DAVRANIŞ DAVRANIŞ DEĞİŞTİRMEDEĞİŞTİRME

Murat TURANMurat TURANZihinsel Engelliler Sınıfı ÖğretmeniZihinsel Engelliler Sınıfı Öğretmeni

AKSARAY Zihinsel Engellilerin Eğitimi KursunaAKSARAY Zihinsel Engellilerin Eğitimi Kursuna

HOŞGELDİNİZHOŞGELDİNİZ

muratturan2006@hotmail.commuratturan2006@hotmail.com

YAŞLI ADAM VE ÇOCUKLARYAŞLI ADAM VE ÇOCUKLARYaşlı bir adam emekliye ayrılır ve kendine bir lisenin yanında Yaşlı bir adam emekliye ayrılır ve kendine bir lisenin yanında

küçük bir ev alır. Emekliliğinin ilk bir kaç haftasını huzur içinde küçük bir ev alır. Emekliliğinin ilk bir kaç haftasını huzur içinde geçirir ama sonra ders yılı başlar.geçirir ama sonra ders yılı başlar.Okulların açıldığı ilk gün, dersten çıkan öğrenciler yollarının Okulların açıldığı ilk gün, dersten çıkan öğrenciler yollarının üzerindeki her çöp bidonunu tekmelerler, bağırıp, ...üzerindeki her çöp bidonunu tekmelerler, bağırıp, ...Çağırırlar Bu çekilmez gürültü günler sürer ve yaşlı adam bir Çağırırlar Bu çekilmez gürültü günler sürer ve yaşlı adam bir önlem almaya karar verir.önlem almaya karar verir.

Ertesi gün, çocuklar gürültüyle evine doğru yaklaşırken, Ertesi gün, çocuklar gürültüyle evine doğru yaklaşırken, kapısının önüne çıkar, onları durdurur ve “Çok tatlı kapısının önüne çıkar, onları durdurur ve “Çok tatlı çocuklarsınız, çok da eğleniyorsunuz. Bu neşenizi sürdürmenizi çocuklarsınız, çok da eğleniyorsunuz. Bu neşenizi sürdürmenizi istiyorum sizden. Ben de sizlerin yaşındayken aynı şekilde istiyorum sizden. Ben de sizlerin yaşındayken aynı şekilde gürültüler çıkarmaktan hoşlanırdım, bana gençliğimi gürültüler çıkarmaktan hoşlanırdım, bana gençliğimi hatırlatıyorsunuz. Eğer her gün buradan geçer ve gürültü hatırlatıyorsunuz. Eğer her gün buradan geçer ve gürültü yaparsanız size her gün 1 lira vereceğim” der.yaparsanız size her gün 1 lira vereceğim” der.

Bu teklif çocukların çok hoşuna gider ve gürültüyü Bu teklif çocukların çok hoşuna gider ve gürültüyü sürdürürler. Birkaç gün sonra yaşlı adam yine sürdürürler. Birkaç gün sonra yaşlı adam yine çocukların önüne çıkar ve onlara şöyle der, çocukların önüne çıkar ve onlara şöyle der, “Çocuklar enflasyon beni de etkilemeye başladı, “Çocuklar enflasyon beni de etkilemeye başladı, bundan böyle size sadece 50 kuruş verebilirim.” bundan böyle size sadece 50 kuruş verebilirim.” Çocuklar pek hoşlanmazlar ama yine devam Çocuklar pek hoşlanmazlar ama yine devam ederler gürültüye. Aradan bir kaç gün daha geçer ederler gürültüye. Aradan bir kaç gün daha geçer ve yaşlı adam yine karşılar onları.ve yaşlı adam yine karşılar onları.“Bakın” der, “Henüz maaşımı alamadım bu “Bakın” der, “Henüz maaşımı alamadım bu yüzden size günde ancak 25 kuruş verebilirim, yüzden size günde ancak 25 kuruş verebilirim, tamam mı?tamam mı?“Olanaksız amca” der içlerinden biri, “Günde 25 “Olanaksız amca” der içlerinden biri, “Günde 25 kuruş için bu işi yapacağımızı sanıyorsanız kuruş için bu işi yapacağımızı sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Biz işi bırakıyoruz.”yanılıyorsunuz. Biz işi bırakıyoruz.”

Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerle Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerle çalışırken;çalışırken;

Öğretmen olarak kendimize ve Öğretmen olarak kendimize ve öğrencilerimize yardımcı olmak için öğrencilerimize yardımcı olmak için sınıf içinde ve dışında en etkili sınıf içinde ve dışında en etkili davranış değiştirme tekniklerini davranış değiştirme tekniklerini araştırmak, okumak, bilmek, araştırmak, okumak, bilmek, uygulamak ve uygulamak ve

Silah gibi kullanmak zorundayızSilah gibi kullanmak zorundayız

ETKİLİ DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME TEKNİKLERİNİ ETKİLİ DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME TEKNİKLERİNİ UYGULAYACAK OLAN ÖĞRETMENİN UYGULAYACAK OLAN ÖĞRETMENİN

ÖZELLİKLERİÖZELLİKLERİEvrensel Ahlaki Değerlere Sahip Bir ÖğretmenEvrensel Ahlaki Değerlere Sahip Bir Öğretmen

Sevgi dolu bir insanSevgi dolu bir insan İyi bir dinleyiciİyi bir dinleyici HoşgörülüHoşgörülü Dürüst açık ve güvenilirDürüst açık ve güvenilir Özür dileyebilenÖzür dileyebilen Sempatik ve espriliSempatik ve esprili

Mesleki Bilgiye Hakim Bir ÖğretmenMesleki Bilgiye Hakim Bir Öğretmen Branş formasyonuBranş formasyonu Aktüel formasyonAktüel formasyon

İmajı Düzgün Dakik Bir Öğretmenİmajı Düzgün Dakik Bir Öğretmen Bedensel BakımBedensel Bakım Kıyafet BakımıKıyafet Bakımı

İkinci Bir iş sahibi Öğretmenİkinci Bir iş sahibi Öğretmen BilgisayarBilgisayar Yabancı dilYabancı dil Resim, müzik, tiyatroResim, müzik, tiyatro

ÖĞRETMENİN KENDİNİ HATALI ÖĞRETMENİN KENDİNİ HATALI GÖRMESİNE NEDEN OLAN YAYGIN GÖRMESİNE NEDEN OLAN YAYGIN

İNANIŞLARİNANIŞLAR İyi öğretmen sakindir, telaşlanmaz, sinirlenmez, soğuk kanlıdır, İyi öğretmen sakindir, telaşlanmaz, sinirlenmez, soğuk kanlıdır,

duygularını göstermezduygularını göstermez İyi öğretmenin ön yargıları yoktur, öğrencilere eşit davranır.İyi öğretmenin ön yargıları yoktur, öğrencilere eşit davranır. İyi öğretmen gerçek duygularını denetler ve öğrencilerine göstermez.İyi öğretmen gerçek duygularını denetler ve öğrencilerine göstermez. Etkili öğretmen, her öğrenciye eşit davranır.Etkili öğretmen, her öğrenciye eşit davranır. Öğretmenler birbirlerine destek olurlar. Kendi duyguları ve inaçlarından Öğretmenler birbirlerine destek olurlar. Kendi duyguları ve inaçlarından

etkilenmeden öğrencilere karşı cephe oluştururlar.etkilenmeden öğrencilere karşı cephe oluştururlar. İyi öğretmen her şeyden önce tatarlıdır. Değişmez, unutulmaz, hata İyi öğretmen her şeyden önce tatarlıdır. Değişmez, unutulmaz, hata

yapmaz, coşkulu ve özgür bir eğitim ortamı oluşturur, bu ortamı sürekli yapmaz, coşkulu ve özgür bir eğitim ortamı oluşturur, bu ortamı sürekli tutmayı başarır.tutmayı başarır.

İyi öğretmen her sorunun cevabını bilir. Her öğrencisinden daha akıllı İyi öğretmen her sorunun cevabını bilir. Her öğrencisinden daha akıllı davranır.davranır.

İYİ ÖĞRETMEN SÜPERMENDİR.İYİ ÖĞRETMEN SÜPERMENDİR.

SINIFTA İSTENMEYEN SINIFTA İSTENMEYEN DAVRANIŞLARDAVRANIŞLAR

‘‘Leyla’Leyla’ sınıfta arkadaşına vurmaktadır.. sınıfta arkadaşına vurmaktadır..

‘‘Zeynep’ Zeynep’ çöplerini sınıfın ortasına atmaktadır.çöplerini sınıfın ortasına atmaktadır.

‘ ‘ Burak’Burak’ sürekli arkadaşlarını şikayet etmektedir. sürekli arkadaşlarını şikayet etmektedir.

‘‘Sude’Sude’ sırasında nadiren oturmakta zamanının büyük bir kısmını sırasında nadiren oturmakta zamanının büyük bir kısmını kalem açmakla geçirmektedir.kalem açmakla geçirmektedir.

‘‘Rabia’Rabia’ derste sürekli anlamsız sesler çıkartmaktadır. derste sürekli anlamsız sesler çıkartmaktadır.

Okulda ve sınıfta eğitsel çabalara engel olan davranışlara Okulda ve sınıfta eğitsel çabalara engel olan davranışlara istenmeyen istenmeyen davranışdavranış adı verilir. adı verilir.

Dersin akışını bozan, hedef davranışlara ulaşmayı zorlaştıran veya Dersin akışını bozan, hedef davranışlara ulaşmayı zorlaştıran veya engelleyen her davranış engelleyen her davranış istenmeyenistenmeyen davranıştır. davranıştır.

Problem davranışlar öğrencileri hem öğrenme- öğretme etkinliğinden Problem davranışlar öğrencileri hem öğrenme- öğretme etkinliğinden alı koymakta hem de öğrencilerin zamanlarının büyük bir kısmını alı koymakta hem de öğrencilerin zamanlarının büyük bir kısmını ders dışı etkinliklere ayırmalarına neden olmaktadır.ders dışı etkinliklere ayırmalarına neden olmaktadır.

