D D'56 &A ( E ? B'C3 / * @ &A ? 7=89;8;> < ;7898:8 4 ... · يﺰﻛﺮﻣ ناﺮﻬﺗ ﺪﺣاو – ﻲﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ﻲﺳﺎﻴﺳ مﻮﻠﻋ

در پژوهشگاه علوم و فننناوری) گنج(از پایگاه اطلعا ت علمی ایران ) 1395/9/6و تاریخ /195929وزار ت علوم، تحقیقا ت، فناوری به شمارة (دسترسی به این مدرک بر پایة آیین نامة ثبت و اشاعة پیشنهاده ها، پایان نامه ها، و رساله های تحصیل ت تکمیلی و صیانت از حقوق پدیدآوران در آنها .و الحاقا ت و اصلحا ت بعدی آن و سایر قوانین و مقررا ت مربوط شدنی است) 1348(فراهم شده و استفاده از آن با رعایت کامل حقوق پدیدآوران و تنها برای هدف های علمی، آموزشی، و پژوهشی و بر پایة قانون حمایت از مؤلفان، مصنفان، و هنرمندان ) ایرانداک(اطلعا ت ایران

واحد تهران مركزي–دانشگاه آزاد اسالمي

دانشكده علوم سياسي ).M.A(پايان نامه جهت دريافت درجه كارشناسي ارشد

در رشته انديشه سياسي در اسالم :عنوان

اجتماعي–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي امام حسن مجتبي عليه السالم

:استاد راهنما

دكتر عباسعلي رهبر :اوراستاد مش

رادمهر عليرضا دكتر

:پژوهشگر داود رسته

:سال تحصيلي 1391 زمستان


تعهدنامه اصالت پايان نامه كارشناسي ارشد

بـا شـماره » سياسـي اسـالم انديـشه « داود رسته دانشجوي كارشناسي ارشد رشـته اينجانب اعالم مي نمايم كه كليه مطالب مندرج در اين پايان نامه بـا عنـوان 880650328دانشجويي

حاصـل كـار » اجتماعي امام حسن مجتبي عليه الـسالم –جايگاه عقالنيت در سيره سياسي « باشم، مورد استفاده قرار داده را پژوهشي خود بوده و چنانچه دستاوردهاي پژوهشي ديگران

. طبق ضوابط و رويه هاي جاري، آنرا ارجاع داده و در فهرست منابع و ماخذ ذكر نمـوده ام عالوه بر آن تاكيد مي نمايم كه اين پايان نامه قبالً براي احراز هيچ مدرك هم سـطح، پـايين تر يا باالتر ارائه نشده و چنانچه در هر زمان خالف آن ثابت شود، بدين وسيله متعهـد مـي

وم، در صورت ابطال مدرك تحصيلي ام توسط دانشگاه، بدون هـيچ گونـه اعتـراض آنـرا ش بپذيرم

تاريخ و امضاء


بسمه تعالي ............... ..در تاريخ.... ...... كارشناسي ارشد آقاي داود رسته از پايان نامه خود دفاع نمود و با نمره دانشجوي .%مورد تصويب قرار گرفت... .........و با درجه ... .........................................بحروف

دكتر عباسعلي رهبر امضاء استاد راهنما


يمتقد

الهي از آدم تا خاتم پيامبران ران آوپيام سفيران و بهو سلف صالح و برگزيده خداوند، حضرت

اميرالمومنين علي بن ابيطالب عليه السالم و حضرت فاطمه زهرا سالم اهللا عليها و امام حسن مجتبي

بط اكبر و امام حسين عليهم السالم، خصوصا سحضرت ولي عصر عجل اهللا تعالي فرجه تقديم به و همه رهپويان آنانالشريف


تشكر و قدرداني

و خويش مـا را از عـدم بـه هـستي آورد را كه به لطف وند باري تعالي حمد و سپاس خدا و از لطـف سـت آرام بخـش دلها كه ذكـرش است سز خدايي را شكر و سپاس ذات بيكران

تحقيق و تدبر در سيره توفيق تاتوجهي نمود بيكران و رحمت بي پايان خويش به اين بنده .برايم مهيا ساختسياسي و اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم را

