun" lun-bn v dn-chng m bi-lit thm ra cho nhiu rng

-ngha ;

sau cu "Lun" tip cu th by l cu "Thc" hay l "Chuyn", ngha l gi v thu-tm, hoc di-

chuyn c -t nhng cu 1, 2, 3, 4, 5, v 6 m thu- tm -ngha cu 7,

kt-liu ton -t ca nhan- cu 8 l cu "Kt" trn vn ; thnh mt bi th c th-t theo li

dn bi, c kiu mu nht-nh.

C th-t nh th th khng ln-xn, v theo php y, nu lm mt bi di trng-thin hay l mt

khc ca ngm c my trm cu mc d, ta cng phi bit chia ra lm tm phn, t nhiu cu tuy



khng dnh, nhng phi phn-tch thnh on-lc rch-ri, cng nh mt bi th ng-lut vy.

Bi "Cung-on ngm khc" ny c 356 cu, phn ra tm phn nh ni trn. Cc c-gi khi

c nn cn-thn r tng chi-tit mt, v su-tm nhng li ch-thch dn-gii ch r li dng

ch, li mn in, dng in phn-minh.

l dn-gii trnh-by theo li ph-thng, hu c gip ch cho k hu hc tn-tin, trong khi

luyn-tp quc-vn, ging-cu c-in.

Nu khng dng li thch ngha ny th d c my ln cng ch hiu tng cu mt vi mt ngha-l

m-h, h-huyn, khng dnh-dng vo u, chng cn bit tc-gi mun ni vic g, cng thm ri

tr v-ch.

Vy cc c-gi c sau y dn dn hiu thu sut ton thin v khng cn thiu-st mt ngha g

ng nghi-hoc vy.


Cung on ngm khc

cu 1 - cu 132

l- Cung- on ngm khc (cu 1 - cu 12)

1- Tri vch qugi vng hiu-ht,

Mnh v-y lnh ngt nh ng;

On chi nhng khch tiu-phng,

M xui phn bc nm trong m o !

5-Duyn may c sao li ri ?



Ngh ngun-cn d-di sao ang ?

V u nn ni d-dang,

Ngh mnh, mnh li thm thng ni mnh !

Trm nh tha gy hnh to-ha,

10-V ph-dung mt a khoe ti ;

Nhu hoa cha mm ming ci,

Gm nng Ban nht mi thu-dung.

ll--Cung-on ngm khc (cu 13 - cu 32)

ng o Kin m bng no chng

Kho thu-ba dn sng khuynh thnh ;

Bng gm lp-long di mnh,

C cy cng mun ni tnh my ma !

17- Chm y nc c l- ln,

Lng da tri, nhn ngn-ng sa !

Hng tri m nguyt say hoa,

Ty Thi mt va, Hng Nga git mnh.

21- Cu cm-t n anh h L

Nt an-thanh bc ch chng Vng

C tin ru thnh ai ang,

Lu Linh, Thch l lng tri-m.

25- Cm im nguyt, phng tm T-m

ch lu thu, g Tiu-lang

Du m tay ma, ming xang,



Thin-tin cng ngnh Ngh-thng trong trng.

29- Ti-sc vang-lng trong nc,

Bm-ong cng xao-xc ngoi hin,

Tai nghe nhng mt cha nhn,

Bnh T Tuyn ni ln ng ng.

lll--Cung-on ngm khc (cu 33 - cu 132)

Hoa xun n cn phong nn nhy,

Nguyt thu kia, cha h hn-quang,

Hng-lu cn kha then sng,

Thm-khu cn gim mi hng khuynh thnh.

37- Lng cung-kim rp-ranh bn s,

Khch cng-hu gm-gh mong sao

Vn xun bm hy cn ro,

Thy hoa m chng li vo tm hng.

41- Gan chng khn ng h chuyn

Mt phm kia d n Thin-thai ?

Hng tri s ng trn-ai,

Du vng nghn lng d ci mt khi.

45- Ngm nhn-s c chi ra th ?

Si xch-thng chi vng chn

Vt tay nm ngh c trn,

Nc dng mun ry ngui dn la duyn.

49- Ka th-cc nh in gic mng.



My huyn-vi m ng khn lng !

V chi n ung s thng,

Cng cn tin-nh kh thng, l l.

53- i nhng k thin-ma bch-chit

Hnh th cn, bng cht i nau !

Tho no khi mi chn nhau,

mang ting khc bng u m ra !

57- Khc v ni thit-tha s th,

Ai by tr bi b nng du ?

Trng rng n thu bc u,

T, sinh, kinh, c lm nau my ln ?

61- Cuc thnh bi hu cn mi tc,

Lp cng-thng nh t bung gan,

Bnh trn i on tm can,

La c t rut dao hn ct da !

65- Gt danh-li bn pha sc xm,

Mt phong-trn nng nm mi du,

Ngh thn ph-th m au,

Bt trong b kh, bo u bn m.

69- Mi tc-v li t tn-kh,

ng th- gt r khi-khu,

Sng cn ca b nhp-nh,

Chic thuyn bo nh l-x gp-ghnh.

73- Tr to-ha nh-hanh qu ngn,

Cht ui ngi trn cn m chi !

L c nung nu s i,

Bc tranh vn-cu v ngi tang-thng.

77- n v-t nhn ging ca mc,

Th ca-lu d khc canh di,

t bng bng rp trng gai,

Ai em nhn-nh nhum mi t-dng ?

81- Mi ph-qu nh lng xa-m,

B vinh-hoa la g cng-khanh,

Gic Nam-kha kho bt tnh



Bng con mt dy, thy mnh tay khng !

85- Sn o-l gim lng man-mc

Nn nh-chung nguyt gc m-mng

Ci phong-ba kho ct phng li danh.

89- Quyn ha-phc tri tranh mt c,

Cht tin-nghi chng tr phn ai !

Ci quay bng sn trn tri,

M-m nhn-nh nh ngi i m.

93- Hnh mc-thch vng kim c,

Sc cm-ng v phong,

Tiu-iu nhn-s xong,

Sn-h cng huyn, cn-trng cng h.

97- Cu Th-thy ngi tr c-

Qun Thu-phong ng r t-huy

Phong-trn n c sn kh,

Tang-thng n c hoa kia c ny.

101- Tung huyn-ha by ra y,

Kip ph-sinh trng thy m au !

Trm nm cn c g u,

Chng qua mt nm c-khu xanh r !

105- Mi tc-ly dng kia cay-ng,

Vui chi m eo-ng trn-duyn ?

Ci gng nhn-s chin-chin,

Liu thn ny vi c-thin phi nao.

109- Th mn th tiu-dao ca Pht,

Mi tht tnh quyt dt cho xong

a-mang chi na o-bng ?

Vui g th-s, m mong nhn-tnh !

113- Ly gi mt trng thanh kt ngha,

Mn hoa muc tu lm duyn

Thot trn mt gt thin-nhin,

Ci thn ngoi vt l tin trong i.

117- cng rp ra ngoi o-ch,

Quyt ln vng phu-ph cho cam !



Ai ng tri chng cho lm,

Quyt em dy thm m giam bng o !

121- Hn tc-tri lm sao y t ?

Hay tin-nhn hu-qu xa kia ?

Hay Thin-cung c iu g ?

Xung trn m tr n i cho ri.

125- Ka iu-th l loi vn vt,

Du v tri cng bt o-bng,

C m-dng, c v chng,

Du t thin-a cng vng phu-th.

129- ng tc-hp tri kia giong-rui,

Lt lm sao cho khi nhn-tnh,

Thi thi ngnh mt lm thinh

Th xem con to gieo mnh ni nao ?

Ch thch:

vch qu: vch qu, cung qu l ni cung-in gi l Qu-cung. Sch Nam-b yn hoa k chp :

Vua Trn Hu-cha lm mt ni cung-in cho cung-phi Trng l Hoa ti sau in Quang-chiu,

xy mt ca trn ln, khm tm thy-tinh pha-l nh hnh mt trng, sau bi phn trng, gia sn

rng, trc ca y ch trng mt cy qu, tng hnh cy qu trong mt trng, nh li th-tc ni:

Nguyt trung n qu. Cung y gi l Qu-cung.

