ABSTRAKSI

Arboretum Visitor Center ini merupakan bangunan yang memfasilitasi kegiatan

edukasi publik tentang lingkungan terutama ekosistem hutan tropika dan rawa, sumberdaya

hayati ex-situ, dapat diartikan sebagai sebuah bangunan untuk pertunjukkan, layanan

informasi yang berhubungan dengan presentasi, objek asli, dan ilustrasi grafik dengan fungsi

tambahan sebagai wadah rekreasi serta fasilitas yang fleksibel. Arboretum Visitor Center ini

bukan hanya berperan memfasilitasi kegiatan dan pemberian pendidikan disekitar arboretum

di Nyaru Menteng saja, tetapi juga berperan dalam pemberian pengetahuan akan

pembangunan yang berwawasan lingkungan, melalui pendekatan arsitektur ekologis dalam

konsep dasar perancangannya. Arsitektur ekologis merupakan konsep perancangan yang

ramah lingkungan serta bersifat holistik. Pemikiran dasar arsitektur ekologis diwujudkan

dalam tata ruang luar bangunan, dalam bangunan itu sendiri, fasad bangunan, pemilihan dan

penggunaan material ekologis serta memaksimalkan potensi alam dan mengurangi arus

pemakaian energi pada bangunan, yang kesemuanya kembali kepada pemikiran akan

kepedulian terhadap lingkungan serta kepada penghuni didalamnya.

Kata Kunci : Arboretum, Visitor Center, Arsitektur Ekologis.

ii

DAFTAR ISI

Halaman

HALAMAN JUDUL

LEMBAR PENGESAHAN

KATA PENGANTAR...................................................................................................... i

ABSTRAKSI ................................................................................................................... ii

DAFTAR ISI.................................................................................................................... iii

DAFTAR GAMBAR ....................................................................................................... iv

DAFTAR TABEL ........................................................................................................... xi

BAB I PENDAHULUAN

1.1 Latar Belakang Pemilihan Judul ................................................................ 1

1.2 Identifikasi Permasalahan .......................................................................... 4

1.3 Rumusan Masalah....................................................................................... 7

1.4 Tujuan dan Sasaran .................................................................................... 7

1.5 Batasan Masalah ......................................................................................... 7

1.6 Metodelogi.................................................................................................. 8

1.7 Kerangka Berpikir...................................................................................... 10

1.8 Sistematika Penulisan.................................................................................. 11

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

2.1 Arboretum dan Visitor Center ................................................................. 12

2.1.1 Pengertian Visitor Center dan Arboretum......................................... 12

2.1.2 Kriteria Visitor Center ...................................................................... 14

2.1.3 Kondisi Umum Arboretum di Nyaru Menteng ................................. 16

2.2 Arsitektur Ekologis ................................................................................... 17

2.2.1 Ekologi dan Asitektur Ekologis......................................................... 17

2.2.2 Prinsip Dasar Arsitektur Ekologis .................................................... 19

BAB III METODE DESAIN DAN STUDI BANDING

3.1 Metode Desain ........................................................................................... 46

3.2 Tinjauan Objek Studi Banding ................................................................ 48

3.2.1 Taman Pintar, Yogyakarta................................................................. 48

3.2.2 Pusat Informasi, Taman Wisata Candi Borobudur, Magelang ......... 54

3.2.3 Kebun Raya Eka Raya, Bali.............................................................. 56

iii

3.3 Kesimpulan Obejk Studi Banding .......................................................... 61

3.4 Tinjauan Umum Tapak............................................................................... 62

BAB IV ANALISIS DAN PROGRAM

4.1 Analisis Preseden........................................................................................ 68

4.2 Variabel dan Kriteria Desain .................................................................... 81

4.3 Program Tapak ................................................................................ 83

4.3.1 Lokasi Tapak .................................................................................... 83

4.3.2 Fisikal dan Budaya .......................................................................... 85

4.3.3 Biologikal ......................................................................................... 91

4.3.4 Budaya .............................................................................................. 93

4.3.5 Kesimpulan Inventarisasi Tapak ...................................................... 95

4.3.6 Peta Tematis Tapak .......................................................................... 95

4.3.7 Blok Plan .......................................................................................... 96

4.4 Program Ruang ........................................................................................ 97

4.5 Skematik Desain ........................................................................................ 106

4.5.1 Skematik Tapak ................................................................................ 106

4.5.2 Skematik Bangunan .......................................................................... 113

4.6 Sintesis Desain ........................................................................................... 132

4.6.1 Sintesis Tapak ................................................................................... 132

4.6.2 Sintesis Bangunan ............................................................................ 133

BAB V KONSEP DESAIN

5.1 Konsep Desain Tapak .............................................................................. 135

5.2 Konsep Desain Bangunan .......................................................................... 136

5.3 Hasil Desain ............................................................................................... 138

DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................................... x

iv