D-r Trajko Petrovski

I ~hib thaj i kultura e Romengiri

ba{o III klasi

2

Amari sikljovni

Ake akava baro, u~o, thaj {u`o kher si amari sikljovni. Trujal i sikljovni isi bari

thaj la~hi avlin. Amen odori kelaja amanege ko baro dajani . Ki avlin dikaja turli

renkija kotar o sportikano tereni, kote so amen kelaja odbojka thaj fuzbali, isi vunata

thaj modra sandalije be{ibaske, sar hem but vavera bukja ba{o vavera interesna

kjeliba.

Amari sikljovni si u`i thaj {arlajmi . Ote isi staje thaj kabinetija. Ola si u`e thaj

nane melale. Ki sikljovni isi amen fiskulturna hala. Ote amen keraja fiskultura kana

avrijal si {udro thaj kana avrijal phudela {udri bavlal. Kana avri si tato, amen keraja

fiskultura avrijal.

LAFIKJERIPE:

-Sar si akaja zgrada?

-So isi ke sikljovnijakiri avlin?

-Sar si tumari sikljovni?

-So isi andre ki sikljovni?

-Kote kjelena o sikljarne ko baro dajani?

-Kote kerena fiskultura kana si ivend?

Bipend`arde lafija-nepoznati zborovi

Dajani - odmor

3

Anglo avgo sati

O nilaj kjelibaja naklo,

A~hilo amenge o {ukaripe ki godi,

Ake o zvono khuvela,

Vikinel amen ki sikljovni te d`a.

Ko sakova than ki avlin {unelape,

O hangija e detarinake,

La~o asaipe, {ukar gili,

Sar dalga oj dalginelpe.

O sikjarno amaro gudlo manglo,

A~ilo anglal sare amende

Mangipaja ad`ikeri te kedel amen,

Ki sikljovni ko avgo sati!

Simo Mladenovski

Vaker amenge jekh interesno eksperijansa kotar e nilajeskere vakansije.

4

AMARI FAMILIJA

I rajutni Mevlida thaj o rajo Elvis Agu{evi isi olen duj ~have: jekh ~haj thaj jekh

~havo. I ~haj vikinelape [eherzada, a o ~havo vikinelape Bernat.I Marija si phen e

Bernateske, a o Bernati si phral e Marijake. O rajo Agu{i si o dat e Marijake thaj e

Bernateske. I rajutni Agu{eva si olengiri daj. Ola sarine vikinenape Agu{evi. Odova

si o anav olengere familijako. Bernat si o anav e ~havesko, a Marija si o anav e

~hajako.

Amaro dat thaj amari daj si amare bijandutne. E bijandutne amare

bijandutnengere si amaro papo thaj amari phuri nana (mami). Amaro papo thaj amari

mami mangena ple nipon, olengere tikne ~have thaj e tikne ~haja.

Phu~iba:

Sar vikinelape akaja familija?

Sar vikinelape i rajutni?

Sar vikinelape o rajutno?

Sar vikinenape olengere ~have?

Sar vikinelape tiro dat thaj daj?

Isi li tut phralja?

Isi li tut penja?

Sar si tiro anav?

Dijalogo 1

-Elvis, vaker mange khan~i ba{i tiri familija.

-Amari familija si taro {ov d`ene: mo dat, mi daj, mo papo, mi mami, mi phen i

@aklina thaj me.

Ki amari familija sakova d`eno isi ole leskiri buti. Mo papo vakerela amenge

paramisja thaj kinela amenge habaske; mi nana but droma kuvela amenge kalcunja

thaj vakerela amenge paramisja; mo dat kerela buti ki fabrika; mi daj si daktilografka;

Bijandutne :dat / daj

phen / phral

papo / mami

kako/ daj~o/ tetino

bori / zolva / kumnata

d`amutro / bori / bibi

~havo / ~haj /~have

Nipo / nipora

rom / romni

5

me sijum sikljarno, a mi phen i @aklina si tikni thaj crtni khan~I, ja palem kjelela peske

pe kuklencar. Keda avela i rat sarine dikhaja televizija hem keraja amenge lafi.

Sa o d`ene kotar amari familija d`ivdinena mangipaja thaj respektiribaja.

Amen sijam but la~i familija.

Konverzacije:

Me sijum jekh ~havo. Tu sijan bari ~haj. Odova ~havo kelela peske e topija. Amen

sijam tikore ~have. Tumen sijen bare ~haja. Akate be{ena {hu`e d`uvlja. Man isima

dat, daj, jekh phral thaj jekh phen. O dat, i daj thaj o ~have kerena jekh familija.

Bipend`arde lafija:

Bijandutne- roditeli

6

Miro kher

O Bernati traisarel ano apartmani ko jekh

apartmanesko kher, ko dujto kati, ple dajaja thaj

ple dadeja, papoja thaj mamijasa. Olengoro

apartmani tano gezentijaja, misafirengiri odaja,

sojbaskiri odaja, odaja kote kerelpe o habe thaj

banja kenefeja.

O apartmani kote so traisarel o Bernati

nane baro thaj e Bernate naje oleskiri odaja

sojbaske thaj bukjake. Ama odoleske isi ole

jekh tikno kotor than ki misafirengiri odaja .

Oleskoro bukjarno than si uzal ki pend`era isi

ole jekh astali thaj skamina hem jekh rafti. Ko

rafti si redime o lila e Bernateskere, a ko

duvari uzal o rafti si o ni~alo lil e sahatengoro ki

sikljovni thaj o ni~alo lil e vakteskoro ba{i buti

thaj dajani te be{olpe khere. Oleskoro bukjarno

kotor than si sakana la~ardo thaj u`o, sa odova kerela korkori .

Iker ki godi:

Sakova sikljarne trubul te ovel ole leskoro kotor than ko kher , kote so ka kerel ple

sikljovimaskere bukja. O jatako thaj o bukjarno than trubul sakova dive te oven u`e

thaj la~arde. O sikavimaskoro pribori thaj o lila trubun sakana te oven u`e thaj

la~arde.

De d`ovapi:

Isi li tut bukjarno kotor than ko tlo kher?

Ko la~arol tuke o jatako thaj o bukjarno than kote so sikljoveja?

Bipend`arde lafija:

Ni~alo- redoven

7

Prezentiripe

Singular : Plural :

Me sijum Amen sijam

Tu sijan Tumen sijen

Vov si Von ( ola ) si

Voj si

Dijalogo 2

Mo anav si Suzana Destan. Me sijum i phen e Fatimakiri. Erat ka avel mi

familija te kera o bijando dive me tikne phraleskoro . Amen kerasa o dive e

Ademesko .

[ukar rat Suzan, vakerela i Elizabeta. Sar sijan? Akate li o Ademi?

Adem, te ovel bahtalo tiro bijano dive, ale tuke akala love thaj akala menije. Ajde

be{, muk ~algija te has thaj te pijas, erat si o bijando dive e Ademeskoro.

Akaja si tiri familija.

Akala si me amala.

Molisarava tut , sar si tiro anav? Mo anav si Daniel.

So kerena buti? Sikljovava englesko ~hib.

Seljamija thaj pend`arkeribe

Akaja si i rajutni Suzana Petrovska.

Akava si o rajo Elvis Murat. Ho{i si mange.

Sar sijen? Ov sasto, la~he. ({ukar).

Dijalogo 3

Ko si akava?

-Akava si miro amal.

-Ho{i si mange.

8

-Leskiri phen si doktorka.

-Me sijum profesori.

-Sijan li tu kotar o Skopje?

-Na, me sijum kotar i Bitola.

Bipend`arde lafija:

Prezentiripe - predstavuvanje

Singular - ednina, plural – mno`ina

Dijalogo 4

Muk te vakerav tuke ko sijum.

Mo anav si Zoran.

Pend`ard`ama ple dajaja thaj ple dadesa.

Jeftisar mange, dali sen tumen o Tomi?

Va, me sem / na me naj sem.

Dijalogo 5

Me sijum o Senati. Sar si tiro anav ?

Rid`arkeripe, a{akeripe em afikeripe, jeftisaripe

Rud`isarav tumen , vakjaren mange kaj si i sikljovni?

Rud`isarav tumen, sikaven mange…

Parikerav.

Te ove sasto. Ov sasto.

Parikerav la~he..

But sijum parikerutno.

Ma han gajljava odolese).

Jeftisaren.

Rid`arkerav tumen .

Me a{akerava man tumenge.

Jeftisaren man.

Dijalogo 6

Kote si o taksi?

Ad`iker hari.

Taksi! Taksi. Ake avela o taksi.

{ukar. Isi li tut baga`i?

Na, von si ki okoja odaja.

D`i ko dikipe. D`i ko dikipe, te ove sasto.

9

Dijalogo 7

{aj li te d`av mange ?

Dema jekh tahtaj pani, rud`ikeravtu.

^iv odova odori.

So mangena?

Ka holjane li ako tharava jekh cigara?

Bahtasa. Jeftisaren.

Dema lon, rud`ikeravtut.

Sar mangena. Bipend`arde lafija-nepoznati

zborovi

Rid`arkeripe -zamoluvanje

Bahtaripe A{akeripe - zablagodaruvanje

Gudleja rajo, Afikeripe, jeftisaripe- izvinuvanje

Gudlije rajutnije, Parikerav – blagodaram

Jeftisaren - izvinete

Bhtalo tumaro bijando dive. A{akerava - zablagodaruvam

Ma han galjava – ne gri`ete se

Bahtaripe - ~estitanje

Seljamija

La~ho dive.

La~hi rat ({ukar rat).

A~hov devlesa.

D`a devlesa.

Ka dikha amen sigende.

La~ho dive thaj bahtalo dive si hemla~ho bahtaripe ko Roma. O solduj bahtaripa

tane jekh, a jekh sar ki makedonijakiri ~hib : “Dobar den” hem :“ Zdravo”.

Nesave Roma ma{kari peste bahtarinenape e muslimanengere lafencar ”Selam

alejkum ”, a nesave Roma bahtarinenpe e lafencar:

La~ho sabavo , La~ho dive , La~hi rat palo 17 thaj 18 ari sa d`i ko averasutno

sabavo (detharin). A~ov devlesa .

Dijalogo 8

Sar sijen?

Ka dikhamen tajsa.

Ka dikhamen poge~i.

Ker but seljami tire romnjake.

10

But baht savorenge kotar miro anav.

Ka dikasamen / ^ao.

Lafija ba{o vakti

Erati , avdive tajsa, teara

erati rakjate , akaja rat , tajsa ra}ate

Dijalogo 9

La~ho dive. Sar sijan?

But {ukar, ov sasto. A tumen?

[ukar . Sar si to anav.

Mo anav si Kenedi.

Tumen sijen kotar i Belgija?

Na, me sijum kotar o Skopje.

Me d`ava ki Belgija kori mi familija.

Akaja si mi romni i Atid`a.

But si mange {ukar so pind`ardam amen.

Kote be{ena ki Skopja. Oja, amen be{aja ani [utka.

Isi tumen li kher ? Isi amen tikno kher thaj bav~a.

So kereja buti? Me bikinava ano kurko ki [utka.

11

Daje

Te isi poljana

Bari – salde mli,

Tegani adaja poljana

Arakelape ko tlo ilo.

Te isi kham

Asajba so ikavela

Tegani odova takjola

Taro tire {u`e jakha.

Bahtalo 8 mart daje

Iker ki godi: O 8 mart si dive e d`uvljengoro ko sasto sumnal (lumija).Odova dive si

baro dive tire dajakoro, tire mamijakakoro, te bibijakoro, te vujnakoro, te sikamnakoro

thaj sa e d`uvljengoro.

Savali- Trubul te kere: Ker jekh bahtarin ba{o 8 Marti tire najgudlenge.

Bipend`arde lafija:

Savali –zada~a

Bahtalo tlo dive daje

But {ukar mangipa

Tuke daje mangava,

Daje gudlije,

Daje manglije,

Le akaja martovsko luludi,

Ba{o tlo mangipe

Gudlije thaj manglije daje.

12

Hemla~o bak{i{i

I Dafinka nekobor dive isi sar na d`ala ki sikljovni. Pa{ljola ko jatakoi. Voj sine

nasvali. Lakiri daj lelja te ~ingerelpe ba{i late. O jakja olakere dajakere dukavne ileja

dikhena e nasvale ~haja.

-Daje, kana ka sastovav?-pu~ela sine i Dafinka.

-Sa ka nakjel. Ma sekldin… delala sabri lakiri daj.

-Tato si mo ~ekat ,daje.. Dukhalama mo {ero.

I sekldimi daj ~ivd`a lake {udre obloge e nasvale ~ajake.

-[hudro si mange!.. tinanava.

I olakiri daj u~arelala duje jorganencar. And`a lake tato ~aji. Mangela i Dafinka so

posigate te sastovel.

Alo o 8 Marti, o dive sa e dajengoro.

-Daje, avdive si mange po{ukar. Sastiljum ! Ka d`av te anav tuke jekh buketi lulugja.

Mangava te bahtarinav tuke o dive i dajengoro! –Asaindoj vakergja i Dafinka.

Pherdi kotar i baht, i olakiri daj resljape olaja thaj ~umind`a ple ~aja.

-O, luludie mirie! Avrijal si {udro thaj {aj palem te nambord`ove. Odoleske po{ukar si

te be{e khere. Tiro sastipe si hem{ukar ba{i mange!

Gorjan Petrevski

Hramisar pan~ motovibne lafjora kote ka oven o lafija: daj, baro dive, bak{i{i, luludi,

~havo.

13

Divesa ano kurko:

-palokurko

-dujto dive

-trito dive

-{tarto dive

-para{tuj

-savato

-purano kurko

Kurkeskere divesa:

O dive ulavenape ko duj kotora: dive thaj rat. Kana si dive sa dikhelape, a kana si rat

avrijal si karanluko . Akana si dive. Jekh dive isi ole: javin (detharin), ru~ko, pala ko

ru~ko thaj rat.

O efta dive e kurkeskere si:

Pondaniko - ponedelnik para{tuj - petok

dujto dive - vtornik savato - sabota

trito dive - sreda purano kurko - nedela

{tarto dive -~etvrtok

Kana si o vakti bukjarne divesengoro amen keraja buti. Kana si erat amen

odmorisaramen. Kana si baro dive amen na d`aja ki sikljovni.