PROBLEM DAVRANIŞLARPROBLEM DAVRANIŞLAR

Derse devam etmemek yada derslere geç gelmek.Derse devam etmemek yada derslere geç gelmek. Derse hazırlıksız gelmek.Derse hazırlıksız gelmek. Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşmak.Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşmak. Arkadaşlarına, kendisine veya eşyalarına zarar vermek.Arkadaşlarına, kendisine veya eşyalarına zarar vermek. Ders dışı bir etkinlikle uğraşmak.Ders dışı bir etkinlikle uğraşmak. Temizlik ve görgü kurallarına uymamak.Temizlik ve görgü kurallarına uymamak. Sınavlarda kopya çekmek.Sınavlarda kopya çekmek. Yerlere tükürmek.Yerlere tükürmek. Yerlere çöp atmak.Yerlere çöp atmak. Kavga etmek.Kavga etmek. Arkadaşlarına küfür ve hareket etmek.Arkadaşlarına küfür ve hareket etmek. Yalan söylemekYalan söylemek Arkadaşlarına lakap takmak v.b derslerde sık karşılaşılan istenmedik Arkadaşlarına lakap takmak v.b derslerde sık karşılaşılan istenmedik

davranışlardır.davranışlardır.

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN NEDENLERİNEDENLERİ1- Sınıf Dışı Etkenler1- Sınıf Dışı Etkenler

OkulOkul

AileAile

ÇevreÇevre

2- Sınıf İçi Etkenler2- Sınıf İçi Etkenler ÖğretmenÖğretmen

ÖğrenciÖğrenci

Fiziksel ortamFiziksel ortam

OKULOKUL

Sınıfın en yakın çevresi okuldur. Okulun fiziksel özellikler, durumu, öğrenci Sınıfın en yakın çevresi okuldur. Okulun fiziksel özellikler, durumu, öğrenci sayısı, kuralları, yönetim yapısı gibi bir çok değişken sınıf içine yansıyarak sayısı, kuralları, yönetim yapısı gibi bir çok değişken sınıf içine yansıyarak öğrencilerin davranışlarını etkilemektedir.öğrencilerin davranışlarını etkilemektedir.

Okul sadece kendi sınırları içinden sorumlu olduğu düşünülür. Kapılarını Okul sadece kendi sınırları içinden sorumlu olduğu düşünülür. Kapılarını çevreye kapatırsa ve dışındaki oluşumlara duyarsız kalırsa; öğrenci çevreye kapatırsa ve dışındaki oluşumlara duyarsız kalırsa; öğrenci istenmeyen davranış gösteren arkadaş çevre ve sokağın bozucu etkileri ile istenmeyen davranış gösteren arkadaş çevre ve sokağın bozucu etkileri ile karşı karşıya kalacak bu da sınıf ortamına taşınarak problem davranışların karşı karşıya kalacak bu da sınıf ortamına taşınarak problem davranışların ortaya çıkmasına neden olacaktır.ortaya çıkmasına neden olacaktır.

Okul çalışanları arasında görüş birliği olmaması yönetici ve öğretmenlerin Okul çalışanları arasında görüş birliği olmaması yönetici ve öğretmenlerin farklı görüş ve uygulayışta olmaları öğrencileri olumsuz davranışlara farklı görüş ve uygulayışta olmaları öğrencileri olumsuz davranışlara yöneltmektedir.yöneltmektedir.

ÇEVREÇEVRE

Öğrencinin ve okulun içinde bulunduğu çevre sınıfın yapısını Öğrencinin ve okulun içinde bulunduğu çevre sınıfın yapısını etkiler. Çevrede rastlanılan bir takım olumsuz davranışlar etkiler. Çevrede rastlanılan bir takım olumsuz davranışlar doğrudan yada dolaylı olarak sınıf içine yansıyarak eğitim doğrudan yada dolaylı olarak sınıf içine yansıyarak eğitim öğretim faaliyetlerini engeller.öğretim faaliyetlerini engeller.

Arkadaş grupları öğrenci davranışlarının kazanılmasında oldukça Arkadaş grupları öğrenci davranışlarının kazanılmasında oldukça etkilidir.etkilidir.

AİLEAİLE

Ailedeki birey sayısıAiledeki birey sayısı Ailenin sosyo- ekonomik düzeyi Ailenin sosyo- ekonomik düzeyi Ailenin eğitim durumuAilenin eğitim durumu Anne baba tutumlarıAnne baba tutumları Ailelerin çocuklarından aşırı beklentilerinin olmasıAilelerin çocuklarından aşırı beklentilerinin olması

Öğrencilerde gözlenen davranış bozukluklarının sebeplerinden Öğrencilerde gözlenen davranış bozukluklarının sebeplerinden %45’i aile içi faktörlere dayanmaktadır. Sizin ve okulunuzun %45’i aile içi faktörlere dayanmaktadır. Sizin ve okulunuzun öğrenciye kazandırmak istediğiniz olumlu davranışların aile öğrenciye kazandırmak istediğiniz olumlu davranışların aile üyeleri tarafından desteklenmelidir. Aile üyeleri tarafından üyeleri tarafından desteklenmelidir. Aile üyeleri tarafından desteklenmedikçe istenilen sonucu alamazsınız.desteklenmedikçe istenilen sonucu alamazsınız.

ÖĞRETMENÖĞRETMEN

Öğretmenin öğrencilerini yeterince tanımaması.Öğretmenin öğrencilerini yeterince tanımaması. Öğretmenlerin sıkıcı olması ve öğrencilerin düzeylerine uygun Öğretmenlerin sıkıcı olması ve öğrencilerin düzeylerine uygun

araç gereçleri hazırlamamış olması.araç gereçleri hazırlamamış olması. Jest ve mimikleri yerinde kullanmamaları.Jest ve mimikleri yerinde kullanmamaları. Sınıf kurallarının önceden belirlememiş olmak.Sınıf kurallarının önceden belirlememiş olmak.

ÖĞRENCİÖĞRENCİ

Öğrencinin duygusal problemleri.Öğrencinin duygusal problemleri. Öğrencinin başarısızlık duygusu ve korkusuÖğrencinin başarısızlık duygusu ve korkusu Öğrencinin dikkatini toplamada güçlük çekmesi.Öğrencinin dikkatini toplamada güçlük çekmesi. Öğrencinin zeka düzeyinin düşük olması.Öğrencinin zeka düzeyinin düşük olması. Sosyal doyumsuzluk içinde olması.Sosyal doyumsuzluk içinde olması. Öğrencinin fiziksel yetersizlikleriÖğrencinin fiziksel yetersizlikleri

PROBLEM DAVRANIŞI NEDEN PROBLEM DAVRANIŞI NEDEN YAPIYOR?YAPIYOR?

İletişim kurmak için mi?İletişim kurmak için mi? Dikkat çekmek için mi?Dikkat çekmek için mi? Bir işten kaçmak için mi?Bir işten kaçmak için mi? Beceri eksikliğinden mi?Beceri eksikliğinden mi?

Aslında öğrencilerin tüm davranışlarının Aslında öğrencilerin tüm davranışlarının temelinde ihtiyaçlar yatar. Bu, temelinde ihtiyaçlar yatar. Bu, istenmeyen davranışlar içinde geçerlidir. istenmeyen davranışlar içinde geçerlidir. Öğrenciler istenmeyen davranışlar Öğrenciler istenmeyen davranışlar gösterdiklerinde bir gereksinimlerini gösterdiklerinde bir gereksinimlerini doyurmaya çalışırlar.doyurmaya çalışırlar.

FİZİKSEL ORTAMFİZİKSEL ORTAM

Sınıftaki öğrenci sayısı.Sınıftaki öğrenci sayısı. Sınıfın ışığı, aydınlığı.Sınıfın ışığı, aydınlığı. Sınıfın ısı düzeni.Sınıfın ısı düzeni. Sınıf ölçülerinin normal olması, duvarların Sınıf ölçülerinin normal olması, duvarların

badanalı olması.badanalı olması. Pencerelerin geniş olması, masa, sıra, pencere, Pencerelerin geniş olması, masa, sıra, pencere,

duvar ve yerlerin temiz olması.duvar ve yerlerin temiz olması. Oturma düzeni.Oturma düzeni.

Öğrencileriniz davranışlarını Öğrencileriniz davranışlarını kontrol edemiyorsa; o zaman kontrol edemiyorsa; o zaman bu davranışları onlar için, bu davranışları onlar için,

““SİZ SİZ ŞEKİLLENDİRMELİSİNİZŞEKİLLENDİRMELİSİNİZ””

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRMEDAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

Davranış:Davranış: Kişinin eylemde bulunarak Kişinin eylemde bulunarak çevreyle etkileşim içinde olduğu çevreyle etkileşim içinde olduğu gözlenebilir, ölçülebilir ve oluşumu gözlenebilir, ölçülebilir ve oluşumu çevrede değişikliğe yol açan bir dizi eylem çevrede değişikliğe yol açan bir dizi eylem ya da davranış sınıfına verilen isimdir.ya da davranış sınıfına verilen isimdir.

Uygulamalı davranış analizi:Uygulamalı davranış analizi: sosyal önemi sosyal önemi olan davranışları değiştirmeyi amaçlayan, olan davranışları değiştirmeyi amaçlayan, davranışçı kuramın öne sürdüğü, davranış davranışçı kuramın öne sürdüğü, davranış temel prensiplerine dayalı süreçleri temel prensiplerine dayalı süreçleri kullanan bilim dalıdır.kullanan bilim dalıdır.

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİUYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ

Edimsel koşullama kuramının öne sürdüğü davranış Edimsel koşullama kuramının öne sürdüğü davranış ilkelerini kullanarak, toplumsal açıdan önemli ilkelerini kullanarak, toplumsal açıdan önemli

davranışları değiştirmeyi amaçlayan yaklaşımdır.davranışları değiştirmeyi amaçlayan yaklaşımdır.

Uygulamalı davranış analizi , öğretim ve sağaltım Uygulamalı davranış analizi , öğretim ve sağaltım ortamlarında yaygın olarak ortamlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Uygulamalı davranış analizinin kullanılmaktadır. Uygulamalı davranış analizinin

bu denli yaygın kullanılmasının en önemli nedeni, bu denli yaygın kullanılmasının en önemli nedeni, uygulamacılar, özelliklede uygulamacılar, özelliklede öğretmenler ve aileleröğretmenler ve aileler tarafından kolayca anlaşılabilecek derecede yalın tarafından kolayca anlaşılabilecek derecede yalın olmasıdır.olmasıdır.

Uygulamalı davranış analizinin temelini oluşturan edimsel Uygulamalı davranış analizinin temelini oluşturan edimsel koşullama kuramının belli başlı dayanakları şöyle koşullama kuramının belli başlı dayanakları şöyle sıralanabilir.sıralanabilir.