Qu tc l cy Mc-t tc gi cy hoa-mc, hoa tng chm nh ci v la, c hng thm xa.

y dng vch qu mn in xa, ch ni ca cung-nhn c sc p c vua yu y.

gi vng: bi ch Kim-phong l gi ma thu, ma thu thuc s ng-hnh l ch kim, v v-tr thu

hng ty, v s a-chi thuc qu Canh-tn loi kim, nn gi thu l Kim-thin. Gi thu l Kim-

phong : gi vng.

v-y: o dt bng lng chim ng sc dng ma, c v lng-ly nh cc tin bay trn tri. Nhng

cung-phi thng mc o y khi c cuc vui, chu ng ma.

tiu-phng: i xa ni phng b Hong-hu , dng tiu tn nh, bi vo vch cho thm v m,

gi l tiu-. y dng Tiu-phng tc ni phng bi tiu, ni cung cm cc b hu-phi .



to-ha: ngha l tri t sng-to v ha-dc mun vt.

V ph-dung: l v p ca hoa Ph-dung. Hoa y mu cung phn nht, hoa ln gm 4,5 hoa

tng vi, bui mai n, bui chiu tn, thng v nhan-sc ngi p.

Th Bch c D, bi Trng-hn ca, t tnh vua ng Minh-hong nh b Dng qu-phi c cu

:Ph-dung nh din liu nh my : hoa ph-dung nh mt, l dng-liu nh my.

Gm nng Ban nht mi thu-dung: Cu ny dng in nng Ban tip D l mt cung nhn ca

vua Thnh- nh Hn, b lm n-quan n chc Tip D h l Ban, c vua yu lm, sau b nng

Triu phi Yn gim, b s nguy thn xin vua cho chu hu b Thi-hu, m vua cung Trng-tn.

T khi b v cung y th s sng-hnh ngy mt phai dn, nn b mt bi th trn ci qut

trn, bng mt th bt t trng gi l gi l T-hon m b t dt ra v t ch thnh ci qut trn,

t v thn phn mnh, th rng :

Tn ch T hon t

Ho khit nh sng tuyt

Ti thnh Hp-hoan phin

on-on t minh nguyt

Xut nhp qun hoi t

ng o vi phong pht

Thng khng thu tit ch

Lng vim ot vim nhit

Kh nguyn gip t trung

n-tnh trung o tuyt.

Ngha l :

Mi ch la T trng

Trong sch nh sng tuyt

em lm qut Hp-hoan

Trn hinh ging mt nguyt

Ra vo trong tay vua

Lay ng sinh gi mt

Thng s tit thu n

Gi mt cp nng nhit

Nm ct vo x rng

Na ng n-i tuyt.

Ci qut v bi th Ban tip D t v mnh nh ci qut Hp-hoan trn tng c vua yu-

chung nhng phi nm ct vo x rng, v hi thu mt cp mt gi mt ca qut, nn n tnh



na ng phi on tuyt. V mnh b ngi dm pha, b vua ght b.

y tc gi dng ch "gm" cho khi dng ch T-hon l mt th la mng hay bt t c v sng

p dng lm qut rt dp. ng l ni la nng Ban, hay qut nng Ban. Bi ch gm y m lm

ngi khng r li gii-ngha- Gm ca nng Ban tip D v nng Triu phi Yn dt, th rt v

ngha. V nhng ch on-phin : qut trn, ch "Thu-dung" l dung mo lnh lo ma thu, thy l

nhng ch thnh-ng ca Ban tip D, c n bit ngay khng phi nghi-hoc g na.

ng o Kin: ng ci khun-kh, n-np c v p, hoc c vn-chng hay. o Kin l o

Kin phu-nhn l tn ring ca nng Qua tiu Nga. S nh Nguyn chp : mt cung-phi phong chc

Thc c nht-phm phu-nhn i vua Thun- nh Nguyn l Qua tiu Nga c th cht rt l : trng

m ng mu hng, mi khi ra mt hoc ra m hi t da, th mt c v ti nh hoa o ngm l,

cng thm v yu kiu. Vua Thun- gi nng l yu o n : gi o th ; nhn li vua m trong

cung ku nng l o Kin phu-nhn : phu-nhn c v p un vn d-di nh cy o non. Nng

c v p y, ring c vua yu chung hn cc cung-phi khc lm cho cung nhn phi phin no.

Kho thu-ba: kho l khe con mt. Thu ba l sng ma thu, nc thu thng y, sng thu cng

p. Con mt ngi gi p c v ut v sng nh sng ma thu.

sng khuynh thnh: Ln sng lm cho thnh nghing , ngha bng, i con mt lic, ngi phi

theo n ni nghing thnh. Kinh thi c cu:

Trit phu thnh thnh, Trit ph khuynh thnh :

Ngi n ng gii dng nn mt thnh tr, ngi n b p lm nghing thnh tr.

my ma: bi ch vn-v, bi in vua Tng vng nc S i chi m Vn-mng gn ni Vu-

sn chim bao thy mt ngi gi rt p n chung ch chn gi vi Vng, v t xng l Vu-sn

thn n : thn n ni Vu-sn. Li ni: mi bui mai thn n lm my, bui chiu lm ma ni

Vu-sn. V sau Vng nghim xen qu tht nh li Thn n ni trong gic mng, bn lp n th

Thn n chn ni Vu-sn. Bi in y ngi sau dng ch "vn" "my ma" m v s trai gi

chn-gi chng ch p-yu. Hoc dng ch non Thn, non Vu, nh Gip, u ngha y.

c l- ln: Sch Trang t ni : sc p nng Vng Tng v L C p dn ni con c thy phi

chm ln, con nhn thy phi bay cao, tc ch "Trm ng lc nhn" : c ln nhn sa, ni p qu

con c con nhn u phi trnh bay cao . Ngi sau i ch bay cao lm ch sa xung m ni: "c

ln nhn sa".

nhn ngn-ng sa: Xem ch thich s 12 trn.

Ty Thi, Hng Nga: tn ngi con gi qu lm vi si, git vi si, thn Tr-la, c sc p tuyt

th. i Xun thu vua Vit-vng l Cu Tin b thua vua Ng-vng t Ci-k, sau mu thn

ca Vit-vng l Phm Li mua nng Ty Thi v dy ca ma thnh ti, ri em dng vua Ng l

Ph Sai ti ni in C-t. Ph sai yu nng, m say phi mt nc. V sau Phm Li em Ty Thi



i chi cnh Ng H mt tch.

"Hng Nga" nguyn l v chng Hu Ngi i vua Hong . Ngi hc tin, cu c thuc trng

sinh b Hng Nga ung trm thnh tin bay ln cung trng (Lit tin truyn)

Ty Thi v Hng Nga l hai ngi c nhan-sc tuyt th.

Cu cm-t:Cm-t l gm thu

h L: tc l L Bch l mt thi-nhn i ng, c ting gii vn-chng xng l "ming gm

lng thu" (t khu cm tm) L Bch hiu l Thanh Lin. "Chng Vng" l Vng Duy c ti v

kho th hay, trong th c v c th. Vng Duy hiu l Ma Ct. "L Bch, Vng Duy" l hai nh

th hay v kho i ng.

an-thanh:Sc sc xanh

Lu Linh: sinh ra khong cui i Tn, ngi t Bi, t l B Lun. C tnh phng-khong hay

ung ru, cng ng Nguyn Tch, Kh Khng kt bn thn, c lm bi Tu c tng chc tng

c tnh ca ru. ng lm quan vi nc Tn n chc Kin-oai tng-qun.

Thch: tn L Ch l mt s c ti nh c vy (c tin) rt cao. Cha r i no

tri-m:ngi tinh-snh m-lut, gi l tri-m. C-thi c cu :"Bt tch ca gi kh, n thng tri-m

hy" : khng tic ngi ht kh nhc, ch au-n ngi tri-m t m thi.

T-m: T-m Tng Nh ngi Thnh- i Hn, c ti hc gii n hay, n khc Phng

Cu lm cho nng Trc vn Qun b nh theo lm v

Tiu-lang:chng Tiu, tc Tiu S i Xun-thu, c ti thi ng tiu nh ting chim phng ku; dy

ngh y cho v, l con ng Mc-cng nc Tn l nng Lng Ngc thnh ti. C chim phng bay

xung, hai v chng ci phng bay ln tri thnh tin (chuyn chp Lit-tin-truyn).