So si akana dive , ja palem rat?

Kotaro kobor kotora si kerdo o dive? Kana si i rat avrijal dikhela li pe?

Sar vikinenape o divesa e kurkeskere?

So kerena kana si purano kurko?

Dijalogo 10

Kerena li buti sakova dive ?

14

Kerava sakova dive , numa savatone pala ko ru~ko na kerava buti.

Ka dikamen para{tune.

Amen resljam savatone.

Kana si purano kurko amen d`as te piras prekal.

Pondanikone ka d`av ki Bitola.

Savatone palo ru~ko o Elezi mangela te d`al ko bioskopi.

Keripe lafi ba{o divesa e kurkeskere

-@aklina!

-Rudjiv.

D`ane li kozom dive isi ko jekh kurko hem kola divesa si odola?

-D`anelape,d`anava. Isi efta dive: pondaniko, dujto dive,trito dive,{tarto dive,

para{tuni, savato thaj purano kurko.

-Kola divesa hembut mangeja,a kola na?

-Hembut mangava o savato thaj o purano kurko.

-Sose ba{ olende?

-Savatone thaj ko purano kurko mi daj thaj mo dat na d`ana ki buti thaj legarenama

ko vakti e vikendeskoro te piravas amen.

E naturakere sikavipe

O Kham e phuvja dela tatipa thaj {arlaipe e d`ivdikane sumnaleske - e

manu{enge, e d`ivutrenge thaj e florake. Nesave thana kotar i phuv pobut isi olen

tatipa thaj {arlaipa, a nesave thana isi olen pozala {arlaipa.

Odoleske ko disave thana isi sakana nilaj, a ko nesave thana isi sakana

ivend. Amari phuv kaj so be{aja amen arakjovela ma{karo duj asavke teritorije.

Isi la~hi klima thaj ~tar ber{eskere sezone.

Ko nilaj thaj ki tomna dela but br{ind, a ko nilaj isi but kham hem odoleske si but tato

o vakti, a kana si ivedn tegani si but {udro thaj dela but iv hem phudela bari balval.

15

O kham thaj I u`I havaja

Ko jekh kher d`ivdinela sine i

~haj Mira pe dajaja. I Mira sine

jekh but hurdi thaj gudli sar jekh

luludi. Sine doborom nasvali, so

na{ti sine te phirel . Olakiri daj

sakana phandela sine o d`amija

e odajakere. Daral sine te na

namborovel

lakiri nasvali ~haj i Mira.

Avilo o anglonilaj. O tato kham

dikhela sine pe kotar i phangli

pend`erka… Uzal leste diklja

hem nesave vunato patrina, thaj

pu~lja pe daja:

-Daje, so si okova vunato ki

pend`erava?

Olakiri daj phravgja i pend`erava thaj diklja jekh zalgoro vunato so bajrol so iklilo

kotar jekh pharjardo duvari so si uzi leste.

-Odova si bejzeri – vakerd`a voj. – Nesavo zrno tuvurlisalo d`i ki odova pajrardo

kotor hem ad`ahar bajrilo. Eke akana isi tut bav~a uzi ped`erava!

-Pa{ljar mo jatako d`i ki pend`erava te {aj te dikav sar bajrovela o bejzeri-

rudjikerd`a i Mira ple daja.

Olakiri daj kergja o kejfi olakoro thaj palo odova geli peske ki buti.

Kana irisalili kotar i buti i Mira vakergja olake:

Daje, avdive sasto dive o kham tatargjama thaj e bejzere. Me gndinava kaj si mange

avdive po{ukar o kham tatargja man thaj e bejzere te phenav sastiljum.

Olakiri daj uli bahtali kana {ungja odova thaj sigate geli uzi pend`erava. Voj ~hivd`a

jekh tikni ranik te ikeripe odova tikno bejzeri te {aj te sevendinol pire ~haja e Mira.

But divesa i Mira pa{ljovela sine ko jatako uzal ki phravdi pend`erava. Dikhela sine e

bejzere so bajrovela sine sakova dive pobut hem pobut, hem ko agor ov muklja patra

thaj cutisarda. O sastipe e Mirako kotar o dive ko dive ovela sine sa po{la~e thaj

majla~e. Olakere ~amja lolile, olakere jakha {arlaisarde thaj agjahar i Mira ljelja te

be{el ko jatako.Palo nesave divesa i Mira u{tili. Geli d`i ki pend`erava thaj gu{ingja

e bejzereskara lulugja. Phravgja ple vasta prekal o kham thaj vakerd`a:

Sumnaleskereja Khama, tu iringjan mange mlo sastipe.

Hans Hristijan Andersen

Ba{e save manu{a vakerolape ko akava teksti?

So dengja arka e Mira te sastovel?

Ki tumari tetratka hraminen pand` anavjora kotar o teksti.

Selikano proverbo:

O kham si kanjako e d`ivdipaskoro.

16

Garavdo lafi: Kotar jekh thati jag sasto sumnal ta~ovel.

Bipend`arde lafija-nepoznati zborovi

br{ind,br{in - do`d

iv - sneg

kukudik- grad

mugla (muli) - magla

Paramisi e balvalakiri

Kotar jekh but purano ka{, so bajrovela sine upro amaro gav, peli i hempaluni patrin

ani susli phuv.

O hemu~o than kotar o ve{ pa~ardilo kotar i kali mugla.

Dur kotar o utar {unelape i balval sar phudela:

-Fiu, fiu! Fiu,fiu!

I balval Severko ljelja te mukelpe ki dak{in thaj te anel o {udripe. I purani

kakara{ka, ple palune porikasa, dija vika:

-Kra,kra! Kra,kra! Me darava!

Kotar o utar ljelje te mukenpe o bare kale mugle. I balval Severko palem phudingja:

-Fiu,fiu! Fiu,fiu!

O ~iriklo Sivko tinanela kotar so si leske {udro. Upro lesko trupi nakle {udre

bir{imale panja. Sar so be{lja ki jekh harni sal~in , dija vika:

-D`iv,d`iv! D`iv,d`iv!

Avela boluti, {udro hem kalo.

D`iv,d`iv! D`iv,d`iv!

Palo odova gelo thaj ujrajlo dizi ki gavutni plevnja.

Palem i balval Severko upraldan pudind`a, ama akana but dilikane thaj holjarnikane:

-Me sijum balval but d`ungali, dilini.

Anava iv, mrazo thaj {udripe.

Paosarav e ain~a,

{udrarava e manu{engere muja.

Tegani kotar o utar ale bare kale bulutija. Kotar I hava, ke but bare numerora parne,

loke papauruge, lilje te ujran parne iveskere ~erenja…

Van~o Nikoleski

Vaker ba{o o ~etivo tire lafencar sar so d`aneja.

Arak ko teksti thaj hramisar o lafija so isi olen

prekalutno d`andipe akale lafijen:

Upre, zuralo, ~ingo, suslo, u~o, phurano,

lungo, kalo, {udro thaj dilino.

17

Bipend`arde lafiaj:

Sal~in – granka

Utar – sever

Dak{in – jug

Buluti – oblak

Ain~ - niva

Ma{kar i natura

I natura si amaro kher hem odoleske valjani te arakala.I jag na tarelape ko ve{ uzal o

bare ka{ta. Ni trubul te ~hina o lulugja, soske pale odova e lulugjakoro ka{t merela. E

lulugjencar trubul te pherjol amaro vogji (raduvam).

Ivend

But {ukar vakti si evendeskoro! Majbut lo{anen o ~havore! Save li nane kheliba thaj

lo{aliba oj anela lenge.

Nevo ber{

Ej ~havalen

Avgineskere gudlea

Ano miro kher

Reslo nevo ber{.

Nevo ber{ e elkencar

But {u`e kolorencar

Pherdo lampionencar

Thaj ~havengere manginencar.

Bipend`arde lafija:

Perjol amaro vogi – se raduvam

Natura - priroda

18

O bokhale phak{a

O ivend alo. Iv perela. Nesave phak{a ko tato dak{in ujrandile. Ka d`akera o

anglonilaj te avol. Von palem amende ka irangjon. Akate o ~iriklja thaj o kabutarija

a~hile. Von ujrana, ujrana thaj kana bokhaljovena, teli mi pend`era tergjona.

-Bokhale si o phak{a!- phenela mange mi daj.

-Na, nane bokhale. Me ~hivava lenge maro – vakerava me dajake.

- Agjahar mo ~havo!- a{akergja man mi daj. O ~iriklja thaj o kabutarija naje te a~hen

bokhale!

Mustafa Ram~e

Lafikeribe

Ko save masekoja si o ivend?

Save phak{a d`ana ko tato dak{in?

Lipar lengere anava?

Ko parvarela e pak{en? So vakergja i daj e ~aveske?

Savo d`ovapi dengja la vov? Ko a{akergja e ~have ?

Bipend`arde lafija :

dak{in-jug

anglonilaj-prolet

a{akerela-fali, pofaluva

kabutari-gulab

{ikarkerela-lovi

pak{e - ptici

19

Dive thaj rat

Dive si.

- O sabavo putajlo.

- O ^erenja na{avgjovena.

- O kham bijangjovel.

- I balval phudel.

- O ~iriklja gilaben.

-Peli i drosin.

-O kham si upral amende.

-Palo ru~ko o kham garavel pe pale ve{a

-O dive nakhela, a i rat avela.

- I balval pudel vad`e.

Ratisajlo.

-O masek {arlajnela.

-O ~erenja tinanena.

-Konik ni kjerel lafi.

-O ~have sovena.

Erat sovelape mange

-Erat na sovelape mange – vakergja i Esmeralda thaj be{lja pese ko ~ardako.

But si tuaflija akala dada thaj daja!

Vakerena pire ~havenge te soven kana si olenge hem{ukar.

-Ava, daje! Dikh okoja ~erin, akana voj rupind`a taj ali mange ko jatako, a me trubul

li akana te pa{ljovav te sova.

20

Mothovipe e manu{eskoro

Sa e manu{en isi jekh {ero, duj vasta thaj duj pre. Upral ko {ero isi bala, a

anglale isi duj jaka thaj jekh muj. Kana o manu{ hasarela o bala ov ovela geralo.

Andre ko muj isi danda thaj jekh ~hib. O danda si parne, a i ~hib si loli. E mujeja

hasa, pijasa thaj vakerasa, e vastencar keraja buti, a e prencar pirasa, prastasa thaj

rupinasa. Me prastava sigo thaj rupinava but u~e.

E manu{e isi {ukar muj, ~ikat thaj tikno nak. Nesave manu{en isi bare kana,

thaj tikne jakja. D`aindoj potele kotar o {ero e manu{e isi men ja kor, dume,brekha,

vogi thaj kukija. Tele kotar o kukija si e: ~anga, ko~a hem najtele kotar o ~anga si e

pire thaj e naja ko ~anga. Bistardem te vakera phanda kaj e manu{en isi vasta,

palma, naja thaj vund`e.

Phu~imata:

Kozom vasta isi tut?

Kova vast si tari ileskiri rig?

Kozom naja isi tut?

Kozom pre isi amen?

Kozom jaka isi tumen?

Isi tumen li modra jakja?

Kote si tiro nak?

Isi li amen duj naka?

So isi amen ko muj?

21

Jemi{i thaj zarzavati

Ki amari bav~a isi but jemi{engere ka{ta. E jemi{engere ka{ta si: i pabalin

koja so bijanela pabaja, i ambrolin so delamen ambrola, e prunako ka{ bijanel prune,

i ~ire`in bijanel ~irezora, a i akhorin bijanela akhora.

E draka bajron ke reza. Kotar i drak kerelape mol, rakija thaj soko.

Ki amari bav~a {aj te dike: kompirja, armin, fusuj, salate,

krastavice thaj duduma. Sa akava zarzavati si {ukar hamaske.

Pu~imata:

So isi ki tumari bav~a?

So bijanel o ambrolikano ka{t?

Savo ka{t bijanol akhora?

So dobisara kotar e moljakiri drakh?

So isi amen ki zarzavateskiri bav~a?

Hana li tumen but zarzavati?

Vaker nesavo anav kotar o zarzavatija?

So dikheja ko akava fotosi?

Hramosar sa o anava so dikheja ko akava fotosi.

22

Savali :

Hramosar ki tiro defteri o anava e jemi{engoro kotar akava fotosi.

Iker ki godi:

E jemi{eskere ka{ta d`ivdisaren pobut ber{a.O manu{a pend`rena akale

ka{ten kotar olengoro dikhiba, kotar e patrina, savi si olengoro behari thaj savo si

olengoro bijanipe jemi{i. Jemi{engere ka{ta phraven o behari ko anglonilaj, a

olengoro bijanipe jemi{i kana resljola kedelape ko nilaj thaj ki tomna.O reslo jemi{i si

but {ukar habaske thaj si but la~ho haibe e manu{enge, a hembut e ~havenge. Sar

halape taze,thaj konzervirikano-kompoti, gudlimata thaj d`usija.

O manu{ so kerela buti e jemi{encar isi ole but buti ki bav~a soske valjani te

arakel akale ka{ten thaj olengere bijande jemi{ija kotar o turlije kerme thaj

insektija.Odoleske o manu{ valjani te ~inol kotar o ka{t o {uke sal~ina, te randol I

phuv , te ~ivol hari brlogo thaj te prskinol olen hemisko preparatencar.

Iker ki godi:

Ki zarzavateskiri bav~a bajrovena turlije zarzavateskere bukja: piperja, domatizja,

kompirja, armin, spanako, morkovja. Nesave kotar akala , sar so si e piperja thaj e

domatizja traisaren jekh ber{. Olenge vakerasa kaj si jekh ber{eskeri vegetacija.

I armin (o {ah), o morkovi, o kompiri, i sir, i purum traisaren po duj ber{a.I

zarzavateskiri vegetacija o manu{ ikeri sar haibe peske soske von si but la~e e

manu{engere sastimaske , a majbut ba{o ~have.

E zarzavate o manu{ halale taze thaj konzervirimo.

Bipend`arde lafija :

Savali - zada~a

O nilaj

Nilaj, nilaj me sijum,

O tatipe me angjum,

Harne, sane {eja uraven,

E panjeja te khelen.