1-1-Davranış değişikliği (öğrenme), çevresel değişikliklere Davranış değişikliği (öğrenme), çevresel değişikliklere bağlı olarak gerçekleşir. Davranışı , davranış öncesinde yer bağlı olarak gerçekleşir. Davranışı , davranış öncesinde yer alan ve davranışı izleyen çevresel olaylar biçimlendirir.alan ve davranışı izleyen çevresel olaylar biçimlendirir.

2-2-Edimsel koşullama içsel durumlarla değil , gözlenebilir, Edimsel koşullama içsel durumlarla değil , gözlenebilir, ölçülebilir ve yinelenebilir davranışlarla ilgilidir. Ancak bu ölçülebilir ve yinelenebilir davranışlarla ilgilidir. Ancak bu varsayım duygular ve düşünceler gibi içsel özellikleri yok varsayım duygular ve düşünceler gibi içsel özellikleri yok saymak anlamına gelmemektedir.saymak anlamına gelmemektedir.

3-3-Refleks tepkileri dışındaki tüm insan davranışları Refleks tepkileri dışındaki tüm insan davranışları öğrenilmiş davranışlardır. Olumlu davranışlar gibi öğrenilmiş davranışlardır. Olumlu davranışlar gibi olumsuz davranışlarda öğrenme sonucunda kazanılmıştır olumsuz davranışlarda öğrenme sonucunda kazanılmıştır ve aynı öğrenme ilkelerinin kontrolündedir.ve aynı öğrenme ilkelerinin kontrolündedir.

4-4-Davranış ve çevre ilişkilerini bilimsel olarak Davranış ve çevre ilişkilerini bilimsel olarak açıklayabilmek için , davranış ve çevre özelliklerinin açıklayabilmek için , davranış ve çevre özelliklerinin fiziksel belirlenmesi gerekir.fiziksel belirlenmesi gerekir.

5-5-Davranış ve çevre ilişkilerine ilişkin yasalar, tüm insan ve Davranış ve çevre ilişkilerine ilişkin yasalar, tüm insan ve hayvan türleri için geçerlidir.hayvan türleri için geçerlidir.

Uygulamalı Davranış Analizinin Uygulamalı Davranış Analizinin İlkeleriİlkeleri

Uygulamalı olması:Uygulamalı olması: Hedef davranışın kuramsal Hedef davranışın kuramsal açıdan değil, toplumsal açıdan önemli bir açıdan değil, toplumsal açıdan önemli bir davranış olmasını ifade eder.davranış olmasını ifade eder.

Arttırılmak yada azaltılmak istenen davranış Arttırılmak yada azaltılmak istenen davranış toplumsal açıdan önemli olmalı ve acil önem toplumsal açıdan önemli olmalı ve acil önem taşımalı. taşımalı.

Davranışsal olmalı:Davranışsal olmalı: Bireyin değişen ya da Bireyin değişen ya da değiştirilmesi planlanan davranışının tam olarak değiştirilmesi planlanan davranışının tam olarak gözlenebilir ve ölçülebilir olmalıdır.gözlenebilir ve ölçülebilir olmalıdır.

Analitik olmalı:Analitik olmalı: Eğer işlevsel bir ilişkinin Eğer işlevsel bir ilişkinin varlığından söz ediliyorsa, davranışın oluşması varlığından söz ediliyorsa, davranışın oluşması veya oluşmaması deneysel koşullar altında veya oluşmaması deneysel koşullar altında gösterilmelidir.gösterilmelidir.

Teknolojik olmalı:Teknolojik olmalı: Sürecin yazılı olarak Sürecin yazılı olarak tanımlanmasını ve yeterince detayı içermesini ve tanımlanmasını ve yeterince detayı içermesini ve bir başka uygulamacı tarafından tekrarlanabilir bir başka uygulamacı tarafından tekrarlanabilir olmasını gerektirir.olmasını gerektirir.

Kavramsal sistematiğinin olması:Kavramsal sistematiğinin olması: Uygulamacının izlediği süreçler davranışın temel Uygulamacının izlediği süreçler davranışın temel prensiplerinden kaynaklanıyorsa kavramsal prensiplerinden kaynaklanıyorsa kavramsal sistematikten söz edilebilir.sistematikten söz edilebilir.

Etkili olmalı:Etkili olmalı: Çalışma birey için pratik sonuçlar Çalışma birey için pratik sonuçlar üretmek için davranışı yeterli şekilde üretmek için davranışı yeterli şekilde gerçekleştiriyorsa etkilidir.gerçekleştiriyorsa etkilidir.

Genellenebilir olmalı:Genellenebilir olmalı: Davranış değişikliğinin Davranış değişikliğinin başka durumlar ve ve başka davranışlar içinde başka durumlar ve ve başka davranışlar içinde sürdürülebilir olmasıdır.sürdürülebilir olmasıdır.

Uygulamalı davranış analizinde Uygulamalı davranış analizinde basamaklarbasamaklar

Hedef davranışı belirleme ve Hedef davranışı belirleme ve tanılamatanılama

Hedef davranışı ölçme ve kaydetmeHedef davranışı ölçme ve kaydetme Hedef davranış için uygulama Hedef davranış için uygulama

yöntemini seçme.yöntemini seçme.

Hedef davranış belirlenirken Hedef davranış belirlenirken dikkat edilmesi gerekli öğelerdikkat edilmesi gerekli öğeler• Birey ve/veya çevresi açısından işlevsel Birey ve/veya çevresi açısından işlevsel

olmalı.olmalı.• Bireye doğal ortamlarda pekiştireç Bireye doğal ortamlarda pekiştireç

sağlamalı.sağlamalı.• Daha karmaşık beceriler için önkoşul Daha karmaşık beceriler için önkoşul

nitelik taşımalı.nitelik taşımalı.• Toplumsal yaşama katılımı Toplumsal yaşama katılımı

kolaylaştırmalı.kolaylaştırmalı. Bireyin ne yapmayacağını değil ne Bireyin ne yapmayacağını değil ne

yapacağını belirtmeliyapacağını belirtmeli

Hedef davranışı belirlerkenHedef davranışı belirlerken Çocuk/birey ile görüşülebilir.Çocuk/birey ile görüşülebilir. Bireyin yaşamındaki önemli Bireyin yaşamındaki önemli

kişilerden bilgi alınabilir.kişilerden bilgi alınabilir. Ölçü araçları uygulanabilir.Ölçü araçları uygulanabilir. Birey doğrudan gözlenebilir.Birey doğrudan gözlenebilir.

DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜMÜ VE DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜMÜ VE KAYDIKAYDI

Uygulamalı davranış analizinde Uygulamalı davranış analizinde değerlendirme, davranışların değerlendirme, davranışların doğrudan ölçümüne bağlıdır. doğrudan ölçümüne bağlıdır. Doğrudan ölçüm ;Doğrudan ölçüm ;

Bireyin davranışı gerçekleştirme Bireyin davranışı gerçekleştirme sırasında yapılan ölçümdür.sırasında yapılan ölçümdür.

KAYIT TEKNİKLERİKAYIT TEKNİKLERİ

1-ABC KAYDI1-ABC KAYDI

Davranış öncesi ve sonrasında neler Davranış öncesi ve sonrasında neler olup bittiğine ilişkin, ayrıntılı biçimde olup bittiğine ilişkin, ayrıntılı biçimde veri toplamak için doğrudan veri toplamak için doğrudan gözlemlere yer veren kayıt türüdür. gözlemlere yer veren kayıt türüdür. ABC kaydı ile hedef davranışa yada ABC kaydı ile hedef davranışa yada davranışlara karar verilir.davranışlara karar verilir.

ABC KAYDI TUTARKEN DİKKAT ABC KAYDI TUTARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAREDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

Gözlenen bireyin söylediği, yaptıpı Gözlenen bireyin söylediği, yaptıpı yada ona yapılan her şey yazırlır.yada ona yapılan her şey yazırlır.

Daha etkili kayıt tutabilmek için Daha etkili kayıt tutabilmek için kısaltmalar kullanabilinir.kısaltmalar kullanabilinir.

Sadece gözlene bilen ( görülebilen Sadece gözlene bilen ( görülebilen veya duyulabilen) olaylar kaydedilir.veya duyulabilen) olaylar kaydedilir.

Yazılan her davranışın öncesinde ve Yazılan her davranışın öncesinde ve sonrasında yer alan olaylar yazılır.sonrasında yer alan olaylar yazılır.

Gözlem en az 3 oturum sürdürülür. Gözlem en az 3 oturum sürdürülür.

ABC Kayıt FormuABC Kayıt Formu

Gözlenen: ZeynepGözlenen: Zeynep Tarih: 01.12.2009Tarih: 01.12.2009

Gözlemci: MuratGözlemci: Murat Gözlem Süresi: 5 d.k.Gözlem Süresi: 5 d.k. Ortam Davranış Öncesi Davranış Öncesi Davranış Davranış

Davranış SonrasıDavranış Sonrası

SınıfSınıf Öğrenciler yerlerinde Öğrenciler yerlerinde oturuyorlar. Öğretmen oturuyorlar. Öğretmen merhaba diyor.merhaba diyor.

Zeynep sınıfta geziniyorZeynep sınıfta geziniyor Öğretmen Zeynep’in yanına Öğretmen Zeynep’in yanına

giderek oturmasını söylüyor giderek oturmasını söylüyor

Hedef davranış belirlemeden önce Hedef davranış belirlemeden önce aşağıdaki sorulara yanıt verilmesi aşağıdaki sorulara yanıt verilmesi

gerekir.gerekir. Değiştirilmesi istenen hedef davranış birey Değiştirilmesi istenen hedef davranış birey

ve çevresi için işlevsel mi?ve çevresi için işlevsel mi? Değiştirilmesi hedeflenen davranış, Değiştirilmesi hedeflenen davranış,

uygulama sonrası ortamlarda bireye uygulama sonrası ortamlarda bireye pekiştireç sağlayacak mı?pekiştireç sağlayacak mı?

Değiştirilmesi hedeflenen davranış Değiştirilmesi hedeflenen davranış başkalarının bireyle daha olumlu başkalarının bireyle daha olumlu etkileşime girmesini sağlayacak mı?etkileşime girmesini sağlayacak mı?

Değiştirilmesi istenen davranış yaşa Değiştirilmesi istenen davranış yaşa uygunluk gösterecek mi?uygunluk gösterecek mi?

Değiştirilmesi hedeflenen davranışın Değiştirilmesi hedeflenen davranışın bireyin bağımsız yaşamına katkıda bireyin bağımsız yaşamına katkıda bulunacak mı?bulunacak mı?

