CYAN MAGENTA YELLOW BLACK...γειες στήριξης της ρευστότητας του τραπεζι-κού συστήµατος από την Πολιτεία και το Ευρωσύστηµα

YELLOW

BLACK

MAGENTA

CYAN

ΤΡ

ΑΠ

ΕΖ

Α Τ

ΗΣ Ε

ΛΛ

ΑΔΟ

Σ

ΕΥΡ

ΩΣΥΣ

ΤΗΜ

Α

ISSN: 1791 - 9703

ΙΟΥΛ

ΙΟΣ

20

10

ΕΚ

ΘΕ

ΣΗ

ΓΙΑ

ΤΗ

ΧΡ

ΗΜ

ΑΤ

ΟΠ

ΙΣΤ

ΩΤ

ΙΚΗ

ΣΤΑ

ΘΕ

ΡΟ

ΤΗ

ΤΑ

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ

ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΙΟΥΛΙΟΣ 2010

PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 1

PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 2



PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 3

TTPPAAΠΠEEZZAA TTHHΣΣ EEΛΛΛΛAA∆∆OOΣΣEλευθ. Bενιζέλου 21102 50 Aθήνα

www.bankofgreece.gr

∆ιεύθυνση Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας - ΓραµµατείαTηλ. +30 210 320 5103Fax +30 210 320 5419

Tυπώθηκε στοΊδρυµα Eκτύπωσης Tραπεζογραµµατίων και Aξιώντης Tράπεζας της Eλλάδος

ISSN 1791-9703

PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 4

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ

ΠΠρρόόεεδδρροοςς:: Γεώργιος Προβόπουλος ∆ιοικητής

ΜΜέέλληη:: Ελένη ∆ενδρινού-Λουρή Υποδιοικητής

Ιωάννης Παπαδάκης Υποδιοικητής

Παναγιώτης Θωµόπουλος Μέλος του Συµβουλίου Νοµισµατικής Πολιτικής

Νικόλαος Τσαβέας ∆ιευθυντής ∆ιεύθυνσης Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας

Ιωάννης Γούσιος ∆ιευθυντής ∆ιεύθυνσης Εποπτείας ΠιστωτικούΣυστήµατος

Ιωάννης Κουρής ∆ιευθυντής ∆ιεύθυνσης Χρηµατοοικονοµικών ∆ραστηριοτήτων

Ηλίας Λιάπης ∆ιευθυντής ∆ιεύθυνσης Συστηµάτων Πληρωµών

Ως χρηµατοπιστωτική σταθερότητα νοείται και µπορεί να οριστεί µια κατάσταση στην οποίατο συνολικό χρηµατοπιστωτικό σύστηµα ―που αποτελείται από τον τοµέα των τραπεζών καιλοιπών πιστωτικών οργανισµών, τις αγορές χρήµατος, πιστώσεων και κεφαλαίων και τις υπο-δοµές των αγορών (συστήµατα πληρωµών και εκκαθάρισης και διακανονισµού συναλλαγών)―διαθέτει ισχυρές αντοχές και επαρκείς αντιστάσεις στους απροσδόκητους κραδασµούς ή διορ-θώσεις ανισορροπιών, ώστε να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα αποδιοργάνωσης του συστήµα-τος σε βαθµό που θα διακύβευε την αποτελεσµατική κατανοµή των αποταµιευτικών πόρων καιτην οµαλή ροή χρήµατος και δανειακών κεφαλαίων προς τις κοινωνικά επωφελέστερες χρήσειςκαι δραστηριότητες.

PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 5

Έκθεση για τηΧρηµατοπιστωτική ΣταθερότηταΙούλιος 20106

PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 6

Έκθεση για τηΧρηµατοπιστωτική Σταθερότητα

Ιούλιος 2010 7

Η χρηµατοπιστωτική σταθερότητα συµβάλλειστην οικονοµική και κοινωνική ευηµερία,καθώς προάγει την αποτελεσµατική κατανοµήτων πόρων και τη διοχέτευση των διαθέσιµωναποταµιεύσεων προς τις κοινωνικά επωφε-λέστερες χρήσεις µε το χαµηλότερο δυνατόκόστος.

Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει τη θεσµική αρµο-διότητα να παρακολουθεί και να αξιολογεί τηχρηµατοπιστωτική σταθερότητα στην Ελλάδα.Σύµφωνα µε το Καταστατικό της, η Τράπεζα“ασκεί την εποπτεία των πιστωτικών ιδρυµά-των και άλλων επιχειρήσεων και οργανισµώντου χρηµατοπιστωτικού τοµέα της οικονοµίας”και “προωθεί και επιβλέπει την οµαλή λει-τουργία των συστηµάτων πληρωµών, καθώςκαι συστηµάτων διαπραγµάτευσης, διακανο-νισµού και εκκαθάρισης εξωχρηµατιστηρια-κών συναλλαγών επί τίτλων και λοιπών χρη-µατοπιστωτικών µέσων” (άρθρο 2 §δ και ε), µεστόχο τη “σταθερότητα και αποτελεσµατικό-τητα του πιστωτικού συστήµατος και γενικό-τερα του χρηµατοπιστωτικού τοµέα της οικο-νοµίας”, καθώς και τη “διαφάνεια των διαδι-κασιών και των όρων των συναλλαγών τωνυποκειµένων σε αυτή” (άρθρο 55Α).

Η παρούσα Έκθεση παρουσιάζει τις εξελίξειςτου χρηµατοπιστωτικού τοµέα το 2009 και τουςπρώτους µήνες του 2010, δίνοντας ιδιαίτερηέµφαση στους παράγοντες εκείνους που θαµπορούσαν να διαταράξουν τη σταθερότητατου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, ενώ περι-λαµβάνει και θέµατα ειδικού ενδιαφέροντος.Κατά την υπό εξέταση περίοδο η δηµοσιονο-µική κρίση, που εκδηλώθηκε στην Ελλάδα στοτέλος του 2009 και εντάθηκε τους πρώτουςµήνες του 2010, οδήγησε το Μάιο του 2010στην προσφυγή της χώρας στο µηχανισµό στή-

ριξης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ∆ιε-θνές Νοµισµατικό Ταµείο. Οι δηµοσιονοµικέςεξελίξεις είχαν αντίκτυπο και στο τραπεζικόσύστηµα, του οποίου η πιστοληπτική ικανό-τητα υποβαθµίστηκε ως αποτέλεσµα της αντί-στοιχης υποβάθµισης του Ελληνικού ∆ηµο-σίου, γεγονός που δυσχέρανε την άντλησηρευστότητας εκ µέρους των τραπεζών. Ταπροβλήµατα αυτά αντιµετωπίστηκαν µε ενέρ-γειες στήριξης της ρευστότητας του τραπεζι-κού συστήµατος από την Πολιτεία και τοΕυρωσύστηµα. Στήριξη στο ελληνικό τραπε-ζικό σύστηµα, εφόσον κριθεί αναγκαίο, µέσωενίσχυσης των κεφαλαίων του θα παράσχεικαι το Ελληνικό Ταµείο ΧρηµατοπιστωτικήςΣταθερότητας.

Παράλληλα, στον απόηχο της διεθνούς χρη-µατοπιστωτικής κρίσης το πρώτο εξάµηνο του2010 αναλήφθηκαν περαιτέρω εποπτικές καιρυθµιστικές πρωτοβουλίες σε διεθνές επί-πεδο, οι οποίες θα διαµορφώσουν σταδιακάεντός των επόµενων ετών ένα νέο διεθνές τρα-πεζικό περιβάλλον. Τέλος, σηµαντική εξέλιξηγια το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστηµα αποτέ-λεσε η δηµοσίευση ασκήσεων προσοµοίωσηςακραίων καταστάσεων σε πανευρωπαϊκό επί-πεδο από την Επιτροπή Ευρωπαϊκών ΑρχώνΕποπτείας (CEBS) και τις εθνικές εποπτικέςαρχές, σε συνεργασία µε την ΕΚΤ.

Η Τράπεζα της Ελλάδος συνεχίζει να παρα-κολουθεί στενά τις εξελίξεις στο τραπεζικόσύστηµα και ενεργεί για τη διασφάλιση τηςχρηµατοπιστωτικής σταθερότητας στη χώρα.

Γεώργιος Προβόπουλος∆ιοικητής

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 7


PROLOGOS: 1 28-07-10 09:01 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΣΥΝΟΨΗ ΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ1 Εισαγωγή 25

2.1 ∆ιεθνείς εξελίξεις 252.2 Εξελίξεις στις χώρες της

Νοτιοανατολικής Ευρώπης 323.1 Το µακροοικονοµικό περιβάλλον

στην Ελλάδα 343.2 Η χρηµατοοικονοµική κατάσταση

των επιχειρήσεων 383.3 Η χρηµατοοικονοµική κατάσταση

των νοικοκυριών 42

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ1 Εισαγωγή 492 Αγορές χρήµατος 493 Αγορές οµολόγων 50

3.1 Η ελληνική αγορά οµολόγων 503.2 ∆ιεθνείς αγορές εταιρικών

οµολόγων 553.3 Εκδόσεις ελληνικών τραπεζών 56

4 Αγορά συναλλάγµατος 565 Χρηµατιστηριακές αγορές 566 Αγορές εµπορευµάτων 57

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙVΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ –– ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2009 1 Εισαγωγή 612 ∆ιάρθρωση ενεργητικού-παθητικού 623 Ανθεκτικότητα 62

3.1 Αποδοτικότητα 623.2 Κεφαλαιακή επάρκεια 67

4 Τραπεζικοί κίνδυνοι 744.1 Πιστωτικός κίνδυνος 744.2 Κίνδυνος ρευστότητας 804.3 Κίνδυνος αγοράς 804.4 Κίνδυνοι και προοπτικές από

τη δραστηριότητα των ελληνικών τραπεζών στην ΑναδυόµενηΕυρώπη 82

5 Συνεταιριστικές τράπεζες 84ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΙV 87ΠΙΝΑΚΑΣ: Η διάρθρωση του ελληνικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος 87

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VΛΟΙΠOI ΤΟΜΕΙΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ1 Εισαγωγή 892 Ασφαλιστικές εταιρίες 893 Αµοιβαία κεφάλαια 914 Εταιρίες παροχής επενδυτικών

υπηρεσιών 915 Λοιπές εταιρίες 92

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI ΥΠΟ∆ΟΜΕΣ ΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ 1 Εισαγωγή 932 Συστήµατα πληρωµών 93

2.1 TARGET2-GR 932.2 ∆ιατραπεζικά συστήµατα (∆ΙΑΣ) 952.3 Γραφείο Συµψηφισµού Αθηνών 95

3 Ενιαίος χώρος πληρωµών σε ευρώ (SEPA) 95

4 Επίβλεψη των συστηµάτων πληρωµών και των µέσων πληρωµής 96

5 Σύστηµα διακανονισµού τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου 96

6 Εξελίξεις και πλαίσιο ρυθµίσεων για την εκκαθάριση και το διακανονισµό τίτλων 100

ΕΙ∆ΙΚΟ ΘΕΜΑ Προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αναθεώρηση της Οδηγίας περί κεφαλαιακών απαιτήσεων 103

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 111

ΠΙΝΑΚΕΣΙΙ.1 Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη

της παγκόσµιας οικονοµίας 30ΙΙ.2 Βασικοί µακροοικονοµικοί

δείκτες χωρών της ΝΑ Ευρώπης 33

ΙΙΙ.1 Η διαχρονική εξέλιξη της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδος 50

IV.1 Αποτελέσµατα χρήσεως ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων 64

IV.2 ∆είκτες αποδοτικότητας στην Ελλάδα και τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης 65



ΠΕΡ Ι ΕΧΟΜΕΝΑ

IV.3 Στοιχεία χαρτοφυλακίου συναλλαγών για τις εµπορικέςτράπεζες σε ενοποιηµένη βάση 82

IV.4 ∆είκτες κινδύνου και ανθεκτικότητας συνεταιριστικώντραπεζών 85

V.1 Αποτελέσµατα χρήσεως ασφαλιστικών εταιριών ανά κλάδο ασφάλισης 90

VI.1 Μέση ηµερήσια αξία συναλλαγών στο Σύστηµα Άυλων Τίτλων της Τράπεζας της Ελλάδος 98

VI.2 Συνολικές, απορριφθείσες και ακυρωθείσες συναλλαγές στο Σύστηµα Άυλων Τίτλων της Τράπεζας της Ελλάδος 99

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑΙ.1 ∆είκτης χρηµατοπιστωτικής

πίεσης 15

ΙΙ.1 ∆ηµοσιονοµική θέση των προηγµένων οικονοµιών 29

ΙΙ.2 Βασικά επιτόκια κεντρικών τραπεζών 31

II.3 ∆είκτες οικονοµικής δραστηριότητας 35

II.4 Ελλάδα: Εναρµονισµένος ∆είκτης Τιµών Καταναλωτή και πυρήνας Εν∆ΤΚ 37

II.5 ∆είκτες περιθωρίου κέρδους και αποδοτικότητας των επιχειρήσεων του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα 39

II.6 Χρηµατοδότηση προς τις µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά από τα ΝΧΙ στην Ελλάδα 40

II.7 Χρέος των µη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα και στη ζώνη του ευρώ 41

II.8 ∆είκτες µόχλευσης των επιχειρήσεων του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα 41

II.9 Επιτόκια νέων τραπεζικών δανείων στην Ελλάδα 42

II.10 ∆είκτες ρευστότητας των µη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων 42

II.11 Χρέος και καθαρές χρηµατοπιστωτικές απαιτήσειςτων νοικοκυριών στην Ελλάδα και τη ζώνη του ευρώ 44

II.12 Χρέος και δαπάνες για τόκους των νοικοκυριών 45

II.13 Κόστος εξυπηρέτησης δανείων ανά κλιµάκιο εισοδήµατος νοικοκυριών 45

II.14 Συµβολή των επιµέρους πηγών εισοδήµατος στο διαθέσιµο εισόδηµα των νοικοκυριών 46

II.15 Λόγος δείκτη τιµών διαµερισµάτωνπρος δείκτη ενοικίων 48

ΙΙΙ.1 Euribor 3 µηνών, ΕΟΝΙΑ swap rate 3 µηνών και διαφορά τους 49

III.2 Αποδόσεις 10ετών οµολόγων του Ελληνικού και του Γερµανικού ∆ηµοσίου και η διαφορά τους 50

III.3 ∆ιαχρονική µετατόπιση της καµπύλης αποδόσεων των τίτλων του Ελληνικού∆ηµοσίου 51

III.4 Συµβόλαια ανταλλαγής πιστωτικήςαθέτησης επί 10ετών κρατικώνοµολόγων 51

III.5 Πιστωτικά περιθώρια για τα 5ετή συµβόλαια ανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης (CDS) ευρωπαϊκών χωρών και τραπεζών 51

III.6 ∆ιαφορές αποδόσεων µεταξύ 10ετών κρατικών οµολόγων και του αντίστοιχου γερµανικού 55

III.7 ∆ιαφορά αποδόσεων µεταξύ εταιρικών και κρατικών οµολόγωνστη ζώνη του ευρώ 55

III.8 Συναλλαγµατική ισοτιµία του ευρώέναντι του δολαρίου ΗΠΑ, του γιεν Ιαπωνίας, της λίρας Αγγλίας και του φράγκου Ελβετίας 56

III.9 ∆είκτες τιµών µετοχών στην Ελλάδα, τη ζώνη του ευρώ και τις ΗΠΑ 57

III.10 ∆ιεθνείς τιµές πετρελαίου, χρυσού και βασικών εµπορευµάτων 57

IV.1 ∆ιάρθρωση του ενεργητικούτων ελληνικών εµπορικών τραπεζώνσε ενοποιηµένη βάση 62


PERIEXOMENA: 1 28-07-10 09:01 10

IV.2 Κύρια µεγέθη ελληνικών τραπεζικών οµίλων 62

IV.3 ∆ιάρθρωση του παθητικού των ελληνικών εµπορικών τραπεζών σε ενοποιηµένη βάση 63

IV.4 ∆ιάρθρωση εσόδων ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων 63

IV.5 Εξέλιξη προβλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο – Τραπεζικοί όµιλοι µε σηµαντική διεθνή παρουσία 66

IV.6 Κατανοµή ενεργητικού ελληνικών τραπεζικών οµίλων 66

IV.7 Ανάλυση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων και εξέλιξη της κεφαλαιακής επάρκειας των ελληνικών εµπορικών τραπεζών 68

IV.8 Κατανοµή σταθµισµένου ενεργητικού ανά κίνδυνο σε ενοποιηµένη βάση 68

IV.9 Κεφαλαιακή επάρκεια και συντελεστής µόχλευσης ελληνικών τραπεζικών οµίλων 68

IV.10 Αριθµός τραπεζικών οµίλων καιµερίδιό τους στο σταθµισµένο ενεργητικό ανά εύρος δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας 69

IV.11 Εκατοστιαία µεταβολή δανείων σε καθυστέρηση και συνόλου δανείων έναντι προηγούµενου έτους και ποσοστό καθυστερήσεωνπρος σύνολο δανείων 74

IV.12 Εξέλιξη του λόγου των δανείων σε καθυστέρηση προς το σύνολο των δανείων, κατά κατηγορία δανείων των ελληνικών εµπορικών τραπεζών 74

IV.13 Μερίδιο ενεργητικού τραπεζών ανά εύρος ποσοστού καθυστερήσεων 75

IV.14 Νέες καθυστερήσεις της υπό εξέταση περιόδου προς τα ενήµερα δάνεια της προηγούµενης περιόδου 75

IV.15 Ποσοστό κάλυψης καθυστερήσεων από προβλέψεις και ποσοστό καθαρών καθυστερήσεων επί δανείων 76

IV.16 Μεταβολές στην πιστοληπτική διαβάθµιση των επιχειρήσεων 78

IV.17 Κλαδική συγκέντρωση επιχειρηµατικών δανείων και εταιρικών οµολόγων 79

IV.18 ∆ιαχρονική µετατόπιση της καµπύλης µεταβλητότητας των αποδόσεων των τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου 81

IV.19 Μεταβλητότητα αποδόσεων 10ετώνκρατικών οµολόγων Ελλάδος και Γερµανίας 81

IV.20 Μεταβλητότητα αποδόσεων δεικτών τιµών µετοχών στην Ελλάδα και τη ζώνη του ευρώ 81

IV.21 Ενεργητικό ελληνικών τραπεζικών οµίλων στις χώρες της Αναδυόµενης Ευρώπης 83

IV.22 Συστηµική σηµασία της παρουσίας των ελληνικών τραπεζικών οµίλων στην Αναδυόµενη Ευρώπη 84

V.1 Συγκέντρωση του ασφαλιστικού τοµέα µε βάση την παραγωγή ασφαλίστρων 89

V.2 Παραγωγή ασφαλίστρων 90V.3 Έσοδα επενδύσεων ανά κλάδο

ασφάλισης για τα έτη 2008 και 2009 91

V.4 Ενεργητικό λοιπών επιχειρήσεων του χρηµατοπιστωτικού τοµέα 92

VI.1 Όγκος και αξία συναλλαγών τουσυστήµατος TARGET2-GR: µέση ηµερήσια τιµή και ετήσια τάση 93

VI.2 Ηµερήσιο υπόδειγµα διεκπεραίωσης του όγκου και της αξίας των πληρωµών στο TARGET2-GR 94

ΠΛΑΙΣΙΑ

Ι.1 Εξελίξεις στον τραπεζικό τοµέατους πρώτους µήνες του 2010 16ΠΙΝΑΚΕΣ: Α. Βασικοί δείκτες κινδύνου και ανθεκτικότητας ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων τους 17

Β. Αποτελέσµατα χρήσεως ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων µε µετοχές εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών 19

Ι.2 Ασκήσεις προσοµοίωσης ακραίωνκαταστάσεων (stress tests) για το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα 22



PERIEXOMENA: 1 28-07-10 09:01 11

ΙΙ.1 Πρωτοβουλίες και µέτρα για τηδιασφάλιση της σταθερότητας στην ΕΕ και στη ζώνη του ευρώ 26

III.1 Γεγονότα που συνδέονται µε την άνοδο των αποδόσεων των ελληνικών κρατικών οµολόγων 52∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ: Ορόσηµα στην εξέλιξη τηςδιαφοράς του πιστωτικού περιθωρίουτου δεκαετούς ελληνικού οµολόγου από το αντίστοιχο γερµανικό 53

III.2 Βασικές έννοιες για τη διαπραγµάτευση επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου 58

IV.1 Σύσταση Ταµείου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας 69


PERIEXOMENA: 1 28-07-10 09:01 12

Tην περίοδο που µεσολάβησε από τη δηµοσί-ευση της Ενδιάµεσης Έκθεσης για τη Χρη-µατοπιστωτική Σταθερότητα (∆εκέµβριος2009) οι προσδιοριστικοί παράγοντες της στα-θερότητας του εγχώριου χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος δέχθηκαν σηµαντικές πιέσεις.1 Οιθετικές επιδράσεις από τα πρώτα σηµάδιαανάκαµψης της παγκόσµιας οικονοµίας υπε-ραντισταθµίστηκαν από τις αρνητικές επι-πτώσεις του δηµοσιονοµικού προβλήµατος τηςχώρας και της διαβρωµένης ανταγωνιστικήςτης θέσης. Τα αρνητικά δεδοµένα πυροδότη-σαν σειρά υποβαθµίσεων της πιστοληπτικήςικανότητας της Ελλάδος και, αναπόφευκταστη συνέχεια, και των ελληνικών τραπεζών, µεαποτέλεσµα να παγώσουν για την Ελλάδα οιδιεθνείς αγορές χρήµατος και κεφαλαίων καιεξ αυτού να ασκηθούν ισχυρότατες πιέσειςστη ρευστότητα του χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος και της οικονοµίας. Το ελληνικότραπεζικό σύστηµα επέδειξε ισχυρή αντοχήστις πιέσεις αυτές. Η διατήρηση όµως της χρη-µατοπιστωτικής σταθερότητας σε µακροπρό-θεσµη βάση θα εξαρτηθεί πρωτίστως από τηνπαγίωση της εµπιστοσύνης των νοικοκυριών,των επιχειρήσεων, των αγορών και της διε-θνούς κοινότητας στις οικονοµικές προοπτικέςτης χώρας. Αυτό απαιτεί την εφαρµογή δια-τηρήσιµης, συνεχούς και πειστικής δηµοσιο-νοµικής προσαρµογής και διαρθρωτικέςαλλαγές που θα εξαλείψουν τα εµπόδια στηνανταγωνιστική και αποτελεσµατική λειτουρ-γία των αγορών προϊόντων και εργασίας, καιθα θέσουν οριστικά τέλος στις στρεβλώσειςδεκαετιών.

Μέχρι στιγµής, τα προµηνύµατα ήπιας καισταδιακής ανάπτυξης της παγκόσµιας οικο-νοµίας, που είχαν επισηµανθεί στην Ενδιά-µεση Έκθεση για τη Χρηµατοπιστωτική Στα-θερότητα, δείχνουν να επιβεβαιώνονται. Ηαύξηση ωστόσο της παγκόσµιας οικονοµικήςδραστηριότητας, αν και κάπως ταχύτερη τηςαρχικά αναµενόµενης, παραµένει ευάλωτηστους τυχόν απροσδόκητους χρηµατοπιστω-τικούς κραδασµούς και κατανέµεται ασύµ-µετρα µεταξύ των επιµέρους γεωγραφικώνπεριοχών. Η οικονοµία των ΗΠΑ φαίνεται ναπρωτοστατεί στην ανάκαµψη, ακολουθούµενη

από την Ευρώπη και την Ιαπωνία, ενώ πιοευοίωνα µηνύµατα εκπέµπονται από τιςµακροοικονοµικές εξελίξεις στις αναδυόµε-νες και τις αναπτυσσόµενες οικονοµίες. Στιςχώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, στιςοποίες έχουν σηµαντική έκθεση οι ελληνικέςτράπεζες, παρατηρούνται τάσεις σταθερο-ποίησης του γενικότερου οικονοµικού περι-βάλλοντος, µε ενδείξεις σταδιακής επανόδουσε τροχιά ανάκαµψης. Το αµέσως προσεχέςδιάστηµα πάντως, οι ρυθµοί ανάκαµψης τωνοικονοµιών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης θαείναι µάλλον χαµηλοί, καθώς η εγχώριαζήτηση παραµένει σχετικά αδύναµη, ενώ τιςδυνατότητες ενίσχυσης των εξαγωγών και τωνεισροών κεφαλαίων οριοθετούν οι ακόµηχαµηλοί ρυθµοί δραστηριότητας στις ανε-πτυγµένες οικονοµίες της Ευρώπης.

Η σταδιακή βελτίωση της διεθνούς µακροοι-κονοµικής δραστηριότητας έχει συµβάλει στοµετριασµό των κινδύνων για την παγκόσµιαχρηµατοπιστωτική σταθερότητα. Προς την αντί-θετη κατεύθυνση επενεργούν όµως οι ανησυ-χίες των αγορών για την παρατηρούµενη ανάτον κόσµο διεύρυνση των δηµοσιονοµικώνελλειµµάτων και χρεών. Σε ορισµένες περι-πτώσεις χωρών, οι συνεχείς υποβαθµίσεις τηςπιστοληπτικής ικανότητας από τους οίκουςαξιολόγησης και τα λοιπά δεδοµένα που οιαγορές εκλαµβάνουν ως προποµπό µελλοντι-κού κινδύνου κρατικού χρέους έχουν επηρεά-σει δυσµενέστατα τις βραχυχρόνιες τάσεις καιεξελίξεις στις αγορές κεφαλαίων, καθώς οιεπενδυτές αξιώνουν υψηλότερες αποδόσειςπρος αντιστάθµιση των εν δυνάµει υψηλότερωνµελλοντικών κινδύνων. Για τις τράπεζες τωνχωρών αυτών, η δυνατότητα πρόσβασης στιςαγορές για την άντληση χρηµατοδοτικών κεφα-λαίων έχει περιοριστεί σηµαντικά, γεγονόςπου, εφόσον συνεχιστεί, θα αποµακρύνει τις



Ι Σ ΥΝΟΨΗ ΤΑΣΕΩΝ ΚΑ Ι Γ ΕΝ ΙΚΗ ΑΞ ΙΟΛΟΓΗΣΗ

11 Το Πλαίσιο Ι.1 του παρόντος κεφαλαίου καλύπτει τις εξελίξειςστον τραπεζικό τοµέα τους πρώτους µήνες του 2010, το ΚεφάλαιοΙΙ τις εξελίξεις στο µακροοικονοµικό περιβάλλον (διεθνές καιεγχώριο) µέχρι και το πρώτο εξάµηνο του 2010, το Κεφάλαιο ΙΙΙτις εξελίξεις στις αγορές χρήµατος και κεφαλαίων το πρώτο εξά-µηνο του 2010, τα Κεφάλαια ΙV και V τις εξελίξεις του 2009 στοντραπεζικό τοµέα και τους λοιπούς τοµείς του χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος αντίστοιχα, ενώ το Κεφάλαιο VI τις εξελίξεις στιςυποδοµές των χρηµατοπιστωτικών αγορών το 2009 και το πρώτοεξάµηνο του 2010.

KEF I: 1 28-07-10 09:00 13

προοπτικές ανάκαµψης της πιστωτικής επέ-κτασης προς τον ιδιωτικό τοµέα της οικονοµίας.

Τα πρωτοφανή δηµοσιονοµικά µέτρα που έλα-βαν την τελευταία διετία οι κυβερνήσεις για τηναντιµετώπιση της κρίσης είχαν ως παράπλευρησυνέπεια την εκτίναξη του δηµόσιου χρέουςτων περισσότερων ανεπτυγµένων οικονοµιών.Η ανάγκη εξυπηρέτησης του χρέους αυτού ταεπόµενα χρόνια θα ασκεί ανοδικές πιέσεις σταεπιτόκια και, µέσω του µηχανισµού αποταµί-ευσης-επενδύσεων, θα συµπιέζει τους δυνητι-κούς ρυθµούς ανάπτυξης. Για να αποτραπείαυτό το ενδεχόµενο, είναι απαραίτητη ηέγκαιρη δηµοσιονοµική προσαρµογή, αλλά µετρόπους και ρυθµούς που δεν θα ανατρέπουντις βραχυπρόθεσµες προοπτικές ανάκαµψης.Για να ενισχυθούν οι προοπτικές αυτές και ταυ-τόχρονα να στηριχθεί σε στέρεες βάσεις ηµακροχρόνια αναπτυξιακή διαδικασία, επι-βάλλεται να προωθηθούν, παράλληλα µε τηδηµοσιονοµική προσαρµογή, εκείνες οι διαρ-θρωτικές µεταρρυθµίσεις που ενισχύουν τιςπαραγωγικές δυνατότητες των οικονοµιών καιτην ευελιξία της προσαρµογής τους στους κατάκαιρούς απροσδόκητους κραδασµούς τουµακροοικονοµικού ή του χρηµατοπιστωτικούπεριβάλλοντος.

Όσον αφορά την ελληνική οικονοµία, οι επι-δόσεις της παρουσίασαν περαιτέρω επιδεί-νωση κατά τους πρώτους µήνες του 2010,ασκώντας πιέσεις στις παραµέτρους πουπροσδιορίζουν τη σταθερότητα του εγχώριουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Η χειροτέ-ρευση του µακροοικονοµικού περιβάλλοντοςαντανακλάται στη σηµαντική υποχώρηση τουΑΕΠ το πρώτο τρίµηνο του τρέχοντος έτους.Η κάµψη της οικονοµικής δραστηριότηταςοφείλεται στη σηµαντική µείωση της δηµόσιαςκατανάλωσης και των πάγιων επενδύσεων,ενώ η µικρή αύξηση που εµφάνισε η ιδιωτικήκατανάλωση το πρώτο τρίµηνο του 2010 εκτι-µάται ότι δεν θα συνεχιστεί τους επόµενουςµήνες, δεδοµένου ότι δεν είχαν ακόµη απο-τυπωθεί σε αυτήν οι επιδράσεις από τα µέτραεισοδηµατικής πολιτικής. Ο πληθωρισµόςκινήθηκε ανοδικά το πρώτο πεντάµηνο του2010, αλλά για το υπόλοιπο του έτους εκτιµά-

ται ότι επιβραδυντική επίδραση θα ασκήσουναφενός η εξασθενηµένη συνολική ζήτηση καιαφετέρου η προώθηση διαρθρωτικών µεταρ-ρυθµίσεων που ενισχύουν τον ανταγωνισµόστις αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Η απα-σχόληση εργατικού δυναµικού µειώθηκε καιτο ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε, οι δε προο-πτικές για την αγορά εργασίας διαφαίνονταιδύσκολες, τουλάχιστον για το υπόλοιπο τουτρέχοντος έτους.

Ορόσηµο για την υπέρβαση των αδιεξόδων καιτην αναστροφή των δυσµενέστατων τάσεωναποτέλεσε η έναρξη εφαρµογής του κυβερνη-τικού προγράµµατος οικονοµικής πολιτικής,για την υλοποίηση του οποίου παρέχεται χρη-µατοδοτική στήριξη από την ΕυρωπαϊκήΈνωση και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο.

** ** **

Η σηµαντική υποχώρηση της οικονοµικής δρα-στηριότητας έχει ενισχύσει τις πιέσεις πουασκούνται στη χρηµατοοικονοµική θέση τωνµη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων και τωννοικοκυριών. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις,µε βάση το δείγµα των 4.800 περίπου επιχει-ρήσεων, για τις οποίες υπάρχουν συγκρίσιµαστοιχεία για ολόκληρη την περίοδο 2007-2009,εµφανή επιδείνωση παρουσιάζουν οι δείκτεςκερδοφορίας και ρευστότητας. Το 2009 η κερ-δοφορία υποχώρησε σηµαντικά και το 1/3περίπου των επιχειρήσεων του δείγµατος(όσες περίπου και το 2008) κατέγραψανζηµίες, ενώ οι δείκτες εσωτερικής ρευστότη-τας εµφάνισαν περαιτέρω επιδείνωση, συνε-χίζοντας πάντως να παρέχουν ορισµένο, έστωχαµηλότερο, περιθώριο ασφαλείας. Στη σχε-τική επιδείνωση του βαθµού ρευστότητας τωνεπιχειρήσεων συνέβαλε η υποχώρηση τουρυθµού πιστωτικής επέκτασης των τραπεζώνπρος τις επιχειρήσεις, εξαιτίας παραγόντωνπου επέδρασαν από την πλευρά τόσο της ζήτη-σης όσο και της προσφοράς δανείων. Από τηνπλευρά της ζήτησης, οι πτωτικές τάσεις τουκύκλου εργασιών και οι απαισιόδοξες προ-βλέψεις για τη γενικότερη µακροοικονοµικήδραστηριότητα έχουν περιορίσει τη ροπή τωνεπιχειρήσεων προς πάγιες επενδύσεις ή επέ-


KEF I: 1 28-07-10 09:00 14

κταση του κυκλοφορούντος κεφαλαίου, ενώαπό την πλευρά της προσφοράς οι τράπεζεςείναι υποχρεωµένες να εφαρµόζουν αυστη-ρότερα κριτήρια χρηµατοδότησης λόγω τουαυξηµένου πιστωτικού κινδύνου που αντιµε-τωπίζουν. Θετικές εξελίξεις ωστόσο αποτε-λούν η µείωση των δαπανών των επιχειρήσεωνγια τόκους και χρεολύσια και η επιµήκυνσητης µεσοσταθµικής διάρκειας των δανειακώντους υποχρεώσεων.

Όσον αφορά τα νοικοκυριά, η συνεχιζόµενηεπιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης πουπαρατηρήθηκε το 2009 συνεχίστηκε και τουςπρώτους πέντε µήνες του 2010. Από τηνπλευρά της ζήτησης, οι δυσµενείς προοπτικέςτου εισοδήµατος και της απασχόλησης επι-δρούν αρνητικά στην εµπιστοσύνη των νοικο-κυριών, συµπιέζοντας τη ροπή τους προς κατα-νάλωση και προς ανάληψη δανειακών υπο-χρεώσεων, ενώ από την πλευρά της προσφο-ράς, όπως και στην περίπτωση των επιχειρή-σεων, οι τράπεζες είναι επιφυλακτικότερες ωςπρος την παροχή πιστώσεων, λόγω αύξησηςτων µη εξυπηρετούµενων δανείων και αµφι-βολιών για τη δυνατότητα ορισµένων νοικο-κυριών να εξυπηρετούν οµαλά τις δανειακέςτους υποχρεώσεις στις αντίξοες συνθήκες τηςτρέχουσας οικονοµικής συγκυρίας. Θετικήσυµβολή στη χρηµατοοικονοµική κατάστασητων νοικοκυριών είχε το 2009 η πτωτική τάσητων επιτοκίων. Η διαµόρφωσή τους σε ιδιαι-τέρως χαµηλά επίπεδα συνέβαλε στη µείωσητου λόγου των δαπανών για τόκους προς τοδιαθέσιµο εισόδηµα των νοικοκυριών. Για το2010, ο κίνδυνος εισοδήµατος αποτελεί τοσηµαντικότερο παράγοντα αβεβαιότητας γιατα νοικοκυριά, καθώς τόσο το διαθέσιµο εισό-δηµα όσο και το ποσοστό απασχόλησης τουσυνόλου των νοικοκυριών εκτιµάται ότι θαυποχωρήσουν. Θετικό είναι ότι η µέση δανει-ακή επιβάρυνση του συνόλου των νοικοκυριώνπαραµένει σε επίπεδο χαµηλότερο του µέσουόρου της ΕΕ. Πίεση ωστόσο αναµένεται ότι θαδεχθούν τα νοικοκυριά που ανήκουν σε χαµη-λότερα εισοδηµατικά κλιµάκια. Τέλος, όσοναφορά την αγορά ακινήτων, η συνέχιση το2010 της βραδείας διόρθωσης των τιµών θαέχει µικρή µόνο επίδραση στη γενικότερη χρη-

µατοοικονοµική κατάσταση των νοικοκυριών.Ο ήπιος χαρακτήρας της διόρθωσης αυτήςπεριορίζει τον κίνδυνο απότοµης και δραστι-κής µεταβολής της ονοµαστικής περιουσίαςτων νοικοκυριών.

Το πρώτο πεντάµηνο του 2010 σηµαντικές πιέ-σεις στη σταθερότητα του εγχώριου χρηµατο-πιστωτικού συστήµατος ασκήθηκαν από τιςεξελίξεις στις αγορές χρήµατος και κεφα-λαίων, ιδίως των οµολόγων του Ελληνικού∆ηµοσίου. Οι πιέσεις αυτές απεικονίζονται καιστην εξέλιξη του ∆είκτη ΧρηµατοπιστωτικήςΠίεσης που παρακολουθεί η Τράπεζα τηςΕλλάδος (βλ. ∆ιάγραµµα Ι.1).2 Η επιδείνωσητων δηµοσιονοµικών προοπτικών, στο διά-στηµα που προηγήθηκε της συµφωνίας για τοελληνικό τριετές πρόγραµµα προσαρµογής,και οι συνακόλουθες υποβαθµίσεις της πιστο-ληπτικής ικανότητας του Ελληνικού ∆ηµοσίουοδήγησαν σε αλµατώδη άνοδο τις αποδόσεις



22 Ο ∆είκτης Χρηµατοπιστωτικής Πίεσης υπολογίζεται κάθε τρίµηνοκαι απεικονίζει το επίπεδο της χρηµατοπιστωτικής πίεσης(financial stress) στο ελληνικό τραπεζικό σύστηµα. Όσο υψηλό-τερη είναι η τιµή του δείκτη, τόσο µεγαλύτερη η ένταση που παρα-τηρείται τη δεδοµένη χρονική στιγµή. Για την κατασκευή του ∆εί-κτη Χρηµατοπιστωτικής Πίεσης χρησιµοποιούνται διάφορες µετα-βλητές, όπως τιµές µετοχών, CDS spreads, επιτόκια, κερδοφορίακαι κεφαλαιακή επάρκεια τραπεζών κ.ά.

KEF I: 1 28-07-10 09:00 15

των ελληνικών κρατικών οµολόγων και, απότον Απρίλιο του 2010 και µετά, σε σηµαντικήµείωση της εµπορευσιµότητάς τους στις διε-θνείς αγορές οµολόγων και σε συρρίκνωσητης συναλλακτικής δραστηριότητας στην Ηλε-κτρονική ∆ευτερογενή Αγορά Τίτλων(Η∆ΑΤ). Όπως ήταν αναπόφευκτο, οι εξελί-ξεις αυτές επηρέασαν αρνητικά τη δραστη-ριότητα και σε άλλες αγορές από τις οποίεςαντλούν χρηµατοδότηση οι ελληνικές τράπε-ζες. Αρνητικές ήταν οι επιπτώσεις και στηνελληνική αγορά µετοχών, ενώ η αβεβαιότητατων αγορών για την πιθανότητα µετάδοσης τωναρνητικών φαινοµένων και σε άλλες χώρες τηςζώνης του ευρώ, οι οποίες επίσης αντιµετωπί-ζουν δηµοσιονοµικές προκλήσεις, επέδρασεσηµαντικά στην ισοτιµία του ευρώ.

Οι εξελίξεις αυτές επηρέασαν δυσµενώς, όπωςήταν επόµενο, τους δείκτες κερδοφορίας καιρευστότητας του τραπεζικού τοµέα το 2009, µεπιέσεις που εκτιµάται ότι θα συνεχιστούν καιτο 2010, όπως µαρτυρούν τα µεγέθη του πρώ-του τριµήνου του 2010 (βλ. Πλαίσιο Ι.1). Η προφόρων κερδοφορία των ελληνικών τραπεζώνυποχώρησε σηµαντικά το 2009 (κατά 93,7%και 59,4% αντίστοιχα για τις τράπεζες και τουςοµίλους τους σε σύγκριση µε το προηγούµενο

έτος)3 και διαµορφώθηκε στο χαµηλότερο επί-πεδο της τελευταίας οκταετίας. Μετά τουςφόρους, οι τράπεζες κατέγραψαν ζηµίες, ενώοι τραπεζικοί όµιλοι κέρδη µειωµένα κατά τοήµισυ περίπου σε σύγκριση µε το προηγούµενοέτος. Οι δυσµενείς µακροοικονοµικές συνθή-κες επηρέασαν αρνητικά τις βασικές πηγέςεσόδων των τραπεζών, µε αποτέλεσµα την υπο-χώρηση του καθαρού επιτοκιακού περιθωρίουσε επίπεδο κάτω του 2%, για πρώτη φορά µετάτην ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ.Επίσης, λόγω αύξησης του πιστωτικού κινδύ-νου, οι προβλέψεις για την κάλυψή του ανήλ-θαν στο 1/3 και πλέον των λειτουργικών εσό-δων, εξέλιξη που είχε άµεση αρνητική επί-πτωση στην κερδοφορία. Ανασχετικά επέ-δρασαν στη µείωση των κερδών αφενός ηκαταγραφή θετικών προσόδων από χρηµατο-οικονοµικές πράξεις, πηγή που ωστόσο είναιιδιαίτερα ευµετάβλητη, και αφετέρου τα έσοδααπό δραστηριότητες του εξωτερικού, που γιατους οµίλους µε σηµαντική διεθνή παρουσίασυνεισέφεραν περίπου το 25% των κερδώντους. Για το τρέχον έτος αναµένεται περαιτέρωυποχώρηση της κερδοφορίας.


33 Σηµειώνεται ωστόσο ότι τα προ φόρων και προβλέψεων κέρδηαυξήθηκαν κατά 15,7% και 5,7% για τις τράπεζες και τους οµίλουςτους αντίστοιχα.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ 2010

Τους πρώτους µήνες του 2010 το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα αντιµετώπισε ιδιαίτερα σηµαντικέςπροκλήσεις εξαιτίας των εντεινόµενων ανησυχιών των διεθνών επενδυτών για τις µεσοπρόθε-σµες προοπτικές των δηµοσιονοµικών µεγεθών και της ελληνικής οικονοµίας γενικότερα, εξέ-λιξη που οδήγησε σε συνεχείς υποβαθµίσεις της πιστοληπτικής αξιολόγησης του Ελληνικού ∆ηµο-σίου, οι οποίες συµπαρέσυραν την πιστοληπτική αξιολόγηση των ελληνικών τραπεζών και τωνεκδόσεων τίτλων τους. Οι εξελίξεις αυτές είχαν αποτέλεσµα:

•• να καταστεί αδύνατη η πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις διεθνείς αγορές χρήµατος καικεφαλαίων,

•• να σηµειωθεί µείωση των καταθέσεων πελατών και

•• να αυξηθεί περαιτέρω η χρηµατοδότηση των ελληνικών τραπεζών από το Ευρωσύστηµα.1

Πλαίσιο I.1

1 Στο τέλος Ιουνίου του 2010 η άντληση χρηµατοδότησης από το Ευρωσύστηµα ανήλθε σε 93,8 δισεκ. ευρώ, έναντι 49,4 δισεκ. ευρώ το∆εκέµβριο του 2009. Επισηµαίνεται ότι το γ’ τρίµηνο του 2009 είχε παρατηρηθεί, ύστερα και από υποδείξεις της Τράπεζας της Ελλά-δος, µείωση της χρηµατοδότησης των ελληνικών τραπεζών από το Ευρωσύστηµα και υποκατάστασή της από εναλλακτικές πηγές χρη-µατοδότησης, όπως εκδόσεις κύριου χρέους, καλυµµένες οµολογίες κ.λπ.

KEF I: 1 28-07-10 09:00 16



Τράπεζες Τραπεζικοί όµιλοι

∆εκέµβριος 2009 Μάρτιος 2010 ∆εκέµβριος 2009 Μάρτιος 2010

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος και οικονοµικές καταστάσεις τραπεζών και τραπεζικών οµίλων.1 Τα στοιχεία για την ποιότητα χαρτοφυλακίου των διεθνών δραστηριοτήτων δεν είναι συγκρίσιµα και γι’ αυτό δεν δηµοσιεύονται στοιχείασε επίπεδο οµίλων.2 Τα στοιχεία για την αποδοτικότητα αφορούν µόνο τις ελληνικές εµπορικές τράπεζες µε µετοχές εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών καιτους οµίλους τους.

Πίνακας Α Βασικοί δείκτες κινδύνου και ανθεκτικότητας ελληνικών εµπορικών τραπεζώνκαι των οµίλων τους

(ποσοστά %)

Ποιότητα χαρτοφυλακίου1

∆άνεια σε καθυστέρηση - σύνολο 7,7 8,2

−Στεγαστικά δάνεια 7,4 8,2

−Καταναλωτικά δάνεια 13,4 14,7

−Επιχειρηµατικά δάνεια 6,7 7,0

Κάλυψη δανείων σε καθυστέρηση από συσσωρευµένεςπροβλέψεις 41,5 42,8

Ρευστότητα

Λόγος δανείων προς καταθέσεις 106,6 111,5 113,7 118,4

∆είκτης ρευστών διαθεσίµων 24,2 20,5 21,4 18,7

∆είκτης ασυµφωνίας ληκτότητας απαιτήσεων - υποχρεώσεων -4,2 -12,4 -4,9 -9,4

Κεφαλαιακή επάρκεια

∆είκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας 13,2 13,0 11,8 11,7

∆είκτης Βασικών Κεφαλαίων 12,0 11,7 10,6 10,6

α’ τρίµηνο 2009 α’ τρίµηνο 2010 α’ τρίµηνο 2009 α’ τρίµηνο 2010

Αποδοτικότητα2

Καθαρό επιτοκιακό περιθώριο 1,7 2,0 2,5 2,7

Λειτουργικά έξοδα/λειτουργικά έσοδα 59,5 65,8 54,2 58,0

Αποδοτικότητα ενεργητικού (µετά από φόρους) 0,0 -0,6 0,4 -0,2

Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (µετά από φόρους) 1,1 -11,0 7,5 -3,4

KEF I: 1 28-07-10 09:00 17


Η πίεση που ασκήθηκε στη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών και των οµίλων τους απεικο-νίστηκε και στη µικρή επιδείνωση που εµφάνισαν οι εποπτικοί δείκτες ρευστότητας και ο λόγοςδανείων προς καταθέσεις (βλ. Πίνακα Α).

Η ελληνική κυβέρνηση, µε στόχο την ενίσχυση της δυνατότητας των τραπεζών να κάνουν χρήσητων ευχερειών αναχρηµατοδότησης από το Ευρωσύστηµα,2 παρέτεινε, µε έγκριση της Ευρω-παϊκής Επιτροπής, αρχικά µέχρι τις 30 Ιουνίου 2010 και στη συνέχεια µέχρι τις 31 ∆εκεµβρίου2010, τη δυνατότητα χρήσης των µη διατεθέντων πόρων από τα µέτρα ενίσχυσης της ρευστότη-τας του Ν. 3723/2008. Επιπλέον, µε τον Ν. 3845/2010 επεξέτεινε το σκέλος των εγγυήσεων τρα-πεζικών οµολόγων κατά 15 δισεκ. ευρώ (επιπλέον των 15 δισεκ. ευρώ που προβλέπονταν αρχικάστον Ν. 3723/2008). Στο πλαίσιο αυτό, οι ελληνικές τράπεζες το πρώτο εξάµηνο του 2010 εξέ-δωσαν οµόλογα µε την εγγύηση του Ελληνικού ∆ηµοσίου αξίας 26,8 δισεκ. ευρώ και έλαβανειδικά οµόλογα του Ελληνικού ∆ηµοσίου αξίας 3,1 δισεκ. ευρώ.

Η πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών σε ρευστότητα διευκολύνθηκε επιπλέον και από µια σειράενεργειών της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ αποφάσισε στις 3.5.2010 να αποδέχεται ως ενέχυρο στις πράξειςαναχρηµατοδότησης του Ευρωσυστήµατος όλα τα οµόλογα του Ελληνικού ∆ηµοσίου, καθώς καιτα οµόλογα που φέρουν την εγγύηση του Ελληνικού ∆ηµοσίου, ανεξαρτήτως της πιστοληπτικήςτους αξιολόγησης.3 Επίσης, στις 10 Μαΐου 2010 αποφάσισε την έναρξη προγράµµατος αγορώνκρατικών και εταιρικών οµολόγων της ζώνης του ευρώ, ώστε να αποκαταστήσει τη ρευστότητα στις αγορές αυτές και την αποτελεσµατική λειτουργίατου µηχανισµού µετάδοσης της νοµισµα-τικής πολιτικής.4 Επίσης αποφάσισε την εκ νέου διενέργεια στις 13 Μαΐου δηµοπρασίας για την παροχή εξαµηνιαίας ρευστότητας, επανέφερε το καθεστώς πλήρους κάλυψης στις δηµο-πρασίες για την παροχή τριµηνιαίας ρευστότητας της 26ης Μαΐου και της 30ής Ιουνίου 20105 και επανενεργοποίησε την παροχή ρευστότητας σε δολάρια ΗΠΑ.

Η διεύρυνση των πιστωτικών περιθωρίων των οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου αύξησε καιτον κίνδυνο αγοράς των ελληνικών τραπεζών. Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή είχε περιορισµένη επί-πτωση στα βασικά µεγέθη τους (δηλαδή στην κερδοφορία και στην κεφαλαιακή επάρκειά τους),εξαιτίας της µικρής συµµετοχής των οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου στο χαρτοφυλάκιο συναλ-λαγών των ελληνικών τραπεζών.

Όσον αφορά τον πιστωτικό κίνδυνο, η επιδείνωση της χρηµατοοικονοµικής κατάστασης επι-χειρήσεων και νοικοκυριών είχε αποτέλεσµα την περαιτέρω αύξηση του λόγου των δανείωνσε καθυστέρηση προς το σύνολο των δανείων για τις ελληνικές εµπορικές τράπεζες (βλ. ΠίνακαΑ). Αύξηση του ποσοστού καθυστερήσεων παρατηρήθηκε σε όλες τις κατηγορίες δανείων.Εντούτοις, ο σχηµατισµός αυξηµένων προβλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο συνέτεινε ώστε

2 Η διεύρυνση του πιστωτικού περιθωρίου των οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου έναντι των γερµανικών µείωσε την αγοραία αξίατου χαρτοφυλακίου οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου που διακρατούν οι ελληνικές τράπεζες και εποµένως περιόρισε τη δυνατό-τητά τους να αντλούν ρευστότητα από το Ευρωσύστηµα παρέχοντας τα οµόλογα αυτά ως ενέχυρο. Επιπροσθέτως, η υποβάθµιση τηςπιστοληπτικής αξιολόγησης των οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου κάτω από Á- συνεπάγεται επιπρόσθετη περικοπή αξίας (haircut)5% κατά την αναχρηµατοδότησή τους από το Ευρωσύστηµα.

3 Τον Οκτώβριο του 2008, ως αποτέλεσµα της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, η ΕΚΤ είχε ορίσει την ελάχιστη πιστοληπτική αξιολόγησητων κρατικών οµολόγων που δέχεται ως εξασφάλιση για την παροχή δανείων σε ΒΒΒ- µέχρι το τέλος του 2010. Τον Απρίλιο του 2010παρέτεινε την ισχύ αυτού του µέτρου και πέραν του 2010.

4 Στο πλαίσιο του προγράµµατος αυτού η ΕΚΤ είχε αγοράσει οµόλογα αξίας 59 δισεκ. ευρώ µέχρι τις 2 Ιουλίου 2010.5 Στις 10 Ιουνίου 2010 η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι οι δηµοπρασίες για την παροχή τριµηνιαίας ρευστότητας στις 28 Ιουλίου, 25 Αυγούστου

και 29 Σεπτεµβρίου θα διέπονται και αυτές από το καθεστώς πλήρους κάλυψης.



το ποσοστό κάλυψης των δανείων σε καθυστέρηση από συσσωρευµένες προβλέψεις να βελ-τιωθεί οριακά.

Οι προαναφερθείσες εξελίξεις συνέβαλαν ώστε το τραπεζικό σύστηµα (τόσο σε επίπεδο τρα-πεζών όσο και σε επίπεδο οµίλων) να εµφανίσει ζηµίες το α’ τρίµηνο του 2010. Ειδικότερα, οιζηµίες από χρηµατοοικονοµικές πράξεις και η σηµαντική αύξηση (σε ετήσια βάση) των προ-βλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο υπεραντιστάθµισαν τη θετική επίδραση από την αύξηση τωνκαθαρών εσόδων από τόκους και τη συγκράτηση του ρυθµού αύξησης των λειτουργικών εξόδων(βλ. Πίνακα Β). Η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών και των οµίλων τους, ωστόσο, διατη-ρήθηκε σε ικανοποιητικό επίπεδο, παρουσιάζοντας οριακή µείωση (βλ. Πίνακα Α).

Πίνακας Β Αποτελέσµατα χρήσεως ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων µε µετοχέςεισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών (α' τρίµηνο 2009-α' τρίµηνο 2010)

(ποσά σε εκατ. ευρώ)


α’ τρίµηνο2009


Μεταβολή %



Μεταβολή %

Πηγή: Οικονοµικές καταστάσεις ελληνικών εµπορικών τραπεζών µε µετοχές εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών.

ΛΛεειιττοουυρργγιικκάά έέσσοοδδαα 22..221188 22..008822 --66,,11 33..664433 33..552277 --33,,22

Καθαρά έσοδα από τόκους 1.720 2.076 20,7 2.648 3.060 15,6

– Έσοδα από τόκους 4.785 4.072 -14,9 6.686 5.878 -12,1

– Έξοδα τόκων 3.065 1.996 -34,9 4.038 2.818 -30,2

Καθαρά έσοδα από µη τοκοφόρες εργασίες 498 6 -98,7 995 467 -53,1

– Καθαρά έσοδα από προµήθειες 286 282 -1,1 519 518 -0,1

– Έσοδα από χρηµατοοικονοµικές πράξεις 172 -278 - 366 -148 -

– Λοιπά έσοδα 40 2 -95,3 111 96 -13,1

ΛΛεειιττοουυρργγιικκάά έέξξοοδδαα 11..332200 11..337700 33,,88 11..999922 22..005566 33,,22

∆απάνες προσωπικού 802 834 3,9 1.147 1.190 3,8

∆ιοικητικά έξοδα 421 445 5,8 666 681 2,2

Αποσβέσεις 91 87 -3,4 173 181 4,7

Λοιπά έξοδα 6 4 -41,2 6 3 -48,7

ΚΚααθθααρράά έέσσοοδδαα ((λλεειιττοουυρργγιικκάά έέσσοοδδαα –– έέξξοοδδαα)) 889988 771122 --2200,,77 11..665511 11..447722 --1100,,99

Προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο 792 1.203 52,0 1.064 1.491 40,1

ΚΚέέρρδδηη ππρροο φφόόρρωωνν 110066 --449911 -- 558877 --1155 --

Φόροι 57 129 126,9 155 251 61,9

ΚΚέέρρδδηη µµεεττάά ααππόό φφόόρροουυςς 4499 --662200 -- 443322 --226666 --

KEF I: 1 28-07-10 09:00 19

Η επιδείνωση της ποιότητας του δανειακούχαρτοφυλακίου των ελληνικών τραπεζών, ηοποία είχε ξεκινήσει το 2008, επιταχύνθηκε το2009, καθώς ο λόγος των δανείων σε καθυ-στέρηση προς το σύνολο των δανείων ανήλθεσε 7,7%, έναντι 5,0% το 2008.4 Άνοδος τουποσοστού καθυστερήσεων παρατηρήθηκε σεόλες τις κατηγορίες δανείων, ιδίως όµως στακαταναλωτικά. Για την αντιµετώπιση τουπιστωτικού κινδύνου, οι ελληνικές τράπεζεςεφαρµόζουν ήδη αυστηρότερα κριτήριαέγκρισης δανείων, ενώ επιπρόσθετα το 2009προέβησαν σε ρυθµίσεις δανείων συνολικούύψους 3,4 δισεκ. ευρώ (2008: 0,9 δισεκ. ευρώ),προκειµένου να διευκολυνθούν οι δανειολή-πτες (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) που αντι-µετωπίζουν προσωρινή αδυναµία εξυπηρέτη-σης των οφειλών τους. Για το 2010 εκτιµάταιότι ο πιστωτικός κίνδυνος θα διατηρηθεί υψη-λός. Στα µεν νοικοκυριά η αυξηµένη φορολο-γική επιβάρυνση και το υψηλότερο ποσοστόανεργίας θα επηρεάσουν αρνητικά το διαθέ-σιµο εισόδηµα και την ικανότητα οµαλής εξυ-πηρέτησης οφειλών. Στις δε επιχειρήσεις ηδυσµενής µακροοικονοµική συγκυρία και οεισοδηµατικός περιορισµός των νοικοκυριώνθα κατατείνουν σε υποχώρηση των πωλήσεωνκαι περαιτέρω αύξηση των επισφαλών απαι-τήσεων. Θετικό πάντως είναι το γεγονός ότι οδείκτης συγκέντρωσης των τραπεζικώνδανείων σε συγκεκριµένους κλάδους παρα-µένει σχετικά χαµηλός.

H ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών επη-ρεάστηκε ιδιαίτερα αρνητικά το 2009, ενώ οισυνθήκες επιβαρύνθηκαν περαιτέρω τουςπρώτους µήνες του 2010. Οι διαδοχικές υπο-βαθµίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας τουΕλληνικού ∆ηµοσίου από τους οίκους αξιο-λόγησης συµπαρέσυραν σε ανάλογες υπο-βαθµίσεις και τις αξιολογήσεις των ελληνικώντραπεζών. Εν τέλει, οι υποβαθµίσεις αυτέςκατέστησαν πρακτικά ανέφικτη για τις ελλη-νικές τράπεζες την άντληση χρηµατοδότησηςαπό τις αγορές και το ρόλο των αγορών υπο-κατέστησαν οι µηχανισµοί των διευκολύνσεωναναχρηµατοδότησης που παρέχονται από τοΕυρωσύστηµα. Επιβαρυντικά επίσης επέ-δρασε στη ρευστότητα των τραπεζών, ιδίως

τους πρώτους µήνες του 2010, η τάση µείωσηςπου εµφάνισαν κατά περιόδους οι εγχώριεςκαταθέσεις. Η ρευστότητα των τραπεζών ενι-σχύθηκε από την παράταση αρχικά µέχρι τις30 Ιουνίου 2010 και στη συνέχεια µέχρι τις 31∆εκεµβρίου 2010 της δυνατότητας χρήσης τωνµη διατεθέντων πόρων από τα µέτρα ενίσχυ-σης της ρευστότητας του Ν. 3723/2008, καθώςκαι την αύξηση κατά 15 δισεκ. ευρώ του σκέ-λους της παροχής κρατικών εγγυήσεων προςτις τράπεζες για την έκδοση οµολόγων.

Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη για τον τραπεζικότοµέα αποτέλεσε κατά το 2009 η ποσοτικήκαι ποιοτική βελτίωση της κεφαλαιακήςεπάρκειας, η οποία παρατηρήθηκε σε σχεδόνόλες τις τράπεζες. Στο σύνολο του τοµέα,τόσο ο ∆είκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας(τράπεζες: 13,2%, τραπεζικοί όµιλοι: 11,8%)όσο και ο ∆είκτης Βασικών Κεφαλαίων (τρά-πεζες: 12,0%, τραπεζικοί όµιλοι: 10,6%) δια-µορφώθηκαν σε επίπεδο υψηλότερο από ό,τισε δείγµα µεσαίου µεγέθους τραπεζικών οµί-λων της ΕΕ-27 (∆ΚΕ: 10,9% και ∆ΒΚ: 8,5%αντίστοιχα).5 Επιπλέον, ο συντελεστήςµόχλευσης των ελληνικών τραπεζικών οµί-λων, δηλαδή ο λόγος του ενεργητικού προς ταλογιστικά ίδια κεφάλαιά τους, µειώθηκε σε13,9 στο τέλος του 2009, από 17,6 στο τέλοςτου 2008, ως αποτέλεσµα της σηµαντικήςαύξησης των λογιστικών ιδίων κεφαλαίωνκαι της συγκρατηµένης ανόδου του ενεργη-τικού. Παρά το ικανοποιητικό επίπεδο κεφα-λαιακής επάρκειας ωστόσο, οι ιδιαίτεραδυσµενείς µακροοικονοµικές συνθήκες πουέχουν διαµορφωθεί επιβάλλουν για λόγουςπρόνοιας τη διατήρηση των δεικτών κεφα-λαιακής επάρκειας σε επίπεδα αρκούντωςυψηλότερα των ελαχίστων που καθορίζουν οιεποπτικοί κανόνες. Θετική συµβολή στη χρη-µατοπιστωτική σταθερότητα θα έχει η λει-τουργία του Ταµείου ΧρηµατοπιστωτικήςΣταθερότητας, σκοπός του οποίου είναι η ενί-


44 Εάν δεν συνυπολογιστούν τα στοιχεία των εν Ελλάδι θυγατρικώνξένων τραπεζών, το ποσοστό των δανείων σε καθυστέρηση δια-µορφώνεται σε 6,9% το 2009, από 4,4% το 2008.

55 Πρόκειται για δείγµα 20 µεσαίου µεγέθους τραπεζικών οµίλων τηςΕΕ-27 µε ενεργητικό 30-150 δισεκ. ευρώ για τους οποίους οι τρα-πεζικές δραστηριότητες αποτελούν τη σηµαντικότερη πηγή εσό-δων τους.

KEF I: 1 28-07-10 09:00 20

σχυση των κεφαλαίων των τραπεζών, εφόσοναυτό χρειαστεί και δεν βρεθεί άλλη προ-σφορότερη λύση.