Amen sijam trin phralja,

Juni, juli thaj avgust,

Isi pherdo horbuze, ambrolja thaj phabaja,

~havalen, te d`anen, amaro dad si o nilaj.

Ibraim D`email

23

Kherutne d`ivutne

Akava si grast. Odova si kherutno d`ivutro. Vov si la~ho thaj zuralo.

Ake jekh vaver kerutno d`ivutro. Odova si o guruv, a akaja si i gurumni.

O guruv i gurumni, o balo, i buzni si agjahare kerutne d`ivutre. O v kulandin.

Pu~imata:

Ko si kerutne d`ivutre?

Sar si o grast?

Soske kulandinipe o guruv?

So dela amen i gurumni?

So kerela o d`ukel, a so kerela i micika?

O kherutne d`ivutre razmno`inenape bijanipaja. D`i kote si tikne von pijena thud

kotar pi daj. Odoleske vikinenape d`ivutre so pijena thud. Olengoro badani si u~ardo

balencar, te na ovel lenge {udro. Ko nesave d`ivutre, sar missal, i bakri olakiri bal

si lungo thaj gusto voj akharelpe po{om.

24

Kherutne phak{e

I kajni, o ~urano, i {otka, i guska thaj vavera d`ivutre phak{ale razmno`inenape

jarencar. I kvo~ka pa{ljovela upral ko jare ple badaneja thaj takjarelalen. Palo

bi{ujekh dive o puj ko jaro andre ple tikne nakeja phagela i kora e jareskiri thaj pale

odova iklovela kotar o jaro.

Phu~imata:

Vaker amenge kola si o kherutne phak{e?

So bijanela i khajni?

Bipend`arde lafija:

Phu~imata – pra{anja

25

Ve{akere( divo) d`ivutre thaj phak{e

E ve{akere d`ivutre thaj o phak{e d`ivdinena ko ve{a , a nesave d`ivdinena

thaj ke ain~a. E ve{akere d`ivutre kotar o kherutne d`ivutre tane turlija d`ivdipaja,

agjahar so ola korkore rodena peske haipe thaj than sojbnaske.

E ve{akere d`ivutre si: o ruv, o leoni, i resuni, i ri~ini, o eleni, i srna, o {o{ojthaj

javera.

Ano ve{ thaj ke ain~a d`ivdinena hem turli ve{akere phak{e. O kartali, ko

missal, si but bari phak{a. Isi ole bare phaka. Oleskoro nak si baro, stringo thaj hari

phago sar i kuka.

G'ndin thaj de d`ovapi:

Save ve{akere d`ivutre d`ivdinena ko tumaro than?

Save {ukaripa isi e manu{e kotaro ve{akere d`ivutre?

26

Ber{eskere vaktija

[htar kurke kerena jekh masek. De{uduj maseka kerena jekh ber{. O de{uduj

maseka jekhe ber{eskere si : Januaro, fevruaro, marti, aprilo, majo, juno, julo,

avgusto, septembro, oktombro, novembro thaj decembro.

O januari si avgo masek (~hon) ber{esko, a o decembri si o agorutno masek e

ber{esko.

E maseko januari sile 31 dive, a e fevruare isi ole 28, a sakova trito ber{ 29

dive.E ber{eskoro majla~o masek si o maji. Kana avela o septemvri o ~have d`ana

ki sikavni.

1 januaro si o Nevo ber{.

14 januari si o romano bid`uko i VASILICA.

8 aprili si o Romano dive

6 maji si o romano bid`uko D`urd`evdani (Hederlezi).

Pu~imata:

Kobor kurke kerena jekh masek?

Kobor maseka kerena jekh ber{? Kova si prvuno masek e ber{eskoro?

Kova si agorutno masek e ber{eskoro?

Kova masek avela palo juni?

Ko savo masek d`ana o ~have ki sikavni?

Savo masek sijam akana?

Anglonilaj (primavera) – prolet, Nilaj – leto, Palonilaj (tomna) – esen, Ivend

– zima

27

Dijalogo ba{o ber{eskere vaktija

- Ko jekh ber{ isi {tar ber{eskere vaktija – vakeri o Zorani.

- D`anava odola si: i tomna, o ivend, o anglonilaj thaj o nilaj.

-Savo ber{eskoro vakti mangeja majbut? – phu~ela o Zorani.

-Sa e ber{eskere vaktija mangava. I tomna dela amen but hajbaskere produktija; ko

ivend lizgaja amenge thaj kelaja amenge e kovle iveja; ko anglonilaj si sa je{ilija (

zeleno) thaj isi lulugja. Ko sa o riga {unelape bahtale gilja so gilavena o ~iriklja thaj o

biljbilja. O nilaj mangava soske tegani na d`aja ki sikljovni. Me dajaja thaj me dadeja

d`aja ko vakansije.

O ANGLONILAJ

Anglonilaj me sijum

O {ul mandar paldingjum

Ake, me thaj o tato kham,

O iv aind`endar, paldingjam.

Amen sijam trin phrala

April, maj thaj juni

Uravaja lulugjalo gad,

O avgonilaj ilo amaro dat.

Lulugjale {eja phiravaja,

pe umalja thaj pe ve{a prastaja.

Aven avri ko umalja,

Ma{kar o lulugja te khela.

masekja (~hona) - meseci

Baro masek, tikno masek

Ber{a -godini

Ber{ipe – godi{nina

Jekhe ber{e isi {tar vaktija:

Primavera( anglo nilaj) - prolet Tomna (palonilaj) - esen

Nilaj - leto Ivend - zima

28

Sakone vakti isi po trin maseka.

I primavera nisisarel ko 21 marti , a agorisarel ko 21 juni. I primavera si hemla~ho

vakti ano ber{./Pali primavera avela o nilaj. O nilaj nisisarel ko 21 juni thaj traisarel

d`i ko 22 septemvri.I tomna avela palo nilaj. Nisisarel katar 22 septemvri thaj

agorisarel ko 21 decembri. Pali tomna avela o ivend. Ki primavera o vakti si tato. Ko

nilaj o vakti si panda potato. Ko ivend o vakti si but {udro.

Pu~imata:

Kobor vaktija si ko jekh ber{?

Sar vikinelape o avgo ber{eskoro vakti?

Kana nisisarel voj?

So isi amen ko nilaj?

Sar si o vakti ki primavera, a sar si ko ivend?

[hudro li si avdive?

O pernango ~havo

Dela pese sine baro tomnakano br{ind. Phudela sine bari balval thaj khuvela sine o

d`amija kotar o purane pend`erke.

Johan, tu avdive na{tit e d`a ki sikljovni – vakerd`a leske oleskiri daj.

-Ka d`av, daje – vakerd`a o Johani.

-Nanetu menije, mo ~havo. Zarem pernango ka d`a ko akava baro {il thaj br{ind?

Ka nasvaljove – vakerela leske i daj .

-Ako , daje. Ka d`av.

I agjahar o ~havo lelja te d`al. Gazingja ki ~ik. [udre br{indeskere kapke thaj

gradu{ka kerd`e oleskoro muj `rko pani. Ama, o Johani na gndingja e {udreske thaj

e bila~he vakteske. Gndingja numa ko jekh: -Ko vakti te resel ki sikljovni.

Gnin thaj vaker:

Soske i daj e Johaneske vakeri te na d`al ki sikljovni?

So majbut mangela o Johani?

Savali:

Vakeren nesavi tikni komunikativno situacija thaj dramatizacija , den disavo phu~ipe

thaj den d`ovapi ko odola phu~ipe.

Bipend`arde lafija:

Gndin thaj vaker – razmisli i ka`i

29

I resuni thaj o her

Ano jekh ve{ arakadile i resunu thaj o her thaj lele te keren peske lafi.

I resuni: La~ho dive, gogjaver hereja!

O her: O la~ho dive! La~ho dive, hohavnie kumice resunije!

I resuni: So kereja akate?

O her: Khan~i. Arakljem mange gudle kangre, a palo hape mangava hari te

pa{ljovav. Odoleske mangava hari te pa{lovav telo u~aljinja.

I resuni: Xi-xi, xi…Zarem akale kangrencar sijan ~ali? Tuafi sijen tumen o hera!

O her: Soske asaja? O kangre si amaro hemgudlo hape…

I resuni: Bre, bre hereski godi… Doborom kerena buti, a tumaro sajbija parvalola

tumen kangrencar ! More, more!

O her: Po nesavo dromi dela amen te has hem pus..

I resuni: Te{ko tumenge! Savo pharipe legarena ko tumaro dumo, a doborom

~orolikane d`ivdinena..

O her: Sako d`ivdinela, kumice resunije, agjahar sar so d`anela.

I resuni: Ajde te kera amnge dru`ba, te ova amala.

O her: Amala?!

I resuni: Amalipe, amalipe. Nane te ovel tuke lo{no, te d`ane!

O her: Tuafi amalipe bi ovela amaro! Odova ovela numa ko paramisja.

O her: Nane te ova amen avgo so ka ova amala..

O her: A so ka kera, kumice resunie?

I resuni: Loki buti ka ovel odova, phrala! Me ka ukljavtut thaj agjahar ka d`a ko gav

thaj khonik nane te dikela amen. Odori ka ~ora kanja thaj ba{ne. Palo odova ka

irinamen ko ve{.

O her: A-xa agjahar demek ~i d`ivdipe bizo buti thaj muka! Odova mangea…

I resuni: Savi buti? Lokesko, phrala, lokesko! Tute sare pend`arena thaj khoni nane

te sungal ko tlo ~a~ipa. La~ho d`ivdipe ka ovel odova, a na hohaipe. Ko ve{ isi ~ar

kobor te mange…

I resuni: Baht savi nikas naje!

30

O her: Hohavnie resunije, nane so! D`anea so, pola~e ka d`ivdinav mange me

bukjaja thaj me mukaja, ama pa~avalipaja! Te d`ane! Thaj ka kerav buti e

manu{eske d`i ko agor.

Gorjan Petrevski

Ko savo kotor ko akava teksti vakeripe ba{o odova so o her si pa~avutno thaj

bukjarno?

31

O guruv hem o {o{oj

O guruv razdiklja jekhe {o{oje so sar strela na{ela sine ki ain~, pa ba{o odova ulo

leske kskand`ija ( ljubomorno ) ba{o oleskoro sigjaripe. Kana jedkh drom araklepe,

vakergja:

- Bravo tuke so doborom sigo prastaja! Tu {aj te na{e hem kotaro hembaro du{mani!

Ko `d`ivdipe ni{to vaver na mangava, numa te ovav sar tute. Tegani ka kurtlinav

kotaro bilo savo du{mani.

Dilino si tiro mangiba, amala! Me bi dava miro sigjaripe ba{o tle stringale thaj zurale

{inga. Po{ukar si te maretu bizi dar e du{maneja, kotaro sasto d`ivdipe lad`aja te

na{e angli leste.

Miletikani paramisi

Ba{i so imrendind`a o guruv e {o{ojeske?

Sar haljoveja o lafjora: “ Pola~e bizi dar te maretu e du{maneja , kotaro sasto

d`ivdipe te n a{e angli leste”?

32

O avgo sikljovimaskoro dive

O Muaremi kuvd`a ki sikljovlinakiri avlin. I avlin sine pherdi kotar o sikavne. Von

sine {ukar uravde, u`e, asavne thaj ho{i si tuke te dikhelen.O Muaremi diklja ple

amalen kotar i mahala:

-O Safeti thaj o Zorani avile uzal lende.

-Reslan li Muarem? – pu~ljale o Safeti.

-Ake , aljum.

-Nane gari kheliba, phrala!-Vakjerd`a o Zorani.

Isi amen but sikljovimaske! –asandilo o Safeti.

Palo odova marda o zvono : Cin –can! Oleskoro hango {undilo but dur. O sikljovne

kotar o sa o riga kedisaile anglo o udara. O popurane sikljovne nisakergjepe po duj,

po trin ko ni~ija.

O Muaremi, o Zorani thaj o Safety astard`epe vastencar i be{le ko ni~i.

- Sakova tumendar valjani te d`anen tumare amale- vakergja olenge i sikamni, so

be{ela anglo o udara. Angle iklilo o direktori e sikavnakoro.Vov vakerela lenge sar te

aven ki sikljovni uravde, vakerela lenge sar te sikljoven thaj ba{o vavera bukja.

-Khuven!- vakergja i sikamni. Palo odova sarine kud`e ko ple klasija. Agjahar

nisisarda o avgo dive.

Dijalogo ba{o teksti:

-Kasaja kergja lafi o Muaremi ki sikljovlinakiri avlin?

-Sar nakle von o avgo sikavnakoro dive?

Amari sikljovni

Me d`ava ki sikljovni kejfeja. O sikavno sikavela amen te kera lafi,te gilava, te

hramona,te gina thaj te kela. O {ukar ~have kandena ple sikavne so vakerela olenge.

O sikavno sikavola olen but {ukar bukja. Kda agorinena ko klaso o sikavne d`ana

peske khere.

33

Sa so bajrovel

I ~har rugjil tut:

-Ma u{tav man dukalman!

O ka{t rugjil tut:

-Ma phag man, dukhal man!

I luludi rugjil tut:

- Ma ~hin man, dukhal man.

I kjir rugjil tut:

-Ma u{tav man, dukhal man.

Sa so bajrol, phravela lulugja,

sa so lazini,ujrala,

gogjaver thaj ve{akoro,mangela te avel sasto,

mangela te d`ivdisarol.

Gndipaske:

Soske o lilarno vakeri mate u{tava i ~har, te na phaga o ka{ta, o lulugja te na ~hina,

pa ~ak e kjirjen te na u{tava!

Dijalogo 11

O tikno ~avo ~i~a ple tikne vasta hem ple tikne pire trujal ki dajakiri men.

Akaja ~oroli daj e ~aveja ko kolin iklili kotaro oi hospitali para{tune.

So irind`a plo dumo, von lije te khelen fuzbali.

I ~ajori avili hem be{lja ko dadeskere ko~ja .

Erati dobind`um bak{i{i vasteskoro sahati.

Molisarava tut, iker tire pre teli be{avni.

Dijalogo 12

Kote kereja buti?

Ki kancelarija.

Me sijum bukjarno.

Mo dosti na kerela buti.