Değiştirilmesi hedeflenen davranış Değiştirilmesi hedeflenen davranış azaltılmak istenen bir davranışsa bu azaltılmak istenen bir davranışsa bu davranışın yerine arttırılacak bir davranışın yerine arttırılacak bir davranış var mı?davranış var mı?

2- KALICI DAVRANIŞ ÜRÜNÜ 2- KALICI DAVRANIŞ ÜRÜNÜ KAYDIKAYDI

Haftalık hece testinde doğru sözcük sayısı, bilgisayar Haftalık hece testinde doğru sözcük sayısı, bilgisayar klavyesi ile yazılan doğru sözcük sayısı, öğrencinin klavyesi ile yazılan doğru sözcük sayısı, öğrencinin resminde yer alan perspektif sayısı gibi pek çok akademik resminde yer alan perspektif sayısı gibi pek çok akademik davranış kalıcı ürünü olan davranışlardır. Bu tür davranış kalıcı ürünü olan davranışlardır. Bu tür davranışların ürünleri kayıt edilir.davranışların ürünleri kayıt edilir.

Kalıcı ürünleri ölçmek için dikkat edilmesi gereken üç ilke Kalıcı ürünleri ölçmek için dikkat edilmesi gereken üç ilke vardır:vardır:

Hedef davranışın her meydana gelişi aynı kalıcı ürünle Hedef davranışın her meydana gelişi aynı kalıcı ürünle sonuçlanmalıdır.sonuçlanmalıdır.

Kalıcı ürün yalnızca hedef davranışın sonucunda ortaya Kalıcı ürün yalnızca hedef davranışın sonucunda ortaya çıkmalıdır.çıkmalıdır.

Eğer kalıcı ürünü kayıt ederken araç-gereç kullanılacaksa, Eğer kalıcı ürünü kayıt ederken araç-gereç kullanılacaksa, bunlar hedef davranışı etkilememelidir.bunlar hedef davranışı etkilememelidir.

Kalıcı ürün kaydı yapılabilecek davranışlara Kalıcı ürün kaydı yapılabilecek davranışlara örnekler:örnekler:

Oturma odasında bırakılan eşya/giysi sayısıOturma odasında bırakılan eşya/giysi sayısı Bulaşıkların yıkanıp yıkanmadığıBulaşıkların yıkanıp yıkanmadığı Oyuncakların yere atılıp atılmadığıOyuncakların yere atılıp atılmadığı Lambaları söndürülüp söndürülmediğiLambaları söndürülüp söndürülmediği Halının ya da yatağın ıslatılıp ıslatılmadığıHalının ya da yatağın ıslatılıp ıslatılmadığı Çocuğun saçının taranıp taranmadığıÇocuğun saçının taranıp taranmadığı Hatalı üretilen parçalarHatalı üretilen parçalar Yanlış park edilen araçlarYanlış park edilen araçlar Şiddetli yağıştan sonra kar ve buzun temizlenip Şiddetli yağıştan sonra kar ve buzun temizlenip

temizlenmediğitemizlenmediği

3- FOTOĞRAF VE VİDEO İLE 3- FOTOĞRAF VE VİDEO İLE KAYITKAYIT

Zaman zaman kalıcı ürünlerin daha da Zaman zaman kalıcı ürünlerin daha da kalıcılığını sağlamak amacı ile fotoğraflar kalıcılığını sağlamak amacı ile fotoğraflar ve video kayıtları kullanılabilir.ve video kayıtları kullanılabilir.

Örneğin: Tırnak yeme davranışını Örneğin: Tırnak yeme davranışını değiştirmeyi hedefliyorsanız. Düzenli değiştirmeyi hedefliyorsanız. Düzenli aralıklarla öğrencinin ellerinin fotoğrafını aralıklarla öğrencinin ellerinin fotoğrafını çekebilirsiniz. Tırnak boyunu cetvelle çekebilirsiniz. Tırnak boyunu cetvelle ölçerek kayıt eder. Fotoğraf kanıtlarını ölçerek kayıt eder. Fotoğraf kanıtlarını kullanabilirsiniz.kullanabilirsiniz.

Bir başka örnek olarak öğrencilerin Bir başka örnek olarak öğrencilerin legolarla yaptıkları ürünleri legolarla yaptıkları ürünleri fotoğraflayabilirsiniz.fotoğraflayabilirsiniz.

4- KONTROL LİSTELERİ İLE 4- KONTROL LİSTELERİ İLE DAVRANIŞ KAYDIDAVRANIŞ KAYDI

Öğretmenler tarafından kolayca Öğretmenler tarafından kolayca kullanılabilir.kullanılabilir.

Ancak kontrol listeleri oluşturulurken Ancak kontrol listeleri oluşturulurken davranış yaptı/yapmadı, doğru/yanlış, davranış yaptı/yapmadı, doğru/yanlış, uygun/uygun değil gibi kategorilere uygun/uygun değil gibi kategorilere ayrılmalıdır. Özellikle güvenlik gerektiren ayrılmalıdır. Özellikle güvenlik gerektiren işlerin kaydında uygundur.işlerin kaydında uygundur.

Çocukları kendi odalarını ya da masalarını Çocukları kendi odalarını ya da masalarını temizlemeleri, bir tabağa yerleştirilecek temizlemeleri, bir tabağa yerleştirilecek yiyecekleri yeri ve sırası (yiyecek yiyecekleri yeri ve sırası (yiyecek hazırlama) gibi davranışlar kayıt edilebilir.hazırlama) gibi davranışlar kayıt edilebilir.

DAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİDAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİ

1- Kesin kayıt teknikleri1- Kesin kayıt teknikleri• Olay kaydıOlay kaydı• Süre kaydıSüre kaydı• Bekleme süresi kaydıBekleme süresi kaydı

Olay Kaydı:Olay Kaydı:En pratik ve en kullanışlı kayıt etme süreçlerinden En pratik ve en kullanışlı kayıt etme süreçlerinden

biri sıklık sayma ya da olay kaydıdır. Bu kayıt biri sıklık sayma ya da olay kaydıdır. Bu kayıt türünde gözlemci belirlenen gözlem zamanı türünde gözlemci belirlenen gözlem zamanı boyunca oluşan davranışların kaç kez oluştuğunu boyunca oluşan davranışların kaç kez oluştuğunu sayar.sayar.

Davranışları sayma;Davranışları sayma;Davranışın açık başlangıç ve bitişi olduğunda Davranışın açık başlangıç ve bitişi olduğunda

oldukça kullanışlıdır. Eğer davranış bazen 10sn. oldukça kullanışlıdır. Eğer davranış bazen 10sn. Bazen de 10 dakika sürüyorsa olay kaydı bu tür Bazen de 10 dakika sürüyorsa olay kaydı bu tür davranışlar için uygun değildir.davranışlar için uygun değildir.

Davranış çok sık meydana geliyorsa, davranışı Davranış çok sık meydana geliyorsa, davranışı bütün bir zaman diliminde izlemedikçe saymak bütün bir zaman diliminde izlemedikçe saymak mümkün değilse olay kaydı uygun değildir.mümkün değilse olay kaydı uygun değildir.

Süre Kaydı :Süre Kaydı :Hedef davranışın ne kadar süre ile devam ettiğinin Hedef davranışın ne kadar süre ile devam ettiğinin

belirlenmesi amacıyla tutulan kayıtlardır. İki türü vardır. belirlenmesi amacıyla tutulan kayıtlardır. İki türü vardır. Gözlem süresinde gerçekleşen her bir davranışın süresi kayıt Gözlem süresinde gerçekleşen her bir davranışın süresi kayıt

edilebilir. edilebilir. Gözlem süresinde gerçekleşen tüm davranışların toplam süresi Gözlem süresinde gerçekleşen tüm davranışların toplam süresi

kayıt edilebilir.kayıt edilebilir.Süre kaydı yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi Süre kaydı yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi

araçtır. Zamanı gösteren video kayıtları incelenerek, süre araçtır. Zamanı gösteren video kayıtları incelenerek, süre kaydı yapılabilir.kaydı yapılabilir.

Süre kaydında, gözlemci davranışın tamamlanmasına en yakın Süre kaydında, gözlemci davranışın tamamlanmasına en yakın saniye, dakika ya da çeyrek saati kayıt etmeyi tercih saniye, dakika ya da çeyrek saati kayıt etmeyi tercih edebilir.edebilir.

Bekleme Süresi KaydıBazı durumlarda bir uyaranla davranışın başlaması ya da

tamamlanması arasında geçen süreyi belirlemek önemlidir. Bekleme süresi kaydı süre kaydındaki ilkeler dikkate alınarak tutulur.

Örnekler:Öğretmenin “yerine otur” demesinden sonra öğrencinin yerine

oturması arasında geçen süre.Bir lokantada yemeklerin sipariş edilmesinden sonra yemek

servisi arasındaki süre.Bir çağrının ulaşması ile cevaplanması arasındaki süre.“odanı temizle” yönergesi ile işin tamamlanması arasındaki

süre. (Sürenin uygun olmadığı durumlarda gerekebilir)

2- Yaklaşık kayıt teknikleri2- Yaklaşık kayıt teknikleri

A- Zaman aralığı kaydıA- Zaman aralığı kaydıBütüncül zaman aralığı kaydıBütüncül zaman aralığı kaydı

Kısmi(parçalı) zaman aralığı kaydıKısmi(parçalı) zaman aralığı kaydı

B- Anlık zaman örneklemi kaydı.B- Anlık zaman örneklemi kaydı.

A- Zaman aralığı kaydıA- Zaman aralığı kaydı

Gözlem süresi eşit zaman aralıklarına Gözlem süresi eşit zaman aralıklarına bölünerek, bu aralık içinde davranışın bölünerek, bu aralık içinde davranışın oluşup oluşmamasının kayıt oluşup oluşmamasının kayıt edilmesidir. edilmesidir.

Bütüncül KayıtBütüncül KayıtBelirlenen zaman aralığı süresince, davranış Belirlenen zaman aralığı süresince, davranış

devam ediyorsa o davranış “var” kabul devam ediyorsa o davranış “var” kabul edilir. Davranış aralık süresince devam edilir. Davranış aralık süresince devam etmiyorsa “yok” kabul edilir.etmiyorsa “yok” kabul edilir.

Kısmi (parçalı) kayıtKısmi (parçalı) kayıtBelirlenen zaman arlığı içinde davranış Belirlenen zaman arlığı içinde davranış

gerçekleşmişse “var” kabul edilir. gerçekleşmişse “var” kabul edilir. Davranışın gerçekleşme sayısı ya da süresi Davranışın gerçekleşme sayısı ya da süresi önemli değildir.önemli değildir.

