Czynniki determinuj ące trudności i niepowodzenia szkolne

Zagadnienie opracowała :mgr Grażyna Chojnacka

PLAN PRACY

1. Pojęcie niepowodzeń szkolnych.2. Klasyfikacja niepowodzeń szkolnych.3. Przyczyny niepowodzeń szkolnych.

A. społeczno-ekonomiczneB. pedagogiczneC. biopsychiczne

1) Zły stan zdrowia uczniów jako przyczyna ichtrudności i niepowodzeń w nauce .

2) Obniżenie ogólnej inteligencji uczniów a trudności iniepowodzenia w nauce .

3) Trudności w uczeniu się uwarunkowanezaburzeniami spostrzeżeń wzrokowych .

4) Trudności w uczeniu się uwarunkowanezaburzeniami spostrzeżeń słuchowych .

5) Trudności w uczeniu się uwarunkowaneopóźnieniem i zaburzeniem rozwoju ruchowego .

6) Zaburzenia procesu lateralizacji jako przyczynatrudności i niepowodzeń w nauce .

7) Zaburzenia rozwoju mowy uczniów a ich trudnościi niepowodzenia w nauce .

8) Zjawisko tzw. dysleksji oraz dysgrafii wświetleanalizy zaburzeń tempa i rytmu psychoruchowegorozwoju dzieci .

9) Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych jakojedna z przyczyn trudności wychowawczych itrudności w nauce .

10) Zaburzenia nerwicowe uczniów a ich trudnościi niepowodzenia szkolne .

11) Zaburzeniażycia emocjonalno – uczuciowego iosobowości dziecka a jego trudności iniepowodzenia szkolne .

4) Zapobieganie trudnościom szkolnym oraz ich przezwyciężanie .5) Literatura

-1-

1. Pojęcie niepowodzeń szkolnych.

Niepowodzenia szkolne wg Cz. Kupisiewicza – sytuacje , którecharakteryzują się występowaniem rozbieżności między wymaganiami szkoły ,a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania .Jest to stan w jakim znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagańszkoły . To proces trwający dłużej lub krócej , proces zaczynający się wmomencie dla nikogo nieznanym , ale na pewno przełomowym dlażyciadziecka . Proces ten kończy się tym , co nazywamy drugorocznością lub wszkołachśrednich odsiewem .

2. Klasyfikacja niepowodzeń szkolnych

W/g Cz. Kupisiewicza

Niepowodzenia szkolne

niepowodzenia wychowawcze niepowodzenia dydaktyczne

ukryte jawne

przejściowe względnie trwałe

drugoroczność odsiew

3. Przyczyny niepowodzeń szkolnych

A. Społeczno – ekonomiczneB. PedagogiczneC. Biopsychiczne

-2-

A.Czynniki społeczno – ekonomiczne– to całokształt tychwzględnie trwałych warunków materialnych , społecznych i kulturalnych , którepowodują niekorzystną sytuację życiową dziecka wśrodowisku rodzinnym jak ipozaszkolnym.O warunkach materialnych decydują :

- dochody rodziny ,- mieszkanie rodziny ,- zaopatrzenie dzieci w obuwie , odzież , przedmioty

potrzebne do nauki ,- sposób odżywiania ,- udział w pracach zarobkowych i zajęciach domowych

dorosłych członków rodziny .Sytuację społeczną dzieci wyznaczają czynniki :

- wykształcenie i zawód rodziców lub opiekunów dziecka- pozycja dziecka w rodzinie i wśrodowisku pozaszkolnym ,- udział w pracach pozaszkolnych organizacji dziecięcych .

Kulturalne warunkiżycia w środowisku rodzinnym i pozaszkolnym uzależnionesą od :

- poziomu potrzeb kulturalnych rodziców i rówieśników orazmożliwości ich zaspokajania ,

- poziomużycia umysłowego rodziny , kultury ogólnej ijęzykowej ,

- potrzeb estetycznych .Niepowodzenia szkolne są w znacznej mierze wynikiem nie zaspokojenia

czynników decydujących o wymienionych warunkach materialnych ,kulturowych i właściwej sytuacji społecznej rodziny .Tak więc bardzo złe warunki materialne imieszkaniowe , rozpad strukturyrodziny i zakłócenia jej wewnętrznej atmosfery , niski poziom intelektualny ikulturalny rodziców , niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka , brakzrozumienia i zaspokajania potrzeb dziecka oraz brak zainteresowania jegopracą szkolną wpływają na niekorzystne wyniki nauczania , na występowanieniepowodzeń szkolnych .

B. Czynniki pedagogiczne wywołujące niepowodzeniaszkolne możemy podzielić na trzy grupy :

I. grupa związana z nieodpowiednimi zewnętrznymi warunkami pracydydaktycznej nauczyciela :

1) różnorodne braki istniejącego systemu szkolnego , nieprzystosowanie szkołydo wymagań współczesnej nauki i techniki ,

-3-

2) nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości intelektualnych orazspołecznie uwarunkowanych zainteresowań oraz potrzeb dzieci ,3) nieodpowiedni poziom podręczników pod względem merytorycznym imetodycznym,4) niedostateczne wyposażenie szkół i pracowni przedmiotowych w niezbędnysprzęt i pomoce naukowe ,5) trudne warunki organizacyjne pracy szkół dwu i trójzmianowość , nadmiernaliczba uczniów w klasie , nieracjonalna organizacja zajęć szkolnych ,6) różnorakie niedociągnięcia w dziedzinie systemu kształcenia i doskonalenianauczycieli.

II. grupa przyczyn pedagogicznych wiąże się z działalnością dydaktycznąnauczyciela :

1) błędy i usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznejznajomości współczesnej teorii pedagogicznej oraz posługiwania się teorią wpraktyce,2)błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznejznajomości uczniów,3) błędy oraz usterki metodyczne wynikające z braku dostatecznej opieki naduczniami opóźnionymi w nauce ,4) nieprzygotowywanie się do lekcji , zaniedbywanie samokształcenia ipodnoszenia kwalifikacji .

III. grupa zwi ązana z wadliwą pracą ucznia :

1) brak odpowiednich warunków do odrabiania pracy w domu ,2)niechętny stosunek do nauki , lenistwo , lekceważenie obowiązków szkolnych.

C. Czynniki biopsychiczne – to ,,przyczyny tkwiące wdziecku” , to zaburzenia rozwoju dziecka :

1) Zły stan zdrowia uczniów jako przyczyna ich trudności i niepowodzeń wnauce

Zły stan zdrowia dziecka odbija się niekorzystnie na jego układzienerwowym , a tym samym na jego rozwoju umysłowym . Bardziej długotrwałezakłócenia w funkcjonowaniu całego organizmu dziecka lub też zaburzenia wczynnościach poszczególnych układów i narządów wywierają ujemny wpływ narozwój psychiczny dziecka . Długotrwała absencja wywołana chorobą dzieckama również niekorzystny wpływ na wyniki nauczania i jest jedną z przyczynwywołujących trudności szkolne .