Bnh T Tuyn:Vua Tuyn-vng nc T trong khi ni chuyn tr nc (chnh-tr) vi thy Mnh-

t, c ni cu "qu-nhn hu-tt, qu nhn hiu sc :k qu-nhn (t xng) ny c tt, k qu-nhn

ny a sc". ch l mt cu ni v-d trong vic chnh-tr, m y dng li "on chng th

ngha" (ct cu ly ngha) cho thm l-th khi-hi. Bnh T Tuyn ni ln, tc bnh a sc p

ca mt ng qun-vng.

khuynh thnh:sc p n lm n ni nghing thnh nghing nc

bn s: bi ch tc-bnh. Tc l con s hoc con cng. Bnh l bc tranh chn gi. y dng tch

chn r. Sch ng-th chp : cha b u Hu l ng Ngh chn r, bn v con cng trn mt bc

bnh-phong, nhng con nh qu-phi ai bn trng con mt chim y th c g con. Sau c lm

ngi bn khng trng. Cui cng l ng Cao-t (khi cha lm vua) bn trng, c v tc u

Hu. V sau dng tch y l s chn r. Tc l con cng ( khng-tc) hay chim s. y dng ch

bn s, v ch Tc c hai ngha con cng, con s.

mong sao: l trng ngi sao trn tri Bi ch Tinh-k Kinh Thi ni s thnh hn, nn l ci v



c cu : " Tr mu thc tn, tam tinh ti thin, kim tch h tch, kin th lng-nhn,: Chm ch b

ci,trng ba ngi sao trn tri. m ny hay l m no, s thy ngi bn lnh ca ta; ni khi

lm-lng v trng c la i. y dng mong sao, ly cu y. (S d tui hi tn cu b phi-ngu

cng gi mong sao).

Gan chng khn ng h chuyn: ni tm lng vn khng phi l m d lay-chuyn

c. Kinh Thi, thin B Chu :"Ng tm ph thch, bt kh chuyn ga".

Thin-thai: tn ni c tin . i ng Hn c L Thn v Nguyn Triu vo hi thuc ni

Thin-thai, gp hai tin-n kt lm v chng, c vi thng nh nh xin v thm. V n nh

qu by i ngi, ch cn a chu by i. Sau Lu v Nguyn li r nhau vo ni mt tch. Hai

ngi cn ct phm-thai nn khng trn i lm tin.

Du vng nghn lng d ci mt khi: ni mua c n ci d c vng nghn lng cng chng

c. Th Vng tng Nhu vnh ngi hu yu: "Nht tiu thin kim mi" : mt n ci nghn lng

vng cng mua. Th L Bch : "M-nhn nht tiu hon thin kim": n ci ngi p xng mt

nghn lng vng.

Si xch-thng:dy . Vy C i ng Tng-, m i chi mt, gp ng gi ngi xem sch

di trng, bn c ci y ng t (xch-thng) hi ng p rng: Quyn s ny chp tn tui, y

ng si t buc duyn-phn v chng ngi. Nhng ngi ghi tn vo s ny, d ngi

th hoc nc khc cng vy nn chng v. ng ny khng c tn, ng xem sch di trng nn

gi Nguyt-lo :ng gi di trng. "Trng gi" u ngha y.

Nc dng: bi ch Dng-chi-thy, git nc ni cnh dng-liu. Sch Php-uyn Chu-lm

chp : ng s tn Pht Trng ngi nc Thin-trc mt hm ng Thch Lc mi n nh chi,

va c a con au bnh nng. Pht Trng ly cnh dng liu tm nc php ry cho a b

au, lin lnh khi, Php y ca Pht Quan m c bnh ngc cm cnh dng-liu.

Cng cn tin-nh: Sch Mnh T ni : nht m nht trc s giai tin-nh. Vn s phn d nh,

ph-sinh khng t mang : mt ba n ba ung cng c nh trc, mun vic thy c nh phn

c; ch c s sng tri-ni lm nn bn-khon m thi.

bi b nng du:bi ch tang thng: tang l cy du, nng trng du. Thng l b khi, bi b.

Sch Lit-tin-truyn chp: B Ma-c tin-n ni b tng thy mt ni kia m nng trng du

ba ln ha thnh b khi, bi b v. v... ni s thay i ni trn th nhiu ln. Tang-hi-Tang-

thng- Bi b nng du- B du, u nt ngha.

b kh: bi ch kh-hi. Ting ni ca nh Pht, v s khn-kh mnh-mng v cng nh b vy.

bn m:bi ch m-tn, nh Pht ni: s ng vc ni tam gii v lc o th gi l M-tn, bn lc

ng phi nh thuyn T-bi ca Pht mi a vo n bn.

Mi tc-v li t tn-kh: c bn chp"tc-ly" e sai v "tc v" mi i vi "th " (v: mi ; :



ng).

bo nh: l ci bt ci bng. Kinh Kim-cng bt nh ni: nht thit hu vi php, nh mng, huyn,

bo, nh, nh l ric nh in, ng tc nh th quan ngha l : ht thy nhng iu c lm, c bt

chc thy l nh gic chim bao, nh chuyn huyn-o, nh bt nc, nh bng n, nh git mc

v cng nh nh sng ca chp-nhong, th ht thy nn xem nh vy c. ni nhng s hin hu

trn i u khng c lu bn.

Tr to-ha: bi ch to-ha tiu-nhi, tr nh to-ha, li ni bn gi ng tri bng tr con; bi in

ng thm Ngn i ng, khi au nng, bn ng Tng chi Vn vo thm, thm Ngn ni

rng :"Ngao ngn thay tr to-ha lm ta nn kh-s..."

Cht ui ngi trn cn:bi ch Lc-trm. Lc l trn cn. Trm l chm m, Trang t ni:

khng thm i chung vi ng i gi l cht m trn cn. y dng khng hp vi tnh i.

L c: l ci l ln, bi ch bo ph ca ng Gi Ngh c cu :

Thin-a vi l h, to-ha vi cng

ngha l:

Tri t lm ci l, m ng To-ha lm th c nn ra mun vt.

vn-cu: l my ch, th Ph:

Thin thng ph-vn nh bch y,

Tu t ht bin vi thng cu

{trn tri m my ni nh ci o trng,

bng chc ha hnh con ch xanh (xm)}.

ni s bin chuyn nhanh-chng ca my.V sau em v s thay-i trn i.

Gic Nam-kha: bi ch Nam Kha mng, gic mng cnh hng nam. Tn mt bi k ca L

cng T i ng chp rng:

Thun vu Phn chim bao n nc Ho-an c quc-vng cho lm chc Thi-th v g con gi

cho, mi s vinh-hin; sau b thua trn, li v cht v b ng gia nghi-k cho v, bng tnh gic,

thy mnh ng di gc cy he, di nhnh he hng nam c ci hang kin, mi sc tnh-ng l

mnh chim bao vo ni hang y.

V sau dng in y v s vinh hoa l gic mng.

Sn o-l: bi ch o l vin l mt ni danh thng kinh- Trng an xa, m L Bch cng

cc bn vn-chng hi hp lm bi t rt ni ting. Dng vn o l ngha bng ni hi hp

khch vn-vt ti-ba. o-l cng c ngha l k quan-li c ti nng, nn c li cng-chng khen l

: o l trong thin h u ni ca ngi m ra. " thin-h o-l tn ti cng-mn"

Nn nh-chung: nh l ci vc. Chung l ci chung, nh quyn-qu c ng ngi, phi dng ci

vc m nu n, dng ci chung m gi ngi n cm. Dng ch nh-chung hoc Chung-nh,



Chung vc u l mt ngha nh nhau.

Ci quay: bi ch Lun hi, bnh xe quay, l ci my quay ca to-ha; nh Pht ni : chng-sinh

trong th gii, t khi u tin n nay c b quay xoay vn trong lc o ht kip ny n kip kia

mi, nh ci bnh xe quay mi khng thi. Ch c k tu hnh c o mi thot khi lun-hi y.

Th-thy: l nc chy. Cu th-thy bi ly ch sch Lun-ng, c Khng T ng trn sng

m ni rng :

Th gi nh ty ph, bt x tr d :

(nc chy nh vy chng dt c m lin ngy)

ni s ha-sinh ca tri t n tip tc nhau khng bao gi thi, nh nc chy vy. l l o-

th by t th-d nc chy cho ta thy.

Ngha bng ni vt g cng s khut-lp c. " Cu th-thy ngi tr c-" ni ngi ni bn c (

c-) m nhn s qu-vng trn i.

Qun Thu-phong: bi ch Tru-phong l s cu xin k khc gip mnh. Nhng lu ngy theo li

truyn ngoa ca th-tc ni "tru phong" ra "thu phong" l mun cu xin ngi gip . "Qun thu-

phong ng r t-huy", ni ng di bng nng chiu r chn m ch-i s gip-.