Isi ma {tar phralja, jekh olendar si muzikanti,

o dujto si in`injeri, o trito si ekonomisti,

a o {tarto si automehani~ari.

34

Rikonoro

Si man khere rikonoro,

Kerel pes sar ~havoro,

Ba{el man: av, av, av

A me phenav: d`av, d`av, d`av.

Grastoro

Te ovol man parno grastoro

Thaj harjalo vordon u~o,

Te pripiv sar rom baro,

Sar mo kako barvalo.

Si ko To{o {tar grasta

Si ko To{o {tar grasta

Duj si leske, duj leske phraleskere.

Si ko To{o {tar grasta,

Duj si leske duj si leske phraleskere.

Va To{o ,{tar milje pe cara

Vu~i cara, harne dorja,

Khote soven To{oske borja,

Ma{kar lende lengi sokra Gora,

Mar le Devla, sar a{elpe lake,

maj {ukar si lengi sokra Gora,

kotar so si Branka thaj Zora.

35

Kermuso

Ko tavani amaro

[u{kipe {ungjum baro

Te dikhav ukliljum

Jekhe kermuse dikljum.

Gudle habencar ko muj

Vov pes parvarela

Sungala thaj {u{kinela

Thaj ni hari na lad`ala

Numa jekfar i pisika

Ole porikatar astargja

D`i te phandel ple jakha

Oleskoro {ero voj hala.

Ljatif Demireskoro

Trin lulugja

Kergum hrampipaja trin lulugja

Luludi- sino sar baro pani (more)

Luludi – pharni sar gulubi,

Luludi - `uto sar o kham.

Sa o trin lulugja

Kergumlen korkoro,.

Bak{i{i me maj{ukar dajake.

Nevo ber{

Ej , ~avalen

Avgineskere gudlea

Ano miro kher

Reslo nevo ber{.

Nevo ber{ e elkencar

But {u`e kolorencar.

36

Vasilica thaj Hederlezi (Gjurgjevdani)

Kori e Roma uzal adava so isi religijakere bare divesa isi thaj tradicionalnikane

bare divesa. Adala tradicionalnikane bare divesa ko nesave Roma ki Skopja,

Strumica thaj vavera dizja ki Makedonija si i Vasilica, kerelape ko 14 januari , a o

Hederlezi (Gjurgjevdani) so ikerelape ko 6 maji. O Roma akala bare divesa kerena

ba{i tradicija so a~hili olenge taro phurane.

Vasilica (14 januari)

Tradicija si sakova ber{ 12 januari te ~hinen pe e papina thaj d`i ko 14 januari

olemgere khereste te na avel nijekh manu{ savo so nane d`eno adale familijatar.

Javinate ko 14 januari i familija thaj o kher so kerela o baro dive Vasilica, phravela o

vudara thaj ko odova kher hulela manu{ so ma{kar e Roma si pend`ardo e

familijake, a vov si o polazniko.Kana avel o polazniko vakjarel: Te ovel tumenge

bahtali i Vasilica. O Devel / o Del te del tumen baht, sastipe thaj vestipe tumare

familijasa.b Akava baro dive e Roma keren 4 dive, hana , piena thaj gilabena.

37

Hederlezi / Gjurgjevdani ( 6 maj)

O Hederlezi kerelape ko 6 maji. Akale bare divea e Roma sikavena pumari lo{ so

nakhela o evend thaj avela olengoro majmanglo ber{eskoro vakti – o nilaj. Baro dive

ud`arena, thaj makhena pumare khera. Kinena peske neve {eja thaj menie. Jekh

dive anglo baro dive d`ana ko kultno thana ja khangira khedena hariale (zelena)

ranika thaj lulugja hem olencar pulinena pumare khera thaj nangjarena pumare

~haven patjavipaja te oven saste, saste sar lulugja thaj u~e sar o u~e ka{ta. Sakova

romano kher ~hinela bakren Gjurgjevdaneske. Paluno {tarto dive e Roma ikljovena

ke phravde ~arjale thana te bi~halen o evend thaj te ad`ikeren o nilaj

Alo tano daje, amaro dive

Alo tano daje amaro dive,

Amaro dive, Hederlezi,

Sa o Roma, daje, bakren ~hinena

A me ~orolo , dural dikhava.

Sa o Roma, daje, bakren ~hinena,

A me ~orolo dural dikhava.

Ajde, ajde Metu{, horo tu te khele,

Horo tu te khele , dive tu te khere.

Me ~have rovena, mange vakerena:

Kaj bre babo,kaj amenge bakro?

Sa o Roma, babo e bakren ~hinena,

Amen ~horole dural dikhasa.

38

Renkija

Loli (crvena) galbeno (`olta) ~ivuto (sina) parni ( bela )

O kalemi si lolo. Akava paketi si ~ivito.

O lenjiri si galbeno . O lil si vunato. ( ~ajrali).

Akaja kreda si parni . I ~har si je{ilija (~ajrali)).

Pu~hipe:

Kotar savo kolori si o kalemi? Akava lenjiri? Akava lil?

Akaja kreda?

Dali si o kalemi lolo? (Va….(Oja) …..Na…).

O flago /o romano flago thaj i romani himna

Akava si e makedonijako flago. Vov si kotar o duj kolorija: galbeno thaj lolo.

Kotar savo kolori si o makedonijako flago?

Kerutni buti: Ker jekh fraza kotar : lolo, galbeno, vunato, parno thaj je{ilija

(~ajrali).

Bipend`arde lafija:

Renkija – boi

39

Genja kotar o 1 d`i ko 100

Numerja taro jekh 1 d`i ko de{,taro de{ d`I ko {el

Phu~ipa thaj vakeriba

Ve`bi za pravilno izgovarawe na :

1 jekh

2 duj

3 trin

4 {tar

5 pand`

6 {ov

7 efta

8 ofto

9 enja

10 de{

11 de{ujek

12 de{uduj

13 de{utrin

14 de{u{tar

15 de{upand`

16 de{u{ov

17 de{efta

18 de{ofto

19 de{enja

20 bi{

21 bi{ujek

22-----------

23-----------

24-------------

25---------------

26----------------

27----------------

28----------------

29---------------

30 (trijanda - tranda)

Kozom si 9 hem 1

9 hem 1 si 10

40 (saranda)

50 (pinda)

60 ({ovarde{)

70 (eftavarde{)

80 (oftovarde{)

90 (enjavarde{)

100 ({el)

40

Geniba

Jekh, duj, trin

O {tur~o garavdilo,

{tar, pand`, {ov,

Efta, ofto, enja,

Okote si tire phenja.

Jekh , duj, trin,

peli ti lim.

Romani abeceda

E Romane abeceda isi 31 avazija.

O {abde ki abeceda si ni~ale ki akaja s’ra:

Aa, Bb, Cc, ] }, ^~, D d, D` d`, E e, F f, G g, Gj gj, H h, I i, J ,j, K k, Kh,kh , L l, Lj lj,

M m, N n, Nj nj, O o, P p, Ph, ph, R r, S s, [,{, T t, Th, th, U u, V v, Y, y, X x, Z

z, @ `.

O jazdime ( rakopismo ) {abde hraminenape agjahar:

I s’ra e {abdengiri ki abeceda trubul te respektirinipe. Voj kulandinelape ko pobut

thana. Ke abecedakiri s’ra si hramime:

- o anava e sikljovnengoro ko sikljovne dnevnikija,

-o anava e avtorengoro ko biblioteke,

-o anava e manu{engere so kulandinena o telefonsko numerja ko telefonengere

anavjorina hem vaver.

Misalia: A a, B b,

Misaila e sikle {abdencar

Ve`bi za ~itawe na bukvite po azbu~en red, zborovi i re~enici

Daj, dat, phen, phral,

-specifikane avazija (~h, kh, th, ph, lj, kj, tj, dj, nj, x, r, )

Isi duj azbuke - abecede : kirilica thaj latinica.

OHRID SKOPJE BITOLA

OHRID SKOPJE BITOLA

Bipend`arde lafija:

Jazdime - rakopisna

41

Ki savi azbuka si hramime o lafija ki avgo s’ra, a ki savi azbuka si hramime o lafija ki

dujto s’ra ? Save azbukaja amen kulandinas amen? (latinica).

Korkoriavazija thaj konsonantija

Korkoriavazija

a

Misaila:

anav, anava, asava, avava, andarava, andre, vazdav, u{tava, phirava, perava,

astarava, sovava, rovava, g’ndinava, xarovava,

gilavava, kandava, dand, dandalo, nand`ovava,dikhava,

ba{alava, gilavava, savato, menija, nak, akhor, sap.

o

Misali:

ko lafija : godi, okotar, gova, gasavo, pondaniko, kurko,

balo, muravdo, korolo, ~orolo, okova, ote, ofto, pohtan, odote, kosava, sovava.

u

Hramilpe: upre, umlavdo, utrujal, Austrija, Australija, auto.

e thaj i

1. E {abdijasa e hraminpe o lafija : erati, eke, efta, enja

E {abdijasa i hraminpe o lafija : ikljovav, irisartut, ikerman, irati, isima,

Ispato, bi~alavav, kinava, ginava, in`injeri, inteligencija, medicina, korekcija.

Vokalno r

Slogovna funkcija kerela thaj o korkoriavazeskoro r : angrustik,meripe, rat, rovava,

phirava, crdava.

42

Bipend`arde lafija:

Konsonantija – soglaski

Korkoreavazija-samoglaski

Konsonante

j

1. Ko anglal o lafi: Jemen, Jena, Jelena, jekh, jak, dosije, Rambuje, Sarajevo,

Vlajinka, aramija, partija, kalcijum, natrijum, kriterijum, Sergejevi~,

Ko akala lafija hramilpe o l :

dolava, candela, hohavela, , dilino, dilajlo, Stalin, balo, bolava,

E {abdijasa L hramilpe anglal ko lafi : lava, legarav, lindralo, Lenin

Ko akala lafija hramonipe o lj :

holjamo, Valjevo, Trbovlje, rovlji, sovlji, feljtoni, Gogolj, Taras Buljba, Ljubljana,

Matavulj.

Ko akala lafija hramonipe o x :

Soglaskata x se slu{a, pred sî, vo tu|ite zborovi- o korkoro avazeskoro x hramonipe

ko akala inernacionalna lafija : xemija, xoteli, Ximalai, monarxija, Xanjrih, Xajne,

xram.

v

kova~i, tovari, darava, u{tava, sovava, kandava, dikhava, nevo, uravdo,

E {abdijasa v hramilpe anglal ko lafi:: vika, vov, vu{talo. vo{ta,

f

1 . Hramilpe ko lafija: familija, frdava, falinava, fr~a ,fild`ani, fustani, fitili, fesi, kafava,

furna, kafezi, filozofija, fabrika , Filip .

43

Kana hramilpe bari , a kana tikni {abdin

1. Bare {abdijasa hramilpe sakova lafi kana nisisarelpe jekh lafjori. Kana agorilpe i

lafjori ~hivelape nukta, a o angluno lafi ki nevi lafjori hramilpe bare {abdijasa.

Palo pra{alnico (?) kolesa so agorilpe o lafjoro, o avgo lafi kotar o nevo lafjoro

hramilpe bare {abdijasa.

Misal: So vakergjan leske?- Vakergjum lese te d`al peske kjere.

Palo duj nukte, kana navedilpe citati ja ulavdi lafjori, hramilpe bare {abdijasa.

O Phuro avilo thaj pengja ple ~havese: - Ka prostiv tuke ba{e sa so kjerd`an, ako

irisare tut khere”.

O personalno anava, o angloanava thaj o galapija hraminenape bare

{abdijasa: Mir~e Acev, Bra}a Ramiz-Hamid, Ivan Grozni, Aleksandar Makedonski.

Sa o geografikane thana hem o topografsko anava hraminenape bare {abdijasa:

Skopje, Vardar, [huto Orizari, Topaana, Pelagonija, Ohridsko Ezero, [har Planina .

Bare {abdijasa hraminenape o anava e lilengere, sokakengere, e nacijengere, e

institucijengere, e revolucijengere, e u{timaskere: Makedonci, Romi, Huni, Prosvetno

delo, plo{tad Makedonija, 11 Oktomvri.

Tikne {abdijencar hraminenape o op{to anava,kola so be{ena anglal o

personalno anav: mar{al Tito, majstor Mile, doctor Nikola, gospodin Kostov.

Tikne {abdinencar hraminenape o anava kotar o religijsko socijalnikane, politikane

thaj vavera phiripa, pale odova o anava e divesengoro ko kurko, masekija,

ber{eskere vaktija, turli istorikane epohe, sumanleskere riga: pondaniko-ponedelnik,

dujto dive-vtornik, purano kurko- nedela, januari- januari, fevruari -fevruari, nilaj -leto,

ivend -zima, phurano veko -stariot vek, ma{karutno veko -sredniot vek, purab -istok,

utaralopa{~im -severozapad, kapitalizmo - kapitalizam, renesansa -renesansa .

44

Miletikane paramisja

1. O amala thaj i ri~ini

Phirena sine peske duj amala ki jekh ve{. Jekfarestar anglal lende iklili jekh

ri~ini. Jekh taro amala sigate uklingja ko jekh u~o ka{, a o javer kana diklja kaj nane

so te kerel, pa{lilo ki phuv thaj kergja pe kaj si mulo. I ri~ini ali popa{e, a o manu{

ikergja an peste o soluko, d`ikote i ri~ini sungala sine leskere kanna thaj o nak. Pala

kadava i ri~ini geli peske pe dromeja.

Kana geli peske i ri~ini, o manu{ so sine uklime ko ka{, hulilo taro ka{ thaj pu~lja pe

amale:

- So vakergja tuke ko kan i ri~ini?” Leskoro amal vakergja leske:

- I ri~ini vakergja mange nikana pobuter te na d`av ko drom amalea so ka mukhel

man korkori kana ka dikhel bari dar.

2. I Lisa thaj o Gavrani

O Gavrani nekote ~orgja peske jekh kotor kiral. E kiraleja ko muj avilo d`i ko jekh

u~o ka{. I Lisa, savi so nakhela sine adathar, dengja pe godi te lel lestar o kiral.

Adaleske phengja e gravraneske: - Save {u`e jakja isi tut, a ma te vakerav thaj savi

{u`i men isi tut. Bila~he si so tu Gavran na d`anea te gilave”.