مي دانـم كـه از همـه فرض بر خويش » من لم يشكر المخلوق لم يشكر الخالق «به مصداق ن تحصيل بنده را در راه كسب معـارف الهـي و انـساني يـاري بزرگواراني كه در طول دورا

جناب آقاي دكتر عباسعلي رهبر كه بـا عزيزم از استاد خصوصا ،اري نمايم ز سپاسگ ،نمودندراهنمايي هاي سودمند و ارزنده خويش موجبات به ثمر نشستن اين رساله را فراهم نمودند

و تـشكر مـشاور قـدرداني به عنوان دمهر و همچنين از استاد ارجمند جناب آقاي عليرضا را .مي نمايم

و فرزندانم كه در طول مدت تحصيل كه با صبوري مرا مهمچنين از همسر مهربان و فداكار .طول تحصيل همراهي نمودند، تشكر نمايمدر


)شامل خالصه، روش هاي اجرا، اهداف و نتايج بدست آمده( پايان نامه چكيده

ا و يـ انب حيـات اجتمـاعي سياسـي ردخـصوصا ، عقالنيت در زندگي انديشمندان جهـان و منزلت جايگاه

حاكي از عمق معرفت آنـان منصوب از طرف خداوند هستند، كامل كه هاي مامان معصوم به عنوان انسان ا

و كالم اولياي الهي انجـام در قرآن لذادر حوزه هستي شناسي، انسان شناسي و معرفت شناسي مي باشد،

.امور برمبناي عقالنيت مورد توجه قرار گرفته است

ان پيامبران از اين رو توانستند در مسير هـدايت بـشريت عصمتو از علم الهي بودن با برخوردار و امام

با بكارگيري از عنصر تـدبير و عليه السالم امام حسن مجتبي ايشان از جمله .گام هاي موثر را طي نمايند

با تبيـين توانست ،بود پيدا كرده بروزظهور و در زندگي ايشان عقالنيت در زماني كه مذهب عليه مذهب

اجتمـاعي – سياسـي حياتاسالم و اتخاذ روش هايي عقالني در فراز و فرودهاي گوناگون ائل اصيل مس

با استراتژي الهـي واحـد بـا سرانجام اقدامات مهم و ضروري را انجام دهد و نسبت به حفظ و بقاي دين

.ار بگذارد ماندگار را در تاريخ براي سعادت بشر به يادگاي انديشه،هاي مناسب بكارگيري تاكتيك

.معرفت شناسي، عقالنيت، صلح، امامت: كلمات كليدي


أ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

أ

فهرست ١..........................................................................................................................فصل اول كليات

2..................................................................................................................................................................................................... مقدمه1-1

7...................................................................................................................................................................................... بيان مسئله1-2

8.................................................................................................................................................................................... هدف تحقيق1-3

9............................................................................................................................................................................ اهميت و ضرورت1-4

9................................................................................................................................................................................ پيشينه تحقيق1-5

12................................................................................................................................................................................... سوال اصلي1-6

12................................................................................................................................................................................... سوال فرعي1-7

12............................................................................................................................................................................................ فرضيه1-8

12.......................................................................................................................................................................................... متغيرها1-9

12................................................................................................................................................................... مفاهيم و كليد واژه1-10

16..............................................................................................................................................................................ش تحقيق رو1-11

16.......................................................................................................................................................... روش گردآوري اطالعات1-12

16................................................................................................................................................................... سازماندهي تحقيق1-13

١٨..........................................................................................................صل دوم چارچوب نظريف

21......................................................................................................................................................................... معاني لغوي عقل2-1

22......................................................................................................................................... مؤيداتى بر معناى لغوى عقل2-1-1

25.............................................................................................................................................................. اوصاف ديگر عقل2-1-2

29........................................................................................................................................................................... عقل در اصطالح2-2

31....................................................................................................................................................................................... انواع عقل2-3

32................................................................................................................................................................................عقل در قرآن 2-4

34...........................................................................................................................................................................عقل در حديث 2-5

41................................................................................................................................................................... ديدگاه اشاعره2-5-1

43................................................................................................................................................................... ديدگاه معتزله2-5-2


ب اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

ب

45........................................................................................................................................... عقل نزد متكلمان و فالسفه2-5-3

46....................................................................................................................................... عقل در عرفان اسالمىگاهي جا2-5-4

47....................................................................................................................................................... نگاه اصوليون به عقل2-5-5

