Embed Size (px)
Citation preview
Cur siar mhúineadh an Bhéarla: Cúiseanna agus cleachtais
PÁDRAIG Ó DUIBHIR, INSTITIÚID OIDEACHAIS DCU
CONCHÚR Ó BROLCHÁIN, COLÁISTE MHUIRE GAN SMÁL
TIONÓL FORBARTHA GAELOIDEACHAIS I GCOMHPHÁIRT LE COGG
24 SAMHAIN 2017
Imlíne
Cad ‘tá ar eolas againn?
Cúlra sochtheangeolaíoch
Polasaí don oideachas Gaeltachta
Taighde i gcomhthéacsanna mionteanga eile
Taighde Gaeltachta
Tátal
Cad atáimid ag iarraidh a bhaint amach?
Leas na bpáistí
An cumas dátheangach / ilteangach is fearr
Dátheangachas suimitheach don chainteoir dúchais
Aonteangachas luath sa mhionteanga – dátheangachas moillithe
Forbairt na délitearthachta
Cúlra sochtheangeolaíoch na Gaeltachta
Cainteoirí laethúla Gaeilge- 73,803 in 2016
31.7%30.0%
27.9%
68.3%
70.0% 72.1%
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
Cainteoirí laethúla Gaeilge 2006 Cainteoirí laethúla Gaeilge 2011 Cainteoirí laethúla Gaeilge 2016
Sa Ghaeltacht Lasmuigh den Ghaeltacht
20,586 cainteoir laethúil sa Ghaeltacht in 2016, laghdú de 11.2% (2,589)
Laghdú sa seachadadh ó ghlúin go glúin
Polasaí don Oideachas Gaeltachta
Chun aitheantas a bhaint amach mar scoil Ghaeltachta, beidh ar scoileanna feidhmiú go hiomlán trí mheán na Gaeilge, (seachas an curaclam don Bhéarla agus teangacha eile)
Clár lántumtha dhá bhliain a chur i bhfeidhm sa tsraith naíonán sna bunscoileanna Gaeltachta uile, nach múinfear Béarla ar bith lena linn (ROS, 2016: 8)
Curaclam Teanga na Bunscoile: Scoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge
Ar mhaithe le cleachtas an tumoideachais i scoileanna Gaeltachta agus lán-Ghaeilge a éascú, d’fhoghlaimeoirí Gaeilge, agus chun buanú agus treisiú a dhéanamh ar an nGaeilge go háirithe i gcás cainteoirí dúchais, beidh sé de rogha ag na scoileanna seo tréimhse tumoideachais iomláin a fheidhmiú go dtí deireadh rang na naíonán sinsearach, faoi réir ag faomhadh bhord bainistíochta na scoile agus tar éis dul i gcomhairle leis an bpátrún, le múinteoirí, agus le cumann na dtuismitheoirí. (lch. 49)
Suímh oideachais mhionteangarole of education in counteracting the social, political and economic pressures on endangered languages (Fishman, 1991; Nestor & Hickey, 2009)
unequal power relations between majority and minority languages (May, 2000)
brú ó chomhscoláirí an mhórtheanga a labhairt ach go háirithe nuair nachbhfuil an múinteoir thart (Thomas et al. 2014)
Suímh oideachais mionteanga
Imeallú na teanga – reiligiúin, oideachasEaspa deiseanna ag daltaí le Breatnais mar theanga cheannasach“One in the group doesn’t like speaking Welsh so I have to speak English” (Thomas, Apolloni & Lewis, 2014: 348)
Aistríonn daltaí atá ceannasach samhionteanga go dtí an mhórtheanga(Hickey, 2001,2007; Hickey et al. 2013)
Fianaise ón Spáinnis i SAM “Incomplete acquisition” Montrul (2008) de bharr na teagmhála leis an mórtheanga