O Gavrani, kova so akale lafendar sine but barikano, mangindor te sikavel e Lisake

kaj d`anela te gilavel , phravgja po muj, grakongja thaj o kiral pelo leskere mostar,

anglal e lisakere pire.

I Lisa lelja o kiral thaj gudlo asandili: -He, heh, he, tu {aj hari d`anea te gilave,

numa godi nane tut!”.

3. I khand ( mrza) anela bokhalipe

Ko jekh kher d`ivdinena sine jekh phuri, I daj thaj olakirii ~haj but ~orolikano

d`ivdipe. Ko nilaj kana sine o vakti e `etvakoro o doma}ini vakerela sine olenge te

d`an te ~hinen thaj te keden o ko~anija e mumuruziskere. I domakica sine but

mrzavali (khandini). Mrzala sine te kerel buti hem vakerela:

-Na valjani amenge o klasija. I phuri ka merel, e ~haja ka dala romeste, a i d`ukli ka

merel. Ko ka hal ? ” So valjani amenge o klasija? Vakerela sine.

Alo o {udro ivend. Tegani ko ain~a na sine klasija. A ni i phuri muli, ni e ~aja

dinge romeste, a ni i d`ukli muli. Nane so te han. I ~haj iklili avrijal te dikhel so isi, so

nane. Kana so te dikhel. Dela peske baro iv. Voj vikingja pe daja:

-Daje, ava te dike so baro iv dela peske!

-So klasija? - vakerela olakiri daj.

-Baro iv dela peske, baro iv daje.

I agjahar ola ko ivendalo vakti rodena, ko ivend rodena klasija thaj giv.

45

Miletikani paramisi

Miletikani phendini:

Ko nilajeske na kerol buti be{ela, ov bokalo a~ola.

Vaker akaja paramisi korkore tire lafencar.

Sar nakhela okova so xoxavela

Jekh terno ~obani, sar arakhela sine e bakren ki ain~, kotar o jekh fori lelja te del

vika:

-Manu{alen! Ruv, ruv!

Ked {unde odova o gavutne prastandile thaj dikhena kaj o terno ~obani xoxavela.

Ad`ahar ov xoxavgja e gavutnen duj - trin droma. Ama, jekh drom ~a~e e bakren

astargja o ruv.

Tegani palem o terno ~obani lelja te vikini: Ruv, ruv.

-Aven posigate, ruv!

O gavutne gndisarde kaj o terno ~obani xoxavgja len thaj , khelelape olencar , von

na avile.

O ruv tasavgja sa e bakren.

Miletikani paramisi

Miletikani phendini:

Ko xoxajbe si potikne o ~anga.

Akana gndinen thaj den d`ovapi e phu~imase kotar akaja paramisi.

Sar nakhela okova so hohavel ?

46

O zinzari thaj o d`iverd`ini - gulubi

Jekh zinzari pelo ko pani. O gulubi diklja kaj o zinzari tasavgjovela ko pani thaj

frdingja jekh patrin kotaro jek ka{ kote so be{ela sine.

O zinzari uklistilo upral I patrin , {ukjargja pe pakha thaj ujrandilo.

Jekh aver dive o gulubi palem ujrandilo thaj alo ko ka{. Koro leste alo pa{e jekh

avd`ija pu{kaja. Vov lelja te ni{ankjerel ko gulubi. Diklja odova o zinzari, ujrandilo

hem muklja jekh kanro ko vast e avd`ijaske.

Tegani o avd`ija tinangja, i pu{ka pajrili thaj o kur{umi naklja uzalo gulubi.

Agjahar o zinzari irangja e guluboske o {ukaripa {ukaripnaja.

Miletikani paramisi

Miletikani phendini:

[ukaripe, {ukaripnaja irinelape.

Savali:

Hramisar o anava kotar akaja paramisi. Palo odova ulav save anava si

d`anvarengere, a save si pramengere.

47

Soske e {o{oje nanele porik

Phenena , kaj o {o{oj a~hilo bi porikakoro, soske vakerd`a okolenge te d`an

te roden tha te anen leskiri porik. Odova dive kana razdaingje e hajvanengere

porika, ~hordilo baro br{in. Ama sa e ve{eskere d`ivutre gele te len pe porika,

salde o {o{oj namanglja te d`al. I ov phengja savorenge kola so naklje uzal oleste:

-O me la~he mire, anen mange mi porik. Sa rte ikljovav tari hev kaj del br{in!

I agjahar sa e ve{eskere d`ivutre irisalile porikencar. A o {o{oj a~hilo bi

porikakoro, soske darandilo taro br{im. Na gelo korkore te lel la peske.

E xangora, o lafija ki lafjori

Xango thaj o {abdija

E hemxurde kotora kotar o lafi kola so ponadari na{ti te xurdarenape

vikinenape xangija. O belegija kolencar so hraminaja o xangija vikinalen {abde. Sa

o xangija kotar o lafija ki jekh ~hib kerena jekh xangolikano sistemi.

Ki romani ~hib o xangolikano sistemi isi ole 36 xangija. Sakone xango isi ole

plo belego, o lafija ki amari ~hib hramisarenpe 36 {abdinencar.

Kana e {abde ka redisaralen ki jekh s’rava, von kerena i romani abeceda.

Ki romani abeceda i s’rava e {abdengiri si akaja: A,A, b,B.C c …

48

I s’rava e lafengiri ki lafjori

Arak o do{a (gre{ke) ki lafjori ko akava teksti:

I mami thaj o papo

-Dikh man mami, mangav dikhav jakha tire!

-La~he si jakha tire but – vakergja i ~haj.

Mami ~ham asandili ~humingja lakiri i.

Jakja tire papo? Dikhav me len.

Dikla len hem o papo.

Tire si la~he but hem.

(- Mamie, dikh man, mangav te dikhav tire jakha!

Tire jakha si but la~he – vakergja i ~haj.

A i mami asandili hem ~humingja la ki ~ham.

-Tire jakha, papo? Te dikhav.

Diklala hem lakere papo.

-Hem tire si but la~he)

Akava teksti na{ti te xaljova ole soske o lafija ko lafjora nane ni~ale sar so valjani.

Odoleske, kana keraja lafi, ja palem hraminaja, na valjani te kulandinamen asavke

lafjorencar.

Talemi thaj savali - ve`ba i zada~a

Ki sakoja lafjori kotar akava teksti “I mami thaj o papo” la~har o lafija te {aj te dobine

{ukar thaj ~a~ikane lafjora.

Missal: -Mamie,dikh man, mangav te dikhav tire jakha!

49

Phu~ipe

So dikheja ko akava fotosi ?

D`ovapi - Odgovor:

I ~haj kelela peske balonencar.

Xa pobuter jemi{i ,te mangljan te ove sasto.

Savi gnd si vakerdi e lafencar so si

hramime ko balonja?

Kapitalno kotora ko lafjoro

Prosto thaj prostobuvljarde lafjora

I lafjori so si kerdi numa kotar o podmeti thaj o priroko vikinelape prosto lafjori.

Misal: : O aeroplani ujrala . Ki akaja lafjori o avgo d`eno (podmet) si o lafi o Avioni, a

o dujto d`eno (prirok) si o lafi ujral (leta), oleja vakeripe so kerela o aeroplani.

Buvljarde lafjora si okola kote so isi podmeti thaj priroko thaj kote so isi disave

~hivde lafija.

Misal: O avioni ujrala but upre.

Lafi ki lafjori slogo thaj xango ko lafi

E lafe isi ole xangija. Jekh kupa taro o xangija kerena jekh lafi. Lafija si: len,

kher, dade, nano, mami, kerava, lafi, hraminava, lolo, gudlo.

O lafija kola so vakjeraja si kerde kotar o xangija, a sakova hramime lafi isi

{abdin. O xangija kola so vakera olen jekhe putaribaja amare moja kerena slogo. O

korkoro vakjeriba e lafeskoro anela d`i ko ulaviba e lafeskoro ko slogija.

Ma-ma - da -je

ba-ba - na - na

spi-jam so-va-va

Sakova xango vakjeraja le ko turli ~anija. Numa isi karakteristi~no

diferencijacija ko vakjeriba e xangengoro: a, o , u , e i thaj okola so vikina olen

samoglaske (vokalja). Sa okola xangija kola so naje vokalija, olende vikina soglaske

( konsonante).

50

ANAVJORA

O anava sikavno, grast, ~irikli, elka si anava e d`ivitengoro - manu{a, d`ivutre,

pak{e, flora; a okola lafija (tover thaj kalemi) si anava e bu~engoro – {ejengoro.

Lafija kolencar so anavkjerelape o d`ivutne thaj o burie vikinenape anavjora.

Iker ki godi:

Anavjora si lafija so vakerena anav e d`ivutnengere,e burengere – {ejengere, ja

palem okola khan~i so osetisara, ja palem gndisara.

O anava Zoran, mami, ~irikli, luludi, kher, pend`erava, pro, vaver, lon, akala si

konkretna (~a~ikane) d`ivutnengere , ja palem burengere so {aj te dikha olen thaj te

astara olen. Asavke anava si konkretno anava.

Notka

E anavencar kolencar so anavkjeraja e bukjen so na{ti te dika olen, numa osetina

olen, ja palem gndina olen sar burija – {eja.

O anava : dar, devol, lad`ipe, baxtaripe, dukh, nasvalipe, dive, rat, balval, mangipe,

kotor, sastipe, zuralipe, dikhipe, paramisi vakerena anav ba{o nesave bukja so na{ti

te dikha olen ja te astara olen, numa osetina olen, ja palem gndina olen. Odola

anava vikinenape apstraktno anava.

Talemi:

O masek upral i bitola

Sar i luna thaj zeleno kotar e granke sikadisalilo o masek upral i bitola. Sikadisalilo o

masek upral i len dragor, upral i buvli ain~ phanli e ve{asa pelister thaj kajmak~alan,

puterdi prema o prilep thaj i grcija.

Ki jekh asavki rat o stiv naumov ma{kar i bitola sine mudardo kotar o fa{isti~ko

na~alniko e policijakoro. Poge~I sine astardo thaj opkolimo, a palo odova korkore

vov mudardape. Tabilo, aj makedonija u{tindili kotar odova praxo.

Du{an Kosti}

Arak o personalno anava , a pale odova pravilno hramisar o teksti ki tumari tetratka

ba{i kerutni buti.

So vakerena o anava?

So vakerena o bazi~no anava?

Ko savo tipi anava perena akala: Makedonija, Elvis, [eherezada, Vasilica, Vardar,

Zoran?

Kola si apstraktno anava: ~havo, ~a~ipe, kher, devol, baxtipe?

Kola si konkretno anava: mami, ~havo, baxtipe, ~a~ipe, luludi, pend`erava?

51

Bipend`arde lafija:

Notka-zabele{ka

Talemi- ve`ba

Anavjora - imenki

Anavjengoro ulavipe

O anavjora ulavena pes ko duj bare kupe thaj adava ko : sasuitne thaj ko

plesutne. O sasoitne anavjora ni{ankerena jekhe vastu{ejeskoro ja d`ivutrengoro

anava kolendar isi but ko sumnal thaj sa ola anavkjerenapes jekhe anaveja sar te

huljol pe ko poulavde ulavipa ko adava vastu{ej. Ola d`anljarena jerutni spa{ta

vastu{ejengjere jekhe suratistar. Ko misal: lej, lil, aind`, gras, ri~ini,gurumni, khajni

thaj javera kola soj dende ko anav sasoitne anavjora. O plesutne anavjora sikavena

salde jekhe d`eneskoro ja salde jekhe vastu{ejeskoro anav, ko misal: Skopje, Prilep,

Vardari, Trajko, Zoran, Elvis. Ohrideskoro, Devrijal, thaj vavera.

Ma{kar o sasoitne anavjora isi thaj jekh kupa anavjora kola sikavena nesave

vastu{ejeskoro anav ja kapri savestar tamirkjerela pe neso ja kulandinel neso

habaske. Misal: sumnakaj, rup, kur{umi, sastrin, pani, mol, khil thaj vaver. O anava

ulavenape ko duj bare kupe hem odova: ko bazi~no thaj ko personalna.

O bazi~no anava vakerena o personalno anava e konkretno d`ivdunengoro ja palem

burengoro- {ejengoro.

Bilo kaj te arakenpe, dali angle, ko ma{kar ja ko agor kotar i lafjori, o

personalno anava sako drom hraminenape bare anglutne {abdinaja.

Misal: Erati i Suzana avili amende.Taesa sarine ka d`a ki Bitola.

Ko anavjora ulavaja akala gramatikane kategorije: jeri, gjendo, thaj d`eno.

.

Sar so vakerd`am e anavencar anavkjeraja nesavo buri – {ej, t.e

manifestirinaja nesavo poimi ba{o burija. Olencar anavkjeraja o materijalikano burija

thaj d`ivduna: lil, len, d`uvli, d`ukel, grast, kher, sap, a sa aver so si gndimo sar

misal: bairi, rat, dukh, su`ipe, gilavipe, {ukaripe, gnd hem javer. I romani ~hib

pend`arela duj bijandipa: mur{ikano thaj d`uvljano bijandipa.

O anavjora kotar o mur{ano d`eno agorinena ko –o, a o anavjora kotar o d`uvljano

bijandipe ko – i.

Ki romani ~hib e anavjoren isi d`ute jekjipaste- singular ( ednina ) thaj butipaste –

plural ( mno`ina ).

Ki romani ~hib isi anavjora kotar o mur{ano thaj d`uvlikano jeri.

52

O kartali thaj i ~avka

Jekh kartali ujrandilo upral jekh u~i karpa thaj astargja jekhe bakre. Kana

diklja odova i ~avka i voj mukljape upral natele i frdisalili te astarel jeke ko~i (bakre).

Tegani olakere kand`e astardile ki po{om e bakreskiri agjahar so lelja te khuvol ple

pakhencar.

Ked diklja odova o bakrari astargja e ~avka. Palo odova ~hingja olakere pakha hem

kana terisalilo legargjala khere. Oleskere ~have phu~le ole savi si odoja pak{in.

Olengoro dat vakerd`a olenge:

-Me ~have, kobor so d`anava me akaja si ~avka, ama voj manglja te ovel

kartali.