-4-

2) Obniżenie ogólnej inteligencji uczniów a trudności i niepowodzenia wnauce .

Dzieci u których iloraz inteligencji jest w granicach 80 – 90 określane są jakoumysłowo – ociężałe . Można wśród nich wyróżnić cztery grupy :

I grupa obejmuje dzieci o nierównomiernym opóźnieniu rozwoju wewszystkich jego sferach .II grupa – to dzieci wykazujące wybiórcze obniżenie poziomu percepcji orazpamięci słuchowej , opóźnienie rozwoju mowy , opóźnienie rozwoju słowno-pojęciowego. Dzieci te mają dość dobrze rozwiniętą percepcję wzrokową imyślenie konkretno-obrazowe , a prawidłowy poziom rozwoju motorycznegopozwala im na pełną sprawność w działaniu.III grupa – dzieci wykazują prawidłowy rozwój mowy i myślenia słownopojęciowego , ich spostrzeżenia wzrokowe są nieprawidłowe , opóźnionemyślenie konkretno-obrazowe .IV grupa – dzieci mają trudności w poprawnym rozumowaniu i logicznymmyśleniu , mają poważne trudności w ustalaniu przyczyn i skutkówzachodzących w sytuacjach zadaniowych i społecznych , trudności wporównywaniu przedmiotów . Dzieci te w uczeniu się posługują się pamięciąmechaniczną , próbują wkuwać na pamięć materiał , którego nie rozumieją .Omawiana grupa dzieci podlega terapii pedagogicznej w szkołachpowszechnych , a praca z nimi niewiele odbiega od pracy w szkołachspecjalnych .Ociężałość umysłowa może być spowodowana :- zaniedbaniem pedagogicznym,- rezultatem mikrouszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego,- działaniem czynników patogennych w okresie płodowym iokołoporodowym,- występowaniem licznych schorzeń infekcyjnych o ciężkim przebiegu.

3) Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeńwzrokowych

W procesie uczenia się główną rolę odgrywa spostrzeganie zmysłowe ,które jest funkcją analizatorów . W skład analizatora wchodzą :- receptor , czyli wiązka wyspecjalizowanych wrozwoju filogenetycznymzakończeń nerwowych odpowiednio wrażliwych i czułych na działanieokreślonych bodźców,- nerwowa droga doprowadzająca,- korowa część analizatora , w której dokonuje się nie tylko odzwierciedlenieprostych bodźców , lecz także analiza i synteza , dzięki której jest możliweodzwierciedlenie wświadomości cech postrzeganych przedmiotów

-5-

( wrażenia ) oraz całych przedmiotów ( spostrzeżenia ) .Istotne znaczenie w procesie nabywania umiejętności pisania i czytania maanalizator wzrokowy . Prawidłowy przebieg wzrokowego postrzegania przedewszystkim jest zależny od prawidłowej budowy gałek ocznych , częścireceptorycznej analizatora wzrokowego stanowiącej siatkówkę oka , nerwudoprowadzającego oraz korowej części analizatora znajdującego się w mózgu .Przyczyny zakłóceń spostrzeżeń wzrokowych i wynikające z nich trudności wuczeniu się mogą wiązać się z :

- wadliwą budową gałki ocznej , w następstwie której dziecko może cierpiećna wady wzroku , jak krótkowzroczność , dalekowzroczność , zez itp. ,- zaburzeniem spostrzegania wzrokowego , jako następstwo defektu korowejczęści analizatora wzrokowego .W rezultacie zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej dziecko ma trudności wuczeniu się :- wadliwie odzwierciedla kształt liter : myli litery podobne , różniące siędrobnymi elementami graficznymi : a - o , m - n , l –t , l – ł , e – c , h – k,- ma poważne kłopoty w różnicowaniu , zapamiętywaniu i odtwarzaniu figurgeometrycznych i liter ,- przy przepisywaniu popełnia błędy : opuszczanie liter lub cząstekwyrazów , gubienie drobnych elementów liter , uporczywe popełnianiebłędów ortograficznych ,- posiada słabą pamięć wzrokową..

Zaburzenia percepcji wzrokowej często związane są z zaburzeniami procesulateralizacji . Charakterystyczne błędy to :- mylenie liter asymetrycznych , różniących się położeniem względem osipionowej : p - g , d - b oraz osi poziomej : w - m , u - n b - p , d - Zakłócenieorientacji przestrzennej powoduje kłopoty w rozplanowaniu zapisu na stronicyzeszytu , w czytaniu , w czytaniu zdarza się przestawianie liter lub całychcząstek wyrazów , przeskakiwanie linijek druku .Dzieci mają trudności w rozumieniu czytanego tekstu . Rysunki dzieci zzaburzoną percepcja wzrokową są ubogie w szczegóły , mają zakłóconeproporcje i stosunki przestrzenne . W późniejszych latach nauki utrudniona jestnauka geografii , geometrii , języków obcych .

4) Trudności w uczeniu się uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeńsłuchowych

Za percepcję dźwięków odpowiedzialny jest analizator słuchowy .Prawidłowy ich odbiór jest możliwy tylko wówczas , gdy sprawnie działanarząd słuchu . Ucho składa się z trzech głównych części : ucha zewnętrznego ,środkowego i wewnętrznego . W skład ucha zewnętrznego wchodzi małżowinauszna i zewnętrzny przewód słuchowy . Jest on zakończony błoną bębenkową,