٥٠................................................................................................فصل سوم امامت در انديشه شيعي

51.................................................................................................................................................................هاي حقيقت امامت مؤلفه3-1

52........................................................................................................................................ اهميت مقام امامت در مكتب اماميه3-2

52............................................................................................................................................ امامت ، يكي از اصول دين3-2-1

53.............................................................................................................. امامت ، يك منصب الهي و فراتر از گزينش3-2-2

53................................................................................................................. امامت ، آخرين مرحله سير تكاملي انسان3-2-3

54......................................................................................................................................................ه خدا امامت ، يگانه را3-2-4

55................................................................................................................................. شناخت امام ، اساس خداشناسي3-2-5

55............................................................................................................................................................ امام ، واسطه فيض3-2-6

55............................................................................................................................. جهان هستي ، وابسته به وجود امام3-2-7

55................................................................................................................................................................ امام ، قطب امت3-2-8

57...................................................................................................)ص ( اطاعت امام ، در رديف اطاعت خداو پيامبر 3-2-9

57........................................................................................................................................ تجلّي توحيد در نظام امامت3-2-10

58..................................................................................................................................... وجود امام ، عامل بقاي اسالم3-2-11

58.......................................................................................................................................................... امامت ، نظام امت3-2-12

59........................................................................................................................... عدم شناخت امام ، موجب گمراهي3-2-13

59.................................................................................................................... امام ، تنها عامل واليت و تربيت معنوي3-2-14

59...................................................................................................................................................................... حفظ دين- امامت 3-3

60....................................................................................................................................... شأن و جايگاه امامت در تاريخ اسالم3-4

٦٢............................... اجتماعي امام حسن عليه السالم–ارم زمينه و زمانه دوران حيات سياسي فصل چه

63..................................................................................................................... السالمهي علي زندگينامه حضرت امام حسن مجتب4-1

64...................................................................)ع( از خالفت اميرالمومنينشيدر دوران پ) ع(ت عقالني امام حسن اقداما4-2

65...............................................................................................)ع(در دوران خالفت امام علي ) ع( تدابير عقلي امام حسن 4-3


ت اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

ت

66.............................................................................................................السالم به سوي عثمان نماينده امام علي عليه4-3-1

67....................................................................................................... سياسي به پرسش هاي مردم-پاسخ هاي فقهي 4-3-2

69................................................................................................................................................ بسيج عمومي مردم كوفه4-3-3

70..................................................................................................................................................داري امامت جمعه عهده4-3-4

71...............................................................................................................السالم در قضاوت دستياري اميرمؤمنان عليه4-3-5

73.......................................................................................................................................... فرماندهي گروه ده هزارنفري4-3-6

74........................................................................................................................................ سرپرستي موقوفات و صدقات4-3-7

75...............................................................................................................................)ع( ايراد سخن به دستور امام علي 4-3-8

76......................................................................................................................)ع( زمينه هاي پيش از دوران خالفت امام حسن 4-4

76.......................................................................................................................................................................... زمينه سياسي4-4-1

79.................................................................................................................................................... اجتماعي– زمينه فرهنگي4-4-2

79.............................................................................................................................................................. زمينه هاي اقتصادي4-4-3

٨١.............................. اجتماعي امام حسن عليه السالم-هاي عقالنيت در سيره سياسي فصل پنجم شاخص

82............................................................................................................ زمينه و فضاي سياسي حاكم در دوران خالفت امام5-1

84....................................................................................................................................................... حاكم سياسي مستبد5-1-1

84...................................................................................................................................................... نظام پليسي سركوبگر5-1-2

85.................................................................................................................................................. عدم آزادي هاي مشروع5-1-3

86............................................................................................ دستگاه تبليغي ايدئولوژي ساز مشروعيت بخش كاذب5-1-4

86..................................................................................................................................... ارجحيت منافع فردي و گروهي5-1-5

87......................................................................................... ايجاد تفرقه و اختالفات نامحسوس ميان اقشار اجتماعي5-1-6

88............................................................... ارجحيت وفاداري سياسي بر شايستگي سياسي بين كارگزاران سياسي5-1-7

88...................................................................................................................... عدم وجود گروه هاي مشورتي راهبردي5-1-8