Gnóthachtáil daltaí Gaeltachta i litearthacht an Bhéarla
Daltaí Gaeltachta os cionn na norm náisiúnta i dtrialacha caighdeánacha don Bhéarla
Dul chun cinn suntasach sna scileanna léitheoireachta idir Rang a 2 agus Rang a 6 i scoileanna Gaeltachta
Bhain daltaí Rang a 6 i scoileanna Gaeltachta meán scóir níos airde amach a bhí suntasach ó thaobh staitistice de ná daltaí i scoileanna meán Béarla
(Shiel, Gilleece, Clerkin, & Millar, 2011)
Taighde sa Ghaeltacht
Iniúchadh ar an gcumas dátheangach: An sealbhú teanga i measc ghlúin óg na Gaeltachta
RannpháirtitheTorthaí bunaithe ar anailís ar chaint 50 daltaí (7-12 bl.) a raibh Gaeilge amháin mar theanga baile acu
Cois Fharraige agus Deisceart Chonamara i gCo. na Gaillimhe mar cheantar ina bhfuil an dlús agus na céatadáin is airde maidir le sealbhú baile na Gaeilge agus is ceannasaí Gaeilge dá bhfuil ann
“Tá gach cosúlacht air gurb í an ghnóthachtáil Ghaeilge a thuairiscítear anseo ... gurb í is airde atá ar fáil nó is fearr a bhféadfaí bheith ag súil léi i sampla den líon seo i gcúinsí na Gaeltachta mar atá faoi láthair” (Péterváry, Ó Curnáin, Ó Giollagáin & Sheahan, 2014: 3)
AnailísAgallaimh Ghaeilge le daltaí agus iad ag déanamh cur síos ar leabhair phictiúr i nGaeilge agus i mBéarla de réir na naoi réimse teangeolaíochta seo a leanas:
Foclóir
Deilbhíocht
Comhréir
Séimeantaic
Pragmataic
Líofacht
Inscne ghramadúil
Claochlú tosaigh
Foghraíocht
TorthaíSna gnéithe teangeolaíochta inchomparáide bhí cóimheas ag an mBéarla ar an nGaeilge de 7:3
Tá cumas níos fearr sa Ghaeilge i gcás:
1. Claoninsint (aimsir)
2. Líofacht líon focal
3. Dóbartaíl (hesitation)
Tá cumas níos fearr sa Bhéarla i gcás :
1. Líon leamaí (leaganacha éagsúla
gramadaí den bhunfhocal céanna)
2. Aidiacht bhreischéime
3. Claoninsint (comhréir)
4. Réamhfhocal
5. Marcóirí dioscúrsa
6. Stadanna
7. Focail bhearnaithe
“is mó an líofacht atá ag na daltaí sa Ghaeilge ná sa Bhéarla ach is mó an cruinneas agus an acmhainneacht atá acu sa Bhéarla ná sa Ghaeilge”
Gaol dearfach idir cóimheas Gaeilgeoirí i scoil ar leith agus gnóthachtáil dhátheangach na ndaltaí sa scoil chéanna
níl an acmhainn choiteann ag an bpobal, ancothú ba ghá chun an teanga a sholáthar donaos óg le go mbainfeadh an t-aos óg sealbhúiomlán amach sa Ghaeilge
Soláthar Oideachais trí MhionteangachaMhúinfí an curaclam go hiomlán trí Ghaeilge ar feadh tréimhse dhá bhliain agus mhúinfí an Béarla ina dhiaidh sin.
Bheadh an-bhéim sa churaclam ar fhorbairt agus ar shaibhriú Ghaeilge agus Bhéarla na ndaltaí.
Bheadh sé riachtanach go gcuirfí múineadh an Bhéarla siar ar feadh dhá bhliain, ar a laghad, ionas go bhféadfaí an t-oideachas tríd an teanga dhúchais a chur i bhfeidhm … (Ó Duibhir et al.: 108)
Cén chaoi gur féidir aghaidh a thabhairt ar an easnamh?