-6-

która odbiera drgania cząstek powietrza . Drgania te są przekazywane zapomocą trzech kosteczek ( młoteczek , kowadełko , strzemiączko ) do uchaśrodkowego . Ucho wewnętrzne składa się z przedsionka ,ślimaka i kanałówpółkolistych . Wślimaku znajduje się organ Cortiego stanowiący splotwłókienek , które są zaopatrzone w liczne wyspecjalizowane komórki nerwowe( receptory analizatora słuchowego ).Komórki te są wrażliwe na bodźcedźwiękowe . Fale dźwiękowe będące nośnikiem dźwięków mowy wprowadzająw ruch receptory , które za pośrednictwem nerwowych dróg doprowadzającychprzekazują impulsy neuropsychiczne do korowej części analizatora słuchowego,gdzie dokonuje się analiza i synteza odbieranych dźwięków.Dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słyszą prawidłowo poszczególne dźwięki, anie potrafią ich wyróżnić z potoku słów . Zakłócenia korowych funkcjianalizatora słuchowego mogą stać się przyczyną rozwoju mowy dziecka : zasóbsłów jest ubogi , z trudem przyswajane są długie i trudne wyrazy , częściej niż uinnych dzieci spotyka się agramatyzmy , występują trudności w formułowaniuwypowiedzi ustnych i pisemnych , jak również w rozumieniu instrukcji ipoleceń słownych . Występują wady wymowy , polegające na nieprawidłowejrealizacji głosek opozycyjnych pod względem miejsca artykulacji s – sz –ś , z –ż – ź , c – cz –ć , dźwięcznych i bezdźwięcznych b – p , d – t , g – k , w – fitp.Dzieci mają trudności w pisaniu ze słuchu . Podczas czytania dominujegłoskowanie ( literowanie ) bez możliwości dokonania syntezy wyrazu . Wpóźniejszym okresie zmienia się trochę obraz trudności : dzieci przekręcająwyrazy , zmieniają głoski , opuszczają głoski lub sylaby , nie rozumiejączytanego tekstu , tempo czytania powolne . Dzieci z zaburzoną percepcjąsłuchową mają trudności również w pisaniu : opuszczają litery i sylaby , gubiąsylaby przy zbiegu spółgłosek , opuszczają końcówki wyrazów , łączą przyimkiz rzeczownikami np. wdomu , mają trudności w pisowni głosek syczących ,szumiących i ciszących s – sz –ś , c - cz -ć , z –ż – ź , dźwięcznych ibezdźwięcznych b – p , d – t , g – k , w – f , głosek tracących dźwięczność wśródgłosie i wygłosie : chleb , torebka , zmiękczeń przez kreskę i przez ,,i” ,mają kłopoty w różnicowaniu i – j oraz mylą samogłoski nosoweą i ę zzestawami głosek – on , - om , - en , - em . Występuje słaba pamięć słuchowa .W stosunku do tej grupy dzieci skuteczniejsze jest nauczanie poglądowe opartena percepcji wzrokowej i bazujące na myśleniu konkretno – obrazowym .

5) Trudności w uczeniu się uwarunkowane opóźnieniem i zaburzeniemrozwoju ruchowego

Odzwierciedlenie wświadomości dotyku , ucisku , bólu , temperatury orazpołożenia ruchowych części ciała jest funkcją analizatorów skórno –kinestetycznego . Receptory tych analizatorów znajdują się w skórze człowieka

-7-

oraz w mięśniachścięgnach i stawach .Pod wpływem bodźców receptory odbierają impulsy i poprzez drogi nerwowedoprowadzające przekazują je do kory mózgowej .W mózgu następuje proces analizy i syntezy tych bodźców . Dzięki drogomnerwowym odprowadzającym zachodzą reakcje wykonawcze w postacidowolnych i docelowych czynności .Wrażenia kinestetyczno – ruchowe powstają jednocześnie z wrażeniamidotykowymi i wzrokowymi . Możliwość wykonania czynności pisania jestzależna od prawidłowej współpracy analizatora ruchu , dotyku i wzroku . Sądzieci , które nie osiągnęły odpowiedniego poziomu pod względem sprawnościruchowej . Przyczyną może być zaburzenie rozwoju sprawności rąk lubpoważne zmiany w okolicach ruchowych mózgu , spowodowane najczęściejmózgowym porażeniem dziecięcym . Najczęściej spotykamy dzieci zfragmentarycznie obniżoną sprawnością ruchową . Do najczęstszych objawówzaburzeń rozwoju kinestetyczno – ruchowego zalicza się :- obniżenie precyzji i szybkości ruchów docelowych . Dzieci z tym zaburzeniempiszą wolno i brzydko . Litery są nierówne , zbyt małe lub zbyt duże ,wykraczają lub nie dochodzą do linii (tzw. pismo dysgraficzne) . W cięższychprzypadkach dziecko może mieć trudności z narysowaniem rombu , kwadratu anawet krzyżyka , kółka czy laseczki .- współruchy ( synkinezje ) , czyli dodatkowe ruchy , niepotrzebne z punktuwidzenia celu i efektu wykonywanej czynności , np. dziecko przy pisaniupomaga sobie ruchami nóg , tułowia , szyi czy języka .- wadliwa regulacja napięcia mięśniowego powodująca ,że dziecko rozrywakartkę zeszytu , w którym pisze . Dzieci te często łamią przyrządy do pisania ,niszczą zeszyty .

6)Zaburzenia procesu lateralizacji jako przyczyna trudności i niepowodzeńw nauce

Ważnym elementem w rozwoju ruchowym dziecka jest prawidłowy przebiegprocesu lateralizacji .Istota tego procesu polega na ustaleniu się funkcjonalnejdominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu . Proceslateralizacji jest związany z przewagą rozwoju obu półkul mózgowych .Większość ludzi jest zdominowana prawostronnie : mają oni sprawniejszeprawe oko , prawą rękę i prawą nogę . Są ludzie , którzy są zdominowanilewostronnie . Jednostki wyraźnie prawostronne lub lewostronne wykazująlateralizację jednorodną . Są również przypadki lateralizacji nie ustalonej( brak dominacji ) .Lateralizacja skrzyżowana może przybierać kombinacje :- lewooczność – praworęczność - lewonożność- prawooczność – leworęczność – prawonożność

-8-

Najbardziej negatywny wpływ na naukę szkolną ma lareralizacja skrzyżowanaoraz brak dominacji stronnej . Zaburzenia lateralizacji stronnej zwłaszcza wpołączeniu z innymi rodzajami zaburzeń mogą być przyczyną niepowodzeńszkolnych . Objawy tych niepowodzeń uzewnętrzniają się na lekcjachwychowania fizycznego , języka polskiego , geografii i geometrii . Donajczęstszych trudności dziecka na tle zaburzeń procesu lateralizacji należątrudności w opanowywaniu czytania i pisania . Są to :- mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie a innym ułożeniu w przestrzenib – d , b – p , d – g , n – u , 6 – 9 ,-odwracanie kształtów liter i cyfr – zjawisko to zwane jest inwersją statyczną ,- przestawianie kolejności liter i cyfr : kot – tok , sok – kos – inwersjadynamiczna ,- przestawianie liter w dwuznakach sz – zs,- zmiana kolejności sylab w wyrazach mata – tama ,- zmiana kolejności całych wyrazów .Połączenie inwersji statycznej i dynamicznej daje pismo lustrzane , które polegana odwróceniu zarówno kształtu , kolejności jak i kierunku kreślenia liter (odstrony prawej do lewej ) . Trudnościom tym towarzyszy obniżony poziomgraficzny pisma . Lateralizacja lewostronna jednorodna jest korzystniejsza przyuczeniu się pisania i czytania , ale musimy pamiętać o właściwym ułożeniulewej ręki oraz tym , aby dziecko leworęczne siedziało z lewej stronypraworęcznego sąsiada .