89..................................................................................................................... اقدامات عقالني امام در دوران امامت خودشان5-2

91................................................................................................................................................................با معاويه مكاتبات امام5-3

92............................................................................................................................................................ معاويه و درخواست صلح5-4

109........................................................................................................................................................................ موقعيت سياسي5-5


ث اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

ث

112...................................................................................................................................... عزم و مهيا شدن براي جنگ5-5-1

119.............................................................................................................................................س پذيرش صلح و آتش ب5-5-2

128......................................................................................................پس از پذيرش صلح) ع( اقدامات حكيمانه امام حسن 5-6

129................................................................................................................................................................................. جمع بندي5-7

١٣٤.........................................................................................................................فهرست منابع


كليات اولفصل


٢ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٢

مقدمه ١-١هـاي در طول تاريخ همواره يكي از موضـوعات و دغدغـه هـايي كـه مـورد توجـه انـسان

در زنـدگي " سياسـي عقالنيـت " و "عقل"جو قرار گرفته است بهره بردن از عنصر حقيقت

شـاخص هـاي عقالنيـت در ش هوپـژ به همين منظور در اين فردي و اجتماعي بوده است

سيره زندگي سياسي اجتماعي يكي از انسانهاي بزرگ تاريخ در حد توان و بـضاعت مـورد

.گرفته استبحث و بررسي قرار

امام حسن عليه السالم در زماني از نظر تاريخي در دوران حيـات زنـدگي امـام علـي عليـه

ران نامدار و شجاع در جبهه هاي نبرد و همچنين مشاوري امين السالم به عنوان يكي از افس

كـه در هـر عـصر و دوره اي تـصميم هـا بـر اسـاس نار ايشان بسر برده است از آنجا در ك

و بر مبناي عقالنيت صورت مي گيرد لذا بـه طـور ويـژه در ايـن "مقتضيات زمان و مكان "

د از شـهادت پـدر بزرگوارشـان نوشتار امام حسن عليه السالم در سال چهلـم هجـري، بعـ

واليت و سرپرستي جامعه اسالمي را عهده دار مي شود، در ايـن فرآينـد زمـاني ايـشان بـا

فرصت ها، آسيب ها و تهديدات به خصوص در عرصـه داخلـي در بـالد به نام هايي پديده

و بـصيرت علـم امام به عنوان حاكم و خليفه مسلمانان بـا داشـتن . اسالمي مواجه مي شود

بـراي حفـظ و گـسترش جامعـه دينـي در تمـامي سياسـي و برخورداري از عقالنيت كامل

ها اقدام به عاقالنه ترين تصميم از ميان شاخص هاي مختلف از جمله جنگ و جهـاد عرصه


٣ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٣

با معاندين و مخالفين، سكوت در برابر توطئه هاي گوناگون، برگـزاري جلـسات آموزشـي

فه هاي مـذكور كـه قدام به بهترين تصميم براي حفظ مولّ براي مردم، هجرت از شهر كوفه، ا

واحـد الهـي تاكتيك، اسـتراتژي بهترين در حقيقت ايشان با ،ندهمان صلح باشد عمل نمود

.خويش را كه حفظ دين بود عملياتي كرد

دو مفهوم اساسي وجود دارد كه ريشه يابي و فهم آنها در ايـضاح ،در موضوع مورد بررسي

."سياست" و سپس مفهوم "عقالنيت"مفهوم اهد كرد، نخست موضوع كمك خو

در بحـث . در ابتدا ضروري است كه مشخص شود تا منظور از عقالنيت و سياست چيـست

در ارتبـاط مـستقيم بـا مبـاني جهـان از عقالنيت بايد در نظر داشته باشيم مفهوم عقالنيـت

جهان شناسي دوگانه شـكل مفهوم عقالنيت غربي بر مبناي . شناختي و هستي شناختي است

از هـم ) اسطوره (2و ميتوس ) عقل (1 در يونان باستان همواره دو عنصر لوگوس .گرفته است

.ديگر جدا در نظر گرفته مي شدند

ان شكوفايي فلسفي يونان، ارسطو مباحث خود را در دوسـطح فيزيـك و متافيزيـك در دور

3كه تحت تاثير سـنت اسكوالسـتيك هين مسيحي در دوران قرون وسطي نيز متالّ . مطرح كرد

بودند، همين جهان شناسي دوگانه را پذيرفتند و برمبناي آن عوالم وجود را بـه دو سـاحت