Tearmann Teanga - concept of breathing space (Fishman 1991: 59)
dátheangachas suimitheach don teanga thromlaigh agus dátheangachas suimitheach don teanga mhionlaigh (Landry et al., 2007)
riachtanais shainiúla ar leith ag cainteoirí dúchais nach gá gurb ionann iad agus riachtanais na bhfoghlaimeoirí scoile Gaeilge (Péterváry, Ó Curnáin, Ó Giollagáin & Sheahan, 2014: 225)
cur leis an sciar ama d’ionchur (Thomas et al., 2014: 478)
tá sealbhú foclóra spleách ar ionchur ach go háirithe (Thordardottir, 2011)
cruthaigh riachtanas don Ghaeilge - labhraímid uilig Béarla
feidhmíonn an Béarla mar theanga ionchuimsithe – tá páistí faoi thionchar an mhórtheanga ó aois óg – deacair an patrún a thiontú
Céard faoi scileanna an Bhéarla?Fianaise ó Péterváry et al., 2014 ◦ Ní raibh aon choibhneas fianaithe idir an leibhéal sóisialaithe sa Ghaeilge ar
scoil agus an cumas sa Bhéarla … sealbhú comhsheasmhach ar an mórtheanga, neamhspleách ar an leibhéal cumais sa mhionteanga
Gathercole & Thomas, 2009
◦ all Welsh speakers will ultimately become bilingual with English, with many reaching native-English-speaker abilities by the age of seven
◦ knowledge of Welsh is directly tied with the level of input they have or have had in Welsh, but, at the same time, that all speakers appear to develop equivalent, mature command of English, regardless of exposure in the home and at school
Céard faoi scileanna an Bhéarla?
children are found to be much more likely to gain full mastery of the community language than of their minority home language
English dominance and opportunity
Aistríonn scileanna litearthachta ó theanga go teanga (Hermanto, Moreno, & Bialystok, 2012)
TátalTeorainneacha – 50 dalta
Scileanna sa Bhéarla chun cinn ar scileanna sa Ghaeilge
Ceann de na dúshláin is mó ná Gaeilge na ndaltaí a shaibhriú agus a fhorbairt
Aistreoidh scileanna ó Ghaeilge go Béarla
Cuir an délitearthacht chun cinn
Aithin sainriachtanais na gcainteoirí dúchais mionteanga – cuir dátheangachas suimitheach don mhionteanga i bhfeidhm
Cuir múineadh an Bhéarla siar ar feadh dhá bhliain
Moltaí Praiticiúlamaidir le Cur i bhFeidhm an Tumoideachais imBunscoileanna GaeltachtaPÁDRAIG Ó DUIBHIR
CONCHÚR Ó BROLCHÁIN
Beagáinín Macnaimh1. An ndéantar aon idirdhealú (maidir le straitéisímúinteoireachta nó foghlama) idir na foghlaimeoirí Gaeilgeagus na Cainteoirí dúchais i do scoil?
2. An ndéantar iarracht Gaeilge an chainteora dhúchais ‘a shaibhriú’ in aon slí?
3. An ndéantar scrúdaithe caighdeánacha sa Bhéarla i do scoil? Cén uair?
Cé as an dTagann na Moltaí Praiticiúla seo?
a. 5 Chás-staidéar ar bhunscoileanna Gaeltachta (Ó Brolcháin & Ó Duibhir 2012-2015) (CS1-5)
Agallaimh leath-struchtúrtha
Anailís ar dhoiciméid (polasaithe go príomha)
Breathnóireacht ranga,
Breathnóireacht scoile (nótaí goirt)
b. 2 Chás-staidéar ar bhunscoileanna Gaeltachta (Ó Brolcháin & Ó Ceallaigh 2017) (CS6 & CS7)c. 6 Sheisiún Eolais (Gaeloideachas 2017)
“An Polasaí Oideachais don Ghaeltacht agus Cur i bhFeidhm an Tumoideachais”
Ostán Loch Altan, Gort a’ Choirce, Dún na nGall
Óstán an Clayton, Gaillimh
Óstán an Broadhaven, Béal a’ Mhuirthead, Maigh Eo
Acadamh na hOllscolaíochta (OÉG), An Cheathrú Rua, Gaillimh
Halla an Phobail, Inis Mór, Co. na Gaillimhe
Comharchumann Éanna, Inis Oírr, Co. na Gaillimhe
Ceisteanna Coitianta
Cén chaoi ar féidir an tumoideachas a chur i bhfeidhm nuair a bhíonn ranganna éagsúla i seomra amháin (naíonáin
shóisearacha - Rang 2)?