7) Zaburzenia rozwoju mowy uczniów a ich trudności i niepowodzenia wnauce

Do najczęstszych zaburzeń mowy stwierdzanych u uczniów należą :bełkotanie , jąkanie i opóźnienie rozwoju mowy .A. Bełkotanie

Jest to zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowegowymawiania dźwięków .Wyróżniamy rodzaje bełkotania :- reranie ( nieprawidłowe wymawianie dźwięku r ) ,- seplenienie i szeplenienie ( nieprawidłowe wymawianie dźwięków s , sz ) ,- kappacyzm ( nieprawidłowe wymawianie dźwięku k ).B. Opóźnienie rozwoju mowy

Opóźnienie rozwoju mowy może się przejawiać :- w późniejszym pojawianiu się gaworzenia ,- w późniejszym pojawianiu się pierwszych słów ,- w ubóstwie słownika dziecka ,- w późniejszym pojawianiu się w mowie dziecka zdań prostych i zdań

-9-

złożonych ,- w dłuższym utrzymywaniu się w mowie dziecka nieprawidłowych strukturgramatycznych ,- w dłużej utrzymującym się wadliwym wymawianiu różnych dźwięków mowy .

Przyczyną poważnego opóźnienia rozwoju mowy jest mikrouszkodzenieośrodkowego układu nerwowego powstałe w okresie płodowym lubokołoporodowym lub wskutek zaniedbania pedagogicznego .C. Jąkanie

Jąkanie to wielokrotne powtarzanie tej samej sylaby , samogłoski lubspółgłoski oraz zatrzymanie wypowiedzi przy jednoczesnym dużym wysiłkuemocjonalnym i dużym napięciu mięśniowym .- jąkanie kloniczne – powtarzanie poszczególnych dźwięków i sylab ,- jąkanie toniczne – zatrzymanie wypowiedzi przy jednoczesnym wzmożonymnapięciu mięśniowym i emocjonalnym.Często to wzmożone napięcie emocjonalne i mięśniowe może u jąkającego sięwywoływać liczne współruchy .Przyczyną jąkania jest wadliwa koordynacja trzech układów biorących udział wmówieniu : (tj. mięśni regulujących ułożenie i napięcie strun głosowych ) orazukładu oddechowego .Część autorów wyróżnia dwa rodzaje jąkania :- czynnościowe – stanowi wynik funkcjonalnych zaburzeń mózgu ,- organiczne – jest rezultatem uszkodzenia mózgu .

Zaburzenia rozwoju mowy występują częściej w grupie uczniów doznającychtrudności i niepowodzeń w nauce .Najczęściej obserwowane trudności pojawiają się w nauce czytania i pisania .Pojawiające się błędy wiążą się z seplenieniem , szeplenieniem , reraniem ,gdzie na skutek nieprawidłowego wymawiania spółgłosek występujenieprawidłowy sposób czytania i pisania wyrazów zawierających te spółgłoski .Zaburzenia mowy u dzieci są najczęściej spowodowane ogólnym obniżeniemtempa rozwoju psychoruchowego , wybiórczymi deficytami w zakresie funkcjisłuchowych i kinestetyczno – ruchowych , zakłóceniami procesu lateralizacjioraz zaburzeniami uczuciowymi .Wpływ zaburzeń mowy występuje podczas czytania . Dzieci , które popełniająbłędy ( typu bełkotania ) w wymowie , popełniają je również czytając .Przy czytaniu oprócz zniekształceń o charakterze motoryczno –artykulacyjnym ,uwypuklają się również takie zaburzenia jak zakłócenia rytmu oddechowego ,zlewanie się wyrazów , pomijanie znaków przestankowych .

8) Zjawisko tzw. dysleksji oraz dysgrafii w świetle analizy zaburzeń tempa irytmu psychoruchowego rozwoju uczniów

-10-

Dysleksja oraz dysgrafia to takie trudności w czytaniu i pisaniu , które sąspowodowane deficytami rozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych ,obliczanymi w stosunku do wieku dziecka , a ocenianymi również w relacji dojego ogólnego poziomu umysłowego . Zaburzenia mowy nie są przyczynądysleksji oraz dysgrafii , lecz jednym z pierwszych objawów opóźnieniarozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych ( przede wszystkim słuchowychoraz kinestetyczno – ruchowych ), które później ujawniają się w trudnościachczytania i pisania . Jak z tego wynika przyczyną trudności w czytaniu i pisaniunie są zaburzenia mowy , lecz deficyty rozwojowe , które do tych zaburzeńmowy doprowadziły lub które im towarzyszą . Objawy trudności w nauceczytania i pisania zależą u dzieci od rodzaju zaburzonych funkcji :wzrokowych ,słuchowych bądź kinestetyczno – ruchowych . Objawy tych trudności zależą odgłębokości deficytu każdej pojedynczej funkcji .Podstawowe funkcje :wzrokowe , słuchowe i kinestetyczno – ruchowe , których deficyty rozwojowemanifestują się tak wyraźnie w nauce czytania i pisania , stanowią istotnyelement bardzo wielu procesów rozwojowych i dlatego objawy dysleksji orazdysgrafii często współwystępują u dziecka z objawami innych zaburzeńrozwoju . Te same funkcje wzrokowe , słuchowe i kinestetyczno – ruchowe naktórych bazuje proces czytania i pisania często współwystępują z innymitrudnościami w nauce .Trudności w nauce czytania i pisania występują z reguły u tych uczniów , którzywykazują deficyty rozwojowe w obrębie trzech podstawowych funkcji ,zaangażowanych w nauce czytania i pisania . Objawy trudności w czytaniu ipisaniu ujawniają się u tych uczniów już od początku nauki szkolnej i wykazujątendencje do narastania . U uczniów u których deficyty rozwojowe dotycządwóch lub tylko jednej spośród funkcji zaangażowanych w procesie czytania ipisania okres ujawniania się trudności zależy od rodzaju zaburzonej funkcji .Najwcześniej ujawniają się trudności spowodowane nieprawidłowym rozwojempercepcji wzrokowej oraz motoryki manualnej . Nieco później trudnościwywołane deficytami rozwojowymi funkcji słuchowych . Rozmiary trudności wnauce czytania i pisania oraz czas ich trwania zależą od stopnia opóźnienia wobrębie funkcji zaburzonej (wyrażonego wskaźnikiem fragmentarycznegodeficytu rozwojowego ) oraz od ogólnej sprawności intelektualnej dziecka(wyrażonej ilorazem jego inteligencji) .

9) Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych jako jedna z przyczyntrudności wychowawczych i trudności w nauce

Zachowanie dziecka , podobnie jak i człowieka dorosłego w dużej mierzeWyznaczone jest przez cechy jego temperamentu . Za cechami tymi kryją sięokreślone właściwości układu nerwowego . Obserwując zachowanie zarównodzieci jak i ludzi dorosłych zauważamy ,że różnią się oni między sobą takimi

-11-

właściwościami jak : wydajność pracy , odporność na znużenie , łatwośćpowstawania napięcia emocjonalnego , zdolność do opanowywania reakcjiemocjonalnych .Te różnice spowodowane są odmiennym u różnych osobnikówprzebiegiem procesów nerwowych . Wyróżniamy dwa zasadnicze procesynerwowe : pobudzanie i hamowanie . Procesy nerwowe odznaczają się trzemapodstawowymi właściwościami : siłą równowagą i ruchliwością . Siła układunerwowego wyraża się zdolnością komórek nerwowych do pracy tj. dopowstawania w nich procesu pobudzenia oraz procesu hamowania .Równowaga procesów nerwowych – to określony stosunek siły pobudzenia dosiły hamowania . Ruchliwość procesów nerwowych – to zdolność układunerwowego do przechodzenia od stanu pobudzenia do stanu hamowania i naodwrót .

TYP UKŁADU NERWOWEGO wg I . PawłowaPodział ze względu na siłę procesów nerwowych

układ nerwowy silny układ nerwowy słabytyp IV – słaby (melancholik)

Podział ze względu na równowagęprocesów nerwowych

układ nerwowy zrównoważony układ nerwowy niezrównoważonytyp III – silny niezrównoważony (choleryk)

Podział ze względu na ruchliwośćprocesów nerwowych

układ nerwowy ruchliwy układ nerwowy nieruchliwytyp I – silny zrównoważony , ruchliwy typ II – silny zrównoważony ,(sangwinik) nieruchliwy (flegmatyk)

Gdy występują zaburzenia w przebiegu procesów nerwowych wówczas możemymówić o zaburzeniach neurodynamiki , które uniemożliwiają prawidłowąregulację zachowania człowieka , stają się powodem dezorganizacji jegoczynności psychicznych , utrudniając efektywne działanie oraz przystosowaniesię do warunków i wymagań otoczenia .A. Charakterystyka przejawów zaburzeń nerwowych

Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych przejawiają się u dzieci szybciej i-12-

bardziej bezpośrednio niż u dorosłych .Wśród dzieci z zaburzoną równowagą procesów nerwowych wyodrębnić możnadzieci nadpobudliwe i zahamowane .

Przejawy nadpobudliwości psychoruchowej

Dzieci nadpobudliwe zbliżają się najbardziej do typu niezrównoważonego ,odpowiadającemu temperamentowi cholerycznemu.Przejawy nadpobudliwości w sferze ruchowej :- wzmożona ekspansja ruchowa ,- niepokój ruchowyWzmożona ekspansja ruchowa :- dzieci szukają bez przerwy okazji do ruchowego wyżywania się , biegają pocałym korytarzu , urządzają gonitwy , zawody ;- na lekcjach wychodzą z ławek , biegają po klasie , wyrywają się doodpowiedzi machając rękami , podskakując ;- są pełne energii do natychmiastowego działania ;- nadmierna ruchliwość dzieci wzrasta , gdy znajdują się w gromadzie ;- niedokładnie wykonują zadania N-la , które wymagają znacznego ograniczeniaaktywności ;- dzieci te w młodszym wieku nie potrafią się sprawnie ubrać i rozebrać , umyć iuczesać , zapakować książek i zeszytów ;- w starszym wieku bardziej złożone zadanie ruchowe wykonują bądźniestarannie , bądź zdumiewająco wolno ;- większość tych dzieci wykazuje opóźnienie rozwoju ruchowego .Niepokój ruchowy

Dzieci nie szukają okazji do ruchowego wyżycia się . Pod różnymi postaciamiujawniają swój niepokój ruchowy :siedząc w ławce zakładają nogę na nogę ,odchylają się do przodu , do tyłu , otwierają teczki , piórniki . Przywołane doporządku uspokajają się tylko na bardzo krótko , najczęściej zmieniając rodzajwykonywanej czynności na inny . Obserwujemy u tych dzieci seriemimowolnych wyładowań ruchowych zwanych tikami . Istnieje duża grupadzieci nadpobudliwych ruchowo , u których objawy wzmożonej ekspansjiruchowej oraz ruchowego niepokoju współwystępują ze sobą . Dzieci te możnanazwać ekspansywno – niespokojnymi .

Przejawy nadpobudliwości w sferze poznawczej

Można tu wyodrębnić dwie zasadnicze grupy objawów :- zaburzenia uwagi ,- pochopność oraz pobieżność myślenia

Zaburzenia uwagi –nadmierna pobudliwość sprawia ,że dziecko nie jest w-13-

stanie na niczym skoncentrować swojej uwagi , każdy najmniejszy bodziecrozprasza je i odrywa od zasadniczej czynności , nie słucha tego co mówinauczyciel , ciągle jest napominane , odrabianie lekcji trwa bardzo długo , aefekty pracy są niskie . Czynności tych dzieci przeplatane są okresami , wktórych zajmują się one czym innym . W pracach tych dzieci można spotkaćwiele błędów . W zeszytach zdarzają się niedokończone zdania . Litery końcowesą często pomijane . Wypracowania są chaotyczne . W wypowiedziach ustnychbrak jest konsekwencji i porządku . U dzieci nadpobudliwych ruchowo możemyzaobserwować zaburzenie przebiegu myślenia : brak powściągu myślenia ,pochopne wnioskowanie i szybkie formułowanie nieprzemyślanej odpowiedzi .Nadpobudliwość może przejawiać się w zakresie wyobraźni . Dzieci takie nalekcjach sprawiają wrażenie zamyślonych , pogrążonych w sobie , często patrząnieruchomo w jeden punkt , nieśledzą toku lekcji , w czasie jej trwania myślamiodbiegają od rzeczywistości . Wywołane do odpowiedzi nie wiedzą o co chodzi.

Przejawy nadpobudliwości w sferze emocjonalno – uczuciowej

Nadpobudliwość emocjonalna to wzmożona wrażliwość przejawiająca się włatwym powstawaniu reakcji emocjonalnych i dużej ich sile .Nadpobudliwość przejawia się zależnie od dojrzałości uczuciowej i osobistychdoświadczeń dziecka . Dzieci te mogą być :- nadmiernie drażliwe , często przejawiają gniew i złość , są zapalczywe ,wybuchowe , kłótliwe , często występuje agresja fizyczna lub słowna ,- o wzmożonej lękliwości – czyli tendencji do reagowania lękiem na bodźce isytuacje ,- o wzmożonej wzruszeniowości połączonej z egocentrycznym nastawieniem doświata : dzieci te są nadwrażliwe tylko na własną krzywdę i niesprawiedliwość ,która tylko ich dotyczy .