.يا همان عالم باال و پايين تقسيم كردند) ملكي(و عالم ناسوتي ) ملكوتي(الهوتي عالم

1 Logos 2 Mythos 3 Scholastic


٤ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٤

شـهر . شهر زمينـي هي مانند اگوستين قديس ما با دو عالم مواجهيم، شهر خدا و به زعم متالّ

طانسان با هبـو . خدا جايگاه ايمان و خداوند و شهر زميني جايگاه عقالنيت و بشريت است

به عالم ظلمت تبعيد شده است و از عـالم نـور ) Orginal sin (خود به جهت گناه نخستين

.جدا و مفارق شده است

. روض و مسلم است و دوگانگي عقل و ايمان مف"دوآليسم" در تمدن غربي به نظر مي رسد

دكارت به عنـوان فلسفه غربي ديده مي شود، به عنوان مثال اين دوگانگي در وجوه مختلف

دو يكي از بزرگترين اندشمندان غربي كه در مورد مفهـوم عقـل بـه تامـل پرداختـه اسـت،

ابژه و سوژه را از هم جدا مي كند، در واقع عقل و جهـان خـارج و انديشه يا ايمان ساحت

حتي در ميان متاخرين نيز افرادي نظير ويتگنشتاين بر مبنـاي . هر مفارق از هم هستند دو جو

تحليل زبان شناختي معتقد است بحث از صدق و كـذب و معنـي داري گـزاره هـا تنهـا در

در واقع حقيقـت در جـايي خـارج از . جايي ممكن است كه بتوان در مورد آن سخن گفت

م ايماني داراي منطقي جداي از منطـق عقلـي هـستند، مـا زبان نيست بنابراين ايمان و احكا

مـشخص اسـت كـه در نظـر . نمي توانيم در مـورد صـدق و كـذب ايمـان سـخن بگـوييم

اين جدايي عقـل و ايمـان . ويتگنشتاين هم ايمان به حوزه اي جداي از عقالنيت تعلق دارد

هستي شناسـي نـافي چنانكه گفته شد مبتني برهمان جهان شناسي دوگانه است كه به لحاظ

به آنجه امروزه سكوالريسم ناميـده مـي اين نوع از انديشه طبيعتاً. ارتباط عقل و ايمان است

شود منتهي مي شود، يعني در موضوع مورد بررسي ما از منظـر غربـي سياسـت متعلـق بـه


٥ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٥

ـ .حوزه عقالنيت يا عالم پايين است و از حوزه ايماني و عالم باال جـدا افتـاده اسـت ر امـا ب

. مبناي جهان شناسي اسالمي عوالم وجود به طور كلي داراي تقسيم بنـدي سـه گانـه اسـت

عالم باال كه عالم وحدت و تجـرد محـض اسـت و آدمـي را بـه آن انخست عالم الهوتي ي

دسترسي نيست، سپس عالم ناسوتي يا پايين يا ملكي كه عالم كثرت و عالم مـاده و حـدود

ميان اين دو عالم، عالمي واسطه اي وجود دارد كـه بـا نـام در جهان شناسي اسالمي . است

هاي عالم ملكوت، عالم مثال، عالم ذر، اقليم هشتم يا ثامن، عالم هور قليا، جابلقا و جابلـسا

.يا در ادبيات ديني با عنوان عالم برزخ شناخته مي شود

و حدود مادي است، اگر عالم باال، عالم تجرد محض از ماده است و عالم پايين، عالم كثرت

عالم ملكوت عالمي است كه در آنجا به زعم سهروردي، اجسام تروح يابند و ارواح تجـسد

بنابراين موجودات در اين عالم جسم لطيف هستند كه داراي صورت اند لـيكن فاقـد . يابند

مـي نامنـدو بنـابراين عـالم "صـور مثاليـه "حكماي الهي اين موجودات را . ماده مي باشند

انسان به عنوان موجودي كه از هـردو . رزخي عالم واسطه ميان عالم باال و عالم پايين است ب