Céard í an fhadhb leis an dá theanga (Gaeilge & Béarla) a bheith in úsáid sa scoil?
Céard a dhéanfaidh muid mar chúrsa fónaice muna bhfuil Jollyphonics in úsáid?
Cén tsraith Bhéarla a úsáidfimid ag tús Rang 1?
Céard faoi pháistí le deacrachtaí/riachtanais speisialta?
Nach mbeidh scóranna níos ísle ag na páistí tumoideachais sa MICRATs, Drumcondras agus English Spellings’ Tests?
Cén chaoi an féidir idirdhealú a dhéanamh idir na cainteoirí dúchais agus na foghlaimeoirí?
An gcaithfidh chuile scoil teacht aníos le plean gnímh faoi leith nó an bhfuil teimpléad ann?
Má tá comhfhreagras i nGaeilge amháin, cruthóidh sé seo deacrachtaí do thuismitheoirí, mhúinteoirí, fhoireann tacaíochta,
bhord bainistíochta nach bhfuil acu ach Béarla
An Comhthéacs Ilghráid(Naíonáin Shóisearacha-Rang 2 sa Seomra Céanna)Bíonn gá le straitéis scarúna le cinntiú nach mbíonn teagmháil ag na naíonáin shóisearacha leis an mBéarla
1. Múineadh an Bhéarla a dhéanamh tar éis lóin nuair a bhíonn na naíonáin shóisearacha agusshinsearacha imithe abhaile (CS1)
2. Múineadh an Bhéarla ar siúl ar maidin ach beirt mhúinteoirí i gceist. Múinteoir ranga le Rang 1-2 don cheacht Béarla (CS2)
Múinteoir eile leis na Naíonáin don cheacht Gaeilge
3. An Múinteoir Oideachais Speisialta (múinteoirí acmhainní, múinteoirí tacaíochta foghlama, cúntóirteanga) a úsáid chun litearacht a dhéanamh le grúpaí ar leith (CS3)
4. ‘Gnáth-idirdhealú’ sa seomra ranga (ábhar, gníomhaíochtaí, acmhainní, tairge deiridh, timpleallacht & teagasc) ‘mar a dhéanfá don pheannaireacht nó don mhata’ (CS3)
Idirdhealú Córasach: Grúpáil na dTríthe (CS3) Grúpa 1 Grúpa 2 Grúpa 3
Cainteoirí Dúchais
Daltaí T1(á dtógáil trí Ghaeilge)
Múinteoir Ranga
.
Idirdhealú Córasach: Grúpáil na dTríthe (CS3) Grúpa 1 Grúpa 2 Grúpa 3
Foghlaimeoirí Gaeilge arardchumas
Daltaí T2(á dtógáil trí Bhéarla nógo dátheangach)
Príomhoide (Riaracháin)
.
Idirdhealú Córasach: Grúpáil na dTríthe (CS3) Grúpa 1 Grúpa 2 Grúpa 3
Foghlaimeoirí ar chumasníos ísle agus ó chúlra T3
Daltaí T2&T3(á dtógáil trí Bhéarla nóteanga eile)
Cúntóir Teanga(Múinteoir TacaíochtFoghlama)
.
Idirdhealú Córasach: Grúpáil na dTríthe (CS3) Grúpa 1 Grúpa 2 Grúpa 3
Cainteoirí Dúchais
Daltaí T1(á dtógáil trí Ghaeilge)
Foghlaimeoirí Gaeilge arardchumas
Daltaí T2(á dtógáil trí Bhéarla nógo dátheangach)
Foghlaimeoirí ar chumasníos ísle agus ó chúlra T3
Daltaí T2&T3(á dtógáil trí Bhéarla nóteanga eile)
Múinteoir Ranga Príomhoide (Riaracháin) Cúntóir Teanga(Múinteoir TacaíochtFoghlama)
.
Idirdhealú ina bhFocail Féin (CS3)
“Dúirt muid go mbeadh muid [an triúrmúinteoirí] ag díriú ar a gcaint [caint na ndaltaí], go dtiocfaidh feabhas ar chuile dhuine, go mbeidh trí ghrúpa déanta, go mbeadh muid ag babhtáil thart, níor dhúirt mé leo cá mbeadhsiad, ní dhearna mé scéal chailleach an uafáisden rud!”