Thu phong c cng c ngha l gi ma thu, c v ht-hiu thm bun. Cu th-tu, qun thu-phong,

hai ch cu, qun, dm thm cho c ngha c tn ch vn khng c qun no, cu no tn l th-

thy, thu-phong c.

tht tnh:l by tnh ca ngi ta l : h, n, ai, lc, i, , dc: mng, gin, thng, vui, yu, ght v

mun, l tnh ai ai cng c.

hoa m: bi ch u-m-hoa l mt hoa thing-ling ca nh Pht, ba nghn nm mi c mt ln

n hoa, mi khi c hoa tc c Pht ra i,(in lc chp Php Hoa kinh).

uc tu: bi ch Tu-ha, ting nh Pht ni : ngn la tr-tu em chng sinh ra khi ni

chng-ngi kh-s.

o-ch: l nn-c, tc to-ha nn-c nn mun vt, ngha bng l tri t.

tin-nhn: l s nguyn-nhn i trc hu-qu l s kt-qu i sau. in Pht Truyn-ng-lc

ni :

Dc tri tin th nhn, kim sinh th gi th;

Dc tri lai sinh qu, kim sinh tc gi th :

Mun bit nguyn-nhn i trc ta th no, th ta c xem nhng hng-th ca ta i nay;

Mun bit s kt i sau th no, ta c xem s ta lm i nay .

Ngha en : nu i trc ta vn c nhn-c th i nay c hng-th s lnh; nu i nay ta lm

iu khng lnh, t i sau s b thit hi vy. .

C m-dng, c v chng: Kinh L ni: Kh m hay sinh nhng phi c kh dng mi sinh c



: kh dng hay nui vt nhng nu khng c kh m th khng ln c. Cho nn trai phi c v,

gi phi c chng, phi hp m-ng mi c th sinh trng c.


Cung on ngm khc

cu 133 - cu 243

lV--Cung-on ngm khc (cu 133 - cu 196)

Tay Nguyt-lo kh sao c mt,

Bng t-tnh vng gt cung-phi

Ci m hm y, m g ?

Bng Dng lng bng -my trp-trng.

137- Khoa thc-dc m-mng thy-v,

a hi-ng thc ng xun tiu

Cnh xun hoa chm-chm cho,

Gi ng thi ct o gho mai.

141- Xim ngh n t-ti trc gi,

o v kia lp-l trong trng,

Sanh-ca my khc vang lng,

Ci thn Ty T ln chng in T.

145-m hng-thy thm-tho mi x

Bng bi-hon lp-l trng thanh



My-ma my git chung tnh.

nh Trm-hng kha mt cnh mu-n.

149- Ting thnh-tht cung n thu-dch.

Ging n-non ngn ch an-tr,

Cng n, cng ch, cng m,

Cng gay-gt iu, cng t-ti lng !

153- My ngi ln mt rng l l,

Sp song song i la nhn-duyn.

Hoa thm mun i n trn.

Cam cng mang ting thuyn-quyn vi i.

157- Trn chn b mt tri gang tc,

Ch xun ring sm trc tra chu

Phi duyn hng-la cng nhau

Xe d l rc l du mi vo.

161- Khi p mn m o gc nguyt,

Lc ci sng ct tuyt n phong,

a l ngon mt cu-trng

Tuy my im nht nhng lng cng xiu

165- V vu vt trm chiu chi-chut

Lng qun-vng chi cht trn tay

M hng khng thuc m say,

Nc kia mun , thnh ny mun long !

169- Vn Ty-uyn khc trng Thanh-d,

Gc Lm-xun iu ng nh hoa.

Tha n mt gic canh t,

T m nt ngc, lp-la v son.

173- Trn trng gm Ch-tn vi vi,

Nhng khi no gn-gi qun-vng

Du m ai c nghn vng,

ai mua c mt trng mng xun .

177- Thi ci n li nhn my liu,

Gho hoa kia, li nhu gt xen,

Thn ny un o v duyn,

Cng cam mt ting thuyn-quyn vi ngi !



181- Lan my a lc-loi sn-d,

Ung mi hng vng-gi lm thay !

Gm nh cn-trt duyn ny,

Cam cng t ci khn ny tc- !

185- Tranh t-dc nhn a chim n,

lin-chi ln tr hoa kia,

Ch ng ly m ghi,

Mn iu tht-tch m th bch nin.

189- Ht ma lt min i-cc,

Nhng mng thm c nc duyn may

Cng lu, cng lm mi hay,

Cho cam cng k nhng tay thng chm

193- Ai ng bng mt nm mt nht,

Ngun cn kia chng tt m vi !

Thi-di u bit c tri,

Bng khng m ha ra ngi v vong

V--Cung-on ngm khc (cu 197 - cu 243)

uc vng-ga ch cng l th

Chng soi cho n kho m-nhai!

Mun hng nghn ta ua ti,

Cha xun nhn hi mt hai bng gn.

201- Vn bit ci thn cu tr

C no mi cng kh nh ln,



Ngn thay ci n ba nghn,

Mt cy C-mc bit chen cnh no ?

205- Song cy m o chon-cht,

Hn duyn ti phn tt hn ngi

No hay con to tru ngi,

Hang su cht h mt tri li gim !

209- Trong cung qu m-thm chic bng

m nm canh trng-ngng ln ln,

Khonh lm chi, by cha xun !

Chi hoa cho ra nhy dn li thi !

213- Lu i nguyt ng ngi d-v

Gc tha-lng thc ng thu-phong,

Phng tiu lnh ngt nh ng

Gng loan b na, gii ng x i,

217- Chiu -dt gic mai tra sm

V bng khung hn bm vn-v

Thm-khu vng ngt nh t,

Ca chu gi lt rm ng sng gieo.

221- Ngn phng-lin chm ru l-ch,

Du dng-xa m c quanh-co

Lu Tn chiu nht v thu,

Gi loan tuyt ng, chn c ga ng.

225- Ngy su khc tin mong nhn vng,

m nm canh ting lng chung rn

Lnh lng thay gic c-min

Mi hng tch mch bng n thm u.

229- Tranh bing ngm trong T-n,

Mt bun trng trn ca Nghim-lu.

Mt mnh ng ti, ngi su,

than vi nguyt, li ru vi hoa !

233- Bun mi ni lng khc khoi,

Ngn trm chiu bc li ngn-ng

Hoa ny bm n th- !

gy bng thm, x nhy vng.



237- m nm canh ln nng vch qu,

Ci bun ny ai d git nhau

Git nhau bng ci Lu-cu,

Git nhau bng ci u-su, c cha ?

241- Tay Nguyt-lo chng xe th ch,

Xe th ny c d-dang khng ?

ang tay mun dt t-hng,

Bc mnh mun p tiu-phng m ra.

Ch thch:

Nguyt-lo:ng gi di trng.

cung-phi:l mt chc th hai, di chc Hong-hu , Phi, Tn, Tip-d, ti-nhn, M-nhn "cung-

n" v.v...

Bng Dng:l bng mt tri, ngha bng l vua.

-my: l mt th hoa leo gin, c hoa nh hoa li kp, l c nhiu cha v gai, nh l hoa Tng-

vi. Hoa sc trng pha vng nht nh sc ru -my nn cng vit -my l tn ru -my; y

dng v vi dung-mo cung-phi.

thc-dc: ging mu-n m t cnh. C tn ring l hoa tng : T-tng ca loi hoa. Cu 137

ch "Liu" nguyn ch nm chp sai.Hai ch Khoa v Liu ging nhau, chp l Liu ri li c

sai l "Liu", vy nn nh-chnh, c l khoa ngha l mt cnh. V d : Tho-mc nht khoa l mt

cnh cy cnh c.

thy-v:l cn ma ng vi im lnh c ma. y dng Thy-v l n vua nh ma mc ng

im lnh.

hi-ng: cy ny c nhiu tn : Ty Ph, Thy Ty, Nim Ngnh, c hoa mu cung phn nht,

hoa p, p nh hoa Hng-hnh. Sn-tr, thng v con gi p. Ta c hoa Hi-ng nhng khng

phi th k trn. "o Hi-ng thc ng xun-tiu", cu ny dng in Dng qu-phi say nm

ng, vua Minh Hong gi my ln khng dy, bn ni :

Hi-ng thu v tc gia ? hoa Hi-ng ng cha sao ? yu lm v v p nh hoa Hi-

ng.



xun tiu:m xun, ng Thi : Xun-tiu nht khc tr thin kim: mt khc m xun xng nghn

vng.

Xim ngh:bi ch Ngh-thng o xim dt bng lng ng-sc ma

o v:v-y, o bng lng chim

in T:ni vua Ph sai nc Ng lm cho Ty Thi .

m hng-thy:l nm thu bng lng chim Ph-ty sc xanh, .

mi x: x th hng ly di con x. X nh con hu c hai cnh nanh di, ngi sn n nghe

mi thm ngoi mi ngn dm. Xa dng hng y p o, nm ,mn v lm thuc.

bi-hon: l cc th ngc chm hnh v lm thc ca n b sang qu eo hai bn h-th, khi bc

nghe ku leng-keng thm v p.