B- Anlık Zaman Örneklemi KaydıB- Anlık Zaman Örneklemi Kaydı

Gözlem süresi 5 -10 dakikalık zaman Gözlem süresi 5 -10 dakikalık zaman aralıklarına bölünür ve zaman aralığı aralıklarına bölünür ve zaman aralığı sonunda gözlenerek davranışın sonunda gözlenerek davranışın gerçekleşip gerçekleşmediği kayıt gerçekleşip gerçekleşmediği kayıt edilir.edilir.

Bu yöntem ile birden çok sayıda Bu yöntem ile birden çok sayıda davranış aynı anda kayıt edilebilir davranış aynı anda kayıt edilebilir

UYGUN DAVRANIŞLARIN UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASIARTTIRILMASI

Bir davranışı izleyen ve o davranışın ilerde Bir davranışı izleyen ve o davranışın ilerde gerçekleşme olasılığını arttıran duruma , gerçekleşme olasılığını arttıran duruma , pekiştirme pekiştirme denir. denir.

Olumlu pekiştirmeOlumlu pekiştirme , bir davranışı izleyen durumda ortama bir , bir davranışı izleyen durumda ortama bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ilerde yapılma uyaranın eklenmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır.olasılığının artmasıdır.

Örnek :Örnek : 1-1-Bağımsız olarak oynamayan bir çocuğa Bağımsız olarak oynamayan bir çocuğa

bağımsız oynadığı süreçlerde anne ve babasının aferin bağımsız oynadığı süreçlerde anne ve babasının aferin diyerek ödüllendirmesi bu ödüllendirme süreci sonunda da diyerek ödüllendirmesi bu ödüllendirme süreci sonunda da bağımsız oynama davranışının artması.bağımsız oynama davranışının artması.

2-2- Kreşe giden 2 yaşındaki bireyin her emekleme Kreşe giden 2 yaşındaki bireyin her emekleme davranışının görmezden gelinerek her ayakta durma davranışının görmezden gelinerek her ayakta durma davranışının akabinde öğretmenin yanına gitmesi ve onunla davranışının akabinde öğretmenin yanına gitmesi ve onunla ilgilenmesi sonucu çocuğun ayakta durma davranışının ilgilenmesi sonucu çocuğun ayakta durma davranışının artması.artması.

Olumsuz pekiştirmeOlumsuz pekiştirme ise , bir davranışı izleyen ise , bir davranışı izleyen durumda ortamdan bir itici uyaranın durumda ortamdan bir itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ilerde yapılma çekilmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır.olasılığının artmasıdır.

Olumsuz pekiştirme , bir itici Olumsuz pekiştirme , bir itici uyaranın ortaya çıkmasının engellenmesi uyaranın ortaya çıkmasının engellenmesi (kaçınma) ya da sürmekte olan bir itici (kaçınma) ya da sürmekte olan bir itici uyaranın sona ermesi biçiminde olabilir.uyaranın sona ermesi biçiminde olabilir.

Örnek:1- Örnek:1- Arkadaşının kolunu büken birey canı yanan çocuğa Arkadaşının kolunu büken birey canı yanan çocuğa eğer özür dilerim dersen kolunu bırakırım der.Canı yanan eğer özür dilerim dersen kolunu bırakırım der.Canı yanan çocuk özür dilerim abi der ve kol bükmeyi bırakır. çocuk özür dilerim abi der ve kol bükmeyi bırakır.

Burada itici uyaran kol bükme davranışına bağlı olarak Burada itici uyaran kol bükme davranışına bağlı olarak çocuğun canı yanması itici uyaranın ortamdan kalkması için çocuğun canı yanması itici uyaranın ortamdan kalkması için özür dilerim demesi. Sonuç özür dileme davranışının artması.özür dilerim demesi. Sonuç özür dileme davranışının artması.

2- 2- Hasta olan Annenin çocuğuna benimle evde olduğun zaman Hasta olan Annenin çocuğuna benimle evde olduğun zaman kendimi güvende hissediyorum demesi sonucu çocuğun eğer kendimi güvende hissediyorum demesi sonucu çocuğun eğer annemi bırakıp okula ya da dışarı gidersem annem annemi bırakıp okula ya da dışarı gidersem annem hastalanabilir,ölebilir diyerek okula gitmemeye karar vermesi.hastalanabilir,ölebilir diyerek okula gitmemeye karar vermesi.

Öğrenci evde kalarak itici uyaran olan annesinin Öğrenci evde kalarak itici uyaran olan annesinin hastalanma durumunu ortadan kaldırmak için evde kalma ya hastalanma durumunu ortadan kaldırmak için evde kalma ya da dışarı çıkmama davranışında artışın olması.da dışarı çıkmama davranışında artışın olması.

3-3- Sevmediğimiz bir tv programının başlaması nedeni Sevmediğimiz bir tv programının başlaması nedeni ile televizyonu kapatarak itici uyaran olan tv programını ile televizyonu kapatarak itici uyaran olan tv programını ortadan kaldırmamız.televizyonu kapama davranışında artış ortadan kaldırmamız.televizyonu kapama davranışında artış olması.olması.

NELER PEKİŞTİREÇ OLABİLİR?NELER PEKİŞTİREÇ OLABİLİR?

Pekiştireçler:Pekiştireçler:SözsüzSözsüz İfadelerİfadeler:gülümseme,alkışlama,baş ile :gülümseme,alkışlama,baş ile

onaylama,göz kırpma…vbonaylama,göz kırpma…vbSosyalSosyal Yakınlık:Yakınlık:Öğretmen masasının yakınına Öğretmen masasının yakınına

oturtmak,öğretmenle birlikte sınıf panosunu oturtmak,öğretmenle birlikte sınıf panosunu yerleştirmek,yemekte öğretmenle yan yana oturmak…yerleştirmek,yemekte öğretmenle yan yana oturmak…vbvb

AyrıcalıkAyrıcalık TanımakTanımak:Bahçede oynamasına izin :Bahçede oynamasına izin vermek,sınıf defterini okul idaresine götürmek,Ödevini vermek,sınıf defterini okul idaresine götürmek,Ödevini yapmış bir öğrenciye sınıf içinde serbest çalışma yapmış bir öğrenciye sınıf içinde serbest çalışma imkanı vermek(diğerleri ödevini tamamlarken…vb)imkanı vermek(diğerleri ödevini tamamlarken…vb)

Övgü SözleriÖvgü Sözleri:”Aferin,Ne kadar güzel!Bunu sen mi :”Aferin,Ne kadar güzel!Bunu sen mi yaptın!Çok iyi bir iş…vb”yaptın!Çok iyi bir iş…vb”

Etkinlik Pekiştireçleri:Etkinlik Pekiştireçleri:Şarkı söylemek,yap-boz oynamak,şiir okumak,bahçede Şarkı söylemek,yap-boz oynamak,şiir okumak,bahçede

top oynamasına izin vermek,tiyatroya götürmek,bir top oynamasına izin vermek,tiyatroya götürmek,bir sosyal etkinliğe katılmasına izin vermek…vbsosyal etkinliğe katılmasına izin vermek…vb

Övgü SözleriÖvgü Sözleri:”Aferin,Ne kadar güzel!Bunu sen mi :”Aferin,Ne kadar güzel!Bunu sen mi yaptın!Çok iyi bir iş…vb”yaptın!Çok iyi bir iş…vb”

Etkinlik Pekiştireçleri:Etkinlik Pekiştireçleri:

Şarkı söylemek,yap-boz oynamak,şiir Şarkı söylemek,yap-boz oynamak,şiir okumak,bahçede top oynamasına izin okumak,bahçede top oynamasına izin vermek,tiyatroya götürmek,bir sosyal etkinliğe vermek,tiyatroya götürmek,bir sosyal etkinliğe katılmasına izin vermek…vbkatılmasına izin vermek…vb

DAVRANIŞ KAZANDIRMADA DAVRANIŞ KAZANDIRMADA PEKİŞTİREÇ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ PEKİŞTİREÇ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ

GEREKEN NOKTALARGEREKEN NOKTALAR

Pekiştirme sadece Pekiştirme sadece UYGUNUYGUN davranışlar davranışlar gösterildiğinde yapılmalıdır!gösterildiğinde yapılmalıdır!

Uygun davranışın Uygun davranışın HEMEN ARDINDANHEMEN ARDINDAN yapılmalıdır!yapılmalıdır!

Uygun davranışın ilk gerçekleştirildiği ve ya Uygun davranışın ilk gerçekleştirildiği ve ya istenilen sıklıkta gerçekleştirilmediği durumlarda istenilen sıklıkta gerçekleştirilmediği durumlarda SÜREKLİ PEKİŞTİRME YAPILMALIDIRSÜREKLİ PEKİŞTİRME YAPILMALIDIR.. ((örneğin ilk kez ödevini yapan ya da ödevlerini bir örneğin ilk kez ödevini yapan ya da ödevlerini bir yapıp bir yapmayan öğrencilerin ödev yapma yapıp bir yapmayan öğrencilerin ödev yapma davranışı her gerçekleştirildiğinde davranışı her gerçekleştirildiğinde ödüllendirilmelidir)ödüllendirilmelidir) Ancak düzenli ödev yapan bir Ancak düzenli ödev yapan bir öğrencinin ödev yapma davranışının sürekli öğrencinin ödev yapma davranışının sürekli olarak ödüllendirilmesine gerek yoktur.Daha olarak ödüllendirilmesine gerek yoktur.Daha nadir (ör:haftada-ayda bir pekiştirme)nadir (ör:haftada-ayda bir pekiştirme)

Sürekli olarak tek bir tür pekiştireç kullanmak etkisini kısa Sürekli olarak tek bir tür pekiştireç kullanmak etkisini kısa sürede yitirir.Bu nedenle de sürede yitirir.Bu nedenle de ÇEŞİTLİ TÜRDE ÇEŞİTLİ TÜRDE PEKİŞTİREÇLERPEKİŞTİREÇLER kullanılmalıdır! kullanılmalıdır!

Kullanılacak pekiştireçler uygulayıcı tarafından Kullanılacak pekiştireçler uygulayıcı tarafından KOLAY KOLAY BULUNABİLİR VE KULLANIMI KOLAYBULUNABİLİR VE KULLANIMI KOLAY olmalıdır! olmalıdır!