Όσον αφορά τους λοιπούς πλην του τραπεζι-κού τοµείς χρηµατοπιστωτικής δραστηριότη-τας, η συγκριτικά µικρή συµµετοχή τους στοσύνολο του εγχώριου χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος είχε αποτέλεσµα και τη µικρήτους επίδραση στη χρηµατοπιστωτική σταθε-ρότητα. Το 2009 οι εν λειτουργία ασφαλιστι-κές εταιρίες κατέγραψαν αύξηση δραστηριό-τητας και κερδών, ενώ τα αµοιβαία κεφάλαιασηµείωσαν περαιτέρω συρρίκνωση του ενερ-γητικού τους. Τα µεγέθη των επιχειρήσεωνπου ανήκουν σε άλλους κλάδους του χρηµα-τοπιστωτικού τοµέα δεν σηµείωσαν άξιεςλόγου µεταβολές.

Τέλος, η άριστη λειτουργία των υποδοµώντης αγοράς, δηλαδή των συστηµάτων πλη-ρωµών και των συστηµάτων εκκαθάρισης καιδιακανονισµού των συναλλαγών επί τίτλων,συνέβαλε στην ασφαλή, ταχεία και αποτε-λεσµατική διεκπεραίωση των συναλλαγώνκαι µέσω αυτής στη χρηµατοπιστωτική στα-θερότητα.

Συνοψίζοντας, οι παράγοντες που θα συνε-χίσουν να επηρεάζουν τις συνθήκες σταθε-ρότητας του ελληνικού χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος και το 2010 συνδέονται πρωτί-στως µε τη διόρθωση των δηµοσιονοµικώνανισορροπιών και την απαρέγκλιτη τήρησητων στόχων του Μνηµονίου Οικονοµικής καιΧρηµατοπιστωτικής Πολιτικής, που συµφω-νήθηκε µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ),την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ).Η επίτευξη των δηµοσιονοµικών στόχων θαβελτιώσει την πιστοληπτική ικανότητα του∆ηµοσίου και συνακόλουθα των τραπεζών,µε προφανή θετική επίδραση στη δυνατότητατων τελευταίων να αντλούν χρηµατοδότησηαπό τις αγορές και να ικανοποιούν µε επάρ-κεια την εκδηλούµενη ζήτηση τραπεζικώνπιστώσεων. Η επόµενη πρόκληση είναι ηταχεία και πλήρης εφαρµογή των θεσµικώνµεταβολών και σηµαντικών τοµών στη δηµό-

σια διοίκηση και τη λειτουργία του ανταγω-νισµού των αγορών που έχουν ήδη προγραµ-µατιστεί. Είναι προαπαιτούµενο για την ανά-ταση της ελληνικής οικονοµίας και τη βελ-τίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας µετη σταδιακή αύξηση της απασχόλησης και τηνκαταπολέµηση των παραγόντων που δηµι-ουργούν καταστάσεις µακροχρόνιας ανερ-γίας. Η συνακόλουθη βελτίωση του µακρο-οικονοµικού περιβάλλοντος θα συµβάλειθετικά στη µείωση του πιστωτικού κινδύνου.

Παράλληλα, οι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοιοφείλουν να εξετάσουν την ανάληψη πρωτο-βουλιών προς την κατεύθυνση της σύναψηςστρατηγικών συµµαχιών ή/και συγχωνεύσεωνµεταξύ τους. Η αναδιάρθρωση του τραπεζι-κού συστήµατος θα συνέβαλλε ώστε οι ελλη-νικοί τραπεζικοί όµιλοι να αποκτήσουν κρί-σιµο µέγεθος που θα τους επέτρεπε αφενόςνα διαχειριστούν καλύτερα την αναπόφευκτηαποµόχλευση των στοιχείων του ενεργητικούτους ―η οποία πρέπει να είναι ήπια για νααµβλυνθούν οι επιπτώσεις της στην πραγµα-τική οικονοµία― και αφετέρου να ανακτή-σουν ταχύτερα την πρόσβασή τους στις διε-θνείς αγορές χρήµατος και κεφαλαίων δια-φοροποιώντας τις πηγές χρηµατοδότησήςτους. Επίσης, οι ελληνικές τράπεζες οφείλουννα προσαρµοστούν στα νέα δεδοµένα µε διο-ρατικότητα, επιδιώκοντας:

•• τη διατήρηση σηµαντικών περιθωρίωνκεφαλαίου, πάνω από τα ελάχιστα όρια πουκαθορίζουν οι εποπτικοί κανόνες,

•• το σχηµατισµό επαρκών προβλέψεων γιατην κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου,

•• τον εξορθολογισµό των λειτουργικών εξό-δων, καθώς και

•• την ευέλικτη και συνετή διαχείριση των δια-θέσιµων πηγών χρηµατοδότησης.

Εκτιµάται ότι τους επόµενους µήνες θααµβλυνθούν οι πιέσεις που ασκούνται στη χρη-µατοπιστωτική σταθερότητα. Είναι ιδιαίτεραθετικό το γεγονός ότι η Ελλάδα κάνει ήδη



KEF I: 1 28-07-10 09:00 21

χρήση του τριµερούς µηχανισµού στήριξης καιτηρεί τους δηµοσιονοµικούς και µεταρρυθµι-στικούς στόχους που έχουν τεθεί από τηνκυβέρνηση στο πλαίσιο του ΜνηµονίουΟικονοµικής και Χρηµατοπιστωτικής Πολιτι-κής, όπως άλλωστε αυτό καταγράφεται καιστην ενδιάµεση αξιολόγηση του Ιουνίου τηςτριµερούς επιτροπής ΕΕ, ΕΚΤ και ∆ΝΤ.6

Όσον αφορά το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα,µε τον Ν. 3864/2010 συστάθηκε το ΤαµείοΧρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας, ενώ οιανάγκες ρευστότητας του τραπεζικού συστή-µατος καλύπτονται πλήρως µέσω των µέτρων

που ελήφθησαν από την ΕΚΤ και την ελληνικήκυβέρνηση. Τέλος, θετικά κρίνονται τα απο-τελέσµατα από τα σενάρια ασκήσεων προσο-µοίωσης ακραίων καταστάσεων, τόσο εκείνωνπου διενεργούνται σε τακτική βάση από τηνΤράπεζα της Ελλάδος όσο και εκείνων πουδιενήργησε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο η Επι-τροπή Ευρωπαϊκών Αρχών Τραπεζικής Επο-πτείας (CEBS) εφαρµόζοντας κοινές παρα-δοχές και µεθοδολογία (βλ. Πλαίσιο Ι.2).


66 ∆ελτίο τύπου της ΕΕ, ΕΚΤ και ∆ΝΤ για την ενδιάµεση αξιολόγησητης Ελλάδας (Νο. 10/246, 17 Ιουνίου 2010).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΑΚΡΑΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ (STRESS TESTS) ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

11.. ΑΑσσκκήήσσεειιςς ππρροοσσοοµµοοίίωωσσηηςς αακκρρααίίωωνν κκαατταασσττάάσσεεωωνν ααππόό ττηηνν ΤΤρράάππεεζζαα ττηηςς ΕΕλλλλάάδδοοςς

Η Τράπεζα της Ελλάδος, στο πλαίσιο των εποπτικών αρµοδιοτήτων της, αξιολογεί σε τακτικήβάση την ανθεκτικότητα του ελληνικού τραπεζικού συστήµατος διενεργώντας ασκήσεις προ-σοµοίωσης ακραίων καταστάσεων. Οι ασκήσεις αυτού του είδους εκκινούν υποθέτοντας ορισµέναακραία αλλά λογικοφανή σενάρια για τη µελλοντική διαµόρφωση των µακροοικονοµικών καιχρηµατοπιστωτικών συνθηκών και, στη συνέχεια, διερευνούν ποιες επιπτώσεις θα είχε η τυχόνεπαλήθευση των σεναρίων αυτών στα οικονοµικά αποτελέσµατα και στην επάρκεια κεφαλαίωντων τραπεζών.

Τα κατ’ εκτίµηση αριθµητικά αποτελέσµατα των ασκήσεων προσοµοίωσης δεν αντανακλούν τηνπαρούσα κατάσταση ή πιθανές άµεσες κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών. Εκ κατασκευής, µιαάσκηση προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων δεν στοχεύει σε πρόγνωση αναµενόµενων γεγο-νότων. Πρόκειται για διατύπωση σεναρίων που εκκινούν από παραδοχές ακραίες, αλλά λογι-κοφανείς, δηλαδή από υποθέσεις καταστάσεων που έχουν µικρή πιθανότητα επέλευσης. Mίαάσκηση προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων εξετάζει τι θα µπορούσε να συµβεί, εάν όλες οιυποτιθέµενες ακραίες καταστάσεις επέρχονταν ταυτοχρόνως. Αυτή η προσοµοίωση έχει προ-δραστικό ρόλο. Σκοπός της είναι να υποβοηθήσει την περαιτέρω εποπτική αξιολόγηση της κεφα-λαιακής επάρκειας των τραπεζών και, ειδικότερα, την ετοιµότητά τους να αντιµετωπίσουν ακόµηκαι χαµηλής πιθανότητας δυσµενέστατες συγκυρίες.

Στο πλαίσιο των ασκήσεων προσοµοίωσης, η Τράπεζα της Ελλάδος έχει αναπτύξει οικονοµε-τρικά υποδείγµατα για την εκτίµηση της εξέλιξης του καθαρού επιτοκιακού περιθωρίου1 και τουποσοστού των δανείων σε καθυστέρηση ως συνάρτησης µακροοικονοµικών µεταβλητών. Τα υπο-δείγµατα αυτά επιτρέπουν την εκτίµηση2 της επίπτωσης από υποθετικές µεταβολές µακροοικο-

Πλαίσιο I.2

1 Ο λόγος των καθαρών εσόδων από τόκους προς το µέσο ενεργητικό.2 Η εκτίµηση του υποδείγµατος πραγµατοποιήθηκε σε δείγµα διαστρωµατικών και διαχρονικών δεδοµένων (panel data), που περι-

λαµβάνει τριµηνιαία στοιχεία εννέα ελληνικών εµπορικών τραπεζών για την περίοδο 2003–2009.

KEF I: 1 28-07-10 09:00 22



νοµικών µεγεθών, όπως ο ρυθµός µεταβολής του πραγµατικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος(ΑΕΠ), το ποσοστό ανεργίας, ο πληθωρισµός και το κόστος του χρήµατος, στα προαναφερθέ-ντα βασικά τραπεζικά µεγέθη. Σε δεύτερο στάδιο, οι προκύπτουσες εκτιµήσεις για το καθαρόεπιτοκιακό περιθώριο και το ποσοστό των δανείων σε καθυστέρηση χρησιµοποιούνται, σε συν-δυασµό µε ορισµένες πρόσθετες παραδοχές,3 προκειµένου να εκτιµηθεί η εξέλιξη των κυριότερωνµεγεθών του ισολογισµού και των αποτελεσµάτων χρήσεως των τραπεζών και, συνακόλουθα, ηεπίπτωση στην κεφαλαιακή επάρκειά τους.

Το 2010, και πριν από τη διενέργεια της πανευρωπαϊκής αντίστοιχης άσκησης, η Τράπεζα τηςΕλλάδος διενήργησε ασκήσεις προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων (χρησιµοποιώντας µεταξύάλλων τις µακροοικονοµικές προβλέψεις της ΕΚΤ και του ∆ΝΤ) έχοντας ως βάση τα στοιχείατων τραπεζών και του τραπεζικού συστήµατος για το 2009. Οι ασκήσεις αφορούσαν την περίοδο2010-2013 και από αυτές προέκυψε ότι, για το σύνολο του τραπεζικού συστήµατος, το υφιστά-µενο επίπεδο υπερβάλλοντος κεφαλαίου4 κρίνεται επαρκές. Η Τράπεζα της Ελλάδος θα συνε-χίσει να επικαιροποιεί σε τακτική βάση τις προσοµοιώσεις αυτές. Τα αποτελέσµατα των εν λόγωασκήσεων έχουν ειδική χρησιµότητα για την εποπτική αξιολόγηση των πιστωτικών ιδρυµάτωνκαι την ετοιµότητά τους να αντιµετωπίσουν στο µέλλον ακόµη και απροσδόκητες ανάγκες ενί-σχυσης της κεφαλαιακής βάσης τους, αν αυτό χρειαστεί.

22.. ΠΠααννεευυρρωωππααϊϊκκήή άάσσκκηησσηη ππρροοσσοοµµοοίίωωσσηηςς αακκρρααίίωωνν κκαατταασσττάάσσεεωωνν

Τον Ιούλιο του 2010, κατ’ εντολήν του Συµβουλίου Υπουργών Οικονοµίας και Οικονοµικών(ECOFIN) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Επιτροπή Ευρωπαϊκών Αρχών Τραπεζικής Εποπτείας(CEBS) σε συνεργασία µε την ΕΚΤ, τις επιµέρους εθνικές εποπτικές αρχές και την Ευρω-παϊκή Επιτροπή, διεξήγαγε άσκηση προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων. Σκοπός της άσκη-σης ήταν η αξιολόγηση της συνολικής ανθεκτικότητας του τραπεζικού τοµέα της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης και της ικανότητας των ευρωπαϊκών τραπεζών να απορροφήσουν τυχόν περαι-τέρω κραδασµούς όσον αφορά τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς και τον κίνδυνοχρέους χώρας (sovereign risk).

Στην άσκηση συµµετείχαν 91 τραπεζικοί όµιλοι χωρών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πουκαλύπτουν τουλάχιστον το 50% του τραπεζικού τοµέα κάθε χώρας, σε ενοποιηµένη βάση. Μεταξύτων οµίλων αυτών ήταν και οι έξι µεγαλύτεροι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοι (Εθνική Τράπεζα,EFG Eurobank, Alpha Bank, Τράπεζα Πειραιώς, ΑΤΕbank και Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο), οιοποίοι αντιπροσωπεύουν πάνω από το 90% του ενεργητικού του ελληνικού τραπεζικού συστή-µατος (εξαιρουµένων των θυγατρικών και καταστηµάτων ξένων τραπεζών που λειτουργούν στηνΕλλάδα). Το υψηλό ποσοστό κάλυψης του τοµέα παρέχει πρόσθετη διαφάνεια που ενισχύει τηδεικτική ικανότητα και την αξιοπιστία των αποτελεσµάτων της άσκησης.

Η άσκηση προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων αφορούσε τη διετία 2010-2011 και περιλάµβανεδύο σενάρια: το ββαασσιικκόό, που συµβαδίζει περίπου µε τις υπάρχουσες ενδείξεις για τις µακροοι-κονοµικές εξελίξεις, και το δδυυσσµµεεννέέςς σενάριο, το οποίο υποθέτει µια σηµαντική περαιτέρω επι-δείνωση των µακροοικονοµικών και των χρηµατοπιστωτικών συνθηκών. Επιπλέον, έγινε προ-σοµοίωση του δυσµενούς σεναρίου µε την επιπρόσθετη υπόθεση ότι υπάρχει µεγάλη αύξηση των

3 Οι παραδοχές αυτές αφορούν, για παράδειγµα, το ρυθµό µεταβολής των εσόδων και εξόδων, των δανείων και του ενεργητικού τωντραπεζών.

4 Ως υπερβάλλον κεφάλαιο (capital buffer) ορίζεται το πλεόνασµα που προκύπτει όταν από τα εποπτικά ίδια κεφάλαια αφαιρεθεί τοποσό που είναι αναγκαίο για την ικανοποίηση του ελάχιστου απαιτούµενου δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας (δηλαδή 8%).

KEF I: 1 28-07-10 09:00 23


αποδόσεων των κρατικών οµολόγων, η οποία συνεπάγεται µεγάλη αποµείωση της αξίας τους.Για τους σκοπούς της άσκησης, εκτιµήθηκαν ανά χώρα, τράπεζα και σενάριο οι πιθανότητες αθέ-τησης (probabilities of default) και η ζηµία δεδοµένης της αθέτησης (loss given default) για κάθεεπιµέρους κατηγορία δανείων και λοιπών στοιχείων ενεργητικού.5

Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα, στο µεν ββαασσιικκόό σενάριο και οι έξι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοιυπερβαίνουν το όριο 6% του ∆είκτη Βασικών Κεφαλαίων (Tier 1 ratio) που, αποκλειστικά γιατους σκοπούς της συγκεκριµένης άσκησης, ορίστηκε ως το ελάχιστο διαχωριστικό όριο του εν λόγωδείκτη. Στο δε άάκκρρωωςς δδυυσσµµεεννέέςς σενάριο, πέντε από τους έξι ελληνικούς τραπεζικούς οµίλους περ-νούν µε επιτυχία την άσκηση (Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο: 10,1%, Alpha Bank: 8,22%, Eurobank-EFG: 8,17%, Εθνική Τράπεζα: 7,4%, Τράπεζα Πειραιώς: 6%). Εξαίρεση αποτέλεσε η ΑγροτικήΤράπεζα της Ελλάδος, για την οποία ο ∆είκτης Βασικών Κεφαλαίων διαµορφώθηκε σε επίπεδο4,36%, που αντιστοιχεί σε έλλειµµα κεφαλαίων ύψους 243 εκατ. ευρώ.6 Στο σενάριο αυτό, για τοσύνολο των έξι τραπεζικών οµίλων, από τα αποτελέσµατα της άσκησης προσοµοίωσης προκύπτειένα καθαρό πλεόνασµα κεφαλαίων ύψους 3,3 δισεκ. ευρώ έναντι του ποσού που αντιστοιχεί στοτεθέν όριο 6% για τον ∆είκτη Βασικών Κεφαλαίων. Εξυπακούεται ότι σε καµία περίπτωση το όριοαυτό της άσκησης δεν πρέπει να εκληφθεί ούτε ως εποπτικό ελάχιστο, το οποίο, όπως είναι γνω-στό, ορίζεται σε 4% (Πυλώνας 1 της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ), ούτε ως εξατοµικευµένος δείκτης πουαντανακλά το προφίλ κινδύνου κάθε ιδρύµατος (Πυλώνας 2 της Οδηγίας 2006/48/ΕΚ).

Η σηµαντική ενίσχυση των ιδίων κεφαλαίων των ελληνικών τραπεζικών οµίλων, κατά τη διάρ-κεια του 2009, δηµιούργησε υψηλό για αυτούς σηµείο εκκίνησης του ∆είκτη Βασικών Κεφαλαίων,γεγονός που εξηγεί και την καλή επίδοσή τους στην πανευρωπαϊκή άσκηση του 2010. Σηµειω-τέον επίσης ότι οι υποθετικές παραδοχές εκκίνησης για τους ελληνικούς τραπεζικούς οµίλους,που καθορίστηκαν από τη CEBS σε συνεργασία µε την ΕΚΤ, ήταν οι αυστηρότερες µεταξύ όλωντων ευρωπαϊκών χωρών.

Όπως ήδη ελέχθη, η άσκηση προσοµοίωσης δεν συνιστά πρόγνωση και τα αποτελέσµατά της δεναντανακλούν την παρούσα κατάσταση ή πιθανές άµεσες κεφαλαιακές ανάγκες. Παρά ταύτα, ηΤράπεζα της Ελλάδος, από την πλευρά της, θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις,ώστε να διασφαλίσει ότι θα γίνουν οι αναγκαίες ενέργειες για την ενίσχυση της κεφαλαιακήςεπάρκειας των τραπεζών, όπου αυτό είναι απαραίτητο. Η ίδρυση του Ταµείου Χρηµατοπιστω-τικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), µε τον Ν. 3864/2010,7 το οποίο θα διαθέτει κεφάλαια ύψους 10 δισεκ.ευρώ, παρέχει ένα πρόσθετο δίκτυ ασφαλείας, καθώς αποσκοπεί στην παροχή ιδίων κεφαλαίωνστις ελληνικές τράπεζες σε περίπτωση που δεν βρεθεί άλλη προσφορότερη λύση. Επιπλέον, στοπλαίσιο του Ν. 3723/2008, που προβλέπει µεταξύ άλλων κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών µέσωπροσωρινής κατοχής προνοµιούχων µετοχών από το ∆ηµόσιο, είναι επίσης διαθέσιµο προς χρήσηποσό ύψους 1,2 δισεκ. ευρώ.

5 Τα σενάρια, η µεθοδολογία, τα συνολικά και τα ανά τράπεζα αποτελέσµατα είναι διαθέσιµα στην ιστοσελίδα της CEBS (http://www.c-ebs.org).Βλ. επίσης τις ιστοσελίδες των πιστωτικών ιδρυµάτων που συµµετείχαν στην άσκηση.

6 Η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, κατόπιν συζήτησης µε την Τράπεζα της Ελλάδος, προτίθεται:– να προχωρήσει σε αύξηση µετοχικού κεφαλαίου ώστε να υπερκαλύψει τις µελλοντικές ανάγκες κεφαλαίων,– να απεµπλακεί σταδιακά από συµµετοχές σε θυγατρικές εταιρίες, ώστε να ενισχύσει την κεφαλαιακή επάρκειά της, και– να προβεί σε κινήσεις µείωσης του λειτουργικού κόστους και αύξησης των εσόδων.Επίσης, σύµφωνα µε ανακοίνωση του Υπουργείου Οικονοµικών, “η Ελληνική Κυβέρνηση δεσµεύεται να διασφαλίσει τη χρηµατοπι-στωτική σταθερότητα και να ενισχύσει τη φερεγγυότητα της Αγροτικής Τράπεζας προκειµένου να αντιµετωπίσει πιθανές απώλειεςστην περίπτωση που ιδιωτικές πηγές χρηµατοδότησης δεν είναι επαρκείς, σύµφωνα µε τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περίκρατικής ενίσχυσης”.

7 Βλ. Πλαίσιο ΙV.1.

KEF I: 1 28-07-10 09:00 24

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Θετική επίδραση ασκεί στους προσδιοριστι-κούς παράγοντες της σταθερότητας του εγχώ-ριου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος το εξω-τερικό περιβάλλον της ελληνικής οικονοµίας,ενώ αντίθετα ιδιαίτερα αρνητική είναι η επί-πτωση από την έντονη υποχώρηση της οικονο-µικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Ειδικό-τερα, οι ενδείξεις για την παγκόσµια οικονοµίαπροµηνύουν συνέχιση της ανάκαµψης, αν και ηαβεβαιότητα για την παγίωση της θετικής αυτήςεξέλιξης δεν έχει ακόµη εξαλειφθεί, γεγονόςπου οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην παρατη-ρούµενη ανά τον κόσµο διεύρυνση των δηµο-σιονοµικών ελλειµµάτων και δηµόσιων χρεών.Ήπιες ενδείξεις ανάκαµψης παρατηρούνταικαι στις οικονοµίες των χωρών της Νοτιοανα-τολικής Ευρώπης, όπου δραστηριοποιείταιµεγάλος αριθµός ελληνικών επιχειρήσεων,αλλά η συνέχιση αυτής της τάσης θα εξαρτηθείαπό την πορεία της οικονοµικής δραστηριότη-τας των ανεπτυγµένων χωρών της Ευρώπης.

Σηµαντική επιδείνωση εµφάνισαν οι επιδό-σεις της ελληνικής οικονοµίας. Η οικονοµικήδραστηριότητα υποχώρησε σηµαντικά, ενώανοδικά κινήθηκαν τα µεγέθη του πληθωρι-σµού και της ανεργίας. Η αναστροφή αυτώντων αρνητικών εξελίξεων θα εξαρτηθεί απότην επιτυχή και ταχεία εφαρµογή των δροµο-λογούµενων θεσµικών αλλαγών και διαρ-θρωτικών µεταρρυθµίσεων.

Το δυσµενές εγχώριο µακροοικονοµικό περι-βάλλον επηρέασε αρνητικά τη χρηµατοοικο-νοµική θέση των επιχειρήσεων και των νοι-κοκυριών. Σηµαντική υποχώρηση εµφάνισανη κερδοφορία και η ρευστότητα των επιχει-ρήσεων, ενώ περιορισµένη είναι η ροπή προςεπενδύσεις. Ανασχετικός παράγοντας έναντιαυτών των αρνητικών τάσεων ήταν η µείωσητων χρηµατοοικονοµικών εξόδων των επιχει-ρήσεων. Η εξέλιξη της εγχώριας ζήτησης θακαθορίσει σε µεγάλο βαθµό τα µεγέθη τωνεπιχειρήσεων σε µεσοπρόθεσµο ορίζοντα.

Όσον αφορά τα νοικοκυριά, η συµπίεση τουεισοδήµατος και οι προοπτικές απασχόλησης

επιβάρυναν τη χρηµατοοικονοµική τους κατά-σταση. Θετική επίδραση άσκησε ωστόσο η δια-τήρηση των επιτοκίων σε χαµηλά επίπεδα,περιορίζοντας έτσι την αδυναµία εξυπηρέτη-σης των δανειακών υποχρεώσεων των νοικο-κυριών. Ο κίνδυνος εισοδήµατος παραµένει οσηµαντικότερος παράγοντας αβεβαιότητας.

2.1 ∆ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Η παγκόσµια οικονοµία, αφού αντιµετώπισετη βαθύτερη µεταπολεµικά ύφεση την περίοδο2008-2009, βρίσκεται σε φάση ανάκαµψης ήδηαπό τα µέσα του 2009. Ο ρυθµός ανόδου τουΑΕΠ όµως διαφέρει σηµαντικά µεταξύ τωνεπιµέρους γεωγραφικών περιοχών και οι προ-βλέψεις για την παγκόσµια και την ευρωπαϊκήοικονοµία, αν και γενικά ευνοϊκές, περιβάλ-λονται από υψηλό βαθµό αβεβαιότητας. Ηµετεξέλιξη διεθνώς της χρηµατοπιστωτικήςκρίσης σε κρίση δηµόσιου χρέους επισκιάζειτις προοπτικές βιωσιµότητας της ανάκαµψης,κυρίως στις προηγµένες οικονοµίες, καθώς ηάνοδος του χρέους αυξάνει τα ασφάλιστρακινδύνου και το κόστος εξυπηρέτησής του, ενώη δηµοσιονοµική προσαρµογή που επιχειρεί-ται ταυτόχρονα σε πολλές χώρες τείνει σεπρώτη φάση να επιβραδύνει την ανάκαµψη.Τα δύσκολα διλήµµατα µακροοικονοµικήςπολιτικής απαιτούν διαφορετική αντιµετώπισηανάλογα µε τις συγκεκριµένες συνθήκες καιπροτεραιότητες κάθε χώρας. Σε ευρωπαϊκόεπίπεδο, η δηµοσιονοµική κρίση στην Ελλάδα,η συνακόλουθη επιδείνωση των όρων δανει-σµού και ο κίνδυνος επέκτασης της κρίσηςχρέους σε άλλες χώρες-µέλη οδήγησαν την ΕΕστην απόφαση να χορηγήσει, σε συνεργασίαµε το ∆ΝΤ, “υπό όρους” οικονοµική στήριξηπρος την Ελλάδα, παράλληλα µε άλλες πρω-τοβουλίες και µέτρα για τη διασφάλιση τηςσταθερότητας στη ζώνη του ευρώ (βλ. ΠλαίσιοΙΙ.1). Οι εξελίξεις αυτές είχαν αντίκτυπο καιστη συναλλαγµατική ισοτιµία του ευρώ, ηοποία, από τα ιστορικώς υψηλά επίπεδα του2009, υποχώρησε σηµαντικά τους πρώτουςπέντε µήνες του τρέχοντος έτους έναντι τωνκυριότερων διεθνών νοµισµάτων, µειώνονταςτην απόσταση από το µακροχρόνιο µέσο όρο



I I ΜΑΚΡΟΟ ΙΚΟΝΟΜ ΙΚΟΠΕΡ ΙΒΑΛΛΟΝ

της. Παρά την επεκτατική µακροοικονοµικήπολιτική, ο πληθωρισµός στις προηγµένες

οικονοµίες προβλέπεται να παραµείνει χαµη-λός το 2010.


ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΕ ΚΑΙ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ

Το πρώτο εξάµηνο του 2010 το Συµβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καιη ΕΚΤ ανέλαβαν σειρά πρωτοβουλιών και έλαβαν συγκεκριµένα µέτρα µε στόχο τη στήριξη τηςΕλλάδος στην αντιµετώπιση της δηµοσιονοµικής κρίσης και γενικότερα τη διασφάλιση της στα-θερότητας στη ζώνη του ευρώ, τα κυριότερα των οποίων είναι τα εξής:

1 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ

α) Μηχανισµός στήριξης της ελληνικής οικονοµίας από τα κράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ και το ∆ΝΤΗ δηµοσιονοµική κρίση στην Ελλάδα, η οποία έλαβε τη µορφή σοβαρής επιδείνωσης των όρωνδανεισµού, και ο κίνδυνος επέκτασης της κρίσης χρέους σε άλλες χώρες-µέλη της ΕΕ οδήγησαντα ευρωπαϊκά θεσµικά όργανα στην απόφαση για τη δηµιουργία µηχανισµού στήριξης της ελλη-νικής οικονοµίας και τη χορήγηση, σε συνεργασία µε το ∆ΝΤ, δανείου προς την Ελλάδα, η οποίαδεσµεύθηκε να εφαρµόσει πρόγραµµα δηµοσιονοµικής προσαρµογής και διαρθρωτικών µεταρ-ρυθµίσεων. Ο µηχανισµός στήριξης περιλαµβάνει επιπλέον και πολιτικές για το χρηµατοπι-στωτικό τοµέα.

Στη σύνοδό τους στις 25.3.2010 οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ δήλω-σαν ότι τα κράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ είναι έτοιµα να αναλάβουν αποφασιστική και συντο-νισµένη δράση για να διασφαλιστεί η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ, καθώς και ότι είναι έτοιµανα συνεισφέρουν σε συντονισµένο διµερή δανεισµό, στο πλαίσιο δέσµης η οποία θα περιλαµ-βάνει ουσιαστική χρηµατοδότηση από το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (∆ΝΤ) και πλειοψηφικήευρωπαϊκή χρηµατοδότηση.

Μετά από αίτηµα της ελληνικής κυβέρνησης στις 23.4.2010 και τη συµφωνία στην οποία κατέ-ληξε η Ευρωοµάδα στις 2 Μαΐου, αποφασίστηκε η παροχή χρηµατοδότησης προς την Ελλάδαύψους 80 δισεκ. ευρώ σε κοινό πακέτο µε το ∆ΝΤ, συνολικού ύψους 110 δισεκ. ευρώ.

Σύµφωνα µε τη δήλωση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ στις 7.5.2010,το πρόγραµµα που υιοθέτησε η ελληνική κυβέρνηση είναι φιλόδοξο και ρεαλιστικό. Αντιµετω-πίζει τις σοβαρές δηµοσιονοµικές ανισορροπίες, θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της οικο-νοµίας και θα θέσει τις βάσεις για ισχυρότερη και διαρκέστερη οικονοµική µεγέθυνση και δηµι-ουργία θέσεων εργασίας.

Όσον αφορά το χρηµατοπιστωτικό τοµέα, στο Μνηµόνιο Οικονοµικής και ΧρηµατοπιστωτικήςΠολιτικής σηµειώνεται ότι “παρά την παρούσα ισχυρή φερεγγυότητα των ελληνικών τραπεζών,το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα αντιµετωπίζει προκλήσεις”. Η κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ελλά-δος θέτουν σε εφαρµογή ένα νέο δίκτυ ασφαλείας µε στόχο τη διασφάλιση υγιούς κεφαλαιακήςβάσης για τις τράπεζες και κατά συνέπεια τη βελτίωση των συνθηκών ώστε να στηριχθεί η πραγ-µατική οικονοµία. Η κυβέρνηση θα θεσπίσει συγκεκριµένη νοµοθεσία για την ίδρυση ενός πλή-ρως ανεξάρτητου Ταµείου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας, ο πρωταρχικός σκοπός του οποίουείναι να διαφυλάσσει τη φερεγγυότητα του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και κατά συνέπεια τη δυνα-

Πλαίσιο II.1

KEF II: 1 23-07-10 08:10 26



τότητά του να στηρίζει την ελληνική οικονοµία, παρέχοντας, όπου απαιτείται, κεφάλαιο στις τρά-πεζες. Επίσης στο Μνηµόνιο σηµειώνεται ότι η Τράπεζα της Ελλάδος θα εντείνει την εποπτεία τουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος και θα αυξήσει τους διαθέσιµους πόρους για την εποπτεία, καθώςεπίσης και ότι θα διατηρηθεί η στενή συνεργασία µε τις εποπτικές αρχές των χωρών προέλευσηςκαι των χωρών υποδοχής σύµφωνα µε το ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη διασυνοριακή εποπτεία.

β) Μέτρα για τη διασφάλιση της χρηµατοοικονοµικής σταθερότητας στην ΕυρώπηΣτα συµπεράσµατα του έκτακτου Συµβουλίου ECOFIN στις 9/10.5.2010 αναφέρεται ότι, µετάτην κρίση στην Ελλάδα, η κατάσταση στις χρηµατοπιστωτικές αγορές παραµένει εύθραυστη καιυπάρχει κίνδυνος µετάδοσης, ο οποίος πρέπει να αντιµετωπιστεί.

Εν όψει των εξελίξεων αυτών, το Συµβούλιο και οι χώρες-µέλη αποφάσισαν τη λήψη ολοκλη-ρωµένης δέσµης µέτρων συνολικού ύψους 500 δισεκ. ευρώ, µε στόχο τη διασφάλιση της χρηµα-τοπιστωτικής σταθερότητας στην Ευρώπη. Στα µέτρα αυτά συγκαταλέγονται ένας ευρωπαϊκόςµηχανισµός σταθεροποίησης1 (ύψους µέχρι 60 δισεκ. ευρώ) και εγγυηµένα δάνεια από χώρες-µέλη της ζώνης του ευρώ (συνολικού ύψους µέχρι 440 δισεκ. ευρώ). Το ∆ΝΤ θα συµµετάσχει στιςσυµφωνίες χρηµατοδότησης και αναµένεται να παράσχει τουλάχιστον το ήµισυ της συµµετοχήςτης ΕΕ, δηλαδή περίπου 250 δισεκ. ευρώ. Κατά συνέπεια, το συνολικό ποσό το οποίο δύναταινα εξασφαλιστεί µέσω του παραπάνω µηχανισµού ανέρχεται σε 750 δισεκ. ευρώ.

Όσον αφορά την οικονοµική πολιτική, το Συµβούλιο, επιβεβαιώνοντας την ισχυρή δέσµευσή τουγια τη διασφάλιση της βιωσιµότητας των δηµόσιων οικονοµικών και της οικονοµικής ανάπτυξηςσε όλες τις χώρες-µέλη, συµφώνησε ότι τα προγράµµατα δηµοσιονοµικής προσαρµογής και διαρ-θρωτικών µεταρρυθµίσεων θα πρέπει να επιταχυνθούν, όπου αυτό είναι απαραίτητο. Το Συµ-βούλιο υπογράµµισε επίσης ότι θα πρέπει να θεσπιστεί ένα µόνιµο πλαίσιο για την επίλυση κρί-σεων και να σηµειωθεί ταχεία πρόοδος όσον αφορά τη ρύθµιση και εποπτεία των χρηµατοπι-στωτικών αγορών.

2 ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣα) Αναστολή του ελάχιστου ορίου πιστοληπτικής διαβάθµισης για τίτλους του Ελληνικού ∆ηµοσίουΤο ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ ανακοίνωσε στις 3.5.2010 την απόφασή του να αναστείλειµέχρι νεωτέρας την εφαρµογή του ελάχιστου ορίου πιστοληπτικής διαβάθµισης που απαιτείταιγια την καταλληλότητα των ασφαλειών στο πλαίσιο των πιστοδοτικών πράξεων του Ευρωσυ-στήµατος όσον αφορά εµπορεύσιµα χρεόγραφα που εκδίδει ή εγγυάται η ελληνική κυβέρνηση.

Για την παραπάνω απόφαση το ∆ιοικητικό Συµβούλιο έλαβε υπόψη τη θετική αξιολόγησή τουγια το πρόγραµµα οικονοµικής και δηµοσιονοµικής προσαρµογής της Ελλάδος, το οποίο υπήρξεπροϊόν διαπραγµάτευσης µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και το ∆ΝΤ, και την ισχυρή βού-ληση της ελληνικής κυβέρνησης για πλήρη εφαρµογή του προγράµµατος.

Η εν λόγω απόφαση ενισχύει τη σταθερότητα του ελληνικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος,καθώς διασφαλίζει τις πηγές χρηµατοδότησης και τη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών.

β) Παρεµβάσεις της ΕΚΤ στις αγορές χρεογράφωνΤο ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ ανακοίνωσε στις 10.5.2010 σειρά µέτρων µε σκοπό την αντι-µετώπιση των σοβαρών πιέσεων σε ορισµένα τµήµατα των αγορών, οι οποίες δυσχεραίνουν τη

1 Η νοµική βάση του µηχανισµού αυτού είναι το άρθρο 122(2) της Συνθήκης, το οποίο προβλέπει χρηµατοδοτική στήριξη για τα κράτη-µέλη που αντιµετωπίζουν δυσκολίες οφειλόµενες σε έκτακτες περιστάσεις που εκφεύγουν του ελέγχου των κρατών-µελών.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 27

Η διεθνής κρίση, η οποία ξεκίνησε ως πιστω-τική τον Αύγουστο του 2007 και µετεξελίχθηκεσε χρηµατοοικονοµική από το Σεπτέµβριο του2008, αντιµετωπίστηκε µε ασυνήθιστα επε-κτατική δηµοσιονοµική και νοµισµατική πολι-τική, µε αποτέλεσµα τη σηµαντική επιδείνωσητης δηµοσιονοµικής θέσης σχεδόν όλων τωνπροηγµένων οικονοµιών την περίοδο 2008-2009. Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα στο σύνολοτων µεγαλύτερων προηγµένων οικονοµιώνανήλθε το 2009 σε 10% του παγκόσµιου ΑΕΠ,από 2,1% το 2007, ενώ το ακαθάριστο δηµό-σιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, διευρύνθηκεαπότοµα το 2009 και έφθασε σε 83,2% στιςΗΠΑ (από 62,1% το 2007), 78,3% στη ζώνητου ευρώ (από 65,7% το 2007) και 217,6%στην Ιαπωνία (από 187,7% το 2007). Τα υψηλάδηµοσιονοµικά ελλείµµατα και η αλµατώδης

αύξηση του δηµόσιου χρέους σε πολλές οικο-νοµίες, σε συνδυασµό µε τη γενικευµένη απότο 2007 και εξής επανεκτίµηση των επενδυτι-κών κινδύνων στις διεθνείς αγορές, οδήγησανσε σταδιακή άνοδο των ασφαλίστρων κινδύ-νου (όπως φάνηκε λ.χ. από την εξέλιξη και τωνcredit default swaps – CDS) των κρατικώνοµολόγων κυρίως στις σχετικά πιο ευάλωτεςοικονοµίες της ζώνης του ευρώ. Η περιστολήτων δηµόσιων δαπανών για την αντιστροφήτων δηµοσιονοµικών εξελίξεων, αν και επι-βαρύνει ή αναστέλλει την οικονοµική ανά-καµψη, αποτελεί πλέον επιτακτική ανάγκη σεπολλές οικονοµίες ώστε να σταθεροποιηθεί ηδυναµική που έχει αναπτύξει το δηµόσιοχρέος. Ωστόσο, το 2010, στις µεγαλύτερες απότις προηγµένες οικονοµίες ως σύνολο, τοδηµοσιονοµικό έλλειµµα δεν αναµένεται να


λειτουργία του µηχανισµού µετάδοσης της νοµισµατικής πολιτικής και κατ’ επέκταση την απο-τελεσµατική άσκηση νοµισµατικής πολιτικής προσανατολισµένης στη σταθερότητα των τιµώνµεσοπρόθεσµα. Τα µέτρα αυτά δεν θα επηρεάσουν την κατεύθυνση της νοµισµατικής πολιτικής.

Εν όψει των έκτακτων συνθηκών που επικρατούν στις αγορές, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο απο-φάσισε τα ακόλουθα:

– Να διενεργεί παρεµβάσεις στις αγορές χρεογράφων του δηµόσιου και του ιδιωτικού τοµέα(“πρόγραµµα για τις αγορές τίτλων”), ώστε να διασφαλίσει την ύπαρξη επαρκούς βάθους καιρευστότητας στα τµήµατα εκείνα των αγορών τα οποία παρουσιάζουν δυσλειτουργίες. Ο σκο-πός του προγράµµατος είναι η αντιµετώπιση της δυσλειτουργίας των αγορών τίτλων και η απο-κατάσταση ενός κατάλληλου µηχανισµού µετάδοσης της νοµισµατικής πολιτικής. Το αντικείµενοτων παρεµβάσεων θα καθορίζεται από το ∆ιοικητικό Συµβούλιο. Για την απόφαση αυτή λήφθη-καν υπόψη η ανακοίνωση των κυβερνήσεων των χωρών-µελών της ζώνης του ευρώ ότι “θα λάβουνόλα τα αναγκαία µέτρα για την επίτευξη των δηµοσιονοµικών τους στόχων εφέτος και τα προ-σεχή έτη σύµφωνα µε τη ∆ιαδικασία Υπερβολικού Ελλείµµατος”, καθώς και οι ακριβείς επι-πρόσθετες δεσµεύσεις ορισµένων κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ ότι θα επιταχύνουν τη δηµο-σιονοµική εξυγίανση και θα εξασφαλίσουν τη βιωσιµότητα των δηµόσιων οικονοµικών τους.

– Με σκοπό την απορρόφηση της ρευστότητας που θα διοχετεύεται στο χρηµατοπιστωτικόσύστηµα µε τις ανωτέρω παρεµβάσεις στις αγορές τίτλων, θα πραγµατοποιούνται αντισταθµι-στικές πράξεις ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν επηρεάζεται η κατεύθυνση της νοµισµατικής πολι-τικής.

– Όσον αφορά τα άλλα µέτρα, τα οποία ελήφθησαν για την αποκατάσταση της οµαλής λειτουργίαςορισµένων τµηµάτων των χρηµατοπιστωτικών αγορών, σηµειώνεται η επανενεργοποίηση των προ-σωρινών συµφωνιών ανταλλαγής νοµισµάτων µε την Οµοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, προ-κειµένου να εξασφαλιστεί επάρκεια κεφαλαίων σε δολάρια ΗΠΑ για τις ευρωπαϊκές τράπεζες.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 28

υποχωρήσει σηµαντικά (9,5% του ΑΕΠ), ενώτο δηµόσιο χρέος θα συνεχίσει να διογκώνε-ται (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.1).

Το παγκόσµιο ΑΕΠ, σύµφωνα µε τις τελευταίεςπροβλέψεις του ∆ΝΤ, αναµένεται ότι θα αυξη-θεί κατά 4,6% το 2010, έναντι µείωσης κατά0,6% το 2009, ενώ η οικονοµία της Κίνας θαεξακολουθήσει να έχει τον υψηλότερο ρυθµόοικονοµικής ανόδου µεταξύ των µεγάλων οικο-νοµιών. Ειδικότερα, στις προηγµένες οικονο-µίες η ανάκαµψη, αν και ταχύτερη της αρχικάαναµενόµενης, παραµένει ευάλωτη στους εξω-γενείς κραδασµούς και κατανέµεται άνισαµεταξύ των γεωγραφικών περιοχών. Ο ρυθµόςµεγέθυνσης του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ υπο-λείπεται σε σύγκριση µε άλλες προηγµένεςοικονοµίες. Παρά τη σηµαντική βελτίωση τωνσυνθηκών στις αγορές χρήµατος και κεφα-λαίων, η οµαλή χρηµατοδότηση των οικονοµιώνδεν έχει αποκατασταθεί πλήρως, ενώ η χρηµα-τοοικονοµική κατάσταση των νοικοκυριών, τωνεπιχειρήσεων και του δηµόσιου τοµέα, η οποίαεπιδεινώθηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια της κρί-σης, αν και βελτιώνεται, συνεχίζει να αποτελείανασταλτικό παράγοντα για την άνοδο τηςεγχώριας ζήτησης. Στις ΗΠΑ το ΑΕΠ θα αυξη-θεί κατά 3,3% το 2010 (2009: -2,4%) και στηνΙαπωνία κατά 2,4% (2009: -5,2%).

Η οικονοµία της ζώνης του ευρώ εισήλθε σεφάση ήπιας ανάκαµψης το δεύτερο εξάµηνοτου 2009, κυρίως χάρη στη βελτίωση της εξω-τερικής ζήτησης και την κυκλική άνοδο τωναποθεµάτων, ενώ σηµαντική βελτίωση παρου-σίασαν και οι χρηµατοπιστωτικές συνθήκες. Ηανάκαµψη όµως παραµένει εύθραυστη, καθώςτροφοδοτείται από µια επεκτατική µακροοι-κονοµική πολιτική, η οποία όµως ήδη από τηνάνοιξη του 2010 σταδιακά αναστρέφεται σεαρκετές οικονοµίες. Για το 2010 προβλέπεταιότι ο ρυθµός ανόδου του ΑΕΠ θα διαµορφω-θεί στο 1% (από -4,1% το 2009). Στην εξέλιξηαυτή αναµένεται να συµβάλει σηµαντικά ηεξωτερική ζήτηση, η οποία προβλέπεται ότι θασυνεχίσει να ανακάµπτει χάρη στην ισχυρήζήτηση από τις αναδυόµενες οικονοµίες τηςΑσίας και την επίδραση, µε κάποια χρονικήυστέρηση, της υποχώρησης του ευρώ. Στη

ζώνη του ευρώ, υπάρχουν σηµαντικές διαφο-ρές µεταξύ των προοπτικών των επιµέρουςοικονοµιών, καθώς ορισµένες χώρες-µέληόπως η Ελλάδα και, σε µικρότερο βαθµό, ηΙρλανδία, η Ισπανία και η Κύπρος προβλέπε-ται ότι θα συνεχίσουν να βρίσκονται σε ύφεσητο τρέχον έτος, ενώ οι υπόλοιπες οικονοµίεςθα καταγράψουν θετικούς, καίτοι γενικάµέτριους, ρυθµούς ανάπτυξης. Αυτή η προο-πτική συνεπάγεται διαφορετικές προκλήσεις



KEF II: 1 23-07-10 08:10 29

οικονοµικής πολιτικής και προτεραιότητες γιατις επιµέρους χώρες, ενώ επίσης επηρεάζειδυσµενώς τη συνολική επίδοση της ζώνης τουευρώ σε σύγκριση µε άλλες προηγµένες οικο-νοµίες όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία.

Ο πληθωρισµός στη ζώνη του ευρώ προβλέπε-ται να διαµορφωθεί το 2010 στο 1,4-1,6%, ένα-ντι 0,3% το προηγούµενο έτος. Όσον αφορά τιςδηµοσιονοµικές προοπτικές, το έλλειµµα τουτοµέα της γενικής κυβέρνησης της ζώνης τουευρώ προβλέπεται να διαµορφωθεί στο 6,8%του ΑΕΠ (από 6,3% το 2009 και 2,0% το 2008).Σηµειώνεται ότι, παρά την κρίση κρατικού χρέ-ους που παρατηρείται σε ορισµένες χώρες-µέλη, τόσο το δηµόσιο έλλειµµα όσο και τοδηµόσιο χρέος στη ζώνη του ευρώ ως σύνολοπροβλέπεται να παραµείνουν το 2010 σε χαµη-λότερα επίπεδα ως ποσοστό του ΑΕΠ (6,8%και 84,1% αντίστοιχα) σε σύγκριση µε τις ΗΠΑ(11,0% και 92,6% αντίστοιχα) και την Ιαπωνία(9,8% και 227,3%).1

Στις προηγµένες οικονοµίες, οι βελτιωµένεςπροοπτικές ανάκαµψης συνοδεύονται από

σηµαντικές προκλήσεις οικονοµικής πολιτι-κής. Η ανάγκη να αντιµετωπιστεί η προανα-φερθείσα κρίση δηµόσιου χρέους και παράλ-ληλα να επισπευσθεί η δηµοσιονοµική προ-σαρµογή καθιστά περισσότερο περίπλοκη τηνεφαρµογή της βαθµιαίας εξόδου από τα έκτα-κτα µέτρα δηµοσιονοµικής και νοµισµατικήςπολιτικής. Για προφανείς λόγους, απαιτείταιη άσκηση διαφορετικών πολιτικών ανάλογαµε την κατάσταση της κάθε οικονοµίας. Οικο-νοµίες µε υψηλά εξωτερικά και εσωτερικάελλείµµατα θα πρέπει αναπόφευκτα ναδώσουν άµεση προτεραιότητα στον περιορι-σµό των ελλειµµάτων εντός ενός αξιόπιστουπλαισίου µεσοπρόθεσµης προσαρµογής. Απότην άλλη πλευρά, οικονοµίες µε επίµονα καιµεγάλα πλεονάσµατα στο ισοζύγιο εξωτερι-κών συναλλαγών θα πρέπει να εφαρµόσουντις κατάλληλες διαρθρωτικές µεταρρυθµίσειςκαι πολιτικές τόνωσης της εγχώριας ζήτησης,συµβάλλοντας έτσι στη διόρθωση των παγκό-


Πίνακας II.1 Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη της παγκόσµιας οικονοµίας

ΑΕΠ(ετήσιες % µεταβολές όγκου)

Πληθωρισµός(ετήσιες % µεταβολές)

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών(% του ΑΕΠ)

2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010 2007 2008 2009 2010

Παγκόσµιο σύνολο 5,2 3,0 -0,6 4,6 - - - - - - - -

1. Προηγµένες οικονοµίες 2,8 0,5 -3,2 2,6 2,2 3,4 0,1 1,4 -0,9 -1,3 -0,4 -0,4

ΗΠΑ 2,1 0,4 -2,4 3,3 2,9 3,8 -0,3 1,9 -5,2 -4,9 -2,9 -3,8

Ιαπωνία 2,4 -1,2 -5,2 2,4 0,1 1,4 -1,4 -0,7 4,9 3,3 2,8 3,3

Ην. Βασίλειο 2,6 0,5 -4,9 1,2 2,3 3,6 2,2 3,0 -2,7 -1,5 -1,3 -1,6

Ζώνη του ευρώ 2,7 0,5 -4,1 1,0 2,1 3,3 0,3 1,4 0,4 -0,8 -0,3 0,3

2. Αναδυόµενες και αναπτυσ-σόµενες οικονοµίες

8,3 6,1 2,5 6,5 6,5 9,2 5,2 6,3 4,2 3,7 1,8 2,1

Κίνα 14,2 9,6 9,1 10,5 4,8 5,9 -0,7 2,5 10,6 9,4 6,1 2,8

Πηγές: Για τα σύνολα ∆ΝΤ, World Economic Outlook και World Economic Outlook Update, Απρίλιος και Ιούλιος 2010 και για τις χώρες καιτη ζώνη του ευρώ (πληθωρισµός και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών), ΟΟΣΑ, Economic Outlook No 87 - Preliminary edition, Μάιος 2010.Σηµειώσεις: Εκτιµήσεις για το 2009 και προβλέψεις για το 2010. Σύµφωνα µε την κατάταξη του ∆ΝΤ: Προηγµένες οικονοµίες: ΕΕ-16, οι 4νέες βιοµηχανικές οικονοµίες της Ασίας (Κορέα, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν-Επαρχία Κίνας και Χονγκ Κονγκ-Ειδική ∆ιοικητική Περιφέρεια), ΗΠΑ,Ιαπωνία, Ηνωµένο Βασίλειο, Καναδάς, Αυστραλία, ∆ανία, Ελβετία, Ισλανδία, Ισραήλ, Νορβηγία, Νέα Ζηλανδία, Σουηδία και Τσεχία. Ανα-δυόµενες και αναπτυσσόµενες οικονοµίες: Αφρική (44), Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (14), Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών (13 µεΜογγολία), Αναπτυσσόµενη Ασία (26), Μέση Ανατολή (20) και ∆υτικό Ηµισφαίριο (32).

11 Θα πρέπει ωστόσο να σηµειωθεί ότι στην Ιαπωνία το καθαρόδηµόσιο χρέος είναι σηµαντικά χαµηλότερο από το ακαθάριστο(το 2010 προβλέπεται να διαµορφωθεί σε 121,7% του ΑΕΠ).

KEF II: 1 23-07-10 08:10 30

σµιων µακροοικονοµικών ανισορροπιών καιστη σταθερότητα του παγκόσµιου χρηµατοπι-στωτικού συστήµατος, από την οποία εξαρ-τώνται και οι ίδιες.

Στις αναδυόµενες και αναπτυσσόµενες οικο-νοµίες, κυρίως της Ασίας, η ανάκαµψη είναιεντονότερη, κυρίως λόγω της ισχυρής εγχώ-ριας ζήτησης και της συγκριτικά µικρότερηςέκθεσής τους στους διεθνείς χρηµατοπιστω-τικούς κραδασµούς. Η υπερθέρµανση τηςοικονοµίας, ο υψηλός πληθωρισµός, καθώςκαι ο ρυθµός ανατίµησης των ακινήτων σε ορι-σµένες οικονοµίες, αποτελούν τους βασικό-τερους κινδύνους για την περιοχή. Ο ρυθµόςαύξησης του ΑΕΠ στο σύνολο των αναδυό-µενων και αναπτυσσόµενων οικονοµιών θαεπιταχυνθεί στο 6,8% το 2010, από 2,5% το2009. Στην Κίνα, ο ρυθµός µεγέθυνσης τηςοικονοµίας, υποστηριζόµενος κυρίως από τησυνεχιζόµενη εφαρµογή µέτρων τόνωσης τηςεγχώριας ζήτησης, έχει ήδη επανέλθει στα προτης κρίσης επίπεδα και, παρά τις ενδείξεις γιααποδυνάµωση της ανάκαµψης το δίµηνοΜαΐου-Ιουνίου, για το 2010 συνολικά αναµέ-νεται να είναι υψηλότερος από ό,τι το 2008(10,5%, βλ. Πίνακα ΙΙ.1).

Ο πληθωρισµός, µετά τη µεγάλη υποχώρησήτου το 2009 στο 0,1% στις προηγµένες οικο-νοµίες και στο 5,2% στις αναδυόµενες καιαναπτυσσόµενες οικονοµίες, λόγω της ύφεσηςκαι της απότοµης µείωσης των τιµών των βασι-κών εµπορευµάτων, αναµένεται να αυξηθείκαι πάλι το 2010, σε 1,4% και σε 6,3% αντί-στοιχα. Η επίπτωση από τις συνθήκες υποα-πασχόλησης των παραγωγικών συντελεστώνκαι τη διατήρηση του παραγωγικού κενού σεσχετικώς υψηλά επίπεδα ―στις χώρες-µέλητου ΟΟΣΑ το παραγωγικό κενό εκτιµάται ότιθα διαµορφωθεί στο 3,8% του δυνητικού προϊ-όντος το 2010, από 5,1% το 2009― αντισταθ-µίζεται το 2010 από την ανάκαµψη των διε-θνών τιµών των βασικών εµπορευµάτων. Ηασυνήθιστα επεκτατική νοµισµατική πολιτικήτων κεντρικών τραπεζών των µεγαλύτερωνοικονοµιών κατά την περίοδο 2008-2009, τόσοµέσω επιτοκίων (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.2) όσο καιµέσω µη συµβατικών µέτρων (ποσοτική χαλά-

ρωση κ.λπ.) για την αντιµετώπιση της διεθνούςκρίσης, δεν έχει επιβαρύνει µέχρι στιγµής τονπληθωρισµό, καθώς οι πληθωριστικές προσ-δοκίες είναι προσδεδεµένες σε χαµηλό επί-πεδο.

Οι διεθνείς τιµές των βασικών εµπορευµάτωναυξάνονταν στη διάρκεια του 2009, κυρίωςλόγω ανάκαµψης της ζήτησης από τις ανα-δυόµενες οικονοµίες της Ασίας, αλλά καιλόγω των δυσµενών καιρικών συνθηκών στηΒ. Αµερική και την Ευρώπη. Στο τέλος του2009 οι τιµές του αργού πετρελαίου ήτανπερίπου διπλάσιες και των µετάλλων υπερ-διπλάσιες σε σχέση µε το ∆εκέµβριο του 2008,οπότε είχαν υποχωρήσει σηµαντικά. Σε µέσαεπίπεδα έτους ωστόσο, οι τιµές των βασικώνεµπορευµάτων υποχώρησαν σηµαντικά το2009 από τα ιστορικώς υψηλά επίπεδα του2008. Η διεθνής τιµή του αργού πετρελαίουυποχώρησε κατά 36,3% στα 62 δολ. ΗΠΑ το



KEF II: 1 23-07-10 08:10 31

βαρέλι το 2009. Το 2010 όµως η ισχυρή ανά-καµψη κυρίως των ασιατικών οικονοµιώνεκτιµάται ότι θα οδηγήσει σε νέα άνοδο τηςτιµής του αργού πετρελαίου σε δολ. ΗΠΑ(αύξηση κατά 21,8% σε µέσα επίπεδα έτους),η οποία αναµένεται πλέον να διαµορφωθείστα 75 δολ. ΗΠΑ. Σε όρους ευρώ, η τιµή τουαργού πετρελαίου τύπου Brent εκτιµάται ότιθα αυξηθεί κατά 37% στα 61,2 ευρώ ανάβαρέλι (υποθέσεις εµπειρογνωµόνων τουΕυρωσυστήµατος).

Το παγκόσµιο εµπόριο επλήγη σφοδρά το2009 και αποτέλεσε βασικό µηχανισµό µετά-δοσης και γεωγραφικής εξάπλωσης της ύφε-σης. Ο όγκος του παγκόσµιου εµπορίου αγα-θών και υπηρεσιών, παρά την ανάκαµψή τουτο δεύτερο εξάµηνο του 2009, υποχώρησεκατά 11,3% το 2009. Για το 2010 προβλέπεταιανάκαµψη και αύξηση του όγκου του παγκό-σµιου εµπορίου κατά 9,0%.2

Η ονοµαστική σταθµισµένη συναλλαγµατικήισοτιµία (ΣΣΙ) του ευρώ ενισχύθηκε το 2009επί όγδοο συνεχές έτος. Ο δείκτης ονοµαστι-κής ΣΣΙ κατέγραφε άνοδο σχεδόν καθ’ όλη τηδιάρκεια του 2009 και, σε µέσα επίπεδα έτους,ήταν αυξηµένος κατά 37,3% έναντι του 2000,ενώ ο αντίστοιχος δείκτης πραγµατικής ΣΣΙ(µε βάση τους ∆ΤΚ) ήταν αυξηµένος κατά25,7%. Από το Νοέµβριο του 2009 και µετάωστόσο, οι δείκτες ισοτιµίας του ευρώ κατα-γράφουν υποχώρηση, καθώς οι προσδοκίεςτων αγορών για το ενιαίο ευρωπαϊκό νόµισµαεπηρεάζονται αρνητικά από τη σχετική υστέ-ρηση της οικονοµικής ανάκαµψης στη ζώνητου ευρώ (σε σύγκριση µε άλλες γεωγραφικέςπεριοχές) και από τις αµφισβητούµενες δηµο-σιονοµικές και µακροοικονοµικές προοπτικέςορισµένων χωρών της ζώνης. Μεταξύ ∆εκεµ-βρίου 2009 και Ιουνίου 2010 ο δείκτης ονο-µαστικής ΣΣΙ του ευρώ σηµείωσε πτώση κατά11,5%, ενώ οι διµερείς ισοτιµίες του ευρώέναντι του δολαρίου ΗΠΑ και του γιεν υπο-χώρησαν κατά 16,4% και 15,4% αντίστοιχα.Παρά την υποχώρησή της, η ονοµαστική ΣΣΙτου ευρώ τον Ιούνιο του 2010 βρισκόταν περίτο 8% πάνω από το µακροχρόνιο µέσο όρο της(1993-2009).

2.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ3

Η παγκόσµια οικονοµική κρίση προκάλεσεσηµαντική πτώση της οικονοµικής δραστη-ριότητας των χωρών της Νοτιοανατολικής(ΝΑ) Ευρώπης το 2009. Σταδιακά όµως ταοικονοµικά µεγέθη των χωρών αυτών εµφα-νίζουν τάσεις σταθεροποίησης ή/και ανάκαµ-ψης, µε διαφορετικό ωστόσο ρυθµό για κάθεχώρα. Ειδικότερα, η οικονοµία της Τουρκίαςκαι, σε µικρότερο βαθµό, οι οικονοµίες τηςΣερβίας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής∆ηµοκρατίας της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ) έχουνθετικές προοπτικές, ενώ αντίθετα η ανάκαµψηστην περίπτωση των οικονοµιών της Βουλγα-ρίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, της Κρο-ατίας και της Ρουµανίας, αν τελικά προκύψει,θα είναι αναιµική (βλ. Πίνακα ΙΙ.2.Α).4

Οι αργοί ρυθµοί ανάκαµψης που παρατηρού-νται στις περισσότερες χώρες της περιοχήςοφείλονται σε δύο κυρίως λόγους: α) το γεγο-νός ότι οι συγκεκριµένες οικονοµίες εξαρτώ-νται σε αξιόλογο βαθµό από την οικονοµικήκατάσταση των ανεπτυγµένων χωρών τηςΕυρώπης, οι οποίες όµως αντιµετωπίζουνσηµαντικές αβεβαιότητες και συνεπώς έχουνπεριορισµένες προοπτικές ταχείας ανάκαµ-ψης, και β) το ότι η εγχώρια ζήτηση παραµέ-νει αδύναµη, καθώς η συµπίεση των εισοδη-µάτων αλλά και η συνεχιζόµενη αποµόχλευσητου τραπεζικού συστήµατος επιδρούν αρνη-τικά στη συνολική καταναλωτική δαπάνη.