My-ma:bi ch vn-v.

nh Trm-hng:nh lc gic bng g thm trm-hng ca vua Minh-hong cng ngi thng

hoa Mu-n cng Dng qu-phi ti vn Thng-uyn trong m xun. Mu n l mt th hoa

p hn cc loi hoa, gi l hoa-vng, vua cc hoa. Ngy xa gi mc thc dc: Hoa c nhiu

cnh ging hoa Tng-vi, c nhiu mu vng, tm, trng, , chnh-sc v gin-sc, l c nm chia,

cy cao nm su thc, Xun n hoa n u h. C tn ring l Ph-qu-hoa v c v sc-s sang

giu, li c tn Diu-hong, ngy-t : vng h Diu, tm h Ngy. V hai h y tm c hoa y

mu vng, tm p hn c.

thu-dch:l ni cung th hai bn ca vo i-ni. Cung th y sn mu ty (xanh bic) hoc gi

cm-dch.

an-tr: ni thm sn mu , l ni in-i, chn cung-cm thng sn ,- Ch thy-dch i

vi n-tr.

My ngi:bi ch Nga-my. Nga l con bm-ngi do con tm ha ra, c i my cong v p, nn

my con gi p thng v nh my con ngi, gi my ngi.

mt rng:bi ch Long-nhan, ch v din-mo vua , v vua thng v vi con rng l mt vt rt

linh, ng u t linh long, ln, qui, phng. Vua Hn Cao-t c li v din mo: Long-chun, long

nhan, mi rng, mt rng

mt tri gang tc:bi ch Ch-nhan, T Truyn: "Thin oai bt vi nhan ch xch": oai tri khng xa

tri ni gang tc. y ni oai vua ch gn k by ti. y dng ni di vua rt gn.

Ch xun ring: Kinh Thi, thin Thin-nam: "Hu n hoi xun, ct s d chi":

Co gi nh tnh xun, k trai ti d-dnh .

V sau trai gi c tnh yu mn nhau gi l "xun ring". Phm con gi n 17,18 tui bit tnh yu

con trai gi l "xun-", "xun-tnh", "hoi-xun", "t-xun".

hng-la: bi ch hng-ho. Ngy xa mi khi trai gi th nguyn s nhn duyn phi ngu,



thng dng hng la cng vi qu-thn m th nguyn, nn nhn duyn cng gi l hng la.

Xe d:bi ch Dng xa. Tn-th chp : vua V- c lm cung nhn, mi khi mun n vi cung

nhn no vua ngi trn xe nh khm chu-ngc c con d ko, tu d mun vo cung-in no ;

cho nn nhng cung-nhn thng ly nc mui, rt ca vin, con d a n v y n vo. y

dng l du, c l v vn trn phi p m ch "du", chnh l "tre" mi ng.

p mn m o:cy o, cy mn thng chung mt bn, ni v chng yu-mn - Gc nguyt l

ni lu cc m trng.

ci sng ct tuyt:ngha bng, chi a vi nhau khi m ng lnh lo, ni nm thy chn loan

- Phong l mt th cy ging cy bng, ma thu l rt p, thng trng ni cung-in, gi l

"n phong", "sn phong", "b phong", ngha ging nhau.

a l:l hoa l, sc trng nh hoa mai, c v p nh ngi gi th: L hoa nht chi xun i v

:mt cnh l m ma xun; t v p Dng qu-phi. Th Bch c D bi Trng-hn ca.

cu-trng:chin tng, l ni vua . S-T:" Qun h cu trng": ca vua chn tng . Li c gi l

Tn ng thin ni tri tn knh s ng-chm, l ni tng tri yn-lng th chn, Tri .

Tuy my im nht nhng lng cng xiu:bi cu Th Trng Hu vnh b Quc-quc phu-nhn

l em th ba ca Dng qu-phi, c nhan-sc thin nhin, khng dng son phn, khi vo chu vua ch

v mt nt mc nht i my m c vua yu-chung. "khc him chi phn nha sc, m to

nga my triu ch tn" : v s phn son lm nh nhan-sc, ch v s i my vo chu ng Ch-tn.

vu vt:ngha l vt him c v l (T Truyn) "Ph hu vu vt, tc d di nhn" :

i c vt him l lm cho ngi phi i lng: ni gi p. y dng vu vt l gi p

trn tay:bi ch Chng-thng-trn : vt bu nng-niu trn tay. "Chng cht trn tay", l khng

cht chi nng-niu.

Nc kia mun , thnh ny mun long: ni v sc p lm nn thnh long nc .

khc trng Thanh-d:Trng ln th hai. Thanh-d du l chi trong vn Ty-uyn, nay em ht

li. ( Trng l hai ln)

nh hoa:tn mt bi ht : Hu nh-hoa hay l Ngc thu hu nh hoa ca vua Trn Hu-cha t

cho cc cung n c vn-hc ht chi gc Lm-xun lm bng g trm-hng - "iu ng nh hoa"

l say-m khc ca.

Tha n:l s c vua ban n-hu. Gic tha n l gic chim-bao c yn.

T m nt ngc, lp-la v son: v ngc nt son l s chn chung gi ch ca nh vua.

Ch-tn:l ng tn-qu- ch nh cua.

mt trng mng xun:bi ch nht trng mng xun bi in T Thc (T ng Pha) khi v hu

do chi ni ng rung, gp m gi i bi rm, hi rng :

" Ngi c phi tng lm chc Ni Hn c vinh-qu, nay cn c cht no ci mng xun y



khng ?

ni s vinh-qu chng ht nh mt gic mng ngn ngi m xun vy. V s vinh hoa h-huyn

ca ngi i.

T ch xun-mng-b l b mng xun.

my liu:nt v my di v nhn vt nh hnh l liu. Ch gi l Liu-my.

gt sen:gt giy n-b sang-qu, bi in ng hn Hu c v l Phan Phi, c dng i rt du-dng,

ng bn lm hoa sen vng khm vo nn in cho b i. ng ngm-ngha m khen rng :"bc bc

ny hoa sen". (b b sinh lin hoa). Dng ch : Bc sen- gt sen- hi sen- v sen l ting ta v

Lin-b, lin cu thy l mt ngha chn n b p bc.

Lan:C lm tn : Bch ngc- Nht im hng- T cn- T thi- Tu-ng. Phong lan l mt loi cy

c l di hoa thm ni thm sn, hoc bm vo gc cy v ln m ti tt. C hoa p hng

thm, ngi vn-nhn lit lan vo hng cy sang-qu, v vi qun-vng, hoc bn-b vn-chng

hin nhn qun-t.

mi hng vng-gi:Tc hng lan. Bi in sch Khng t gia ng. c Khng T t nc v

v nc L thy ni ni su hang rm c nhiu hoa lan, bn than rng :

Lan vi vng gi hng, kim ni d chng tho ng ? : Lan c mi thm k qun vng ( hn c cc

hng khc) nay li khin ln vi cc loi c ? ngi t v mnh phi ri-ro khng gp vn tt; bn

t ra khc ht Y-lan va n va ht theo.

y dng cung-phi t thng hi mnh khng c thi vn.

cn-trt:L ci khn lc, cng vic n-b sn sc chng. (T truyn) Li b nh Khng ni :

D d cn trt s tin qun : Ta tng cm ci khn ci lc m hu-h ng tin-qun (vua trc)

ni hu-h chng. (cn l ci khn lau mt, hoc ci mo i trn u)

t ci khn:bi ch "thit-tu". Kinh L chp : Khi sinh con gi, th t ci khn bn hu ca

phng t ra vic khn lc l vic con gi.

tc-:l ting chc-li lc u c chn nn.

t-dc: l chp cnh. sch Nh Nh chp : phng nam c chim chp cnh mi con ch c mt

cnh, khi bay phi chp nhau, hai con mi bay c. S y ngi sau em v v chng. (Trng-hn

ca): Th Bch c D thut li th ca ng Minh-hong cng Dng Qu-phi, trong m tht-tch,

mng by thng by ti in Trng-sinh rng :

"Ti thin nguyn tc t-dc iu ti a nguyn vi lin l chi :

Nu sinh trn i i ta s nguyn lm chim chp cnh, t nguyn lm cy lin cnh. nguyn

khng h ri nhau ra.

lin-chi: tc ch lin l chi l cy lin cnh ni trn.