Pekiştireç öğrencinin Pekiştireç öğrencinin YAŞINA-CİNSİNE-KİŞİLİK YAŞINA-CİNSİNE-KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNE-İLGİLERİNE VE ÖZELLİKLE DE ÖZELLİKLERİNE-İLGİLERİNE VE ÖZELLİKLE DE İHTİYAÇLARINA UYGUN OLMALIDIRİHTİYAÇLARINA UYGUN OLMALIDIR. Aksi halde . Aksi halde pekiştireç özelliği taşımaz!pekiştireç özelliği taşımaz!

Pekiştireç Pekiştireç DOYGUNLUK SAĞLAMAMALIDIRDOYGUNLUK SAĞLAMAMALIDIR.. Aksi halde Aksi halde öğrenci için pekiştireç özelliğini yitirir( sürekli olarak öğrenci için pekiştireç özelliğini yitirir( sürekli olarak çikolata ile ödüllendirilen öğrenci artık çikolataya çikolata ile ödüllendirilen öğrenci artık çikolataya doyabilir ve artık çikolata ulaşılmak istenen bir doyabilir ve artık çikolata ulaşılmak istenen bir ödül/ihtiyaç olamktan çıkar)ödül/ihtiyaç olamktan çıkar)

Nesne PekiştireçleriNesne Pekiştireçleri::Oyuncak ya da araç-gereç materyaller.Oyuncak ya da araç-gereç materyaller.

Sembol Pekiştireçler:Sembol Pekiştireçler:Kendi başına anlamı olmayan ama başka pekiştireçlere Kendi başına anlamı olmayan ama başka pekiştireçlere

dönüştürülebilen senbollerdir;Para,gazete dönüştürülebilen senbollerdir;Para,gazete kuponları,yıldızlar,jeton,boncuk vb.kuponları,yıldızlar,jeton,boncuk vb.

Birincil Pekiştireçler:Birincil Pekiştireçler:Temel fizyolojik ihtiyaçları karşılamaya dönük Temel fizyolojik ihtiyaçları karşılamaya dönük

pekiştireçlerdir (yiyecek,içecek,barınma,uyku …vb)Ancak kısa süreli pekiştireçlerdir (yiyecek,içecek,barınma,uyku …vb)Ancak kısa süreli kullanılmalı ve aşırı doyurulmamalıdır.Ör:sürekli çikolata ödülü bir kullanılmalı ve aşırı doyurulmamalıdır.Ör:sürekli çikolata ödülü bir süre sonra doygunluğa yol açar ve pekiştireç özelliğini kaybeder.Karnı süre sonra doygunluğa yol açar ve pekiştireç özelliğini kaybeder.Karnı aç olan küçük yaşta bir çocuk için uygulanan eğitim bir işkenceye aç olan küçük yaşta bir çocuk için uygulanan eğitim bir işkenceye dönüşebilir(“eğer ödevini bitirirsen yemeğini yiyebilirsin” gibi bir dönüşebilir(“eğer ödevini bitirirsen yemeğini yiyebilirsin” gibi bir uygulamaya gidilmiş ise)uygulamaya gidilmiş ise)

Pekiştireç Belirleme FormuPekiştireç Belirleme FormuSevgili Öğrenci:Sevgili Öğrenci:

Bu formda 12 adet etkinlik ve ödül yer almaktadır. Bu etkinlik ve ödül listesini dikkatlice okuyarak en çok hoşunuza Bu formda 12 adet etkinlik ve ödül yer almaktadır. Bu etkinlik ve ödül listesini dikkatlice okuyarak en çok hoşunuza giden 4 tane etkinlik yada ödülün karşısına (X) işareti koyunuz. Ayrıca anne- baba, öğretmeninizden de giden 4 tane etkinlik yada ödülün karşısına (X) işareti koyunuz. Ayrıca anne- baba, öğretmeninizden de sizin en çok sevdiğinizi düşündükleri etkinlik ve ödülleri belirlemelerini rica ediniz.sizin en çok sevdiğinizi düşündükleri etkinlik ve ödülleri belirlemelerini rica ediniz.

Öğrenci Anne- Baba ÖğretmenÖğrenci Anne- Baba Öğretmen

1.1. Top oynamak. ( ) ( ) ( )Top oynamak. ( ) ( ) ( )

2.2. Bahçede dolaşmak. ( ) ( ) ( )Bahçede dolaşmak. ( ) ( ) ( )

3.3. Resim boyamak. ( ) ( ) ( )Resim boyamak. ( ) ( ) ( )

4.4. Resim yapmak. ( ) ( ) ( )Resim yapmak. ( ) ( ) ( )

5.5. Müzik dinleme. ( ) ( ) ( )Müzik dinleme. ( ) ( ) ( )

6.6. Sınıfı temizlemek. ( ) ( ) ( )Sınıfı temizlemek. ( ) ( ) ( )

7.7. Saçının okşanması ( ) ( ) ( )Saçının okşanması ( ) ( ) ( )

8.8. Aferin denmesi ( ) ( ) ( )Aferin denmesi ( ) ( ) ( )

9.9. Şarkı söylemek ( ) ( ) ( )Şarkı söylemek ( ) ( ) ( )

10.10. Yoklama defteri getirip götürmek. ( ) ( ) ( )Yoklama defteri getirip götürmek. ( ) ( ) ( )

11.11. Öğretmen masasını toplamak. ( ) ( ) ( )Öğretmen masasını toplamak. ( ) ( ) ( )

12.12. Pin pon oynamak. ( ) ( ) ( )Pin pon oynamak. ( ) ( ) ( )

UYGUN OLMAYAN UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASIDAVRANIŞLARIN AZALTILMASI

Çocukların yeni beceri öğrenmelerini Çocukların yeni beceri öğrenmelerini engelleyen, var olan becerilerini engelleyen, var olan becerilerini kullanmalarını engelleyen, çevreleriyle kullanmalarını engelleyen, çevreleriyle etkileşimlerini olumsuz etkileyen, çevresine etkileşimlerini olumsuz etkileyen, çevresine yada kendisine zarar veren davranışlar yada kendisine zarar veren davranışlar olarak tanımlanabilir.olarak tanımlanabilir.

Yinelenen davranışlar.Yinelenen davranışlar. Aşırı hareketlilik.Aşırı hareketlilik. Öfke nöbetleriÖfke nöbetleri Yönergelere uymama.Yönergelere uymama. Uyku ve yemek problemleriUyku ve yemek problemleri Saldırgan davranışlar.Saldırgan davranışlar. Kendine zarar verme.Kendine zarar verme.

Uygun olmayan davranışları azaltmak üzere Uygun olmayan davranışları azaltmak üzere kullanılabilecek pek çok yöntem vardır. Bu kullanılabilecek pek çok yöntem vardır. Bu yöntemler , en ılımlıdan en az ılımlıya doğru dört yöntemler , en ılımlıdan en az ılımlıya doğru dört düzeyde ele alınmaktadır. . Bu düzeyler, düzeyde ele alınmaktadır. . Bu düzeyler,

(1) (1) ayrımlı pekiştirmeayrımlı pekiştirme

(2)(2)sönme sönme

((3)hoşa giden uyaranı çekme3)hoşa giden uyaranı çekme

(4) (4) hoşa gitmeyen uyaran vermedir.hoşa gitmeyen uyaran vermedir.

İstenmeyen bir davranışı azaltmak için , öncelikle en İstenmeyen bir davranışı azaltmak için , öncelikle en ılımlı yöntem seçilmelidir. Örneğin eğer birinci ılımlı yöntem seçilmelidir. Örneğin eğer birinci düzeydeki yöntem etkili olacaksa , daha alt düzeydeki yöntem etkili olacaksa , daha alt düzeylere inmek etik açıdan uygun değildir. düzeylere inmek etik açıdan uygun değildir. Birinci düzeydeki yöntem etkili olmadığında ikinci Birinci düzeydeki yöntem etkili olmadığında ikinci düzey, ikinci düzey de etkili olmadığında üçüncü düzey, ikinci düzey de etkili olmadığında üçüncü düzey , üçüncü düzeyinde etkili olmadığı düzey , üçüncü düzeyinde etkili olmadığı durumlarda ise son çare olarak dördüncü düzey durumlarda ise son çare olarak dördüncü düzey düşünülmelidir. Hangi düzeydeki yöntemin düşünülmelidir. Hangi düzeydeki yöntemin kullanılmasının daha uygun olacağına karar kullanılmasının daha uygun olacağına karar vermek için, davranış azaltma yöntemi denenmeli vermek için, davranış azaltma yöntemi denenmeli ve etkililiği veri analizi ile saptanmalıdır.ve etkililiği veri analizi ile saptanmalıdır.

Ayrımlı PekiştirmeAyrımlı PekiştirmeAAyrımlı pekiştirmede uygun olmayan yrımlı pekiştirmede uygun olmayan

davranışların azaltılması için uygun davranışın davranışların azaltılması için uygun davranışın artması yada sürdürülmesi 2 temel pekiştirme artması yada sürdürülmesi 2 temel pekiştirme ilkesine dayanır.ilkesine dayanır.

1.1. Davranış uygun ayırt edici uyaranı izlediğinde Davranış uygun ayırt edici uyaranı izlediğinde pekiştirilir. Örneğin sınıf içinde konuşma bazı pekiştirilir. Örneğin sınıf içinde konuşma bazı koşullarda uygun bazı koşullarda uygun koşullarda uygun bazı koşullarda uygun olmayabilir. Bu durum sınıf içinde konuşma belli olmayabilir. Bu durum sınıf içinde konuşma belli bir uyaranın ( öğretmenin soru sorması gibi) bir uyaranın ( öğretmenin soru sorması gibi) varlığında pekiştirilirken diğer durumlarda varlığında pekiştirilirken diğer durumlarda pekiştirilmez.pekiştirilmez.

2.2. İkinci uygulamada diğer davranışlar görmezden İkinci uygulamada diğer davranışlar görmezden gelinirken uygun olan hedef davranış pekiştirilir. gelinirken uygun olan hedef davranış pekiştirilir. Böylece pekiştirilen davranış artarken, görmezden Böylece pekiştirilen davranış artarken, görmezden gelinen davranış azalır.gelinen davranış azalır.