Η µεγάλη υποχώρηση της εγχώριας ζήτησηςκαι η διαµόρφωση ευνοϊκών συνθηκών στηναγορά εργασίας, σε συνδυασµό µε τη µείωσητων τιµών της ενέργειας και των βασικώνεµπορευµάτων, συνέβαλαν στη σηµαντικήαποκλιµάκωση του πληθωρισµού το 2009 (βλ.Πίνακα ΙΙ.2.Α). Βεβαίως, οι κίνδυνοι αναζω-


22 Βάσει νεότερων στοιχείων, ο ΟΟΣΑ εκτιµά ότι ο όγκος του παγκό-σµιου εµπορίου θα αυξηθεί µε ταχύτερο ρυθµό (10,6%) το 2010.

33 Η ανάλυση για τις οικονοµίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπηςαφορά τις εξής χώρες: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλ-γαρία, Κροατία, Μαυροβούνιο, Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµο-κρατία της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ), Ρουµανία, Σερβία και Τουρκία.

44 Εξαίρεση αποτελεί η Αλβανία, η οποία κατέγραψε θετικούς ρυθ-µούς ανάπτυξης το 2009 και αναµένεται να τους διατηρήσει καιτο 2010.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 32

πύρωσης του πληθωρισµού δεν έχουν εκλείψεικαι συνδέονται µε την πιθανότητα επανεµ-φάνισης των αυξητικών τάσεων στις τιµές τηςενέργειας και των βασικών εµπορευµάτων,την εξέλιξη των διοικητικά καθοριζόµενωντιµών, αλλά και την αύξηση των έµµεσωνφόρων στο πλαίσιο της προσπάθειας για δηµο-σιονοµική προσαρµογή.

Τα µεγάλα ελλείµµατα του ισοζυγίου τρεχου-σών συναλλαγών των χωρών της περιοχής µει-ώθηκαν σηµαντικά το 2009, κυρίως λόγω τηςµεγάλης πτώσης των εισαγωγών. Η µεγαλύτερηβελτίωση παρατηρήθηκε στο ισοζύγιο τηςΒουλγαρίας, της Ρουµανίας και της Τουρκίας,

ενώ σηµαντική ήταν η προσαρµογή και στιςυπόλοιπες χώρες (βλ. Πίνακα ΙΙ.2.Β). Τα νοµί-σµατα µε κυµαινόµενες ισοτιµίες (το νέο λέι τηςΡουµανίας, το σερβικό δηνάριο και η τουρκικήλίρα), αν και αρχικά σηµείωσαν σηµαντικήυποτίµηση, στη συνέχεια σταθεροποιήθηκαν.Επίσης θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι εισροέςµεταναστευτικών εµβασµάτων, παρότι µειώ-θηκαν σε ορισµένες χώρες, κυρίως στη Ρου-µανία και την Κροατία, επέδειξαν αξιοσηµεί-ωτη σταθερότητα στις υπόλοιπες, ενώ παρου-σίασαν σηµαντική άνοδο στην περίπτωση τηςΣερβίας. Βεβαίως, καθώς οι οικονοµίες τωνχωρών της περιοχής εισέρχονται σε πορείαανάκαµψης, υπάρχει ο κίνδυνος η βελτίωση



Αλβανία 6,0 7,8 2,8 2,3 2,9 3,4 3,5 3,5

Βοσνία-Ερζεγοβίνη 6,5 5,4 -3,4 0,5 1,5 7,4 -0,4 1,6

Βουλγαρία 6,2 6,0 -5,0 0,2 7,6 12,0 2,5 2,2

Κροατία 5,5 2,4 -3,5 0,3 2,9 6,1 2,5 2,8

Μαυροβούνιο 10,7 6,9 -6,6 -1,8 4,2 8,5 3,4 -0,6

ΠΓ∆Μ 5,9 4,8 -0,7 2,0 2,3 8,3 -0,8 1,9

Ρουµανία 6,3 7,1 -7,0 1,3 4,8 7,8 5,6 4,0

Σερβία 6,9 5,5 -2,9 2,0 6,5 12,4 8,1 4,8

Τουρκία 4,7 0,7 -4,9 6,8 8,8 10,4 6,3 9,5

Α. ΑΕΠ και πληθωρισµός(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές)

Χώρα

ΑΕΠ Πληθωρισµός

2007 20082009

(εκτιµ.)2010

(προβλ.) 2007 20082009

(εκτιµ.)2010

(προβλ.)

Αλβανία -9,2 -15,2 -14,0 -12,6 -3,5 -5,9 -7,1 -7,0

Βοσνία-Ερζεγοβίνη -12,6 -14,9 -9,7 -7,5 -0,1 -4,0 -4,7 -4,0

Βουλγαρία -26,8 -24,0 -9,4 -6,2 3,5 3,0 -0,9 -2,5

Κροατία -7,6 -9,4 -6,5 -4,1 -2,3 -1,1 -2,4 -2,6

Μαυροβούνιο -39,5 -51,8 -27,2 -17,0 6,5 -0,3 -3,2 -7,0

ΠΓ∆Μ -7,2 -13,1 -7,3 -6,0 0,6 -1,0 -7,4 -7,4

Ρουµανία -13,5 -12,4 -4,5 -5,8 -3,1 -4,9 -6,7 -5,3

Σερβία -15,5 -17,1 -5,7 -8,5 -1,9 -2,6 -4,2 -4,1

Τουρκία -5,9 -5,5 -2,3 -4,5 -2,2 -5,8 -6,9 -5,2

Β. Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και δηµοσιονοµικό αποτέλεσµα(% του ΑΕΠ)

Χώρα

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ∆ηµοσιονοµικό αποτέλεσµα

2007 20082009

(εκτιµ.)2010

(προβλ.) 2007 20082009

(εκτιµ.)2010

(προβλ.)

Πίνακας ΙI.2 Βασικοί µακροοικονοµικοί δείκτες χωρών της ΝΑ Ευρώπης

Πηγή: ∆ΝΤ, Country Reports και World Economic Outlook, Απρίλιος 2010.* Αναµένεται ότι οι εκτιµήσεις για το 2009 και οι προβλέψεις για το 2010 θα αναθεωρηθούν.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 33

των µεγεθών του εξωτερικού τοµέα να απο-δειχθεί προσωρινή. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότιείναι δυνατή η επιστροφή στα υψηλά και µηδιατηρήσιµα εξωτερικά ελλείµµατα του παρελ-θόντος. Οι καθαρές εισροές για ξένες άµεσεςεπενδύσεις (ΞΑΕ) παρουσίασαν µείωση, αλλάπαρέµειναν θετικές και, σε συνδυασµό µε τηνοικονοµική στήριξη από διεθνείς οργανισµούς,συνέβαλαν στην ανάκαµψη των συναλλαγµα-τικών διαθεσίµων και γενικότερα στην επαρκήκάλυψη των αναγκών των χωρών της περιοχήςγια εξωτερική χρηµατοδότηση.

∆ιεύρυνση εµφάνισαν τα δηµοσιονοµικάελλείµµατα στο σύνολο σχεδόν των χωρών τηςπεριοχής, κυρίως λόγω της κατάρρευσης τωνκρατικών εσόδων. Από την άλλη πλευρά, ηαδυναµία εξασφάλισης επαρκούς χρηµατοδό-τησης ανάγκασε πολλές χώρες να προβούν σεπερικοπές δαπανών, οι οποίες όµως δεν ήταναρκετές για να ανακόψουν τη ραγδαία επιδεί-νωση της δηµοσιονοµικής τους κατάστασης.Παρά τις προσπάθειες για την αποκατάστασητης δηµοσιονοµικής ισορροπίας, η µείωση τωνελλειµµάτων αναµένεται να προχωρήσει µεαργούς ρυθµούς (βλ. Πίνακα ΙΙ.2.Β). Σηµαντικήήταν επίσης η αύξηση της ανεργίας, η οποία καιτο 2010 παραµένει σε ανοδική τροχιά. Τέλος,θα πρέπει να σηµειωθεί ότι, παρά τη δυσµενήσυγκυρία, οι χώρες της περιοχής δεν παρεξέ-κλιναν της πορείας των µεταρρυθµίσεων.

Οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης εξακολουθούν νααντιµετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις, παρά τιςενδείξεις ότι το χειρότερο σηµείο της οικο-νοµικής κρίσης έχει ίσως παρέλθει. Στοµέτωπο της πραγµατικής οικονοµίας, οι προ-κλήσεις αυτές αφορούν κυρίως τη διαφαινό-µενη ισχνή οικονοµική ανάκαµψη, την ανάγκηγια ένα νέο πρότυπο οικονοµικής ανάπτυξηςκαι τις δυσκολίες στην επίτευξη της αναγκαίαςδηµοσιονοµικής προσαρµογής.

3.1 ΤΟ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚO ΠΕΡΙΒAΛΛΟΝ ΣΤΗN ΕΛΛA∆Α

Το α’ τρίµηνο του 2010 η υποχώρηση του ΑΕΠοφειλόταν κυρίως στη µείωση των επενδύσεων

και της δηµόσιας κατανάλωσης, ενώ η ιδιωτικήκατανάλωση εµφάνισε µικρή αύξηση. Ωστόσο,λόγω των πρόσθετων µέτρων δηµοσιονοµικήςπολιτικής που ελήφθησαν στις αρχές Μαρτίουκαι τις αρχές Μαΐου και αφορούσαν τον περιο-ρισµό των δαπανών και την αύξηση της έµµεσηςφορολογίας, αναµένεται ότι ο ετήσιος ρυθµόςµεταβολής της ιδιωτικής κατανάλωσης, ηοποία είναι η µεγαλύτερη συνιστώσα του ΑΕΠ,θα είναι αρνητικός από το β’ τρίµηνο και µετά.Οι βραχυπρόθεσµες µακροοικονοµικές εξελί-ξεις θα εξαρτηθούν από τις σχετικές συµβολέςτης εγχώριας ζήτησης και του εξωτερικού τοµέα,καθώς και από την επίδραση που θα έχει η πολι-τική δηµοσιονοµικής εξυγίανσης στη δηµιουργίακλίµατος εµπιστοσύνης στις αγορές και στουςεπενδυτές. Οι µεσοπρόθεσµες µακροοικονοµι-κές εξελίξεις θα εξαρτηθούν από το βαθµό στονοποίο οι δροµολογούµενες θεσµικές αλλαγέςκαι διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις θα τονώσουντην επιχειρηµατική δραστηριότητα.

Σύµφωνα µε τα προσωρινά στοιχεία της Ελλη-νικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) το ΑΕΠσε σταθερές τιµές (και µε βάση εποχικώςδιορθωµένα στοιχεία) το α’ τρίµηνο του 2010υποχώρησε σε σύγκριση τόσο µε το αµέσωςπροηγούµενο τρίµηνο (-1,0%) όσο και µε το α’τρίµηνο του 2009 (-2,5%). Έτσι, το α’ τρίµηνοτου 2010 το ΑΕΠ σε σταθερές τιµές ήτανχαµηλότερο κατά 4,2% από το υψηλότερο επί-πεδο των τελευταίων ετών (που είχε κατα-γραφεί το γ’ τρίµηνο του 2008). Την επιδεί-νωση του µακροοικονοµικού περιβάλλοντοςτο α’ τρίµηνο του τρέχοντος έτους επιβεβαι-ώνει και ο σύνθετος δείκτης οικονοµικής δρα-στηριότητας που καταρτίζει η Τράπεζα τηςΕλλάδος. Επίσης, ο δείκτης οικονοµικού κλί-µατος (τον οποίο καταρτίζει η ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή βάσει των ερευνών που διεξάγει τοΙΟΒΕ στις επιχειρήσεις και τους καταναλω-τές) επιδεινώθηκε κατά 6,3 µονάδες (∆εκέµ-βριος 2009: 75,9, Μάρτιος 2010: 69,6) και στησυνέχεια υποχώρησε περαιτέρω (Μάιος2010: 61,9, βλ. ∆ιάγραµµα II.3), αν και τονΙούνιο κατέγραψε µικρή βελτίωση στο 63,8.

Στην υποχώρηση του ΑΕΠ το α’ τρίµηνο του2010 συνέβαλε κυρίως η υποχώρηση της δηµό-


KEF II: 1 23-07-10 08:10 34

σιας κατανάλωσης (ετήσιος ρυθµός: -9,0%) καιτων επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου (-14,6%)και δευτερευόντως του όγκου εξαγωγών αγα-θών (-3,9%). Στο διάστηµα µετά το α’ τρίµηνο,

και ειδικά µετά το Μάιο, αναµένεται ―λόγωτων µέτρων περιοριστικής δηµοσιονοµικήςπολιτικής― περαιτέρω υποχώρηση της οικο-νοµικής δραστηριότητας. Υπενθυµίζεται ότι,σύµφωνα µε τις προβλέψεις που διαµόρφωσαναπό κοινού η ελληνική κυβέρνηση, η Ευρω-παϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τρά-πεζα και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο και οιοποίες δόθηκαν στη δηµοσιότητα το Μάιο µαζίµε το πρόγραµµα οικονοµικής πολιτικής, τοΑΕΠ θα µειωθεί κατά 4,0% εφέτος και κατά2,6% το 2011, ενώ στη συνέχεια θα εµφανίσειθετικό ρυθµό µεταβολής (2012: 1,1%, 2013:2,1%, 2014: 2,1%, 2015: 2,7%). Ανάλογες είναικαι οι πρόσφατες (26.5.2010) προβλέψεις τουΟΟΣΑ (µείωση του ΑΕΠ κατά 3,7% εφέτος και2,5% το 2011).

Η σηµαντική µείωση της δηµόσιας κατανά-λωσης φαίνεται και από τα στοιχεία για τηνπορεία εκτέλεσης του προϋπολογισµού. Το α’τρίµηνο του 2010 οι πρωτογενείς δαπάνες τουτακτικού προϋπολογισµού µειώθηκαν κατά6,2% έναντι του αντίστοιχου περυσινού τρι-µήνου, ενώ µε βάση τα προσωρινά στοιχείαπου δηµοσιεύθηκαν τον Ιούλιο η αντίστοιχηµείωση στο εξάµηνο Ιανουαρίου-Ιουνίου 2010ήταν ακόµη µεγαλύτερη (12,7%).

Η µείωση των επενδύσεων συνάγεται τόσοαπό τα στοιχεία της ιδιωτικής επενδυτικήςδραστηριότητας όσο και από την πορεία εκτέ-λεσης του προγράµµατος δηµοσίων επενδύ-σεων (Π∆Ε).5 Η τριµηνιαία Έρευνα Τραπε-ζικών Χορηγήσεων που διεξάγεται από τηνΤράπεζα της Ελλάδος (στο πλαίσιο ευρύτερηςέρευνας του Ευρωσυστήµατος) δείχνει ότιστην υποχώρηση των δανειοδοτήσεων κατά τοα’ τρίµηνο του 2010, έναντι του τελευταίου τρι-µήνου του 2009, συνέβαλε και η µείωση τηςζήτησης για επενδύσεις. Σύµφωνα µε την εξα-µηνιαία έρευνα του ΙΟΒΕ (που διεξήχθη τοδίµηνο Μαρτίου-Απριλίου), οι βιοµηχανικέςεπιχειρήσεις εκτιµούν ότι το 2010 οι επενδύ-σεις θα αυξηθούν µόνο κατά 7% σε τρέχουσεςτιµές (και 5% σε σταθερές τιµές), µετά από



55 Οι συνολικές εκταµιεύσεις του Π∆Ε το α’ τρίµηνο του 2010 ήτανοι µισές περίπου από ό,τι το α’ τρίµηνο του 2009. Το εξάµηνοΙανουαρίου-Ιουνίου η µείωση ήταν 39,8%.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 35

µείωση κατά 44,4% σε τρέχουσες τιµές το2009. Η προβλεπόµενη υποτονική ανάκαµψητων επενδύσεων συνδέεται κυρίως µε τις προ-οπτικές της ζήτησης και την αυξηµένη φορο-λογία των κερδών των επιχειρήσεων, καθώςκαι µε δυσχέρειες όσον αφορά τη διαθεσιµό-τητα και το κόστος χρηµατοδότησης.

Η ιδιωτική κατανάλωση το α’ τρίµηνο του 2010αυξήθηκε µε ετήσιο ρυθµό 1,5%. Η άνοδοςαυτή αντανακλά µεταξύ άλλων την αύξηση τουόγκου λιανικών πωλήσεων µε ετήσιο ρυθµό5,8% το α’ τρίµηνο του 2010 (έναντι -9,4% τοα’ τρίµηνο του 2009) και του αριθµού των νέωναυτοκινήτων που τέθηκαν σε κυκλοφορία(+17,2% το α’ τρίµηνο).6 Η µεταβολή των λια-νικών πωλήσεων και του αριθµού των νέωναυτοκινήτων που τίθενται σε κυκλοφορία,βάσει των στοιχείων για το α’ τρίµηνο του2010, δεν αντανακλά ακόµη την εκτιµώµενηετήσια διαµόρφωση των εισοδηµάτων καιιδίως των αποδοχών και των συντάξεων,καθώς οι αποφασισθείσες περικοπές δενείχαν ακόµη εφαρµοστεί πλήρως. Όσοναφορά τις αποδοχές, οι εκτιµήσεις της Τρά-πεζας της Ελλάδος είναι ότι οι µέσες ονοµα-στικές ακαθάριστες αποδοχές στο σύνολο τηςοικονοµίας θα µειωθούν κατά περίπου 3,5%εφέτος, έναντι ανόδου κατά 4,6% το 2009.7 Ηκαταγραφείσα αύξηση ορισµένων δεικτών τηςιδιωτικής κατανάλωσης το α’ τρίµηνο δεναντανακλά ούτε τη µείωση της απασχόλησης,µε ετήσιο ρυθµό 1,3% το α’ τρίµηνο του 2010,και µάλλον εξηγείται αν ληφθεί υπόψη τοπολύ χαµηλό επίπεδο της κατανάλωσης το α’τρίµηνο του 2009. Επιπλέον, τα στοιχεία γιατην καταναλωτική πίστη το Μάιο του 2010 δεί-χνουν ότι το υπόλοιπο των καταναλωτικώνδανείων ήταν µειωµένο σε σύγκριση µε το∆εκέµβριο του 2009 (-2,4%) και ο ετήσιοςρυθµός πιστωτικής επέκτασης ήταν αρνητικός(Μάιος 2010: -0,1%, ∆εκέµβριος 2009: 2,0%,Μάιος 2009: 8,4%).

Σύµφωνα µε την ΕΛ.ΣΤΑΤ., το α’ τρίµηνο του2010 οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών σεσταθερές τιµές µειώθηκαν µε ετήσιο ρυθµό6,6% (εισαγωγές αγαθών: -11,1%, εισαγωγέςυπηρεσιών: +10,7%), ενώ οι εξαγωγές αγα-

θών και υπηρεσιών σε σταθερές τιµές µειώ-θηκαν κατά 0,5% (εξαγωγές αγαθών: -3,9%,εξαγωγές υπηρεσιών: +1,9%).

Από την πλευρά της προσφοράς, ο δείκτηςµεταποιητικής παραγωγής υποχώρησε µε ετή-σιο ρυθµό 4,8% το πρώτο πεντάµηνο του 2010,δηλαδή λιγότερο από ό,τι κατά µέσο όρο το2009 (-11,2%). Επίσης, ο ∆είκτης ΥπευθύνωνΠροµηθειών στη µεταποίηση (ΡΜΙ) εµφάνισεσυνεχή υποχώρηση σχεδόν όλους τους τελευ-ταίους µήνες και το Μάιο διαµορφώθηκε στο41,8, δηλαδή στο χαµηλότερο επίπεδο από τονΑπρίλιο του 2009 (βλ. ∆ιάγραµµα II.3), ενώτον Ιούνιο αυξήθηκε οριακά στο 42,2. Λόγωτης συνεχούς υποχώρησης της βιοµηχανικήςπαραγωγής, ο βαθµός χρησιµοποίησης τουπαραγωγικού δυναµικού βρισκόταν το Μάιοστο 67,6% ―το χαµηλότερο επίπεδο του δεί-κτη σε όλο το διάστηµα από το 1990 µέχρισήµερα― ενώ σηµείωσε οριακή άνοδο τονΙούνιο στο 69,8%. Επιπλέον, σύµφωνα µε τιςέρευνες του ΙΟΒΕ, οι επιχειρήσεις στους κλά-δους της βιοµηχανίας, του λιανικού εµπορίου,των υπηρεσιών (εκτός τραπεζών και λιανικούεµπορίου) και των κατασκευών εκτιµούσαν,σε κάθε µήνα του πρώτου εξαµήνου του 2010,ότι η δραστηριότητά τους υστερούσε σεσύγκριση µε το αµέσως προηγούµενο τρίµηνο.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η απασχόληση µειώ-θηκε κατά 1,3% το α’ τρίµηνο του 2010, ενώ τοποσοστό ανεργίας διαµορφώθηκε στο 11,7%(α’ τρίµηνο 2009: 9,3%). Για ολόκληρο το2010, εκτιµάται ότι η συνολική απασχόληση θαµειωθεί µε ρυθµό της τάξεως του 2,5%, ενώ ηµείωση του αριθµού των µισθωτών θα προ-σεγγίσει το 3% και το µέσο ποσοστό ανεργίαςθα πλησιάσει το 12%.

Το πρώτο εξάµηνο του έτους ο ετήσιος ρυθµόςανόδου του Εναρµονισµένου ∆είκτη ΤιµώνΚαταναλωτή (Εν∆ΤΚ) εµφάνισε έντονη επι-


66 Το δεύτερο τρίµηνο όµως ο αριθµός των νέων αυτοκινήτων πουτέθηκαν στην κυκλοφορία µειώθηκε µε ετήσιο ρυθµό 41,1%, µεαποτέλεσµα στο εξάµηνο να καταγραφεί ετήσιος ρυθµός µείωσης15,7%.

77 Ειδικότερα, γίνεται η εκτίµηση ότι οι µέσες αποδοχές των δηµο-σίων υπαλλήλων θα µειωθούν κατά 12,8%, ενώ γίνεται η υπόθεσηγια µηδενικές νέες συµβατικές αυξήσεις στον επιχειρηµατικότοµέα της οικονοµίας.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 36

τάχυνση από 2,3% τον Ιανουάριο σε 5,2% τονΙούνιο (βλ. ∆ιάγραµµα II.4), αντανακλώνταςτις αυξήσεις του ΦΠΑ και των ειδικών φόρωνκατανάλωσης, την άνοδο της διεθνούς τιµήςτου πετρελαίου και ― σε πολύ µικρότεροβαθµό ― την ανάκαµψη των τιµών των άλλωνεισαγόµενων προϊόντων (στην οποία συµ-βάλλει και η υποχώρηση της ισοτιµίας τουευρώ). Άνοδο εµφάνισε και ο πυρήνας τουΕναρµονισµένου ∆είκτη Τιµών Καταναλωτή(Εν∆ΤΚ) (που δεν περιλαµβάνει τις τιµές τηςενέργειας και των µη επεξεργασµένων τρο-φίµων) από 1,4% τον Ιανουάριο του 2010 στο3,6% τον Ιούνιο. Αυξητική επίδραση στον πλη-θωρισµό θα έχει και η νέα αύξηση του ΦΠΑαπό 1ης Ιουλίου 2010. Ωστόσο, επιβραδυντικόρόλο στη διαµόρφωση του πληθωρισµού ανα-µένεται να έχουν η µείωση της ζήτησης και ηπροώθηση των διαρθρωτικών µεταρρυθµί-σεων µε τη συνακόλουθη ενίσχυση του αντα-γωνισµού στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών,καθώς και η πολύ µικρότερη, σε σύγκριση µεπροηγούµενα έτη, άνοδος του κόστους εργα-σίας ανά µονάδα προϊόντος στον επιχειρηµα-τικό τοµέα. Οι εξελίξεις όσον αφορά τον πλη-θωρισµό θα εξαρτηθούν επίσης από τη δια-µόρφωση της τιµής του αργού πετρελαίου στηνπαγκόσµια αγορά και της ισοτιµίας ευρώ-δολαρίου ΗΠΑ τους επόµενους µήνες.Πάντως τον Ιούνιο, µετά την ανακοίνωση τωνµέτρων για νέα αύξηση του ΦΠΑ και των ειδι-κών φόρων κατανάλωσης, οι επιχειρήσεις στηβιοµηχανία, στο λιανικό εµπόριο, στις άλλεςυπηρεσίες και στον κατασκευαστικό κλάδοδήλωναν, στις έρευνες συγκυρίας του ΙΟΒΕ,ότι αναµένουν µείωση των τιµών το προσεχέςτρίµηνο λόγω της χαµηλής ζήτησης. Με βάσητις τρέχουσες τάσεις, θεωρείται πιθανό ότι οµέσος ετήσιος ρυθµός του Εν∆ΤΚ το 2010 θαείναι της τάξεως του 4,5% (έναντι 1,3% το2009), ενώ ο πυρήνας του πληθωρισµού (πουδεν περιλαµβάνει τις τιµές της ενέργειας καιτων µη επεξεργασµένων τροφίµων) ενδέχεταινα διαµορφωθεί γύρω στο 3% κατά µέσο όρο(έναντι 2,2% το 2009).

Όσον αφορά τις αναµενόµενες µεταβολέςστην ιδιωτική κατανάλωση από το γ’ τρίµηνοκαι µετά, τα νοικοκυριά δηλώνουν, όπως προ-

κύπτει από τις σχετικές έρευνες του ΙΟΒΕ έωςκαι τον Ιούνιο του 2010, ότι οι πιθανότητες ναπροχωρήσουν σε σηµαντικές αγορές τους επό-µενους µήνες µειώνονται συνεχώς στη διάρ-κεια του 2010. Επίσης, οι προβλέψεις των επι-χειρήσεων στη βιοµηχανία, το λιανικό εµπό-ριο, τις υπηρεσίες (εκτός τραπεζών και λια-νικού εµπορίου) και τις κατασκευές δείχνουνότι αναµένεται µείωση της δραστηριότηταςτους επόµενους µήνες. Ιδιαίτερα σηµαντικήείναι η µείωση της ζήτησης που προβλέπουν οιτουριστικές επιχειρήσεις. Τέλος, οι επιχειρή-σεις όλων των κλάδων εκτιµούν ότι η απα-σχόληση θα µειωθεί τους επόµενους µήνες.

Τα περιθώρια για θεσµικές παρεµβάσεις πουθα οδηγήσουν σε απελευθέρωση των αγορώνκαι τόνωση της επιχειρηµατικής δραστηριό-τητας είναι µεγάλα. Στην παρούσα φάση, οιθεσµικές µεταβολές που προγραµµατίζονταιάµεσα είναι η άρση του καµποτάζ στην κρου-αζιέρα, η απελευθέρωση των αδειών κυκλο-φορίας των φορτηγών δηµόσιας χρήσης καιτων υπηρεσιών επίγειας εξυπηρέτησης (handling) σε περιφερειακά αεροδρόµια,καθώς και η απλοποίηση της διαδικασίας



KEF II: 1 23-07-10 08:10 37

αδειοδότησης και λειτουργίας των επιχειρή-σεων (ο σχετικός νόµος ψηφίστηκε). Σε όλααυτά απαιτούνται σηµαντικές τοµές, από τιςοποίες αναµένεται µεσοπρόθεσµα σηµαντικήτόνωση της οικονοµικής δραστηριότητας.

3.2 H ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

H χρηµατοοικονοµική κατάσταση των επι-χειρήσεων του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέαεπιδεινώθηκε την περίοδο που µεσολάβησεαπό τη δηµοσίευση της Ενδιάµεσης Έκθεσηςγια τη Χρηµατοπιστωτική Σταθερότητα(∆εκέµβριος 2009), λόγω της δυσµενούς εξέ-λιξης των βασικών µεγεθών αλλά και τωνπροοπτικών της ελληνικής οικονοµίας. Ειδι-κότερα, η συρρίκνωση της οικονοµικής δρα-στηριότητας, η άνοδος της ανεργίας, ηραγδαία πτώση των ιδιωτικών επενδύσεωνκαι η υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσηςκαι των εξαγωγών συνετέλεσαν, µεταξύάλλων, ώστε να επιδεινωθούν ορισµέναβασικά χρηµατοοικονοµικά µεγέθη των επι-χειρήσεων, όπως η κερδοφορία και η ρευ-στότητα.8 Παράλληλα, η δυνατότητα χρηµα-τοδότησης των µη χρηµατοπιστωτικών επι-χειρήσεων από εξωτερικά κεφάλαια (κυρίωςτραπεζικό δανεισµό) περιορίστηκε.

Στο άµεσο µέλλον, πιέσεις εκτιµάται ότι θαασκήσουν τα µέτρα δηµοσιονοµικής προσαρ-µογής που λαµβάνονται στο πλαίσιο του µηχα-νισµού στήριξης της ελληνικής οικονοµίας.9

Τα µέτρα αυτά θα περιορίσουν το εγχώριοδιαθέσιµο εισόδηµα και συνεπώς την εγχώριαζήτηση, ενώ οι δυσµενείς επιπτώσεις µόνοµερικώς ενδέχεται να αντισταθµιστούν απότην άνοδο της εξωτερικής ζήτησης, καθώς τοπαγκόσµιο οικονοµικό περιβάλλον, παρά τιςδιαφαινόµενες ενδείξεις ανάκαµψης, χαρα-κτηρίζεται από αυξηµένη αβεβαιότητα.

3.2.1 Κερδοφορία

Κατά το 2009, σε σύγκριση µε το 2008, τακέρδη προ φόρων του συνόλου των επιχει-ρήσεων του δείγµατος που εξετάστηκε υπο-

χώρησαν κατά 16,7% (2008: -34,0%), ενώ το1/3 των επιχειρήσεων αυτών κατέγραψεζηµίες.10 Από την εξέταση των επιµέρουςσυνιστωσών της κερδοφορίας προκύπτει ότιη υποχώρηση των κερδών των επιχειρήσεωντου δείγµατος οφείλεται κυρίως στον περιο-ρισµό (κατά 12,7%) του κύκλου των εργα-σιών τους, καθώς και στη σηµαντική µείωσητων λοιπών λειτουργικών και των µη λει-τουργικών εσόδων τους (κατά 16,8% και35,6% αντίστοιχα). Αντίθετα, η µεγάλη µεί-ωση (31,0%) των χρηµατοοικονοµικών εξό-δων11 τους συνέβαλε στη συγκράτηση τηςυποχώρησης των κερδών. Η εξέλιξη της κερ-δοφορίας των επιχειρήσεων του δείγµατοςαποτυπώνεται στην επιδείνωση των δεικτώναποδοτικότητας των ιδίων και των συνολι-κών κεφαλαίων,12 ενώ το καθαρό περιθώριοκέρδους παρέµεινε σχεδόν αµετάβλητο13 (βλ.∆ιάγραµµα ΙΙ.5).

3.2.2 Χρηµατοδότηση

Η εξωτερική χρηµατοδότηση των ελληνικώνεπιχειρήσεων, όπως έχει αναφερθεί σε προη-γούµενες εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλά-δος, προέρχεται κατά κύριο λόγο από τοεγχώριο τραπεζικό σύστηµα. Ο ρυθµός ανό-δου της χρηµατοδότησης των µη χρηµατοπι-στωτικών επιχειρήσεων από τα εγχώρια


88 Η ανάλυση των βασικών χρηµατοοικονοµικών µεγεθών στηρίζε-ται σε στοιχεία από τις λογιστικές καταστάσεις δείγµατος περί-που 4.800 επιχειρήσεων του µη χρηµατοπιστωτικού τοµέα, για τιςοποίες υπήρχαν έως τις 31.5.2010 διαθέσιµα στοιχεία στη βάσηδεδοµένων της ICAP για την τριετία 2007-2009. Σηµειώνεται ότιστο δείγµα δεν περιλαµβάνονται ο ΟΤΕ, η ∆ΕΗ και ο ΟΠΑΠ,καθώς, λόγω του µεγέθους τους, επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό τασυνολικά αποτελέσµατα.

99 Για το µηχανισµό στήριξης της ελληνικής οικονοµίας, βλ. ΠλαίσιοII.1 στο παρόν κεφάλαιο.

1100 Σηµειώνεται ότι από την επεξεργασία νεότερου δείγµατος περί-που 13.000 επιχειρήσεων από τη βάση δεδοµένων της ICAPκαταγράφεται το 2009 υποχώρηση κατά 24,3% στα κέρδη προφόρων (2008: 27,7%), ενώ τα υπόλοιπα χρηµατοοικονοµικάµεγέθη που εξετάστηκαν παρουσίασαν όµοια ποιοτικά αποτε-λέσµατα.

1111 Η µείωση των χρηµατοοικονοµικών εξόδων αποδίδεται αφε-νός στη µείωση (µέχρι το τέλος του 2009) των τραπεζικών επι-τοκίων χορηγήσεων και αφετέρου στο γεγονός ότι το χρέοςτων µη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων παρέµεινε σχεδόναµετάβλητο.

1122 Οι δείκτες αποδοτικότητας των ιδίων και των συνολικών κεφα-λαίων µετρούν το ποσοστό απόδοσης των επενδεδυµένων στην επι-χείρηση κεφαλαίων και ορίζονται ως ο λόγος των κερδών προφόρων προς τα ίδια ή τα συνολικά κεφάλαια αντίστοιχα.

1133 Ως καθαρό περιθώριο κέρδους ορίζεται ο λόγος των κερδών προφόρων προς τις πωλήσεις, ενώ ως µικτό περιθώριο κέρδους ολόγος του µικτού κέρδους προς τις πωλήσεις.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 38

ΝΧΙ14 παρουσίασε έντονη επιβράδυνση το2009, η οποία συνεχίστηκε και το πρώτοπεντάµηνο του 2010 (Μάιος 2010: 2,9%, δ’ τρί-µηνο 2009: 5,4%, δ’ τρίµηνο 2008: 23,6% – βλ.∆ιάγραµµα ΙΙ.6). Η τριµηνιαία καθαρή ροήχρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις του µηχρηµατοπιστωτικού τοµέα, µετά τη µικρήαύξηση που είχε παρουσιάσει το β’ και γ’ τρί-µηνο του 2009, περιορίστηκε το δ’ τρίµηνο τουέτους και διαµορφώθηκε σε οριακά θετικόεπίπεδο το α’ τρίµηνο του 2010, ενώ το δίµηνοΑπριλίου-Μαΐου ήταν αρνητική.

Η υποχώρηση του ρυθµού πιστωτικής επέκτασηςτων ΝΧΙ προς τις επιχειρήσεις συνδέεται µεπαράγοντες τόσο της ζήτησης όσο και της προ-σφοράς επιχειρηµατικών δανείων. Από τηνπλευρά της ζήτησης, οι χαµηλότερες πάγιες επεν-

δύσεις, η µείωση των πωλήσεων και της παρα-γωγής και οι δυσµενείς οικονοµικές προοπτικέςπεριόρισαν τη διάθεση των επιχειρήσεων γιαανάληψη περαιτέρω δανειακών υποχρεώσεων.Η επιβράδυνση ήταν εντονότερη για τα δάνειαβραχύτερης διάρκειας, γεγονός που υποδηλώνειότι οι επιχειρήσεις υποκατέστησαν ως ένα βαθµόβραχυπρόθεσµα δάνεια µε µακροπρόθεσµαδάνεια προκειµένου να µεταθέσουν το χρόνοεξόφλησης των δανειακών τους υποχρεώσεωνστο µέλλον. Η ανωτέρω εκτίµηση ενισχύεται καιαπό τα αποτελέσµατα της Έρευνας ΤραπεζικώνΧορηγήσεων, από όπου προκύπτει ότι οι δρα-στηριότητες αναδιάρθρωσης των υφιστάµενωνδανειακών υποχρεώσεων και αναχρηµατοδότη-σης αποτέλεσαν βασικούς παράγοντες της ζήτη-σης επιχειρηµατικών δανείων, ιδιαίτερα το δεύ-τερο εξάµηνο του 2009.15

Η επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης προςτις επιχειρήσεις που σηµειώθηκε το διάστηµααυτό συνδέεται, από την πλευρά της προσφο-ράς, µε την εφαρµογή αυστηρότερων κριτηρίωνχρηµατοδότησης από τα ΝΧΙ. Σε αυτό συνέβα-λαν, σύµφωνα µε την παραπάνω έρευνα, οι



1144 Ως υπόλοιπο (σε δεδοµένη χρονική στιγµή) της χρηµατοδότησης προςτις µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις από τα εγχώρια ΝΧΙ λογίζεταιτο άθροισµα των υπολοίπων των σχετικών δανείων και των εταιρι-κών οµολόγων που τα ΝΧΙ διατηρούν στο ενεργητικό τους χαρτο-φυλάκιο και των δανείων και εταιρικών οµολόγων που τα ΝΧΙ έχουντιτλοποιήσει. Ως καθαρή ροή χρηµατοδότησης (σε δεδοµένη χρονικήπερίοδο) λογίζεται η διαφορά των υπολοίπων της χρηµατοδότησηςµεταξύ αρχής και τέλους της χρονικής περιόδου αναφοράς. Η δια-φορά αυτή προσαυξάνεται µε τις διαγραφές δανείων που έγιναν κατάτην περίοδο αναφοράς και προσαρµόζεται για τις συναλλαγµατικέςδιαφορές που ενσωµατώνονται στα δάνεια σε ξένο νόµισµα όταναυτά εκφράζονται σε ευρώ. Συγκεκριµένα, προστίθενται οι συναλ-λαγµατικές διαφορές από την ανατίµηση του ευρώ ως προς τα ξένανοµίσµατα και αφαιρούνται οι συναλλαγµατικές διαφορές από τηνυποτίµηση του ευρώ ως προς τα ξένα νοµίσµατα. Επισηµαίνεται ότικατ’ ανάλογο τρόπο υπολογίζονται και οι µεταβολές των υπολοίπωντης χρηµατοδότησης στις επιµέρους κατηγορίες δανείων. Τέλος,σηµειώνεται ότι για τον υπολογισµό της καθαρής ροής και των ρυθ-µών µεταβολής της χρηµατοδότησης από τις αρχές του 2009 έχουνσυνυπολογιστεί δάνεια και εταιρικά οµόλογα που µεταβίβασαν εγχώ-ρια πιστωτικά ιδρύµατα σε θυγατρικές τους τράπεζες στο εξωτερικό.Για την εξέταση της χρηµατοδότησης χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία πουπροέρχονται από τις λογιστικές καταστάσεις των ΝΧΙ.

1155 Αναλυτικότερα, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της Έρευνας Τρα-πεζικών Χορηγήσεων (Οκτώβριος 2009, Ιανουάριος και Απρίλιος2010), η ζήτηση επιχειρηµατικών δανείων παρουσιάζεται σταθερήτο δεύτερο εξάµηνο του 2009 και ελαφρά µειωµένη το α’ τρίµηνοτου 2010. Από τα αποτελέσµατα προκύπτει ότι η ενίσχυση της ζήτη-σης για αναχρηµατοδότηση των υφιστάµενων δανείων αντιστάθ-µισε εν µέρει τις χαµηλότερες χρηµατοδοτικές ανάγκες που προ-έκυψαν από τη γενικά περιορισµένη λειτουργική και επενδυτικήδραστηριότητα των επιχειρήσεων. Η Έρευνα Τραπεζικών Χορη-γήσεων διενεργείται από την Τράπεζα της Ελλάδος σε τριµηνιαίαβάση, στο πλαίσιο ευρύτερης αντίστοιχης έρευνας σε επίπεδοΕυρωσυστήµατος.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 39

προσδοκίες των τραπεζών για επιδείνωση τηςοικονοµικής δραστηριότητας και το ενδεχόµενοµείωσης της αξίας των εµπράγµατων εξασφα-λίσεων που απαιτούνται για την παροχή ορι-σµένων κατηγοριών δανείων. Επίσης, σε µικρό-τερο βαθµό, συνέβαλε ο περιορισµός τωνπηγών χρηµατοδότησης των τραπεζών.16 Μεγα-λύτερη φαίνεται να είναι η συγκράτηση τουδανεισµού προς τις µικρού και µεσαίου µεγέ-θους επιχειρήσεις.17 ∆ιευκρινίζεται ωστόσο ότιη παρατηρούµενη συγκράτηση της προσφοράςχρηµατοδότησης από την πλευρά των τραπεζώνείναι συνεπής µε την ανάγκη διαφύλαξης τηςποιότητας του χαρτοφυλακίου δανείων τους,δεδοµένου του αυξηµένου πιστωτικού κινδύνουπου αντιµετωπίζουν.18

Ο ρυθµός πιστωτικής επέκτασης διαφαίνεταιότι τους επόµενους µήνες θα παραµείνει σεχαµηλά επίπεδα, κυρίως λόγω της χαµηλότε-

ρης οικονοµικής δραστηριότητας και τουπεριορισµού των πηγών χρηµατοδότησης τωνΝΧΙ.19

3.2.3 ∆ανειακή επιβάρυνση

Το χρέος των µη χρηµατοπιστωτικών επιχει-ρήσεων,20 όπως προκύπτει από τα στοιχεία τωνχρηµατοπιστωτικών λογαριασµών, σηµείωσεαύξηση κατά 4,1% το 2009 σε σύγκριση µε τοπροηγούµενο έτος. Σε συνδυασµό µε τη µείωσητου ΑΕΠ, ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠδιαµορφώθηκε το ∆εκέµβριο του 2009 σε επί-πεδο υψηλότερο από εκείνο του 2008 (∆εκέµ-βριος 2009: 69,6%, ∆εκέµβριος 2008: 66,4% –βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.7). Από τα επιµέρους στοι-χεία του χρέους επιβεβαιώνεται ότι, κατά τηδιάρκεια του 2009, υπήρξε µικρής έκτασης υπο-κατάσταση των βραχυπρόθεσµων υποχρεώ-σεων µε µακροπρόθεσµες. Τέλος, το χρέος τωνµη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων ως ποσο-στό του ΑΕΠ παρέµεινε σε επίπεδο σηµαντικάχαµηλότερο σε σύγκριση µε το σύνολο τηςζώνης του ευρώ (∆εκέµβριος 2009: 105,5%).21

Στο σύνολο του εξεταζόµενου δείγµατος επι-χειρήσεων, τα ξένα κεφάλαια ως ποσοστό των


1166 Για τις εξελίξεις στη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών, βλ. ενό-τητα 4.2 του Κεφαλαίου IV.

1177 Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας τηςΕυρωπαϊκής Επιτροπής για τις χώρες της ζώνης του ευρώ δείχνουνχαµηλή ανταπόκριση των τραπεζών στις αιτήσεις µικρών καιµεσαίων επιχειρήσεων στην Ελλάδα κατά το πρώτο εξάµηνο του2009. Συγκεκριµένα, το 38% των ελληνικών ΜΜΕ του δείγµατοςδήλωσε ότι έκανε αίτηση για νέο τραπεζικό δάνειο το πρώτο εξά-µηνο του 2009 (µέσος όρος ΕΕ-27: 22%), ενώ µόλις το 27% απόαυτές δήλωσε ότι έλαβε τελικά το συνολικό ποσό του αιτούµενουδανείου (µέσος όρος ΕΕ-27: 55%). Επίσης, από το σύνολο των επι-χειρήσεων του δείγµατος, το 39% δήλωσε πως το σηµαντικότεροπρόβληµα που αντιµετώπιζε ήταν η πρόσβαση σε χρηµατοδότηση(µέσος όρος ΕΕ-27: <25%). Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2009),“Access to finance”, Flash Eurobarometer 271, Σεπτέµβριος.

1188 Για τον πιστωτικό κίνδυνο των επιχειρηµατικών δανείων, βλ.Κεφάλαιο IV, ενότητα 4.1.2, Τραπεζικοί κίνδυνοι.

1199 Για αναλυτικότερη παρουσίαση των παραγόντων που αναµένεταινα επηρεάσουν το ρυθµό πιστωτικής επέκτασης, βλ. Τράπεζα τηςΕλλάδος, Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 2009, Απρίλιος 2010.

2200 Το χρέος των µη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων περιλαµβάνει ταδάνεια και τα εκδοθέντα χρεόγραφά τους, καθώς και τα αποθεµα-τικά των ταµείων συντάξεων. Τα στοιχεία του χρέους βασίζονταιστους χρηµατοπιστωτικούς λογαριασµούς των µη χρηµατοπιστωτι-κών επιχειρήσεων, οι οποίοι καταγράφουν, µεταξύ άλλων, το σύνολοτων χρηµατοοικονοµικών απαιτήσεων και υποχρεώσεών τους.

2211 ∆ιευκρινίζεται ότι τα µεγέθη αναφέρονται σε υπόλοιπα χρέους,όπως αυτά καταγράφονται στο παθητικό των χρηµατοπιστωτικώνλογαριασµών των µη χρηµατοπιστωτικών επιχειρήσεων, και όχι σεκαθαρά υπόλοιπα χρέους, δηλαδή στη διαφορά µεταξύ των στοι-χείων του παθητικού και των αντίστοιχων στοιχείων του ενεργη-τικού στους χρηµατοπιστωτικούς λογαριασµούς των επιχειρήσεωναυτών.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 40

συνολικών αλλά και των ιδίων κεφαλαίων αυξή-θηκαν ελαφρά το ∆εκέµβριο του 2009 σεσύγκριση µε ένα έτος νωρίτερα, µε αποτέλεσµαοι δείκτες αυτοί να διαµορφωθούν σε 0,57 και1,30 αντίστοιχα (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.8). Ωστόσο,η δυνατότητα των εν λόγω επιχειρήσεων να εξυ-πηρετούν από τα κέρδη τους τις χρηµατοοικο-νοµικές τους υποχρεώσεις, όπως αυτή αποτυ-πώνεται στην εξέλιξη του δείκτη κάλυψης χρη-µατοοικονοµικών δαπανών,22 εµφάνισε µικρήβελτίωση. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στο γεγο-νός ότι οι χρηµατοοικονοµικές δαπάνες των επι-χειρήσεων του δείγµατος µειώθηκαν ταχύτερααπό τα κέρδη τους. Η υποχώρηση των χρηµα-τοοικονοµικών δαπανών των επιχειρήσεωναποδίδεται στη συγκράτηση του δανεισµού των

επιχειρήσεων και στη µείωση των επιτοκίωνχορηγήσεων που καταγράφηκε τους πρώτουςεννέα µήνες του προηγούµενου έτους (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙΙ.9). Σηµειώνεται ότι, ενώ τα ονοµα-στικά επιτόκια χορηγήσεων παρουσιάζουν ανο-δική τάση από το δ’ τρίµηνο του 2009, τα πραγ-µατικά (δηλαδή αποπληθωρισµένα) επιτόκιαακολουθούν πτωτική πορεία.23

3.2.4 Ρευστότητα

Μικρή υποχώρηση εµφάνισε, σύµφωνα µε ταδιαθέσιµα στοιχεία, και η ρευστότητα των επι-χειρήσεων του δείγµατος, καθώς οι δείκτες



2222 Ο δείκτης κάλυψης χρηµατοοικονοµικών δαπανών ορίζεται ως ολόγος του αθροίσµατος των κερδών προ φόρων και των χρηµα-τοοικονοµικών δαπανών προς τις χρηµατοοικονοµικές δαπάνες.

2233 Μάλιστα, από τον Απρίλιο του 2010 το µέσο πραγµατικό επιτόκιοδανείων προς τις µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις είναι αρνη-τικό.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 41

γενικής και άµεσης ρευστότητας24 διαµορφώ-θηκαν στο τέλος του 2009 σε 1,21 και 0,93 αντί-στοιχα, επίπεδο ελαφρά χαµηλότερο σεσύγκριση µε το προηγούµενο έτος (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙΙ.10).

3.3 Η ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ

Η επιδείνωση των βασικών οικονοµικών δει-κτών από τις αρχές του τρέχοντος έτους, οιεπίσηµες προβλέψεις για βαθύτερη ύφεση το2010, καθώς και τα νέα µέτρα για την εισο-δηµατική και τη φορολογική πολιτική, καθι-στούν εντονότερες τις επιπτώσεις του οικο-νοµικού περιβάλλοντος στη χρηµατοοικονο-µική κατάσταση των νοικοκυριών. Το κλίµααβεβαιότητας σχετικά µε τις προοπτικές τουεισοδήµατος και της απασχόλησης δηµιούρ-γησε αρνητικές προσδοκίες στα νοικοκυριά,επηρεάζοντας πτωτικά τη ζήτηση δανείων,καθώς και τις τιµές και τον αριθµό συναλ-λαγών στην αγορά ακινήτων. Παράλληλα, οι

τράπεζες προσάρµοσαν την πολιτική παρο-χής πιστώσεων προς τα νοικοκυριά µε τηνεφαρµογή αυστηρότερων µεν κριτηρίων καιόρων χρηµατοδότησης στην περίπτωση τωννέων δανείων, αλλά και µέτρων διευκόλυν-σης των νοικοκυριών, όπως η προσφερόµενηδυνατότητα αναδιάρθρωσης του υφιστάµενουχρέους.

Η µείωση του διαθέσιµου εισοδήµατος τωννοικοκυριών και η σηµαντική άνοδος τηςανεργίας αποτελούν τους κυριότερους παρά-γοντες αβεβαιότητας για το 2010. Αντίθετα,


2244 Ο δείκτης γενικής ρευστότητας ορίζεται ως ο λόγος της αξίας τουβραχυπρόθεσµου (κυκλοφορούντος) ενεργητικού προς την αξίατων βραχυπρόθεσµων υποχρεώσεων, ενώ ο δείκτης άµεσης ρευ-στότητας υπολογίζεται µε όµοιο τρόπο, αφού αφαιρεθεί η αξία τωναποθεµάτων από το βραχυπρόθεσµο ενεργητικό. Όπως έχει ανα-φερθεί και σε προηγούµενη έκθεση, οι εν λόγω δείκτες παρέχουνένδειξη της δυνατότητας των επιχειρήσεων να καλύψουν βραχυ-χρόνιες υποχρεώσεις εκποιώντας ευκόλως ρευστοποιούµενα περι-ουσιακά στοιχεία.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 42

σχετικά µικρή είναι η πιθανότητα περιορισµούτης δυνατότητας αποπληρωµής δανείων απόενδεχόµενη άνοδο των επιτοκίων. Η δανειακήεπιβάρυνση των νοικοκυριών εξακολουθεί ναµην αποτελεί πηγή ανησυχίας αναφορικά µετη δυνατότητα εξυπηρέτησης του χρέους τωννοικοκυριών. Ωστόσο, αναµένονται δυσκολίεςστην αποπληρωµή δανείων των νοικοκυριώνµε χαµηλό εισόδηµα. Τέλος, όσον αφορά τηναγορά ακινήτων, η συνέχιση της ήπιας διόρ-θωσης των τιµών το 2010 περιορίζει µεν τονκίνδυνο απότοµης µεταβολής τους, παράλληλαόµως οδηγεί σε µείωση της αξίας της ακίνητηςπεριουσίας των νοικοκυριών και των σχετικώνεξασφαλίσεων των τραπεζών.

3.3.1 Πιστωτικές εξελίξεις και δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών

Ο ετήσιος ρυθµός πιστωτικής επέκτασης τωνεγχώριων ΝΧΙ προς τα νοικοκυριά, µετά τηνέντονα πτωτική πορεία που ακολούθησε κατάτη διάρκεια του 2009, συνέχισε να επιβραδύ-νεται τους πρώτους πέντε µήνες του 2010 καιτο Μάιο διαµορφώθηκε σε 2,0% (∆εκέµβριος2009: 3,1% – βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.6). Σηµαντικήµείωση σηµείωσε ο ρυθµός ανόδου των κατα-ναλωτικών δανείων, ο οποίος διαµορφώθηκεγια πρώτη φορά σε αρνητικό επίπεδο -0,1% τοΜάιο του 2010 (∆εκέµβριος 2009: 2,0%), ενώο αντίστοιχος ρυθµός των στεγαστικώνδανείων επιβραδύνθηκε σε 3,0% (∆εκέµβριος2009: 3,7%). Επίσης αρνητικές µηνιαίες καθα-ρές ροές χρηµατοδότησης εµφάνισαν τηνπερίοδο Ιανουαρίου-Μαΐου του 2010 τα κατα-ναλωτικά δάνεια και το δίµηνο Απριλίου-Μαΐου του 2010 τα στεγαστικά δάνεια.

Η επιβράδυνση του ρυθµού πιστωτικής επέ-κτασης προς τα νοικοκυριά οφείλεται στηνεπίδραση από τη µείωση της οικονοµικής δρα-στηριότητας τόσο στην προσφορά όσο και στηζήτηση δανείων. Από την πλευρά της προ-σφοράς δανείων, οι τράπεζες τήρησανσυγκρατηµένη στάση όσον αφορά την παροχήπιστώσεων (ιδιαίτερα καταναλωτικώνδανείων) λόγω της αύξησης του ποσοστού τωνεπισφαλειών. Από την πλευρά της ζήτησηςπιστώσεων, οι δυσµενείς προοπτικές της οικο-

νοµικής δραστηριότητας και του εισοδήµατοςτων νοικοκυριών αντανακλώνται στη συνεχι-ζόµενη µείωση της καταναλωτικής εµπιστο-σύνης και κατ’ επέκταση στον περιορισµό τωνδαπανών και της διάθεσης των νοικοκυριώνγια ανάληψη νέων χρεών.

Στα αποτελέσµατα της τελευταίας ΈρευναςΤραπεζικών Χορηγήσεων (του Απριλίου2010), καταγράφεται συγκράτηση της προ-σφοράς αλλά και µείωση της ζήτησης στεγα-στικών δανείων. Το α’ τρίµηνο του έτους, οιτράπεζες εφάρµοσαν αυστηρότερα κριτήριακαι όρους χορήγησης στεγαστικών δανείων.Ειδικότερα, αύξησαν τα περιθώρια επιτοκίουτων στεγαστικών δανείων και µείωσαν τολόγο δανείου προς την αξία του υπέγγυουακινήτου (loan-to-value ―LTV― ratio).Όσον αφορά τη ζήτηση πιστώσεων, σηµειώ-νεται ότι είναι η πρώτη φορά που παρατη-ρείται µείωση µετά το α’ τρίµηνο του 2009. Ηεξέλιξη αυτή οφείλεται εν µέρει στη στάσηαναµονής ορισµένων νοικοκυριών αναφο-ρικά µε το ενδεχόµενο να σηµειωθεί περαι-τέρω πτώση των τιµών στην αγορά ακινήτων,αλλά και στη µείωση του πραγµατικού ακα-θάριστου εγχώριου προϊόντος. Όσον αφοράτα καταναλωτικά δάνεια, το α’ τρίµηνο του2010 (σε αντίθεση µε το δ’ τρίµηνο του 2009),τα κριτήρια και οι όροι χρηµατοδότησης πουεφαρµόζουν οι τράπεζες δεν εµφάνισαναξιόλογη µεταβολή, ενδεχοµένως διότιπλέον είναι ιδιαιτέρως αυστηρά, µετά και τηνπροσαρµογή τους προς αυτή την κατεύθυνσητο 2009. Η ζήτηση παρέµεινε σχεδόν αµετά-βλητη, παρά την αρνητική επίδραση από τηµείωση της καταναλωτικής εµπιστοσύνης πουπαρατηρείται µετά το Νοέµβριο του 2009(στοιχεία ΙΟΒΕ). Σύµφωνα µε την ΈρευναΤραπεζικών Χορηγήσεων, η εξέλιξη αυτήερµηνεύεται εν µέρει από το γεγονός ότι τανοικοκυριά στερούνται εναλλακτικών πηγώνχρηµατοδότησης για την κάλυψη των βασι-κών αναγκών τους.

Η δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριώναυξήθηκε το 2009, καθώς το χρέος τους αυξή-θηκε κατά 2,1% και το ονοµαστικό ακαθάρι-στο διαθέσιµο εισόδηµά τους µειώθηκε



KEF II: 1 23-07-10 08:10 43

οριακά. Ο λόγος του χρέους προς το (εκτιµώ-µενο) ακαθάριστο διαθέσιµο εισόδηµα τωννοικοκυριών ανήλθε σε 72,8% το ∆εκέµβριοτου 2009 (∆εκέµβριος 2008: 70,9%), επίπεδοσηµαντικά χαµηλότερο σε σύγκριση µεεκείνο για το σύνολο της ζώνης του ευρώ(∆εκέµβριος 2009: 95,4%, ∆εκέµβριος 2008:94,3% – βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.11). Το α’ τρίµηνοτου 2010 ο λόγος της χρηµατοδότησης των νοι-κοκυριών προς το ΑΕΠ παρέµεινε κατ’ ουσίαναµετάβλητος σε σχέση µε το ∆εκέµβριο του2009 (50,4%) και διαµορφώθηκε στο 50,3%.Επισηµαίνεται ότι το επίπεδο της δανειακήςεπιβάρυνσης διαφοροποιείται ανάλογα µε τούψος του εισοδήµατος των νοικοκυριών,δηλαδή ο λόγος του χρέους προς το διαθέσιµοεισόδηµα εµφανίζεται υψηλότερος για τιςοµάδες νοικοκυριών µε χαµηλότερα εισοδή-

µατα.25 Τέλος, σηµειώνεται ότι τα χρηµατοοι-κονοµικά περιουσιακά στοιχεία των νοικο-κυριών εξακολουθούν να υπερβαίνουν σηµα-ντικά το σύνολο των χρηµατοοικονοµικώνυποχρεώσεών τους. Συνεπώς, αν ληφθούνυπόψη τα στοιχεία των χρηµατοπιστωτικώνλογαριασµών για τα νοικοκυριά, οι θετικέςκαθαρές απαιτήσεις των νοικοκυριών ωςποσοστό του διαθέσιµου εισοδήµατός τουςµειώθηκαν το 2008 έναντι του 2007, ενώ το2009 αυξήθηκαν ελαφρά, όπως εξάλλου καιστο σύνολο της ζώνης του ευρώ (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙΙ.11).

3.3.2 Κίνδυνος επιτοκίου για τα νοικοκυριά

Η σηµαντική αποκλιµάκωση των επιτοκίωντων δανείων προς τα νοικοκυριά το 2009 συνέ-βαλε στη µείωση του µέσου επιτοκιακούκόστους εξυπηρέτησης των δανείων τους καιστη διατήρηση του κινδύνου επιτοκίου σεχαµηλά επίπεδα. Το µέσο επιτόκιο επί τωνυφιστάµενων υπολοίπων των στεγαστικών και,σε πολύ µικρότερο βαθµό, των καταναλωτικώνδανείων σηµείωσε πτώση το 2009 σε σχέση µετο 2008, η οποία σε δωδεκάµηνη βάση συνε-χίστηκε µέχρι και το Μάιο του 2010.26

Καθώς η αύξηση του µέσου ετήσιου υπολοί-που των στεγαστικών και των καταναλωτικώνδανείων ήταν περιορισµένη το 2009, οι µέσεςετήσιες δαπάνες για τόκους µειώθηκαν κατά10,5% στα στεγαστικά δάνεια, ενώ στα κατα-ναλωτικά παρέµειναν σχεδόν αµετάβλητες. Ωςεκ τούτου, ο λόγος των δαπανών για τόκουςπρος το διαθέσιµο εισόδηµα των νοικοκυριών(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.12) µειώθηκε συνολικάκατά 0,2 της εκατοστιαίας µονάδας σε 4,2% το2009, εξαιτίας της µείωσής του στην κατηγο-ρία των στεγαστικών δανείων, ενώ στην κατη-γορία των καταναλωτικών δανείων παρέµεινε


2255 Βλ. Τµήµα 3.3.3 του παρόντος κεφαλαίου και Τράπεζα της Ελλά-δος, Νοµισµατική Πολιτική ― Ενδιάµεση Έκθεση 2008, Οκτώ-βριος 2008, Πλαίσιο VII.1.

2266 Ειδικότερα, το µέσο επιτόκιο των νέων στεγαστικών δανείων µει-ώθηκε από 5,21% το ∆εκέµβριο του 2008 σε 3,41% το ∆εκέµβριοτου 2009 και στη συνέχεια αυξήθηκε κατά 22 µονάδες βάσης µέχριτο Μάιο του 2010. Το µέσο επιτόκιο των νέων καταναλωτικώνδανείων µε καθορισµένη διάρκεια µειώθηκε κατά 52 µονάδεςβάσης το 2009 σε 8,94% στο τέλος του έτους, ενώ το διάστηµαΙανουαρίου-Μαΐου του 2010 σηµείωσε άνοδο κατά 36 µονάδεςβάσης και διαµορφώθηκε σε 9,30%.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 44

αµετάβλητος. Το επίπεδο αυτό κρίνεται ικα-νοποιητικό όσον αφορά τη δυνατότητα απο-πληρωµής των δανείων. Παράλληλα, τα νοι-κοκυριά, προκειµένου να εκµεταλλευθούν τηνπτωτική τάση των επιτοκίων το 2009, στρά-φηκαν προς νέα δάνεια µε επιτόκιο κυµαινό-µενο ή σταθερό για αρχική περίοδο µικρότερητου έτους και έτσι το ποσοστό της εν λόγωκατηγορίας στο σύνολο των νέων δανείων µεκαθορισµένη διάρκεια αυξήθηκε από 37,3%το ∆εκέµβριο του 2008 σε 63,0% το ∆εκέµβριοτου 2009.

Η ελαφρώς ανοδική τάση των επιτοκίωνδανεισµού των νοικοκυριών τους πρώτουςπέντε µήνες του τρέχοντος έτους εξηγείταιαπό την άνοδο του κόστους χρηµατοδότησηςτων τραπεζών (η οποία προς το παρόν µετριά-ζεται από το χαµηλό κόστος χρηµατοδότησης

από το Ευρωσύστηµα), αλλά και την αύξησητων ασφαλίστρων πιστωτικού κινδύνου για ταδάνεια προς τα νοικοκυριά. Επισηµαίνεται ότιενδεχόµενη αύξηση των επιτοκίων τωνδανείων µε κυµαινόµενο επιτόκιο θα ασκούσειδιαίτερη πίεση στα νοικοκυριά µε χαµηλόεισόδηµα (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.13 και ενότητα3.3.3 του παρόντος κεφαλαίου). Ωστόσο, γιατο υπόλοιπο του 2010, εκτιµάται ότι ο κίνδυ-νος περαιτέρω αύξησης των επιτοκίων ―εξέ-λιξη η οποία θα περιόριζε τη δυνατότητα τωννοικοκυριών να αποπληρώσουν τα χρέητους― παραµένει περιορισµένος. Τέλος,καθώς το υπόλοιπο των στεγαστικών δανείωναναµένεται να µη σηµειώσει σηµαντική µετα-βολή και το υπόλοιπο των καταναλωτικώνδανείων ενδεχοµένως να µειωθεί, το σύνολοτων δαπανών για τόκους εκτιµάται ότι θα δια-



KEF II: 1 23-07-10 08:10 45

τηρηθεί σχεδόν αµετάβλητο το 2010 σε σχέσηµε το 2009.