Ch ng: bi ch ng-tm cng nhau mt lng ( v chng ).



tht-tch: m mng by thng by. Sch Tc T Hi Chi chp pha ng sng Thin-h c chu

gi tri l Chc n chm lo vic n-cng lm; tri yu s sing nng bn g cho Khin ngu Lang;

sau khi c chng li lm bing-nhc thu dt, b tri pht bt phi chia-li nhau, mi nm ch c

hp mt mt ln bn sng Thin-h m mng by thng by; y l s hoang-ng, v hai sao

Khin-Ngu Chc-N m y va i gp nhau gii hn sng Thin-h ( Ngn-h). in y v

sau dng lm s phn-ly ca v chng.

Ht ma lt min i-cc: bi cu ca-dao ta v thn-phn ngi i " Thn em nh ht ma sa,

ht vo i-cc ht ra ao bo ".

c nc: bi ch ng-thu c nhiu ngha : Vua ti tin-cy, v chng ha-mc. i Tam Quc Lu

B cng Khng Ming Gia Ct Lng rt thn mt. Cc ng Quan Cng, Trng Phi khng bng

lng. Lu B ni : Ta c Khng Minh nh c gp nc, cc ngi ch nn gin phin.

Kinh Thi:" Ho gi thu, dc-dc gi ng" : Mnh-mng kia l nc, nhn nh kia l c. v v

chng ho mc.

nhng tay thng chm: l li ngn-ng ta v chuyn g trt l lm nn nh nhng tay vo

thng chm xanh, th khng thn-on na.

v vong: l cha cht, li t xng ca ngi n-b l v-vong nhn ngi cha cht, ni phn n

b buc phi theo chng. Chng cht phi cht theo, nu cn sng l ngi dng cht m cha cht

vy.

Cung-phi t xng nh th l v mnh tuy c chng m cng nh chng cht vy.

m-nhai: m l im, nhai l ni gnh su b thm. (ngha bng, thn-phn cung-nhn b cnh l-loi).

Tp-truyn Kinh Th c cu :" Thi-dng tuy v t, k chiu m-nhai hn-cc ga c hu " : Bng

mt tri tuy khng thin-v, m soi n ni gnh su hang thm v sau cui-cng.

Mun hng nghn ta hoa c lm mu sc. ng Thi :"Vn t thin hng tng th xun " : Mun

hng nghn ta thy l xun vy.:

Cha xun: bi ch ng-qun, tn mt v thn mt tri ra t phng ng, v ring thng-tr ma

xun ( Ch bi Cu-ca).

ng-qun, ng hong, cha xun u mt ngha.

cu tr: l cu c ni c nhiu ng cu, mnh cu k.

i n: tc con chim yn, ngha bng l cung n. bi "Tn cung-n on Bi-cng vn" ca ng

trn Thng c cu : "Ci n tam thin ng-ngn : v vi ba nghn cung-n cung Tn ".

C-mc: l cy cao m cong, ch y thin C-mc trong Kinh Thi:

"Nam hu c-mc, ct-ly ly chi " :

Phng nam c cy cong, dy sn dy bm leo . V cc t-thip, hu mn cm c b Hu-phi, v

vua Vn-vng, khng ghen-tung, bn y c yn phn, nn v cy sn cy bm nng-ta c-



mc. y dng ngha bng, li thot thai, v vua l cy c-mc, cung n l ci n.

gim: l m my en che im bng mt tri. V ngha bng nh cung n c yu ng mt hi li

thi. ( hang su cht h mt tri li gim).

cung qu: ni cung-phi

ra: l r ri. "chi hoa cho ra nhy hoa " l cho r ri nhy.

Phng tiu: bi ch tiu-phng.

Gng loan: c lm ngha:

1- ci gng soi mt, chm hnh chim loan pha sau lng, hoc ci ga gng chm hnh chim loan.

2- Dim tn Dng nui chim loan ba nm, n khng ku. Phu-nhn (v) nghe ni cho n soi

gng n s ku. Qu-nhin loan soi gng thy bng nh loi, ku sut m th cht.-

Ph ng Vng Bt c cu rng : "Nguyt khai loan kinh, hoi tinh gim d phn hnh : gng m

knh loan, soi bnh tinh-tng m l phn hnh-dng. y dng gng loan b na, l l-loi, khng

c i-bn, chng, tc vua, nn tng-tng nh mnh gng loan b mt phn na.

gii ng: bi ch ng tm i hoc ng-tm kt l mt gii tht lng c hai mi tht li gia

rn, bng gm thu, vt y xa vua Ty Dng- t nim phong gi cho b phu-nhn c

yu. ng-tm kt, ngha l mi buc ng lng.

gic mai: Gic ng cung-phi, v ct cch p nh cy mai, th gi gic ng l gic mai. Cng c in

Triu s Hng n qun ru bn chn ni La-ph, ung ru say nm ng di gc mai. Chim

bao thy c ngi gi p n tr-chuyn, khi tnh mi bit l gic mng, cng gi gic mai.

hn bm: tc hn trong gic mng, bi in ng Trang Chu ni khi thc l mnh ng, khi ng ng

ha ra con bm, nn gi gic bm- hoc gic Trang- Gic ip - Bm Trang- Gic h ng mt

ngha.

phng-lin: l ci kiu, ci xe chm hnh chim phng ca vua ng.

dng-xa: l xe con d ko.

Lu Tn chiu nht v thu: l nhng ni phong lu dim-d, nay c chiu phai-nht nh v tiu-

iu ma thu.

Lu Tn qun S, l ch thnh ng ca cnh phong-lu sung sng. Th ngi i Tng chi x

Bch-h v, c cu :

Lai-vng khng lao Bch-h thuyn,

Tn lu S qun tng mang nhin.

Duy d nht quyn tn thi tho,

Thnh v giang h thp nh nin.

Ngha :

i i li li lung nhc con thuyn x Bch-h v nhng cnh lu Tn qun S phong-lu dim-d



thy qun man-mc c; ch cn li mt tp th mi lm v mt k-nim bn tai l mi-hai nm

nghe ma ni giang-h. ni s ho-dt phong-lu u qun c, ch cn tm-huyt l tp th mi

lm v tinh-thn l khi yn-tnh nghe ma ban m mi-hai nm qua thi.

Gi loan: l gi thu hnh chim loan, dng ni nh la i.

chn c: l ci chn bng lng c, lng m (chin).

nhn: l con chim ngng tri, con mi l nhn, con trng l hng, nhng dng nhn l ting chung.

"Mong nhn vng" l mong tin-tc vng khng thy. in T V i s r Hung-n ha vi Hn,

Hn hi T V, th r y ni cht ri. Mu-thn l Thng Hu dn x qua ni vi Hung n rng T

V i chn d c bt c con chim nhn, x o la, vit th buc vo chn th nhn bay v, vua

Hn i bn c nhn, bit ng hy cn sng. Hung n tng chuyn bn nhn tht, s, bn cho

T V v Hn. V sau dng in y v tin-tc.

T-n: ngha : y dng T-n l bc tranh v hnh T n. T-n y l chuyn ngh-thut ring

ni khu phng, lm cho chng yu khi chung-ch gi-chn. ( Sch Ty-th kinh Tch-ch chp).

y dng ni vua khng yu, khng gi-chn chung-ch, nn bing-nhc khng mun ngm tranh

T-n.

Nghim-lu: l ni lu tn-nghim ca vua . c v rt tn nghim.

vch qu: ni cung-phi .

Lu-cu: nc gn nc Nht-bn, x y c thp tt lm ao, gm rt bn. Gm ao bn gi l

Lu-cu.

tiu-phng: ni cung-phi .


Cung on ngm khc

cu 245 - cu 356

Vl.- Cung-on ngm khc (cu 245 - cu 284)



245- No li do vn hoa nm ngoi,

a hng o hi bui cn xanh

Trn gc phng, di lu oanh,

Gi Du-tin hy rnh rnh, song song.

249- By gi ra lng r-rng

thn ny c ng t mnh,

ng-qun sao kho bt tnh,

Cnh hoa tn nguyt bc mnh hoi xun.

253- No lc ta lu Tn hm n,

Cnh liu mnh b tha ng t

Khi trng ngc, lc rm ng,

Mnh xun-y hy s s du phong.

257- By gi ra lng rung-ry,

thn ny nc chy hoa tri !

Ha cng sao kho tru ngi ?

Bng n t nguyt nh mi k-sinh.

261- Cnh hoa lc nguyt minh dng y,

La hong-hn nh chy tm son

Hong-hn thi li hn-hong,

Nguyt-hoa thi li thm bun nguyt-hoa !