Przejawy zahamowania psychoruchowego

Sfera ruchowaDzieci zahamowane sa mniej ruchliwe , poruszają się mało , na przerwach

siedzą w ławkach , stoją nieruchomo lub chodzą powoli bliskościany , ruchy sąspowolniałe w stosunku do poleceń .Sfera poznawcza

U tych dzieci występuje słabe , wolne reagowanie poznawczo – intelektualne.Sprawiają wrażenie mało spostrzegawczych , wolno kojarzą fakty , napostawione pytanie reagują z opóźnieniem , potrzebują więcej czasu narozwiązanie zadania .Sfera emocjonalno – uczuciowa

U tych dzieci występują : osłabione reakcje uczuciowe na bodźce , mimika-14-

jest małożywa , gesty i słowa nie wyrażają żadnych stanów emocjonalnych ,dziecko robi wrażenie obojętnego , apatycznego . Upomnienia i zachęty , kary inagrody odbierane są dość obojętnie . Trudno te dzieci czymś zmartwić i bardzoucieszyć , rzadko wybuchają gniewem lub płaczem . Wypracowania ichpozbawione są akcentów emocjonalnych . Występuje tu również obojętnośćpozorna – jest to zahamowanie zewnętrznej ekspansji przeżyć .

Przejawy niestałości ruchowej

Dzieci te należy zaliczyć do typów słabych , a jednocześnie do labilnych inadpobudliwych . Słaba siła procesów nerwowych sprawia ,że pobudzenie utych dzieci jest krótkotrwałe i bardzo szybko doprowadza do okresowegowyczerpania układu nerwowego , przejawiającego się w hamowaniuochronnym. U dzieci tych występuje : niemożność utrzymania stałej postawyciała , liczne ruchy dodatkowe , częste wyładowania ruchowe , od którychtrudno im się powstrzymać . Dzieci te uważane są za niespokojne ,przeszkadzające , trudne , nieuważne .

Przyczyną tych zaburzeń neurodynamicznych może być czynnik patogenny odużej sile i znaczeniu dla układu nerwowego , zapalenie mózgu lub oponmózgowych , ciężki uraz czaszki połączony z poważnym wstrząsem mózgu ,ciężkie zatrucie całego organizmu lub schorzenie atakujące pośrednio lubbezpośrednio układ nerwowy , a także czynniki społeczne związane zniekorzystna atmosferą domową .Również lęk przed nauczycielem oraz lęk przed szkołą może prowadzić dowtórnego zakłócenia procesów nerwowych . Zachowanie dziecinadpobudliwych jest przyczyną trudności w nauce , ale nie zawsze . Te dzieci ,które uczą się źle , wykazują poważne deficyty rozwojowe . Nadpobudliwośćstanowi tutaj czynnik dodatkowy , dezorganizujący czynności dziecka iprzeszkadzający w wyrównaniu fragmentarycznych deficytów rozwojowych .Często zdarza się , że zaburzenia neurodynamiczne są skutkiem trudności iniepowodzeń szkolnych .

B. Typy uczniów wykazujące zaburzenia dynamiki procesów nerwowych

a) Typ nadpobudliwy ekspansywny

Występuje tu nadmierna ekspansja ruchowa oraz ogólny brak powściągu isamokontroli . Dzieci te są niezwykle dynamiczne , nadruchliwe , ciąglepobudzone . Cechuje je nadpobudliwość procesów poznawczych , któraprzejawia się w postaci nadmiernieżywego odruchu orientacyjnego i brakumyślenia powściągu .

-15-

b) Typ nadwrażliwy niespokojny

Dzieci te cechuje wzmożony niepokój ruchowy nasilający się w sytuacjiemocjonalnego napięcia lub bezpośrednio po niej , wzmożona ruchliwość aleznacznie mniej dynamiczna i ekspansywna , zaburzenia koncentracji uwagi ,emocjonalna drażliwość .

c) Typ zahamowany napięty emocjonalnie

To typ dzieci , w których zachowaniu przejawia się wybitnie wzmożonapobudliwość emocjonalna z jednoczesnym zahamowaniem sfery ruchowej . Sąto dzieci mało ruchliwe i pozornie zupełnie spokojne i opanowane , niereagujące spontanicznie , słownie ani ruchowo . Ich ekspresja werbalna imimiczna , jak również gestykulacja są bardzo ograniczone przy dużejnadwrażliwości i wzmożonej wzruszeniowości . Występują zwolnieniaprocesów spostrzegania i reprodukowania zapamiętanego materiału wsytuacjach emocjonalnego napięcia . Dzieci te pod wpływem silnych przeżyćemocjonalnych nieruchomieją i jakby ,,sztywnieją” . Często występuje u tychdzieci czerwienienie , blednięcie , zaburzenia układu pokarmowego . Uczniowiez niepowodzeniami szkolnymi przejawiający ten typ zaburzeńneurodynamicznych bardzo szybko zapadają na ciężką nerwicę .

d) Typ uczuciowo obojętny , spowolniały

U tego typu dzieci obserwuje się we wszystkich sferach słabość pobudzenia iwtórną dominację hamowania . W sferze ruchowej przybiera ono postaćogólnego zmniejszenia liczby , zakresu i szybkości ruchów , w sferzeemocjonalnej występuje w formie obojętności uczuciowej , w sferze procesówpoznawczych ma charakter ogólnie zwolnionego ich przebiegu . Typ tenprezentują z poważnymi organicznymi uszkodzeniami układu nerwowego . Typten spotykamy najczęściej u oligofreników oraz w przebiegu niektórychschorzeń układu nerwowego ( np. w pewnych rodzajach epilepsji ).

10) Zaburzeniażycia emocjonalno - uczuciowego i osobowości dziecka ajego trudności i niepowodzenia szkolne

Zaburzenie emocjonalno – uczuciowe występuje wówczas , gdy wraz zwiekiem wzrasta liczba reakcji negatywnych . Częstą przyczyną zaburzeńemocjonalno – uczuciowych stają się przykre przeżycia związane ztrudnościami i niepowodzeniami szkolnymi . Zaburzenia rozwoju sferyemocjonalno – uczuciowej dziecka mogą się wyrażać :

-16-

- w zbyt słabym opanowywaniu i regulowaniu przez dziecko zewnętrznychprzejawów reakcji emocjonalnych i w braku podporządkowania ichwymaganiom otoczenia ,- w nieadekwatności reakcji emocjonalno – uczuciowych w stosunku dospołecznych sytuacji , które je wywołały ,- we wzroście liczby i siły negatywnych reakcji emocjonalno – uczuciowych izdominowaniu ich nad reakcjami pozytywnymi ,- w zbyt małej liczbie i zbyt słabej sile reakcji pozytywnych , co w rezultaciedoprowadzić może do obojętności uczuciowej ,- w zbyt słabym rozwoju uczuć społecznych i braku dominacji tych uczuć nadprostymi reakcjami emocjonalnymi ,- w tworzeniu się uogólnionych niewłaściwych postaw emocjonalno –uczuciowych .