3.3.3 Κίνδυνος εισοδήµατος για τα νοικοκυριά

Ο κίνδυνος εισοδήµατος αποτελεί σηµαντικόπαράγοντα αβεβαιότητας για τα νοικοκυριάτο 2010, καθώς τόσο το εισόδηµα όσο και ηαπασχόληση του συνόλου των νοικοκυριώναναµένεται να µειωθούν. Υπενθυµίζεται ότι οκίνδυνος εισοδήµατος ορίζεται ως η πιθανό-τητα περιορισµού της δυνατότητας αποπλη-ρωµής των χρεών των νοικοκυριών (µε αρνη-τικές επιδράσεις στη σταθερότητα του χρη-µατοπιστωτικού συστήµατος) λόγω της µείω-σης του διαθέσιµου εισοδήµατος ή/και τηςαπώλειας της θέσης εργασίας τους.

Το µακροοικονοµικό περιβάλλον και ιδιαίτεραοι συνθήκες στην αγορά εργασίας εκτιµάταιότι θα εξακολουθήσουν να επιδεινώνονται καιο κίνδυνος εισοδήµατος να αυξάνεται, υπερ-βαίνοντας µάλιστα το επίπεδο που είχε εκτι-µηθεί στην Ενδιάµεση Έκθεση για τη Χρη-µατοπιστωτική Σταθερότητα του ∆εκεµβρίου2009. Συγκεκριµένα, το 2009 η απασχόλησηπαρουσίασε µείωση κατά 1,1% (ετήσιος µέσοςόρος) και το ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε σε9,5% από 7,7% το 2008, ενώ προβλέπεται νααυξηθεί περαιτέρω το 2010. Ήδη το α’ τρίµηνοτου τρέχοντος έτους η ανεργία αυξήθηκε στο11,7% (α’ τρίµηνο του 2009: 9,3%).

Όσον αφορά το εισόδηµα των νοικοκυριών, ηµείωση της οικονοµικής δραστηριότητας, τανέα µέτρα για την εισοδηµατική πολιτική καιτο νέο καθεστώς φορολόγησης επιφέρουνάµεση µείωση των αποδοχών των νοικοκυ-ριών, ιδιαίτερα των απασχολουµένων στο∆ηµόσιο και στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα καιτων συνταξιούχων. Το 2009 οι ονοµαστικέςµέσες ακαθάριστες αποδοχές για το σύνολοτης οικονοµίας αυξήθηκαν κατά 4,6%, ενώ το2010 αναµένεται να µειωθούν κατά 3,5% περί-που. Το πραγµατικό ακαθάριστο διαθέσιµοεισόδηµα των νοικοκυριών εκτιµάται ότι µει-ώθηκε το 2009 και αναµένεται να σηµειώσεικαι νέα σηµαντική υποχώρηση το 2010. Το∆ιάγραµµα ΙΙ.14 παρουσιάζει τη συµβολή των

επιµέρους συνιστωσών στο ρυθµό αύξησης τουσυνολικού διαθέσιµου εισοδήµατος27 τηνπερίοδο 2002-2008. Ο ρυθµός ανόδου του ονο-µαστικού ακαθάριστου διαθέσιµου εισοδή-µατος επιβραδύνθηκε από 12,4% το 2007 σε2,6% το 2008, ενώ το 2009 σηµείωσε και νέαοριακή υποχώρηση. Μετά την όξυνση της κρί-σης το 2008, η συµβολή των επιµέρους κατη-γοριών εισοδήµατος των νοικοκυριών ήτανµειωµένη. Αρνητικά συνέβαλε το 2008 το“καθαρό εισόδηµα περιουσίας” (έναντι θετι-κής συµβολής του το 2007), ενώ χαµηλότερηήταν η συνεισφορά της κατηγορίας “εισόδηµαεξαρτηµένης εργασίας” και των δύο κατηγο-ριών “µικτό εισόδηµα” συν “εισόδηµα απόλειτουργικό πλεόνασµα”. Εξαίρεση αποτέλε-σαν οι “καθαρές κοινωνικές µεταβιβάσεις”, ηθετική συµβολή των οποίων αυξήθηκε το 2008.Για το 2009 εκτιµάται ότι η συµβολή όλων των


2277 Οι επιµέρους κατηγορίες εισοδήµατος ορίζονται µε βάση τιςκατηγορίες του Ευρωπαϊκού Συστήµατος Λογαριασµών του 1995(ΕΣΛ 95).

KEF II: 1 23-07-10 08:10 46

κατηγοριών ήταν µειωµένη, ενώ το 2010 σχε-δόν όλες οι κατηγορίες αναµένεται να συµ-βάλουν αρνητικά λόγω των αρνητικών ρυθµώνµεταβολής τους (θετικού ρυθµού στην περί-πτωση των φόρων).

Αξίζει να σηµειωθεί ότι το 2010 τις σοβαρό-τερες απώλειες εισοδήµατος υπέστησαν τανοικοκυριά στα ανώτερα εισοδηµατικά κλι-µάκια, των οποίων το υπόλοιπο των δανείωναντιπροσωπεύει σηµαντικό ποσοστό τουσυνολικού υπολοίπου των δανείων των νοι-κοκυριών από τράπεζες. Ωστόσο, καθώς τα ενλόγω νοικοκυριά έχουν χαµηλό δείκτη δανει-ακής επιβάρυνσης (υπόλοιπο δανείων προςδιαθέσιµο εισόδηµα) αναµένεται να συνεχί-σουν να εξυπηρετούν τα χρέη τους χωρίς ιδι-αίτερα προβλήµατα. Αντίθετα, στα νοικοκυριάπου ανήκουν στα χαµηλότερα εισοδηµατικάκλιµάκια, αν και υπέστησαν µικρότερες απώ-λειες εισοδήµατος, αναµένεται να ασκηθείµεγαλύτερη χρηµατοοικονοµική πίεση. Το∆ιάγραµµα ΙΙ.13 παρουσιάζει τα αποτελέ-σµατα της τελευταίας έρευνας για το δανεισµότων νοικοκυριών (του 2007), η οποία κατα-γράφει τις δαπάνες για την εξυπηρέτηση τουχρέους των νοικοκυριών ανά τεταρτηµόριοεισοδήµατος όπως αυτές εκφράζονται από τολόγο της (µηνιαίας) τοκοχρεολυτικής δόσηςπρος το (µηνιαίο) διαθέσιµο εισόδηµα. Για τηνκατηγορία των στεγαστικών δανείων, στα δύοπρώτα τεταρτηµόρια εισοδήµατος των νοικο-κυριών (που αντιστοιχούν στα χαµηλότεραεισοδήµατα) ο λόγος αυτός προσεγγίζει το30% (διάµεσος του δείγµατος), επίπεδο πάνωαπό το οποίο συµβατικά θεωρείται ότι µπορείνα προκύψουν δυσκολίες πληρωµής.28 Επο-µένως, το 50% των νοικοκυριών που περι-λαµβάνονται στο δείγµα και ανήκουν σε ένααπό τα δύο παραπάνω τεταρτηµόρια εισοδή-µατος δαπανά πάνω από το 30% του εισοδή-µατός του για την πληρωµή των δόσεων τωνδανείων του. Το µέρος του εισοδήµατος πουαποµένει χρησιµοποιείται για την κάλυψηάλλων, ενδεχοµένως βασικών, αναγκών τουνοικοκυριού, µε αποτέλεσµα η µείωση τουεισοδήµατος να µη µπορεί να µετακυλιστείεύκολα στις εν λόγω δαπάνες. Έτσι, για το2010 αναµένεται να υπάρξουν σηµαντικές επι-

πτώσεις στην εξέλιξη του πιστωτικού κινδύνουτων χορηγήσεων προς τα νοικοκυριά. Ηαύξηση των επισφαλειών εκτιµάται ωστόσοότι θα παραµείνει περιορισµένη, επειδή α) τοσυνολικό υπόλοιπο των δανείων των νοικο-κυριών αυτών δεν είναι υψηλό και β) οι τρά-πεζες ήδη διευκολύνουν τα νοικοκυριά µε τηνπροσφερόµενη δυνατότητα αναδιάρθρωσηςτου χρέους τους, δηλ. τη χρονική µετάθεση τηςπληρωµής µέρους ή όλων των δόσεων ή/καιτην επιµήκυνση της διάρκειας του δανεισµού.

3.3.4 Κίνδυνος τιµών κατοικιών για τα νοικοκυριά

Μετά την επιβράδυνση του ρυθµού αύξησηςτων τιµών των κατοικιών που παρατηρήθηκετη διετία 2007-2008, το 2009 οι εν λόγω τιµέςπαρουσίασαν µείωση, η οποία συνεχίστηκε καιτο α’ τρίµηνο του 2010. Ο µέσος ετήσιος ρυθ-µός µεταβολής του δείκτη τιµών διαµερισµά-των29 στο σύνολο της επικράτειας ήταν αρνη-τικός το 2009 (-3,6%, έναντι 1,7% το 2008) καιτο α’ τρίµηνο του 2010 διαµορφώθηκε σε -2,6% σε ετήσια βάση.30 Η πτώση των τιµώνστην αγορά κατοικιών είναι συνεπής µε τιςσυνθήκες υπερβάλλουσας προσφοράς κατοι-κιών31 λόγω του σηµαντικού αποθέµατοςκατοικιών και της µειωµένης ζήτησης. Η υπο-χώρηση της ζήτησης κατοικιών αντανακλάταιστις ιδιαίτερα χαµηλές ροές στεγαστικώνδανείων και εξηγείται από τους λόγους που,όπως προαναφέρθηκε, συνετέλεσαν στησυγκράτηση των πιστώσεων. Επιπρόσθετα,στην επιδείνωση των συνθηκών στην αγοράκατοικιών συνέβαλε και η αβεβαιότητα σεσχέση µε τις αλλαγές στη φορολογία ακινήτων.

Για το υπόλοιπο του έτους, αναµένεται περαι-τέρω µικρή υποχώρηση του δείκτη τιµώνκατοικιών. Πάντως, παρά τα χαµηλά επίπεδαζήτησης, το υπάρχον απόθεµα κατοικιώναπορροφάται, αν και µε αργούς ρυθµούς. Η



2288 Κάτι ανάλογο παρατηρείται και στην περίπτωση των καταναλω-τικών δανείων, η πλειοψηφία των οποίων, σε αντίθεση µε τα στε-γαστικά, δεν εξασφαλίζεται στην Ελλάδα µε ακίνητη περιουσία.

2299 Νέα σειρά στοιχείων µε βάση τις τιµές που παρέχουν οι τράπεζες.3300 Βλ. Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 2009, Κεφάλαιο V.3.3311 Όλοι οι δείκτες κατασκευαστικής δραστηριότητας καταγράφουν

συνεχή υποχώρηση.

KEF II: 1 23-07-10 08:10 47

ελληνική αγορά κατοικιών δεν εµφανίζειενδείξεις σηµαντικής υπερτίµησης, καθώς ηµείωση του λόγου του δείκτη τιµών κατοικιώνπρος το δείκτη ενοικίων (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.15)συνεχίστηκε και το 2010 (κυρίως λόγω τηςαποκλιµάκωσης των τιµών των κατοικιών).Συνολικά, εκτιµάται ότι οι συνθήκες στηναγορά κατοικιών συντείνουν ώστε να παρα-µείνει χαµηλός ο κίνδυνος απότοµης µεταβο-λής των τιµών κατοικιών. Επισηµαίνεταιωστόσο ότι ο εν λόγω κίνδυνος επηρεάζεταιαπό το γενικότερο οικονοµικό περιβάλλονστην Ελλάδα και από τη µεταβλητότητα τωνχρηµατοπιστωτικών αγορών. Παρά την ήπιαδιόρθωση των τιµών της αγοράς κατοικιών, οισυνέπειες της σωρευτικής µείωσής τους γιατον πλούτο των νοικοκυριών αλλά και για τηναξία των εξασφαλίσεων των στεγαστικών τουςδανείων µέχρι το τέλος του 2010 εκτιµάται ότιθα είναι αρνητικές.


KEF II: 1 23-07-10 08:10 48

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι συνθήκες που διαµορφώθηκαν στις αγο-ρές χρήµατος και κεφαλαίων στο διάστηµαπου µεσολάβησε από την τελευταία Έκθεσηγια τη Χρηµατοπιστωτική Σταθερότητα(∆εκέµβριος 2009) άσκησαν πιέσεις στη χρη-µατοπιστωτική σταθερότητα στην Ελλάδα. Ηπρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις αγο-ρές χρήµατος και κεφαλαίων κατέστη ουσια-στικά αδύνατη και η ΕΚΤ αποτέλεσε τηνκύρια πηγή χρηµατοδότησής τους. Ιδιαίτεραεπιβαρυντικές για την άντληση κεφαλαίωντόσο από το Ελληνικό ∆ηµόσιο όσο και απότις τράπεζες ήταν οι εξελίξεις στην αγοράκρατικών οµολόγων. Η εκτροπή των δηµο-σιονοµικών µεγεθών στην Ελλάδα προκά-λεσε αλµατώδη άνοδο των αποδόσεων τωνελληνικών οµολόγων. Η εξέλιξη αυτή δηµι-ούργησε ανησυχία στους επενδυτές για τιςοικονοµικές προοπτικές και άλλων χωρώντης ζώνης του ευρώ οι οποίες εµφανίζουνυψηλό δηµοσιονοµικό έλλειµµα και χρέος(όπως η Πορτογαλία, η Ισπανία και, σεµικρότερο βαθµό, η Ιρλανδία και η Ιταλία).Αποτέλεσµα ήταν να παρατηρηθεί άνοδοςτων αποδόσεων των οµολόγων αυτών τωνχωρών, αν και σε σηµαντικά µικρότερηέκταση σε σύγκριση µε τις αποδόσεις τωνελληνικών οµολόγων. Αντιθέτως, οι αποδό-σεις οµολόγων άλλων χωρών της ζώνης τουευρώ µε συγκριτικά καλύτερες δηµοσιονοµι-κές προοπτικές, όπως των οµολόγων της Γερ-µανίας, σηµείωσαν πτώση, αντανακλώντας τηστροφή των επενδυτών προς ποιοτικέςτοποθετήσεις (flight to quality). Σηµαντικήυποτίµηση εµφάνισε η συναλλαγµατική ισο-τιµία του ευρώ έναντι των κυριότερων νοµι-σµάτων λόγω της ανησυχίας των επενδυτώνγια τις µεσοπρόθεσµες προοπτικές ανάπτυ-ξης της ζώνης του ευρώ. Μεγάλης έκτασηςυποχώρηση παρατηρήθηκε στις τιµές τωνµετοχών στο Χρηµατιστήριο Αθηνών, σεαντίθεση µε τις σχετικά ήπιες πτωτικές τάσειςπου κατέγραψαν οι δείκτες στις περισσότε-ρες χρηµατιστηριακές αγορές διεθνώς.Τέλος, διακυµάνσεις εµφάνισαν οι τιµές τωνεµπορευµάτων, µε πιο σηµαντική εξέλιξη τηνάνοδο της τιµής του χρυσού.

2 ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Η σταδιακή βελτίωση των συνθηκών στηναγορά χρήµατος της ζώνης του ευρώ που είχεπαρατηρηθεί το 2009 συνεχίστηκε και κατά τοπρώτο τετράµηνο του 2010. Από τις αρχέςΜαΐου 2010 και µετά ωστόσο, οι εντεινόµενεςανησυχίες των επενδυτών για τις µεσοπρόθε-σµες οικονοµικές προοπτικές της ζώνης τουευρώ, κυρίως λόγω της αρνητικής επίδρασηςπου εκτιµάται ότι θα ασκήσουν χώρες µευψηλά δηµοσιονοµικά ελλείµµατα και χρέη,προκάλεσαν πιέσεις, εξέλιξη που αποτυπώνε-ται στην εκ νέου διεύρυνση της διαφοράς τωνεπιτοκίων Εuribor και ΕΟΝΙΑ (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙΙ.1). Για την αντιµετώπιση των πιέσεωναυτών, η ΕΚΤ επανενεργοποίησε τις πράξειςπαροχής ρευστότητας σε δολάρια ΗΠΑ,1 ενώ



Ι Ι Ι Α ΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑ Ι ΚΕΦΑΛΑ ΙΩΝ

11 Υπενθυµίζεται ότι το ∆εκέµβριο του 2009 η ΕΚΤ είχε ανακοινώ-σει τη σταδιακή απόσυρση ορισµένων από τα έκτακτα µέτρα παρο-χής ρευστότητας, όπως τη διακοπή των πράξεων αναχρηµατοδό-τησης ετήσιας και εξάµηνης διάρκειας µετά τη διενέργεια τωντελευταίων σχετικών δηµοπρασιών στις 16.12.09 και 31.3.10 αντί-στοιχα.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 49

συνέχισε να διενεργεί πράξεις αναχρηµατο-δότησης µε τρίµηνη διάρκεια.

Ειδικότερα όσον αφορά την Ελλάδα, η δηµο-σιονοµική κρίση που ξέσπασε το τελευταίοτρίµηνο του 2009 οδήγησε σε πολλαπλές υπο-βαθµίσεις της πιστοληπτικής αξιολόγησης όχιµόνο της χώρας (βλ. Πίνακα ΙΙΙ.1), αλλά καιτων ελληνικών τραπεζών. Συνέπεια της εξέ-λιξης αυτής ήταν ο σταδιακός περιορισµός τηςπρόσβασης των ελληνικών τραπεζών στη διε-θνή διατραπεζική αγορά, η οποία από το τέλοςτου 2009 είναι ουσιαστικά κλειστή για τιςελληνικές τράπεζες. Η αντίστοιχη δραστη-ριότητα στην εγχώρια διατραπεζική αγοράήταν υποτονική και οι συναλλαγές αφορούσαναποκλειστικά τις βραχύτερες διάρκειες. Ως εκτούτου, οι ελληνικές τράπεζες κάλυπταν τιςανάγκες χρηµατοδότησής τους µέσω τηςάντλησης κεφαλαίων από το Ευρωσύστηµα.

3 ΑΓΟΡΕΣ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

3.1 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

Η αλµατώδης άνοδος των αποδόσεων τωνελληνικών κρατικών οµολόγων αποτέλεσε τοκύριο χαρακτηριστικό στη δευτερογενή αγοράοµολόγων το τελευταίο εξάµηνο (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙΙΙ.2). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ηαπόδοση του 10ετούς οµολόγου ανήλθε στουψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 12 ετών(7.5.2010: 12,5%). Οι αλλεπάλληλες υποβαθ-µίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλά-δος (βλ. Πίνακα III.1) λόγω της σοβαρής επι-

δείνωσης των δηµοσιονοµικών µεγεθών και τουµακροοικονοµικού περιβάλλοντος, καθώς καιη επί σειρά µηνών αρνητική ειδησεογραφία γιατις οικονοµικές προοπτικές της χώρας αποτέ-λεσαν τους κύριους προσδιοριστικούς παρά-γοντες αυτής της εξέλιξης. Η γενικότερη ανη-συχία για τη βραχυπρόθεσµη πορεία της ελλη-νικής οικονοµίας απεικονίζεται και στην αντι-στροφή της καµπύλης των αποδόσεων τωνελληνικών κρατικών οµολόγων την ίδιαπερίοδο (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙI.3). Έντονα ανο-δική ήταν και η πορεία των τιµών των συµβο-λαίων ανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης (credit


Πίνακας III.I Η διαχρονική εξέλιξη της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδος

Πηγή: Bloomberg.

9.4.2010 BBB- 14.6.2010 Βa1 27.4.2010 BB+

8.12.2009 BBB+ 22.4.2010 Α3 16.3.2010 BBB+

22.10.2009 A- 22.12.2009 A2 16.12.2009 BBB+

29.10.2009 A1 14.1.2009 A-

Fitch Moody's Standard & Poor's

Ηµεροµηνία Αξιολόγηση Ηµεροµηνία Αξιολόγηση Ηµεροµηνία Αξιολόγηση

KEF III: 1 23-07-10 08:11 50

default swaps – CDS) για την Ελλάδα (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙΙΙ.4), τα οποία στα τέλη Ιουνίου υπε-

ρέβησαν τις 1.000 µονάδες βάσης για το CDS5ετίας.2 Άνοδο εµφάνισαν τα CDS και άλλωνχωρών, αν και η έκταση της µεταβολής ήτανσηµαντικά µικρότερη σε σύγκριση µε τηνΕλλάδα. Η αύξηση του πιστωτικού κινδύνουτων κρατών επηρέασε αναπόφευκτα και τονπιστωτικό κίνδυνο των τραπεζών, όπως αυτόςαντανακλάται στα αντίστοιχα CDS των τρα-πεζών (βλ. ∆ιάγραµµα III.5). Στο εν λόγω διά-γραµµα ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκρισητης εξέλιξης των CDS κρατών και τραπεζών.∆ύο είναι τα βασικά συµπεράσµατα που προ-κύπτουν. Πρώτον, µεταξύ τέλους ∆εκεµβρίου2009 και τέλους Ιουνίου 2010 ο πιστωτικός κίν-δυνος τόσο των κρατών όσο και των τραπεζώνπαρουσιάζει αύξηση, η οποία είναι µικρή στιςπεριπτώσεις της Γερµανίας και της Γαλλίας καιαρκετά µεγαλύτερη στις άλλες περιπτώσεις.∆εύτερον, ενώ στο τέλος του 2009 ο πιστωτικόςκίνδυνος των κρατών και των τραπεζών δενεµφάνιζε µεγάλες αποκλίσεις, στο τέλος Ιου-νίου 2010 ο πιστωτικός κίνδυνος των τραπεζώνήταν κατά κανόνα µεγαλύτερος εκείνου τωνκρατών.



22 Πηγή: Thomson Financial Datastream.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 51

Η προσφυγή της χώρας στο µηχανισµό στή-ριξης της ελληνικής οικονοµίας που συνέ-στησαν από κοινού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ηΕΚΤ και το ∆ΝΤ, σε συνδυασµό µε τηνπαρέµβαση της ΕΚΤ µέσω αγοράς οµολόγωνστη δευτερογενή αγορά, συνέβαλε στην απο-κλιµάκωση των αποδόσεων των ελληνικών

κρατικών οµολόγων. Ωστόσο, οι εν λόγω απο-δόσεις παραµένουν σε σχετικά υψηλό επί-πεδο σε σύγκριση µε άλλες χώρες της ζώνηςτου ευρώ (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.6), ενώ η συναλ-λακτική δραστηριότητα επί ελληνικών οµο-λόγων εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα περιο-ρισµένη.


ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝ∆ΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΟ∆Ο ΤΩΝ ΑΠΟ∆ΟΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

Η ανοδική πορεία των αποδόσεων των οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου είχε ήδη ξεκινήσειαπό τις αρχές Σεπτεµβρίου 2009. Ακολούθως, καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω σηµαντική άνοδοτων αποδόσεων διαδραµάτισαν κυρίως οι παρακάτω εξελίξεις (βλ. διάγραµµα):

•• Στις 22 Οκτωβρίου 2009 η Eurostat ανακοίνωσε τις εκτιµήσεις της για τα δηµόσια οικονοµικάτης Ευρώπης, σύµφωνα µε τις οποίες το έλλειµµα της Ελλάδος για το 2008 (7,7% του ΑΕΠ) ήταντο υψηλότερο µεταξύ των 27 κρατών-µελών της ΕΕ και το χρέος της το δεύτερο υψηλότερο. Παράλ-ληλα, η Eurostat εξέφρασε πολλές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία των δηµοσιονοµικών στοιχείωνπου υπέβαλε η Ελλάδα στην ΕΕ, µε βάση τα οποία το έλλειµµα του 2009 εκτιµήθηκε σε 12,5%του ΑΕΠ (από περίπου 6% σύµφωνα µε την αρχική εκτίµηση) και το χρέος σε 113,4% του ΑΕΠ.

•• Την ίδια ηµέρα, ο οίκος Fitch υποβάθµισε την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας, ενώ στησυνέχεια αρνητική ήταν και η συµβολή της σηµαντικής προς τα κάτω αναθεώρησης των στοιχείωντου ΑΕΠ για το γ’ τρίµηνο του 2009 που υποδήλωναν νέα συρρίκνωση της ελληνικής οικονοµίας.

•• Στις 3 Νοεµβρίου 2009 δηµοσιεύθηκε η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µε τίτλο “Η οικο-νοµική ύφεση αποτελεί πρόκληση για τα δηµόσια οικονοµικά”, η οποία προέβλεπε µηδενική ανά-πτυξη της ελληνικής οικονοµίας για το 2010 και έδινε ιδιαίτερη έµφαση στην ανάγκη διόρθω-σης των δηµοσιονοµικών ανισορροπιών της ελληνικής οικονοµίας.

•• Την έκθεση αυτή ακολούθησε πληθώρα οικονοµικών αναλύσεων µε οξύτατα αρνητικά σχό-λια για τη δηµοσιονοµική κατάσταση της Ελλάδος, ενώ πύκνωσε ο αριθµός των δηµοσιευµάτωνστο διεθνή τύπο µε θέµα την πιθανή πτώχευση της χώρας λόγω αδυναµίας διόρθωσης των δηµο-σιονοµικών ανισορροπιών. Παράλληλα, άλλα ανυπόστατα δηµοσιεύµατα άρχισαν να κάνουν λόγογια αναδιάρθρωση του χρέους ή ακόµη και για έξοδο της Ελλάδος από τη ζώνη του ευρώ.

•• Το Νοέµβριο του 2009 η κρατικών συµφερόντων εταιρία επενδύσεων του εµιράτου του Ντου-µπάι, Dubai World, πρότεινε το εξάµηνο πάγωµα των οφειλών της λόγω αδυναµίας αποπληρωµήςτους και τα διεθνή µέσα οικονοµικής ενηµέρωσης συσχέτισαν το γεγονός µε τις εξελίξεις στηνελληνική αγορά οµολόγων.

•• Μετά από σχετική προειδοποίηση στις 7 ∆εκεµβρίου 2009 και στη συνέχεια υποβάθµιση απότον οίκο Standard & Poor’s, την οποία ακολούθησε σχεδόν αµέσως η υποβάθµιση και από τονοίκο Fitch, το επίπεδο των ελληνικών πιστωτικών περιθωρίων (spread)1 υπερέβη τις 200 µονά-

Πλαίσιο ΙII.1

1 ∆ηλαδή η διαφορά απόδοσης µεταξύ των δεκαετών οµολόγων αναφοράς του Ελληνικού ∆ηµοσίου και των αντίστοιχων του Γερµα-νικού ∆ηµοσίου.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 52



KEF III: 1 23-07-10 08:11 53


δες βάσης. Το φαινόµενο αυτό µεταδόθηκε και στα οµόλογα άλλων χωρών (π.χ. της Πορτογα-λίας και της Ισπανίας), οι οποίες επίσης αντιµετωπίζουν δηµοσιονοµικές προκλήσεις, υποβαθ-µίσεις της πιστοληπτικής τους ικανότητας από τους οίκους αξιολόγησης και αρνητικά σχόλια τουδιεθνούς τύπου.

•• Στις 14 Ιανουαρίου 2010 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε το Επικαιροποιηµένο ΠρόγραµµαΣταθερότητας και Ανάπτυξης (ΕΠΣΑ) 2010-2013, εξέλιξη που µόνο προσωρινά ανέκοψε την ανο-δική τάση των αποδόσεων των οµολόγων.

•• Το δίµηνο Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2010 παρατηρήθηκε µικρής έκτασης αποκλιµάκωση των απο-δόσεων, καθώς στις 2 Φεβρουαρίου η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε νέα µέτρα για τον περιο-ρισµό των δηµόσιων δαπανών, µε έµφαση στην περικοπή του κόστους µισθοδοσίας στο δηµό-σιο τοµέα, ενώ στις 5 Μαρτίου η ελληνική κυβέρνηση εξήγγειλε νέα µέτρα για τον περιορισµότων δαπανών, καθώς και αύξηση της φορολογίας µε στόχο την τόνωση των εσόδων.

•• Στις 25 Μαρτίου στη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου συµφωνήθηκε και ανακοινώθηκε ηδηµιουργία µηχανισµού στήριξης της ελληνικής οικονοµίας µε τη συµµετοχή της ΕΕ, της ΕΚΤ καιτου ∆ΝΤ, χωρίς όµως η ανακοίνωση αυτή να συνοδεύεται από λεπτοµέρειες για τον τρόπο υλο-ποίησής του. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανακοίνωσε χαλάρωση των κριτηρίωνγια την αποδοχή εξασφαλίσεων από τις τράπεζες µε σκοπό την παροχή ρευστότητας προς αυτές,αλλά οι ασάφειες όσον αφορά τους όρους λειτουργίας και ενεργοποίησης του µηχανισµού στή-ριξης και τα αλλεπάλληλα αρνητικά δηµοσιεύµατα στο διεθνή τύπο για το ενδεχόµενο πτώχευσηςτης χώρας ή αναδιάρθρωσης του χρέους της συνέβαλαν στην περαιτέρω άνοδο των αποδόσεων.

•• Στις 22 Απριλίου 2010 ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος ανακοίνωσε την προσφυγή της χώραςστο µηχανισµό χρηµατοδοτικής στήριξης, ενώ την προηγούµενη ηµέρα η Eurostat αναθεώρησεπρος τα άνω το δηµοσιονοµικό έλλειµµα της χώρας.

•• Στις 27 Απριλίου 2010 ο οίκος Standard & Poor’s ήταν ο πρώτος ο οποίος υποβάθµισε τη χώρασε επίπεδο κάτω από εκείνο της “επενδυτικής βαθµίδας” (investment grade).

•• Ακολούθησε πληθώρα δηµοσιευµάτων στο διεθνή τύπο για την πιθανότητα αναδιάρθρωσης τουχρέους της Ελλάδος, ενώ πλέον στα ίδια δηµοσιεύµατα συµπεριλαµβάνονταν και άλλες χώρες πουαντιµετωπίζουν δηµοσιονοµικές ανισορροπίες, εξέλιξη που εκτόξευσε εκ νέου τις αποδόσεις τωνελληνικών οµολόγων και προκάλεσε άνοδο των αποδόσεων των οµολόγων και σε άλλες χώρες.

•• Στις 3 Μαΐου 2010 η ΕΚΤ ανέστειλε την εφαρµογή του ελάχιστου ορίου πιστοληπτικής διαβάθ-µισης για τα οµόλογα του Ελληνικού ∆ηµοσίου και τα οµόλογα µε την εγγύηση του Ελληνικού ∆ηµο-σίου που αποδέχεται ως εξασφαλίσεις στο πλαίσιο της παροχής ρευστότητας από το Ευρωσύστηµα.

•• Στις 10 Μαΐου 2010 ανακοινώθηκε από την ΕΕ, την ΕΚΤ και το ∆ΝΤ µηχανισµός βοήθειαςύψους 750 δισεκ. ευρώ µε στόχο τη διασφάλιση της σταθερότητας της ζώνης του ευρώ. Παράλ-ληλα, η ΕΚΤ ανακοίνωσε την έναρξη προγράµµατος αγοράς κρατικών και εταιρικών οµολόγωντης ζώνης του ευρώ για την αποκατάσταση της ρευστότητάς τους. Οι εξελίξεις αυτές συνέτει-ναν στην αποκλιµάκωση των αποδόσεων και των ελληνικών οµολόγων.

•• Στις 14 Ιουνίου 2010 ο οίκος Moody’s υποβάθµισε την πιστοληπτική αξιολόγηση της Ελλάδοςσε επίπεδο κάτω από εκείνο της “επενδυτικής βαθµίδας”, µε συνέπεια τα ελληνικά κρατικά οµό-

KEF III: 1 23-07-10 08:11 54

3.2 ∆ΙΕΘΝΕΙΣ ΑΓΟΡΕΣ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

Στην αγορά κρατικών οµολόγων των χωρώντης ζώνης του ευρώ σηµειώθηκαν δύο τάσεις:η πρώτη αφορούσε τα κρατικά οµόλογαχωρών µε υψηλό επίπεδο δηµοσιονοµικούελλείµµατος και χρέους, οι αποδόσεις τωνοποίων σηµείωσαν άνοδο, και η δεύτερηεκείνα των χωρών µε σχετικά χαµηλού βαθµούδηµοσιονοµικές ανισορροπίες, οι αποδόσειςτων οποίων σηµείωσαν πτώση. Μικρή µετα-βολή εµφάνισε η διαφορά αποδόσεων µεταξύτων εταιρικών και των κρατικών οµολόγωνστη ζώνη του ευρώ την περίοδο ∆εκεµβρίου2009-Ιουνίου 2010, καθώς η αποκλιµάκωσητης διαφοράς που παρατηρήθηκε τους πρώ-

τους µήνες του 2010 αντιστράφηκε το Μάιο(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.7). Η προσεκτικότερηπαρατήρηση των συνιστωσών της διαφοράςαυτής δείχνει αφενός την αυξανόµενη διάθεσηανάληψης κινδύνου από τους επενδυτές (υπο-χώρηση των αποδόσεων των εταιρικών οµο-λόγων) και αφετέρου την εντεινόµενη ανησυ-χία τους για τη δηµοσιονοµική κατάσταση τωνχωρών της ζώνης του ευρώ (αύξηση των απο-δόσεων των κρατικών οµολόγων). Ενδεικτικάαναφέρεται ότι από το τέλος Απριλίου του2010 οι αποδόσεις των εταιρικών τίτλων µεπιστοληπτική αξιολόγηση ΑΑΑ διαµορφώθη-καν σε επίπεδο χαµηλότερο εκείνου των κρα-τικών οµολόγων µε την ίδια πιστοληπτική δια-βάθµιση.



λογα να αφαιρεθούν από διεθνείς δείκτες οµολόγων και τα επενδυτικά κεφάλαια που ακολου-θούν την απόδοση ενός δείκτη (index tracking funds) να υποχρεωθούν σε ρευστοποίηση των ελλη-νικών τίτλων.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 55

3.3 ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Το 2009 οι ελληνικές τράπεζες άντλησαν απότις διεθνείς αγορές κεφαλαίων 4,3 δισεκ. ευρώµέσω εκδόσεων κύριου χρέους (χωρίς τηνεγγύηση του Ελληνικού ∆ηµοσίου) και 1,5δισεκ. ευρώ µέσω καλυµµένων οµολογιών.Επίσης, προχώρησαν σε τιτλοποιήσεις δανείωναξίας περίπου 22 δισεκ. ευρώ, τις οποίες χρη-σιµοποίησαν ως ενέχυρο για την άντληση ρευ-στότητας από το Ευρωσύστηµα.

Τους έξι πρώτους µήνες του 2010 παρατηρή-θηκε έλλειψη επενδυτικού ενδιαφέροντος γιατις εκδόσεις οµολόγων των ελληνικών τραπε-ζών, λόγω των συνεχών υποβαθµίσεων τηςπιστοληπτικής αξιολόγησης των τραπεζών(απόρροια των υποβαθµίσεων του Ελληνικού∆ηµοσίου).3

4 ΑΓΟΡΑ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΟΣ

Την περίοδο ∆εκεµβρίου 2009-Ιουνίου 2010,η ισοτιµία του ευρώ ως προς τα κυριότερανοµίσµατα σηµείωσε σηµαντική υποχώρηση(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.8). Η πιο έντονη µεταβολήπαρατηρήθηκε το Μάιο του 2010 και αντανα-κλούσε την προαναφερθείσα ανησυχία τωνεπενδυτών για ενδεχόµενη αποσταθεροποί-ηση της ζώνης του ευρώ υπό το βάρος τωνδηµοσιονοµικών µεγεθών ορισµένων χωρώντης και για την πιθανότητα µετάδοσης τωνπροβληµάτων και σε άλλες χώρες. Ενδεικτικάαναφέρεται ότι στα τέλη Μαΐου 2010 η ισοτι-µία του ευρώ ως προς το δολάριο ΗΠΑ δια-µορφώθηκε στο χαµηλότερο επίπεδο τηςτελευταίας τετραετίας. Αναλυτικότερα, τηνπερίοδο ∆εκεµβρίου 2009-Ιουνίου 2010, ησυναλλαγµατική ισοτιµία του ευρώ έναντι τωνκυριότερων νοµισµάτων µεταβλήθηκε ως εξής:έναντι του δολαρίου ΗΠΑ: -18,6%, έναντι τουγιεν Ιαπωνίας: -17%, έναντι της λίραςΑγγλίας: -10,2% και έναντι του φράγκουΕλβετίας: -11,9%.4 Ανάλογη ήταν και η πορείατης ονοµαστικής σταθµισµένης συναλλαγµα-τικής ισοτιµίας του ευρώ.5 Η πτωτική πορείατου ευρώ κατά την εξεταζόµενη περίοδο ήταναποτέλεσµα της ανησυχίας των επενδυτών για

τις εξελίξεις της οικονοµικής δραστηριότηταςστο σύνολο της ζώνης του ευρώ.

5 ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

Την περίοδο ∆εκεµβρίου 2009-Ιουνίου 2010,οι ανησυχίες για τις δηµοσιονοµικές εξελίξειςστις χώρες της ζώνης του ευρώ και τις αναµε-νόµενες επιπτώσεις στο ρυθµό οικονοµικήςανάπτυξής τους επηρέασαν αρνητικά τις τιµέςτων µετοχών στις περισσότερες χώρες τηςζώνης του ευρώ. Επίσης, η ανησυχία για τοενδεχόµενο η κλιµακούµενη ευρωπαϊκή δηµο-σιονοµική κρίση να πλήξει την παγκόσµια


33 Ωστόσο, το πρώτο εξάµηνο του 2010 οι ελληνικές τράπεζες προ-χώρησαν στις ακόλουθες εκδόσεις, το προϊόν των οποίων δια-κράτησαν στον ισολογισµό τους: 26,3 δισεκ. ευρώ σε οµόλογα µετην εγγύηση του Ελληνικού ∆ηµοσίου, 9,8 δισεκ. ευρώ καλυµµέ-νες οµολογίες και 1 δισεκ. ευρώ τιτλοποιηµένα δάνεια.

44 Με βάση το δελτίο συναλλαγµατικών ισοτιµιών αναφοράς τηςΕΚΤ.

55 Η ονοµαστική σταθµισµένη συναλλαγµατική ισοτιµία του ευρώυπολογίζεται σε σχέση µε τα νοµίσµατα των 21 κυριότερων εµπο-ρικών εταίρων της ζώνης του ευρώ.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 56

οικονοµική ανάπτυξη επηρέασε αρνητικά, ανκαι σε µικρή σχετικά έκταση, τις τιµές τωνµετοχών στις ΗΠΑ. Τόσο στην Ευρώπη όσοκαι στις ΗΠΑ όµως, η υποχώρηση των τιµώντων µετοχών ήταν συγκρατηµένη.

Αντίθετα, οι τιµές των µετοχών στο Χρηµατι-στήριο Αθηνών κατέγραψαν εντεινόµενη από-κλιση σε σύγκριση µε τις άλλες ανεπτυγµένεςαγορές και υποχώρησαν σηµαντικά, φθάνο-ντας στα τέλη Ιουνίου του 2010 στο χαµηλό-τερο επίπεδο των τελευταίων 15 µηνών (βλ.∆ιάγραµµα ΙΙΙ.9). Μεγαλύτερη υποχώρησησηµείωσαν οι µετοχές των τραπεζών.

6 ΑΓΟΡΕΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ

Μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου του 2010, η τιµήτου χρυσού εµφάνισε µικρή αποκλιµάκωση σεσύγκριση µε το προηγούµενο ιστορικά υψηλόεπίπεδο που είχε παρατηρηθεί στις αρχές∆εκεµβρίου του 2009, ενώ στη συνέχεια κινή-θηκε ανοδικά και διαµορφώθηκε στις 18 Ιου-νίου 2010 σε νέο ιστορικά υψηλό επίπεδο (βλ.∆ιάγραµµα ΙΙΙ.10). Η εξέλιξη της τιµής τουχρυσού αποδίδεται έως ένα βαθµό στις ανη-συχίες των επενδυτών για πιθανή ενίσχυσητων πληθωριστικών πιέσεων µεσοπρόθεσµακαι στην αναζήτηση ασφαλούς καταφυγίουέναντι του κινδύνου απώλειας της πραγµατι-κής αξίας όλων των κύριων αποθεµατικώννοµισµάτων.6 Επίσης, η χαλαρή νοµισµατικήπολιτική που έχουν υιοθετήσει οι περισσότε-ρες ανεπτυγµένες χώρες µειώνει το κόστοςευκαιρίας της επένδυσης σε χρυσό.

Παράλληλη πορεία µε την τιµή του χρυσούακολούθησε η τιµή του πετρελαίου, η οποίαπαρουσίασε πτωτική τάση από τις αρχές∆εκεµβρίου του 2009 µέχρι τις αρχές Φεβρου-αρίου του 2010, ενώ στη συνέχεια ανέκαµψεσηµαντικά µέχρι και τις αρχές Μαΐου του2010, ως αποτέλεσµα της αυξηµένης ζήτησηςλόγω της εισόδου της παγκόσµιας οικονοµίαςσε περίοδο ανάκαµψης. Ωστόσο, το Μάιο του



66 Πάντως, η συσταλτική δηµοσιονοµική πολιτική που έχουν ανα-κοινώσει οι χώρες της ζώνης του ευρώ, σε συνδυασµό µε την αναι-µική ακόµη οικονοµική ανάκαµψή τους, συντείνει βραχυπρόθεσµαστη διατήρηση του πληθωρισµού σε χαµηλό επίπεδο.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 57

2010 η τιµή του πετρελαίου υποχώρησε, αντα-νακλώντας την ανατίµηση του δολαρίου ένα-ντι του ευρώ, αλλά και τις διατηρούµενες ανη-συχίες για το ενδεχόµενο η κλιµακούµενηευρωπαϊκή δηµοσιονοµική κρίση να πλήξειτην παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη.

Ανοδικά κινήθηκαν οι τιµές των άλλων βασι-κών εµπορευµάτων την περίοδο ∆εκεµβρίου

2009-Απριλίου 2010, καθώς η είσοδος πολλώνοικονοµιών σε τροχιά ανάκαµψης συνεπάγε-ται αύξηση της ζήτησης και ανοδικές τάσειςστις τιµές. Πτωτικά, ωστόσο, κινήθηκαν οιτιµές το δίµηνο Μαΐου-Ιουνίου 2010, επηρεα-ζόµενες από την ανατίµηση του δολαρίου ένα-ντι του ευρώ και τις συνεχιζόµενες ανησυχίεςγια επιβράδυνση του ρυθµού ανάπτυξης τηςπαγκόσµιας οικονοµίας.


ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΕΠΙ ΤΙΤΛΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ

Κάθε συναλλαγή επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου περιλαµβάνει δύο διακριτά στάδια: τη “δια-πραγµάτευση” (κοινώς τη διαδικασία που καταλήγει στη συµφωνία αγοράς/πώλησης των τίτλων)και το “διακανονισµό” (δηλ. τη διαδικασία της απόδοσης τίτλων έναντι χρηµατικών ποσών µεταξύτων αντισυµβαλλοµένων).1

Όσον αφορά το πρώτο στάδιο, η διαπραγµάτευση των οµολόγων πραγµατοποιείται σε πολλέςαγορές ή και χώρες και µέσω µεγάλου αριθµού τραπεζών και επενδυτικών οίκων. Η διαπραγ-µάτευση και σύναψη συναλλαγών επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου στη δευτερογενή αγοράµπορεί να γίνει είτε στην Ηλεκτρονική ∆ευτερογενή Αγορά Τίτλων (Η∆ΑΤ), διαχειριστής τηςοποίας είναι η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), είτε σε άλλες αγορές (EuroMTS, BrokerTec, BGC)είτε εξωχρηµατιστηριακά (OTC), δηλ. διµερώς και εκτός των οργανωµένων αγορών. Η συντρι-πτική πλειοψηφία των συναλλαγών δευτερογενούς αγοράς επί οµολόγων Ελληνικού ∆ηµοσίουαφορά συναλλαγές OTC και συναλλαγές που λαµβάνουν χώρα σε αγορές άλλες πλην της Η∆ΑΤ.Είναι χαρακτηριστικό ότι από το σύνολο των συναλλαγών που διακανονίζονται στο ΣύστηµαΆυλων Τίτλων της Τράπεζας της Ελλάδος2 λιγότερο από το 10% αφορά συναλλαγές που έχουνσυνοµολογηθεί στην Η∆ΑΤ.

Η Η∆ΑΤ είναι οργανωµένη δευτερογενής αγορά τίτλων, µε αντικείµενο διαπραγµάτευσης τουςτίτλους του Ελληνικού ∆ηµοσίου σε άυλη µορφή. Μέσω της Η∆ΑΤ πραγµατοποιούνται επίσηςοι δηµοπρασίες για τη διάθεση οµολόγων και εντόκων γραµµατίων του Ελληνικού ∆ηµοσίου στηνπρωτογενή αγορά. Η Η∆ΑΤ συστάθηκε µε το άρθρο 26 του Ν. 2515/1997, σύµφωνα µε την παρ.1, β’ εδάφιο του οποίου “Η Η∆ΑΤ, της οποίας διαχειριστής είναι η Τράπεζα της Ελλάδος, καλύ-πτει την εκτός Χρηµατιστηρίου δευτερογενή αγορά τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου, καθώς καιτη διενέργεια των δηµοπρασιών επί των τίτλων αυτών στην πρωτογενή αγορά, στα πλαίσια τωνσχετικών αποφάσεων του Υπουργού Οικονοµικών”. Με τον ίδιο νόµο εισήχθη και ο θεσµός τωνΒασικών ∆ιαπραγµατευτών,3 και συστάθηκε η Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου των Βασικών

Πλαίσιο ΙII.2

1 Για το διακανονισµό, βλ. ενότητα 5 του Κεφαλαίου VI.2 Στο Σύστηµα αυτό, δηλαδή στο Σύστηµα Παρακολούθησης Συναλλαγών επί Τίτλων µε Λογιστική Μορφή, πραγµατοποιείται ο δια-

κανονισµός συναλλαγών επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου στην Ελλάδα. Ειδικότερα για το Σύστηµα, βλ. Κεφάλαιο VI.5.3 Ο θεσµός των Βασικών ∆ιαπραγµατευτών Αγοράς καθιερώθηκε µε το άρθρο 26, παρ. 1, α’ εδάφιο του Ν. 2515/1997, σύµφωνα µε το

οποίο “Για την οργάνωση της πρωτογενούς και δευτερογενούς αγοράς τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου, καθιερώνεται ο θεσµός τωνΒασικών ∆ιαπραγµατευτών Αγοράς (Primary Dealers). Βασικοί ∆ιαπραγµατευτές Αγοράς είναι τα πιστωτικά ιδρύµατα που επιλέγο-νται κατά τα οριζόµενα στην παράγραφο 2 του παρόντος, για να παρέχουν εξειδικευµένες υπηρεσίες στις αγορές τίτλων του ∆ηµο-σίου, να συµµετέχουν στις δηµοπρασίες στην πρωτογενή αγορά και στο Σύστηµα Ηλεκτρονικής ∆ευτερογενούς Αγοράς Τίτλων (Η∆ΑΤ)”.Οι Βασικοί ∆ιαπραγµατευτές έχουν το δικαίωµα να διενεργούν συναλλαγές επί των τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου σε κάθε (οργα-νωµένη) αποδεκτή αγορά, σύµφωνα µε την Οδηγία 2004/39/ΕΚ (MiFID). Με βάση τον ισχύοντα Κανονισµό, αποδεκτές αγορές είναιη οργανωµένη αγορά της Η∆ΑΤ και οι πλατφόρµες διαπραγµάτευσης EuroMTS, BrokerTec και BGC. Οι συναλλαγές των Βασικών∆ιαπραγµατευτών επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου διακανονίζονται στο Σύστηµα Άυλων Τίτλων της Τράπεζας της Ελλάδος.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 58



∆ιαπραγµατευτών. Η Επιτροπή αυτή έχει, βάσει του νόµου, την αρµοδιότητα να εποπτεύει τηνοµαλή λειτουργία της αγοράς οµολόγων και ειδικότερα της Η∆ΑΤ, δεδοµένου ότι η Η∆ΑΤ είναιη αποκλειστική αγορά στην οποία εξαντλούνται οι υποχρεώσεις των Βασικών ∆ιαπραγµατευ-τών. Η Επιτροπή είναι 10µελής, όπου το Ελληνικό ∆ηµόσιο εκπροσωπείται µε 3 µέλη, οι Βασι-κοί ∆ιαπραγµατευτές µε 3 µέλη, οι µη βασικοί διαπραγµατευτές µε 1 µέλος, η Ελληνική ΈνωσηΤραπεζών µε 1 µέλος και η Τράπεζα της Ελλάδος µε 2 µέλη.

Σε συνέχεια της ενσωµάτωσης στο ελληνικό δίκαιο της κοινοτικής Οδηγίας 2004/39/ΕΚ για τιςαγορές χρηµατοπιστωτικών µέσων (MiFID) µε τον Ν. 3606/2007, η Η∆ΑΤ αδειοδοτήθηκε απότην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, από την οποία και εποπτεύεται ως οργανωµένη αγορά κατά τηνέννοια του άρθρου 2 παρ. 10 του Ν. 3606/2007.4 Στο πλαίσιο του Ν. 3606/2007, συστάθηκε καιη 10µελής Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου της Η∆ΑΤ, στην οποία 9 µέλη, πλην του εκπροσώπουτης Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, είναι τα ίδια πρόσωπα µε εκείνα της Επιτροπής Εποπτείαςκαι Ελέγχου Βασικών ∆ιαπραγµατευτών Αγοράς. Η Η∆ΑΤ περιλαµβάνεται στoν επίσηµο κατά-λογο των εγκεκριµένων οργανωµένων αγορών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος καταρτίζε-ται και τηρείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Μέλη της Η∆ΑΤ είναι σήµερα τα περισσότερα εγχώρια πιστωτικά ιδρύµατα, καθώς και τα µεγα-λύτερα διεθνή χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα. Στο πλαίσιο της αρχής της διαφάνειας, η Η∆ΑΤ είναισυνδεδεµένη µε διεθνή δίκτυα µετάδοσης πληροφοριών για τη µεταφορά πληροφόρησης, σεσυνεχή χρόνο, σχετικά µε τη δραστηριότητα της αγοράς.

Η Η∆ΑΤ είναι στην ουσία µια αγορά “χονδρικής”. Σε αυτήν µπορούν να διενεργούν πράξειςοι 22 σήµερα Βασικοί ∆ιαπραγµατευτές και οι 5 ∆ιαπραγµατευτές Αγοράς και για σχετικώςµεγάλα ποσά. Ένας ενδιαφερόµενος που δεν είναι διαπραγµατευτής στην Η∆ΑΤ ή θέλει να συνά-ψει συναλλαγή για µικρό ποσό έχει αυτή τη δυνατότητα µέσω των επίσηµων µελών της οργα-νωµένης αγοράς ή µέσω οποιουδήποτε χρηµατοπιστωτικού ιδρύµατος που επιτρέπεται να ασκείαυτή τη δραστηριότητα.

Εγγενές χαρακτηριστικό της Η∆ΑΤ είναι ότι, σε αντίθεση µε το σύστηµα κατάρτισης συναλλα-γών σε άλλες αγορές (οργανωµένες ή µη), οι Βασικοί ∆ιαπραγµατευτές εκδηλώνουν ταυτόχροναδιπλή πρόθεση, δηλαδή είναι υποχρεωµένοι να δηµοσιοποιούν ταυτοχρόνως τιµές αγοράς καιτιµές πώλησης µε προκαθορισµένο µικρό εύρος µεταξύ των προτεινόµενων τιµών αγοράς καιπώλησης. Κατά συνέπεια, µέχρι τη στιγµή ενεργοποίησης της πρόθεσης από ένα άλλο µέλος, κάθευποψήφιος πωλητής ή αγοραστής δεν γνωρίζει αν τελικά θα είναι πράγµατι πωλητής ή αγορα-στής. Είναι πολύ πιθανό, και συµβαίνει στην πράξη, να έχει κάποιος την πρόθεση να προβεί σεπώληση, αλλά τελικά να υποχρεωθεί να αγοράσει εάν κάποιος άλλος εµφανιστεί ως πωλητής στηντιµή αγοράς που ο πρώτος έχει εισαγάγει. Τα χαρακτηριστικά αυτά της Η∆ΑΤ καθιστούν σαφέςότι οι τιµές διαµορφώνονται σε συνθήκες πλήρους διαφάνειας και καθορίζονται από οικονο-µικούς παράγοντες προσφοράς και ζήτησης των τίτλων υπό διαπραγµάτευση. Το γεγονός αυτόλειτουργεί ως φυσικός µηχανισµός αποτροπής των ανοικτών πωλήσεων (short-selling).

Ειδικότερα όσον αφορά τις τιµές, οι προκύπτουσες στην Η∆ΑΤ τιµές αναφοράς5 δεν συνιστούνούτε θέτουν περιορισµό στη διαµόρφωση των τιµών των ελληνικών οµολόγων είτε στις συναλ-λαγές OTC, δηλαδή εκεί όπου καταρτίζεται το συντριπτικά µεγαλύτερο ποσοστό των συναλλα-

4 Απόφαση του ∆.Σ. της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς 1/507/2009.5 Ως τιµές αναφοράς νοούνται οι τιµές των οµολόγων αναφοράς, δηλ. των τίτλων εκείνων έναντι των οποίων µετρείται η συγκριτική

απόδοση άλλων τίτλων.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 59


γών επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου, είτε στις λοιπές ανά τον κόσµο οργανωµένες αγορές.Οι ανά τον κόσµο επενδυτές χρησιµοποιούν διάφορες πηγές τιµών αναφοράς (π.χ. Bloomberg,Reuters, µεγάλοι τραπεζικοί οίκοι κ.ά.) και δεν βασίζονται µόνο στις τιµές της Η∆ΑΤ. Πάντως,όπως περιγράφεται στην τελευταία έκδοση της ΕΚΤ “Blue Book: Payment and SecuritiesSettlement Systems in the EU”, τα χαρακτηριστικά του µηχανισµού της Η∆ΑΤ εγγυώνται τη δια-φάνεια, που είναι βασικό συστατικό για την αποτροπή τυχόν χειραγώγησης.

Τέλος, οι τιµές της Η∆ΑΤ καθορίζονται από την προσφορά και τη ζήτηση, των οποίων βασικοίπροσδιοριστικοί παράγοντες, σύµφωνα και µε τη διεθνή βιβλιογραφία,6 είναι:

―― η δηµοσιονοµική κατάσταση του εκδότη (π.χ. το δηµοσιονοµικό έλλειµµα, η προοπτική εξυ-πηρέτησης του δηµόσιου χρέους, η µελλοντική επιβάρυνση των δηµόσιων δαπανών για τηνπληρωµή συντάξεων),

―― οι οικονοµικές προοπτικές και η πιστοληπτική αξιολόγηση του εκδότη,

―― οι εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες ρευστότητας στη δευτερογενή αγορά τίτλων, από τιςοποίες εξαρτάται η δυνατότητα των επενδυτών να διενεργούν συναλλαγές επί τίτλων ανά πάσαστιγµή χωρίς να προκαλούνται εξ αυτού έντονες διακυµάνσεις στις τιµές των τίτλων, και

―― η απροθυµία των επενδυτών για ανάληψη κινδύνου (risk aversion).

6 Ενδεικτικά αναφέρονται:– ECB, “What explains the surge in euro area sovereign spreads during the financial crisis of 2007-09?”, Working Paper No. 1131.– European Economy, “Determinants of intra-euro area government bond spread during the financial crisis”, Economic Papers, 388,

Νοέµβριος 2009.– IMF, “Euro area sovereign risk during the crisis’’, Working Paper 09/222, Οκτώβριος 2009.– Manganelli and Wolswijk, “What drives spreads in the euro area government bond market?”, Economic Policy, 24 (58), Απρίλιος

2009, σελ. 191-240.– OECD, “What drives sovereign risk premiums? An analysis of recent evidence from the euro area”, OECD Economics Department

Working Paper no. 718, 2009.

KEF III: 1 23-07-10 08:11 60

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα αντιµετώπισεσηµαντικές προκλήσεις και το 2009, τις οποίεςαπορρόφησε µε µικρές µόνο επιπτώσεις χάρηστα ισχυρά θεµελιώδη µεγέθη του. Το µεγα-λύτερο µέρος των πιέσεων εκδηλώθηκε τοτελευταίο τρίµηνο του 2009, καθώς η δηµο-σιονοµική κρίση οδήγησε σε υποβάθµιση τηςπιστοληπτικής αξιολόγησης του Ελληνικού∆ηµοσίου και, αναπόφευκτα, και των ελληνι-κών τραπεζών, των θυγατρικών τους και τωνεκδόσεων τίτλων τους (π.χ. τιτλοποιήσεων,καλυµµένων οµολογιών κ.λπ.). Στο πλαίσιοτων εντεινόµενων ανησυχιών για τις δηµοσιο-νοµικές προοπτικές της Ελλάδος,1 η άντλησηκεφαλαίων από τη διεθνή διατραπεζική αγοράκαι τις διεθνείς αγορές κεφαλαίων κατέστησταδιακά αδύνατη, µε αποτέλεσµα οι ελληνι-κές τράπεζες να στηριχθούν αποκλειστικά στοΕυρωσύστηµα για τη χρηµατοδότησή τους.Όπως ήταν αναµενόµενο, αρνητικά επηρεά-στηκαν οι κίνδυνοι ρευστότητας και αγοράς.

Παράλληλα, η επιδείνωση του µακροοικονο-µικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα επιβάρυνετη χρηµατοοικονοµική κατάσταση των επιχει-ρήσεων και των νοικοκυριών, µε αποτέλεσµανα αυξηθεί ο λόγος των δανείων σε καθυστέ-ρηση προς το σύνολο των δανείων. Επιπρο-σθέτως, παρά το σχηµατισµό αυξηµένων προ-βλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο, το ποσο-στό κάλυψης των δανείων σε καθυστέρηση απόσυσσωρευµένες προβλέψεις υποχώρησε.

Όσον αφορά την ευρωστία του τραπεζικούσυστήµατος το 2009, η προ φόρων κερδοφορίατων ελληνικών τραπεζών και των οµίλων τουςυποχώρησε µεν σηµαντικά, αλλά παρέµεινε σεθετικά επίπεδα, ενώ η κεφαλαιακή τους επάρ-κεια ενισχύθηκε τόσο ποσοτικά όσο και ποι-οτικά. Αρνητικά επέδρασαν στην κερδοφορίαη υποχώρηση των εσόδων από τόκους και προ-µήθειες και ο σχηµατισµός αυξηµένων προ-βλέψεων έναντι του πιστωτικού κινδύνου.Αντίθετα, θετική συµβολή στην κερδοφορίαείχαν τα κέρδη από χρηµατοοικονοµικές πρά-ξεις και το επενδυτικό χαρτοφυλάκιο.2 Ηκεφαλαιακή επάρκεια ενισχύθηκε από την

αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου ορισµένωντραπεζών µε την καταβολή µετρητών και τηναύξηση της εσωτερικής χρηµατοδότησης µεκεφάλαια προερχόµενα από την κερδοφορίατου 2009 και την έκδοση προνοµιούχων µετο-χών που διατέθηκαν στο Ελληνικό ∆ηµόσιοβάσει του Ν. 3723/2008.

Στο σηµερινό περιβάλλον, οι ελληνικές τρά-πεζες καλούνται να αντιµετωπίσουν σηµαντι-κές προκλήσεις. Αναγκαίες προϋποθέσεις γιανα διατηρήσει ο τραπεζικός τοµέας την ανθε-κτικότητα που µέχρι τώρα επέδειξε είναι η επι-τυχής και ταχεία δηµοσιονοµική προσαρµογήτης χώρας και η αποκατάσταση της εµπιστο-σύνης των αγορών στο µέλλον της ελληνικήςοικονοµίας. Οι ελληνικές τράπεζες, από τηνπλευρά τους, οφείλουν να προσαρµοστούν στανέα δεδοµένα µε διορατικότητα, επιδιώκοντας:

•• τη διατήρηση σηµαντικών περιθωρίωνκεφαλαίου, πάνω από τα ελάχιστα όρια πουκαθορίζουν οι εποπτικοί κανόνες,

•• το σχηµατισµό επαρκών προβλέψεων γιατην κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου,

•• τον εξορθολογισµό των λειτουργικών εξό-δων,

•• την ευέλικτη και συνετή διαχείριση των δια-θέσιµων πηγών χρηµατοδότησης και

•• τη διαµόρφωση µιας στρατηγικής που θααποβλέπει, µεταξύ άλλων, σε συνεργασίες καισυνενώσεις δυνάµεων, καθώς σε µεσοπρόθε-σµο ορίζοντα η αναδιάταξη του τραπεζικούτοµέα είναι αναπόφευκτη.

Η Τράπεζα της Ελλάδος, από την πλευρά της,θα συνεχίσει να παρακολουθεί στενά και ναπαρεµβαίνει στις εξελίξεις, ώστε τα επόµεναβήµατα, εν µέσω των ιδιαίτερα δυσµενών συν-θηκών που έχουν διαµορφωθεί, να γίνουν µετον πιο αποτελεσµατικό τρόπο.