265- Bun v ni nguyt t ai trng ?

Bun v iu hoa rng ai nhn ?

Tnh bun cnh li v duyn,

Tnh trong cnh y, cnh bn tnh ny.

269- Khi trn gi lung-lay cnh bch,

Nghe r-ro ting mch ngoi xa,

M-h ngh ting xe ra,

t phong hng-h m h o tn.

273- Ai ng ting d ran ri-r,

Ging bi thu gi k c phng

Vng tanh no thy vn-mng

Hi th-lng lnh ngt song phi-hunh



277- Khi bng th chnh-vnh trc nc,

Nghe vang lng ting gic bn tai

D chng ngh ting tiu i,

Nghing bnh phn mc, m gii m nheo.

281- Ai ng ting quyn ku ra r

iu thng xun khc sng-khu

Lnh-lng no thy -,

Kh bi-thng sc nc, h lc hoa.

Vll-- Cung-on ngm khc (cu 285 - cu323)

285- Ting thy-in ci gi ra gt

Mi quyn-mn thm rt nn phai !

Ngh nn ting ca quyn i

Th thong-th vy, cng thi mt i !

289- V sm bit lng tri eo-ng,

Du thu tin cng chng bun tnh !

Ngh mnh li ngn cho mnh,

Ci hoa trt gieo cnh bit sao ?

293- Ming cao-lng phong-lu nhng lm

Mi hoc-l thanh-m m ngon.

Cng nhau mt gic honh-mn

Lau-nhau ru-rt c con cng tnh.

297- Mnh c bit phn mnh ra th,

Gii-kit iu o-e lm chi

Th rng cc kch nh qu,

Du lng nng-nu nguyt kia hoa ny !

301- Chiu tch-mch gy bng th

V tiu tao li v hoa n



Mun em ca-tiu gii phin,

Ci nn ting khc, ht nn ging su.

305- Ngn tm-ha t ru nt liu

Git hng-bng thm ro ln son

D bun n th cn con,

Tr chuyn nc nht, hng dn khi i.

309- Trong gang tc mt tri xa my !

Phn hm-hiu nhng y v u ?

Sinh-ly i rt thi Ngu

Mt nm cn thy mt nhau mt ln.

313- Hung chi cng lm phn son phn,

Lung nm-nm chc phn bung khng!

Kho v duyn vi cu-trng !

Thm no nhum li t-hng cho ti ?

317- Vn Thng-uyn hoa ci vi nng,

Li i v ai chng chiu ong ?

Donh Nhm mt gii nng-nng,

Bng dng bn y, ng trng bn ny.

321- Tnh ru-r khn khuy nh-mc

Chn phng khng nh gic my-ma

Gic chim-bao nhng m xa,

Git ma cu-hn cn m n ry.

325- Trn chn b c hay chng nh ?

Khch qun-thoa m lnh-lng !

Th nhau chi, hi ng-phong ?

Gc vn di nng cm bng hoa o.

Vlll--Cung-on ngm khc (cu 329 - cu 356)



329- Tay To-ha c sao m c,

Buc ngi vo Kim-c m chi.

Chng tay ngi ngm s i,

Mun ku mt ting cho di, ko cm !

333- Ni lnh-lo, ni xem gn-gn,

H phai son nht phn ru m !

Tru ngi chi by trng gi ?

Sao cho ch thm m ra t mnh ?

337- Lng ngn-ngm bun-tnh mi ni,

Khc su-trng bi ri dng t,

Ngn n phng ng m xa

Chm hoa tnh- tr-tr cha tn

341- M lng thnh a-oan kp my,

Bng ra lng rn-ry v u ?

B-gi t ni xa sau,

Chng em ni y m tu ng cng ?

345- em phong-v lnh-lng c mt,

Git ba-tiu thnh-tht cm canh,

Bn tng thp-thong bng hunh,

Vch sng nghi- ngt, n xanh l-m.

349- Mt cha nhp, ng-h cn,

Cnh tiu iu ngao-ngn dng bao !

Bun ny mi gi bun sao ?

Mt m nh cnh bit bao nhiu tnh !

353- Bng cu thong bn mnh my ni,

Nhng hng su phn ti sao xong !

Phng khi ng n cu-trng

Gi sao cho c m hng nh xa.

= HT=

Ch thch:



Du-tin: l ni ci tin. Gi du-tin bi ch Du-tin-chm. Sch Khai-thin di-s chp vic trong

nin-hiu Khai-thin i ng rng :" Nc Qui-t c dng vua mt ci gi, sc nh ngc M no,

khi gi ng th chim-bao chi khp cc min tin, ci tin ". Vua Minh-hong t tn l Du-tin-

chm.

ng-qun: ngha bng l vua.

hoi xun: l nh xun.

lu Tn: l ni phong lu d- d.

xun-y: l o p, hoc o chu triu ca cc quan v cc phi, tn trong cung-cm.

Th Ph: Triu hi nht nht im xun-y : mi ngy i chu v em o chu i th ( mua

ru)

nc chy hoa tri: bi cu ng thi : "thy lu hoa t lng v tnh" : nc tri hoa rng thy v

tnh.

hoa lc nguyt minh: Hoa rng trng m ti.

hong-hn: bui gn ti- chng vng. Sch Hoi-nam-t ni : Mt tri ln n ni Ngu-uyn l

hong hn, n ni Mng cc l nh-hn.

cnh bch: Cnh cy ng-ng. Chim phng-hong thng u, v vua. Th Ph : Bch ng th

lo phng-hong chi : Cnh Ng-bch l cnh chim phng u gi ri.

bi thu: l s thng phong vt ma thu c v tiu-iu non sng cy c, k vn s thi-ng thng

cm khi yu mn. Th Ph : Vn l bi thu thng tch khch : Thng ma thu thng lm

khch xa mum dm.

c phng: phng l loi mt mnh.

vn-mng: l tin tc ngng trng, tm-hi tin-tc.

th-lng: lnh-lo.

phi-hunh: con om-m bay.

bng th: bi ch th-nh. Theo li tc truyn : trong mt trng c con th, con cc. Vy bng th

l bng trng. Thim-nh bng con cc- Ngn thim, u mt ngha.

tiu i: tiu hu, l a t gi nh.

quyn: l chim quyn. -quyn hay l v l con chim ging chim -ho, tu-h, thng ku

sut m ngy. Sch Hoa-Dng quc-ch chp : Vua V nc Thc mt nc cht ha chim

-quyn.

Th b huyn Thanh-quan qua o Ngang " nh nc au lng con quc-quc.

thng xun: mt khc ht t than-van i ngi chm-tr s hanh-thng. Chuyn Phm Thn

Nam-s chp : ng y mi 29 tui m tc bc ph, chng gp thi vn, bn t khc "Thng xun"



t than mnh.

sng-khu: l ni phng n-b ga chng .

thy-in: l ni n cung-phi thng mu ty (xanh pha lc) nh ty-lu, lu ty. Tu-dch ni

vin tu.- Tu-hoa ci kiu vua i v.v...Ty-dch ni vin ty- ty-hoa ci kiu vua i v. v..

quyn-mn: ni ca quyn, tc ni nh vua quan c oai-quyn th gi l ca quyn.

ca quyn i: ni ca quyn ngui lnh hm hiu, khng c v no nhit.

gieo cnh: l ri-rng ra khi cnh, hoa gieo cnh l hoa rng. Hoa rng c ch Phin-h hoa, hoa

ri vo rnh bn nh. Nam-S chp chuyn Phm Thn ni vi Cnh-lng-vng rng : "Ngi sinh

i nh ci hoa, khi sinh ra, cng sinh ri cng n, khi rng th c ci hoa may-mn bay vo ni

chiu-nm, lu-i, tc nh vng ( Cnh-lng-vng), c hoa ri ri bay vo rnh bn-nh nh ti

y vy. ni ngi c may ri khc nhau. y dng hoa gieo cnh bi ngha ch Phin-h y.

cao-lng: l v n ngon lnh. Cao l m, lng l go th ngon. Phong-lu l sang trng sung-

sng.

hoc-l: l th rau dn, rau nhip, n ngon, c th i, v n ca nh ngho.

honh-mn: gc ngang cy g, cy tre lm ca ng tm thng bng l g, on tre cng kh yn.

ni ngi n.

c con: bi ch u-l, l loi chim c, chim le-le . Sch Lit-T c ch u-l vong c : chim u

chim l qun c then my. ni loi chim y t do khng quan-h vi vic i, v c ch u-manh

lm bn trao li hn-c vi chim u. y dng C con bi ngha y. Ngoi Bc cng ni c con l

nhng s on-t nh ca ngi m c v vui-vy. Nh chi c con l chi mt nhm ngi t m

vui.

o-e: l nhng ging ht bi d, nghe bun ( gii-kit iu o-e lm chi) ngha l khng ci ra

mang vo nhng lt vai tung v ch d-dang trn sn-khu. ni lm cung-phi khng xng lng

thm v ch.

bng th: bng trng.

tiu tao: l x-xc au-thng (v) kt bn vi mt v l-loi chch-mc.

tm-ha: l la lng, ni ut hn nh ngn la t lng.

nt liu: l nt i my v nh hnh l liu-yu.

hng-bng thm ro: Hng bng ga , l nc mt . in cung-phi l Tit linh Vn i vua

Ngy vn c dung mo tuyt vi, ng Thi-th qun Thng-sn l Cc Tp mua hng nghn

lng vng dng vua Ngy vn . Khi nng t-bit cha m, khc nh ma, ly bnh ngc hng, sau

ha ra khi bng (hng bng).

ln son: l ci v m hng.