Polasaí Oideachais don Ghaeltacht 2017-2022: Idirdhealú
Critéir d’aitheantas mar scoil Ghaeltachta:
Eispéiris oideachais ardchaighdeáin trí Ghaeilgea sholáthar do na scoláirí uile agus aird ar leith á dhíriú ar riachtanais teanga idirdhealaithe nagcainteoirí dúchais Gaeilge chomh maith le foghlaimeoirí Gaeilge (2016: 11)
Straitéisí Saibhriúcháin don Dalta T11 scoil amháin as 5 ag freastal ar ricahtanais teanga an chainteora dúchais go córasach (Ó Brolcháin & Ó Duibhir 2014)
Aoichainteoirí ón bPobal ar bhonn seachtainiúil (béim ar an gcanúint áitiúil)
Comórtais chultúrtha (áitiúil & náisiúnta)◦ Comórtas na Lúibíní d’Oireachtas na Gaeilge (CS3)
◦ Comórtas áitiúil amhránaíochta: amhrán nua-chumtha (CS1)
Daltaí a ghrúpáil de réir cumais sna seisiúin ‘Aistear’ (CS2)
Cainteoirí dúchais ó ranganna éagsúla a thabhairt le chéile
Oideachasóirí áitiúla a úsáid chun obair ó bhéal a dhéanamh le cainteoirídúchais, stiúrthóir naíonra gach lá @12.30pm (CS4)
Na Scrúdaithe Caighdeánacha(MICRA-T, Drumcondra etc.)
Ciorclán 138/2006
Éilítear ar bhunscoileanna measúnú a dhéanamh sa ghnóthachtáil iléitheoireacht an Bhéarla ag deireadh rang a haon nó ag tús rang a dó, agus ag deireadh rang a ceathair nó ag tús rang a cúig trí úsáid a bhaint as na trialacha caighdeánaithe
An Cleachtas:
Tús Rang 2
Deireadh Rang 2
Baghcat Iomlán ar scrúdaithe caighdeánacha (soiléiriú ag teastáil)
Múineadh an Bhéarla i Rang 1 (CS7)Fadhb mhór eile is ea an leitheoireacht sa Bhéarla agus ba bhreáliomsa dá mbeadh an Roinn Oideachais agus Scileanna imithe níosfaide ná dhá bhliain tumoideachais. Feicim le mo pháistí féin, in ainneoin gur tógadh iad le Gaeilge sa Ghaeltacht agus go bhfuair siada gcuid oideachais go hiomlán trí Ghaeilge i gcomhthéacstumoideachais, tá siad i bhfad níos compordaí ag léamh i mBéarla.
Roghnaíonn siad leabhair Bhéarla mar go bhfuil siad níos suimiúla, níos tarraingtí agus níos dúshlánaí agus ar chúis éigin tá níos mómuiníne acu a bheith ag léamh trí Bhéarla. Braithim gur mór an trua é tosnú ar léitheoireacht an Bhearla sa scoil Ghaeltachta i Rang 1, díreach nuair atá ag éirí go maith leo sa léitheoireacht.
Tumoideachas & Múineadh an Bhéarla iRang 1Níl tú ag iarraidh 3 bliana den Bhéarla a chlúdú in aonbhliain amháin◦Curaclam Comhtháite Teanga (Traschur ar ScileannaTeanga agus an Bhuninniúlacht Chomónta)
◦Fíorleabhair i mBéarla in úsáid i Rang 1
◦Léitheoireacht i mBéarla & i nGaeilge ar scoil agus sabhaile
◦Fóineolaíocht an Bhéarla tábhachtach ACH gan faillí a dhéanamh don Ghaeilge
T1 agus T2 á labhairt sa Seomra RangaBainistiú an Mheascáin (CS7)Ní ligfinn do bheirt (daltaí ó chúlra T2) acu suigh le chéile sa seomra ranga fiú, mar go gcuirfeadh séisteach ar an dynamic teanga sa seomra ranga(múinteoir ranga)
Dá mbeadh an bheirt acu ag spraoi le chéile sa chlós, bheadh ort dul trasna chucu agus iad a threorú araisarís i dtreo na Gaeilge (múinteoir ranga)
Leagan Amach an tSeomra RangaTaighde Reatha ar an Trasteangú (CS7)
Classroom Layout in Category A Gaeltacht (Conamara)
Grouping of Pupils according to L1
TagairtíDES. (2016). Policy on Gaeltacht Education 2017-2022. Dublin: Department of Education and Skills
Gathercole, V. C. M., & Thomas, E. M. (2009). Bilingual first-language development: Dominant language takeover, threatened minority language take-up. Bilingualism: Language and Cognition, 12(2), 213-237.