I V O ΤΡΑΠΕΖ ΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ - Ε ΞΕΛ Ι Ξ Ε Ι Σ 2009

11 Στην κλιµάκωση των ανησυχιών των επενδυτών συνέβαλαν ταέντονα αρνητικά και συνεχή δηµοσιεύµατα του διεθνούς οικονο-µικού τύπου.

22 Τα κέρδη αυτά χαρακτηρίζονται από υψηλή µεταβλητότητα καιείναι δύσκολο να επαναληφθούν το 2010.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 61

2 ∆ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ-ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ

Το ενεργητικό των ελληνικών εµπορικών τρα-πεζικών οµίλων, παρά τις δυσµενείς συνθήκεςπου επικράτησαν, αυξήθηκε και το 2009 (κατά7,0% σε σύγκριση µε το 2008), αλλά µε τοχαµηλότερο ρυθµό της τελευταίας πενταετίαςλόγω της σηµαντικής επιβράδυνσης τηςπιστωτικής επέκτασης (βλ. ∆ιάγραµµα IV.1).Αν και, λόγω της προαναφερθείσας εξέλιξης,το µερίδιο των δανείων προς πελάτες υποχώ-ρησε, τα δάνεια αυτά εξακολουθούν να απο-τελούν το σηµαντικότερο στοιχείο του ενερ-γητικού των τραπεζικών οµίλων (βλ. ∆ιά-γραµµα IV.2). Αύξηση παρατηρήθηκε στοµερίδιο των τοποθετήσεων σε οµόλογα καιµετοχές.3

Όσον αφορά τη διάρθρωση του παθητικού,αξιόλογη άνοδος σηµειώθηκε στο δανεισµόαπό το Ευρωσύστηµα ως ποσοστό του συνο-

λικού παθητικού, ενώ µείωση παρατηρήθηκεστο µερίδιο των οµολόγων έκδοσης τραπε-ζών.4 Επιπλέον, οι καταθέσεις πελατών, ανκαι εµφανίζουν µικρή µείωση ως ποσοστό τουπαθητικού, ως απόλυτο µέγεθος αυξήθηκανελαφρά. Ανοδικά κινήθηκε και το µερίδιοτων λογιστικών ιδίων κεφαλαίων (βλ. ∆ιά-γραµµα IV.3).5

3 ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

3.1 ΑΠΟ∆ΟΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η κερδοφορία του ελληνικού τραπεζικούσυστήµατος υποχώρησε το 2009 στο χαµηλό-


33 Επισηµαίνεται ότι οι τοποθετήσεις σε µετοχές είναι περιορισµέ-νες και αποτελούν µικρό µόνο ποσοστό του συνολικού ενεργητι-κού του τραπεζικού συστήµατος.

44 Για τους λόγους που εξηγούν την εξέλιξη αυτή, βλ. ενότητα 4.2 τουπαρόντος κεφαλαίου.

55 Για την εξέλιξη των ιδίων κεφαλαίων, βλ. ενότητα 3.2 του παρό-ντος κεφαλαίου.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 62

τερο επίπεδο από το 2002. Τα κέρδη προφόρων των ελληνικών εµπορικών τραπεζών(σε ατοµική βάση) και των οµίλων τους δια-µορφώθηκαν σε 65,7 εκατ. ευρώ και 1,4 δισεκ.ευρώ αντίστοιχα (µειωµένα κατά 93,7% και59,4% αντίστοιχα σε σύγκριση µε το προη-γούµενο έτος) (βλ. Πίνακα IV.1). Η υποχώ-ρηση της κερδοφορίας οφείλεται στις εξαι-ρετικά δυσµενείς µακροοικονοµικές συνθήκεςπου επικράτησαν το 2009 κυρίως στηνΕλλάδα, αλλά και στις περισσότερες χώρεςόπου δραστηριοποιούνται οι ελληνικές τρά-πεζες. Οι συνθήκες αυτές είχαν αποτέλεσµααφενός να επηρεαστούν αρνητικά οι βασικέςπηγές εσόδων των τραπεζών και αφετέρου νααυξηθούν σηµαντικά οι προβλέψεις τους ένα-ντι του πιστωτικού κινδύνου.

Η µεγάλη απόκλιση στην κερδοφορία µεταξύτραπεζών και τραπεζικών οµίλων αποδίδεταιστους παρακάτω λόγους:

•• Οι διεθνείς δραστηριότητες ενίσχυσαν τηνκερδοφορία των τραπεζικών οµίλων, συνει-σφέροντας το 25% του συνόλου των κερδώνπρο φόρων το 2009 (από 29% το 2008) γιατους οµίλους µε σηµαντική διεθνή παρου-σία.6

•• Οι µη τραπεζικές δραστηριότητες των τρα-πεζικών οµίλων (π.χ. εργασίες λειτουργικήςµίσθωσης, διαχείρισης ακινήτων κ.λπ.) ήτανκερδοφόρες.

•• Οι ζηµίες των πιστωτικών ιδρυµάτων πουδεν έχουν σηµαντική παρουσία στο εξωτε-ρικό ήταν περίπου οι ίδιες τόσο σε επίπεδοτραπεζών όσο και σε επίπεδο οµίλων, µεαποτέλεσµα να επιβαρύνουν σε µεγαλύτεροβαθµό το συνολικό αποτέλεσµα σε επίπεδοτραπεζών.



66 Οι τραπεζικοί όµιλοι µε σηµαντική διεθνή παρουσία είναι οι όµι-λοι των τραπεζών Alpha Bank, Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος,Eurobank EFG και Πειραιώς.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 63

Επιπλέον, το 2009 επιβλήθηκε έκτακτηεισφορά στις κερδοφόρες επιχειρήσεις(ύψους 170 και 201 εκατ. ευρώ σε επίπεδοτραπεζών και οµίλων αντίστοιχα), η οποίααύξησε τη φορολογική επιβάρυνση των τρα-πεζών. Μάλιστα, στο σύνολο του τραπεζικούσυστήµατος καταγράφηκαν ζηµίες µετά απόφόρους ύψους 354 εκατ. ευρώ σε ατοµικήβάση, ενώ σε ενοποιηµένη βάση η φορολογίαπεριόρισε τα κέρδη κατά το ήµισυ περίπου.

Αναλυτικότερα, η µικρή άνοδος που εµφάνι-σαν τα λειτουργικά έσοδα των τραπεζών το2009 σε σύγκριση µε το 2008 οφείλεται απο-κλειστικά στην αύξηση των καθαρών εσόδωναπό χρηµατοοικονοµικές πράξεις, ενώ τακαθαρά έσοδα από τόκους και προµήθειεςµειώθηκαν (βλ. ∆ιάγραµµα IV.4). Στην ενί-σχυση των εσόδων από χρηµατοοικονοµικέςπράξεις συνέβαλαν κυρίως οι συναλλαγές επίοµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου, των

οποίων οι τιµές σηµείωσαν άνοδο το β’ και τογ’ τρίµηνο του 2009. Αντίθετα, τα έσοδα απότόκους επηρεάστηκαν αρνητικά από την αξιό-λογη επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασηςπρος τoν ιδιωτικό τοµέα (επιχειρήσεις και νοι-κοκυριά), την υποχώρηση των επιτοκίων χορη-γήσεων και την αύξηση των δανείων σε καθυ-στέρηση. Οι παράγοντες αυτοί υπεραντι-στάθµισαν τη µείωση των εξόδων για τόκουςπου προήλθε από την υποχώρηση του κόστουςάντλησης κεφαλαίων.7 Τα παραπάνω συνέ-βαλαν στη µείωση του καθαρού επιτοκιακούπεριθωρίου8 των τραπεζών σε επίπεδο κάτωτων 2 εκατοστιαίων µονάδων για πρώτη φοράαπό την ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη τουευρώ.


Πίνακας ΙV.1 Αποτελέσµατα χρήσεως ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων

(ποσά σε εκατ. ευρώ)

ΛΛεειιττοουυρργγιικκάά έέσσοοδδαα 99..882288 1100..669911 88,,88 1155..228866 1155..777788 33,,22

Καθαρά έσοδα από τόκους 8.169 7.998 -2,1 11.393 11.589 1,7

– Έσοδα από τόκους 24.289 19.239 -20,8 28.907 24.182 -16,3

– Έξοδα τόκων 16.120 11.242 -30,3 17.514 12.593 -28,1

Καθαρά έσοδα από µη τοκοφόρες εργασίες 1.659 2.693 62,3 3.893 4.189 7,6

– Καθαρά έσοδα από προµήθειες 1.456 1.318 -9,5 2.600 2.168 -16,6

– Έσοδα από χρηµατοοικονοµικές πράξεις -284 989 - 478 1.423 197,4

– Λοιπά έσοδα 487 386 -20,7 814 597 -26,7

ΛΛεειιττοουυρργγιικκάά έέξξοοδδαα 55..889955 66..114400 44,,22 88..553322 88..664400 11,,33

∆απάνες προσωπικού 3.433 3.597 4,8 4.769 4.890 2,5

∆ιοικητικά έξοδα 1.996 2.037 2,0 2.954 2.875 -2,7

Αποσβέσεις 358 390 8,8 641 704 9,8

Λοιπά έξοδα 108 117 8,0 168 172 2,1

ΚΚααθθααρράά έέσσοοδδαα ((λλεειιττοουυρργγιικκάά έέσσοοδδαα –– έέξξοοδδαα)) 33..993322 44..555511 1155,,77 66..775544 77..113377 55,,77

Προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο 2.886 4.485 55,4 3.383 5.777 70,8

ΚΚέέρρδδηη ππρροο φφόόρρωωνν 11..004477 6666 --9933,,77 33..337777 11..337700 --5599,,44

Φόροι 384 420 9,2 787 673 -14,5

ΚΚέέρρδδηη µµεεττάά ααππόό φφόόρροουυςς 666622 --335544 -- 22..559900 669977 --7733,,11


2008 2009 Μεταβολή % 2008 2009 Μεταβολή %

Πηγή: Οικονοµικές καταστάσεις ελληνικών εµπορικών τραπεζών.

77 Η µείωση του κόστους άντλησης κεφαλαίων οφείλεται στον υπο-διπλασιασµό του µέσου επιτοκίου καταθέσεων στην Ελλάδα καιστην αυξηµένη χρηµατοδότηση των ελληνικών τραπεζών από τοΕυρωσύστηµα.

88 Καθαρά έσοδα από τόκους ως ποσοστό του µέσου ενεργητικού.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 64

Όσον αφορά τους τραπεζικούς οµίλους, οιδιεθνείς δραστηριότητες συνέβαλαν στηµικρή αύξηση των εσόδων από τόκους, µεαποτέλεσµα το καθαρό επιτοκιακό περιθώριονα υποχωρήσει (στο 2,6%, από 2,9% το προη-γούµενο έτος), παραµένοντας ωστόσο σε ικα-νοποιητικό επίπεδο (π.χ. σε δείγµα τραπεζι-κών οµίλων µεσαίου µεγέθους της ΕΕ-27 τοεπιτοκιακό περιθώριο ανήλθε σε 2%9). Η επι-βράδυνση της πιστωτικής επέκτασης επηρέ-ασε αρνητικά και τα καθαρά έσοδα από προ-µήθειες (σε επίπεδο τόσο τραπεζών όσο καιοµίλων), ενώ τα “λοιπά έσοδα” υποχώρησανεξαιτίας της µείωσης των εσόδων από µερί-σµατα, ασφαλιστικές εργασίες και διαχείρισηακινήτων.

Τα λειτουργικά έξοδα αυξήθηκαν ελαφρά σεαπόλυτα µεγέθη (κατά 4,2% και 1,3% σε επί-πεδο τραπεζών και τραπεζικών οµίλων, αντί-στοιχα, σε σύγκριση µε το 2008),10 ενώ ωςποσοστό του µέσου ενεργητικού µειώθηκαν(βλ. Πίνακα IV.2). Ο υψηλότερος ρυθµόςαύξησης των λειτουργικών εσόδων έναντι τωνλειτουργικών εξόδων συνέβαλε στη µείωση(δηλαδή τη βελτίωση) του δείκτη αποτελε-σµατικότητας (λειτουργικά έξοδα προς λει-τουργικά έσοδα) τόσο σε επίπεδο τραπεζών(κατά 2,5 εκατοστιαίες µονάδες) όσο και σε

επίπεδο τραπεζικών οµίλων (κατά 1 εκατο-στιαία µονάδα).

Καθοριστικό ρόλο στην υποχώρηση της κερ-δοφορίας διαδραµάτισε η σηµαντική αύξησητων προβλέψεων για την κάλυψη των ζηµιώναπό δάνεια σε καθυστέρηση, δεδοµένης τηςαρνητικής µακροοικονοµικής συγκυρίας καιτης σηµαντικής επιδείνωσης της χρηµατοοι-κονοµικής κατάστασης των επιχειρήσεων καιτων νοικοκυριών.11 Οι προβλέψεις αυτές αντι-στοιχούσαν στο 1/3 και πλέον των λειτουργι-κών εσόδων της εξεταζόµενης περιόδου.Στους τραπεζικούς οµίλους που έχουν σηµα-ντική παρουσία στο εξωτερικό, ο ρυθµός ανό-δου των προβλέψεων για τον πιστωτικό κίν-δυνο ήταν υψηλότερος στις διεθνείς τους δρα-στηριότητες (βλ. ∆ιάγραµµα IV.5).

Απόρροια των ανωτέρω τάσεων ήταν η επι-δείνωση των βασικών δεικτών αποδοτικότη-



Πίνακας IV.2 ∆είκτες αποδοτικότητας στην Ελλάδα και τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Καθαρό επιτοκιακό περιθώριο 2,2 1,9 2,9 2,6 2

Λειτουργικά έξοδα/ενεργητικό 1,6 1,4 2,2 2 2

∆είκτης αποτελεσµατικότητας 60 57,4 55,8 54,8 58,2

Προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο/ενεργητικό 0,8 1,1 0,9 1,3 1

Προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο/λειτουργικά έσοδα 29,4 42 22,1 36,6 31

Αποδοτικότητα ενεργητικού (µετά από φόρους) 0,2 -0,1 0,7 0,2 0,4

Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (µετά από φόρους) 2,9 -1,4 10 2,4 5,3

Ποσοστό (%)1

Ελλάδα ΕΕ 272

Τράπεζες Τραπεζικοί όµιλοιΤραπεζικοί

όµιλοι

2008 2009 2008 2009 2008

Πηγές: Οικονοµικές καταστάσεις ελληνικών εµπορικών τραπεζών.Σηµείωση: Για ορισµούς βλ. Γλωσσάρι.1 Για τον υπολογισµό των δεικτών χρησιµοποιείται το µέσο ενεργητικό της περιόδου.2 Σταθµικός µέσος όρος δείγµατος µεσαίου µεγέθους τραπεζικών οµίλων στην ΕΕ 27.

99 Οι διεθνείς συγκρίσεις γίνονται σε σχέση µε το σταθµικό µέσο όροδείγµατος τραπεζικών οµίλων µεσαίου µεγέθους των χωρών τηςΕΕ-27, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.

1100 Επισηµαίνεται ότι πριν από την εκδήλωση της παγκόσµιας χρη-µατοπιστωτικής κρίσης ο ρυθµός αύξησης των λειτουργικών εξό-δων ήταν πολύ υψηλότερος. Για παράδειγµα, το 2007 είχε δια-µορφωθεί σε 13,5% και 21,8% για τις τράπεζες και τους οµίλουςτους αντίστοιχα.

1111 Σχετικά µε την ποιότητα του δανειακού χαρτοφυλακίου και τονπιστωτικό κίνδυνο στην Ελλάδα, βλ. την ενότητα 4.1 του παρόντοςκεφαλαίου.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 65

τας, δηλαδή της αποδοτικότητας ενεργητικού(ROA) και της αποδοτικότητας ιδίων κεφα-λαίων (ROE), οι οποίοι σε επίπεδο τραπεζών(µετά από φόρους) έλαβαν αρνητικές τιµές το2009 (βλ. Πίνακα IV.2). Επιδείνωση του δεί-κτη αποδοτικότητας ενεργητικού παρατηρεί-ται στην πλειονότητα των τραπεζών και τρα-πεζικών οµίλων, όπως µαρτυρεί η κατανοµήτους ανά εύρος αποδοτικότητας ενεργητικού,η οποία µετατοπίστηκε προς χαµηλότερεςτάξεις µεγέθους (βλ. ∆ιάγραµµα IV.6 Α).12

Πιο έκδηλη µετατόπιση της κατανοµής σηµεί-ωσε ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφα-λαίων (βλ. ∆ιάγραµµα IV.6 Β), εξέλιξη πουοφείλεται στην αύξηση των λογιστικών ιδίωνκεφαλαίων (δηλαδή του παρονοµαστή τουκλάσµατος που λογίζεται ως δείκτης αποδο-τικότητας). Επισηµαίνεται ότι οι περισσότερεςαπό τις τράπεζες που εµφάνισαν ζηµίες κατάτο οικονοµικό έτος 2009 έχουν ήδη προχωρή-σει σε αυξήσεις του µετοχικού τους κεφαλαίουµε την καταβολή µετρητών.13

Οι προοπτικές για την κερδοφορία των τρα-πεζών και των οµίλων τους σε µεσοπρόθεσµο


1122 Στο διάγραµµα αποτυπώνεται η κατανοµή ενεργητικού των τρα-πεζικών οµίλων. Ανάλογες είναι και οι µεταβολές σε επίπεδο τρα-πεζών.

1133 Επιπρόσθετα, κάποιες από αυτές ενισχύθηκαν κεφαλαιακά και µετην έκδοση προνοµιούχων µετοχών υπέρ του Ελληνικού ∆ηµοσίουστο πλαίσιο του Ν. 3723/2008.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 66

ορίζοντα εξακολουθούν να περιβάλλονταιαπό υψηλή αβεβαιότητα, δεδοµένου του ιδι-αίτερα αντίξοου µακροοικονοµικού περιβάλ-λοντος στην Ελλάδα. Στην παρούσα συγκυρίαείναι ιδιαίτερα δύσκολη η διατύπωση εκτιµή-σεων για την κερδοφορία των τραπεζών το2010. Οι σηµαντικότεροι παράγοντες που ανα-µένεται να την επηρεάσουν είναι:

•• Η έκταση της ύφεσης στην Ελλάδα στο πλαί-σιο της δηµοσιονοµικής προσαρµογής.

•• Το ύψος των προβλέψεων για τον πιστωτικόκίνδυνο που θα σχηµατίσουν οι ελληνικές τρά-πεζες, το οποίο είναι στενά συνδεδεµένο µετις µακροοικονοµικές εξελίξεις και τη χρη-µατοοικονοµική κατάσταση νοικοκυριών καιεπιχειρήσεων.

•• Η πορεία των επιτοκίων καταθέσεων, ηοποία εξαρτάται από την αποκατάσταση τηςεµπιστοσύνης των καταθετών.14

•• Οι εξελίξεις στις αγορές οµολόγων και σταχρηµατιστήρια, οι οποίες επηρεάζουν τα µηεπιτοκιακά έσοδα των τραπεζών, όπως τακέρδη από χρηµατοοικονοµικές πράξεις καιτα έσοδα προµηθειών από διαχείριση χαρτο-φυλακίου και την επενδυτική τραπεζική.

•• Ο περιορισµός των λειτουργικών εξόδων.

Όσον αφορά τους τραπεζικούς οµίλους,ευνοϊκή εκτιµάται ότι θα είναι η επίδραση απότην ανάκαµψη της οικονοµικής δραστηριότη-τας σε ορισµένες από τις χώρες όπου δρα-στηριοποιούνται. Εντούτοις, υψηλές αναµέ-νεται να παραµείνουν και το 2010 οι προβλέ-ψεις έναντι του πιστωτικού κινδύνου.

3.2 ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑ

Σηµαντική ποσοτική και ποιοτική βελτίωσηεµφάνισε το 2009 η κεφαλαιακή επάρκεια τωνελληνικών εµπορικών τραπεζών και των οµίλωντους. Η εξέλιξη αυτή προήλθε κυρίως από τηναξιόλογη αύξηση των εποπτικών ιδίων κεφα-λαίων, ενώ το σταθµισµένο µε βάση τον κίνδυνοενεργητικό παρουσίασε οριακή µόνο αύξηση.

Οι σπουδαιότεροι παράγοντες που συνέβαλανστην αύξηση των εποπτικών ιδίων κεφαλαίωντων τραπεζών και των οµίλων τους ήταν οιεξής:

•• αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου ορισµέ-νων τραπεζών µε την καταβολή µετρητών (3,8δισεκ. ευρώ), καθώς και µε την πώληση ιδίωνµετοχών από κάποιες άλλες,15

•• εσωτερική χρηµατοδότηση µε κεφάλαιαπροερχόµενα από την κερδοφορία του 2009και τη µη διανοµή µερίσµατος σε µετρητάστους κατόχους κοινών µετοχών για την εται-ρική χρήση του 2008,16

•• έκδοση προνοµιούχων µετοχών που διατέ-θηκαν στο Ελληνικό ∆ηµόσιο βάσει του Ν.3723/2008 (συνολικά 3,83 δισεκ. ευρώ).

Ιδιαίτερη σηµασία για τη σταθερότητα τουσυνολικού τραπεζικού συστήµατος είχε,πέραν της ποσοτικής, και η παρατηρηθείσαποιοτική βελτίωση των ιδίων κεφαλαίων (βλ.∆ιάγραµµα IV.7), όπως αντανακλάται στηδιεύρυνση του µεριδίου των βασικών ιδίωνκεφαλαίων στο σύνολο των εποπτικών ιδίωνκεφαλαίων. Στην εξέλιξη αυτή θετικά συνέ-βαλε η εξαγορά υβριδικών τίτλων17 σε τιµέςσηµαντικά χαµηλότερες της ονοµαστικής,δεδοµένου ότι η διαφορά της αξίας εξαγοράςαπό την ονοµαστική αξία προστίθεται σταβασικά ίδια κεφάλαια.

Οριακή αύξηση εµφάνισε το σταθµισµένο µεβάση τον κίνδυνο ενεργητικό. Η εξέλιξη αυτήοφείλεται στην επιβράδυνση της πιστωτικήςεπέκτασης, µε αποτέλεσµα να είναι περιορι-σµένη η αύξηση του σταθµισµένου ως προς τονπιστωτικό κίνδυνο ενεργητικού, το οποίο απο-τελεί περίπου το 90% του συνολικού σταθµι-σµένου ενεργητικού (βλ. ∆ιάγραµµα IV.8).



1144 Κατά το α’ τρίµηνο του 2010 παρατηρήθηκε µικρή αύξηση των επι-τοκίων των νέων καταθέσεων.

1155 Οι ίδιες µετοχές αφαιρούνται από τα λογιστικά και τα εποπτικάίδια κεφάλαια των τραπεζών.

1166 Σύµφωνα µε το άρθρο 28 του Ν. 3756/2009 στο πλαίσιο των δια-τάξεων του Ν. 3723/2008.

1177 Ορισµό των υβριδικών τίτλων βλ. στο Γλωσσάριο, στο λήµµα“Υβριδικά κεφάλαια”.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 67

Αποτέλεσµα των ανωτέρω ήταν η ενίσχυση το2009 τόσο του ∆είκτη Κεφαλαιακής Επάρ-κειας (τράπεζες: 13,2%, τραπεζικοί όµιλοι:11,8%) όσο και του ∆είκτη Βασικών Κεφα-λαίων (τράπεζες: 12,0%, τραπεζικοί όµιλοι:10,6%) (βλ. ∆ιαγράµµατα IV.7 και IV.9). Οιδείκτες αυτοί διαµορφώθηκαν σε επίπεδουψηλότερο από ό,τι σε δείγµα µεσαίου µεγέ-θους τραπεζικών οµίλων της ΕΕ-27 (10,9% και8,5% αντίστοιχα). Μια άλλη θετική εξέλιξηείναι ότι η βελτίωση του ∆είκτη ΚεφαλαιακήςΕπάρκειας (∆ΚΕ) υπήρξε γενικευµένη καιδεν προερχόταν µόνο από συγκεκριµένες τρά-πεζες, όπως προκύπτει από την κατανοµή τωντραπεζικών οµίλων κατά τάξη µεγέθους του∆ΚΕ (βλ. ∆ιάγραµµα IV.10).

Όσον αφορά τους τραπεζικούς οµίλους, επι-σηµαίνεται ειδικότερα ότι η βελτίωση του∆ΚΕ το 2009 είχε αποτέλεσµα τον υπερδι-πλασιασµό, σε σχέση µε το 2008, του “υπερ-

βάλλοντος κεφαλαίου”18 που διαθέτουν γιατην κάλυψη µη αναµενόµενων ζηµιών και το


1188 Ορισµό βλ. στο Γλωσσάριο, στο λήµµα “Υπερβάλλον κεφάλαιο”.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 68

οποίο ανήλθε σε 10,3 δισεκ. ευρώ στο τέλος∆εκεµβρίου 2009. Επιπλέον, ο συντελεστήςµόχλευσης των ελληνικών τραπεζικών οµί-λων, δηλαδή ο λόγος του ενεργητικού προς ταλογιστικά ίδια κεφάλαιά τους, µειώθηκε στο13,9 από 17,6 στο τέλος του 2008, λόγω τηςσηµαντικής αύξησης (κατά 35%) των λογι-στικών ιδίων κεφαλαίων και της µέτριας ανό-δου του ενεργητικού (βλ. ∆ιάγραµµα IV.9).

Μάλιστα, οι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοιεµφανίζουν σηµαντικά χαµηλότερη µόχλευσησε σχέση µε τους µεγάλου µεγέθους τραπε-ζικούς οµίλους της ζώνης του ευρώ (∆εκέµ-βριος 2009: 28,5).

Μολονότι η τάση ενίσχυσης της ποσότητας καιτης ποιότητας των κεφαλαίων των τραπεζώνµέσω αύξησης του µετοχικού κεφαλαίου µετην καταβολή µετρητών αποτελεί σαφώςθετική εξέλιξη, στην παρούσα φάση επιβάλ-λεται οι τράπεζες να είναι ιδιαίτερα προσε-κτικές στη διαµόρφωση της µεσοπρόθεσµηςστρατηγικής τους όσον αφορά το επιθυµητόεπίπεδο της κεφαλαιακής βάσης και τον τρόποχρήσης των αντληθέντων κεφαλαίων, συνε-κτιµώντας τις πρωτόγνωρες γι’ αυτές οικο-νοµικές συνθήκες που έχουν διαµορφωθείστην Ελλάδα, καθώς επίσης και τις επερχό-µενες αλλαγές στο ρυθµιστικό πλαίσιο διε-θνώς.19 Για λόγους πρόνοιας λοιπόν οφείλουννα διατηρούν σηµαντικά περιθώρια κεφα-λαίων, πέρα από τα ελάχιστα που καθορίζουνοι εποπτικοί κανόνες.

Σε µεσοπρόθεσµη βάση, η σύσταση τουΤαµείου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας,παρέχει ένα πρόσθετο δίκτυ ασφαλείας γιατην κεφαλαιακή επάρκεια των ελληνικών τρα-πεζών, καθώς αυτό αποσκοπεί στη χορήγησηιδίων κεφαλαίων σε περίπτωση που πιστωτικάιδρύµατα δεν πληρούν τις ελάχιστες κεφα-λαιακές απαιτήσεις (βλ. Πλαίσιο IV.1).



1199 Βλ. σχετικό Ειδικό Θέµα στην παρούσα έκθεση.

ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΑΜΕΙΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ

Το Μνηµόνιο Οικονοµικής και Χρηµατοοικονοµικής Πολιτικής που έχουν υπογράψει η ελλη-νική κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ελλάδος µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ΕΚΤ και το ∆ΝΤπροβλέπει τη δηµιουργία ενός Ταµείου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ). Σκοπός τουΤΧΣ είναι να συµβάλλει στη διατήρηση της χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας στην Ελλάδα µετη χορήγηση ιδίων κεφαλαίων σε περίπτωση που ελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα δεν έχουν ή ανα-µένεται ότι στο µέλλον δεν θα έχουν τα ελάχιστα ίδια κεφάλαια, όπως αυτά ορίζονται από τηναρµόδια εποπτική αρχή, την Τράπεζα της Ελλάδος, και δεν µπορεί να βρεθεί άλλη λύση στηρι-ζόµενη από την ιδιωτική πρωτοβουλία.

Πλαίσιο ΙV.1

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 69


1 ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ∆ΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΤΧΣΤο ΤΧΣ ιδρύθηκε µε τον Ν. 3864/2010, ως νοµικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, θα είναι ανε-ξάρτητο από κάθε εξωτερική επιρροή και η διάρκειά του θα είναι 7 έτη (έως τις 30 Ιουνίου 2017).Το ΤΧΣ θα χρηµατοδοτηθεί µε 10 δισεκ. ευρώ από την ελληνική κυβέρνηση µε πόρους προερ-χόµενους από το µηχανισµό στήριξης της ελληνικής οικονοµίας από τα κράτη-µέλη της ζώνης τουευρώ και το ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο.

Το ΤΧΣ θα διοικείται από επταµελές ∆ιοικητικό Συµβούλιο, αποτελούµενο από τον Πρόεδρο καιδύο (2) Αντιπροέδρους (εκτελεστικά µέλη), καθώς και τέσσερα (4) µη εκτελεστικά µέλη. Ο Πρό-εδρος, οι Αντιπρόεδροι και δύο (2) µη εκτελεστικά µέλη του ∆.Σ. επιλέγονται από τον ∆ιοικητήτης Τράπεζας της Ελλάδος ύστερα από δηµόσια πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος, µεταξύ ανε-πίληπτων προσώπων εγνωσµένου κύρους και εµπειρίας σε τραπεζικά και χρηµατοπιστωτικάθέµατα, καθώς και θέµατα ελεγκτικής λογιστικής. Τις θέσεις των υπολοίπων δύο (2) µη εκτελε-στικών µελών του ∆.Σ. συµπληρώνουν, ως εκ της θέσης τους (ex officio), ο Γενικός Γραµµατέαςτου Υπουργείου Οικονοµικών και ο ∆ιευθυντής της ∆ιεύθυνσης Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότη-τας της Τράπεζας της Ελλάδος. Ο διορισµός και των επτά (7) µελών του ∆.Σ. γίνεται µε απόφασητου Υπουργού Οικονοµικών κατόπιν εισηγήσεως του ∆ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος γιαπενταετή θητεία, ανανεώσιµη µέχρι 30.6.2017. Στις συνεδριάσεις του ∆.Σ. θα συµµετέχουν ως παρα-τηρητές χωρίς δικαίωµα ψήφου ένας εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ένας της Ευρω-παϊκής Κεντρικής Τράπεζας, οριζόµενοι, µαζί µε τους αναπληρωτές τους, από τα οικεία όργανα.

Οι δραστηριότητες του ΤΧΣ θα ελέγχονται από εξωτερικούς ελεγκτές, ενώ το ∆.Σ. του θα υπο-βάλλει ανά εξάµηνο ειδική έκθεση στη Βουλή των Ελλήνων, την οποία θα κοινοποιεί στονΥπουργό Οικονοµικών, τον ∆ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τηνΕΚΤ και το ∆ΝΤ.

2 ΜΟΡΦΗ ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ Ι∆ΡΥΜΑΤΟΣΗ κεφαλαιακή ενίσχυση παρέχεται µέσω της συµµετοχής του ΤΧΣ σε αύξηση του µετοχικού κεφα-λαίου του πιστωτικού ιδρύµατος, που πραγµατοποιείται µε την έκδοση προνοµιούχων µετοχών.Σε περίπτωση που το πιστωτικό ίδρυµα δεν πληροί τις υποχρεώσεις κεφαλαιακής επάρκειας πουυπέχει βάσει του άρθρου 28 του Ν. 3601/2007 και της Π∆/ΤΕ 2595/20.8.2007, τότε η αύξηση πραγ-µατοποιείται µε την έκδοση κοινών µετοχών. Οι αυξήσεις αυτές καλύπτονται εξ ολοκλήρου µεκαταβολή µετρητών και δεν ισχύει τυχόν δικαίωµα προτίµησης των παλαιών µετόχων στην από-κτηση των νέων µετοχών.

Η τιµή διάθεσης των µετοχών θα πρέπει να αντικατοπτρίζει την εύλογη ή την αγοραία εµπορικήαξία, όπως αυτή διαµορφώνεται χωρίς να λαµβάνεται υπόψη η επίδραση από τη δυνατότητα εξω-τερικής στήριξης του πιστωτικού ιδρύµατος. Για τον προσδιορισµό της αξίας αυτής θα λαµβά-νεται υπόψη ο µέσος όρος των εκτιµήσεων δύο ανεξάρτητων ελεγκτικών εταιριών, που θα διε-νεργούνται µε κοινά αποδεκτές µεθόδους και κριτήρια. Οι εν λόγω ελεγκτικές εταιρίες θα ορί-ζονται από το ΤΧΣ και το πιστωτικό ίδρυµα αντίστοιχα. Σε περίπτωση απόκλισης των εκτιµή-σεων σε ποσοστό µεγαλύτερο του 10%, η αξία θα προσδιορίζεται οριστικά από τρίτη ανεξάρ-τητη ελεγκτική εταιρία, η οποία θα ορίζεται µε Κοινή Απόφαση του Υπουργού Οικονοµικών καιτου ∆ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.

Οι προνοµιούχες µετοχές εξαγοράζονται στο σύνολό τους από το πιστωτικό ίδρυµα µετά τηνπάροδο πέντε (5) ετών ή και νωρίτερα, κατόπιν έγκρισης της Τράπεζας της Ελλάδος, ενώ µερικήεξαγορά µετοχών δεν επιτρέπεται.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 70



Οι προνοµιούχες µετοχές µετατρέπονται σε κοινές µεταβιβάσιµες µετοχές µε απόφαση του ΤΧΣ,κατόπιν εισήγησης της Τράπεζας της Ελλάδος, εφόσον: (α) δεν επιτυγχάνονται συγκεκριµένοιστόχοι του σχεδίου αναδιάρθρωσης, συµπεριλαµβανοµένου του στόχου για το ύψος της κεφα-λαιακής επάρκειας του πιστωτικού ιδρύµατος ή (β) δεν πληρούται το γενικό ελάχιστο όριο του∆είκτη Βασικών Ιδίων Κεφαλαίων του πιστωτικού ιδρύµατος ή του ∆είκτη Κεφαλαιακής Επάρ-κειας µε βάση το άρθρο 28 του Ν. 3601/2007 και την Π∆/ΤΕ 2595/20.8.2007.

Η τιµή µετατροπής των προνοµιούχων σε κοινές µετοχές προσδιορίζεται, κατά το χρόνο παρο-χής της κεφαλαιακής ενίσχυσης, µε βάση την τιµή διάθεσης των προνοµιούχων µετοχών, όπωςτην καθορίζουν το ΤΧΣ και το πιστωτικό ίδρυµα λαµβάνοντας υπόψη τις εκτιµήσεις των ελε-γκτικών εταιριών, κατά τα προβλεπόµενα στο νόµο για την εύλογη ή την εµπορική αξία της µετο-χής, σύµφωνα µε το κανονιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΧΣΗ υποβολή αιτήµατος για κεφαλαιακή ενίσχυση από το ΤΧΣ µπορεί να γίνει είτε µε πρωτοβουλίατου ίδιου του πιστωτικού ιδρύµατος είτε µετά από υπόδειξη της Τράπεζας της Ελλάδος και µόνοαν συντρέχουν συγκεκριµένες προϋποθέσεις. Αναλυτικότερα, ένα πιστωτικό ίδρυµα, το οποίοπληροί τις υποχρεώσεις κεφαλαιακής επάρκειας του άρθρου 28 του Ν. 3601/2007 και της Π∆/ΤΕ2595/20.8.2007, µπορεί να υποβάλει αίτηµα στο ΤΧΣ για κεφαλαιακή ενίσχυση, κατόπιν υπόδειξηςτης Τράπεζας της Ελλάδος ή µε δική του πρωτοβουλία, η οποία µπορεί να τύχει της υποστήρι-ξης της Τράπεζας της Ελλάδος εφόσον, σε κάθε περίπτωση, συντρέχουν σωρευτικά οι ακόλου-θες προϋποθέσεις:

(α) µε βάση συντηρητικές παραδοχές της Τράπεζας της Ελλάδος εκτιµάται ότι υφίσταται βάσι-µος κίνδυνος ως προς τη δυνατότητα του πιστωτικού ιδρύµατος να συνεχίσει να τηρεί τις υπο-χρεώσεις κεφαλαιακής επάρκειας που υπέχει βάσει του άρθρου 28 του Ν. 3601/2007 και τηςΠ∆/ΤΕ 2595/20.8.2007 και

(β) έχουν αποβεί άκαρπες οι προσπάθειες του πιστωτικού ιδρύµατος να αυξήσει τα ίδια κεφά-λαιά του µε τη συµµετοχή των υφιστάµενων ή νέων µετόχων.

Επιπροσθέτως, η Τράπεζα της Ελλάδος µπορεί να υποδείξει σε πιστωτικό ίδρυµα την υποβολήαιτήµατος στο ΤΧΣ για κεφαλαιακή ενίσχυση, εφόσον:

(α) το πιστωτικό ίδρυµα δεν πληροί τις υποχρεώσεις κεφαλαιακής επάρκειας που υπέχει βάσειτου άρθρου 28 του Ν. 3601/2007 και της Π∆/ΤΕ 2595/20.8.2007 και παράλληλα έχουν αποβεί άκαρ-πες οι προσπάθειες του πιστωτικού ιδρύµατος να αυξήσει τα ίδια κεφάλαιά του µε τη συµµετοχήτων υφιστάµενων ή νέων µετόχων ή

(β) το πιστωτικό ίδρυµα δεν πληροί τις υποχρεώσεις κεφαλαιακής επάρκειας που υπέχει βάσειτου άρθρου 27 του Ν. 3601/2007 και παράλληλα έχουν αποβεί άκαρπες οι προσπάθειες του πιστω-τικού ιδρύµατος να αυξήσει τα ίδια κεφάλαιά του µε τη συµµετοχή των υφιστάµενων ή νέων µετό-χων.

Οι υποδείξεις της Τράπεζας της Ελλάδος που αναφέρονται παραπάνω θα πρέπει να είναιαιτιολογηµένες και διατυπωµένες εγγράφως και να λαµβάνουν υπόψη την ανάγκη διασφά-λισης της χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας. Στις περιπτώσεις που η Τράπεζα της Ελλάδοςυποδεικνύει στο πιστωτικό ίδρυµα την υποβολή αιτήµατος για κεφαλαιακή ενίσχυση στο ΤΧΣ

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 71


και αυτό δεν συµµορφώνεται εντός ευλόγου διαστήµατος, η Τράπεζα της Ελλάδος επιβάλλειτις κατά νόµο (Ν. 3601/2007) προβλεπόµενες κυρώσεις. Επίσης, στις περιπτώσεις αυτές η Τρά-πεζα της Ελλάδος µπορεί να ζητήσει την αποµάκρυνση των υπεύθυνων προσώπων του άρθρου5 παράγραφος 10 περ. γ’ στοιχείο (i) του Ν. 3601/2007, εάν κρίνει ότι τα εν λόγω πρόσωπαδεν έλαβαν όλα τα στη δικαιοδοσία τους µέτρα και δεν προέβησαν στις απαιτούµενες ενέρ-γειες προκειµένου να ανταποκριθούν στις υποδείξεις της για αύξηση της κεφαλαιακής επάρ-κειας του πιστωτικού ιδρύµατος. Τα νέα υπεύθυνα πρόσωπα θα πρέπει να τυγχάνουν της απο-δοχής του ΤΧΣ και θα αξιολογούνται, ως προς την επάρκεια και αποτελεσµατικότητά τους,καθ’ όλη τη διάρκεια της κεφαλαιακής ενίσχυσης και προβλέπεται δυνατότητα αποµάκρυν-σής τους, είτε µε πρωτοβουλία της Τράπεζας της Ελλάδος είτε κατόπιν σχετικής εισήγησηςτου ΤΧΣ. Μέχρι την ανάληψη των σχετικών καθηκόντων από νέα πρόσωπα, προσωρινά καιπάντως για χρονικό διάστηµα όχι µεγαλύτερο των έξι µηνών, τις σχετικές αρµοδιότητες µπο-ρεί να ασκούν εκπρόσωποι του ΤΧΣ.

Το αίτηµα του πιστωτικού ιδρύµατος προς το ΤΧΣ για την κεφαλαιακή του ενίσχυση θα πρέπειαπαραιτήτως να συνοδεύεται από:

(α) Επιχειρησιακό σχέδιο, στο οποίο θα στοιχειοθετείται το ύψος της αναγκαίας κεφαλαιακήςενίσχυσης και θα περιγράφονται αναλυτικά τα µέτρα τα οποία προτίθεται να λάβει το πιστω-τικό ίδρυµα, ώστε να επιτευχθεί το συντοµότερο δυνατόν η διασφάλιση και ενίσχυση της φερεγ-γυότητάς του, µέσω αύξησης κεφαλαίου ή/και αποκατάστασης της κερδοφορίας του, µέσω µεί-ωσης εξόδων ή κινδύνων, µέσω στήριξης από άλλες εταιρείες του οµίλου κ.λπ. Στο σχέδιο θαµπορούν να περιληφθούν και πιθανές προοπτικές συγχώνευσης ή απορρόφησης ή µεταβίβασηςδραστηριοτήτων ή µονάδων του σε άλλο πιστωτικό ίδρυµα ή χρηµατοπιστωτικό οργανισµό.

(β) Λεπτοµερές χρονοδιάγραµµα εφαρµογής των µέτρων, µε ρητή αναφορά στο χρόνο κατά τονοποίο το πιστωτικό ίδρυµα εκτιµά ότι θα µπορέσει να προβεί σε πιθανή εξαγορά των προνοµι-ούχων µετοχών.

Το ΤΧΣ, κατόπιν διαβούλευσης µε την Τράπεζα της Ελλάδος ή εισήγησης της τελευταίας,εντός δέκα (10) ηµερών από την υποβολή του επιχειρησιακού σχεδίου µπορεί να προτείνειτροποποιήσεις, οι οποίες θα πρέπει να υιοθετηθούν από το πιστωτικό ίδρυµα εντός δέκα (10)ηµερών. Εφόσον το ΤΧΣ κρίνει το τροποποιηµένο σχέδιο βιώσιµο, αποφασίζει, κατόπιν δια-βούλευσης µε την Τράπεζα της Ελλάδος ή εισήγησης της τελευταίας, τη χορήγηση κεφα-λαιακής ενίσχυσης, τηρουµένων σε κάθε περίπτωση της νοµοθεσίας της ΕΕ περί κρατικώνενισχύσεων και των ακολουθούµενων πρακτικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το ύψος τηςκεφαλαιακής ενίσχυσης αποφασίζεται από το ΤΧΣ, κατόπιν εισήγησης της Τράπεζας τηςΕλλάδος.

Στη συνέχεια το ΤΧΣ και το πιστωτικό ίδρυµα οφείλουν να εκπονήσουν από κοινού λεπτοµε-ρές σχέδιο αναδιάρθρωσης ή να τροποποιήσουν σχέδιο που έχει υποβληθεί στην Ευρωπαϊκή Επι-τροπή, σύµφωνα µε τη νοµοθεσία της ΕΕ περί κρατικών ενισχύσεων και τις ακολουθούµενες πρα-κτικές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εντός έξι (6) µηνών από τη χορήγηση της κεφαλαιακής ενί-σχυσης, το σχέδιο αναδιάρθρωσης θα πρέπει να υποβληθεί προς έγκριση από το Υπουργείο Οικο-νοµικών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η υλοποίηση του σχεδίου αναδιάρθρωσης δεν θα πρέπεινα υπερβαίνει τα τρία (3) έτη. Παράταση του χρόνου υλοποίησης, µέχρι δύο (2) κατ’ ανώτατοόριο έτη, µπορεί να δοθεί µε απόφαση του ΤΧΣ, κατόπιν διαβούλευσης µε την Τράπεζα της Ελλά-δος και αφού τηρηθεί η προαναφερθείσα διαδικασία και υπό την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επι-

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 72



τροπής. Το ΤΧΣ θα παρακολουθεί και θα αξιολογεί την προσήκουσα εφαρµογή του σχεδίου ανα-διάρθρωσης και οφείλει περαιτέρω να παρέχει στο Υπουργείο Οικονοµικών κάθε αναγκαία πλη-ροφόρηση και στοιχείο, προκειµένου να ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις ενηµέρωσης προς τηνΕυρωπαϊκή Επιτροπή.

4 ΑΡΜΟ∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΤΧΣΓια την επίτευξη των σκοπών του το ΤΧΣ θα έχει ορισµένες εξουσίες στα πιστωτικά ιδρύµαταπου έχει χρηµατοδοτήσει, χωρίς οι εξουσίες αυτές να θίγουν τις αρµοδιότητες της Τράπεζας τηςΕλλάδος. Ειδικότερα, οι προνοµιούχες µετοχές παρέχουν στο ΤΧΣ το δικαίωµα συµµετοχής στο∆ιοικητικό Συµβούλιο του πιστωτικού ιδρύµατος, µε ένα πρόσθετο µέλος ως εκπρόσωπο του ΤΧΣ.Ο εκπρόσωπος έχει τα ακόλουθα δικαιώµατα:

α) το δικαίωµα να ζητεί τη σύγκληση της Γενικής Συνέλευσης των µετόχων,

β) το δικαίωµα αρνησικυρίας στη λήψη οποιασδήποτε απόφασης του ∆ιοικητικού Συµβουλίουτου πιστωτικού ιδρύµατος:

i) σχετικής µε τη διανοµή µερισµάτων και την πολιτική παροχών προς τον Πρόεδρο, τον ∆ιευ-θύνοντα Σύµβουλο και τα λοιπά µέλη του ∆ιοικητικού Συµβουλίου, καθώς και τους γενι-κούς διευθυντές και τους αναπληρωτές τους, ή

ii) εφόσον η υπό συζήτηση απόφαση δύναται να θέσει σε κίνδυνο τα συµφέροντα των κατα-θετών ή να επηρεάσει σοβαρά τη ρευστότητα ή τη φερεγγυότητα ή την εν γένει συνετή καιεύρυθµη λειτουργία του πιστωτικού ιδρύµατος ( επιχειρηµατική στρατηγική, διαχείρισηστοιχείων ενεργητικού-παθητικού κ.λπ.).

γ) το δικαίωµα να ζητεί την αναβολή επί τρεις (3) εργάσιµες ηµέρες της συνεδρίασης του ∆. Σ.του πιστωτικού ιδρύµατος, προκειµένου να λάβει οδηγίες από το ∆ιοικητικό Συµβούλιο του ΤΧΣ,το οποίο διαβουλεύεται για το σκοπό αυτό µε την Τράπεζα της Ελλάδος. Το δικαίωµα αυτό µπο-ρεί να ασκηθεί έως το πέρας της συνεδρίασης του ∆ιοικητικού Συµβουλίου του πιστωτικού ιδρύ-µατος.

Επίσης, ο εκπρόσωπος του ΤΧΣ παρίσταται στη Γενική Συνέλευση των κοινών µετόχων, έχειδικαίωµα αρνησικυρίας κατά τη συζήτηση και λήψη απόφασης για τα ίδια ως άνω θέµατα καιέχει ελεύθερη πρόσβαση στα βιβλία και στοιχεία της Τράπεζας.

5 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΠΟΥ ΕΝΙΣΧΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΤΧΣ Για όσο χρονικό διάστηµα το πιστωτικό ίδρυµα έχει ενισχυθεί κεφαλαιακά από το ΤΧΣ:

α) Η διανοµή µερισµάτων στους µετόχους του υπόκειται στη διάταξη του άρθ. 1 παρ. 3 του Ν.3723/2008, δηλαδή δεν µπορούν να διανείµουν ποσοστό µεγαλύτερο από το 35% των µετά φόρουςκερδών τους.

β) Οι αποδοχές του Προέδρου, του ∆ιευθύνοντος Συµβούλου και των λοιπών µελών του ∆ιοι-κητικού Συµβουλίου, καθώς και των γενικών διευθυντών και των αναπληρωτών τους, δεν µπο-ρούν να υπερβαίνουν το σύνολο των αποδοχών του ∆ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Επι-πλέον, οι πάσης φύσης πρόσθετες απολαβές (bonus) των ίδιων προσώπων καταργούνται.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 73

4 ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ

4.1 ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ ΚΙΝ∆ΥΝΟΣ20

Ο πιστωτικός κίνδυνος αποτελεί διαχρονικάτη σηµαντικότερη κατηγορία κινδύνου για τοελληνικό τραπεζικό σύστηµα, καθώς:

•• Τα δάνεια προς νοικοκυριά και επιχειρή-σεις αποτελούν το 59% και 67,7% του συνο-λικού ενεργητικού των ελληνικών εµπορικώντραπεζών και των οµίλων τους αντίστοιχα.

•• Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις για τον πιστω-τικό κίνδυνο αποτελούν σχεδόν το 90% τωνσυνολικών κεφαλαιακών απαιτήσεων.

Το 2009 συνεχίστηκε η επιδείνωση της ποι-ότητας του χαρτοφυλακίου δανείων τωνελληνικών εµπορικών τραπεζών, η οποίαείχε ξεκινήσει το 2008. Ο λόγος των δανείωνσε καθυστέρηση προς το σύνολο τωνδανείων διαµορφώθηκε σε 7,7%, έναντι5,0% το 2008 (βλ. ∆ιάγραµµα ΙV.11).21.Τοδυσµενές µακροοικονοµικό περιβάλλον επη-ρέασε αρνητικά τη χρηµατοοικονοµικήκατάσταση των νοικοκυριών και των επιχει-ρήσεων και οδήγησε σε αυξηµένη δυσκολίαεξυπηρέτησης των υποχρεώσεών τους, µεαποτέλεσµα τη σηµαντική αύξηση τωνδανείων σε καθυστέρηση (αριθµητής τουλόγου). Παράλληλα, µείωσε τη ζήτηση νέωνδανείων και ενέτεινε τη διστακτικότητα τωντραπεζών να προχωρήσουν σε νέες χορηγή-σεις, συµβάλλοντας στην επιβράδυνση τουρυθµού πιστωτικής επέκτασης (παρονοµα-στής του λόγου).

Άνοδος του ποσοστού καθυστερήσεων σηµει-ώθηκε σε όλες τις κατηγορίες δανείων (κατα-ναλωτικά, στεγαστικά, επιχειρηµατικά – βλ.∆ιάγραµµα ΙV.12), συγκριτικά µεγαλύτερηόµως ήταν στα καταναλωτικά δάνεια. Συγκε-


2200 Στην ενότητα αυτή αναλύεται ο πιστωτικός κίνδυνος που αντιµε-τωπίζουν οι ελληνικές εµπορικές τράπεζες από τη δραστηριότητάτους στην Ελλάδα. Οι κίνδυνοι από τις διεθνείς τους δραστηριό-τητες αναλύονται στην ενότητα 4.4 του παρόντος κεφαλαίου.

2211 Εάν δεν συνυπολογιστούν τα στοιχεία των εν Ελλάδι θυγατρικώνξένων τραπεζών, το ποσοστό των δανείων σε καθυστέρηση δια-µορφώνεται σε 6,9% το 2009, από 4,4% το 2008.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 74

κριµένα, τα καταναλωτικά δάνεια σε καθυ-στέρηση ως ποσοστό του συνόλου των κατα-ναλωτικών δανείων διαµορφώθηκαν το 2009σε 13,4% (από 8,2% το 2008), ενώ τα αντί-

στοιχα ποσοστά για τα στεγαστικά και τα επι-χειρηµατικά ήταν 7,4% (από 5,3% το 2008)και 6,7% (από 4,3% το 2008).

Αύξηση του ποσοστού καθυστερήσεων παρα-τηρήθηκε στις περισσότερες ελληνικές εµπο-ρικές τράπεζες, αν και µε διαφορετική ένταση,καθώς τράπεζες που αντιπροσωπεύουν το74% του συνολικού ενεργητικού των ελληνι-κών εµπορικών τραπεζών σηµείωσαν ποσοστάκαθυστερήσεων σε ένα εύρος 5%- 8,5% (βλ.∆ιάγραµµα ΙV.13).

Σηµαντική πληροφόρηση για την εξέλιξη τουπιστωτικού κινδύνου, που επιβεβαιώνει τη χει-ροτέρευση της ποιότητας των δανειακών χαρ-τοφυλακίων, παρέχει η παρακολούθηση τουδείκτη νέων καθυστερήσεων,22 ο οποίοςανήλθε το 2009 σε 3,9%, έναντι 2,4% το 2008(βλ. ∆ιάγραµµα ΙV.14). Σηµειώνεται ότι ο ενλόγω δείκτης δεν επηρεάζεται από το ρυθµόπιστωτικής επέκτασης23 και τις διαγραφέςδανείων της υπό εξέταση περιόδου, αλλά ούτεκαι από το αρχικό επίπεδο των δανείων σεκαθυστέρηση.

Προκειµένου να αντιµετωπίσουν τις αυξη-µένες αναµενόµενες ζηµίες από το δανειακότους χαρτοφυλάκιο στην Ελλάδα, και µετάαπό συστάσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, οιτράπεζες προέβησαν το 2009 στο σχηµατισµόαυξηµένων προβλέψεων για τον πιστωτικόκίνδυνο. Oι συσσωρευµένες προβλέψεις γιατον πιστωτικό κίνδυνο24 ανήλθαν σε 9 δισεκ.ευρώ (από 6,6 δισεκ. ευρώ το 2008) και, ωςποσοστό του συνόλου των δανείων, σε 3,2%,από 2,5% το 2008. Ο ρυθµός ανόδου των συσ-σωρευµένων προβλέψεων όµως ήταν σηµα-



2222 Ο δείκτης νέων καθυστερήσεων υπολογίζεται ως ο λόγος τωνδανείων σε καθυστέρηση της περιόδου Τ µείον τα δάνεια σεκαθυστέρηση της περιόδου Τ-1 συν τις διαγραφές της υπό εξέ-ταση περιόδου προς τα ενήµερα δάνεια του προηγούµενουέτους Τ-1. Ο δείκτης αυτός προσοµοιάζει µε την έννοια τηςπιθανότητας αθέτησης (probability of default), αλλά υπολογί-ζεται µε βάση τα υπόλοιπα των δανείων και όχι τον αριθµό τωνδανειοληπτών που αθετούν τις υποχρεώσεις τους εντός τουέτους.

2233 Με την υπόθεση ότι οι νέες χορηγήσεις της περιόδου δεν θα εµφα-νίσουν καθυστέρηση εντός της εξεταζόµενης περιόδου.

2244 Οι συσσωρευµένες προβλέψεις σχηµατίζονται από τις διαδοχικέςανά περίοδο προβλέψεις, αφού αφαιρεθούν οι διαγραφές δανείωνκάθε έτους.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 75

ντικά χαµηλότερος από το ρυθµό αύξησηςτων καθυστερήσεων, µε αποτέλεσµα το ποσο-στό κάλυψης των δανείων σε καθυστέρησηαπό συσσωρευµένες προβλέψεις να υποχω-ρήσει σε 41,5% το 2009 (από 48,9% το 2008),συνεχίζοντας την πτωτική πορεία των τελευ-ταίων τριών ετών (βλ. ∆ιάγραµµα ΙV.15).Επίσης αρνητική εξέλιξη αποτελεί και η µεί-ωση του ποσοστού κάλυψης των δανείων µεδιάρκεια καθυστέρησης µεγαλύτερη τουέτους από συσσωρευµένες προβλέψεις.Τέλος, σηµαντική αύξηση (επιδείνωση)σηµείωσε και ο λόγος των καθαρών καθυ-στερήσεων (δηλαδή των καθυστερήσεωναφού αφαιρεθούν οι συσσωρευµένες προ-βλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο) προς τοσύνολο των δανείων (4,5% το 2009, από 2,6%το 2008) και προς το σύνολο των εποπτικώνιδίων κεφαλαίων (38,2% το 2009, από 26,1%το 2008). Επισηµαίνεται πάντως ότι οι τρά-πεζες κατέχουν εγγυήσεις και εµπράγµατεςεξασφαλίσεις,25 οι οποίες περιορίζουν σηµα-ντικά τον πιστωτικό κίνδυνο και δεν λαµβά-

νονται υπόψη στον υπολογισµό των ανωτέρωδεικτών.

Παράλληλα, οι τράπεζες, στην προσπάθεια ναδιευκολύνουν τους δανειολήπτες (νοικοκυριάκαι επιχειρήσεις) που αντιµετωπίζουν παρο-δικά προβλήµατα αποπληρωµής των δόσεωντων δανείων τους, προχώρησαν σε σηµαντικέςρυθµίσεις οφειλών, οι οποίες αντιπροσωπεύ-ουν ποσό κατά 3,5 περίπου φορές υψηλότεροαπό το αντίστοιχο του 2008 (3,4 δισεκ. ευρώτο 2009, έναντι 0,9 δισεκ. ευρώ το 2008). Ηπρακτική των ρυθµίσεων αναµένεται να συνε-χιστεί και το 2010, δεδοµένου και του νέουνοµοθετικού πλαισίου για τη ρύθµιση οφειλώνεπαγγελµατιών και επιχειρήσεων (Ν.3816/2010).26

Η πολιτική των τραπεζών όσον αφορά το σχη-µατισµό αυξηµένων προβλέψεων θα πρέπει ναδιατηρηθεί και να ενταθεί το 2010, ούτως ώστετο τραπεζικό σύστηµα να είναι σε θέση νααντιµετωπίσει την αναµενόµενη περαιτέρωεπιδείνωση της χρηµατοοικονοµικής κατά-στασης των νοικοκυριών και των επιχειρή-σεων και τις επακόλουθες δυσµενείς επιπτώ-σεις στην ποιότητα των δανειακών χαρτοφυ-λακίων των τραπεζών.

4.1.1 Πιστωτικός κίνδυνος από δάνεια προς νοικοκυριά

Τα δάνεια προς τα νοικοκυριά αποτελούσανστο τέλος του 2009 το 48,4% της συνολικήςχρηµατοδότησης των ελληνικών τραπεζώνπρος τον ιδιωτικό τοµέα στην Ελλάδα καιπερίπου τα 2/3 εξ αυτών αφορούσαν στεγα-


2255 Το µεγαλύτερο µέρος των εµπράγµατων εξασφαλίσεων είναι προ-σηµειώσεις σε ακίνητα.

2266 Ο εν λόγω νόµος παρέχει τη δυνατότητα ευνοϊκής ρύθµισης σε επι-χειρήσεις µε ληξιπρόθεσµες οφειλές αλλά, βάσει οικονοµικών κρι-τηρίων, και σε επιχειρήσεις µε ενήµερες οφειλές, εφόσον δρα-στηριοποιούνται στον εµπορικό και αγροτικό κλάδο. Επιπλέον, ονόµος τροποποιεί το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο όσον αφορά τηνκαταχώριση και επεξεργασία δεδοµένων οικονοµικής συµπερι-φοράς από την Τειρεσίας Α.Ε., µε πρόβλεψη κατά περίπτωση γιαµείωση κατά ένα έτος του χρόνου αποθήκευσης των δεδοµένωναυτών. Πάντως, το ενδεχόµενο “ηθικού κινδύνου” (δηλαδή δηµι-ουργίας κινήτρων για τη µη εξυπηρέτηση χρεών) και η διαγραφήδεδοµένων από τη βάση της Τειρεσίας Α.Ε. συνεπάγονται αύξησητου πιστωτικού κινδύνου των επιχειρήσεων αυτών, αλλά και τηςαβεβαιότητας και δυσκολίας όσον αφορά την εκτίµησή του από τιςτράπεζες (βλ. Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 2009, σελ. 181).

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 76

στικά δάνεια. Το 2009 οι τράπεζες υιοθέτη-σαν, όπως ήδη αναφέρθηκε, αυστηρότερα κρι-τήρια χορήγησης νέων πιστώσεων προς τανοικοκυριά, στο πλαίσιο του αυξηµένουπιστωτικού κινδύνου και της ανόδου τωνκαθυστερήσεων στα καταναλωτικά και στε-γαστικά δάνεια. Όσον αφορά τα καταναλω-τικά δάνεια, η τάση αυτή επιβεβαιώνεται απότη µείωση του ποσοστού έγκρισης νέων κατα-ναλωτικών δανείων χωρίς εµπράγµατη εξα-σφάλιση επί του συνόλου των αντίστοιχωναιτήσεων το δεύτερο εξάµηνο του 2009.27

Αντίστοιχα, όσον αφορά τα στεγαστικάδάνεια, σηµειώθηκε µείωση του συνολικούποσοστού έγκρισης νέων στεγαστικώνδανείων, καθώς και του συνολικού ποσούχορηγήσεων. Επιπρόσθετα, σηµειώθηκε βελ-τίωση του λόγου του εκταµιευόµενου ποσούδανείου προς την εµπορική αξία του υπέγγυουακινήτου (loan-to-value ratio – LTV ratio) γιατα νέα στεγαστικά δάνεια. Σύµφωνα µε τασχετικά στοιχεία, ο λόγος αυτός υπερέβη το80% µόλις για το 15,8% του αριθµού των νέωνστεγαστικών δανείων το 2009 (έναντι 24,1%το 2008), που αντιστοιχεί στο 17,3% του συνο-λικού ποσού των εκταµιεύσεων. Το ποσοστόδε του αριθµού των νέων στεγαστικώνδανείων για τα οποία ο λόγος διαµορφώθηκεσε επίπεδα άνω του 100% διατηρήθηκε σχε-δόν σταθερό σε 6% (έναντι 5,7% το 2008) καιαντιστοιχεί στο 5,2% των συνολικού ποσούεκταµιεύσεων. Τέλος, επισηµαίνεται ότι τοµέσο ύψος του λόγου για το 2009 διαµορφώ-θηκε σε 68,5% (από 72,3% το 2008), επίπεδοπου θεωρείται συνεπές µε τις διεθνείς πρα-κτικές.28

Τα στεγαστικά δάνεια σε ξένο νόµισµα(κυρίως σε ελβετικό φράγκο), τα οποία ενέ-χουν και συναλλαγµατικό κίνδυνο για τουςδανειολήπτες, αποτελούν µικρό µόνο µέροςτου συνόλου των στεγαστικών δανείων, καιµάλιστα το µερίδιό τους υποχώρησε οριακά(2009: 7,8%, 2008: 8,1%). Γι' αυτό, η διακύ-µανση της συναλλαγµατικής ισοτιµίας τουευρώ έναντι του ελβετικού φράγκου δεν ανα-µένεται να επηρεάσει σηµαντικά την ποιό-τητα του χαρτοφυλακίου στεγαστικώνδανείων.