Ivan Krilov

Ki akaja basna”- O kartali thaj i ~avka” isi pobut anavjora.

Misal: kartali, ~avka, karpa, bakrari, ko~i- bakro hem vavera.

Save si akala anava so vakerd`am olen akana?

O JERI KO ANAVJORA

53

O manu{ i manu{ni o ~havo

O ba{no i kanji o puj

O bakro i gurumni o tikno guruv

O anavjora ki avgo kolona upral natele (o manu{, o ba{no, o bakro) si anav e

mur{ane d`enengoro. O anavjora ki ma{karuni kolona i manu{ni, i kanji, i gurumni)

prezentirinena o anav e d`uvljane d`enengoro. O anavjora kotar i paluni kolona ( o

~havo, o puj, o tikno guruv) prezentirinena o anav olengere tiknengoro.

Akaja karakteristika vikinelpe o jeri ko anavjora.

Ki romani ~hib isi salde duj jerija thaj von si: mur{ikano thaj d`uvlikano. Misalija ko

anavjora mur{ikane jeristar: ruv,kalemi, aslano, guruv thaj vavera. D`uvlikane jeristar

si: piri, deva, papin, daj, ~haj thaj vavera.O anavjora taro mur{ikano jeri pobuter

agorkjerena ko konsonantija:ruv, vas , bar, a pohari lendar agorkjerena pes ko

vokalija : o, i, e.

Misal: ba{no, {ero, ilo, angara{i, vogji, kjedipe, asaipa, khelipe, phrandipe thaj

vavera.

O anavjora d`uvlikane jeristar agorkjerena ko akala vokalija: a thaj i.

Misal: Hasiba, Husnija, Ferida, @aklina, Slavica, ko i: Romni, d`uvli, piri, thaj

vavera. Ko konsonantija: n, j, s, x, r.

Misal: phen, daj, pherjas, bax, dar thaj vavera.

Te mangljam te ulava o anavjora ko jerija hemlokeste ka malavkjera o jeri e

dodinaja so tergjola angli anavjori.

Misal parno ba{no, parni kajni, parni bakri, u~o manu{, u~i manu{ni, bari diz, bari

lej thaj vavera.

Sakoja anavjori {aj te arakjavgjovel ko jekh kotar akala jerija.

Sa o anavjora kola so {aj angli lende te be{el o lafi miro, ja palem on si kotar o

mur{ikano jeri.

Misal: Miro ~havo , miro grast, o ruv, o her.

Sa o anavjora anglal kaste {aj te be{el o lafi miri, ja palem isi anavjori kotar o

d`uvlikano jeri.

Misal: miri romni, miri angrustik, miri gurumni.

O anavjora kotar o mur{ano jeri agorinena ko –o:o ma~o – riba, oven –o ko~i, prase-

o balo , ku~e – o d`ukel thaj vavera, a o anavjora d`ukel(pes) ko butipe dobini-

a:d`ukela ;

2. O anavjora kotar o d`uvljano gjendo isi olen jeri ko jekipasko jeri e {abdikaja

I, a ko but ~hanija thaj formirinena butipe e {abdikaja o thaj e sufiksencar: -nja, -

ka,-ja, je, ta, go{nja, lennja, pennja, menja, panja guruvnja, ~urika, ko{ija, phovja,

puvja, pirostije, vasta hem agjahar ponaodori;

54

3. O anavjora kotar o d`uvljano d`eno isi olen agoripe e prefikseja i: ovca –i bakri ,

ku~ka- i d`ukli, ptica – i pakhavutni, sviwa- i bali hem agjahar poodori.

O jektokomplicirime (ednoslo`ni) anavjora kotar o d`uvljano bijandipa ko maj- but

~hanija formirinena butipe e sufikseja –iri.

Ko harne forme kotar o personalno anava kulandinenape sar lejbnaskere, palo anava

so isi olen d`anlipe sar familija .Von hraminenape ulavne kotar o anavjora: olakoro

dat (tatko í) , ti daj (majka ti), amaro d`amutro ( zet ni) hem agjahar poodori.

Hraminker jekh harno teksti so dikhesa ko akava fotosi. Palo odova kalemeja crde

crtin tele ko sa o anavjora ko tiro teksti thaj vakjer ko savo jeri preperena von.

O GJENDO KO ANAVJORA

Iker ki godi:

Ako e anaveja ozna~ina o anav jekhe predmeteskoro ja palem numa jekhe

su{testveskoro, vakeraja kaj si ko jekipaste.

Misal: skafin, lil, grast, her em vaver.

Ako e anavesa ozna~ina o anava e pobut predmetengere ja palem

su{tsetvengere,vakerasa kja si ko butipaste.

Misal: skafina, lila, gratsa, hera em vaver.

m. j. jek. M.j. but. d`.j. jek. D`.j. but.

kher khera bal bala

ka{t ka{ta ~ang ~anga

raklo rakle d`uvli d`uvlja

maro mare lulugi lulugja

O anavjora ki amari ~hib isiolen duj genjora: jekipaste( ednina ). thaj butipaste (

mno`ina ).

55

O ruv thaj o bakre

Jekh bokhalo ruv pelo e bakrenge ki jekh plain thaj tasavdalen. Pale odova astardele

e d`ukela so arakena sine e bakren thaj kerde sa ke kotora, agjahar sa ulo ko rat.

Pohari , pohari o ruv avilo d`i ki jekh len thaj pa{lilo peske. Hari ponaodori lestar

~ajrona sine ~har vavera bakre. O ruv kana dikla len dija vika hem vakergja:

-Amalalen, me sijum bezexa! Ake merava. Anen mange barem hari pani!

O bakre vakergje oleske:

-O, bezaxalea ruva! Odola lafija si tuke but gudle, numa tu sijan palem ruv.

Miletikani paramisi

Arak o anavjora ki akaja gavutni paramisi thaj vaker olengoro gjendo.

Trampipe ko anavjora (deklinacija)

Akate ka la te trampina ko peripne nekobor anavjora jekjipaste thaj butipaste

mur{ikane jeristar.

ROM

Jekjipaste :

1.nominativ---o Rom

2. genitiv - e Rom-eskoro

3. ablativ- e rom-estar

4.dativ – e Rom-eskje

5. akuzativ- r Rom-e

6. vokativ – Rom-a!

7. instrumental-e Rom-ea,esa

8. lokativ- e Rom-este

Butipaste :

56

nominativ –e Roma

genitiv – e Rom-engoro

ablativ –e Rom-endar

dativ – e Rom-engje

akuzativ – e Rom-en

vokativ – Rom-alen

instrumental –e Rom-enca

lokativ – Rom-ende

Ba{no

(jekipaste)

Nominative - 0 ba{n-o

genitiv – e ba{n-eskoro

ablativ – ba{n -estar

dativ- e ba{n-eskje

akuzativ – e ba{n-e

vokativ – ba{n-ea

instrumental – e ba{n-ea, esa

lokativ – e ba{n-este

(butipaste)

nominativ – e ba{ne

genitiv e ba{n-engoro

ablativ – e ba{n-endar

dativ – e ba{n-engje

akuzativ – e ba{n-en

vokativ – ba{n-alen

instrumental – e ba{n-encar

lokativ – e ba{n-end

57

Isthanardine –zamenki

O ruv thaj o bakro

Kana o ruv araklja jekhe bakre kova so na{avdilo ko ve{, na xaljale birdem pe bare

thaj zorale {akencar, numa manglja te arakhel disavow {ukar sebepi. Odoleske vov

vakerd`a oleske:

-Persi tu but mande prasajan.

Vov o bakro rovindoj vakerela e ruveske:

-Pa tegani me panda na bijasaliljum ki akaja dujnaja.

O ruv vakergja oleske:

-Ama, tu ~harljan mi livad`in.

O bakro palem vakerd`a oleske:

-Akava xape phanda na leljum te xav.

Tegani o ruv vakjergja oleske.

-Ama piljan pani kotar akava khanjako.

Vov vakjergja oleske:

-Panda nijekh fori na piljum pani. O thud kotar mi daj si mangje xape thaj pipe.

O ruv pale odova astard`a e bakre thaj xaljale.

Ezop

Lafikjeripe trujal i basna:

Sar si prezentirimo o ruv ki akaja basna?

Savo manu{ si prezentirimo prekalo o surati e bakreskoro?

So vakerenaozna~inena kale farbaja o lafija ki akaja basna?

So zna~ini o lafi me ki lafjori:” –Pa tegani me panda na bijasaljiljum ko akava sveto.

O lafija ki akaja basna sar so si (akava, oleske,vov) vikinenape

58

Isthanardine (zamenki).

O isthanardine si suratija trampime lafija kolencar sikavena pe o manu{a (simija,

d`ene) ja vastu{eja ja direktno sikavaja o len nesave d`eneske.

Uzo lengoro d`anlibe o isthanarde ki romani ~hib ulavena pe ko trin kupe:

simale (li~ni);

simalovastu{ejale (li~no predmetni);

sikavkjerde (pokazni -demonstrativni).

Personalikane isthanardina (Li~ni zamenki)

1. s. me - jas 1. s. amen - nie

2. s. tu - ti 2. s. tumen - vie

3. s. vov,voj - toj ,taa 3. s. von, ola tie

Personiikani istanardi ba{o prvo d`eno jekipaste si me.

Me hramosarav .

Personiikani istanardi ba{o prvo d`eno jekipaste si e tu.

Tu gilaveja. Ti pee{.

Personiikani istanardi ba{o prvo d`eno jekipaste si v (ov) ba{o d`uvlikano jeri si i

v(oj) .

O D`emalji gilabel. Vov gilabel.

I Esmeralda sivela. Voj sivela.

Personiikani istanardi ba{o prvo d`eno butipaste si amen.

Amen gilavas.

Personiikani istanardi ba{o prvo d`eno butipaste si tumen.

Tumen prastana.

Personiikani istanardi ba{o prvo d`eno butipaste si von jaola.

Von si phralja.

59

O Elvisi hramisarel lil

Gudlea papo,

Me hem akava da ber{ sijum but la~ho sikjarno. Kana ka agorisarav akava

klasi , ka avav tumende ko gav. Mancar ka avel mo phral. Hem vov si but la~ho

sikljarno. Numa , amencar ka avel hem amari phen. Voj panda d`al ki sikljovlin.

Sare amen mangasa tutar te {unas {ukar paramisja. Tu ka motove amenge but

paramisa, nali papo? Ker but seljami e phure mamijake.

But baxt kotar tiro nipo o Elvisi

Savo studenti si o Elvisi?

Kaske vov hraminel lil?

Soske mangel te d`al ko po papo?

Irutni isthanardini

E irutna isthanardini isi ola salde jekh d`uta savi si ko isthalkjeriba e tritone simijengi

jekhipaste thaj butipaste. Amen peskje gndinaja.

Pes jekhipaske thaj butipaske

Xal peske – si jade.

Vo nekoi romski dijalekti vo Makedonija (xambaski i erliski), za istaknuvawe na

zamenkite slu`i i ~esticata da koja{to go soedinuva enkliti~noto so prethodnite

zamenski formi.

Ko nesave romane dijalektija ki Makedonija (o d`amasko thaj o erlisko dijalekti), ba{o

potenciripe e isthardinengoro kulandinelape i ~astica da (va, oja ) koja so

pa{ljarkerela o enkliti~no e anglutne isthanardinencar.

Me-da - i jas

Man-da -i mene, i jsa, isto taka

Simalo-vastu{ejale ja pu~hle; e –vjavahale isthanarde

Ki romani ~hib ko isthemalkjeribe si akala simale-vastu}ejale isthanardine: simijendar

Ko – koj

Savo – koj

Savi – koja

Nesavo, nesavi – nekoja

60

Nisavo-nikoj,

Nisavi-nikoja

Khan~i – ni{to

Pu~lo posesivno isthanardi

I pu~li posesivno isthanardi avazinel:

kasko (koskoro )- ~ij

Kaski- ^ija?

Kaske-Za kogo?

Kastar-Od kade?

Kote - Kade?

Kasa -So kogo?

So-[to?

Soske-Zo{to?

Sostar- Od {to?

Soste - Vo {to?

Sosa- So {to ?

Savesko- ^ie ?

Saveske- Za kogo?

Ko-Koj?

Kova-Koe?

Koja- Koja ?

Kozom-Kolku?

Kobor ,Kibor- Kolku?

Sikavibaskere demonstrativna ( pokazni ) isthanarde

Akala suratija isthanarde sikavena pes simija (manu{a) thaj vastu{eja: akava Rom,

akaja Romni, akala Roma.

Demonstraivno isthanarde si :

akava-ovoj

okova-onoj

kala, akala-tie

okola-onie

kaja-ovaa

akaja-taa

okoja-onaa

kala-ovie

akala-tie

okola-onie

biopredelime isthanardine:

Diso-ne{to

61

Khonik- nikoj

Disavo-ne{to

Varekon –nekoj

Aver-drug

Korkoro-sam

Sasto –cel

Dodine

Mo papo

Me phure papo isi ole (80) ovtovarde{ ber{. Majbut vov be{ela peske uzal o

kjumbeti thaj tharela peske plo kalo ~ubuko. Ko {ero isi ole jekh kalo {e{iri, a

ponesavo drom legari hem lolo fesi. Telo fesi ked legari dikjovena leskere parne bala.

Podisavo drom mo papo mukelapeske lunge mustakija. Tegani ko leskoro muj {aj te

dikhe sar mo papo gudlo asala thaj dikjovena oleskere parne danda. Kana tatarela o

kham avrijal mo papo ikljovela avrijal te tatarel ple purane kokala.

Me but mangava me papo, soske sakova drom vakerela amenge interesantno

paramisja kola so bare kjefeja sakova drom {unava len.

Vaker amenge ko akava teksti sar si prezentirimo o phuro papo? O kaljarde lafija ko

teksti vakerena sar si o anava ki lafjori kola so karakterizirinena o belegija e

anavjorakiri . Asavke lafija vikinenape - DODINE (pridavki).

Pridavkite se zborovi so koi se iska`uvaat svojstvata na predmetite,

su{testvata i pojavite. Niv gi delime na: opisni, odnosni (relativni), zamenski i brojni

pridavki.

Opisnite pridavki zna~at svojstva {to se otkrivaat vo samiot predmet ozna~en

so imenkata na koja í se pridavaat ( sini o~i -modro ja}a, lo{a `ena- d`ungali romni ).