Ayrımlı pekiştirme bir davranışı azaltmak Ayrımlı pekiştirme bir davranışı azaltmak için pekiştirmenin kullanılmasıdır. Ayrımlı için pekiştirmenin kullanılmasıdır. Ayrımlı pekiştirmenin üç türü vardır: (a) seyrek pekiştirmenin üç türü vardır: (a) seyrek yapılan davranışı pekiştirme (b) başka yapılan davranışı pekiştirme (b) başka davranışları pekiştirme ( c) karşıt davranışları pekiştirme ( c) karşıt davranışları pekiştirme davranışları pekiştirme

1-Seyrek Yapılan Davranışı Pekiştirme:1-Seyrek Yapılan Davranışı Pekiştirme: Bazı davranışlar, belli bir süre Bazı davranışlar, belli bir süre içinde belli bir sıklıkla yada süreyle yapıldıklarında uygun olup; daha içinde belli bir sıklıkla yada süreyle yapıldıklarında uygun olup; daha fazla yapıldıklarında uygun değildir. fazla yapıldıklarında uygun değildir.

Örneğin , günde iki yada üç kez diş fırçalamak arzu edilen bir Örneğin , günde iki yada üç kez diş fırçalamak arzu edilen bir

durumken ; günde yedi ya da sekiz kez diş fırçalamak istenmeyen bir durumken ; günde yedi ya da sekiz kez diş fırçalamak istenmeyen bir durumdur. Seyrek yapılan davranışın pekiştirilmesi uygulamasında durumdur. Seyrek yapılan davranışın pekiştirilmesi uygulamasında davranışlar, gözlem süreci boyunca uygun düzeyde yapıldıklarında davranışlar, gözlem süreci boyunca uygun düzeyde yapıldıklarında bireyin pekiştireç elde etmesiyle; daha fazla yapıldıklarında ise bireyin pekiştireç elde etmesiyle; daha fazla yapıldıklarında ise pekiştireç elde edememesiyle sonuçlanır. Örneğin çocuk ,günde üç kez pekiştireç elde edememesiyle sonuçlanır. Örneğin çocuk ,günde üç kez dişini fırçaladığında yatmadan önce TV ‘de sevdiği programı dişini fırçaladığında yatmadan önce TV ‘de sevdiği programı izleyebilirken ;daha fazla fırçaladığında TV izlemesine izin verilmez.izleyebilirken ;daha fazla fırçaladığında TV izlemesine izin verilmez.

20 dakikalık masa başı etkinliğinde 10 kez yerinden kalkarak 20 dakikalık masa başı etkinliğinde 10 kez yerinden kalkarak öğretmeninden yardım isteyen bir çocuğun yardım isteme davranışını öğretmeninden yardım isteyen bir çocuğun yardım isteme davranışını azaltmak için öğretmen sadece 2 kez yardım istediğinde öğrenciye 5 azaltmak için öğretmen sadece 2 kez yardım istediğinde öğrenciye 5 dakikalık boş zaman verebilir.dakikalık boş zaman verebilir.

2-Başka Davranışları Pekiştirme:2-Başka Davranışları Pekiştirme: Azaltılmak istenen Azaltılmak istenen davranış gözlem süreci boyunca hiç yapılmadığından, davranış gözlem süreci boyunca hiç yapılmadığından, gözlem süreci sonunda ilk yapılan herhangi bir gözlem süreci sonunda ilk yapılan herhangi bir olumlu davranış pekiştirilir. olumlu davranış pekiştirilir.

Örneğin, izin almadan konuşma davranışı başka Örneğin, izin almadan konuşma davranışı başka davranışları pekiştirme yöntemi ile azaltılmak davranışları pekiştirme yöntemi ile azaltılmak istendiğinde, çocuk bir ders boyunca gözlenir. Ders istendiğinde, çocuk bir ders boyunca gözlenir. Ders sırasında izin almadan konuşma davranışını hiç sırasında izin almadan konuşma davranışını hiç yapmazsa, ders bitiminde yaptığı ilk olumlu yapmazsa, ders bitiminde yaptığı ilk olumlu davranıştan sonra kendisine pekiştireç sunulur.davranıştan sonra kendisine pekiştireç sunulur.

3.Karşıt (Uyuşmayan ) Davranışları Pekiştirme-alternatif davranış :3.Karşıt (Uyuşmayan ) Davranışları Pekiştirme-alternatif davranış : Azaltılmak istenen hedef davranışın karşıtı , o davranışla aynı anda Azaltılmak istenen hedef davranışın karşıtı , o davranışla aynı anda yapılamayacak bir davranış varsa , bu davranış belirlenir.Hedef davranış yapılamayacak bir davranış varsa , bu davranış belirlenir.Hedef davranış görmezlikten gelinirken ; karşıt davranış pekiştirilir. görmezlikten gelinirken ; karşıt davranış pekiştirilir.

ÖrneğinÖrneğin ;sınıfta dolaşma davranışının karşıtı , yerinde oturma davranışıdır. ;sınıfta dolaşma davranışının karşıtı , yerinde oturma davranışıdır. Dolayısıyla , çocuk yerinde oturduğunda pekiştirilir;sınıfta dolaştığında Dolayısıyla , çocuk yerinde oturduğunda pekiştirilir;sınıfta dolaştığında ise görmezden gelinir.ise görmezden gelinir.

Benzer şekilde , sağ elle ağıza nesne götürme davranışının karşıtı olarak Benzer şekilde , sağ elle ağıza nesne götürme davranışının karşıtı olarak sağ elle resim yapma davranışı benimsenebilir; şarkı söyleme davranışının sağ elle resim yapma davranışı benimsenebilir; şarkı söyleme davranışının karşıtı olarak ise yüksek sesle kitap okuma davranışı seçilebilir.karşıtı olarak ise yüksek sesle kitap okuma davranışı seçilebilir.

Sırayı karalayan birey için karşıt davranışı yazı yazma olabilir.Sırayı karalayan birey için karşıt davranışı yazı yazma olabilir.

SÖNMESÖNME Sönme bir davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin geri Sönme bir davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin geri çekilmesidir. Diğer bir değişle daha önce pekiştirilmiş olan uygun çekilmesidir. Diğer bir değişle daha önce pekiştirilmiş olan uygun olmayan davranışları pekiştirmeme yöntemidir. Ortadanolmayan davranışları pekiştirmeme yöntemidir. Ortadan

kaldırılmak istenen davranış , sönme yöntemi uygulamasının başında artma kaldırılmak istenen davranış , sönme yöntemi uygulamasının başında artma ve çeşitlenme gösterebilir. Ancak, pekiştirilmeyen davranış zamanla azalır ve çeşitlenme gösterebilir. Ancak, pekiştirilmeyen davranış zamanla azalır ve ortadan kalkar.ve ortadan kalkar.

Örnek :Örnek :Ağlama davranışında her ağladığında her istediğini Ağlama davranışında her ağladığında her istediğini kazanmışsa ,elde etmişse bu davranış tekrarlanacaktır.Elde ettiği bu kazanmışsa ,elde etmişse bu davranış tekrarlanacaktır.Elde ettiği bu pekiştireçler verilmeyerek davranış sonrası uyaranlarda tutarlılık sağlanarak pekiştireçler verilmeyerek davranış sonrası uyaranlarda tutarlılık sağlanarak ağlama davranışı azaltılır.ağlama davranışı azaltılır.

Okuldan kaçma davranışı her kaçma davranışında öğretmen bu Okuldan kaçma davranışı her kaçma davranışında öğretmen bu davranışı çocuğun okula dönmesi için bisküvi..vb şeyler alarak davranışı çocuğun okula dönmesi için bisküvi..vb şeyler alarak ödüllendirmiştir.Bu davranışı verilen pekiştireçler ortadan kaldırılarak bu ödüllendirmiştir.Bu davranışı verilen pekiştireçler ortadan kaldırılarak bu davranış ortadan kaldırılacaktır.davranış ortadan kaldırılacaktır.

Örneğin; öğrenci sürekli yerinden Örneğin; öğrenci sürekli yerinden kalkarak ve sınıfta gezinerek kalkarak ve sınıfta gezinerek öğretmenin ‘yerine otur’ demesi ile öğretmenin ‘yerine otur’ demesi ile geçici bir süre yerine oturur. Bu geçici bir süre yerine oturur. Bu döngü tekrarlanmaya başlar. Yani döngü tekrarlanmaya başlar. Yani çocuk yeniden yerinden kalkar, çocuk yeniden yerinden kalkar, öğretmen yerine otur der. Burada öğretmen yerine otur der. Burada öğretmen dikkati çocuğun yerinden öğretmen dikkati çocuğun yerinden kalkma davranışını izlemekte ve bu kalkma davranışını izlemekte ve bu davranışı pekiştirmektedir.davranışı pekiştirmektedir.

Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi olarak normal koşullar altında dikkati olarak normal koşullar altında dikkati toplayan davranışı görmezden gelmesidir.toplayan davranışı görmezden gelmesidir.

Sönme uygulamasının etkililiği ile ilgili en Sönme uygulamasının etkililiği ile ilgili en önemli faktör ‘tutarlılıktır’. Yani davranışı önemli faktör ‘tutarlılıktır’. Yani davranışı gerçekleştirdiğinde görmezden gelinmedir. gerçekleştirdiğinde görmezden gelinmedir. Bu yapılırken ortamdaki diğer kişilerle de Bu yapılırken ortamdaki diğer kişilerle de işbirliği yapılmalıdır.işbirliği yapılmalıdır.

Uygulayıcının daha önceden Uygulayıcının daha önceden pekiştirdiği davranışı görmezden pekiştirdiği davranışı görmezden geldiğinde çocuk uygulayıcının geldiğinde çocuk uygulayıcının dikkatini çekmek için davranışın dikkatini çekmek için davranışın sıklığını ve yoğunluğunu artırır. Buna sıklığını ve yoğunluğunu artırır. Buna sönme patlamasısönme patlaması denir. denir.

Sönme tekniğinin bu özelliği akılda Sönme tekniğinin bu özelliği akılda tutularak hemen uygulamadan tutularak hemen uygulamadan vazgeçmemelidir.vazgeçmemelidir.

SÖNMENİN AVANTAJLARISÖNMENİN AVANTAJLARI Sönme, sözel yada bedensel zorlama Sönme, sözel yada bedensel zorlama

kullanılmaksızın uygun olmayan kullanılmaksızın uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili olabilir.davranışların azaltılmasında etkili olabilir.

Çocukla öğretmen arasında mücadeleye Çocukla öğretmen arasında mücadeleye yol açmaz ve çocuğun benlik saygısını yol açmaz ve çocuğun benlik saygısını azaltmaz.azaltmaz.

Sönmenin etkisi dereceli olabilirken Sönmenin etkisi dereceli olabilirken etkililik süresi genellikle uzundur.etkililik süresi genellikle uzundur.