Tr chuyn nc nht, hng dn khi i: Tr l tr ung, chuyn nc nht l pha ln u



thi ung. ni khng c ai cng ung nn mau chn. L ng i ng c bi Tr-ca...

Nht trn hu vn nhun,

nh tr ph c-mun.

Tam trn... Ung mt chn th c v hng thm v nhun, ung hai chn th s bun qunh-qu ph

tan. Chn th ba...

y v khng ph ni bun c-qunh c nn chn th hai khng ung ( Ch chuyn nc nht ).

Hng dn khi i. Hng, ngy xa dng cc th hng nh: Trm hng- Bi-hng - Tc-

hng - K ct trm hng - Bch-n nh hng v.v... gi l bch hoa hng tn nh ho vi nc

ma ct trong vm snh, mc tng mung bc nh t trn ci gi ng trong l, trn vin than hm,

l bng ng, np l chm hnh con ngh, gi l Kim ngh hoc trong l bng ng en, chm hnh

con vt nm khm ci kim kh p, gi l Bu-p. Cc nh sang qu thng t trong ngy lnh

trong phng ng, phng khch, Hng em t dn mi mong rc vua, ng vua n c t dn

nhiu ln; nhng vua vn khng n (hng dn khi i).

gang tc: ngha gn vua.

Ngu: tc Khin Ngu. Sao Ngu sao N, Chc N mi nm ch gp nhau mt ln.

Vn Thng-uyn: l vn hoa ca vua. Thng-lm cng ng ngha.

Donh Nhm: Donh bi ch doanh l mt vng nc. Nhm l tn thn nc. Th Hn D c cu

:

N inh phu Nhm truyn th hn:

ngha l N inh l v Nhm i tng-truyn l v chng.

Li ch-thch ca ng-Sn Tiu Lin rng, con trai vua Huyn-minh l Nhm phu An, con gi h

chc Dung l inh Dng u l thn di nc. Huyn-minh chi t vit Nhm phu An, Chc

Dung chi n vit inh Dng.

Th T Thc ( ng Pha ) : Nhm cng phi khng nh N tng : Nhm-cng bay trn khng inh

N du mnh. Th y vnh ci sui bay ( ci thc). Ch ngha : Nhm-cng l tn thn di nc

cn v im (ch Nhm hoc c lm ch gim l im)

my-ma: l gi chn chung ch.

cu-hn: l nng hn lu ngy Git ma cu hn l tri ma khi nng hn lu ri mi c.

ni s yu ng ca vua ban cho t lu ri nay cn nh, cn mong.

chn b: l ni vua , ngi ni chn tng b cao, b l ci thm.

Cc quan gi l B-h di b - tn-knh ni ni di b, khng dm ni tn ni vua. Ngi nh

gi ngi ln th gi l Cc h, tc h: di gc lu, di chn, tn knh cao xa.

qun-thoa: qun l ci qun, l mt tm hng hoc gm qung di h th con gi n b nh ci

vy. C su tm kt li thnh ci qun, khng phi qun nh ca ta. Thoa l ci trm git tc c hai



ngnh bng vng. Phc sc c ph-n.

ng-phong: ch ma xun, c gi ng phu cng nh ng-qun.

hoa o: V ngi con gi c nhan sc nh hoa o. Th Thi H i ng nhn ngy l Thanh

minh i thm m, gh vo xin chn nc tr ca ngi gi ng ng di ca ng bn cy o.

Ngi gi mi chn tr v c nhn Thi H bng mt v hu tnh. Nm sau i l Thanh minh li

gh th khng thy ngi y. H bn mt bi th :

Kh nin kim nht th mn trung

Nghn din o hoa tng nh hng

Nhn din ch kim h x kh

o hoa y cu tiu ng phong.

Dch :

Ca ny nm ngoi thy bn trong,

V thm o ti yn m hng

Nay chng thy ngi u t ?

Hoa o cn ct gi ng.

Qua nm th ba, H i Thanh minh li gh ln na nghe, ca ng trong nh c ting khc. Hi

thm mi c bit rng ngi con gi y v bi th ca H , m au tng-t, nay mi cht v

cha lim. H xin vo thm, n bn t-thi gi to ln rng : "C Thi H n y". Ngi cht tnh

dy. Chuyn chp L-tnh tp.

To-ha: l ng tri

Kim-c: nh vng : l mt nhan-sc tuyt vi, bi in Hn V- khi cn lm tha-t, ang nh, b

trng cng-cha mun g con l A Kiu cho , bn ch A Kiu m hi rng c mun A Kiu

lm v chng ? V hi Kiu c p chng ? p rng nu c A Kiu s c ci nh bng vng

cho .

Nay dng in nh vng v sc p tuyt th. Hoc nh b Phi Hu c sc p.

trng gi: bi ch nguyt lo

t mnh: l si dy rt nh, d t khng bnv.v...

phng ng: tc ng phng, ni bung kn dng by l hp-cn khi v chng mi ci v.

Chm hoa tnh-: tnh l i, l ci hoa, hai hoa cng n trn mt , nh sen mt cng n

hai hoa, hoa cc, hoa li mt cng n hoa sinh i l im lnh ca s v chng i la.

Hai ngn n thp cng khi u l thnh hn, gi l hoa-chc (uc hoa) v nh i hoa tinh- (

chm hoa tnh-, mt chm n hai hoa).

Th nng Tiu Thanh i Thanh c cu :

Nguyn tng nht trch dng chi thy,



ha tc nhn-gian tnh lin :

Nguyn xin Pht Quan-m cho mt git nc nhim mu cnh dng liu ha thn nng thnh

i hoa sen Tnh- chn nhn gian.

Tiu-thanh l mt ti n b lm v l, b v c ghen giam cht khi 18 tui. Cu th ny l khi nng l

Pht Quan-m xin ha kip lm sen tnh-, ni lm mt v mt chng.

B: l nhng hon-quan thi-gim chu-hu vua. i xa nhng n-ng li-ci chn vo chu hu

ni cung-cm gi l hon quan, l Ph, T v Thi-gim. Nc ta gi l B l ng Gim.

ng: l s thng-tr thin-h ca nh vua nh Ng-quc, nhng hnh-ng ca vua u gi l

Ng..Cc quan gi vua l ngi ng.

ng-h: l mt kh-dng ngy xa dng o th g tuy kiu lm khc nhau, nhng chng ngoi

mt ci bu ng nc di y xoi l nh cho nc chy, trong bu o th gi theo git nc

chy cn ln n mi du gch lm mt gi- bn bu c ci gi cm th, ht mt gi ghi mt th.

Cng gi l Lu-h. ng-long hoc D-lu.

Bng cu: l bng con nga con, hoc nga nh m mnh- ngha bng l bng nng. Bi in vua

Tng Thi-t ni : nhn sinh nht nh bch cu qu khch : Ngi sinh trong mt i nh bng nga

trng qua ca s.

cu-trng: l vua, l chn tng

m hng nh xa: ngha bng l nhng b Phi, Hu i trc c c hnh tt gip vua tr nc nh

b Thi T, p Khng ngy xa i nh Chu gip vua tr nc c ting gii.

Li cui: Cm n bn theo di ht cun truyn. Ngun: http://vnthuquan.net Pht hnh: Nguyn Kim V.

Ngun: SonVanNguyen c bn: Mt Sch a ln vo ngy: 2 thng 2 nm 2004

Documents

Cung Oán Ngâm Khúc - Ôn-như Hầu Nguyễn Gia Thiều