Ο πιστωτικός κίνδυνος από καταναλωτικά καιστεγαστικά δάνεια για το 2010 προβλέπεταιότι θα διατηρηθεί υψηλός, καθώς η µείωση τηςαγοραστικής δύναµης, η αύξηση της φορολο-γικής επιβάρυνσης και η αναµενόµενη άνοδοςτης ανεργίας αναµένεται να πλήξουν περαι-τέρω τη χρηµατοοικονοµική κατάσταση τωννοικοκυριών και, κατά συνέπεια, τη δυνατό-τητά τους να αντεπεξέλθουν στις δανειακέςτους υποχρεώσεις.

4.1.2 Πιστωτικός κίνδυνος από δάνεια προς επιχειρήσεις

Τα δάνεια προς τις επιχειρήσεις αποτελούσαντο 51,6% της χρηµατοδότησης των ελληνικώντραπεζών προς τον ιδιωτικό τοµέα της ελλη-νικής οικονοµίας στο τέλος του 2009.

Ο λόγος των επιχειρηµατικών δανείων σεκαθυστέρηση προς το σύνολο των επιχειρη-µατικών δανείων, µετά την οριακή βελτίωσηπου εµφάνισε το 2008, κινήθηκε ανοδικά το2009. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στο γεγονόςότι η δραστηριότητά τους πλήττεται από τηµειωµένη ζήτηση των προϊόντων τους, αλλάκαι την επιδείνωση της ανταγωνιστικότηταςτης οικονοµίας (όπως αυτή φαίνεται από τηµεγάλη αύξηση του κόστους εργασίας ανάµονάδα προϊόντος).

Η επιδείνωση της χρηµατοοικονοµικής κατά-στασης των επιχειρήσεων απεικονίζεται, κατάµέσο όρο, και στην υποχώρηση της πιστολη-πτικής τους αξιολόγησης από τις περισσότερεςεµπορικές τράπεζες, καθώς οι υποβαθµίσεις



2277 Συγκεκριµένα, µε βάση στοιχεία από τα υποδείγµατα βαθµολό-γησης (application scorecards) ενός αριθµού εµπορικών τραπεζώνµε µερίδιο αγοράς στην καταναλωτική πίστη περίπου 80%, πουαφορούν αιτήσεις δανείων από νέους πελάτες, το β’ εξάµηνο του2009 το ποσοστό εγκρίσεων αιτήσεων για καταναλωτικά δάνειαχωρίς εµπράγµατη εξασφάλιση υποχώρησε σε 26,9% (έναντι33,7% το α’ εξάµηνο του 2009), ενώ αντίθετα το αντίστοιχο ποσο-στό για πιστωτικές κάρτες αυξήθηκε σε 35,9% το β’ εξάµηνο του2009 (από 32,6% το α’ εξάµηνο). Όσον αφορά τους υφιστάµενουςπελάτες, δηλαδή εκείνους που ήδη διατηρούν κάποια δανειακήσχέση µε την τράπεζα, η αξιολόγηση της αίτησής τους για επιπλέονπροϊόντα βασίζεται σε ειδικά υποδείγµατα συµπεριφοράς πουλαµβάνουν υπόψη την προηγούµενη πιστωτική συµπεριφορά τωνπελατών αυτών.

2288 Σύµφωνα µε το πλαίσιο “Βασιλεία ΙΙ”, τα ενυπόθηκα δάνεια θεω-ρούνται πλήρως εξασφαλισµένα αν ο δείκτης LTV δεν υπερβαί-νει το 75%.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 77

των επιχειρήσεων υπερέβησαν τις αναβαθµί-σεις (βλ. ∆ιάγραµµα ΙV.16).

Ενδείξεις για τη χρηµατοοικονοµική κατά-σταση των επιχειρήσεων παρέχουν και ταστοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς πουσυγκεντρώνει η “Τειρεσίας Α.Ε.”, τα οποίασυνδέονται µε τον πιστωτικό κίνδυνο των τρα-πεζών, αν και πρέπει να επισηµανθεί ότι τα ενλόγω στοιχεία είναι ευµετάβλητα και συχνάυπόκεινται σε αναθεωρήσεις. Σύµφωνα µε ταστοιχεία αυτά, το 2009 παρατηρείται σηµα-ντική αύξηση του αριθµού και της αξίας τωνακάλυπτων επιταγών, των διαταγών πληρωµήςκαι των απλήρωτων συναλλαγµατικών. Οιενδείξεις που παρέχουν τα στοιχεία της Τει-ρεσίας Α.Ε. για το πρώτο τετράµηνο του 2010είναι ανάµικτες. Τα µεγέθη του αριθµού καιτης αξίας των ακάλυπτων επιταγών µειώθη-καν, των απλήρωτων συναλλαγµατικών παρέ-µειναν σχεδόν αµετάβλητα, ενώ των διαταγώνπληρωµής αυξήθηκαν.

Οι προοπτικές για την εξέλιξη του πιστωτικούκινδύνου από τα δανειακά χαρτοφυλάκια τωνεµπορικών τραπεζών προς τις επιχειρήσειςεµφανίζονται αρνητικές για το 2010. Η δυσµε-

νής µακροοικονοµική κατάσταση της χώραςεκτιµάται ότι θα οδηγήσει σε υποχώρηση τηςπαραγωγικής δραστηριότητας και των πωλή-σεων των επιχειρήσεων και σε περαιτέρωαύξηση των επισφαλειών τους.

4.1.3 Κίνδυνος συγκέντρωσης

Ο πιστωτικός κίνδυνος που αντιµετωπίζουν οιτράπεζες επηρεάζεται και από το βαθµόσυγκέντρωσης του δανειακού χαρτοφυλακίουτους σε οµάδες πελατών των οποίων η πιθα-νότητα αθέτησης υποχρεώσεων επηρεάζεταιαπό κοινούς παράγοντες, όπως το µακροοι-κονοµικό περιβάλλον, η γεωγραφική θέση καιο κλάδος δραστηριότητας. Όσο µεγαλύτεροςείναι ο βαθµός συγκέντρωσης, τόσο µεγαλύ-τερη θα είναι η επίπτωση από την ενδεχόµενηαθέτηση των υποχρεώσεων µιας οµάδας πελα-τών ή τη δυσµενή θέση ενός κλάδου στα συνο-λικά µεγέθη της τράπεζας και κατ’ επέκτασηστο τραπεζικό σύστηµα.

ΣΣυυγγκκέέννττρρωωσσηη σσεε µµεεµµοοννωωµµέέννοουυςς ππεελλάάττεεςς ήή οοµµάάδδεεςς ππεελλααττώώνν

Ο βαθµός συγκέντρωσης του πιστωτικού κιν-δύνου σε µεµονωµένους πελάτες ή οµάδεςσυνδεδεµένων πελατών29 αξιολογείται συνή-θως µε βάση το λόγο των µεγάλων χρηµατο-δοτικών ανοιγµάτων30 προς τα εποπτικά ίδιακεφάλαια των τραπεζών και των τραπεζικώνοµίλων. Το 2009, το σύνολο των καθαρώνµεγάλων χρηµατοδοτικών ανοιγµάτων των


2299 Οµάδα συνδεδεµένων πελατών θεωρούνται δύο ή περισσότεραφυσικά πρόσωπα τα οποία αντιπροσωπεύουν ενιαίο κίνδυνο γιατην τράπεζα που τα έχει πιστοδοτήσει είτε διότι το ένα ελέγχει(άµεσα ή έµµεσα) το άλλο είτε διότι, ενώ δεν υπάρχει σχέση ελέγ-χου, αυτά συνδέονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε, αν ένα από αυτάαντιµετωπίσει χρηµατοοικονοµικά προβλήµατα, τότε και το άλλοή τα άλλα να θεωρείται πιθανό ότι θα αντιµετωπίσουν δυσκολίεςστην εξυπηρέτηση των υποχρεώσεών τους.

3300 Μεγάλο χρηµατοδοτικό άνοιγµα θεωρείται το άνοιγµα που ισού-ται ή υπερβαίνει το 10% των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων της τρά-πεζας ή του τραπεζικού οµίλου. Το άνοιγµα προς ένα µεµονωµένοπελάτη ή µία οµάδα συνδεδεµένων πελατών δεν πρέπει να υπερ-βαίνει το 25% των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων, ενώ το σύνολο τωνχρηµατοδοτικών ανοιγµάτων ενός πιστωτικού ιδρύµατος δεν πρέ-πει να υπερβαίνει το 800% των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων. Γιατον υπολογισµό του καθαρού χρηµατοδοτικού ανοίγµατος αφαι-ρείται από το ακαθάριστο χρηµατοδοτικό άνοιγµα ορισµένο ποσόσύµφωνα µε τα οριζόµενα στην Π∆/ΤΕ 2246/16.9.1993. ∆ιευκρι-νίζεται ότι η έννοια του (ακαθάριστου) χρηµατοδοτικού ανοίγµα-τος καλύπτει το σύνολο της έκθεσης µιας τράπεζας σε ένα πελάτη,δηλαδή δάνεια, οµόλογα, εγγυητικές επιστολές, µετοχές κ.ά.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 78

τραπεζών προς µεµονωµένους πελάτες ή οµά-δες συνδεδεµένων πελατών αυξήθηκε ως από-λυτο µέγεθος (2009: 44,6 δισεκ. ευρώ, 2008:42,3 δισεκ. ευρώ), ενώ ως ποσοστό των επο-πτικών ιδίων κεφαλαίων τους όχι µόνο παρέ-µεινε σε χαµηλό επίπεδο σε σύγκριση µε ταανώτατα επιτρεπτά όρια,31 αλλά και εµφάνισεσηµαντική µείωση (2009: 133,9%, 2008:152,9%).

Σε επίπεδο τραπεζικών οµίλων, τα καθαράχρηµατοδοτικά ανοίγµατα προς µεµονωµέ-νους πελάτες ή οµάδες πελατών µειώθηκαν σε19,6 δισεκ. ευρώ το 2009 (2008: 23 δισεκ.ευρώ). Τα µικρότερα ποσά καθαρών µεγάλωνχρηµατοδοτικών ανοιγµάτων σε επίπεδο οµί-λων αποδίδονται στο γεγονός ότι µεγάλοµέρος των µεγάλων χρηµατοδοτικών ανοιγ-µάτων των τραπεζών αφορά τις θυγατρικέςεταιρίες τους και γι’ αυτό απαλείφεται κατάτην ενοποίηση. Η προαναφερθείσα µείωσητων καθαρών µεγάλων χρηµατοδοτικώνανοιγµάτων, σε συνδυασµό µε την αύξηση τωνεποπτικών ιδίων κεφαλαίων, οδήγησε σεσηµαντική µείωση του λόγου των καθαρώνµεγάλων χρηµατοδοτικών ανοιγµάτων προς ταεποπτικά ίδια κεφάλαια των οµίλων σε 60,1%το 2009 (από 84,6% το 2008).

ΚΚλλααδδιικκήή σσυυγγκκέέννττρρωωσσηη

Ο βαθµός συγκέντρωσης των χορηγήσεων τωντραπεζικών οµίλων σε επιµέρους κλάδουςοικονοµικής δραστηριότητας έχει ιδιαίτερησηµασία για τον πιστωτικό κίνδυνο που δια-τρέχουν τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια.32 Το2009 µεγαλύτερο µερίδιο στο σύνολο τωνανοιγµάτων έχουν οι κλάδοι του χονδρικούκαι λιανικού εµπορίου, της µεταποίησης, τωνκατασκευών και της διαχείρισης ακίνητηςπεριουσίας, καθώς και της ναυτιλίας (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙV.17), το µερίδιο των οποίων δια-µορφώνεται αθροιστικά στο 65% του συνόλουτων ανοιγµάτων.

Για το 2010, η συρρίκνωση της εγχώριας οικο-νοµικής δραστηριότητας αναµένεται να έχειδυσµενή επίδραση σε αρκετούς επιµέρουςκλάδους. Ειδικότερα, ο κλάδος των κατα-

σκευών αναµένεται να επηρεαστεί αρνητικάαπό τη µείωση της οικοδοµικής δραστηριό-τητας, την περιστολή του προγράµµατος δηµο-σίων επενδύσεων και τις πιέσεις στις τιµέςοικιστικών και εµπορικών ακινήτων. Επίσης,η εξασθένηση της εσωτερικής ζήτησης εκτι-µάται ότι θα πλήξει τον κλάδο του χονδρικούκαι λιανικού εµπορίου, µε τη µεγαλύτερη υπο-χώρηση να σηµειώνεται στη ζήτηση διαρκώνκαταναλωτικών αγαθών, όπως αυτοκίνητα (ταχρηµατοδοτικά ανοίγµατα των τραπεζώνπρος τον κλάδο της εµπορίας και επισκευήςαυτοκινήτων αντιπροσωπεύουν το 3,2% τωνσυνολικών ανοιγµάτων). Αρνητικά αναµένε-ται να επηρεαστούν και οι χερσαίες και αερο-πορικές µεταφορές, λόγω της µείωσης τουόγκου του εµπορίου και της αύξησης τωντιµών των καυσίµων. Πιέσεις θα δεχθούν και



3311 Το ανώτατο όριο για τα µεγάλα χρηµατοδοτικά ανοίγµατα ωςποσοστό των ιδίων κεφαλαίων είναι 800%.

3322 Για την εκτίµηση της κλαδικής συγκέντρωσης λαµβάνονται υπόψητα δάνεια και τα εταιρικά οµόλογα των ελληνικών τραπεζικών οµί-λων προς διαφόρους κλάδους οικονοµικής δραστηριότητας ταοποία υπερβαίνουν το 1 εκατ. ευρώ. Τα στοιχεία αυτά υποβάλ-λονται στο πλαίσιο της Απόφασης ΕΤΠΘ 159/26.9.2003 και συµπε-ριλαµβάνουν τα ανοίγµατα των ελληνικών τραπεζικών οµίλων στοεξωτερικό που υπερβαίνουν το 2% του ενεργητικού των κατάτόπους θυγατρικών και καταστηµάτων τους (όπως προβλέπεταιαπό την Π∆/ΤΕ 2563/15.7.2005).

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 79

ορισµένοι κλάδοι της µεταποίησης, όπως ηένδυση και υπόδηση και η παραγωγή επί-πλων, που αποτελούν όµως µικρό ποσοστότων συνολικών ανοιγµάτων (1,7% και 0,3%αντίστοιχα). Όσον αφορά τον κλάδο τωνξενοδοχείων, οι επιπτώσεις στη δραστηριό-τητά του εκτιµώνται αρνητικές λόγω της ανα-µενόµενης µείωσης της τουριστικής κίνησης.Μικρότερη επίπτωση αναµένεται στους κλά-δους των τροφίµων και ποτών και στις υπη-ρεσίες κοινής ωφέλειας (π.χ. ενέργεια, τηλε-πικοινωνίες κ.ά.), λόγω της ανελαστικότηταςτης ζήτησης ως προς τις µεταβολές του εισο-δήµατος. Τέλος, η πορεία του κλάδου της ναυ-τιλίας θα εξαρτηθεί κυρίως από την οικονο-µική δραστηριότητα στο εξωτερικό, οι προο-πτικές της οποίας εµφανίζονται ευνοϊκότερες.

Σε κάθε περίπτωση, βάσει του δείκτηHerfindahl-Hirschmann (HHI), ο οποίος λαµ-βάνει υπόψη το µερίδιο κάθε κλάδου στοσύνολο των χορηγήσεων και εταιρικών οµο-λόγων, η κλαδική συγκέντρωση του ελληνικούτραπεζικού συστήµατος σε επίπεδο οµίλωνεµφανίζεται σχετικά µικρή (428 το 2009).33 Τοίδιο συµπέρασµα προκύπτει από τη µελέτητου λόγου του ανοίγµατος των τραπεζικώνοµίλων στον κλάδο µε το µεγαλύτερο µερίδιοστο σύνολο των χορηγήσεων και εταιρικώνοµολόγων προς τα βασικά ίδια κεφάλαιάτους, ο οποίος διαµορφώνεται σε χαµηλό επί-πεδο.34

4.2 ΚΙΝ∆ΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ

Η ελληνική δηµοσιονοµική κρίση επηρέασειδιαίτερα αρνητικά τη ρευστότητα του ελλη-νικού τραπεζικού συστήµατος, ιδίως τοτελευταίο τρίµηνο του 2009. Οι υποβαθµίσειςτης πιστοληπτικής αξιολόγησης του Ελληνικού∆ηµοσίου συµπαρέσυραν και την πιστολη-πτική αξιολόγηση των ελληνικών τραπεζών, µεαποτέλεσµα το ουσιαστικό “κλείσιµο” για τιςελληνικές τράπεζες των διεθνών αγορών χρή-µατος και κεφαλαίων. Ταυτόχρονα, η σηµα-ντική επιβράδυνση του ρυθµού αύξησης τωνκαταθέσεων πελατών το 2009 επαύξησε τιςανάγκες των ελληνικών τραπεζών σε ρευστό-τητα. Συνέπεια των παραπάνω ήταν να αντι-

στραφεί η πτωτική τάση που είχε παρατηρη-θεί κατά το γ’ τρίµηνο του 2009 στην άντλησηκεφαλαίων από το Ευρωσύστηµα, µε αποτέ-λεσµα την εκ νέου αύξηση της εξάρτησης τωνελληνικών τραπεζών από αυτό.35 Ωστόσο, οκίνδυνος ρευστότητας το 2009 µετριάστηκεαπό την ισχυρή καταθετική βάση των ελληνι-κών τραπεζών, η οποία παραµένει η κύριαπηγή χρηµατοδότησής τους. Αυτό αντανα-κλάται και στο λόγο χορηγήσεων προς κατα-θέσεις, ο οποίος στο τέλος ∆εκεµβρίου του2009 διατηρήθηκε σε ικανοποιητικό επίπεδο(τράπεζες: 106,6%, τραπεζικοί όµιλοι:113,7%).

Οι υποβαθµίσεις της πιστοληπτικής αξιολό-γησης των τραπεζών, εκτός από την πρωτο-γενή επίπτωση που µόλις αναλύθηκε, είχανκαι δευτερογενείς επιπτώσεις, µε σηµαντικό-τερη τη µείωση του διαθέσιµου ενεχύρου γιααναχρηµατοδότηση από το Ευρωσύστηµα. Στοπλαίσιο αυτό, οι ελληνικές τράπεζες προχώ-ρησαν στις απαραίτητες ενέργειες (π.χ.έκδοση καλυµµένων οµολογιών) για την ενί-σχυση του αποθέµατος τίτλων που είναι απο-δεκτοί ως ενέχυρο από το Ευρωσύστηµα.

Παρ’ όλα αυτά, οι εποπτικοί δείκτες ρευστό-τητας, δηλαδή ο δείκτης ρευστών διαθεσίµωνκαι ο δείκτης ασυµφωνίας ληκτότητας απαι-τήσεων-υποχρεώσεων, παρέµειναν σε επίπεδαάνω των ελάχιστα απαιτούµενων ορίων (20%και -20% αντίστοιχα) και διαµορφώθηκαν στις31.12.2009 σε 23,9% και -6,5% αντίστοιχα.

4.3 ΚΙΝ∆ΥΝΟΣ ΑΓΟΡΑΣ

Αυξηµένος ήταν το 2009 ο κίνδυνος αγοράςγια τις ελληνικές εµπορικές τράπεζες, λόγω


3333 Οι τιµές του δείκτη κυµαίνονται από 0 έως 10.000. Τιµές µικρό-τερες του 1.000 υποδηλώνουν χαµηλό βαθµό συγκέντρωσης, από1.000 έως 1.800 µέτριο και τιµές µεγαλύτερες του 1.800 υψηλόβαθµό. Ο εν λόγω υπολογισµός αφορά τους κλάδους σύµφωνα µετη στατιστική ταξινόµηση (ΣΤΑΚΟ∆) που χρησιµοποιεί η Ελλη-νική Στατιστική Αρχή (ΕΛΛ.ΣΤΑ).

3344 Ο δείκτης αυτός είναι γνωστός ως Moody’s Industry ConcentrationRatio και αποτελεί µέτρο της έκθεσης µιας τράπεζας (ή, στην προ-κειµένη περίπτωση, των ελληνικών τραπεζικών οµίλων) στονκλάδο προς τον οποίο εµφανίζει το µεγαλύτερο άνοιγµα σε σχέσηµε την κεφαλαιακή της βάση.

3355 Στο τέλος ∆εκεµβρίου του 2009 η άντληση χρηµατοδότησης απότο Ευρωσύστηµα ανήλθε σε 49,4 δισεκ. ευρώ.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 80

της υψηλής µεταβλητότητας που παρατηρή-θηκε στις τιµές οµολόγων και µετοχών στηνελληνική αγορά, όπου κυρίως έχουν έκθεση οιελληνικές τράπεζες.36 Όσον αφορά τα οµό-λογα, η αυξηµένη µεταβλητότητα σε όλο τοµήκος της καµπύλης αποδόσεων των τίτλωντου Ελληνικού ∆ηµοσίου (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.3και ∆ιάγραµµα IV.18), ιδίως το τελευταίο τρί-µηνο του 2009, αντανακλά τον πιστωτικό τουςκίνδυνο όπως αυτός αποτυπώνεται στη διεύ-ρυνση των πιστωτικών περιθωρίων (creditspreads) ―βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙΙ.6. Σε χαµηλάεπίπεδα διατηρήθηκε και το 2009 η µεταβλη-τότητα των τιµών των οµολόγων του Γερµανι-κού ∆ηµοσίου (βλ. ∆ιάγραµµα IV.19). Αυξη-µένη ήταν η µεταβλητότητα των τιµών τωνµετοχών στο Χρηµατιστήριο Αθηνών,37 σεαντίθεση µε την τάση που παρατηρήθηκε σεευρωπαϊκό επίπεδο (βλ. ∆ιάγραµµα IV.20).

Οι ανωτέρω εξελίξεις συνέβαλαν στη µικρήαύξηση των κεφαλαίων που διακρατούνταιαπό τις τράπεζες για την κάλυψη έναντι τουκινδύνου αγοράς (2009: 840 εκατ. ευρώ,2008: 821 εκατ. ευρώ). Ωστόσο, το σχετικάµικρό µερίδιο του χαρτοφυλακίου συναλλα-



3366 Επισηµαίνεται ότι το χαρτοφυλάκιο τίτλων που διακρατούνταιµέχρι τη λήξη τους δεν επηρεάζεται από τις βραχυχρόνιες δια-κυµάνσεις των αγορών.

3377 Για την παρούσα ανάλυση, η µεταβλητότητα εκτιµήθηκε µε βάσηένα υπόδειγµα GARCH(1,1).

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 81

γών,38 που αποτελείται κυρίως από οµόλογα(βλ. Πίνακα IV.3), στο συνολικό ενεργητικότων τραπεζών (2009: 3%, 2008: 2,2%)αµβλύνει τις επιπτώσεις που ενδέχεται ναέχει στην κεφαλαιακή επάρκεια των τραπε-ζών τυχόν υποχώρηση των τιµών των χρη-µατοοικονοµικών στοιχείων. Το µικρό αυτόµερίδιο συµβάλλει στο γεγονός ότι οι κεφα-λαιακές απαιτήσεις για τον κίνδυνο αγοράςαποτελούν µικρό µόνο µέρος (3,7%) τωνσυνολικών κεφαλαιακών απαιτήσεων. Αυτόδεν αναιρεί ωστόσο την ανάγκη για προσε-κτική παρακολούθηση και αποτελεσµατικήδιαχείριση των κινδύνων αγοράς, καθώς καιγια υιοθέτηση συνετών επενδυτικών στρα-τηγικών.

4.4 ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝΣΤΗΝ ΑΝΑ∆ΥΟΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ

Η παρουσία των ελληνικών τραπεζικών οµί-λων στην Αναδυόµενη Ευρώπη39 είναι σηµα-ντική τόσο για το ελληνικό τραπεζικόσύστηµα όσο και για τα τραπεζικά συστήµατακαι τις οικονοµίες των συγκεκριµένωνχωρών (βλ. ∆ιάγραµµα ΙV.21). Tο ενεργητικότων ελληνικών τραπεζικών οµίλων στηνπεριοχή της Αναδυόµενης Ευρώπης αντι-στοιχεί σε 11,6% του συνολικού ενεργητικούτους και περίπου σε 22% του ελληνικού

ΑΕΠ.40 Η σηµαντικότερη παρουσία, ως ποσο-στό του συνολικού ενεργητικού του ελληνικούτραπεζικού συστήµατος (4,5%), εµφανίζεταιστην Τουρκία, ενώ σε άλλες χώρες (π.χ.Βουλγαρία) οι ελληνικές τράπεζες κατέχουνένα σηµαντικό µερίδιο (κοντά στο 1/3 περί-που) των εκεί αγορών (βλ. ∆ιάγραµµαΙV.22).

Με βάση το οικονοµικό περιβάλλον που έχειδιαµορφωθεί στην Αναδυόµενη Ευρώπη, οιπροκλήσεις για τους ελληνικούς τραπεζικούςοµίλους που δραστηριοποιούνται στηνπεριοχή µπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

•• Αυξηµένος πιστωτικός κίνδυνος, λόγω τηςεπιδείνωσης της χρηµατοοικονοµικής κατά-στασης των επιχειρήσεων και των νοικοκυ-ριών στις χώρες αυτές.

•• Ανάγκη διατήρησης επαρκούς ρευστότηταςκαι κεφαλαιακής επάρκειας στις κατά τόπους


3388 Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις των τραπεζών για την κάλυψη έναντιτου κινδύνου αγοράς επηρεάζονται µόνο από τις επενδύσεις σεχρηµατοοικονοµικά προϊόντα (π.χ. οµόλογα, µετοχές) που κατα-χωρούνται στο εν λόγω χαρτοφυλάκιο.

3399 Οι χώρες της Αναδυόµενης Ευρώπης όπου δραστηριοποιούνταιοι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοι είναι, κατ’ αλφαβητική σειρά, ηΑλβανία, η Βουλγαρία, η Ουκρανία, η Πολωνία, η Πρώην Γιου-γκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας, η Ρουµανία, η Σερβίακαι η Τουρκία.

4400 Αναλυτικά για τη διεθνή παρουσία των ελληνικών τραπεζικών οµί-λων, βλ. σχετική ενότητα στην Έκθεση για τη ΧρηµατοπιστωτικήΣταθερότητα, Ιούνιος 2009.

Πίνακας IV.3 Στοιχεία χαρτοφυλακίου συναλλαγών για τις εµπορικές τράπεζες σε ενοποιη-µένη βάση

(σε χιλιάδες ευρώ)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.

Οµόλογα Ελληνικού ∆ηµοσίου 3.059.298 0,7% 4.739.876 1,0%

Οµόλογα ξένων κυβερνήσεων 79.652 0,0% 689.177 0,2%

Εταιρικά και λοιπά οµόλογα 1.657.032 0,4% 3.204.632 0,7%

Σύνολο χρεωστικών τίτλων 4.795.982 1,1% 8.633.686 1,9%

Μετοχές 222.953 0,1% 361.617 0,1%

Παράγωγα χρηµατοοικονοµικά µέσα 4.076.530 1,0% 4.497.462 1,0%

ΣΣύύννοολλοο ααξξίίααςς χχααρρττοοφφυυλλαακκίίοουυ σσυυννααλλλλααγγώώνν 99..009955..446655 22,,22%% 1133..449922..776644 33,,00%%

31.12.2008 31.12.2009

Τρέχουσα αγοραία αξία

Μερίδιο στοενεργητικό

(ποσοστό %)Τρέχουσα

αγοραία αξία

Μερίδιο στοενεργητικό

(ποσοστό %)

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 82

επιχειρησιακές µονάδες (θυγατρικές καικαταστήµατα).

•• Προσαρµογή του µοντέλου επιχειρηµατικήςλειτουργίας τους στις νέες συνθήκες.

Ο πιστωτικός κίνδυνος συνεχίζει να αποτελείτη σηµαντικότερη µορφή κινδύνου που αντι-µετωπίζουν οι ελληνικοί τραπεζικοί όµιλοιστην Αναδυόµενη Ευρώπη, καθώς το µεγαλύ-τερο µέρος των εργασιών τους στις χώρεςαυτές αφορά την παροχή δανείων προς επι-χειρήσεις και νοικοκυριά. Η επιδείνωση τωνµακροοικονοµικών συνθηκών που ξεκίνησε τοδ’ τρίµηνο του 2008 οδήγησε, µε µικρή χρονικήυστέρηση, σε σηµαντική αύξηση του λόγου τωνδανείων σε καθυστέρηση προς το σύνολο τωνδανείων σε όλες τις χώρες της περιοχής. Ειδι-κότερα, για τις µονάδες των ελληνικών τρα-πεζικών οµίλων στην περιοχή ο λόγος αυτόςυπερδιπλασιάστηκε (∆εκέµβριος 2009: 6,3%,∆εκέµβριος 2008: 2,9%).41 Εξαιτίας του αυξη-µένου πιστωτικού κινδύνου αλλά και της µει-ωµένης ζήτησης νέων δανείων, το 2009 οιµονάδες των ελληνικών τραπεζικών οµίλωνστην Αναδυόµενη Ευρώπη διατήρησαν σχεδόναµετάβλητα (οριακή αύξηση κατά 0,6%) ταυπόλοιπα των δανείων τους στην περιοχή, ενώσχηµάτισαν σηµαντικά αυξηµένες (κατά87%) προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο.Ωστόσο, δεδοµένου ότι ο ρυθµός αύξησης τωνπροβλέψεων υπολειπόταν του ρυθµού αύξη-σης των δανείων σε καθυστέρηση, ο βαθµόςκάλυψης των δανείων σε καθυστέρηση απόσυσσωρευµένες προβλέψεις µειώθηκε(∆εκέµβριος 2009: 74%, ∆εκέµβριος 2008:84%), παραµένοντας όµως σε υψηλό επίπεδοµε βάση τις διεθνείς πρακτικές.

Η αναµενόµενη σταθεροποίηση ή και ανά-καµψη της οικονοµικής δραστηριότητας στιςπερισσότερες χώρες της περιοχής θα τονώσειτη ζήτηση νέων δανείων.

Ως αποτέλεσµα των παραπάνω, εκτιµάται ότιο ρυθµός αύξησης των δανείων σε καθυστέ-ρηση θα επιβραδυνθεί το 2010. Ωστόσο, δεδο-µένης της εύθραυστης µακροοικονοµικήςκατάστασης στις χώρες αυτές, απαιτείται οι

τραπεζικοί όµιλοι να συνεχίσουν να εφαρµό-ζουν κατάλληλους µηχανισµούς παρακολού-θησης των δανείων και να προσαρµόζουν τηνπιστοδοτική τους πολιτική και τα συστήµαταδιαχείρισης των κινδύνων τους στις οικονο-µικές συνθήκες κάθε χώρας.

Όσον αφορά τη χρηµατοδότηση των διεθνώνδραστηριοτήτων τους, οι ελληνικοί τραπεζικοίόµιλοι, εν όψει της οικονοµικής συγκυρίαςστην Ελλάδα, θα πρέπει να είναι ιδιαίτεραπροσεκτικοί στον προγραµµατισµό των χρη-µατοδοτικών αναγκών τους. Θετικό είναι τογεγονός ότι κατά το 2009 αυξήθηκαν (κατά11,7%) οι καταθέσεις στις θυγατρικές και σταυποκαταστήµατα των ελληνικών τραπεζώνστις χώρες της Αναδυόµενης Ευρώπης, µεαποτέλεσµα να περιοριστεί η εξάρτησή τους



4411 Εκτίµηση της Τράπεζας της Ελλάδος, όπου λαµβάνονται υπόψηκαι τα δάνεια που αφορούν µεν επιχειρήσεις της ΑναδυόµενηςΕυρώπης, αλλά οι λογαριασµοί τους τηρούνται σε θυγατρικές σεάλλες χώρες.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 83

από τις µητρικές τράπεζες. Μάλιστα, αντα-νακλά µια ευρύτερη ανάγκη για αλλαγή τουεπιχειρηµατικού µοντέλου λειτουργίας τωνξένων τραπεζικών οµίλων στην περιοχή,καθώς η παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίσηανέδειξε τους κινδύνους που εγκυµονεί ηµεγάλη εξάρτηση του τραπεζικού συστήµατος(και γενικότερα της οικονοµίας) των χωρώντης Αναδυόµενης Ευρώπης από την εισροήξένων κεφαλαίων.

Εξίσου προσεκτικοί πρέπει να είναι οι ελλη-νικοί τραπεζικοί όµιλοι και στον προγραµµα-τισµό των κεφαλαιακών αναγκών τους, λαµ-βάνοντας υπόψη την επίδραση της αύξησηςτων δανείων σε καθυστέρηση, αλλά και τηςαναµενόµενης σταδιακής ενίσχυσης τηςπιστωτικής επέκτασης στις κεφαλαιακέςαπαιτήσεις των µονάδων τους στην περιοχή.∆εδοµένης της υποτονικής δραστηριότηταςτων κεφαλαιαγορών στις χώρες της περιοχής,αλλά και των αναµενόµενων αυξηµένων κεφα-λαιακών αναγκών στην Ελλάδα, οφείλουν νααξιοποιούν τις δυνατότητες εσωτερικής χρη-µατοδότησης στις µονάδες του εξωτερικού.

5 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Ο κλάδος των συνεταιριστικών τραπεζών απο-τελείται από δεκαέξι πιστωτικά ιδρύµατα καιαντιπροσωπεύει µόλις το 1% του συνολικούενεργητικού του τραπεζικού συστήµατος. Ηεπιδείνωση του εγχώριου µακροοικονοµικούπεριβάλλοντος το 2009 επηρέασε και τις συνε-ταιριστικές τράπεζες, µε αποτέλεσµα τη σηµα-ντική χειροτέρευση της ποιότητας του χαρτο-φυλακίου δανείων τους και τη µικρή υποχώ-ρηση της κερδοφορίας τους. Η κεφαλαιακήτους επάρκεια µειώθηκε οριακά, παραµένο-ντας ωστόσο σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Αναλυτικότερα, το συνολικό ενεργητικό τωνσυνεταιριστικών τραπεζών ανήλθε σε 4,6δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2009, σηµειώνονταςαύξηση κατά 21,3% σε σύγκριση µε το τέλοςτου 2008, λόγω της ανόδου των δανείων προςπελάτες (10,3%) και των απαιτήσεων έναντιπιστωτικών ιδρυµάτων (131,5%). Οι καταθέ-σεις ανήλθαν το 2009 σε 3,6 δισεκ. ευρώ,αυξανόµενες µε ταχύ ρυθµό (23,4%), µε απο-τέλεσµα τη µείωση του λόγου χορηγήσεωνπρος καταθέσεις σε 93,7% (∆εκέµβριος 2008:104,8%).

Η επιδείνωση του εγχώριου µακροοικονοµι-κού περιβάλλοντος οδήγησε σε σηµαντική επι-δείνωση της ποιότητας του χαρτοφυλακίουδανείων των συνεταιριστικών τραπεζών. Ολόγος των δανείων σε καθυστέρηση προς τοσύνολο των δανείων αυξήθηκε σε 10,7% το2009 (∆εκέµβριος 2008: 6,7%, βλ. ΠίνακαIV.4), ως αποτέλεσµα κυρίως της σηµαντικήςαύξησης των επιχειρηµατικών δανείων σεκαθυστέρηση, τα οποία αποτελούν περίπου το80% του χαρτοφυλακίου δανείων των συνε-ταιριστικών τραπεζών. Παράλληλα, η κάλυψητων δανείων σε καθυστέρηση µειώθηκε σε45,2% το 2009 (∆εκέµβριος 2008: 59,9%),καθώς οι συσσωρευµένες προβλέψεις αυξή-θηκαν µε βραδύτερο ρυθµό (32,3%) από ό,τιτα δάνεια σε καθυστέρηση (58,9%). Σηµειώ-νεται επίσης ότι οι καθαρές καθυστερήσεις42


4422 ∆ηλαδή η διαφορά µεταξύ των δανείων σε καθυστέρηση και τωνσυσσωρευµένων προβλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 84

αυξήθηκαν σηµαντικά και ο λόγος τους προςτο σύνολο των δανείων διαµορφώθηκε σε5,9% (∆εκέµβριος 2008: 2,7%), ενώ προς τοσύνολο των εποπτικών ιδίων κεφαλαίωνανήλθε σε 37,9% (∆εκέµβριος 2008: 17,4%).Επίσης, οι συνεταιριστικές τράπεζες προέβη-σαν το 2009 σε λιγότερες διαγραφές δανείωνσε σύγκριση µε το 2008,43 γεγονός που δενσυνάδει µε την αύξηση των δανείων σε καθυ-στέρηση και την επιδείνωση της χρηµατοοι-κονοµικής κατάστασης των επιχειρήσεων. Ενόψει της αναµενόµενης επιδείνωσης τουµακροοικονοµικού περιβάλλοντος το 2010, οισυνεταιριστικές τράπεζες οφείλουν να ενι-σχύσουν τα συστήµατα διαχείρισης κινδύνωντους, να προσαρµόσουν την πολιτική πιστο-δοτήσεών τους στις νέες συνθήκες και να προ-βούν στο σχηµατισµό αυξηµένων προβλέψεωνγια τον πιστωτικό κίνδυνο.

Η ανάγκη για σχηµατισµό αυξηµένων (κατά22,4%) προβλέψεων για τον πιστωτικό κίν-δυνο συνέβαλε και στη µικρή υποχώρηση(κατά 10,4%) των κερδών προ φόρων των

συνεταιριστικών τραπεζών, τα οποία ανήλθανσε 45,3 εκατ. ευρώ. Τα λειτουργικά τουςέσοδα συνέχισαν να αυξάνονται, κυρίως λόγωτης αύξησης των καθαρών εσόδων από τόκουςκαι προµήθειες, σε αντίθεση µε ό,τι παρατη-ρήθηκε για τις εγχώριες δραστηριότητες τωνεµπορικών τραπεζών. Ωστόσο, τα λειτουργικάέξοδα των συνεταιριστικών τραπεζών αυξή-θηκαν µε ταχύτερο ρυθµό από ό,τι τα λει-τουργικά έσοδα, µε αποτέλεσµα την αύξηση(δηλαδή την επιδείνωση) του δείκτη αποτε-λεσµατικότητας44 (2009: 49%, 2008: 43,2%).Μικρή επιδείνωση παρατηρήθηκε το 2009 καιστους (προ φόρων) δείκτες αποδοτικότηταςιδίων κεφαλαίων και ενεργητικού των συνε-ταιριστικών τραπεζών.

Όσον αφορά την κεφαλαιακή επάρκεια,οριακή µείωση παρουσίασαν οι αντίστοιχοιδείκτες κατά το 2009. Ειδικότερα, ο δείκτης



Πίνακας IV.4 ∆είκτες κινδύνου και ανθεκτικότητας συνεταιριστικών τραπεζών

(ποσοστά %)

ΠΠοοιιόόττηητταα χχααρρττοοφφυυλλαακκίίοουυ δδααννεείίωωνν

∆άνεια σε καθυστέρηση - σύνολο 6,7 10,7

- Στεγαστικά δάνεια 5,6 9,0

- Καταναλωτικά δάνεια 16,6 19,5

- Επιχειρηµατικά δάνεια 5,8 10,0

Κάλυψη δανείων σε καθυστέρηση από συσσωρευµένες προβλέψεις 59,9 45,2

Καθαρές καθυστερήσεις προς σύνολο δανείων 2,7 5,9

Καθαρές καθυστερήσεις προς εποπτικά ίδια κεφάλαια 17,4 37,9

ΑΑπποοδδοοττιικκόόττηητταα

∆είκτης αποτελεσµατικότητας 43,2 49,0

∆είκτης αποδοτικότητας ενεργητικού (ROA) 1,4 1,3

∆είκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (ROE) 10,3 8,7

ΚΚεεφφααλλααιιαακκήή εεππάάρρκκεειιαα

Συνολικός δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας 15,6 15,1

∆είκτης βασικών ιδίων κεφαλαίων 15,1 14,7

∆εκέµβριος 2008 ∆εκέµβριος 2009


4433 Οι διαγραφές των δανείων διαµορφώθηκαν σε 4,7 εκατ. ευρώ το2009, από 15,6 εκατ. ευρώ το 2008.

4444 Λειτουργικά έξοδα προς λειτουργικά έσοδα.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 85

κεφαλαιακής επάρκειας διαµορφώθηκε σε15,1%45 (∆εκέµβριος 2008: 15,6%) και ο δεί-κτης βασικών κεφαλαίων σε 14,7% (∆εκέµ-βριος 2008: 15,1%). Η κεφαλαιακή επάρκειαδιατηρήθηκε σε ικανοποιητικό επίπεδο και ηοριακή µείωση των δεικτών οφείλεται στο ότιο ρυθµός αύξησης του σταθµισµένου µε βάσητον κίνδυνο ενεργητικού (13,3%) ήτανταχύτερος από τον αντίστοιχο των εποπτικώνιδίων κεφαλαίων (9,7%). Εντούτοις, δεδο-µένης της µετοχικής σύνθεσης των συνεται-

ριστικών τραπεζών, η διαδικασία αύξησηςτου µετοχικού τους κεφαλαίου, αν απαιτηθεί,είναι χρονοβόρα και δυσχερής. Γι’ αυτό οφεί-λουν να στοχεύουν στην ενίσχυση των κεφα-λαίων τους και να υιοθετούν συνετή πολιτικήδιανοµής µερίσµατος στους συνεταίρουςτους.


4455 Επισηµαίνεται ότι η Τράπεζα της Ελλάδος, λαµβάνοντας υπόψητις ιδιαιτερότητες των συνεταιριστικών τραπεζών, έχει ορίσει ωςελάχιστο επιτρεπτό όριο για το δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας το10%, ενώ το αντίστοιχο όριο για τις εµπορικές τράπεζες είναι 8%.

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 86

.



Η διάρθρωση του ελληνικού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος, Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και ICAP.1 Περιλαµβάνεται το Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο και το Ταµείο Παρακαταθηκών και ∆ανείων. ∆εν περιλαµβάνεται το ενεργητικό των υπο-καταστηµάτων των ελληνικών πιστωτικών ιδρυµάτων που λειτουργούν στο εξωτερικό.2 Περιλαµβάνει τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης αρµοδιότητας Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας.3 Αφορά στοιχεία για την περιουσία που κατείχαν οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης στις 31.12.2008 αποτιµώµενη στις 31.8.2009.

ΠΠιισσττωωττιικκάά ιιδδρρύύµµαατταα 6666 446611..998855 8877,,22 6655 449900..113377 8877,,44

Ελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα1 20 418.658 79,1 20 447.151 79,8

Υποκαταστήµατα ξένων πιστωτικών

ιδρυµάτων30 39.437 7,4 29 38.260 6,8

– από χώρες ΕΕ 24 38.740 7,3 24 37.409 6,7

– από χώρες εκτός ΕΕ 6 697 0,1 5 851 0,2

Συνεταιριστικές τράπεζες 16 3.890 0,7 16 4.726 0,8

ΘΘεεσσµµιικκοοίί εεππεεννδδυυττέέςς 335599 5544..449955 1100,,33 332200 5555..885500 1100

Ασφαλιστικές εταιρίες 81 15.058 2,8 76 15.476 2,8

Φορείς κοινωνικής ασφάλισης2 29.562 5,6 30.9523 5,5

Οργανισµοί συλλογικών επενδύσεων 278 9.875 1,9 244 9.422 1,7

– Αµοιβαία κεφάλαια 269 8.700 1,6 236 8.230 1,5

– Εταιρίες επενδύσεων χαρτοφυλακίου καιεπενδύσεων σε ακίνητη περιουσία

9 1.175 0,2 8 1.192 0,2

ΛΛοοιιππέέςς µµηη ττρρααππεεζζιικκέέςς εεππιιχχεειιρρήήσσεειιςς 9922 1133..111111 22,,55 8844 1144..664477 22,,66

Χρηµατιστηριακές εταιρίες 72 1.629 0,3 65 1.551 0,3

Εταιρίες χρηµατοδοτικής µίσθωσης 12 8.801 1,7 11 10.171 1,8

Εταιρίες πρακτόρευσης απαιτήσεων 4 1.857 0,4 4 1.873 0,3

Εταιρίες παροχής πιστώσεων και εταιρίες

κεφαλαίου επιχειρηµατικών συµµετοχών4 823 0,2 4 1.052 0,2

ΣΣύύννοολλοο 552299..559911 110000 556600..663344 110000

2008 2009

Αριθµός

Ενεργητικό (σε εκατ.

ευρώ)

Ποσοστό επίτου συνόλουτου ενεργη-

τικού Αριθµός

Ενεργητικό (σε εκατ.

ευρώ)

Ποσοστό επίτου συνόλουτου ενεργη-

τικού

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑ ΙΟΥ Ι V

KEF IV: 1 23-07-10 08:12 87


KEF IV: 1 23-07-10 08:12 88

Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η δραστηριότητα των λοιπών τοµέων του χρη-µατοπιστωτικού συστήµατος δεν διατάραξε τησταθερότητά του. Οι ασφαλιστικές εταιρίες,παρά τη συνεχιζόµενη ρευστοποίηση ασφα-λιστηρίων συµβολαίων ζωής, παρουσίασανκέρδη το 2009 και µικρή αύξηση του ενεργη-τικού τους. Υποχώρηση εµφάνισε το ενεργη-τικό των αµοιβαίων κεφαλαίων, ενώ αυξηµένηήταν η δραστηριότητα που κατέγραψαν οιεταιρίες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών καιοι εταιρίες παροχής πιστώσεων. ∆εν υπήρξαναξιοσηµείωτες εξελίξεις όσον αφορά τις επι-χειρήσεις χρηµατοδοτικής µίσθωσης καιπρακτόρευσης επιχειρηµατικών απαιτήσεων.

2 ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ

Σύµφωνα µε στοιχεία της Τράπεζας της Ελλά-δος, το ενεργητικό των ασφαλιστικών εται-ριών µε έδρα την Ελλάδα ανήλθε σε 15,5δισεκ. ευρώ το ∆εκέµβριο του 2009 (∆εκέµ-βριος 2008: 15,1 δισεκ. ευρώ), αποτελώντας το2,8% του ενεργητικού του χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος (∆εκέµβριος 2008: 2,8%).

Στο τέλος του 2009, σύµφωνα µε στοιχεία τηςΕπιτροπής Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης(ΕΠ.Ε.Ι.Α.), ασφαλιστικές υπηρεσίες προσέ-φεραν 57 ασφαλιστικές εταιρίες µε έδρα τηνΕλλάδα, 751 υποκαταστήµατα ασφαλιστικώνεταιριών µε έδρα σε κράτος-µέλος της Ευρω-παϊκής Ένωσης ή του Ευρωπαϊκού Οικονο-µικού Χώρου (από τα οποία 21 υπό καθεστώςεγκατάστασης και 730 υπό καθεστώς ελεύθε-ρης παροχής υπηρεσιών), τρία υποκαταστή-µατα ασφαλιστικών εταιριών µε έδρα εκτόςτης Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΕυρωπαϊκούΟικονοµικού Χώρου και τρεις αλληλασφαλι-στικοί συνεταιρισµοί.1

Στον κλάδο των ασφαλειών δραστηριοποι-ούνται έξι τραπεζικοί όµιλοι µε σηµαντικήσυµµετοχή σε εννέα ασφαλιστικές εταιρίες(µικτές, ζωής και ζηµιών). Η συµµετοχή τωντραπεζικών οµίλων στο µετοχικό κεφάλαιοτων ασφαλιστικών εταιριών καταλαµβάνει

στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ µικρόποσοστό επί των ιδίων κεφαλαίων τους σεενοποιηµένη βάση, εποµένως δεν αναµένεταινα υπάρχουν σηµαντικές συστηµικές επιπτώ-σεις στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα απότυχόν δυσµενή µεταβολή των ασφαλιστικώνµεγεθών.

Παρά το µεγάλο αριθµό ασφαλιστικών εται-ριών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, ηαγορά εµφανίζει µεγάλη συγκέντρωση (βλ.∆ιάγραµµα V.1). Συγκεκριµένα, την περίοδο2007-2009 οι πέντε µεγαλύτερες ασφαλιστικέςεταιρίες ζωής συγκεντρώνουν πάνω από το65% της αγοράς. Την ίδια περίοδο, οι πέντεµεγαλύτερες εταιρίες ζηµιών αποτελούν πάνωαπό το 35% της αγοράς, ενώ στο σύνολο τουκλάδου οι πέντε µεγαλύτερες εταιρίες αποτε-λούν περί το 40%.



V ΛΟ ΙΠΟ Ι ΤΟΜΕ Ι Σ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠ Ι ΣΤΩΤ ΙΚΟΥΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

11 H ΕΠ.Ε.Ι.Α. εποπτεύει ασφαλιστικές εταιρίες µε έδρα τηνΕλλάδα, αλληλασφαλιστικούς συνεταιρισµούς, καθώς και τα υπο-καταστήµατα εταιριών µε έδρα σε χώρες εκτός της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης ή του Ευρωπαϊκού Οικονοµικού Χώρου. Στις 28 Ιουνίου2010, κατατέθηκε νοµοσχέδιο µε το οποίο ανατίθεται η εποπτείατων ασφαλιστικών εταιριών στην Τράπεζα της Ελλάδος και ιδρύε-ται εγγυητικό κεφάλαιο ιδιωτικής ασφάλισης ζωής.

KEF V: 1 23-07-10 08:13 89

Η συνολική παραγωγή ασφαλίστρων, σύµφωναµε στοιχεία της ΕΠ.Ε.Ι.Α., ανήλθε το 2009 σε5,34 δισεκ. ευρώ, αυξηµένη µόλις κατά 0,6% σεσύγκριση µε το 2008. Ειδικότερα στον κλάδοζωής, η παραγωγή ασφαλίστρων παρουσίασεµείωση κατά 2,9% το 2009 έναντι του 2008, ενώαντίθετα στον κλάδο ζηµιών η παραγωγήασφαλίστρων παρουσίασε αύξηση κατά 3,8%έναντι του 2008 (∆ιάγραµµα V.2). Στα προα-ναφερόµενα ποσά για το 2009 δεν συµπερι-λαµβάνονται τα ασφάλιστρα που είχαν παρα-χθεί από τις εταιρίες των οποίων οι άδειες ανα-κλήθηκαν µέσα στο 2009. Αντίθετα, ενισχυµένηεµφανίζεται η ασφαλιστική παραγωγή το α’τρίµηνο του 2010, όπου παρουσιάζονταισηµαντικές αυξήσεις έναντι του αντίστοιχουτριµήνου του 2009, κατά 6,3%, 6,0% και 6,1%στον κλάδο ζωής, στον κλάδο ζηµιών και στοσύνολο του ασφαλιστικού κλάδου αντίστοιχα.

Σταδιακή αύξηση παρουσιάζει το ποσοστότων ασφαλίστρων του κλάδου ζηµιών επί τουσυνόλου των ασφαλίστρων τα τρία τελευταίαχρόνια, το οποίο έφθασε το 2009 το 54,6%,ενώ στον κλάδο ζωής οφείλεται το υπόλοιπο45,4% της συνολικής παραγωγής. Το α’ τρί-µηνο του 2010, το ποσοστό της παραγωγήςασφαλίστρων του κλάδου ζηµιών ανήλθε στο57,6%, έναντι 42,4% για τον κλάδο ζωής.

Η αξία των ασφαλιστηρίων συµβολαίων ζωήςπου εξαγοράστηκαν πριν από τη λήξη τους το

2009 ανήλθε σε 660 εκατ. ευρώ (έναντι 600εκατ. ευρώ το 2008). Το ποσό αυτό αποτελείτο 58,2% του συνόλου των αποζηµιώσεων πουκαταβλήθηκαν το 2009. Το α’ τρίµηνο του2010, η αξία των ασφαλιστηρίων συµβολαίωνζωής που εξαγοράστηκαν πριν από τη λήξητους αντιστοιχούσε στο 58,6% των αποζηµιώ-σεων που καταβλήθηκαν συνολικά.


Πίνακας V.1 Αποτελέσµατα χρήσεως ασφαλιστικών εταιριών ανά κλάδο ασφάλισης (2008-2009)

(σε εκατ. ευρώ)

Έσοδα

−κλάδου ζωής 22 300

−κλάδου λοιπών ζηµιών 403 421

−κλάδου αστικής ευθύνης οχηµάτων -157 20

ΣΣυυννοολλιικκάά έέσσοοδδαα 226688 774411

ΣΣυυννοολλιικκάά έέξξοοδδαα 775566 559944

ΚΚααθθααρρόό ααπποοττέέλλεεσσµµαα --448888 114477

2008 2009

Πηγή: Επιτροπή Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης (ΕΠ.Ε.Ι.Α.).

KEF V: 1 23-07-10 08:13 90

Από τα αποτελέσµατα χρήσεως των ασφαλι-στικών εταιριών προκύπτει ότι στο σύνολο τουασφαλιστικού κλάδου το 2009 καταγράφηκανκαθαρά κέρδη ύψους 147 εκατ. ευρώ, έναντιζηµιών ύψους 488 εκατ. ευρώ το 2008. Η κατάκλάδο κατανοµή των εσόδων της ασφαλιστι-κής αγοράς φαίνεται στον Πίνακα V.1.

Η βελτίωση της κερδοφορίας των ασφαλιστι-κών εταιριών οφείλεται κυρίως στην αύξησητων εσόδων από τις επενδύσεις τους, αλλά καιστον περιορισµό των εξόδων. Συγκεκριµένα,τα έσοδα από τις επενδύσεις για τον κλάδοασφάλισης αστικής ευθύνης οχηµάτων αυξή-θηκαν κατά 159%, για τον κλάδο λοιπώνζηµιών κατά 82%, ενώ στον κλάδο ζωής οιζηµίες που καταγράφηκαν το 2008 (214 εκατ.ευρώ) αντιστράφηκαν σε σηµαντικά κέρδηύψους 591 εκατ. ευρώ (βλ. ∆ιάγραµµα V.3).

3 ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ

Το ∆εκέµβριο του 2009 το ενεργητικό τωναµοιβαίων κεφαλαίων διαµορφώθηκε σε επί-πεδο άνω των 8 δισεκ. ευρώ, µειωµένο κατά3,8% σε σχέση µε το 2008. Αξιοσηµείωτηήταν η µείωση ενεργητικού των αµοιβαίωνκεφαλαίων διαχείρισης διαθεσίµων, κατά29,3% στο σύνολο του έτους, κυρίως λόγω τουέντονου ανταγωνισµού που δέχθηκαν από τιςτράπεζες, οι οποίες προσέφεραν υψηλά επι-τόκια στις προθεσµιακές καταθέσεις, ιδίως τοα’ τρίµηνο του 2009. Ως προς τη διάρθρωσητου χαρτοφυλακίου των αµοιβαίων κεφα-λαίων, σε σχέση µε το 2008 παρατηρείταισηµαντική αύξηση κατά 50,8% του ύψους τωνεπενδύσεων στο µετοχικό χαρτοφυλάκιο εξω-τερικού, κατά 41,7% σε οµόλογα και έντοκαγραµµάτια του Ελληνικού ∆ηµοσίου και κατά35% σε µετοχές εισηγµένες στο Χρηµατι-στήριο Αθηνών, ενώ το χαρτοφυλάκιο οµο-λογιακών δανείων επιχειρήσεων µειώθηκεκατά 39,4%.

Σύµφωνα µε στοιχεία της Ένωσης ΘεσµικώνΕπενδυτών, το 2009 τη µεγαλύτερη απόδοσησηµείωσαν τα µετοχικά funds of funds (αµοι-βαία κεφάλαια που επενδύουν σε άλλα αµοι-

βαία κεφάλαια), τα µικτά αµοιβαία κεφάλαιαεξωτερικού και τα µετοχικά (εσωτερικού καιεξωτερικού).

4 ΕΤΑΙΡΙΕΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΠΕΝ∆ΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Σύµφωνα µε στοιχεία της Επιτροπής Κεφα-λαιαγοράς, το 2009 η συνολική αξία συναλ-λαγών των εταιριών παροχής επενδυτικώνυπηρεσιών ανήλθε σε 101,7 δισεκ. ευρώ, αυξη-µένη κατά 10,5% σε σχέση µε το 2008. Η εξέ-λιξη αυτή αντανακλά τη βελτίωση των συνθη-κών στις παγκόσµιες αγορές χρήµατος καικεφαλαίου ως αποτέλεσµα της διατήρησηςχαµηλών επιτοκίων και της αυξηµένης παρο-χής ρευστότητας.

Όπως είχε επισηµανθεί και σε προηγούµενεςεκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, στονκλάδο παρατηρείται µεγάλη συγκέντρωση.Παρά τη µείωση των µεριδίων αγοράς τωνµεγάλων εταιριών που παρατηρήθηκε το 2009,οι τέσσερις µεγαλύτερες εταιρίες διεκπεραί-ωσαν σχεδόν το 50% των συναλλαγών, ενώ οιδέκα µεγαλύτερες διεκπεραίωσαν σχεδόν το75% των συναλλαγών. Τέλος, σηµειώνεται ότι



KEF V: 1 23-07-10 08:13 91

ο αριθµός των ΑΕΠΕΥ που δραστηριοποιή-θηκαν στη χώρα µειώθηκε σε 69 στο τέλος του2009 από 72 στο τέλος του 2008.

5 ΛΟΙΠΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ

Όσον αφορά τις λοιπές εταιρίες του χρηµα-τοπιστωτικού τοµέα, δηλ. εταιρίες χρηµατο-δοτικής µίσθωσης (leasing), πρακτόρευσης επι-χειρηµατικών απαιτήσεων (factoring) καιπαροχής πιστώσεων, δεν παρατηρήθηκανσηµαντικές αλλαγές στο θεσµικό πλαίσιο λει-τουργίας και στη διάρθρωση της αγοράς κατάτην υπό εξέταση χρονική περίοδο. Στον κλάδοτων εταιριών παροχής πιστώσεων παρατηρεί-ται σηµαντική αύξηση στα χορηγούµεναδάνεια και επέκταση του µεριδίου του κλάδουστην αγορά καταναλωτικής πίστης. Το ενερ-γητικό των κλάδων χρηµατοπιστωτικής µίσθω-σης, πρακτόρευσης απαιτήσεων και παροχήςπιστώσεων παρουσιάζεται στο ∆ιάγραµµα V.4.


KEF V: 1 23-07-10 08:13 92

1 EΙΣΑΓΩΓΗ

Στο παρόν κεφάλαιο επισκοπούνται οι υπο-δοµές των χρηµατοπιστωτικών αγορών,δηλαδή τα συστήµατα πληρωµών και τα συστή-µατα διακανονισµού τίτλων. Τόσο το 2009 όσοκαι τους πρώτους µήνες του 2010, παρά τιςέντονες πιέσεις που ασκήθηκαν στο χρηµα-τοπιστωτικό σύστηµα από πλείονες παράγο-ντες, όπως αυτοί αναλύθηκαν στα προηγού-µενα κεφάλαια, οι υποδοµές επέδειξαν αξιο-σηµείωτη ανθεκτικότητα και αποτελεσµατι-κότητα, ασκώντας θετική επίδραση στη χρη-µατοπιστωτική σταθερότητα.

2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΩΜΩΝ

Στην Ελλάδα λειτουργούν τρία συστήµαταπληρωµών: το TARGET2-GR, σύστηµα δια-κανονισµού πληρωµών µεγάλης αξίας σεπραγµατικό χρόνο, και δύο συστήµατα πολυ-µερούς συµψηφισµού για πληρωµές µικρότε-ρης αξίας (λιανικής), το ∆ΙΑΣ και το ΓραφείοΣυµψηφισµού Αθηνών.

2.1 TARGET2-GR

Το σύστηµα TARGET2-GR, που αποτελεί τηνελληνική συνιστώσα του πανευρωπαϊκούσυστήµατος πληρωµών σε ευρώ TARGET2,λειτούργησε ικανοποιητικά καθ’ όλη τη διάρ-κεια του 2009 και το πρώτο εξάµηνο του 2010,συµβάλλοντας στη χρηµατοπιστωτική σταθε-ρότητα µέσω της ασφαλούς και αποτελεσµα-τικής διεκπεραίωσης των πληρωµών µεγάληςαξίας. Ο µέσος ηµερήσιος αριθµός των εντο-λών πληρωµής που διακανονίστηκαν µέσω τουσυστήµατος από τον Ιούνιο του 2009 έως καιτον Ιούνιο του 2010 ανήλθε σε 5 χιλιάδες καιη µέση ηµερήσια αξία τους σε 27,3 δισεκ.ευρώ. Ειδικότερα, µε βάση τις παρατηρήσειςτου εκάστοτε τελευταίου δωδεκαµήνου, ηµέση τιµή του ηµερήσιου όγκου συναλλαγώνπαρέµεινε αµετάβλητη την περίοδο Ιουνίου2009-Ιουνίου 2010, ενώ το αντίστοιχο µέγεθοςγια την αξία των συναλλαγών παρουσίασεπτωτική τάση, µε µέσο ρυθµό περιόδου 1,2%(βλ. ∆ιάγραµµα VI.1). Η µείωση της µέσης

ηµερήσιας αξίας µπορεί να αποδοθεί αφενόςστην παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση καιτην επακόλουθη συρρίκνωση της οικονοµικήςδραστηριότητας και αφετέρου στην περιορι-σµένη συµµετοχή των ελληνικών τραπεζώνστις πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης απότον Ιούλιο του 2009 έως το Μάρτιο του 2010,διάστηµα κατά το οποίο οι τράπεζες άντλησαντην απαιτούµενη ρευστότητα µέσω πράξεωνπιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατοδότησης.