Pridavkata {to ozna~uva od kakov material se predmetite: drvena la`ica- ka{tunali

roj, plasti~en mikrofon -plasti~no mikrofoni ) i sl. se vikaat materijalni pridavki. Onie

pridavki so koi se ka`uva komu mu pripa|aat ne{tata, se vikaat prisvojni pridavki

(tatkova ku}a - me dadeskoro kher Elvisov brat- E Elviseskoro phral i sl.).

Pridavski zamenki se zborovite (moj - miro , na{ - amaro, takov - asavko, gasavo,

olkav - doborom itn.), a brojni pridavki se prvo - avgo prvuno, vtoro- dujto, petti

pan~to, sedmo- evtato i sl.

Bipend`arde lafija:

Dodine - pridavki

62

Komparacija e dodinengiri

O manu{ thaj o kherutne d`ivutre

Jekh dive lele te ko{enpe o kherutne d`ivutre.

-Me dava but buti thaj thakati - vakeri i guruvni. Kotar o thud kerelape kiral thaj

kajmako. Odoleske me sijum trubutni e manu{eske.

-So falinejatut tut, gurumnije? –vakeri i bakri. Me da dava thud sar tute. Dava hem

po{om so araki e manu{en kotar o {udro. Olatar kerenape {eja. Pa odoleske me na

sijum tutar potrubutni?

I grasni vazdingja plo {ero thaj vakergja:

-Pa me legarava e manu{e ko mo dumo. Cidava oleskoro vordon. Hanava o ain~a,

kerava hem vavera bukja. Odoleske me sijum majtrubutno.

Kana {unda o manu{ olengoro aku{ipe vov vakergja:

-Tumen d`abe ko{ena tumen. Sarine tumen mange pomo`isarena ko sakova ~hani.

Miletikani paramisi

Ki akaja paramisi si sikavde o dodine.

Misal:

O akhor si hemzuralo plodo.

Mo papo si majphurano manu{ ko amaro gav.

pozitiv komparativ superlativ

u~o (visok) pou~o (povisok) hemu~o, maju~o (najvisok)

63

zuralo ( silen ) pozuralo( posilen) hemzuralo, majzuralo (najsilen)

la~ho (dobar,ubav) pola~ho (poubav) hemla~ho,majla~o (najubav)

baro (golem) pobaro (pogoem) hembaro,majbaro

(najgolem)

O jeri thaj o gjendo ko dodine

I bi~ajli mami

But dumutan ko jekh ka{tunalo kher d`ivdinela sine jekh phuri mami. Voj

sakova dive khuvela sine, a po{om pa~arelala sine ko plo ka{tunalo vrtimalo ka{t.

(vreteno). Kana avela sine i rat voj pa{ljovela sine peske ko plo ka{tunalo jatako

(kreveti) te odmorisarol ple purane kokala.

Ked na sinela sine takati te kherel buti, lelja tena hal, i dela sine arman pes

thaj mangela sine peske meripe. Ama, tegani khan~i ulo ~udno. Lakiri khanji jekh so

sinela bijand`a jekh sumnakuno anro ( jaro ). I mami bikinda odova anro, a kotar o

love kinda peske xabaske. Kotar odova vakti i khajni e phurjakiri sakova dive bijanela

sine po jekh sumnakuno anro, a i phuri mami tegani sine d`ivdinela but {ukar lungo

vakti. Jekh dive o asavko d`ivdipe avilo lake but dosadno thaj manglja kotar o jekh

fari te avel but barvali. Voj gndiingja kaj andre ko vogji ki khajni isi ola but sumnakune

anre, pa odoleske voj manglja te ~hinel e khanja. Numa, voj hohadili ko odova. Kana

~hinda e khanja andre na araklaj khan~i. Tegani i phuri mami peli but pi{mani so

~hind`a e khajna, ama odova sine ve} but ge~i.

Miletikani paramisi

Sar vikinipes o anav e paramisakoro?

Savi manu{ikani karakteristika ( huj ) si kritikujmi ki akaja paramisi?

Gavutno proverbi: Ko rodela but, a~hovela bizo khan~i.

Ki akaja paramisi I bi~ajli mami” isi kulandine but dodina. Ka{tunalo

(kreveti),ka{tunalo kher (drvena ku}a).

Ko savo jeri perena akala trin anavjora?

Ake panda nesave misala:

Amen isi amen parno ba{no.

Tumen isi tumen parni khajni.

Olen isi olen parno puj.

O lafija parno, parni, si dodine.

E dodinen isi olen jeri thaj gjendo.

Misal:

64

Me kindem lolo kalemi.

O Zorani xal loli phabaj.

Numa: Me kindem lole kalemija.

O Zorani xala lole phabaja.

Misal:

Amene isi amen parni gurumni.

Tumen isi tumen duj parne gurumnja.

Bipend`arde lafija:

Misal – na primer

Keripne

65

O ruv thaj i ri~ini

Kerena sine lafi o ruv thaj i ri~ini koj kastar hembut darala.

-Me, purie Ri~inije, hembut darava kotar o manu{- vakergja o ruv.

I ri~ini ispravisalili pe palune prencar hem vakergja:

-Me zorale takateja sa peravava, sa so ikljovela mange angli mande ko drumo. E

manu{e nikana ni dikhlemle, ama leste ka pharavavle ke me vasta!

Ko odova momenti o ruv diklja jeke avd`ija i kotar jekh fori lija te del vika:

-Eke tano phurie ri~inije, o manu{! Me ka na{av!

-Zar odoja kjir vikinipes o manu{!? Ka pa{ljarav le phuvjaja!

I ri~ini dija vika sa so sinela thakati thaj i sasti plain tinangja. Ispravisalili ko palune

~anga thaj agjahar lelja te d`al koro manu{. O avd`ija lilja i pu{ka, ni{ankjergja thaj

phajrargja. O kur{umi ~alavgja e ri~ina dogri ko ilo. Kotar o jekh kur{umi mudargja e

ri~ina thaj voj peli ki phuv thaj ofkingja:

-Ah ruva ,{piona! Soske na vakergjan mange kaj akava delija legari peja phajrardi ?

Miletikani paramisi

Ko sikadilo ki akaja paramisi sar pod`anglo?

Arak o kjeripne ki akaja paramisi.

Bipend`arde lafija:

Keripne-glagoli

66

O keripne- verbora si trampime lafija kola sikavena buti (funkcija).

Te dikha akala misalja:

1. O Toni hramosarel lil.

2. E patrina perena ki phuv.

3. O ^ita gilabel romane gilja.

Keripnengere vaktija-vakeripe

So vakerelape akale turli formencar e kjeripnaleja phirela ko akala lafjora.

1. O Ramko phirela .

2. O Ramko phird`a.

3. O Ramko ka phirel.

Akanutno vakti

Akale turli formencar kotar o keripnalo vakerelape e vakteskiri diferencijacija kana

kerelape i buti.

1.Akale turli formencar kotar o kjeripnalo vakerenape kaj o bukja kerenape ko vakti

kana amen keraja lafi. Odoja forma vikinelape akanutno vakti .

2. E formaja phird`a (ode{e) vakeripe kaj i buti kerdili sine poangle, anglal o momenti

kana amen keraja lafi. Odoja forma vikinelape naklo vakti .

3. E formaja kotar o kjeripno ka d`al vakeri kaj i buti ka kergjol ko vakti so ka avel

(avutno vakti). Odoja forma vikinelape avutno vakti .

Akanutne vakteja ni{ankjerelape i keripnali funkcija savi kjerelape ko

vakjeribaskoro momenti:

akana me drabarava, a mo phral {unela man ;

67

akana me dikhava filmi ki televizija.

Akanutno vakti (presenti) kajamkjerela pes kana upri o leskiri funda ka dopheren pes

akala agraxjora:

Jekipaste butipaste

1 s. –va 1.s. -ja

2. s. – a 2. s. - na

3. s. – la 3. s. – na

Akanutno vakti kotar o kjeripno - sijum

O kjeripno sijum ko akanutno vakti isi ole akala forme ba{o so trin sime ko jekhipaste

thaj ko butipaste.

Jekhipaste Butipapaste

1. s sum sijum 1. s. sme sijam

2. s si sijan 2. s ste sijen

3.s. e (i )si 3. s. se (i )si

Te bi dikhaja o kulandipa thaj i karakteristika akale formengoro ka dikha akala trin

misalja:

Tumen sijen profesorka.

O sikljovne si ki sikjovni.

Amen sijam la~e ~have.

Nakhlo vakti

O gogjaver ~havo

Jekhe gavutno ~havo sikljola sine ki sikljovni ki diz. Nilajeske keda agorkergja

I sikljovni irisalilo ko gav.

-Mo ~havo vakjergja oleske oleskoro dat, - le i vila thaj hajde mancar te keda o

pus.

Leskere ~haveske na kerelape sine buti thaj vakjergja:

-Bistergjum so si odoja vila.

Na ad`ikergja so ka vakjerel leske oleskoro dat o ~havo lelja te d`al ki plevna

kote si o pus, thaj pelo pagljape upri ki jekh vila so sine umlavdi ko duvari.Oj peli

thaj kugjale ko {ero.

Vov astard`apes ko {ero thaj vakjergja:

-Ko muklja akaja vila akate?

68

-But {ukar so khud`an tut!- vakjergja leske o dat. Kotar i vila te sikljove hem

te d`ane kaj nikana te na bistre te kere buti.

Miletikani paramisi

Pu~hibe:

Save si o lafija ko akava teskti so sikavela naklo vakti?

Hramisar o lafija so si kjalarde ki tumari tetratka.

O her delasa vika ani avlin . Me kaljaravasas me jakha sikljovindoj.

.

O kjeripne so si kaljarde si ko angluno vakti (imperfekt).

Me hava, me haljum

Me sijum, man isi

Nakhlutno vakti (preterit)

Isi amen duj ~hanija kajamkjeribaskje ko nakhlutno vakti : sinteti~no(purano aorist-

imperfekt) thaj analiti~ko ~hani e poma{karibaja ki kjeripnali partikula sine.

Misal:

Perela

Jekipaste Butipaste

1. me perava sine 1, amen peraja sine

2. tu pereja sine 2. tumen perena sine

3.vov perela sine 3. von perena sine

Sinteti~no trampibe (konjugacija) ko kjeripne ko naklutno vakti

Giljavela

Jekipaste Butipaste

69

me gilavgjum 1. amen gilavgjam

tu gilavgjan 2. tumen gilavgjen

vov gilavgja 3. von gilavgje

Avutno vakti (futuri)

E avutne vakteja (futuri) vakjerelapes kjeripnali buti (funkcija) savi ka kerel pe palo

vakjeribaskoro momenti.

Misal: Taesa ka d`a ki Bitola..

O avutno vakti kajamkjerelape ko adava ~hani so lela pes i partikula ka thaj ~hivel

pes angli i forma akanutne vakteske taro kjeripnalo so trampinela pe.

Perav

Jekipaste Butipaste

me ka perav 1. amen ka pera

tu ka pere 2. tumen ka peren

vov ka perel 3. von ka peren

Gjendengo ( Numerengoro ) hramipe

.

70

O lafija so be{ena e anavjorencar thaj sikavena pa{e o gjendipe e d`ivitijengoro ja e

vastu{ejeskoro vikinajalen Gjende ( Numerja ).

Genja 1-100

Prosto genja

Jekh ( eden) , Duj (dva ), trin (tri), {tar (~etiri), pand` (pet), {ov ({est), evta (sedum),

ofto (osum), enja (devet) de{ (deset), de{ujek (edinaeset), de{uduj (dvanaeset),

de{utrin (trinaeset), de{u{tar (~etirinaeset), de{upand` (petnaeset), de{u{ov

({esnaeset), de{efta (sedumnaeset), de{ofto (osumnaeset), de{enja (devetnaeset),

bi{ (dvaeset), bi{ujekh (dvaeset i eden),trianda (trieset), saranda (~etirieset), pinda

(pedeset), {ovarde{ ({eeset), eftavarde{ (sedmdeset) oftovarde{ (osumdeset),

enjavarde{ (devedeset), {el (sto).

Kolonakere genja

Kolonakjere genja kerenape agjahar so ko genja ~ivenape o sufiksija –to ba{o

mur{ikano, -te ba{o butipe.

Ko misal:

Jekhto - prv

Dujto - vtor

trito - tret

de{to - desetti

{ovarde{to – {eesetti

{elto - stoti

71

LAFJORI

Trin d`ene be{ena ki ~i{aj ( po{ik )

Sine trin d`ene. Be{ena sine peske ki ~i{aj. Uzal lende sine je{ilija ( zeleno) ka{ta.

Telo lende sine ~i{aj. Von be{ena sine upri late. Sarine trainena. Be{ena sine ki ~i{aj

thaj trujal lende sine zeleno ka{ta. Kerela sine lafi samo i len: grbinela sine voj plo

lizavo trupo ko bare parne bara hem pale odova dukhavno vakeri sine korkori peja,

sar te phene rovela. Von trainena. Shaj trainena soske nane so te vakeren jekh

jekheske, ja palem so kergje ola lenge te phene i len rovela, thaj odoleske nane

{ukar te kheren lafi. Shaj odoleske na kjerena lafi.

Ta{ko Georgievski

Komparirin:

Von trainena.

Uzal lende sine zeleno ka{ta.

I len grbinela sine plo lizgavo trupo kotar o parne bara hem pale odova dukhavno

vakeri sine korkori peja.

Vakerutni celina kola so vakjeraja jekh gnd vikinipe lafjori.

Mothovibaskere(narativna) pu~le thaj interjektivno lafjora

Sa o mothovibaskere phu~le thaj o interjektivno lafjora {aj te labarinenpe ko

zurarni tjaj internelafeskiri forme , odova si atxinalo dali olencar zurarkerelape khan~i

ja irutnilipe. Ako ki lafjori khan~i zurarkjerelpe , tegani ovela lafi ba{o nesavo

zuraripe, tegani odola lafjora si zurarkjerde lafjora.

Me sikljovava {ukar.

O pani ando more si londalo.

Va , me sijum.

Na, me na sijum .

Ma irintut palal.

O Asani na d`anela te nangjovel ki len..

