1

„Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest.

Tylko dawka decyduje o tym, co jest trucizną”

Paracelsus (1493-1541)

Czym zajmuje się toksykologia?

Toksykologia – nauka o toksynach i zatruciach:

� Wykrywanie trucizn w materiale biologicznym

� Oznaczanie ich w środowisku

� Doświadczalna ocena toksyczności nowych związków chemicznych

DM – dosis minima (dawka progowa, graniczna)DC – dosis curative (dawka lecznicza)DT – dosis toxica (dawka toksyczna)DL = LD – dosis letalis (dawka śmiertelna)DL50 = LD50 – dawka, przy której ginie 50% populacji

Podstawowe definicje

• Dotyczy ostrych zatruć, obejmuje problemy

diagnostyki i leczenia

• Dotyczy czynności zmierzających do wystawienia ekspertyzy toksykologicznej

• Dotyczy związków chemicznych, których źródłem jest środowisko pracy i życia ludzi oraz zwierząt

• Dotyczy związków chemicznych, których właściwości biocydowewykorzystuje się świadomie

użytkowa środowiskowa

klinicznasądowa

toksykologia

toksykologia

użytkowa

pestycydy,

środki konserwujące do

żywności,

leki w chemioterapii

środowiskowa

przemysłowa

nadzorowanie środowiska pracy i człowieka w nim

pracującego (efekty toksyczne

obserwowane bezpośrednio u

ludzi)

pozaprzemysłowa środowiskowa

t. sanitarna (zanieczyszczenia

powietrza atmosferycznego,

wody, ścieków i gleby)

t. żywności (substancje toksyczne w pożywieniu człowieka)

t. pestycydów (przemysł

chemiczny i spożywczy, rolnictwo)

ekotoksykologia

bada skutki działania

toksycznych substancji

chemicznych na gatunki inne niż

człowiek

kliniczna

dotyczy diagnostyki i

leczenia ostrych zatruć:

zawodowe(do 10%)

przypadkowe (do 30%)

samobójcze(ponad 60%)

sądowa

przygotowywanie ekspertyz

toksykologicznych

Trucizna – substancja, która jest szkodliwa dla organizmówżywych, ponieważ wywiera szkodliwy wpływ na tkanki,organy lub na procesy biologiczne.

Trucizna

Jad = toksyczna wydzielina zwierząt lub

bakterii

Toksyna = naturalna silna trucizna zwierzęca lub

roślinna

Substancja toksyczna = trucizna naturalna lub

syntetyczna, zdefiniowana pod względem chemicznym

Toksyczność substancji zależy od:•Rodzaju organizmu narażonego na jej działanie•Stężenia i sposobu ekspozycji (drogi wchłaniania)

Podstawowe definicje Toksyny

Zootoksyny Fitotoksyny

substancje białkowe, głównie enzymy:fosfolipazy, proteazy, hialuronidazy

glikozydy cyjanogenne, alkaloidy, polipeptydy, białka

2

amygdalina

amanityna

muchomor sromotnikowy (Amanitaphalloides)

migdałowiec zwyczajny (Amygdalus communis)

aflatoksyna B1 kropidlak żółty (Aspergillus flavus)

Kazimierz Jagiellończyk

tetrodotoksynaTakifugu(Takifugu Abe, 1949)

rącznik pospolity (Ricinus communis)struktura rycyny

Georgi Markov

struktura botuliny

Laseczka jadu kiełbasianego (Clostridium botulinum)

Substancja Droga podania LD50, mg/kg m.c.

NaCl dootrzewnowo 2600

Amygdalina dożołądkowo 300

Rycyna dożołądkowo 20

Aflatoksyna B1 dożołądkowo 10

HCN dootrzewnowo 3

a-Amanityna dożołądkowo 0,2

Tetrodotoksyna dootrzewnowo 0,01

Botulina E dootrzewnowo 0,002

Botulina D dootrzewnowo 0,0000003

Toksyczność niektórych substancji naturalnych dla myszy

3

Papirus Ebersa – staroegipski papirus medyczny, napisany najpóźniejok. 1550 r. p.n.e., zakupiony od pewnego Araba przez niemieckiegoegiptologa Georga Ebersa w 1873 r.Papirus Ebersa ma postać zwoju długości 20,23 m ze 108rozdziałami, z których każdy posiada po 20-22 wiersze. Zawierainformacje z zakresu chorób wewnętrznych, chirurgii i stosowaniaminerałów i licznych roślin leczniczych do celów medycznych.Wymieniono w nim około 700 lekarstw i podano 800 sposobów ichprzyrządzania.

Papirus berliński pochodzi z r. 1350 p.n.e., ma 279 wierszy. Znaleziony w Sakkarze przezHeinricha Brugscha zwój zawiera 80 przepisów gotowych recept.Papirus Hearsta, pochodzi prawdopodobnie z XII-XI wieku p.n.e. Tak jak wcześniejwspomniany papirus Ebersa zawiera odpisy ze świętych ksiąg. Znajdują się w nim recepty nasporządzenie leków i przypadki ich zastosowania, (m.in. recept leku, który bóg Re sam dlasiebie stworzył). Papirus został nazwany od imienia pani Phoebe Herst, która ofiarowałazwoje Uniwersytetowi Kalifornijskiemu.

Historia toksykologii

Śmierć Sokratesa, J.L. David

Sokrates (469-399 r. p.n.e)

Oskarżony przez Anytosa o bezbożność i demoralizację młodzieży.Zmarł poprzez wypicie trującego wywaru z kielicha. Kontrowersjebudzi trucizna użyta do egzekucji Sokratesa. W tradycji literackiejjest to cykuta (szalej jadowity, Cicuta virosa), jednakże analizaobjawów prowadzi do wniosku, że najprawdopodobniej był toszczwół plamisty (Conium maculatum).

CykutoksynaObjawy zatrucia występują szybko, do 20 min. po spożyciu. Są to: ślinotok, pieczenie w jamie ustnej, mdłości, wymioty, rozszerzenie źrenic, drgawki, utrata świadomości, trudności w oddychaniu. Śmierć może nastąpić wskutek porażenia ośrodka oddechowego.

szalej jadowity (Cicuta virosa), syn. blekot, bzducha wodna, cykuta jadowita

Koniina

Działanie toksyczne polega na początkowympobudzeniu, a potem porażeniu wegetatywnychzwojów nerwowych obwodowych, poza tym porażazakończenia nerwów ruchowych podobnie dokurary. Objawami zatrucia są osłabienie, utratawrażliwości na bodźce, w końcowym etapienastępuje porażenie i śmierć z objawami uduszenia.Obserwuje się także skurcze i drżenie mięśni,obniżenie temperatury.

szczwół plamisty (Conium maculatum).

Pierwsze polskie podręczniki toksykologii

•1588 (Wenecja) A. Szeliga – „De venesis et morbis venenosis…”

•1618 (Kraków) S. Śleczkowski – „Medicorum tetras operum…”

„trucizna jest istotą złożoną, nienaturalną, sercu nieprzyjazną i życie ludzkie

niszczącą”