Το TARGET2-GR είναι ιδιαίτερα αποτελε-σµατικό, καθώς εξασφαλίζει ταχύ και συνεχή



V I ΥΠΟ∆ΟΜΕΣ ΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠ Ι Σ ΤΩΤ ΙΚΩΝΑΓΟΡΩΝ

KEF VI: 1 23-07-10 08:14 93

διακανονισµό πληρωµών. Ειδικότερα, από τηνεπισκόπηση της ηµερήσιας διεκπεραίωσηςτων συναλλαγών κατά τη διάρκεια του Ιουνίουτου 2010 προκύπτει ότι το 79% του όγκου καιτο 62% της αξίας των πληρωµών διακανονί-στηκαν µέχρι τις 13:30, δηλ. µέχρι το µέσο τουωραρίου λειτουργίας του συστήµατος για τηνεπεξεργασία των εντολών πληρωµής1 (βλ. ∆ιά-γραµµα VI.2). Την ίδια περίοδο, η µέση ηµε-ρήσια αξία των εντολών πληρωµής που ευρέ-θησαν σε σειρές αναµονής παρέµεινε ιδιαί-τερα χαµηλή, 3‰ του συνόλου, ποσοστό πουυποδηλώνει την επάρκεια της ρευστότηταςτων τραπεζών στην Ελλάδα.

Η Τράπεζα της Ελλάδος συνέβαλε στον απρό-σκοπτο διακανονισµό των εντολών πληρωµήςκαι συνεπώς στην οµαλή ροή των πληρωµώνστη διάρκεια της ηµέρας, χορηγώντας ενδοη-µερήσιες πιστώσεις µε βάση τις κατατεθειµένεςσ’ αυτήν εγγυήσεις. Ειδικότερα, σηµειώνεταιότι κατά τη διάρκεια του Ιουνίου του 2010 τοµέγιστο ύψος των κατατεθειµένων εγγυήσεωνγια τους σκοπούς της ενδοηµερήσιας πίστωσηςκαι των πράξεων αναχρηµατοδότησης ήτανκατά µέσο όρο 11,1 δισεκ. ευρώ, έναντι 13,9δισεκ. τον Ιούνιο του 2009, παρουσιάζονταςµείωση κατά 20,1%. Παρατηρείται επίσης ότιτον Ιούνιο του 2010 η µέγιστη αξία των ενδοη-µερήσιων πιστώσεων ανήλθε κατά µέσο όροστα 2,5 δισεκ. ευρώ, παρουσιάζοντας µείωσηκατά 28,1% σε σχέση µε τον Ιούνιο του 2009.Κατά την περίοδο Ιουλίου 2009-Φεβρουαρίου2010 το µέγιστο ύψος των κατατεθειµένωνεγγυήσεων ήταν σηµαντικά υψηλότερο, ενώ ηµέγιστη αξία των ενδοηµερήσιων πιστώσεωνήταν κατά πολύ χαµηλότερη. Τούτο οφείλεταικυρίως στο γεγονός ότι κατά το χρονικό αυτόδιάστηµα οι τράπεζες προσέφυγαν σε πράξειςπιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατοδότησης γιαάντληση ρευστότητας, γεγονός που οδήγησεστη δραστική µείωση της αξίας των ενδοηµε-ρήσιων πιστώσεων. Παράλληλα, κατά την ενλόγω περίοδο οι τράπεζες χρησιµοποίησαν ωςενέχυρο για τη λήψη χρηµατοδότησης ειδικούςτίτλους του Ελληνικού ∆ηµοσίου που διατέθη-καν µε σκοπό την ενίσχυση της ρευστότητάςτους στο πλαίσιο του Ν. 3723/2008, πρακτικήπου συνεχίζεται µέχρι και σήµερα.

Η µέση τιµή του δείκτη τεχνικής διαθεσιµό-τητας του συστήµατος TARGET2 συνολικάδιαµορφώθηκε για το 2009 στο 99,99%, ενώ τοδιάστηµα Ιανουαρίου-Ιουνίου 2010 ανήλθεστο 100%, ποσοστό που δείχνει ότι το σύστηµαείναι απολύτως αξιόπιστο και ικανοποιεί τοαίτηµα των αγορών για αδιάλειπτη λειτουρ-γία. Με το TARGET2 διασφαλίζεται η συνέ-χεια των εργασιών και στις πλέον έκτακτεςκαταστάσεις, µε τη χρήση εναλλακτικώνκέντρων λειτουργίας.

Τέλος, οι σηµαντικότερες εξελίξεις στη διάρ-κεια του τρέχοντος έτους είναι η λήξη τηςµεταβατικής περιόδου για τη διενέργεια τωνπληρωµών των έµµεσων µελών µέσω τουPHA2 στο τέλος του α’ εξαµήνου του 2010,καθώς και η υλοποίηση της δυνατότητας δια-σύνδεσης των πιστωτικών ιδρυµάτων στοσύστηµα TARGET2-GR µέσω διαδικτύουαπό το Νοέµβριο του 2010.


11 Σηµειώνεται ότι κατά τη διάρκεια του Ιουνίου του 2009 τα αντί-στοιχα ποσοστά ήταν 71% και 61%.

22 Πρόκειται για εξειδικευµένη εφαρµογή (proprietary home accountapplication) που ανέπτυξε η Τράπεζα της Ελλάδος, όπως και άλλεςΕθνΚΤ (της Αυστρίας, του Βελγίου, της Γερµανίας κ.ά.), µε σκοπόνα εξυπηρετήσει τα πιστωτικά ιδρύµατα στην Ελλάδα που επέ-λεξαν να συνδεθούν µε το TARGET2 κατά τα πρώτα έτη λει-τουργίας του µέσω της Τράπεζας της Ελλάδος ως έµµεσοι συµ-µετέχοντες.

KEF VI: 1 23-07-10 08:14 94

2.2 ∆ΙΑΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (∆ΙΑΣ)

Η σηµαντικότερη εξέλιξη όσον αφορά τοσύστηµα πληρωµών λιανικής ∆ΙΑΣ είναι ηέναρξη της επεξεργασίας άµεσων χρεώσεωνSEPA3 το Νοέµβριο του 2009. Παρότι η οδη-γία για τις υπηρεσίες πληρωµών, η οποίαπαρέχει το απαιτούµενο νοµικό υπόβαθρο γιατις άµεσες χρεώσεις SEPA, δεν έχει ενσωµα-τωθεί ακόµη στο ελληνικό δίκαιο, η εταιρία∆ΙΑΣ έχει ήδη ξεκινήσει µε επιτυχία την επε-ξεργασία αυτού του νέου τύπου πληρωµώνβάσει συµβατικών δεσµεύσεων µε τα µέλη της.

Οι εντολές µεταφοράς πίστωσης που εκκα-θαρίστηκαν το 2009 µέσω του ∆ΙΑΣ παρου-σίασαν οριακή αύξηση κατά 0,2% όσον αφοράτον όγκο και κατά 7,3% όσον αφορά την αξίατους. Παρόµοιες µεταβολές παρατηρήθηκανκαι στις άµεσες χρεώσεις που επεξεργάστηκετο σύστηµα ∆ΙΑΣ το ίδιο χρονικό διάστηµα(αύξηση κατά 0,3% σε όρους όγκου και κατά6,5% σε όρους αξίας). Αντίθετα, οι επιταγέςσε ευρώ που συµψηφίστηκαν µέσω του συστή-µατος παρουσίασαν µείωση το 2009 σε σχέσηµε το προηγούµενο έτος, κατά 6,8% και 9,5%ως προς τον όγκο και την αξία αντίστοιχα.

2.3 ΓΡΑΦΕΙΟ ΣΥΜΨΗΦΙΣΜΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Το Γραφείο Συµψηφισµού Αθηνών επεξερ-γάζεται επιταγές σε ευρώ και συνάλλαγµα.Για το 2009, το σύνολο της αξίας των επιταγώνανήλθε σε 198,3 δισεκ. ευρώ, εµφανίζονταςµείωση κατά 2,9% σε σχέση µε το 2008. Για τοίδιο χρονικό διάστηµα ο όγκος των επιταγώνπου διεκπεραιώθηκαν ανήλθε σε 2,6 εκατοµ-µύρια τεµάχια, µειωµένος κατά 9,3%.

3 ΕΝΙΑΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩ (SEPA)

Στη διάρκεια του τελευταίου έτους έγινανσηµαντικά βήµατα και ελήφθησαν κρίσιµεςαποφάσεις για την προώθηση της δηµιουργίαςµιας ενοποιηµένης αγοράς πληρωµών λιανικήςστον ευρωπαϊκό χώρο. Ιδιαίτερα σηµαντικήεξέλιξη είναι η έναρξη χρήσης των άµεσωνχρεώσεων SEPA από το Νοέµβριο του 2009.

Επειδή όµως παρατηρούνται καθυστερήσειςστην αποδοχή και µετάπτωση στα µέσα πλη-ρωµής SEPA, τόσο το Συµβούλιο της Ευρω-παϊκής Ένωσης (2 ∆εκεµβρίου 2009) όσο καιτο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (12 Μαρτίου2009 και 10 Μαρτίου 2010) αποφάσισαν ότιαπαιτείται να ενισχυθεί η διακυβέρνηση τουSEPA και να οριστεί νοµοθετικά καταλη-κτική ηµεροµηνία µετάπτωσης στα νέα προϊ-όντα.

Προκειµένου να υπάρξει καλύτερος συντονι-σµός των ενεργειών σε ευρωπαϊκό επίπεδο σεθέµατα πολιτικής και να αµβλυνθούν οι υφι-στάµενες διαφορές απόψεων των επιµέρουςπλευρών, αποφασίστηκε η δηµιουργία ενόςσυντονιστικού-συµβουλευτικού οργάνου, τουSEPA Council,4 στο οποίο συµπροεδρεύουν ηΕπιτροπή και η ΕΚΤ, ενώ υπάρχει ισόρροπηεκπροσώπηση των εµπλεκοµένων από τηνπλευρά της προσφοράς και της ζήτησης καισυµµετέχουν εκ περιτροπής τέσσερις εθνικέςκεντρικές τράπεζες.

Στην Ελλάδα, η σηµαντικότερη εξέλιξη στηνκαθιέρωση του SEPA αφορά την παροχή απότις τράπεζες άµεσων χρεώσεων SEPA, µέσωτης κατάλληλης υποδοµής που ανέπτυξε τοσύστηµα ∆ΙΑΣ. Σηµειώνεται ότι την περίοδοΝοεµβρίου 2009-Ιουνίου 2010 οι άµεσες χρε-ώσεις SEPA αποτελούσαν κατά µέσο όρο το70% του συνόλου των άµεσων χρεώσεων στηχώρα µας, καθιστώντας την Ελλάδα τη χώραµε την ευρύτερη αναλογικά χρήση άµεσωνχρεώσεων SEPA.

Παράλληλα, συνεχίζεται η προσαρµογή τωνκαρτών και τερµατικών αποδοχής στις προ-διαγραφές SEPA. Σύµφωνα µε τα στοιχείατέλους Μαρτίου 2010, η σχετική συµβατότηταστα ΑΤΜ προσεγγίζει το 100%, στα POSανέρχεται στο 69%, ενώ στις κάρτες είναιπερίπου 38%.



33 Το σύστηµα ∆ΙΑΣ επεξεργάζεται εντολές µεταφοράς πίστωσηςSEPA (SCT) από τον Ιανουάριο του 2008, ενώ από τον Οκτώβριοτου 2008 έχει διασυνδεθεί µε το ολλανδικό σύστηµα Equens SE,µέσω του οποίου τα µέλη του έχουν πρόσβαση σε 3.200 τράπεζεςπερίπου για τη διακίνηση SCT.

44 Η πρώτη συνεδρίαση του SEPA Council πραγµατοποιήθηκε στις7 Ιουνίου 2010.

KEF VI: 1 23-07-10 08:14 95

Τέλος, όσον αφορά τις εντολές µεταφοράςπίστωσης SEPA, η χρήση τους στην Ελλάδαπαραµένει σε πολύ χαµηλά επίπεδα (κάτωαπό 1% του συνόλου), ενώ και στη ζώνη τουευρώ, παρόλο που είναι κατά µέσο όρο υψη-λότερη, δεν παρατηρείται η αναµενόµενη πρό-οδος. Αν και σηµαντική αύξηση µπορεί να επι-τευχθεί µόνο µε την υιοθέτηση του SEPA στιςπληρωµές του Ελληνικού ∆ηµοσίου, λόγω τουµεγάλου αριθµού τους, είναι σκόπιµο οι τρά-πεζες να εντάξουν πιο ενεργά στη στρατηγικήτους την προώθηση στο κοινό των µέσων πλη-ρωµής SEPA.

4 ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΛΗΡΩΜΗΣ

Συµµετέχοντας στις ενέργειες του Ευρω-συστήµατος για την ανάπτυξη πλαισίου δια-χείρισης χρηµατοπιστωτικών κρίσεων απότη σκοπιά της επίβλεψης, η Τράπεζα τηςΕλλάδος, ως επιβλέπουσα αρχή των συστη-µάτων πληρωµών, αναπτύσσει τις διαδικα-σίες και συλλέγει τις πληροφορίες που κρί-νονται απαραίτητες για την αποτελεσµατικήδιαχείριση ενδεχόµενης χρηµατοπιστωτικήςκρίσης. Ειδικότερα, η Τράπεζα της Ελλά-δος:

•• παρακολουθεί τις αλληλεξαρτήσεις µεταξύτων ελληνικών υποδοµών, χρησιµοποιώνταςβάση δεδοµένων συµµετεχόντων σε αυτές,

•• τηρεί αρχείο µε τα στοιχεία επικοινωνίαςτων εµπλεκόµενων φορέων µε σκοπό τηναποτελεσµατική επικοινωνία σε περίπτωσηκρίσης,

•• διερευνά τυχόν αντιθέσεις µεταξύ αλληλε-ξαρτώµενων υποδοµών ως προς τους κανόνεςαντιµετώπισης περιπτώσεων αφερεγγυότηταςσυµµετέχοντος µε σκοπό την επίλυσή τους και

•• έχει καθιερώσει διαδικασίες ειδοποίησηςσε περίπτωση έναρξης διαδικασίας αφερεγ-γυότητας κατά συµµετέχοντος σε σύστηµα, µεσκοπό την έγκαιρη ενηµέρωση των ενδιαφε-ροµένων.

Επίσης, η Τράπεζα της Ελλάδος συµµετείχεστη δοκιµή του πλαισίου επικοινωνίας για τηδιαχείριση κρίσεων που πραγµατοποίησε τοΕυρωσύστηµα το Φεβρουάριο του 2010 µε τησυµµετοχή των Αρχών Επίβλεψης των συστη-µάτων πληρωµών και των ∆ιαχειριστών Κρί-σης και ∆ιακανονισµού του συστήµατος πλη-ρωµών TARGET2.

Ως επιβλέπουσα αρχή των µέσων πληρωµής,η Τράπεζα της Ελλάδος αναπτύσσει πλαίσιοπαρακολούθησης της απάτης στις συναλλα-γές µε κάρτες πληρωµής, µε σκοπό τη συστη-µατική παρακολούθηση και αξιολόγηση τηςκατάστασης στην αγορά ως προς την έκτασηκαι το είδος της απάτης. Επιπρόσθετα, ηανάλυση των στοιχείων θα συµβάλει στηναξιολόγηση της καταλληλότητας των µέτρωνκαι διαδικασιών πρόληψης και αποτροπήςτης απάτης που έχουν υιοθετηθεί από κάθεφορέα που εκδίδει ή αποδέχεται κάρτεςπληρωµής. Μετά την πιλοτική συλλογή στοι-χείων το 2009, το πλαίσιο αναθεωρήθηκε,τέθηκε σε διαβούλευση στην τραπεζική κοι-νότητα το Μάρτιο του 2010 και αναµένεταινα τεθεί σε ισχύ το β’ εξάµηνο του τρέχοντοςέτους.

5 ΣΥΣΤΗΜΑ ∆ΙΑΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΤΙΤΛΩΝ ΤΟΥΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ

Ο διακανονισµός συναλλαγών επί τίτλων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου στην Ελλάδα πραγµα-τοποιείται µέσω του Συστήµατος Παρακο-λούθησης Συναλλαγών επί Τίτλων µε Λογι-στική Μορφή, διαχειριστής του οποίου είναιη Τράπεζα της Ελλάδος.

Το Σύστηµα έχει αποκλειστικά και µόνο τηνευθύνη για τον ορθό διακανονισµό των συναλ-λαγών που έχουν προκύψει από τη διαπραγ-µάτευση τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου,χωρίς τη δυνατότητα να παρεµβαίνει στουςόρους της συµφωνίας αγοράς/πώλησης τωντίτλων.

Στο Σύστηµα εισάγονται και εµφανίζονταιπρος διακανονισµό µόνο:


KEF VI: 1 23-07-10 08:14 96

•• οι συναλλαγές που καταρτίζονται στηνοργανωµένη αγορά της Η∆ΑΤ,

•• οι συναλλαγές που καταρτίζονται σε πλατ-φόρµες αγορών (οργανωµένων ή µη) του εξω-τερικού µεταξύ θεµατοφυλάκων εγκατεστη-µένων στην Ελλάδα και

•• οι συναλλαγές που καταρτίζονται εξωχρη-µατιστηριακά στην Ελλάδα µεταξύ θεµατο-φυλάκων εγκατεστηµένων στην Ελλάδα.

∆εν διακανονίζονται µέσω του Συστήµατοςούτε σχετίζονται µε αυτό συναλλαγές σεοποιασδήποτε µορφής παράγωγα επί οµολό-γων, όπως π.χ. τα συµβόλαια ανταλλαγήςπιστωτικής αθέτησης (CDS) επί ελληνικώντίτλων.

To Σύστηµα Παρακολούθησης Συναλλαγώνεπί Τίτλων µε Λογιστική Μορφή, όπως καιάλλα αντίστοιχα συστήµατα στην ευρωζώνη,αξιολογείται σε τακτική βάση από την Ευρω-παϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και είναιαπολύτως συµβατό µε τις υψηλές προδιαγρα-φές που θέτει το Ευρωσύστηµα για το διακα-νονισµό πράξεων νοµισµατικής πολιτικής. Μεβάση την αξιολόγηση του Ευρωσυστήµατος, τοΣύστηµα αποτελεί ένα από τα 23 αποδεκτάσυστήµατα διακανονισµού τίτλων του Ευρω-συστήµατος (eligible SSSs) και περιλαµβάνε-ται στο σχετικό κατάλογο αναγνωρισµένωνσυστηµάτων ο οποίος είναι αναρτηµένος στηνεπίσηµη ιστοσελίδα της ΕΚΤ.5

Όσον αφορά τις συναλλαγές επί τίτλων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου που καταρτίζονται στοεξωτερικό, αυτές στη µεγάλη τους πλειονό-τητα διακανονίζονται σε αποθετήρια του εξω-τερικού και συνεπώς δεν εισάγονται και δενεµφανίζονται στο Σύστηµα Άυλων Τίτλων τηςΤράπεζας της Ελλάδος.

Ο διακανονισµός των συναλλαγών επί τίτ-λων του Ελληνικού ∆ηµοσίου στο Σύστηµαγίνεται:

•• Για τις συναλλαγές που καταρτίζονται στηνΗ∆ΑΤ, την τρίτη εργάσιµη ηµέρα µετά την

ηµέρα κατάρτισης της συναλλαγής (Τ+3),όπως σαφώς ορίζει ο Κανονισµός της Η∆ΑΤ.

•• Για τις συναλλαγές που καταρτίζονται σεπλατφόρµες οργανωµένων ή µη αγορών τηςαλλοδαπής, κατά τα ισχύοντα για την ηµε-ροµηνία διακανονισµού στις πλατφόρµεςαυτές.

•• Για τις συναλλαγές που καταρτίζονται εξω-χρηµατιστηριακά, κατά τη συµφωνηµένηµεταξύ των δύο αντισυµβαλλοµένων ηµερο-µηνία.

Το Σύστηµα Παρακολούθησης Συναλλαγώνεπί Τίτλων µε Λογιστική Μορφή οφείλει ναδιακανονίζει τις συναλλαγές που έχουν εισα-χθεί σε αυτό κατά την ηµεροµηνία που οι αντι-συµβαλλόµενοι έχουν καθορίσει, είτε εντελώςελεύθερα είτε διά της συµµετοχής τους σε ένασύστηµα διαπραγµάτευσης, του οποίου τιςκανονιστικές διατάξεις και τις τεχνικές δια-δικασίες λειτουργίας γνωρίζουν και αποδέ-χονται.

Το 2009 η µέση ηµερήσια αξία των συναλλα-γών που διακανονίστηκαν στο Σύστηµα ήτανπερίπου 25,5 δισεκ. ευρώ, µειωµένη κατά23% σε σύγκριση µε το 2008 (βλ. ΠίνακαVI.1). Τους πρώτους µήνες του 2010 παρατη-ρήθηκε περαιτέρω υποχώρηση του ύψους τωνσυναλλαγών και η επιδείνωση συνεχίστηκεκατά το β’ τρίµηνο του 2010. Αιτία της γενι-κότερης υποχώρησης της αξίας των συναλ-λαγών που διακανονίστηκαν στο Σύστηµαείναι η µείωση της συναλλακτικής δραστη-ριότητας επί τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου,η οποία αποδίδεται στις σηµαντικές αλλαγέςστις προθέσεις των κατόχων οµολόγων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου και στις δραστικές ανα-κατατάξεις που σηµειώθηκαν στα χαρτοφυ-λάκια τίτλων των Ελλήνων και ξένων θεσµι-κών επενδυτών. Οι εξελίξεις αυτές οφείλο-νται:

•• στην επί µήνες επιδείνωση των µεσοπρό-θεσµων προοπτικών του δηµοσιονοµικού



55 http://www.ecb.int/mopo/assets/coll/elisss/html/index.en.html.

ελλείµµατος και χρέους της χώρας, του ελλείµ-µατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών,της συνολικής οικονοµικής δραστηριότηταςκαι της απασχόλησης στην Ελλάδα,

•• στη δηµοσιονοµική κατάσταση του εκδότη(π.χ. προοπτική εξυπηρέτησης του δηµόσιουχρέους, µελλοντική επιβάρυνση των δηµόσιωνδαπανών για την πληρωµή συντάξεων),

•• στις αλλεπάλληλες υποβαθµίσεις της πιστο-ληπτικής ικανότητας του Ελληνικού ∆ηµοσίουως εκδότη τίτλων,

•• στην αρνητική διεθνή ειδησεογραφία,

•• στις συνθήκες περιορισµένης ρευστότηταςστη δευτερογενή αγορά τίτλων.

Ο συνδυασµός των ανωτέρω παραγόντων οδή-γησε, όπως αναµενόταν, και σε κάποιααύξηση των απορριφθεισών και ακυρωθεισώνσυναλλαγών, οι οποίες ωστόσο παρέµειναν σειδιαίτερα χαµηλά επίπεδα µε βάση τη διεθνήεµπειρία (βλ. Πίνακα VI.2).

Σηµειώνεται ότι η ύπαρξη ποσοστού µη δια-κανονισθεισών συναλλαγών σε καθηµερινήσχεδόν βάση αποτελεί σύνηθες φαινόµενο σεόλα τα αποθετήρια ανά τον κόσµο.

Η µη ολοκλήρωση του διακανονισµού µιαςσυναλλαγής, σύµφωνα µε µελέτη6 της ΕΚΤ,µπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους, οικυριότεροι από τους οποίους είναι:

α. Λειτουργικοί λόγοι:

•• κακή επικοινωνία µεταξύ των οργανωτι-κών µονάδων που εκτελούν τις συναλλαγές(traders) και εκείνων που τις καταγράφουνστις υποστηρικτικές εργασίες (back-office),

•• µη ταυτοποίηση εκ µέρους των φορέωντου συστήµατος διακανονισµού των επιβε-βαιωτικών της συναλλαγής µηνυµάτων πουαποστέλλονται προς το σύστηµα διακανονι-σµού,

•• πρόβληµα στα συστήµατα µηχανοργάνωσηςτων φορέων του συστήµατος διακανονισµούκ.λπ.

β. Ανεπαρκής βαθµός ρευστότητας των αγο-ρών:

•• αντίξοες συνθήκες ή και “πάγωµα” των αγο-ρών τίτλων (π.χ. πρόβληµα έλλειψης τίτλωνπαρουσιάζεται συχνά όταν επικρατεί µεγάληαστάθεια στις αγορές),

•• µη διαθεσιµότητα των τίτλων την ηµέρακατά την οποία είναι παραδοτέοι, λόγω ανυ-παίτιας αδυναµίας παράδοσης εκ µέρους ορι-σµένων υπόχρεων φορέων,

•• έλλειψη ταµειακών διαθεσίµων λόγω ανε-παρκούς ρευστότητας σε κάποιους συµµετέ-χοντες ή στην αγορά εν γένει.


66 Πρόκειται για µη δηµοσιευθείσα εσωτερική µελέτη που εκπονή-θηκε στην ΕΚΤ το 2008 µε θέµα την αποτελεσµατικότητα τωνσυστηµάτων διακανονισµού τίτλων στη ζώνη του ευρώ.

Πίνακας VI.1 Μέση ηµερήσια αξία συναλλαγών στο Σύστηµα Άυλων Τίτλωντης Τράπεζας της Ελλάδος

(ονοµαστική αξία σε εκατ. ευρώ)


Ιανουάριος 26.182,55 39.058,98 23.673,47

Φεβρουάριος 26.685,29 40.575,63 24.088,57

Μάρτιος 30.457,28 35.838,16 23.614,13

Απρίλιος 32.673,81 39.903,72 24.118,60

Μάιος 28.985,00 35.415,27 28.075,78

Ιούνιος 31.798,25 34.938,66 29.539,38

Ιούλιος 27.152,47 37.963,20 24.395,28

Αύγουστος 24.670,45 32.428,88 22.524,80

Σεπτέµβριος 30.327,10 27.038,84 22.949,52

Οκτώβριος 36.646,92 27.129,42 25.937,06

Νοέµβριος 35.162,15 25.722,26 31.542,83

∆εκέµβριος 30.693,32 22.606,55 25.992,54

ΜΜέέσσεεςς ττιιµµέέςς έέττοουυςς 3300..111199,,5555 3333..221188,,3300 2255..553377,,6666

2007 2008 2009

Σηµειώνεται ότι το Σύστηµα Παρακολούθη-σης Συναλλαγών επί Τίτλων µε ΛογιστικήΜορφή διαθέτει ορισµένα χαρακτηριστικά,τα οποία διασφαλίζουν το διακανονισµό ένα-ντι πολλών από τους κινδύνους που προανα-φέρθηκαν και συνεπώς συµβάλλουν στη δια-τήρηση της χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας.Συγκεκριµένα, το Σύστηµα βρίσκεται σεάµεση και διαρκή σύνδεση µε το σύστηµαµεγάλων πληρωµών TARGET,7 που λειτουρ-γεί στην Τράπεζα της Ελλάδος, και έτσι δια-σφαλίζεται σε συνεχή χρόνο ο ταµειακός δια-κανονισµός µε ταχύτητα και ασφάλεια αλλάκαι µε το ελάχιστο δυνατό κόστος για τα µέλητου Συστήµατος. Επιπλέον, η δυνατότητα χρη-σιµοποίησης ταµειακής ρευστότητας ανάπάσα στιγµή, σύµφωνα µε τα προβλεπόµενααπό το Ευρωσύστηµα, στην πράξη σχεδόνεκµηδενίζει τον κίνδυνο ταµειακής ανεπάρ-κειας για τα µέλη, προς όφελος της αξιοπι-στίας του διακανονισµού και της οµαλότηταςτης αγοράς.

Σηµαντική συµβολή στην αποτελεσµατικότητατου διακανονισµού στο Σύστηµα είχαν οιτεχνικές αναβαθµίσεις, ιδιαίτερα εκείνες πουεισήχθησαν το έτος 2005, οι οποίες έχουν εξα-σφαλίσει πολύ υψηλό βαθµό αυτοµατοποίησηςσε όλο το φάσµα των διαδικασιών, σύµφωναπάντοτε µε τις πλέον απαιτητικές διεθνείςπροδιαγραφές, έτσι ώστε να αποτρέπεται στοµέγιστο δυνατό βαθµό ο τεχνικός κίνδυνος ήο κίνδυνος από ανθρώπινη παρέµβαση. Αυτέςοι τεχνικές αναβαθµίσεις και αυτοµατοποιή-σεις βοήθησαν σηµαντικά την αγορά των οµο-

λόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου όλα αυτά ταχρόνια, µε την ασφαλή διεκπεραίωση µεγάλουκαι, µέχρι πρόσφατα, συνεχώς αυξανόµενουόγκου συναλλαγών και τη µηχανογραφικήεξυπηρέτηση και πληροφόρηση των συµµετε-χόντων στην αγορά αυτή, Ελλήνων και ξένωνεπενδυτών.

Μία από αυτές τις τεχνικές αναβαθµίσειςαφορά τις διαδικασίες που προβλέπονται γιατο χειρισµό των µη διακανονισθεισών συναλ-λαγών. Μετά το πέρας της προθεσµίας δια-κανονισµού, οι αντισυµβαλλόµενοι ενηµερώ-νονται τόσο για τις διακανονισθείσες όσο καιγια τις µη διακανονισθείσες συναλλαγές τους.Οι αντισυµβαλλόµενοι φορείς-θεµατοφύλα-κες, εφόσον συνεχίζουν να επιθυµούν τηνεκτέλεση της συναλλαγής που είχαν αρχικάσυµφωνήσει, δύνανται να επανεισαγάγουνστο Σύστηµα τη µη διακανονισθείσα συναλ-λαγή για άµεσο διακανονισµό της. Οι όροι τηςσυναλλαγής παραµένουν σε κάθε περίπτωσηοι ίδιοι. Η επανεισαγωγή των εντολών δια-κανονισµού εντάσσεται στη γενικότερη δια-δικασία της διαχείρισης των µη διακανονι-σθεισών συναλλαγών, παρέχοντας την επιλογήγια την περαιτέρω διαχείριση µιας µη διακα-νονισθείσας συναλλαγής µε σκοπό το διακα-νονισµό της, µε βάση την αρχική συµφωνίααγοράς/πώλησης.



77 Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει ήδη αρχίζει να προσαρµόζει τασυστήµατά της στις ανάγκες του νέου συστήµατος διασυνοριακούκαι εγχώριου διακανονισµού χρεογράφων (οµολόγων και µετο-χών) µε την επωνυµία TARGET2-Securities (T2S), του οποίου ηέναρξη λειτουργίας προβλέπεται το Σεπτέµβριο του 2014.

2007 441.071 83 0,02 32 0,01

2008 377.444 207 0,05 34 0,01

2009 401.832 1340 0,33 380 0,09

Πίνακας VI.2 Συνολικές, απορριφθείσες και ακυρωθείσες συναλλαγές στο Σύστηµα Άυλων Τίτλων της Τράπεζας της Ελλάδος

(αριθµός συναλλαγών)


Έτος Σύνολο

Απορριφθείσεςσυναλλαγές λόγωέλλειψης τίτλωνστους λογ/σµούς

των φορέων

Ποσοστό απορριφθεισών

συναλλαγών (% συνόλου)

Ακυρωθείσες συναλλαγές µε

πρωτοβουλία των φορέων

Ποσοστό ακυρωθεισών συναλλαγών (% συνόλου)

KEF VI: 1 23-07-10 08:14 99

Η δυνατότητα επανεισαγωγής µιας µη διακα-νονισθείσας συναλλαγής αποτελεί πάγια πρα-κτική που ακολουθείται διεθνώς. Η επανει-σαγωγή µπορεί να γίνει µε τους εξής τρόπους:

– είτε µε χειροκίνητη διαδικασία, η οποίασυνίσταται στην εκ νέου αποστολή τυποποιη-µένων µηνυµάτων εκ µέρους των αντισυµ-βαλλόµενων φορέων προς το ∆ιαχειριστή τουΣυστήµατος, αφού προηγουµένως οι φορείςέχουν ανταλλάξει σχετικά µηνύµατα µε τηνπελατεία τους,

– είτε, όπως επί σειρά ετών εφαρµόζεται διε-θνώς στο σύνολο σχεδόν των αποθετηρίων τηςζώνης του ευρώ, µε αυτοµατοποιηµένη διαδι-κασία, η οποία είναι γνωστή µε τον όρο “ανα-κύκλωση” (recycling) ή αυτοµατοποιηµένηεπανεισαγωγή.

Η αυτοµατοποίηση εν γένει των διαδικασιώνεκκαθάρισης και διακανονισµού των συναλ-λαγών (Straight-Through Processing) µεταξύάλλων:

•• ελαχιστοποιεί τις περιπτώσεις λάθους απόχειροκίνητες διαδικασίες,

•• µειώνει το λειτουργικό κόστος,

•• περιορίζει τον αριθµό των συναλλαγών πουδεν διακανονίζονται, µε γνώµονα την αποτε-λεσµατικότερη διαχείριση και τη µεγαλύτερηδιαφάνεια των συναλλαγών.

•• συµβάλλει στη βελτίωση της διαχείρισηςρευστότητας (cash and liquidity management)και επιταχύνει τον τελικό διακανονισµό τωνπράξεων, διότι, εφόσον δεν απαιτείται η απο-στολή νέων µηνυµάτων εντός της εποµένηςηµέρας, ο ∆ιαχειριστής γνωρίζει από τηναρχή της εργάσιµης ηµέρας τα χρηµατικάποσά που θα χρειαστούν για το χρηµατικόσκέλος του διακανονισµού και έτσι ενηµε-ρώνει εγκαίρως τους θεµατοφύλακες τωναντισυµβαλλοµένων για τα ποσά που θα πρέ-πει να καταβληθούν.

•• µειώνει τον κίνδυνο διακανονισµού και

συνακόλουθα τον κίνδυνο φήµης που συνο-δεύει τα υψηλά ποσοστά µη διακανονισθεισώνσυναλλαγών σε ένα σύστηµα και

•• επιτυγχάνει αποσυµφόρηση του Συστήµα-τος, καθώς αυτό απαλλάσσεται από την παρα-λαβή πολλαπλών µηνυµάτων για την ίδιασυναλλαγή.

Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται η διαφάνεια καιγίνεται πιο αποτελεσµατική η διαδικασία δια-κανονισµού (καθώς οι αρχικές εντολέςπαραµένουν στο Σύστηµα έως ότου επέλθει οοριστικός διακανονισµός). Ταυτόχρονα, η δια-δικασία επιταχύνεται, καθώς ο διακανονισµόςµιας µη διακανονισθείσας συναλλαγής, χωρίςτην ανάγκη αναµονής για τα σχετικά µηνύ-µατα, είναι δυνατόν να επιτυγχάνεται από τηναρχή του κύκλου διακανονισµού της επόµενηςηµέρας.

Σηµειώνεται ότι και πριν από την υιοθέτηση τηςαυτοµατοποιηµένης εισαγωγής των µη διακα-νονισθεισών συναλλαγών στο Σύστηµα, οι αντι-συµβαλλόµενοι, εφόσον και οι δύο ήθελαν καισυµφωνούσαν, είχαν―και πράγµατι ενεργο-ποιούσαν― τη δυνατότητα να επανεισαγάγουνχειροκίνητα στο σύστηµα µη διακανονισθείσεςσυναλλαγές µε τους ίδιους ακριβώς όρους(όσον αφορά την τιµή, την ποσότητα κ.λπ.) πουαναφέρονταν στην αρχική ειδοποίηση.

Συµπερασµατικά, οι διαδικασίες που ακο-λουθούνται στο Σύστηµα ΠαρακολούθησηςΣυναλλαγών επί Τίτλων µε Λογιστική Μορφήσυνεχίζουν να συµβάλλουν στη σταθερότητατου διακανονισµού των συναλλαγών επί τίτ-λων του Ελληνικού ∆ηµοσίου και συνεπώς ενι-σχύουν τις συνθήκες σταθερότητας του εγχώ-ριου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος.

6 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ∆ΙΑΚΑΝΟΝΙΣΜΟ ΤΙΤΛΩΝ

Ο τοµέας της εκκαθάρισης και του διακανο-νισµού τίτλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπό-κειται σήµερα µόνο σε εθνικές ρυθµίσεις, οιοποίες παρουσιάζουν σηµαντικές διαφορές


µεταξύ τους. Βασικό οδηγό διεθνούς εµβέ-λειας για τους κανόνες και τις πρακτικές πουδιέπουν τα συστήµατα διακανονισµού τίτλωναποτελεί από το 2001 το πλαίσιο συστάσεωντης Επιτροπής Συστηµάτων Πληρωµών και∆ιακανονισµού της Οµάδας των 10 (G-10) πουεκπονήθηκε σε συνεργασία µε το ∆ιεθνήΟργανισµό Αρχών Εποπτείας Κεφαλαιαγο-ράς (“Συστάσεις CPSS-IOSCO” – 2001). Στησυνέχεια (2004) υιοθετήθηκαν, εντός του ίδιουπλαισίου συνεργασίας, συστάσεις και για τουςκεντρικούς αντισυµβαλλοµένους.

Αντίστοιχη πρωτοβουλία αναλήφθηκε σεευρωπαϊκό επίπεδο το 2001, προκειµένου ναδιαµορφωθούν πρότυπα για την εκκαθάρισηκαι το διακανονισµό τίτλων στην ΕυρωπαϊκήΈνωση µε βάση και τις “Συστάσεις CPSS-IOSCO”. Το σχετικό έργο, το οποίο εκπονή-θηκε από το Ευρωσύστηµα σε συνεργασία µετις Ευρωπαϊκές Αρχές Εποπτείας Κεφαλαια-γοράς, ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2009 µετη δηµοσίευση πλαισίου συστάσεων (“Συστά-σεις ESCB-CESR”). Το εν λόγω πλαίσιοκαλύπτει τα συστήµατα διακανονισµού τίτλωνκαι τους κεντρικούς αντισυµβαλλοµένους καιαπευθύνεται στις αρµόδιες εθνικές αρχές.Κύριος σκοπός των συστάσεων είναι η απο-τροπή κινδύνων σε όλο το φάσµα των δρα-στηριοτήτων που συναρτώνται µε το διακα-νονισµό τίτλων και τις εργασίες κεντρικούαντισυµβαλλοµένου και η ενίσχυση της ανθε-κτικότητας των συστηµάτων και των αγορώνγενικότερα. Σηµαντικό µέρος των συστάσεωναναφέρεται σε τεχνικής φύσεως πρότυπα,καθώς και σε νοµικές προϋποθέσεις που αφο-ρούν τις διαδικασίες εκκαθάρισης και διακα-νονισµού τίτλων. Το περιεχόµενό τους προ-σαρµόστηκε λίγο πριν από την τελική τουςέγκριση, ώστε να ληφθούν υπόψη πρόσθετοικίνδυνοι τους οποίους ανέδειξε η χρηµατοπι-στωτική κρίση, κυρίως όσον αφορά τουςκεντρικούς αντισυµβαλλοµένους και τηνέκθεσή τους σε κινδύνους από πράξεις σεεξωχρηµατιστηριακά παράγωγα.

Σήµερα βρίσκεται σε εξέλιξη εργασία ανα-θεώρησης του πλαισίου των ”ΣυστάσεωνCPSS-IOSCO”, µε σκοπό αυτές να καταστούν

αυστηρότερες και να καλύψουν πρόσθεταθέµατα που ανέκυψαν κατά τη χρηµατοπι-στωτική κρίση. Ένα πρώτο σχέδιο του ανα-θεωρηµένου πλαισίου συστάσεων ανακοινώ-θηκε τον Ιούνιο του 2010 και έχει τεθεί σεδηµόσια διαβούλευση. Αντίστοιχα αναµένεταικαι ανάλογη αναθεώρηση των “ΣυστάσεωνΕSCB-CESR“, οι οποίες στο εξής θα αποτε-λούν και τη βάση αξιολόγησης των συστηµά-των διακανονισµού που χρησιµοποιούνται γιατη σύσταση ασφαλειών στις πράξεις χρηµα-τοδότησης του Ευρωσυστήµατος.

Σηµαντικό έργο στον τοµέα της εκκαθάρισηςκαι του διακανονισµού συντελείται και απότην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία για πρώτηφορά παρουσίασε προτάσεις σχετικών νοµο-θετικών ρυθµίσεων σε κοινοτικό επίπεδο. Οιπροτάσεις βρίσκονται σε δηµόσια διαβού-λευση µε στόχο την ταχεία προώθησή τους.Σηµειώνεται ότι, όσον αφορά τα θέµατα τηςεκκαθάρισης και του διακανονισµού, ηΕυρωπαϊκή Επιτροπή µέχρι σήµερα δεν είχεεµπλακεί σε νοµοθετικές παρεµβάσεις, αλλάείχε περιοριστεί στην εκπόνηση µελετών,στην πραγµατοποίηση επαφών µε φορείς τηςαγοράς και στην έκδοση σειράς ανακοινώ-σεων. Το έργο της Επιτροπής είχε εστιαστείµέχρι σήµερα κυρίως στην εξάλειψη τωνεµποδίων για την ολοκλήρωση της ευρωπαϊ-κής αγοράς, µε βάση και τις προτάσεις πουείχαν διατυπωθεί στην “Έκθεση της Επι-τροπής Giovannini” (στην οποία είχε ανατε-θεί να µελετήσει το θέµα της ολοκλήρωσηςτης αγοράς στον εν λόγω τοµέα). Το έργοαυτό είχε σε κάποιο βαθµό επιτευχθεί µέσωτης θεσµοθέτησης και τήρησης “Κώδικα ∆εο-ντολογίας” από τους συµµετέχοντες στηναγορά. Οι νοµοθετικές προτάσεις που επε-ξεργάζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οιοποίες αναφέρονται και ως κανονιστικόπλαίσιο για τις ευρωπαϊκές υποδοµές τηςαγοράς (European Market InfrastructureRegulation – EMIR), σε πρώτο στάδιο επι-χειρούν να θεσπίσουν ένα ενιαίο κοινοτικόπλαίσιο λειτουργίας, εποπτείας και επίβλε-ψης των κεντρικών αντισυµβαλλοµένων,καθώς και κανόνες για την εκκαθάριση καιτο διακανονισµό των εξωχρηµατιστηριακών



KEF VI: 1 23-07-10 08:14 101


παραγώγων, ενώ σε επόµενο στάδιο θα καλύψουν και άλλα θέµατα εκκαθάρισης και δια-κανονισµού τίτλων.

Οι νοµοθετικές ρυθµίσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης συνιστούν πλαίσιο συµπληρω-µατικό, αλλά και υποστηρικτικό, των συστάσεων ESCB-CESR, αποσκοπώντας κυρίως στηνενίσχυση των µηχανισµών ελέγχου και εποπτείας στον τοµέα της εκκαθάρισης και του δια-κανονισµού τίτλων.

Παρακάτω παρατίθενται τα βασικά σηµεία των συστάσεων ESCB-CESR σε ό,τι αφορά τασυστήµατα διακανονισµού τίτλων:

•• Κατάλληλο θεσµικό πλαίσιο που να παρέχει επαρκή ασφάλεια δικαίου (Σύσταση 1).

•• Σαφείς και υποχρεωτικοί κανόνες για την επιβεβαίωση, συµφωνία και τους κύκλους δια-κανονισµού των συναλλαγών, µε επαρκείς µηχανισµούς ελέγχου της τήρησης των εν λόγωκανόνων (Συστάσεις 2 και 3).

•• Αξιολόγηση των µέτρων και µηχανισµών για την ενίσχυση της βεβαιότητας διενέργειας τουδιακανονισµού. Ειδικότερα, αξιολόγηση της καθιέρωσης κεντρικού αντισυµβαλλοµένου ήασφαλειοδοτικού µηχανισµού και ενθάρρυνση του δανεισµού τίτλων (Συστάσεις 4 και 5).

•• Ακεραιότητα της τήρησης των τίτλων και διασφάλιση των δικαιωµάτων των δικαιούχων καιτων επενδυτών σε κάθε πράξη και συναλλαγή (Συστάσεις 6 και 12).

•• Σύνδεση της µεταβίβασης τίτλων µε τη χρηµατική µεταβίβαση (παράδοση έναντι πληρω-µής – delivery versus payment – DvP) και διασφάλιση του χρόνου ανέκκλητης εντολής (Συστά-σεις 7 και 8).

•• ∆ιαχείριση των κινδύνων που συνδέονται µε απόρριψη συναλλαγών (Σύσταση 9).

•• Εξασφάλιση χρηµατικού µέσου µε υψηλό βαθµό ρευστότητας για το διακανονισµό – χρήµακεντρικής τράπεζας (Σύσταση 10).

•• Αξιολόγηση, παρακολούθηση και αντιµετώπιση του λειτουργικού κινδύνου και επαρκήςµηχανισµός διοίκησης. Επάρκεια της αντιµετώπισης και του περιορισµού των κινδύνων στιςπεριπτώσεις διασυνδεδεµένων συστηµάτων διακανονισµού. Τήρηση διεθνών προτύπων επι-κοινωνίας και αυτοµατοποίηση της συναλλακτικής ροής (Συστάσεις 11, 13, 16 και 19).

•• ∆ιαφανείς και αντικειµενικοί κανόνες πρόσβασης, αποτελεσµατικότητα λειτουργίας, δια-φάνεια και πληροφόρηση στις σχέσεις µε τα µέλη (Συστάσεις 14, 15 και 17).

•• Κανονιστικό πλαίσιο και πρόβλεψη συγκεκριµένων αρχών εποπτείας και επίβλεψης µε συµ-µετοχή και των κεντρικών τραπεζών (Σύσταση 18).

KEF VI: 1 23-07-10 08:14 102

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε στη δηµο-σιότητα το Φεβρουάριο του 2010 προτάσειςγια αναθεώρηση της Οδηγίας 2006/48/EK(Capital Requirements Directive – CRD IV)περί κεφαλαιακής επάρκειας των πιστωτι-κών ιδρυµάτων που δραστηριοποιούνται στακράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οιπροτάσεις αυτές, οι οποίες είναι σε µεγάλοβαθµό εναρµονισµένες µε τις αντίστοιχεςτης Επιτροπής της Βασιλείας (ΒaselCommittee on Banking Supervision –BCBS), αποσκοπούν στην ενίσχυση των επο-πτικών κανόνων περί κεφαλαιακής επάρ-κειας και ρευστότητας, καθώς και στη βελ-τίωση της ικανότητας του τραπεζικούσυστήµατος να απορροφά µη αναµενόµενεςζηµίες από χρηµατοοικονοµικές αναταρα-χές. Επιπλέον, ενσωµατώνουν τις δεσµεύ-σεις των χωρών που ανήκουν στην Οµάδατων 20 ισχυρότερων οικονοµιών στονκόσµο (G-20) όσον αφορά τη βελτίωση τηςποιότητας των εποπτικών κεφαλαίων, τηναυξηµένη κάλυψη έναντι των κινδύνων, τηναντιµετώπιση της υπερκυκλικότητας, τηναποθάρρυνση της µόχλευσης, την ενίσχυσητων εποπτικών απαιτήσεων για τον κίνδυνοτης ρευστότητας και την υιοθέτηση δυναµι-κών προβλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο.Για την αξιολόγηση των επιπτώσεων τωνπαραπάνω προτάσεων, η BCBS και η Επι-τροπή Ευρωπαϊκών Αρχών Τραπεζικής Επο-πτείας (Committee of European BankingSupervisors – CEBS) διενεργούν εκ παραλ-λήλου ειδικές µελέτες (Quantitative ImpactStudy – QIS), οι οποίες αναµένεται να ολο-κληρωθούν εντός του 2010. Λαµβάνονταςυπόψη τα αποτελέσµατα των ειδικών αυτώνµελετών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ηBCBS αναµένεται να καταθέσουν τις τελικέςπροτάσεις τους µέχρι το τέλος του 2010, µεαπώτερο στόχο να τεθούν σε εφαρµογή απότα τέλη του 2012, χωρίς να αποκλείεται,βάσει των συµπερασµάτων από την QIS,τόσο η αναµόρφωση των προτάσεων όσο καιη µετάθεση της ηµεροµηνίας εφαρµογής σεµεταγενέστερο χρόνο.

2 ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗΤΩΝ ΕΠΟΠΤΙΚΩΝ Ι∆ΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

Ο ρόλος των εποπτικών κεφαλαίων1 είναι νααπορροφούν τις µη αναµενόµενες ζηµίες κατάτην οµαλή λειτουργία των δραστηριοτήτωνενός πιστωτικού ιδρύµατος. Αντίστοιχα, ορόλος των προβλέψεων για τον πιστωτικό κίν-δυνο είναι να καλύπτουν τις αναµενόµενεςζηµίες.

Σύµφωνα µε το σηµερινό εποπτικό πλαίσιο τηςκεφαλαιακής επάρκειας, τα ίδια κεφάλαιαπου υποχρεούνται να τηρούν οι τράπεζες δια-κρίνονται σε:

•• ΒΒαασσιικκάά ίίδδιιαα κκεεφφάάλλααιιαα (Tier 1 capital), ταοποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες :

•• Κύρια στοιχεία (Core Tier 1 capital), απο-τελούµενα από: α) το καταβεβληµένο µετο-χικό κεφάλαιο και τη διαφορά από έκδοσηµετοχών υπέρ το άρτιο, β) τα αποθεµατικάκαι διαφορές αναπροσαρµογής της αξίαςστοιχείων του ενεργητικού, γ) τα αποτελέ-σµατα εις νέον και δ) σε ενοποιηµένη βάση,τα δικαιώµατα µειοψηφίας, και

•• Πρόσθετα στοιχεία (Νon-core Tier 1capital), αποτελούµενα από τους υβριδικούςτίτλους και τις προνοµιούχες µετοχές µησωρευτικού µερίσµατος.

•• ΣΣυυµµππλληηρρωωµµααττιικκάά ίίδδιιαα κκεεφφάάλλααιιαα (Tier 2capital), τα οποία µεταξύ άλλων περιλαµβά-νουν διαφορές αναπροσαρµογής αξίας περι-ουσιακών στοιχείων, δάνεια µειωµένης εξα-σφάλισης και προνοµιούχες µετοχές µεδικαίωµα σωρευτικού µερίσµατος.

•• ΣΣυυµµππλληηρρωωµµααττιικκάά ίίδδιιαα κκεεφφάάλλααιιαα γγιιαα ττηηννκκάάλλυυψψηη ττοουυ κκιιννδδύύννοουυ ααγγοορράάςς (Tier 3 capital),τα οποία περιλαµβάνουν κυρίως δάνεια µει-ωµένης εξασφάλισης βραχυπρόθεσµης διάρ-κειας.



Ε Ι ∆ Ι ΚΟ ΘΕΜΑΠΡΟΤΑΣΕ Ι Σ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑ ΪΚΗΣ ΕΠ Ι ΤΡΟΠΗΣ Γ Ι ΑΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ Ο∆ΗΓ Ι Α Σ ΠΕΡ Ι ΚΕΦΑΛΑ Ι ΑΚΩΝΑΠΑ Ι ΤΗΣΕΩΝ

11 Για τον ορισµό των εποπτικών κεφαλαίων, βλ. Γλωσσάριο.

EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 103

Η διεθνής χρηµατοπιστωτική κρίση, η οποίαεκδηλώθηκε από τα µέσα του 2007 και εντά-θηκε το Σεπτέµβριο του 2008, ανέδειξε µεταξύάλλων σηµαντικές αδυναµίες στο διεθνές επο-πτικό πλαίσιο που διέπει τα ίδια κεφάλαια τωντραπεζών. Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι:

•• τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών υστερούσανποσοτικά έναντι των αναλαµβανόµενων κιν-δύνων, ενώ παράλληλα ήταν και σχετικάχαµηλότερης ποιότητας καθώς περιλάµβανανσυγκριτικά χαµηλό ποσοστό κύριων βασικώνιδίων κεφαλαίων,

•• ορισµένες κατηγορίες ιδίων κεφαλαίων όχιµόνο δεν συνέβαλλαν στην απορρόφησηζηµιών αλλά ευνοούσαν την πιστωτική επέ-κταση µε δάνεια µειωµένης εξασφάλισης καιµάλιστα βραχυπρόθεσµης διάρκειας.

Συνέπεια των παραπάνω αδυναµιών ήταν τογεγονός ότι τα κεφάλαια τα οποία διατηρού-σαν τράπεζες ορισµένων χωρών δεν στάθηκανεπαρκή ώστε να απορροφήσουν τις µεγάλεςζηµίες που αυτές υπέστησαν λόγω της διεθνούςχρηµατοπιστωτικής κρίσης. Η έκταση τωνζηµιών αυτών, σε συνδυασµό µε τη δυσλει-τουργία των αγορών χρήµατος και κεφαλαίωνκατά τη διάρκεια της κρίσης, διατάραξαν τησταθερότητα του χρηµατοπιστωτικού συστή-µατος, για την αποκατάσταση της οποίας οικυβερνήσεις διεθνώς έλαβαν πρωτοφανούςέκτασης µέτρα για τη διάσωση των τραπεζών.

Λαµβάνοντας υπόψη τα διδάγµατα από τηνκρίση, οι κυβερνήσεις και οι εποπτικές αρχέςαναγνωρίζουν την ανάγκη αλλαγής του επο-πτικού πλαισίου προς την κατεύθυνση τόσοτης ποσοτικής ενίσχυσης όσο και της ποιοτι-κής βελτίωσης των ιδίων κεφαλαίων τωνπιστωτικών ιδρυµάτων. Σε ευρωπαϊκό επί-πεδο, οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής, οι οποίες είναι σε µεγάλο βαθµό εναρ-µονισµένες µε τις αντίστοιχες προτάσεις τηςΕπιτροπής της Βασιλείας, βασίζονται στιςακόλουθες αρχές:

•• η σύνθεση της κεφαλαιακής βάσης των τρα-πεζών να διασφαλίζει την απορρόφηση

ζηµιών ενόσω το πιστωτικό ίδρυµα είναι βιώ-σιµο (“going concern” capital),

•• η ενίσχυση των κύριων στοιχείων των βασι-κών ιδίων κεφαλαίων (core Tier 1 capital) νααποτελεί πρωτεύοντα στόχο,

•• η συµµετοχή υβριδικών τίτλων στα βασικάίδια κεφάλαια να καθορίζεται µε πολύ αυστη-ρότερα κριτήρια σε σύγκριση µε το ισχύονκαθεστώς,

•• τα ίδια κεφάλαια να συνεχίσουν να περι-λαµβάνουν και συµπληρωµατικά κεφάλαια, ταοποία θα µπορούν να απορροφούν ζηµίεςόταν το πιστωτικό ίδρυµα εισέλθει σε διαδι-κασία εκκαθάρισης (“gone concern”).

•• τα συµπληρωµατικά ίδια κεφαλαία για τηνκάλυψη του κινδύνου αγοράς (Tier 3 capital)να καταργηθούν.

Η κυριότερη επίπτωση των προτεινόµενωναυτών αλλαγών εκτιµάται ότι θα είναι η µεί-ωση των βασικών ιδίων κεφαλαίων, η οποίαθα ωθήσει πολλές τράπεζες διεθνώς στην ανα-ζήτηση εναλλακτικών τρόπων ενίσχυσης τωνκεφαλαίων τους για την κάλυψη των νέων ελά-χιστων ορίων των ∆εικτών ΚεφαλαιακήςΕπάρκειας. Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις σταελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα, εκτιµάται ότιαυτές θα είναι συγκριτικά ηπιότερες σε σχέσηµε τα πιστωτικά ιδρύµατα άλλων χωρώνκαθώς οι ελληνικές τράπεζες διαθέτουν πλε-όνασµα ιδίων κεφαλαίων το οποίο θα συντε-λέσει στην, ως επί το πλείστον, οµαλή µετά-βαση στο νέο καθεστώς.

3 ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΚΥΚΛΙΚΟΤΗΤΑΣ – ∆ΥΝΑΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ

3.1 ΓΕΝΙΚΑ

Η ανεπάρκεια των προβλέψεων η οποία ανα-δείχτηκε κατά τη διάρκεια της χρηµατοπι-στωτικής κρίσης κατέστησε αναγκαία την υιο-θέτηση µιας µεθόδου υπολογισµού των προ-


EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 104

βλέψεων που θα διασφαλίζει ότι τα πιστωτικάιδρύµατα σχηµατίζουν έγκαιρα επαρκείς προ-βλέψεις για την κάλυψη του αναλαµβανόµε-νου πιστωτικού κινδύνου.2

Στο πλαίσιο της αναζήτησης της κατάλληληςµεθόδου για τη δηµιουργία δυναµικών προ-βλέψεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, λαµβάνο-ντας υπόψη και τις αρχές που έχει υιοθετήσειγια το συγκεκριµένο θέµα η Επιτροπή τηςΒασιλείας, εξετάζει και αξιολογεί τα κάτωθι:

– την προτεινόµενη από τον Οργανισµό ∆ιε-θνών Λογιστικών Προτύπων (IASB) µέθοδοτων αναµενόµενων χρηµατορροών (ExpectedCash Flow Model – ECF) και

– µεθόδους σχηµατισµού προβλέψεων που λαµ-βάνουν υπόψη όλες τις φάσεις του οικονοµικούκύκλου (through-the-cycle approaches).

3.2 ΜΕΘΟ∆ΟΣ ΤΩΝ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΡΡΟΩΝ (EXPECTED CASH FLOWMODEL – ECF)

Κύριο χαρακτηριστικό της µεθόδου ECF3 απο-τελεί ο σχηµατισµός προβλέψεων µε βάση τηναναµενόµενη ζηµία4 (expected loss). Ειδικό-τερα, µε βάση την παραπάνω µέθοδο προ-βλέπονται τα εξής:

•• εκτίµηση της αναµενόµενης ζηµίας µε βάσητις αναµενόµενες χρηµατορροές (ανακτήσεις)για την υπολειπόµενη διάρκεια ενός χρηµα-τοοικονοµικού µέσου (δανείων και τίτλων),καθώς και τις ενδεχόµενες εξασφαλίσεις(collateral),

•• υπολογισµό του πραγµατικού επιτοκίουπροεξόφλησης (effective interest rate) τοοποίο, λόγω της συνεκτίµησης της αναµενό-µενης ζηµίας, θα είναι µικρότερο από το επι-τόκιο της δανειακής σύµβασης (contractualinterest rate), και

•• επανεκτίµηση των ανωτέρω σε κάθε ηµε-ροµηνία δηµοσίευσης των οικονοµικών κατα-στάσεων και αναπροσαρµογή, όποτε απαιτεί-ται, µέσω των λογαριασµών αποτελεσµάτων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αν και αναγνωρίζειότι η εν λόγω µέθοδος έχει θετικά στοιχεία καιείναι λιγότερο υπερκυκλική από το υφιστά-µενο λογιστικό υπόδειγµα το οποίο βασίζεταιστις πραγµατοποιηθείσες ζηµίες (incurred lossmodel), εντούτοις εκφράζει επιφυλάξεις ωςπρος τη δυνατότητα της µεθόδου να οδηγήσεισε σχηµατισµό δυναµικών προβλέψεων πουαντιµετωπίζουν αποτελεσµατικά την υπερκυ-κλικότητα.

3.3 ΜΕΘΟ∆ΟΙ ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΥΠΟΨΗ ΟΛΕΣ ΤΙΣΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ

3.3.1 Πιστωτικά ιδρύµατα που εφαρµόζουν τηνπροσέγγιση εσωτερικών διαβαθµίσεων

Για τα πιστωτικά ιδρύµατα που εκτιµούν τιςκεφαλαιακές τους απαιτήσεις µε βάση τηνπροσέγγιση των εσωτερικών διαβαθµίσεων(internal ratings-based approach – IRB),5 ηΕυρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει µια αναθεω-ρηµένη εκδοχή του ισπανικού υποδείγµατος.Σύµφωνα µε το υπόδειγµα αυτό το οποίοεφαρµόζει η Τράπεζα της Ισπανίας από το2000, πέρα από τις ήδη υπάρχουσες ειδικέςλογιστικές προβλέψεις (specific provisions)που σχηµατίζονται για ήδη πραγµατοποιη-θείσες ζηµίες επί συγκεκριµένων δανείων,σχηµατίζονται γενικές/δυναµικές προβλέ-ψεις (general/dynamic provisions) έναντιπιστωτικών ζηµιών που δεν έχουν ακόµηπραγµατοποιηθεί βάσει των χορηγηθέντωνδανείων. Εποµένως, το υπόδειγµα επιτρέπειστις τράπεζες σε περιόδους ευνοϊκής οικονο-µικής συγκυρίας (κατά τις οποίες συνήθωςχορηγούν περισσότερα επισφαλή δάνεια) ναδηµιουργούν περισσότερες προβλέψεις (από-θεµα προβλέψεων), τις οποίες µπορούν ναχρησιµοποιούν σε καθοδικές φάσεις για τηνκάλυψη (µέρους) των πραγµατοποιηθεισών



22 Βλ. και Ειδικό Θέµα ΙΙ στην Έκθεση για τη Χρηµατοπιστωτική Στα-θερότητα του ∆εκεµβρίου 2009.