O Alen na trenirini sakova dive.

Trubul te d`ane kana NA xramolpe e keripnalesa:

72

-Namangava

-Nanema

-Nasijum

Nastradin – oxa i Itar Pejo

Nasradin - oxa odel za Prilep, a po nego do{ol Itar Pejo. Vo gradot se na{le i

razgovaraat. Mu vika Nasradin-oxa:” Navistina burata gi iskrevala magariwata vo

Mariovo?” – “ Magariwata ne gi vidov, re~e, koga bura gi be{e krevala, samo

samarite gi vidov, koga pa|aa od neboto!”

Savali:

Amblodin ki romani ~hib o teksti e Nasradin-od`askoro.

Bipend`arde lafija:

Amblodin - prevedi

REPUBLIKA MAKEDONIJA

73

Phu~imata:

Ko si kapitalno diz ki Republika Makedonija?

Koj e glaven grad na Republika Makedonija?

Ki tumari tetratka hramosaren o pobare dizja ki Republika Makedonija.

Nabroj gi pogolemite gradovi vo Republika Makedonija.

Makedonijo

Ki tute bijandilum

Tute taj djandipe pherdiljum

74

Ov sasti tuke Makedonijo.

Ko tromakeripe

Lulugja bajrovena

Ko khera ~have bajrovena

Ko khere majbahtale.

D`ivdipe, d`ivdipe tuke mangava

Milja, taj milja ber{a

Ko tromakeripe te nakhe

Makedonijo miri bijandi phuv.

Kanzauri

Ko ve{ {unela

Dajekh sar rovela,

Jakha br{im dena

Von na a~hovena.

Te pu~len tumen

Sostar akava,

Ake te {unen,

Amen ka vakera.

Avazeja ov

Asva so mukhela,

Plo pharipe baro,

Ake vakerela:

Taro bare dobor,

Ko dumo suvja,

Nango me d`ava,

Phirava o droma.

Suvja isiman,

Naj man thavoro,

Te kerav mange,

Me jekh gadoro!

Te dikljen ole,

Tumen ma bistren,

E kanzaureske,

75

Thavoro te den!

Ekrem Ja{arov

O bijanipe e Romengoro

76

O bijanipe e Romengoro si kotar i Indija. Von i

Indija muklela but dumutan, soske olengoro

d`ivdipe odori na sine {ukar. O anav Rom vakerol -

manu{, thaj anav ba{i nacionalno plesutnipe.O

vavera so nane Roma poangle vikinena sine e

Romen: D`ipsi, Cigani, Zingari,^ingene. A ko 8

april 1971 ber{ ko Londoni ikerdilo o Prvuno

internacionalno romano kongresi. Odori and`ape

~inavipe (odluka) o Roma te na vikinenen pes

Cigani , numa telo ananv ROMI. I romani himna si

D`elem, d`elem.

Taro odova ber{ o Roma kerena bid`uko ba{o 8 April sar olengoro nacionalikano

dive

.

Legende- paramisija ba{o bijandipe e Romengoro

O legende thaj o phurano vakjeripe si but popularna gavutne paramisja. I

legenda vakjeri nesavi ~ipota so uli ki natura ja ko d`ivdipa, a o purano vakeripe

vakjeri ba{o ~hipote thaj ba{o

istorikane persone.

Legenda 1

Sijas amen jekh baro

thagar- Rom, ov sijas amaro

princo. Ov sijas amaro padi{ahos.

O roma be{enas o- zaman savre

kedinde jekhe thaneste , jekhe

la~he vilaeteste. Ka vilaeje~eske

alav sas Sindh. [u`o them sine .

Odote arakhle but bahtalipe., but

lo{ibe. O anav amare thagaresko sine o Mar Amengo Dep. Sine le duj phrala. Lengo

anav amare thagareskoro sine o Romano thaj o Singan. [hukar , ama baro maribe

ulo. O muslimanja kerde odova maribe.

E lurde hasarde o them e Romengo. Tharde i phuv thaj sa e Roma na{le

themestar. Duj d`ene lele te phiren. E trin phrala ingalde pumare manu{en dure

dromende. Nekobor gele ki Arabija, nekobor ki Ermenija, thaj nekobor ki Vizantija.

Godole themende ~orole ule. E Roma iklile tari Indija thaj {el ber{a phirindoj resle

d`i ki Evropa.

77

Legenda 2

Nekoj si Rom, se nao|al pokraj nekoe golemo more, mu se molel na

Boga i velel: Bo`e, mo`e li da ja pominam ovaa voda, ama da odam (gazam) po

nea, po nejzinata povr{ina! Toga{, Gospod napravil most. Romot po~nal da odi po

vodata i rekol : ” Ete i Gospod se pla{i od mene” . Koga gi ~u tie zborovi Gospsd

mostot se skr{i i Romot padnal vo vodata. Vo vodata , kade {to padnal Romot, imalo

edna guska. Davej}i se Romot se fatil za guskata. Plivaj}i guskata go izvlekla na

bregot. Toa se slu~ilo na 14 januari. Romot ja fati guskata i rekol: od denes }e go

slavam tvojot den, 14 januari. Se veruva deka guskata {to go spasila Romot bila

ispratena od strana na Sv. Vasil. Sveti Vasil mu rekol na Romot da go slavi negoviot

praznik. Romot mu rekol: -Dobro }e go slavam tvojot praznik! A kako }e se vika

praznikot? Sveti Vasil mu odgovoril na Romot: “Toj praznik }e se vika Vasilica” . I

ottoga{ do denes toj praznik se vika Vasilica.

Legenda 3

Edno vreme car Faraon mnogo gi gonel Evreite, za{to tie bile mrzelivi.

Sekoga{ zapo~nuvale edna rabota, ama ne ja zavr{uvale, pak ja ostavaa ili pak ne

ja rabotele kako {to treba. A ciganskiot car Faraon sakal lu|eto t.e. negoviot narod

da mu raboti, a ne da bide mrzeliv. Zaradi toa toj mnogu gi ma~el Evreite i gi gonel,

zatoa {to ne sakale da rabotat.

Zatoa tie go mrazele nego – Faraonot i Ciganite. I koga carot Faraon

umrel, Evreite re{ile da se odmazdat za sé {to im bilo storeno i im ja ukrale

ciganskata azbuka i ja sokrile vo grobot na Faraonot. Toga{ ciganskata dr`ava se

raspadna i Ciganite trgnale po zemjata,koga gi videle, toga{ drugite im rekle: ” Koga

vie nemate azbuka, ne mo`e da imate ni dr`ava” .

Phu~imata:

Nakav ki romani ~hib akala romane legend so si hramosarde ki makedonijaki ~hib.

78

Romane gilja-

\ELEM, \ELEM

\elem, |elem lungone dromencar.

Maladilem bahtale Romencar.

\elem, |elem, lungone dromencar.

Maladilem bahtale Romencar.

A-aj, Romalen, a-aj ~havalen,

A-aj, Romalen, a-aj ~havalen.

Ala voliv lake kale jakha,

Kale jakhe sar duj kale drakha.

Ala voliv lake kale jakha,

Kale jakha sar duj kale drakha.

A-aj, Romalen, a-aj ~havalen

A-aj, Romalen, a-aj ~havalen.

^indem lake, lolo dikhlo tursko

kaj voliv la a~hel latar pusto.

^indem lake lolo dikhlo tursko,

kaj voliv la a~hel latar pusto.

Aj-aj Romalen, a-aj ~havalen

A-aj, Romalen, a-aj ~havalen.

79

Amen sama but Roma

Amen sama but Roma, but Roma

Kaj phirasa pe droma, pe droma.

Amen sama but Roma,

Kaj phirasa pe droma, pe droma.

Amen sama but Roma.

Kaj phirasa pe droma, pe droma.

Murde khanjen ~edasa, ~edasa

Loli zumi ~erasa, ~erasa.

Amen sama but Roma.

Kaj phirasa pe droma.

Amen sama but Roma.

Kaj phirasa pe droma, pe droma.

PHABOL LAMPA

Phabol lampa, phabol lampa

Ko Ni{ko logori, ko Ni{ko logori.

Phabol lampa daje mori

Ko Ni{ko logori, ko Ni{ko logori.

Voj phabola, voj phabola.

Mange ni svetinol, mange ni svetinol.

Voj phabola daje mori.

Mange ni svetinol, mange ni svetinol.

Astarde la dolin|e la.

Trin terne `andara, trin terne `andara.

Astarde le dolin|e la.

Trin terne `andara, trin terne `andara.

80

MO [HERO DUKHALA MORI DAJE

Mo {ero dukhala mori daje.

Mo {ero dukhala mori daje.

Parlanta mangela mori daje.

Parlanta mangela mori daje.

Mo ma{kar dukhala mori daje.

Mo ma{kar dukhala mori daje.

Kolani mangela mori daje

Kolani mangela mori daje.

Me brekha dukhana mori daje

Me brekha dukhana mori daje.

Mintani mangena mori daje.

Mintani mangela mori daj

81

ME KI BANJA \AVA DAJE

Me ki banja |ava daje

me ki banja |ava.

Me ki banja |ava, gilja gljavava.

Me ki banja |ava, gilja dijavava.

Daje mori daje, dade more dade,

Daje nori daje, dade morr dade.

Romalen aven te {unen, gilja romane.

Romalen aven te {unen, gilja romane.

Sijarinsko Banja daje,

Sijarinsko Banja.

Sijarinsko Banja oj da lekovito.

Sijarinsko Banja oj da lekovito.

Daje mori daje, dade more dade,

Daje mori daje, dade mopre dade.

Romalen aven te {unen, gilja romane,

Romalen aven te {unen, gilja romane.

PHIRAV MANGE KORKORO

Phirav mange korkoro, kaj sem devla ~oroto.

Phirav mange korkoro, kaj sem devla ~ororo.

Aj, aj, najma dadoro.

Kaj sem devla ~ororo, naj ma dadoro.

Kaj sem devla ~ororo, naj ma dadoro.

Aj, aj, me sam ~ororo.

Aj, aj, najma dadoro.

Aj, aj me sam ~ororo

Aj, aj, najma dadoro.

^ororo devla a~hiljem,

munre dade ni dikhijem.

^ororo devla a~hijem,

munre dade ni dikhijem.

\elo pese ando them,

bibahtalo a~hiljem.

\elo pese ando them,

bibahtalo a~hiljem.

Aj, aj, me sam ~ororo.

aj, aj, najma dadoro.

Aj, aj me sam ~ororo

82

aj, aj, najma dadoro.

Te avela munro dad,

me te resav lesko vas.

Te avela munro dad,

me te resav lesko vas.

Te zagrlil vov man,

hem bahtalo te ovav,

Te zagrlil vov man,

hem bahtalo te ovav.

Aj, aj, me sem ~ororo

Aj, aj, me sam ~ororo

1.

Nani, nani mo ~havo

Nani, nani mo ~havo,

E nanakoro rakloro,

Kana i balval ka phudel

Tuke kuna oj ka del

O bakre kana ka nakhen,

Tuke ~u~i on ka den,

Nani, nani e tatasoro ~avoro,

Dok na bajrove

Me nane te `eninavtu.

Bajrov mo ~havo posigate e dijake,

Nani,nani e dijakoro ~havo mlo.

2

Ki pend`era dive rat, daje me, be{av,

O veremi mandar na cidelpes,

De ,bre, daje, de po jekh mindili me amalenge,

Nek roven man, neka `alinen man,

Te{ko, nano, me ka merav,

Me ~haven ~orole ka mukav.

3.

Mila majko, na d`angavman rano

~iro rano mange dodijisarda.

Mila majko, na d`angavman rano,

~iro rano mange dodijisarda.

Dikhes dejo, kola u~e jablaja,

Khote a{aen ve tug eve `alja.

Mila majko, e zvonurja maren

Munre Miles mules kaj ingaren!

83

Muzikane instrumentija

Ko Roma si phend`arde akala muzikane instrumentija:

davuli – go~i - tapan, tobo{i- tapan(baro davuli), daira- defi -daire, dalburka –

tarabuka;

truba, zurla, grnata-klarineti, gajda, saksofoni;

kemana -violina, bas, gudalka, tambura, huti

Phu~imata:

Kola muzikane instrumenija ba{alena o Roma ko bijava ki tumari diz?

Na koi muzi~ki instrumenti sviraat Romite vo tvojot roden kraj?

Ko kova instrumenti ba{alela o Ferus Mustafov?

Na koj poznat muzi~ki instrument svira Ferus Mustafov?

O Roma si mileti so but mangena i muzika ( ~algija ), o gilja thaj o d`ivdipe.

84

Romane gilja thaj kjeliba

E Romen isi but hojra. Popend`arde horja romane si : ~u~eko, Telo va, Topaansko

horo, Kova~ko horo, Borikano horo, sasakoro horo thaj javer.

Romano bijav ko [uto Orizari

Romano d`uvlikano tradicionalno horo

85

O phurane romane profesije

Rom kalajd`ija Romni kalaisarel i tepsija

Romane zanatija

Rom korpari Rom kerela ka{tunale roja

Pu~imata :

Kola zanatija o Roma kjerena ki tumari diz?

86

Rojad`ija

��������������� ��� ������������������������������������������������������������� ������������������ ��� ���������!�������

"#$���% �� �&����������&��������������������������������'&������������ � ������� ���(���%�)�� �*+����,�-��������./#-�"01230���������������������������������������������������������������������������������40521�6789:0�926;<21�=�>�?@9ABC23329�239DE80621���"01230�.32-�FG1;5H125-�I0J25�.323����KG97L�>�M;90?@5C;�NA1OA82C062�0E2621�J0�<2321<;9;532E2-��������������� ���>���� ����������P��Q��)

#I4R��SQ���Q�TUSU�=U��

=S=�=����>Q���U������V�SU��W

"F4#II�MX�#Y�S���S���

I ~hib thaj i kultura e Romengiri

ba{o III klasi

Autori: D-r Trajko Petrovski

Lektura thaj korektura

Prof. Lejla Salijeva

Recenzentija:

D-r Bone Veli~kovski

Prof. Vasvije Ja{arovska

Prof. Sevd`an Sulejmanovski

Ilustratori :

Bajram Selimovski

�������>���� ��� ������������������������������������

����>�Z�[!��&�� �������-�������