A. Niedojrzałość emocjonalno – uczuciowa jako jedna z przyczyn trudnościszkolnych

Niedojrzałość uczuciowa zwana również uczuciowym infantylizmem tozaburzenie polegające na tym ,że treść przeżyć emocjonalnych i sposób ichwyrażania są nieadekwatne w stosunku do wieku . Dzieci infantylne w swymzachowaniu sprawiają wrażenie młodszych niż w istocie są . Dzieci z błahychpowodów wybuchają płaczem , często złoszczą się , obrażają . Zainteresowaniaich są krótkotrwałe . Bardzo łatwo zniechęcają się do zajęć , które sprawiają imtrudność oraz do osób , które je czymś zraziły .Mają słabe poczucie obowiązku .W swoich sądach i opiniach są mało obiektywne . Mają ograniczoną zdolnośćprzewidywania następstw swoich czynów . Dzieci te są zdolne do prawidłowegoUczestniczenia w grupie rówieśniczej oraz do właściwego podporządkowaniasię ogólnym rygorom i dyscyplinie szkolnej . Duże trudności w szkole ,sprawiają nauczycielom i rodzicom te dzieci , u których cechy infantylizmułączą się z innymi zaburzeniami rozwoju .

B. Zaburzenia postawy dziecka wobec szkoły jako przyczyna oraz jakoskutek trudności i niepowodzeń w nauce

Negatywna postawa emocjonalna dziecka wobec szkoły może zależeć od :- wadliwych i niekorzystnych informacji , które dziecko uzyskało na tematszkoły ,- nieprawidłowych postaw i nastawień , które przyjęło od najbliższegootoczenia,- negatywnych doświadczeń , które zdobyło w sytuacjach wadliwego iprzedwczesnego treningu .Negatywny stosunek dziecka do szkoły może być przejawem głębszych i

-17-

bardziej uogólnionych zaburzeń emocjonalno – uczuciowych w szczególnościpostawy lękowej . Istotną rolę w powstawaniu zaburzeń emocjonalnych wzwiązku z trudnościami szkolnymi odgrywa obok postawy dziecka postawanauczyciela , postawa rodziców . Spotykamy najczęściej trzy rodzajenieprawidłowych postaw rodziców wobec nauki szkolnej dziecka : lękową ,agresywną i bagatelizującą . Każda z tych postaw prowadzi do nieco innychzakłóceń stosunku ucznia do szkoły .

11) Zaburzenia nerwicowe uczniów a ich trudności i niepowodzenia szkolne

Nerwice –różne rodzaje zmian w zakresie osobowości dziecka , którepowstają pod wpływem urazu psychicznego o charakterze nagłym i bardzodużej sile . Dzielimy je na 4 grupy :- neurastenię ,- nerwicę natręctw ,- nerwice histeryczną ,- nerwicę lękową .

Objawy neurastenii to : uczucie wyczerpania , wzmożona męczliwośćfizyczna i umysłowa , ogólne rozdrażnienie , zaburzenia wegetatywne .

Objawy nerwicy natręctw to : nieumotywowane lęki , natręctwa ruchowe ,natrętne myśli .

Objawy nerwicy histerycznej to : w sferze ruchowej : porażenie histeryczne ,drętwienie oraz różne wyładowania ruchowe ; w sferze mowy : jąkaniehisteryczne , histeryczna chrypka , bezgłos ; w sferze sensorycznej :głuchota iślepota histeryczna .

Podstawowym objawem nerwicy lękowej są różnego rodzaju fobie .Większość psychiatrów dziecięcych dzieli nerwice u dzieci napolisymptomatyczne (wieloobjawowe ) oraz monosymptomatyczne(jednoobjawowe ) . Najczęściej spotykane u dzieci są nerwicemonosymptomatyczne . Wśród nich wyodrębniamy :- nerwice z zaburzeniami wegetatywno – somatycznymi (dominującymiobjawami są : wymioty , zaburzenia oddychania , nerwowy kaszel ,nietrzymanie moczu , brak łaknienia ),- nerwice z zaburzeniami mowy , czyli tzw. logonerwice (należy tutaj np.jąkanie ),- nerwice z zaburzeniami ruchowymi ( np. tiki ).

Zaburzenia nerwicowe są nie tylko przyczyną trudności i niepowodzeńszkolnych , ale także ich skutkiem .

-18-

4. Zapobieganie trudnościom szkolnym oraz ich przezwyciężanie

Charakteryzując poszczególne zaburzenia podkreślałam ,że są one wśródzłych uczniów ogromnie częste i w bardzo istotny sposób wpływają napowstanie trudności i niepowodzeń szkolnych .Najistotniejsze z punktu widzenia złych postępów w nauce są wybiórczeopóźnienia rozwojowe w zakresie korowych funkcji analizatora wzrokowego ,słuchowego i kinestetyczno – ruchowego . Opóźnienia te powodują znaczneobniżenie możliwości percepcyjnych dziecka i jego sprawności ruchowej , costanowi bardzo istotną przeszkodę w pracy szkolnej . W zależności od rodzajufunkcji elementarnej lub złożonej , które wybiórcze opóźnienie jest przyczynątrudności w nauce , będą one miały odmienny charakter i w odmienny sposóbmuszą być reedukowane . Dzieci wykazujące wybiórcze opóźnienia rozwojuwymagają zastosowania specyficznych , dostosowanych do swoich defektówmetod nauczania oraz okresowej modyfikacji szkolnych wymagań .Jednocześnie wymagają ćwiczeń korekcyjnych , które pozwoliłyby nastopniowe usprawnianie funkcji gorzej rozwiniętych . Nie wyrównane w porędeficyty i nieprzezwyciężone trudności w nauce nimi spowodowane prowadzą uwiększości dzieci do poważnych niepowodzeń szkolnych . Tylko wczesnerozpoznanie i wcześnie prowadzona terapia zaburzeń podstawowych ,stanowiących pierwotne przyczyny trudności w nauce , może uchronić dzieckoprzed wystąpieniem i narastaniem tych zaburzeń rozwoju , które stanowiąskutek niepowodzeń szkolnych . Za najczęstsze i i najważniejsze skutkiniepowodzeń w nauce należy uznać :- zaburzenia sfery emocjonalno – uczuciowej ,- zaburzenia motywacji do nauki oraz niewłaściwą postawę dziecka w stosunkudo szkoły .Aby temu zapobiec już pierwszoklasistów , zwłaszcza tych pochodzących znajgorszychśrodowisk społecznych musimy objąć najserdeczniejszą troską oraznajlepszą fachową opieką . Nauczyciel musi obserwować dziecko i wprzypadkach poważniejszych trudności skierować dziecko na badanie wodpowiedniej poradni psychologicznej . Tam też powinien nauczyciel uzyskaćinformacje odnośnie przyczyn trudności oraz sposobów postępowania zdzieckiem . Nauczyciel musi uczestniczyć w procesie wyrównywania opóźnień ikorygowania zaburzeń rozwoju u uczniów . Jest to podstawowy warunekprzebiegu procesu reedukacji . Na zajęciach reedukacyjnych poprzezodpowiedniećwiczenia wyrównywane są deficyty rozwojowe danej funkcji .Ćwiczenia na takich zajęciach muszą być dozowane pod względem stopniatrudności i odpowiednio rozkładane w czasie . Wysiłek do którego zmusza siędziecko w procesie wyrównywania i kompensacji musi być dostosowany doogólnej wydolności jego układu nerwowego . Wysiłek dziecka wzrasta , gdyusprawniamy funkcje najgorzej rozwinięte . Dlategoćwiczenia musimy