Hermanto, N., Moreno, S., & Bialystok, E. (2012). Linguistic and metalinguistic outcomes of intense immersion education: how bilingual? International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 15(2), 131-145. doi: 10.1080/13670050.2011.652591
Hickey, T. (2001). Mixing beginners and native speakers in minority language immersion: Who is immersing whom? Canadian Modern Language Review 57, no. 3: 443–74.
Hickey, T. (2007). Children’s language networks in minority language immersion: What goes in may not come out Language and Education, 21(1), 46-65.
Hickey, T. M., Lewis, G., & Baker, C. (2013). How deep is your immersion? Policy and practice in Welsh-medium preschools with children from different language backgrounds. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 17(2), 215-234. doi: 10.1080/13670050.2013.866629
Landry, R., Allard, R., & Deveau, K. (2007). Bilingual schooling of the Canadian Francophone minority: A cultural autonomy model. International Journal of the Sociology of Language 185, 133-162.
May, S. (2000). Uncommon languages: The challenges and possibilities of minority language rights. Journal of Multilingual andMulticultural Development, 21(5), 366–385
Montrul, S. (2008). Incomplete acquisition in bilingualism: Re-examining the age factor. Amsterdam: John Benjamins.
TagairtíNestor, N., & Hickey, T. (2009). Out of the Communist frying pan and into the EU fire? Exploring the case of Kashubian. Language, Culture and Curriculum, 22(2), 95-119. doi: 10.1080/07908310903075142
Ó Giollagáin, C., Mac Donnacha, S., Ní Chualáin, F., Ní Shéaghdha, A., & O’Brien, M. (2007). Comprehensive linguistic study of the use of Irish in the Gaeltacht. Dublin: Department of Community, Rural and Gaeltacht Affairs.
Ó Duibhir, P., & Cummins, J. (2012). Towards an integrated language curriculum in early childhood and primary education (3-12 years). Dublin: NCCA.
Oller, K., Pearson, B., & Cobo-Lewis, A. (2007). Profile effects in early bilingual language and literacy. Applied Psycholinguistics, 28, 191–230.
Péterváry, T., Ó Curnáin, B., Ó Giollagáin, C., & Sheahan, J. (2014). Iniúchadh ar an gcumas dátheangach: An sealbhú teanga i measc ghlúin óg na Gaeltachta [An investigation of bilingual competence: Language acquisition by the young Gaeltacht generation]. Dublin: COGG.
Thomas, E. M., & Roberts, D. B. (2011). Exploring bilinguals’ social use of language inside and out of the minority language classroom. Language and Education, 25(2), 89-108. doi: 10.1080/09500782.2010.544743
Thomas, E. M., Apolloni, D., and Lewis, G. (2014) The learner's voice: Exploring bilingual children's selective language use and perceptions of minority language competence. Language and Education 28 (4), 340-361. doi: 10.1080/09500782.2013.870195
Thomas, E. M., Williams, N., Jones, L. A., Davies, S., & Binks, H. (2014). Acquiring complex structures under minority language conditions: Bilingual acquisition of plural morphology in Welsh. Bilingualism: Language and Cognition, 17(03), 478-494. doi: doi:10.1017/S1366728913000497
Thordardottir, E. (2011). The relationship between bilingual exposure and vocabulary development. International Journal of Bilingualism. doi: 10.1177/1367006911403202
Go raibh maith agaibh!