. ساحت جسم و روح برخوردار است، قابليت درك هـردو عـالم ملكـي و ملكـوتي را دارد

انسان در شرايط طبيعي تنها از طريق مرگ و پس از مرگ است كه مي تواند عـالم بـرزخ را

بر اين اعتقاد هستند كه با مرگ اختيـاري كـه در واقـع از طريـق ي الهي درك كند اما حكما

تجرد روح و تضعيف بعد مادي انسان محقق مي شود از امكان ادراك عالم مثال برخـوردار


٦ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٦

نيز بيانگر و تبيين كننـده » موتو قبل ان تموتوا « و اين كالم معصوم عليه السالم كه گردند مي

.همين مطلب است

ست اين است كه عالم مثال يا برزخ، جدايي عالم الهوتي و ناسـوتي را آنچه داراي اهميت ا

نمي تواند مفـارق از ايمـان از بين مي برد، بنابراين عقالنيت به لحاظ هستي شناختي اساساً

ربي يك جوهر مستقل از ايمان عقالنيت برخالف نظر فالسفه غ بدان معناست كه اين . باشد

ي تشكيكي و ذومراتب است كه از عقل جزئي و معـاش عقالنيت داراي حقيقت نيست، يعني

انسان از اين قابليت برخوردار اسـت كـه بـا به همين منظور .گرفته تا عقل كامل امتداد دارد

بنابراين عقل بـا اسـتعالي خـود . استكمال عقل و نفس خود به مراتب باالي عقالنيت برسد

، نبي از باالترين مرتبه عقل برخـوردار به زعم ميرداماد . مي تواند حقيقت ايمان را درك كند

اين گونه وحدت ميان عقل و ايمان، بر مبناي جهان شناسي سه گانه، طبيعتاَ هرگونـه . است

.باور به سكوالريسم را از بين خواهد برد

عقالنيت جزئي معاش انديش كـه صـرفا تنها ، به ميان مي آيد سخن عقل از وقتي بناربراين

. نيست مورد نظراشدمتوجه عالم محسوسات ب

ريشه لغوي سياست نزد عرب به معني تربيت اسـب . است» سياست«مفهوم مورد نظر ديگر

بنـابراين . بوده است و به لحاظ ادبي هرگونه تربيت و هدايت كردن را سياسـت ناميـده انـد

عرفي نظيـر آنچـه صرفاً داراي معني -شد باتوجه به آنچه از عقل مراد –سياست مورد نظر

. غرب ديده مي شود نيست، بلكه داراي وجه هدايت و رهبري الهي استدر


٧ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٧

من «: معني حقيقي سياست را مي توان در كالم اميرالمومنين عليه السالم يافت كه مي فرمايد

كسي كه نفس خود را تربيت كنـد، معنـاي سياسـت را درك و . »ساس نفسه ادرك السياسه

سياست نفس مقدم بر سياست اجتماع است مشخص است كه در اين حديث . است فهميده

. و مبناي معارف اهل بيت عليهم السالم سياست نفس، تربيت آن بر مبناي اصول الهي است

ا در نظر بگيريم و از سياست نفس به سياست اجتماع نبدين ترتيب اگر سياست را دراين مع

ي حق و حقيقـت برسيم، سياست اجتماع هم تربيت و هدايت اجتماع در مسير كمال به سو

رخورداري از تدبير، دورانديـشي، اتخـاذ تـصميم صـحيح و ب كه البته سياست مستلزم است

.اعمال قدرت است

در معارف شيعي اصلي ترين مرجع حق و حقيقت ولي خدا و انسان كامل است كـه خليفـه

بـديهي . خدا بر روي زمين است و دليل آن بهره مندي از عقل كامل و عصمت الهـي اسـت

ت كه هدايت و رهبري خلق به سوي حق توسط انسان كامل كه همـان سياسـت اسـت، اس

ارتبـاط عقالنيـت و از در اينجا مـي تـوان كهنيازمند برخورداري از همان عقل كامل است

.سياست در سيره معصوم عليه السالم و به طور خاص امام حسن مجتبي عليه السالم پي برد

بيان مسئله ٢-١هاي منطقي در حوزه حيات بشري استفاده از نظرات و تجربـه هـاي انـسان يكي از راهكار

هاي تاثير گذار در طول تاريخ بوده است لذا يكي از مهمترين مقاطع تجربيات بشري، دوره

هاي زماني است كه پيامبران و پيشوايان ديني بر مسند نبوت، حكومت يا واليت عامه مردم


٨ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٨

دوره ه،خاصه پيروان مكتب اماميتاريخي از ديدگاه مسلمانان از ميان اين دوران . قرار داشتند