33 O Οργανισµός ∆ιεθνών Λογιστικών Προτύπων (IASB) δηµοσίευσεστις 5.11.2009 σχετικό κείµενο (Exposure Draft) για τη µέθοδοΕCF, µε προθεσµία υποβολής σχολίων έως τις 30.6.2010.

44 Σε αντίθεση µε τα προβλεπόµενα στα ισχύοντα λογιστικά πρότυπαόπου ο σχηµατισµός προβλέψεων βασίζεται στις πραγµατοποιη-θείσες ζηµίες (αρχή “αντικειµενικής ένδειξης αποµείωσης”).

55 Για την εφαρµογή της προσέγγισης αυτής στο ελληνικό τραπεζικόσύστηµα, βλ. Π∆/ΤΕ 2589/2007.

EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 105

ζηµιών. Για την εκτίµηση επιµέρους παραµέ-τρων, π.χ. την πιθανότητα αθέτησης(probability of default – PD) και ποσοστιαίαςζηµίας σε περίπτωση αθέτησης (loss givendefault – LGD) που είναι αναγκαίες για τονυπολογισµό των προβλέψεων του υποδείγµα-τος, τα πιστωτικά ιδρύµατα θα κάνουν χρήσητων εσωτερικών τους υποδειγµάτων διαχεί-ρισης κινδύνων.6

3.3.2 Πιστωτικά ιδρύµατα που εφαρµόζουν τηντυποποιηµένη προσέγγιση

Για όσα πιστωτικά ιδρύµατα εφαρµόζουν τηνΤυποποιηµένη Προσέγγιση7 (standardisedapproach) όσον αφορά τον υπολογισµό τωνκεφαλαιακών απαιτήσεων έναντι του πιστω-τικού κινδύνου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αντίτων παραµέτρων PD και LGD, προτείνει τηχρήση της αναµενόµενης ζηµίας που είναι“ενσωµατωµένη” είτε στους συγκεκριµένουςσυντελεστές στάθµισης που προβλέπονται απότην τυποποιηµένη προσέγγιση είτε στιςπιστοληπτικές αξιολογήσεις εγκεκριµένωνοργανισµών (ΕΟΠΑ).

Συµπερασµατικά, για το ευρωπαϊκό τραπεζικόσύστηµα η εφαρµογή της µεθόδου που προ-τείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο-χεύει στην υιοθέτηση από τα πιστωτικά ιδρύ-µατα ενός δυναµικού συστήµατος που θα συµ-βάλλει στο σχηµατισµό επαρκών προβλέψεων,µειώνοντας τη µεταβλητότητα των οικονοµι-κών αποτελεσµάτων των τραπεζών και συνε-πώς το φαινόµενο της υπερκυκλικότητας, ενι-σχύοντας ταυτόχρονα την ανθεκτικότητα τόσοτων µεµονωµένων τραπεζών όσο και του τρα-πεζικού συστήµατος στο σύνολό του.

4 ∆ΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ

4.1 ΓΕΝΙΚΑ

Ένα από τα διδάγµατα της χρηµατοπιστωτι-κής κρίσης ήταν και η ανάδειξη των ελλεί-ψεων των εποπτικών πλαισίων ρευστότηταςκαι της ανοµοιογένειάς τους µεταξύ των ευρω-παϊκών χωρών. Για την αντιµετώπιση των προ-

βληµάτων αυτών, οι αρµόδιοι διεθνείς φορείς(G-20, Συµβούλιο Χρηµατοπιστωτικής Στα-θερότητας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Επιτροπήτης Βασιλείας) προσανατολίζονται στην υιο-θέτηση ενός πλαισίου ποσοτικών κριτηρίωνγια τη µέτρηση και την παρακολούθηση τηςρευστότητας, το οποίο είναι εναρµονισµένο µετο αντίστοιχο πλαίσιο της Επιτροπής της Βασι-λείας8 και περιλαµβάνει τα εξής:

• δύο υποχρεωτικούς δείκτες ρευστότητας(δείκτης κάλυψης ρευστότητας και δείκτηςκαθαρής σταθερής χρηµατοδότησης), που επι-σήµως πρέπει να υιοθετηθούν από τις επο-πτικές αρχές για την εποπτεία της ρευστότη-τας τραπεζικών οργανισµών µε διεθνείς δρα-στηριότητες, και

• ένα σύνολο δεικτών παρακολούθησης τηςρευστότητας, τους οποίους πρέπει να χρησι-µοποιούν οι εποπτικές αρχές για την παρα-κολούθηση της ρευστότητας των πιστωτικώνιδρυµάτων.

4.2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟΙ ∆ΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ

Ειδικότερα για τους δύο προτεινόµενους επο-πτικούς δείκτες ρευστότητας, ο δείκτηςκάλυψης ρευστότητας (liquidity coverageratio) υπολογίζεται ως ο λόγος του αποθέµα-τος των άµεσα ρευστοποιήσιµων στοιχείωνενεργητικού υψηλής ποιότητας (stock of highquality liquid assets) προς τις καθαρές ταµει-ακές εκροές εντός περιόδου 30 ηµερών. Τααναλυτικά στοιχεία που αποτελούν τον αριθ-µητή και τον παρανοµαστή του δείκτη παρα-τίθενται στον Πίνακα Α. Το απόθεµα ρευ-στότητας θα πρέπει να υπερκαλύπτει τιςταµειακές εκροές ενός σεναρίου κρίσης9 σε


66 Επισηµαίνεται ότι τα εσωτερικά υποδείγµατα των πιστωτικών ιδρυ-µάτων ελέγχονται και εγκρίνονται από την αρµόδια εποπτική αρχή.

77 Σηµειώνεται ότι στην πλειονότητά τους τα ελληνικά αλλά και ταευρωπαϊκά πιστωτικά ιδρύµατα εφαρµόζουν την τυποποιηµένη προ-σέγγιση.

88 BCBS, “International framework for liquidity risk measurement,standards and monitoring – consultative document”, ∆εκέµβριος2009.

99 Τα βασικά χαρακτηριστικά του σεναρίου είναι η κατά τρεις βαθ-µίδες υποβάθµιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης του πιστωτικούιδρύµατος µε συνέπεια τις εκροές καταθέσεων πελατών και άλλωνµορφών χρηµατοδότησης κατά καθορισµένα ποσοστά.

EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 106

χρονικό ορίζοντα 30 ηµερών, γεγονός πουδίνει τη δυνατότητα στο πιστωτικό ίδρυµα ναεπιβιώσει κατά την αρχική οξεία φάση τηςκρίσης και να προβεί στις απαραίτητες ενέρ-γειες για την περαιτέρω επιτυχή αντιµετώπισητης κρίσης.

Όσον αφορά το δείκτη καθαρής σταθερήςχρηµατοδότησης (net stable funding ratio),αυτός υπολογίζεται ως ο λόγος του διαθέσι-µου ποσού σταθερής χρηµατοδότησης(available amount of stable funding) προς τοαπαιτούµενο ποσό σταθερής χρηµατοδότησης(required amount of stable funding). Μέσωτης χρήσης του εν λόγω δείκτη προωθείταιένας πιο συντηρητικός τρόπος διαχείρισης τηςρευστότητας χρηµατοδότησης όπου τα πιστω-τικά ιδρύµατα θα χρηµατοδοτούν τις δρα-στηριότητές τους κυρίως µε µεσοµακροπρό-θεσµο, δηλαδή σταθερό, δανεισµό και θα

πρέπει να διατηρούν ένα επαρκές επίπεδο“σταθερής χρηµατοδότησης”, δηλαδή ίδιακεφάλαια, σταθερές καταθέσεις πελατών καιµεσοµακροπρόθεσµα οµόλογα έκδοσης τουπιστωτικού ιδρύµατος, το οποίο να καλύπτειτις ανάγκες “σταθερής χρηµατοδότησης” τουενεργητικού, δηλαδή των περισσότερωνστοιχείων ενεργητικού µε εξαίρεση ταάµεσα ρευστοποιήσιµα στοιχεία (δηλ. ταταµειακά διαθέσιµα, τις διατραπεζικές απαι-τήσεις και το µεγαλύτερο µέρος των κρατικώνοµολόγων). Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι οδείκτης θα συµβάλει στον περιορισµό τηςεξάρτησης των πιστωτικών ιδρυµάτων απότον διατραπεζικό δανεισµό και θα διασφαλί-σει ότι µακροπρόθεσµες επενδύσεις, επεν-δύσεις µη ευχερώς ρευστοποιήσιµες, καθώςκαι µέρος διαπραγµατεύσιµων στοιχείων χρη-µατοδοτούνται µε σταθερό δανεισµό. Τα ανα-λυτικά στοιχεία που αποτελούν τον αριθµητή



Πίνακας A ∆είκτης κάλυψης ρευστότητας (liquidity coverage ratio)

Σηµείωση: Τα οµόλογα περιλαµβάνονται στον αριθµητή εφόσον δεν είναι δεσµευµένα σε οποιασδήποτε µορφής ενέχυρο ή συµφωνία δανει-σµού.

Μετρητά 100%

Κρατικά οµόλογα 100%

Η Επιτροπή θα εξετάσει το ενδεχόµενο να συµπεριληφθούν στοναριθµητή τα εξής:

α) Εταιρικά οµόλογα που δεν έχουν εκδοθεί από τράπεζα, επενδυ-τική ή ασφαλιστική εταιρία, δεν έχουν εκδοθεί από την ίδια τηντράπεζα και δεν είναι πολύπλοκα δοµηµένα προϊόντα ή µειωµέ-νης εξασφάλισης

Με πιστοληπτική διαβάθµιση ≥ ΑΑ, ποσοστό 80%Με πιστοληπτική διαβάθµιση ≥ Α-, ποσοστό 60%

β) Καλυµµένες οµολογίες που δεν έχουν εκδοθεί από την ίδια τηντράπεζα

Με πιστοληπτική διαβάθµιση ≥ ΑΑ, ποσοστό 80%Με πιστοληπτική διαβάθµιση ≥ Α-, ποσοστό 60%

Παρονοµαστής: Εκροές εντός 30 ηµερών βάσει δυσµενούς σεναρίου Ποσοστό (επί της ονοµαστικής αξίας) πιθανής εκροής

Σταθερές λιανικές καταθέσεις 7,50%

Λιγότερο σταθερές λιανικές καταθέσεις 15%

Χρηµατοδότηση χονδρικής χωρίς εξασφαλίσεις από µικρές επιχει-ρήσεις

Σταθερή 7,5%, λιγότερο σταθερή 15%

Χρηµατοδότηση χονδρικής χωρίς εξασφαλίσεις από µεγάλες επι-χειρήσεις

Με λειτουργική σχέση 25%, χωρίς λειτουργική σχέση 75%

Χρηµατοδότηση χονδρικής χωρίς εξασφαλίσεις από χρηµατοπι-στωτικά ιδρύµατα

100%

Χρηµατοδότηση µε εξασφαλίσεις στοιχεία υψηλής ρευστότητας(δηλαδή ουσιαστικά κρατικά οµόλογα) που λήγει εντός 30 ηµερών

0%

Αριθµητής: Απόθεµα ρευστών διαθεσίµων (stock of high quality liquid assets) Ποσοστό της αξίας που περιλαµβάνεται στον αριθµητή

EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 107

και τον παρανοµαστή του εν λόγω δείκτηπαρατίθενται στον Πίνακα Β.

4.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ∆ΕΙΚΤΩΝ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ

Όπως προκύπτει από τον τρόπο υπολογισµούτων ανωτέρω δεικτών, οι τράπεζες θα πρέπεινα διατηρούν περισσότερα άµεσα ρευστο-ποιήσιµα στοιχεία. Επιπλέον, θα πρέπει ναµειώσουν την εξάρτησή τους από τις αγορές

(διατραπεζική, έκδοση οµολόγων, τιτλοποίησηαπαιτήσεων) για την άντληση κεφαλαίων. Επί-σης, θα πρέπει να στοχεύουν στην προσέλ-κυση µακροπρόθεσµης και σχετικά σταθερήςχρηµατοδότησης (π.χ. καταθέσεις προθε-σµίας). Συνεπώς, οι τράπεζες µε ισχυρή κατα-θετική βάση και χαµηλό λόγο χορηγήσεωνπρος καταθέσεις θα πλεονεκτούν έναντι τωντραπεζών που στηρίζονται περισσότερο σεχρηµατοδότηση µέσω των αγορών. Είναι δεφανερό από το σχεδιασµό των υποχρεωτικών


Πίνακας Β ∆είκτης καθαρής σταθερής χρηµατοδότησης (net stable funding ratio)

Σηµείωση: Τα οµόλογα περιλαµβάνονται στον παρονοµαστή εφόσον δεν είναι δεσµευµένα σε οποιασδήποτε µορφής ενέχυρο ή συµφωνία δανει-σµού.

Σύνολο ιδίων κεφαλαίων περιλαµβανοµένων Tier 1 & Tier 2 100%

Σύνολο υποχρεώσεων µε εναποµένουσα διάρκεια µέχρι τη λήξη τους> 1 έτους

100%

Καταθέσεις και άλλος δανεισµός µε εναποµένουσα διάρκειαµέχρι τη λήξη τους < 1 έτους

– Σταθερές λιανικές καταθέσεις και σταθερή χρηµατοδότηση χον-δρικής χωρίς εξασφαλίσεις από µικρές επιχειρήσεις

– Λιγότερο σταθερές λιανικές καταθέσεις και λιγότερο σταθερήχρηµατοδότηση χονδρικής χωρίς εξασφαλίσεις από µικρές επι-χειρήσεις

– Χρηµατοδότηση χονδρικής χωρίς εξασφαλίσεις από µεγάλεςεπιχειρήσεις

– Λοιπές χρηµατοδοτήσεις που δεν περιλαµβάνονται στις παρα-πάνω κατηγορίες

85%

70%

50%

0%

Παρονοµαστής: Απαιτούµενη σταθερή χρηµατοδότηση(required stable funding)

Ποσοστό της ονοµαστικής αξίαςπου περιλαµβάνεται στον αριθµητή

Ταµειακά διαθέσιµα, οµόλογα και άλλες απαιτήσεις µεεναποµένουσα διάρκεια µέχρι τη λήξη τους < 1 έτους

0%

Κρατικά οµόλογα µε πιστοληπτική διαβάθµιση ≥ ΑΑ 5%

Εταιρικά οµόλογα ή καλυµµένες οµολογίες µε πιστοληπτική δια-βάθµιση ≥ ΑΑ που δεν έχουν εκδοθεί από τράπεζα, ασφαλιστική,επενδυτική ή εταιρία παροχής χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών ή απότην ίδια την τράπεζα

20%

Οµόλογα της προηγούµενης κατηγορίας και µετοχές που είναι εισηγ-µένα σε αναγνωρισµένη αγορά και περιλαµβάνονται σε χρηµατι-στηριακό δείκτη µεγάλης κεφαλαιοποίησης και δάνεια προς επι-χειρήσεις µε εναποµένουσα διάρκεια µέχρι τη λήξη τους < 1 έτους

50%

∆άνεια προς πελάτες λιανικής µε εναποµένουσα διάρκεια µέχρι τηλήξη τους < 1 έτους

85%

Λοιπά στοιχεία που δεν περιλαµβάνονται στις παραπάνω κατηγορίες 100%

Αριθµητής: ∆ιαθέσιµη σταθερή χρηµατοδότηση(available stable funding)

Ποσοστό της ονοµαστικής αξίαςπου περιλαµβάνεται στον αριθµητή

EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 09:14 108

δεικτών ότι το προτεινόµενο πλαίσιο στοχεύειστο να επαναφέρει διεθνώς το παραδοσιακότραπεζικό µοντέλο, το οποίο άλλωστε χαρα-κτηρίζει και τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύµατα.Ως εκ τούτου, οι ελληνικές τράπεζες εκτιµά-ται ότι δεν θα έχουν ιδιαίτερες δυσκολίεςόσον αφορά τη συµµόρφωση προς τους προ-τεινόµενους δείκτες ρευστότητας. Άλλωστε, τοισχύον εποπτικό πλαίσιο ρευστότητας όπωςκαθορίζεται από την Π∆/ΤΕ 2614/7.4.2009,συνάδει µε όλες τις παραπάνω προτάσεις τηςΕυρωπαϊκής Επιτροπής, καθόσον εφαρµόζειυποχρεωτικούς ποσοτικούς δείκτες ρευστό-τητας, δείκτες παρακολούθησης, καθώς καιβασικές αρχές που είναι πλήρως εναρµονι-σµένες µε τις αντίστοιχες της CEBS και τηςBCBS.

5 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΜΟΧΛΕΥΣΗΣ (LEVERAGE RATIO)

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του χρη-µατοπιστωτικού συστήµατος την περίοδο πουπροηγήθηκε της κρίσης ήταν η σηµαντικήαύξηση του βαθµού µόχλευσης των πιστωτι-κών ιδρυµάτων, δηλαδή της µεγάλης αύξησηςτου ενεργητικού τους σε σύγκριση µε τα δια-θέσιµα ίδια κεφάλαιά τους. Ως εκ τούτου,κατέστη αναγκαίο να περιοριστεί δραστικάκαι σε σύντοµο χρονικό διάστηµα η δυσανα-λογία αυτή µέσω της διαδικασίας της αποµό-χλευσης (deleveraging) µε συνέπεια να επη-ρεαστεί αρνητικά η χορήγηση πιστώσεων εκµέρους των πιστωτικών ιδρυµάτων και ναενταθούν περαιτέρω οι αρνητικές επιπτώσειςτης κρίσης στην πραγµατική οικονοµία.

Οι κεφαλαιακές απαιτήσεις, όπως καθορίζο-νται µε βάση τις Οδηγίες της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης περί κεφαλαιακής επάρκειας, είναιµεν απαραίτητες για την κάλυψη των τραπε-ζικών κινδύνων, ωστόσο, από µόνες τους δεν

µπορούν να αποτρέψουν τα πιστωτικά ιδρύ-µατα από τη δηµιουργία υπερβολικής µόχλευ-σης. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή,σύµφωνα µε αντίστοιχες προτάσεις της Επι-τροπής Βασιλείας, θεωρεί απαραίτητη την υιο-θέτηση ενός συντελεστή µόχλευσης ο οποίοςθα λειτουργεί συµπληρωµατικά των υπολογι-ζόµενων (µε βάση τον κίνδυνο) ελάχιστωνκεφαλαιακών απαιτήσεων. Ο δείκτης αυτός:

•• θα µετρά τη µόχλευση µε τέτοιο τρόπο ώστενα διευκολύνεται η ουσιαστική σύγκρισηµεταξύ των τραπεζικών συστηµάτων των δια-φόρων χωρών, και

•• θα λειτουργεί ως ένα δυνητικό εµπόδιο στηνυπερβολική αύξηση των εντός και εκτός ισο-λογισµού στοιχείων των πιστωτικών ιδρυµά-των.

Ο δείκτης που εξετάζει η Ευρωπαϊκή Επι-τροπή θα υπολογίζεται ως ο λόγος των επο-πτικών ιδίων κεφαλαίων προς όλα τα εντόςκαι εκτός ισολογισµού στοιχεία. Τα ανωτέρωµεγέθη θα προσαρµόζονται ώστε να αντανα-κλούν τις διαφορές λογιστικού προσδιορισµούµεταξύ των χωρών. Επειδή στη µέτρηση τηςµόχλευσης είναι χρήσιµο το µέγεθος των στοι-χείων ενεργητικού να συνδέεται µε την ικα-νότητα του πιστωτικού ιδρύµατος να απορ-ροφά ζηµίες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζειεπίσης εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισηςτου µεγέθους των εποπτικών ιδίων κεφα-λαίων. Ενώ δηλαδή προτείνει κατ’ αρχήν τηχρήση είτε των κύριων στοιχείων των βασικώνιδίων κεφαλαίων (Core Tier 1) είτε των βασι-κών ιδίων κεφαλαίων (Tier 1), δεν αποκλείεικαι τη χρήση των συνολικών εποπτικών ιδίωνκεφαλαίων (Tier 1 plus Tier 2). Η τελική από-φαση θα εξαρτηθεί από την αξιολόγηση τωναποτελεσµάτων της σχετικής µελέτης επιπτώ-σεων (QIS).



EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 109


EIDIKO THEMA: 1 23-07-10 08:08 110

Αναδυόµενη Ευρώπη (Εmerging Europe): για τους σκοπούς της παρούσας Έκθεσης, ως χώρεςτης Αναδυόµενης Ευρώπης νοούνται η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Ουκρανία, η ΠΓ∆Μ, η Πολω-νία, η Ρουµανία, η Σερβία και η Τουρκία.

Αναµενόµενη ζηµία (expected loss –– EL): η µέση ζηµία την οποία αναµένει να υποστεί µια τρά-πεζα από κάποιο στοιχείο του ενεργητικού της εντός δεδοµένης χρονικής περιόδου (συνήθωςενός έτους).

Αξία σε κίνδυνο ή δυνητική ζηµία (value at risk –– VaR): η µέγιστη ζηµία που µπορεί να υπο-στεί ένα χαρτοφυλάκιο περιουσιακών στοιχείων σε ορισµένη χρονική περίοδο και η οποία συν-δέεται µε συγκεκριµένη πιθανότητα πραγµατοποίησης.

Απόθεµα ρευστότητας (liquidity buffer): ρευστά ή άµεσα ρευστοποιήσιµα στοιχεία του ενερ-γητικού (όπως αυτά ορίζονται στην Π∆/ΤΕ 2614/7.4.2009) τα οποία διακρατεί ένα πιστωτικόίδρυµα µε σκοπό τη ρευστοποίησή τους, αν αυτό καταστεί αναγκαίο, για την κάλυψη ταµεια-κών εκροών σε αντίξοες περιόδους ή σε περιόδους κρίσης.

Βαθµός συγκέντρωσης (concentration ratio): o βαθµός συγκέντρωσης ενός κλάδου συνήθωςµετρείται είτε µε βάση το σωρευτικό µερίδιο αγοράς ενός συγκεκριµένου αριθµού Ν επιχει-ρήσεων στο συνολικό ενεργητικό των επιχειρήσεων του κλάδου (CR-Ν) είτε µε βάση το δδεείίκκττηηHHeerrffiinnddaahhll--HHiirrsscchhmmaannnn(HHI).

Βασικά ίδια κεφάλαια (core capital/Tier I capital): περιλαµβάνουν το µετοχικό κεφάλαιο, τοαποθεµατικό από έκδοση µετοχών υπέρ το άρτιο, τα αποθεµατικά και τα αποτελέσµατα εις νέον,τις διαφορές από αναπροσαρµογή της αξίας στοιχείων του ενεργητικού και τους υβριδικούς τίτ-λους. Από το άθροισµα των ανωτέρω αφαιρούνται η υπεραξία από εξαγορές και ορισµένα άλλαστοιχεία, όπως αυτά ορίζονται στην Π∆/ΤΕ 2587/20.08.2007.

Βασιλεία ΙΙ (Basel II framework/Basel II): το πλαίσιο Βασιλεία ΙΙ είναι το υφιστάµενο πλαί-σιο εποπτείας του διεθνούς χρηµατοοικονοµικού και τραπεζικού συστήµατος. ∆ιαδέχθηκε τοπλαίσιο Βασιλεία Ι και αποσκοπεί στην πληρέστερη και ορθότερη απεικόνιση των αναλαµ-βανόµενων κινδύνων από τα πιστωτικά ιδρύµατα και στην καλύτερη σύνδεση των κεφαλαια-κών απαιτήσεων µε τους κινδύνους αυτούς. Αποτελείται από τρεις Πυλώνες. Ο Πυλώνας 1αφορά τον υπολογισµό των κεφαλαιακών απαιτήσεων, όπου βελτιώθηκε ο τρόπος υπολογισµούτους για τον ππιισσττωωττιικκόό κκίίννδδυυννοο και εφαρµόστηκαν για πρώτη φορά κεφαλαιακές απαιτήσειςγια τον λλεειιττοουυρργγιικκόό κκίίννδδυυννοο. Ο Πυλώνας ΙΙ αφορά τη διαδικασία εποπτικής αξιολόγησης, όπουαξιολογείται µε ποιοτικά κριτήρια το σύνολο των κινδύνων που αναλαµβάνει το πιστωτικόίδρυµα, ακόµα και αυτών που δεν ποσοτικοποιούνται στον Πυλώνα Ι. Τέλος, ο Πυλώνας 3 απο-σκοπεί στην πειθαρχία της αγοράς, προβλέποντας την υποχρέωση δηµοσιοποίησης στοιχείωνγια την πληροφόρηση των επενδυτών και των συµβαλλοµένων του πιστωτικού ιδρύµατος.

∆άνεια σε καθυστέρηση (non-performing loans –– NPLs): δάνεια σε καθυστέρηση (για επο-πτικούς σκοπούς) θεωρούνται τα δάνεια για τα οποία έχει καθυστερήσει η αποπληρωµή (τουσυνόλου ή ενός µέρους) των τόκων ή/και του κεφαλαίου για χρονικό διάστηµα πέραν των 90 ηµε-ρών. Για τον υπολογισµό του ύψους των δανείων αυτών λαµβάνεται υπόψη το σύνολο της ανε-ξόφλητης οφειλής και όχι µόνο το τµήµα της εκείνο του οποίου η πληρωµή έχει καθυστερήσει.

∆άνεια σε οριστική καθυστέρηση (defaulted loans): δάνεια τα οποία οι τράπεζες θεωρούνσχεδόν βέβαιο ότι οι δανειολήπτες δεν θα µπορέσουν να εξυπηρετήσουν.



Γ ΛΩΣΣΑΡ ΙΟ

GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 111

∆είκτης αποδοτικότητας ενεργητικού (return on assets –– ROA): δείχνει το βαθµό αποδοτι-κότητας των απασχολούµενων κεφαλαίων µιας επιχείρησης και ορίζεται ως ο λόγος των κερ-δών (προ ή µετά από φόρους) προς το µέσο ετήσιο επίπεδο του ενεργητικού.

∆είκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων (return on equity –– ROE): δείχνει το βαθµό απο-δοτικότητας των επενδεδυµένων στην επιχείρηση κεφαλαίων και ορίζεται ως ο λόγος των κερ-δών (προ ή µετά από φόρους) προς το µέσο ετήσιο επίπεδο των ιδίων κεφαλαίων.

∆είκτης αποδοτικότητας σταθµισµένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού (return on risk-weighted assets): παρέχει µια ένδειξη της αποδοτικότητας του ενεργητικού µιας τράπεζας σεσχέση µε τους κινδύνους που απορρέουν από τα στοιχεία που αυτό περιλαµβάνει. Ο δείκτηςαυτός υπολογίζεται επικουρικά προς το δδεείίκκττηη ααπποοδδοοττιικκόόττηηττααςς ττοουυ εεννεερργγηηττιικκοούύ και ορίζεται ωςο λόγος των κερδών (προ ή µετά από φόρους) προς το µέσο ετήσιο επίπεδο του σσττααθθµµιισσµµέέννοουυωωςς ππρροοςς ττοονν κκίίννδδυυννοο εεννεερργγηηττιικκοούύ.

∆είκτης αποτελεσµατικότητας (cost-to-income ratio): ορίζεται ως ο λόγος των λειτουργικώνεξόδων προς τα λειτουργικά έσοδα. Στα λειτουργικά έξοδα δεν περιλαµβάνονται οι προβλέ-ψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο (δηλαδή οι ζηµίες αποµείωσης). Συνώνυµος όρος: δείκτης“κόστος προς έσοδα”.

∆είκτης ασυµφωνίας ληκτότητας απαιτήσεων-υποχρεώσεων (mismatch ratio): µετρά τη δυνα-τότητα ενός πιστωτικού ιδρύµατος να καλύπτει βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις που λήγουν και δενανανεώνονται. Υπολογίζεται ως ο λόγος της διαφοράς µεταξύ των απαιτήσεων και των υποχρε-ώσεων µε ληκτότητα µέχρι 30 ηµέρες προς το σύνολο των δανειακών κεφαλαίων µε ληκτότητα µέχριένα έτος. Σύµφωνα µε την Π∆/ΤΕ 2614/7.4.2009, το ελάχιστο όριο του δείκτη ορίζεται σε -20%.

∆είκτης βασικών κεφαλαίων (Tier I ratio): ορίζεται ως το πηλίκο των ββαασσιικκώώνν ιιδδίίωωνν κκεεφφααλλααίίωωννδιά το σσττααθθµµιισσµµέέννοο ωωςς ππρροοςς ττοονν κκίίννδδυυννοο εεννεερργγηηττιικκόό.

∆είκτης δανειακής επιβάρυνσης των νοικοκυριών (household debt-to-income ratio): ορί-ζεται ως ο λόγος του χρέους των νοικοκυριών προς το διαθέσιµο εισόδηµά τους.

∆είκτης Herfindahl-Hirschmann (Herfindahl-Hirschmann Index –– HHI): δείκτης που µετρά τοβαθµό συγκέντρωσης ενός κλάδου και υπολογίζεται ως το άθροισµα των τετραγώνων των µερι-δίων αγοράς όλων των επιχειρήσεων του κλάδου. Οι τιµές του δείκτη κυµαίνονται από 0 έως10.000, όπου τιµές δείκτη χαµηλότερες του 1.000 υποδηλώνουν χαµηλό βαθµό συγκέντρωσης,από 1.000 µέχρι 1.800 µέτριο και τιµές µεγαλύτερες του 1.800 υψηλό βαθµό συγκέντρωσης.

∆είκτης καθαρών καθυστερήσεων προς εποπτικά ίδια κεφάλαια (ratio of non-perform-ing loans –– NPLs –– net of provisions to regulatory capital): δείχνει το βαθµό στον οποίο θαεπηρεαστούν τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών αν απαιτηθούν επιπρόσθετες προβλέψεις για νακαλυφθεί η ζηµία από τα δδάάννεειιαα σσεε κκααθθυυσσττέέρρηησσηη. Ο δείκτης ορίζεται ως ο λόγος των δανείωνσε καθυστέρηση, αφού αφαιρεθούν οι σσυυσσσσωωρρεευυµµέέννεεςς ππρροοββλλέέψψεειιςς για τον πιστωτικό κίνδυνο,προς τα ίδια κεφάλαια των τραπεζών. Υψηλές τιµές του δείκτη υποδηλώνουν ανεπάρκεια τωνπροβλέψεων.

∆είκτης κάλυψης χρηµατοοικονοµικών δαπανών (interest coverage ratio): µετρά τη δυνα-τότητα των επιχειρήσεων να εξυπηρετούν από τα κέρδη τους τις χρηµατοοικονοµικές τους υπο-χρεώσεις και ορίζεται ως ο λόγος του αθροίσµατος των κερδών προ φόρων και των χρηµατο-


GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 112

οικονοµικών δαπανών προς τις χρηµατοοικονοµικές δαπάνες.

∆είκτης κεφαλαιακής επάρκειας (∆ΚΕ) (capital adequacy ratio –– CAR): µετρά τη δυνατότητατων τραπεζών να απορροφούν αναµενόµενες και µη ζηµίες προερχόµενες από τα στοιχεία τουενεργητικού τους. Υπολογίζεται ως το πηλίκο του συνόλου των εεπποοππττιικκώώνν ιιδδίίωωνν κκεεφφααλλααίίωωνν διάτο σσττααθθµµιισσµµέέννοο ωωςς ππρροοςς ττοονν κκίίννδδυυννοο εεννεερργγηηττιικκόό.

∆είκτης ξένων προς ίδια κεφάλαια (debt-to-equity ratio): ορίζεται ως ο λόγος των ξένωνκεφαλαίων προς τα ίδια κεφάλαια µιας επιχείρησης.

∆είκτης ρευστών διαθεσίµων (liquid asset ratio): υπολογίζεται ως το πηλίκο των ρευστών(ταµείο και απαιτήσεις από πιστωτικά ιδρύµατα) µε διάρκεια µέχρι 30 ηµέρες και άµεσα ρευ-στοποιήσιµων διαθέσιµων στοιχείων του ενεργητικού διά το σύνολο των δανειακών κεφαλαίωνµε διάρκεια µέχρι ένα έτος. Σύµφωνα µε την Π∆/ΤΕ 2614/07.04.2009, το ελάχιστο όριo του δεί-κτη ορίζεται σε 20%.

“∆ιαθέσιµο προς πώληση” χαρτοφυλάκιο (“available-for-sale” financial assets): πρόκειταικυρίως για µετοχικούς και οµολογιακούς τίτλους και δευτερευόντως δάνεια, που αποτιµώνταιστην εύλογη αξία τους και τα κέρδη/ζηµίες από αυτή την αποτίµηση χρεοπιστώνονται σε σχε-τικό αποθεµατικό στην καθαρή θέση, ενώ στα αποτελέσµατα χρήσεως µεταφέρονται τα πραγ-µατοποιηθέντα κέρδη και ζηµίες, δηλαδή µόνο εφόσον συντελεστεί η πώληση του χρηµατοπι-στωτικού µέσου.

∆ιευκόλυνση οριακής χρηµατοδότησης (marginal lending facility): η διευκόλυνση οριακήςχρηµατοδότησης είναι µία θεσµοθετηµένη λειτουργία του Ευρωσυστήµατος, όπου παρέχεται ηδυνατότητα στις εµπορικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ να ενισχύσουν τη ρευστότητά τους, µέσωδανεισµού µικρής διάρκειας (µίας ηµέρας), µε την παροχή εγγυήσεων και µε προκαθορισµένοεπιτόκιο.

Ενιαίος χώρος πληρωµών σε ευρώ (single euro payment area –– SEPA): ο ενιαίος χώροςπληρωµών σε ευρώ θα παρέχει τη δυνατότητα στους πολίτες της ευρωζώνης να διενεργούνδιασυνοριακές συναλλαγές σε ευρώ χωρίς µετρητά προς κάθε δικαιούχο εντός της ζώνης τουευρώ, χρησιµοποιώντας ένα µόνο τραπεζικό λογαριασµό και µία ενιαία δέσµη µέσων πλη-ρωµής. Με τον τρόπο αυτό, όλες οι συναλλαγές µικρής αξίας σε ευρώ θα θεωρούνται εγχώ-ριες συναλλαγές.

ΕΟΝΙΑ (euro overnight index average): τo EONIA υπολογίζεται ως ο µέσος όρος των επιτο-κίων της διατραπεζικής αγοράς ενός δείγµατος τραπεζών για δάνεια µίας ηµέρας σε ευρώ χωρίςτην παροχή εξασφαλίσεων σταθµισµένο µε τα αντίστοιχα ποσά των δανείων.

Επισφαλείς απαιτήσεις (doubtful loans): οι απαιτήσεις για τις οποίες υπάρχουν βάσιµες ενδεί-ξεις ότι δεν θα ικανοποιηθούν για το σύνολο της οφειλής.

Επιτοκιακός κίνδυνος (interest rate risk): ο κίνδυνος µεταβολής της αξίας ενός περιουσια-κού στοιχείου λόγω µεταβολής των επιτοκίων.

Εποπτικά ίδια κεφάλαια (regulatory own funds): εποπτικά ίδια κεφάλαια θεωρούνται τα στοι-χεία του παθητικού των πιστωτικών ιδρυµάτων που αναγνωρίζονται από την Τράπεζα της Ελλά-δος ως ίδια κεφάλαια κατά τον υπολογισµό της κεφαλαιακής επάρκειας. Περιλαµβάνονται τα



GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 113

περισσότερα στοιχεία των λογιστικών ιδίων κεφαλαίων, καθώς και ορισµένες από τις υπο-χρεώσεις των πιστωτικών ιδρυµάτων που πληρούν συγκεκριµένα κριτήρια (βλ. Π∆/ΤΕ2587/20.08.2007). Τα εποπτικά ίδια κεφάλαια αναλύονται σε ββαασσιικκάά ίίδδιιαα κκεεφφάάλλααιιαα και σσυυµµππλληη--ρρωωµµααττιικκάά ίίδδιιαα κκεεφφάάλλααιιαα.

Εποπτικοί δείκτες ρευστότητας (compulsory liquidity ratios): οι εποπτικοί δείκτες ρευστό-τητας είναι ο δδεείίκκττηηςς ρρεευυσσττώώνν δδιιααθθεεσσίίµµωωνν και ο δδεείίκκττηηςς αασσυυµµφφωωννίίααςς λληηκκττόόττηηττααςς ααππααιιττήήσσεεωωνν--υυπποοχχρρεεώώσσεεωωνν. Οι εν λόγω δείκτες θεσµοθετήθηκαν µε την Π∆/ΤΕ 2560/1.4.2005.

Euribor (euro interbank offered rate): το Euribor αποτελεί επιτόκιο αναφοράς για τις πρά-ξεις στη διατραπεζική αγορά µε το οποίο µία τράπεζα υψηλής φερεγγυότητας (prime bank) είναιδιατεθειµένη να δανείσει κεφάλαια σε ευρώ σε άλλη τράπεζα υψηλής φερεγγυότητας. Υπο-λογίζεται σε ηµερήσια βάση (για διάφορες διάρκειες µέχρι και 12 µηνών) από την ΕυρωπαϊκήΟµοσπονδία Τραπεζών (FBE). Ο υπολογισµός του βασίζεται στο µέσο όρο των επιτοκίων ενόςδείγµατος τραπεζών για πράξεις που διενεργούνται στη διατραπεζική αγορά στη ζώνη του ευρώγια δάνεια χωρίς εξασφαλίσεις.

Ζηµία αποµείωσης (impairment loss): ζηµία αποµείωσης είναι το ποσό κατά το οποίο η λογι-στική αξία ενός περιουσιακού στοιχείου υπερβαίνει το ανακτήσιµο ποσό του (πρόβλεψη ένα-ντι κινδύνου).

Ζηµία δεδοµένης της αθέτησης (loss given default –– LGD): η ζηµία την οποία υφίσταται η τρά-πεζα από την αθέτηση πληρωµής των δανειακών υποχρεώσεων του οφειλέτη εκφρασµένη ωςποσοστό της συνολικής οφειλής. Για τον καθορισµό της λαµβάνεται υπόψη το ποσό που ανα-κτά η τράπεζα από τη χρήση εγγυήσεων ή/και τη ρευστοποίηση εµπράγµατων εξασφαλίσεων.

Καθαρό επιτοκιακό περιθώριο (net interest margin –– NIM): υπολογίζεται ως ο λόγος των καθα-ρών εσόδων από τόκους (δηλαδή έσοδα από τόκους µείον έξοδα για τόκους) προς το µέσο ενερ-γητικό και δείχνει την ικανότητα των τραπεζών να αποκοµίζουν έσοδα από την κύρια διαµε-σολαβητική τους δραστηριότητα.

Καλυµµένες οµολογίες (covered bonds): οι καλυµµένες οµολογίες συνιστούν οµολογιακούςτίτλους διπλής εξασφάλισης, καθόσον οι επενδυτές έχουν αφενός προνοµιακή απαίτηση ένα-ντι των στοιχείων του “καλύµµατος”, το οποίο αποτελείται κυρίως από ενυπόθηκα δάνεια καικρατικά χρεόγραφα, και αφετέρου ισοδύναµα δικαιώµατα (pari passu) µε αυτά που αναλογούνστους καταθέτες και λοιπούς επενδυτές σε πλήρους εξασφάλισης τίτλους έκδοσης της τράπε-ζας έναντι της λοιπής περιουσίας του εκδότη, για όσες τυχόν απαιτήσεις δεν ικανοποιηθούν απότα περιουσιακά στοιχεία που συγκαταλέγονται στο κάλυµµα.

Κεντρικός αντισυµβαλλόµενος (central counterparty): ο οργανισµός που διεκπεραιώνει τηνεκκαθάριση των συναλλαγών στις αγοραπωλησίες χρεογράφων. Η συµµετοχή του κεντρικούαντισυµβαλλόµενου µειώνει τον κίνδυνο αθέτησης ενός εκ των δύο συµµετεχόντων, καθώς σεπερίπτωση αθέτησης θα επωµιστεί τη ζηµία.

Κίνδυνος αγοράς (market risk): η πιθανή ζηµία από τις µεταβολές των τιµών των χρηµατο-οικονοµικών περιουσιακών στοιχείων (εντός και εκτός ισολογισµού), π.χ. οµολόγων, µετοχώνκ.ά. Στην περίπτωση των τραπεζών, για εποπτικούς σκοπούς, η παρακολούθηση του κινδύνουαγοράς επικεντρώνεται στα στοιχεία ενεργητικού που περιλαµβάνονται στα χχααρρττοοφφυυλλάάκκιιαασσυυννααλλλλααγγώώνν.


GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 114

Κίνδυνος αθέτησης (default risk): ο κίνδυνος ο οποίος προκύπτει σε περίπτωση που ο αντι-συµβαλλόµενος αδυνατεί να καλύψει τις υποχρεώσεις του.

Κίνδυνος αναχρηµατοδότησης (funding liquidity risk): η ενδεχόµενη αδυναµία των πιστω-τικών ιδρυµάτων να εξεύρουν τους αναγκαίους πόρους ώστε να αντεπεξέλθουν άµεσα στις υπο-χρεώσεις τους όταν γίνουν απαιτητές, χωρίς να υποστούν υπερβολικές ζηµίες.

Κίνδυνος µετάδοσης (contagion risk): προκύπτει όταν αναταραχή σε µία επιχεί-ρηση/κλάδο/αγορά/χώρα διαχέεται αντίστοιχα σε άλλες επιχειρήσεις/κλάδους/αγορές/χώρεςµέσω των µεταξύ τους διασυνδέσεων.

Κίνδυνος ρευστότητας (liquidity risk): η ενδεχόµενη αδυναµία των πιστωτικών ιδρυµάτων νακαλύψουν τις υποχρεώσεις τους όταν αυτές γίνουν απαιτητές χωρίς να υποστούν υπερβολικέςζηµίες. Ο κίνδυνος ρευστότητας διακρίνεται σε κκίίννδδυυννοο ααννααχχρρηηµµααττοοδδόόττηησσηηςς και σε κκίίννδδυυννοο ρρεευυ--σσττόόττηηττααςς ααγγοορράάςς.

Κίνδυνος ρευστότητας αγοράς (market liquidity risk): αφορά την αδυναµία άµεσης ρευ-στοποίησης µιας επενδυτικής θέσης χωρίς σηµαντική επίπτωση στην αγοραία αξία της.

Κόστος εξυπηρέτησης δανείων νοικοκυριών (household debt servicing ratio): το πηλίκο τωνδαπανών εξυπηρέτησης των χρεών των νοικοκυριών προς το διαθέσιµο εισόδηµά τους.

Λειτουργικός κίνδυνος (operational risk): ο κίνδυνος επέλευσης ζηµιών οφειλόµενων είτε στηνανεπάρκεια είτε στην αστοχία εσωτερικών διαδικασιών, φυσικών προσώπων και συστηµάτωνείτε σε εξωτερικά γεγονότα, περιλαµβανοµένου και του νοµικού κινδύνου.

Λόγος δανείου προς την αξία του υπέγγυου ακινήτου (loan-to-value –– LTV –– ratio): το πηλίκοτης διαίρεσης του υπολοίπου ενός στεγαστικού δανείου διά την αξία της υποθήκης που έχει εγγρα-φεί επί του ακινήτου που χρηµατοδοτήθηκε µε το εν λόγω δάνειο. ∆είχνει το βαθµό κατά τον οποίοη απαίτηση της τράπεζας έναντι του δανειολήπτη καλύπτεται από εµπράγµατη εξασφάλιση. Υπο-λογίζεται είτε κατά την έγκριση ενός δανείου είτε κατά τη διάρκεια της εξυπηρέτησής του.

Μακροπροληπτική εποπτεία (macroprudential supervision): η συστηµατική παρακολούθησητων δοµικών χαρακτηριστικών και των συγκυριακών τάσεων α) στο σύνολο του χρηµατοπι-στωτικού συστήµατος και τα βασικά υποσύνολά του, β) στην υπόλοιπη οικονοµία και τα βασικάυποσύνολά της και γ) στους διαύλους που συνδέουν το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα µε την υπό-λοιπη οικονοµία.

Μεγάλο χρηµατοδοτικό άνοιγµα (large exposure): το καθαρό χρηµατοδοτικό άνοιγµα πουυπερβαίνει το 10% των εποπτικών ιδίων κεφαλαίων του πιστωτικού ιδρύµατος. Το (ακαθάρι-στο) χρηµατοδοτικό άνοιγµα περιλαµβάνει το σύνολο της έκθεσης µιας τράπεζας σε έναν πελάτη,δηλαδή δάνεια, οµόλογα, εγγυητικές επιστολές, µετοχές κ.ά. Για τον υπολογισµό του καθαρούχρηµατοδοτικού ανοίγµατος αφαιρείται από το ακαθάριστο χρηµατοδοτικό άνοιγµα ορισµένοποσό σύµφωνα µε τα οριζόµενα στην Π∆/ΤΕ 2246/16.09.1993.

Μικροπροληπτική εποπτεία (microprudential supervision): η µικροπροληπτική εποπτείαεστιάζει σε επιµέρους εποπτευόµενους φορείς, όπως τράπεζες, ασφαλιστικές επιχειρήσεις κ.λπ.,σε αντίθεση µε τη µµαακκρροοππρροολληηππττιικκήή εεπποοππττεείίαα που καλύπτει το σύνολο του χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος.



GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 115

Περιθώριο επιτοκίων χορηγήσεων-καταθέσεων (interest rate spread): η διαφορά µεταξύ τουεπιτοκίου χορηγήσεων και του επιτοκίου καταθέσεων.

Πιθανότητα αθέτησης (probability of default): η πιθανότητα ένας δανειολήπτης να µην εκπλη-ρώσει συµβατικές υποχρεώσεις του.

Πιστοληπτική διαβάθµιση (credit rating): η αξιολόγηση της φερεγγυότητας του δανειολήπτη,δηλαδή της ικανότητάς του να εξοφλήσει το χρέος του. Η αξιολόγηση αυτή διενεργείται από ειδι-κές εταιρίες µε βάση το πιστωτικό ιστορικό και την οικονοµική κατάσταση του δανειολήπτη.

Πιστωτικός κίνδυνος (credit risk): ο κίνδυνος ζηµίας από την αδυναµία του οφειλέτη (εκδότηοµολόγου ή δανειολήπτη) να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του.

Ποσοστό κάλυψης των δανείων σε καθυστέρηση από συσσωρευµένες προβλέψεις (cov-erage ratio): το πηλίκο των σσυυσσσσωωρρεευυµµέέννωωνν ππρροοββλλέέψψεεωωνν για τον ππιισσττωωττιικκόό κκίίννδδυυννοο διά το σύνολοτων δανείων σε καθυστέρηση. Ο δείκτης αυτός παρέχει ένδειξη για την ικανότητα του πιστω-τικού ιδρύµατος να καλύψει ζηµίες που ενδεχοµένως θα προκύψουν από τη µη εξυπηρέτηση τωνδανείων σε καθυστέρηση.

Πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης του Ευρωσυστήµατος (main refinancing operations):οι πράξεις παροχής ρευστότητας µέσω αντιστρεπτέων συναλλαγών µε εβδοµαδιαία διάρκεια.Εκτελούνται από τις κατά τόπους εθνικές κεντρικές τράπεζες µε τακτικές δηµοπρασίες σε εβδο-µαδιαία βάση σύµφωνα µε προκαθορισµένο πρόγραµµα. Οι πράξεις κύριας αναχρηµατοδότη-σης είναι οι σηµαντικότερες από τις πράξεις ανοικτής αγοράς, σηµατοδοτούν την κατεύθυνσητης νοµισµατικής πολιτικής και συµβάλλουν στη διαµόρφωση των βραχυπρόθεσµων επιτοκίωνστη ζώνη του ευρώ.

Σταθερό επιτόκιο στις συµφωνίες ανταλλαγής (EONIA swap rate): το επιτόκιο που συνοµο-λογείται σε µία συµφωνία ανταλλαγής του επιτοκίου µίας ηµέρας και παραµένει σταθερό γιαόλη τη διάρκεια της συµφωνίας (π.χ. 3 µήνες). Με βάση το επιτόκιο αυτό, ο συµβαλλόµενος κατα-βάλλει τόκους επί δεδοµένου ποσού και ως αντάλλαγµα εισπράττει από τον αντισυµβαλλόµενοτόκους που προκύπτουν αν το δεδοµένο ποσό τοκιστεί µε βάση το επιτόκιο διάρκειας µίας ηµέ-ρας που ισχύει στη διατραπεζική αγορά (ΕΟΝΙΑ) ανατοκιζόµενο ηµερησίως καθ’ όλη τη διάρ-κεια της συµφωνίας.

Σταθµισµένο ως προς τον κίνδυνο ενεργητικό (risk weighted assets –– RWA): τα στοιχείαενεργητικού των πιστωτικών ιδρυµάτων σταθµισµένα ανάλογα µε τον κίνδυνο που ενέχουν, επίτων οποίων υπολογίζονται ελάχιστες κεφαλαιακές απαιτήσεις µε βάση συγκεκριµένα ποσοστά.Για τον υπολογισµό του σταθµισµένου ενεργητικού και των κεφαλαιακών απαιτήσεων, βλ.Π∆/ΤΕ 2588, 2589, 2590 και 2591/20.8.2007.

Συµβόλαια ανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης (credit default swaps –– CDSs): παράγωγα προϊ-όντα τα οποία συνδέονται µε τον ππιισσττωωττιικκόό κκίίννδδυυννοο συγκεκριµένων υποκείµενων περιουσιακώνστοιχείων (συνήθως οµολόγων και δανείων) και λειτουργούν ως ένα είδος εξασφάλισης του αγο-ραστή ενός τέτοιου προϊόντος, καθώς ο πωλητής του προϊόντος αναλαµβάνει, έναντι ασφαλί-στρου, να αποζηµιώσει τον αγοραστή σε περίπτωση αθέτησης των υποχρεώσεων του εκδότη τουυποκείµενου στοιχείου. Τα συµβόλαια αυτά αποτελούν ένα εργαλείο µετάθεσης του πιστωτι-κού κινδύνου ενός περιουσιακού στοιχείου αναφοράς (reference asset) από έναν επενδυτή σεέναν άλλον χωρίς να µεταβιβάζεται και η κυριότητα του στοιχείου αυτού.


GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 116

Συµπληρωµατικά ίδια κεφάλαια (supplementary capital/Tier II capital): περιλαµβάνουν στοι-χεία των εποπτικών κεφαλαίων τα οποία απορροφούν ζηµίες στην περίπτωση λύσης και εκκα-θάρισης της τράπεζας, καθώς οι απαιτήσεις των κοµιστών των τίτλων αυτής της κατηγορίας έπο-νται όλων των λοιπών πιστωτών της τράπεζας. Μεταξύ άλλων περιλαµβάνουν αποθεµατικά ανα-προσαρµογής, δάνεια µειωµένης εξασφάλισης και προνοµιούχες µετοχές µε δικαίωµα σωρευ-τικού µερίσµατος.

Συναλλαγµατικός κίνδυνος (foreign exchange risk): ο κίνδυνος µείωσης της αξίας µιας επένδυ-σης ή τοποθέτησης σε ξένο νόµισµα λόγω δυσµενούς µεταβολής των συναλλαγµατικών ισοτιµιών.

Συντελεστής µόχλευσης (leverage ratio): ο λόγος του ενεργητικού προς τα λογιστικά ίδιακεφάλαια.

Συσσωρευµένες προβλέψεις (accumulated provisions): αποθεµατικό κεφάλαιο που σχηµα-τίζεται µε σκοπό την κάλυψη αναµενόµενων ζηµιών επί στοιχείων του ενεργητικού (κυρίως επίτου χαρτοφυλακίου δανείων). Οι συσσωρευµένες προβλέψεις για τον ππιισσττωωττιικκόό κκίίννδδυυννοο στο τέλοςµιας περιόδου είναι ίσες µε τις συσσωρευµένες προβλέψεις στην αρχή της περιόδου προσαυ-ξηµένες κατά τις προβλέψεις της περιόδου (ζζηηµµίίεεςς ααπποοµµεείίωωσσηηςς σύµφωνα µε την ορολογία των∆ιεθνών Προτύπων Χρηµατοοικονοµικής Πληροφόρησης – ∆ΠΧΠ) και µειωµένες κατά το ύψοςτων διαγραφών της περιόδου.

Σύστηµα διακανονισµού σε συνεχή χρόνο (Σ∆ΣΧ) (real time gross settlement system ––RTGS): σύστηµα διακανονισµού όπου η κάθε συναλλαγή διακανονίζεται χωριστά τη στιγµή πουεισέρχεται στο σύστηµα ή σε κάποιο προκαθορισµένο χρόνο, υπό την προϋπόθεση ότι στολογαριασµό του συµβαλλοµένου µέσω του οποίου θα γίνει ο διακανονισµός υπάρχει επαρ-κής ρευστότητα. Ως ρευστότητα εν προκειµένω λογίζεται το άθροισµα των διαθεσίµων στολογαριασµό διακανονισµού και του πιστωτικού ορίου που δύνανται να λάβουν τα µέλη τουσυστήµατος έναντι τίτλων.

Συστηµικός κίνδυνος (systemic risk): o κίνδυνος µετάδοσης των διαταράξεων που πλήττουνένα χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα ή µια αγορά σε όλο το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, µέσω τωνµεταξύ τους αλληλεξαρτήσεων, µε συνέπεια την ενδεχόµενη διατάραξη της σταθερότητας τουσυνόλου του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος.

TARGET (Trans-European Automated Real-time Gross settlement Express Transfer sys-tem): σύστηµα πληρωµών αποτελούµενο από µία οµάδα εθνικών σσυυσσττηηµµάάττωωνν δδιιαακκααννοοννιισσµµοούύσσεε σσυυννεεχχήή χχρρόόννοο και το µηχανισµό πληρωµών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι δια-συνδέσεις των ανωτέρω συστηµάτων παρείχαν ένα µηχανισµό διεκπεραίωσης των πληρωµώνσε ευρώ, σε όλες τις χώρες-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανεξάρτητα αν είχαν υιοθετήσειτο κοινό νόµισµα ή όχι. Το σύστηµα TARGET λειτούργησε από το 1999 µέχρι την αντικα-τάστασή του από το σύστηµα TARGET2 το Νοέµβριο του 2007.

TARGET2: σύστηµα πληρωµών διάδοχος του TTAARRGGEETT, σχεδιασµένο να προσφέρει ένα εναρ-µονισµένο επίπεδο υπηρεσιών, µε βάση µια κοινή τεχνική πλατφόρµας, µέσω της οποίας όλεςοι συναλλαγές διεκπεραιώνονται µε τον ίδιο τρόπο. Το TARGET2 άρχισε να λειτουργεί απότο Νοέµβριο του 2007. Η ελληνική συνιστώσα του είναι το TARGET2-GR.

Τιτλοποίηση απαιτήσεων (securitisation): η τιτλοποίηση απαιτήσεων αποτελεί ένα µέσο χρη-µατοδότησης, κυρίως των πιστωτικών ιδρυµάτων και των ασφαλιστικών εταιριών, µέσω της µετα-



GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 117

βίβασης (πώλησης) απαιτήσεων που δηµιουργούν χρηµατικές ροές. Η τιτλοποίηση απαιτήσεωνυλοποιείται µε την οµαδοποίηση χρηµατοοικονοµικών περιουσιακών στοιχείων και των χρη-µατοοικονοµικών ροών τους και τη συνακόλουθη πώλησή τους σε επενδυτές µε τη µορφή τίτ-λων, από κάποια εταιρία που είναι ανεξάρτητη από τον αρχικό πωλητή.

Υβριδικά κεφάλαια (hybrid capital): τα υβριδικά κεφάλαια είναι συνήθως προνοµιούχοι µετο-χικοί τίτλοι, οι οποίοι εκδίδονται από τις τράπεζες και συµπεριλαµβάνονται στα ββαασσιικκάά ίίδδιιαακκεεφφάάλλααιιαα, εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στην Εγκύκλιο ∆ιοίκησης21/2004. Το προϊόν της έκδοσης υβριδικών κεφαλαίων αναγνωρίζεται από τις εποπτικές αρχέςµέχρι ένα ποσοστό επί του συνόλου των βασικών ιδίων κεφαλαίων, το οποίο στην περίπτωσητης Ελλάδος καθορίζεται στην Π∆/ΤΕ 2587/2007. Τα υβριδικά κεφάλαια συνδυάζουν χαρα-κτηριστικά οµολόγων και µετοχών και οι εκδότες καταβάλλουν συνήθως στους επενδυτές στα-θερή απόδοση αντί για µέρισµα. Επιπλέον σε περίπτωση λύσης και εκκαθάρισης της τράπεζας,οι απαιτήσεις των κατόχων υβριδικών κεφαλαίων ικανοποιούνται πριν από τους µετόχους καιµετά τους οµολογιούχους.

Υπερβάλλον κεφάλαιο (capital buffer): το πλεόνασµα που προκύπτει όταν από τα εεπποοππττιικκάάίίδδιιαα κκεεφφάάλλααιιαα αφαιρεθεί το ποσό που είναι αναγκαίο για την ικανοποίηση του ελάχιστου απαι-τούµενου δδεείίκκττηη κκεεφφααλλααιιαακκήήςς εεππάάρρκκεειιααςς (δηλαδή 8%). Συνεπώς, όσο µεγαλύτερο είναι το ύψοςτου υπερβάλλοντος κεφαλαίου, τόσο βελτιώνεται η ικανότητα των τραπεζών να απορροφήσουναπροσδόκητες ζηµίες.

Υπερκυκλικότητα χρηµατοπιστωτικού συστήµατος (financial system’s pro-cyclicality): ηδυναµική αλληλεπίδραση µεταξύ του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και του τοµέα της πραγµα-τικής οικονοµίας, µέσω της οποίας µεγεθύνονται οι φυσικές διακυµάνσεις του οικονοµικούκύκλου.

“Φερεγγυότητα ΙΙ” (Solvency II): το εποπτικό πλαίσιο “Φερεγγυότητα ΙΙ” θεσπίζει κεφαλαι-ακές απαιτήσεις τις οποίες θα πρέπει να υπολογίζουν οι ασφαλιστικές και οι αντασφαλιστικέςεταιρίες των κλάδων ζωής και ζηµιών µε βάση τους αναλαµβανόµενους κινδύνους. Περιλαµ-βάνει τρεις πυλώνες. Ο Πυλώνας 1 καθορίζει τους χρηµατοοικονοµικούς πόρους που απαι-τούνται ώστε να διασφαλίζεται η φερεγγυότητα των ασφαλιστικών εταιριών σε συνάρτηση µετους πραγµατικούς κινδύνους που αντιµετωπίζουν. Ο Πυλώνας 2 καθορίζει τις αρχές εσωτε-ρικού ελέγχου και την εποπτική διαδικασία ελέγχου της εταιρικής φερεγγυότητας, ενώ ο Πυλώ-νας 3 καθορίζει τις απαιτήσεις δηµοσίευσης και διαφάνειας, παρέχοντας τη δυνατότητα απο-τελεσµατικότερης εποπτείας της ασφαλιστικής αγοράς και ισχυρότερης προστασίας των κατα-ναλωτών. Το πλαίσιο “Φερεγγυότητα ΙΙ” πρόκειται να ενσωµατωθεί στο ελληνικό δίκαιο µέχριτο τέλος Οκτωβρίου 2012.

Χαρτοφυλάκιο δανείων και απαιτήσεων (loans and receivables): περιλαµβάνει τα χρηµα-τοοικονοµικά στοιχεία του ενεργητικού που έχουν καθορισµένες πληρωµές και δεν αποτελούναντικείµενο διαπραγµάτευσης σε οργανωµένη αγορά. Στην κατηγορία αυτή δεν εντάσσονταιτα παράγωγα χρηµατοοικονοµικά προϊόντα.

Χαρτοφυλάκιο συναλλαγών (trading book): περιλαµβάνει το σύνολο των θέσεων σε χρηµα-τοπιστωτικά µέσα (π.χ. οµόλογα, µετοχές κ.λπ.) και βασικά εµπορεύµατα που κατέχονται µεσκοπό είτε τη διαπραγµάτευση είτε την αντιστάθµιση κινδύνων σχετιζόµενων µε άλλα στοιχείατου χαρτοφυλακίου συναλλαγών.


GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 118

Χαρτοφυλάκιο χρηµατοοικονοµικών µέσων διακρατούµενων έως τη λήξη τους (“held–to-maturity” portfolio): περιλαµβάνει µη παράγωγα χρηµατοοικονοµικά προϊόντα µε πάγιες ήπροσδιορισµένες πληρωµές και συγκεκριµένη λήξη τα οποία οι τράπεζες έχουν την πρόθεσηκαι τη δυνατότητα να διακρατήσουν µέχρι τη λήξη τους.

Χρέος µειωµένης εξασφάλισης (subordinated debt): χρέος που βρίσκεται σε χαµηλή σειράεξόφλησης, δηλαδή σε περίπτωση ρευστοποίησης ικανοποιείται µετά την ικανοποίηση του κύριουχρέους (senior debt).



GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 119


GLOSSARIO: 1 23-07-10 08:09 120

YELLOW

BLACK

MAGENTA

CYAN

ΤΡ

ΑΠ

ΕΖ

Α Τ

ΗΣ Ε

ΛΛ

ΑΔΟ

Σ

ΕΥΡ

ΩΣΥΣ

ΤΗΜ

Α

ISSN: 1791 - 9703

ΙΟΥΛ

ΙΟΣ

20

10

ΕΚ

ΘΕ

ΣΗ

ΓΙΑ

ΤΗ

ΧΡ

ΗΜ

ΑΤ

ΟΠ

ΙΣΤ

ΩΤ

ΙΚΗ

ΣΤΑ

ΘΕ

ΡΟ

ΤΗ

ΤΑ



Documents

CYAN MAGENTA YELLOW BLACK...γειες στήριξης της ρευστότητας του τραπεζι-κού συστήµατος από την Πολιτεία και το Ευρωσύστηµα