-19-

przeplatać ćwiczeniami odwołującymi się do funkcji lepiej rozwiniętych . Wczasie zajęć reedukacyjnych zawsze musimy pamiętać , że nie wolno namzniechęcić dziecka do dalszej pracy .

Możemy usprawniać rozwój psychoruchowy dziecka stosując metodędobrego startu M. Bogdanowicz . Metoda ta ma na celu angażowaniewszystkich ośrodków psychomotorycznych . Ma ona zastosowanie wrehabilitacji i profilaktyce . Nie powinna być stosowana jako jedyna metoda .Wobec dzieci w czytaniu i pisaniu metoda ta powinna być stosowana jako jednaz wielu metod , ponieważ obok rehabilitacji psychomotorycznej niezbędna jestrehabilitacja psychodydaktyczna , czyli ukierunkowana na sam proces czytania ipisania . Metoda ta ma za zadanie uzupełnienie dotychczas stosowanych metododdziaływania pedagogicznego o charakterze stymulującym i terapeutycznym .Prowadzimy tą metodą następującećwiczenia :1) ruchowe2) ruchowo – słuchowe3) ruchowo – słuchowo – wzrokoweZajęcia prowadzone tą metodą przebiegają według schematu :I etap : wprowadzające zajęciaII etap : właściwe zajęciaIII etap : zakończenie zajęćAD IStosujemy tućwiczenia orientacyjno – porządkowe , które są przygotowaniemdo właściwych ćwiczeń . Mogą to być : marsze , zbiórki ,ćwiczenia w orientacjiwłasnego ciała i przestrzeni .AD IIZaczynamy odćwiczeń ruchowych poprzez zabawy ruchowe nawiązujące dotematu i tekstu piosenki . W czasie trwania zabawy stosujemyćwiczeniamotoryki dużej , później motoryki małej . Zaczynamy odćwiczenia ruchówjednoczesnych , aby później przejść do wykonywania ruchów naprzemiennych .Następnie stosujemyćwiczenia relaksacyjne .Ćwiczenia ruchowe o charakterzeaktywizującym stosowane są na przemian zćwiczeniami relaksacyjnymi .Prowadzimyćwiczenia orientacyjne : co znajduje się na prawo , na lewo orazćwiczenia ruchowo słuchowe , które są rytmicznymićwiczeniami w postawiesiedzącej . Wszystkiećwiczenia ruchowo – słuchowe przebiegają w rytmiepiosenki . Polegają one na uderzaniu dłonią wewnętrzną , zewnętrzną , brzegiemdłoni w rytm śpiewanej piosenki . Stosujemy również ćwiczenia wzrokowo –słuchowo – ruchowe , które polegają na odtwarzaniu ruchem wzorówgraficznych w rytm piosenki i przebiegają według ustalonego schematu :1) próba samodzielnego odtworzenia ruchem piosenki ,2) omówienie wzoru ,3) utrwalanie wzoru i powiązanie z piosenką ,odtwarzanie wzoru różnymi technikami : ręką – początkowo jest to

-20-

odwzorowanie z planszy , nogą – zarówno prawą jak i lewą .a) w powietrzu ręką , na podłodze nogą , w powietrzu nogą,b) palcem na powierzchni stołu , na tackach z piaskiem ,c) odtwarzanie wzoru na dużym arkuszu papieru lub na tabliczkach , w końcudopiero na kartce z bloku rysunkowego ,d) odtwarzanie w liniaturze zeszytuołówkiem , długopisem , mazakiem .Ad IIINa zakończenie zajęć stosujemy zabawę – piosenkę . Dzieci muszą odpocząć ,rozładować swoje napięcie psychoruchowe .

O tym wszystkim będzie pamiętał dobry reedukator , odpowiednioprzeszkolony i przygotowany do prowadzenia zajęć reedukacyjnych .

-21-

Literatura :

1. Bogdanowicz M. ,,Metoda dobrego startu w pracy z dziećmi w wieku od5 do 10 lat” Warszawa 1985 , WSiP

2. Bogdanowicz M. ,,Psychologia kliniczna dziecka w wiekuprzedszkolnym” WSiP 1985

3. Czajkowska I . ,Herda K . ,, Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne wszkole” WSiP 1989

4. Gruszczyk – Kolczyńska E. ,,Niepowodzenia w uczeniu się matematyki udzieci klas początkowych” UniwersytetŚląski Katowice 1985

5. Konopnicki J. ,,Powodzenia i niepowodzenia szkolne” PZWS Warszawa1966

6. Kupisiewicz Cz. ,,Podstawy dydaktyki ogólnej” PWN 19827. Kupisiewicz Cz. ,,Niepowodzenia dydaktyczne” PWN, Warszawa 19658. Sawa B. ,, Jeżeli dzieckoźle czyta i pisze” WSiP , Warszawa 19879. Spionek H. Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych”

PZWS , Warszawa 197010. Spionek H . ,,Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne”

PWN Warszawa197511. Baka S. ,,Trudności szkolne w klasach I – III , ich rodzaje ,

uwarunkowania i sposoby zapobiegania w opinii nauczyciela”ŻycieSzkoły nr 12/76

-22-