نبوت پيامبر خاتم و اوصياي گران قدر ايشان درخشان ترين و موثرترين دوره معرفت بـشر

.بوده است

از منظر ديگر در بيان معارف الهي، بحث واليت و حكومت و عقالنيت سياسـي از جايگـاه

ضوع حساس در سـيره معـصومين مـورد توجـه در اين مو . مهم و ويژه اي برخوردار است

حوزه نظر و عمل براي انسانهاي طالب حقيقت و پيروان مكتب اهل بيت بوده است لـذا بـا

توجه به اين مفهوم ما در اين تحقيق در صدد هستيم با بكارگيري و بهره وري از تصميم ها

ه الـسالم نـسيت بـه و تجربيات ارزشمند پيشوايان معصوم باالخص امام حسن مجتبي عليـ

ايشان كاوش و بررسي نموده جايگاه و منزلت عقالنيت در سيره اجتماعي و سياسي تبيين

و از اين رهگذر در عرصه سياسي در حوزه داخلي و خارجي اقدام به مناسب ترين فعـل و

عملي كه حفظ و صيانت مسلمانان و گسترش مباني و ارزش هـاي دينـي را در پـي داشـته

.يمباشد بنماي

هدف تحقيق ٣-١ شناخت و فهم وجه عقالني تصميم گيري هاي امام حسن عليه السالم •

با شرايط خاص دوران خودحسن عليه السالمدرك نحوه مواجهه امام •

الگوبرداري از سيره امام مجتبي عليه السالم •


٩ اجتماعي امام حسن مجتبي عليه السالم–جايگاه عقالنيت در سيره سياسي

٩

اهميت و ضرورت ۴-١حجت هاي ظاهري انبيـاء در بستر و چشم انداز معرفت ديني يكي از ابعاد هدايت مبتني بر

همواره شناخت عقل و گفتار هاديان دين از جايگاه مهم و با اهميتـي ، لذا و اولياء مي باشد

از جمله هدايتگران الهي، امام حسن مجتبي عليه الـسالم كـه صـلح بـا . برخوردار مي باشد

. ه اسـت بـود يكي از مهمترين افعال و تصميم هاي دوران امامت ايشان )حاكم جور (معاويه

شناخت و فهم فعل امام از دريجه عقالنيت به ما نشان مي دهد كه چگونـه بر همين اساس،

اعـم از نظـري، عملـي، فـردي، اجتمـاعي، (امام معصوم در انتخاب يك فعل از ساير افعال

. را لحاظ كرده است)سياسي و فرهنگي زمان حال و آينده

زمينه هايي كه باعث شده است امـام معـصوم با شناخت اين مسئله عالوه بر اينكه شرايط و

فهميـده مـي شـود و همچنـين در ، احاطه ايشان بر جميع مسائل به نحو خاصي عمل نمايد

شرايط فعلي در زمان حاضر نيز مي توان با همسان سازي زمينه ها، بهتـرين تـصميم هـا در

تـاريخ بـراي زمان مقتضي براي حفظ دين و صيانت از مسلمين و جلـوگيري از تكـرار در

.انقالب اسالمي ايران مورد بهره برداري قرار داد

پيشينه تحقيق ۵-١پيشينه موضوع مورد تحقيق از ديدگاه مورخان و دانشمندان زيادي مورد بررسي و تجزيه و

تحليل قرار گرفته است از جمله كتبي كه در اين نوشتار مورد استفاده قرار گرفته بـه شـرح

:ذيل مي باشد


Documents

D D'56 *&A ( E ? B'C3 / * * @ &A ? 7=89;8;> < ;7898:8 4 ... · يﺰﻛﺮﻣ ناﺮﻬﺗ ﺪﺣاو – ﻲﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ﻲﺳﺎﻴﺳ مﻮﻠﻋ

D D'56 &A ( E ? B'C3 / * @ &A ? 7=89;8;> < ;7898:8 4 ... · يﺰﻛﺮﻣ ناﺮﻬﺗ ﺪﺣاو – ﻲﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ﻲﺳﺎﻴﺳ مﻮﻠﻋ