Uygun olmayan davranış görmezden Uygun olmayan davranış görmezden gelinirken uygun olan davranışların gelinirken uygun olan davranışların pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli öğesidir.öğesidir.

SÖNMENİN SÖNMENİN DEZAVANTAJLARIDEZAVANTAJLARI

Etkisi hemen görülmeyebilir.Etkisi hemen görülmeyebilir. Diğer çocuklarda aynı davranış Diğer çocuklarda aynı davranış

görülebilir.görülebilir. Bazen bitmiş davranışlar ortaya Bazen bitmiş davranışlar ortaya

çıkabilir.çıkabilir. Genellemede problem yaşanabilir.Genellemede problem yaşanabilir.

Hoşa Giden Uyaranı ÇekmeHoşa Giden Uyaranı Çekme

Hoşa giden uyaranı çekme yöntemi iki biçimde gerçekleştirilir: Hoşa giden uyaranı çekme yöntemi iki biçimde gerçekleştirilir: tepkinin bedeli ve mola tepkinin bedeli ve mola

1-Tepkinin Bedeli:1-Tepkinin Bedeli: Tepkinin bedeli, uygun olmayan özellikle de Tepkinin bedeli, uygun olmayan özellikle de

yasaklanmış bir davranış sergilendiğinde, bireyin daha önce yasaklanmış bir davranış sergilendiğinde, bireyin daha önce edindiği bazı pekiştireçleri yitirmesidir. Tepkinin bedeliedindiği bazı pekiştireçleri yitirmesidir. Tepkinin bedeli

yönteminin uygulanabilmesi için , bireyin elinde yitirecek pekiştirecin yönteminin uygulanabilmesi için , bireyin elinde yitirecek pekiştirecin bulunması gerekir. bulunması gerekir.

Örnek: Örnek: küfür etme davranışı küfür etme davranışı Ahmet bugün olumlu davranışları için 3 tane gülen adam Ahmet bugün olumlu davranışları için 3 tane gülen adam

kazandı.Ahmet bu gün 2 kez küfür etti.Bunun için 2 tane gülen adamı kazandı.Ahmet bu gün 2 kez küfür etti.Bunun için 2 tane gülen adamı geri alındı.Tek gülen adamı kaldığında..tek gülen adamın geri alındı.Tek gülen adamı kaldığında..tek gülen adamın karşılığı…..kazandı.karşılığı…..kazandı.

TEPKİNİN BEDELİ TEPKİNİN BEDELİ UYGULANIRKEN NELERE UYGULANIRKEN NELERE

DİKKAT EDİLMELİDİRDİKKAT EDİLMELİDİR Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen

arkasından uygulanmalıdır.arkasından uygulanmalıdır. Tepkinin bedeli tutarlı uygulanmalıdır.Tepkinin bedeli tutarlı uygulanmalıdır. Çocuk uygun davranışları için sıkça Çocuk uygun davranışları için sıkça

pekiştireç kazanıyor olmalıdır.pekiştireç kazanıyor olmalıdır. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı

olmamalıdır. Örneğin pekiştireci geri olmamalıdır. Örneğin pekiştireci geri alınırken bağırıp kızarak değil uygun alınırken bağırıp kızarak değil uygun davranışı sergilediğinde tekrar davranışı sergilediğinde tekrar kazanabileceği belirtilmelidir.kazanabileceği belirtilmelidir.

2-Mola:2-Mola: Mola tekniği ise şu varsayıma dayalı olarak Mola tekniği ise şu varsayıma dayalı olarak geliştirilmiştir: geliştirilmiştir: bir davranıştan sonra bir süre daha az bir davranıştan sonra bir süre daha az pekiştirici ortam sunulursa , davranış azalır ve zamanla pekiştirici ortam sunulursa , davranış azalır ve zamanla ortadan kalkar.ortadan kalkar. Bir başka deyişle , mola pekiştireçlerden Bir başka deyişle , mola pekiştireçlerden uzakta geçirilen zaman anlamına gelmektedir. Mola, bireyi uzakta geçirilen zaman anlamına gelmektedir. Mola, bireyi ortam dışına çıkararak uygulanabileceği gibi, ortam içinde ortam dışına çıkararak uygulanabileceği gibi, ortam içinde de uygulanabilir.de uygulanabilir.

Mola tekniği kurallarına uygun şekilde kullanılırsa, Mola tekniği kurallarına uygun şekilde kullanılırsa, hedef davranışta azalma görülebileceği ancak eğer hedef davranışta azalma görülebileceği ancak eğer kurallarına uygun olarak kullanılmazsa, hedef davranışta kurallarına uygun olarak kullanılmazsa, hedef davranışta artışa yol açabileceği öne sürülmektedir. Bu nedenle, mola artışa yol açabileceği öne sürülmektedir. Bu nedenle, mola uygulayacak kişi, çocuğu mola uygulaması öncesinde, uygulayacak kişi, çocuğu mola uygulaması öncesinde, sırasında ve sonrasında titizlikle gözlemelidir. Mola tekniği sırasında ve sonrasında titizlikle gözlemelidir. Mola tekniği 1-5 dakika arasında değişen sürelerle uygulanmalıdır.1-5 dakika arasında değişen sürelerle uygulanmalıdır.

Mola 3 biçimde yapılmaktadırMola 3 biçimde yapılmaktadır1.1. Çocuk uygun olmayan davranışı sürdürürken gruptan Çocuk uygun olmayan davranışı sürdürürken gruptan

uzaklaştırılır. Ancak uzaktan yada bir köşeden etkinlik uzaklaştırılır. Ancak uzaktan yada bir köşeden etkinlik alanını izlemesine izin verilir. Uygun davranmaya alanını izlemesine izin verilir. Uygun davranmaya başlanınca gruba katılmasına izin verilir.başlanınca gruba katılmasına izin verilir.

2.2. Bu süreçte çocuk pekiştirici çevre yada etkinliği Bu süreçte çocuk pekiştirici çevre yada etkinliği izleyemez, etkinlik alanının dışındadır. Yüzü genellikle izleyemez, etkinlik alanının dışındadır. Yüzü genellikle pekiştirici olamayan duvara dönüktür. Uygun davranmaya pekiştirici olamayan duvara dönüktür. Uygun davranmaya başladıktan kısa bir süre sonra etkinlik alanına döner. Her başladıktan kısa bir süre sonra etkinlik alanına döner. Her iki maddede anlatılan durumda da etkinlik alanında yarım iki maddede anlatılan durumda da etkinlik alanında yarım kalan etkinlik varsa tamamlatılır.kalan etkinlik varsa tamamlatılır.

3.3. Öğrencinin pekiştirici çevreden alınarak pekiştirici Öğrencinin pekiştirici çevreden alınarak pekiştirici olamayan bir alana konulması anlamıne gelir. Öğrencinin olamayan bir alana konulması anlamıne gelir. Öğrencinin evde odasına, okulda ise mola odasına konulması gibi. evde odasına, okulda ise mola odasına konulması gibi. Ancak mola odası önerilen bir uygulama değildir.Ancak mola odası önerilen bir uygulama değildir.

MOLA KULLANIMI İÇİM MOLA KULLANIMI İÇİM ÖNERİLERÖNERİLER

Çocuk bulunduğu ortam ve etkinliklerin Çocuk bulunduğu ortam ve etkinliklerin mola alanındakilerden daha cazip mola alanındakilerden daha cazip olduğunu algılamalıdır.olduğunu algılamalıdır.

Öğretmen molanın etkili olup olmadığını Öğretmen molanın etkili olup olmadığını izlemeli, etkili değilse sürdürmemelidir.izlemeli, etkili değilse sürdürmemelidir.

Mola süresi gereğinden fazla Mola süresi gereğinden fazla uzatılmamalıdır.uzatılmamalıdır.

Molanın pekiştirici olmamasına özen Molanın pekiştirici olmamasına özen gösterilmelidir.gösterilmelidir.

Mola saldırganlık ve zarar verme Mola saldırganlık ve zarar verme davranışları için etkili olabilir.davranışları için etkili olabilir.

DİKKAT!!!DİKKAT!!!

Sınıfta olumlu pekiştireç yoksaSınıfta olumlu pekiştireç yoksa Mola sırasında çocuk istemediği işten Mola sırasında çocuk istemediği işten

kurtuluyorsakurtuluyorsa Mola sırasında bir şekilde ödül Mola sırasında bir şekilde ödül

alıyorsa mola tekniğialıyorsa mola tekniği

KULLANILMAZ……………KULLANILMAZ……………

Hoşa Gitmeyen Uyaran VermeHoşa Gitmeyen Uyaran Verme

Hoşa gitmeyen uyaran verme yönteminde, Hoşa gitmeyen uyaran verme yönteminde, uygun olmayan davranışı azaltmak için bir itici uygun olmayan davranışı azaltmak için bir itici uyaran verilir. Hoşa gitmeyen uyaran , koşulsuz uyaran verilir. Hoşa gitmeyen uyaran , koşulsuz ya da koşullu olabilir.ya da koşullu olabilir.

Koşulsuz itici uyaranKoşulsuz itici uyaran , herhangi bir , herhangi bir öğrenme yaşantısına bağlı olmaksızın öğrenme yaşantısına bağlı olmaksızın kendiliğinden ceza niteliği taşıyan uyaran olarak kendiliğinden ceza niteliği taşıyan uyaran olarak tanımlanabilir. Dayak ve hareketsiz bırakma tanımlanabilir. Dayak ve hareketsiz bırakma koşulsuz itici uyarana örnek olarak verilebilir.koşulsuz itici uyarana örnek olarak verilebilir.

BEDENSEL CEZABEDENSEL CEZA

Acı vermek amacıyla öğrencinin bedenine Acı vermek amacıyla öğrencinin bedenine elle veya nesne ile vurulmasıdır, baskı elle veya nesne ile vurulmasıdır, baskı uygulanmasını kapsar.uygulanmasını kapsar.

Bedensel cezanın hiçbir avantajı olmadığı Bedensel cezanın hiçbir avantajı olmadığı gibi yan etkisi ve sınırlılıkları vardır.gibi yan etkisi ve sınırlılıkları vardır.

Ceza davranışı azaltmaz, sadece baskılar Ceza davranışı azaltmaz, sadece baskılar yani cezanın varlığında ortaya çıkmasını yani cezanın varlığında ortaya çıkmasını engeller.engeller.

CEZANIN DEZ AVANTAJLARICEZANIN DEZ AVANTAJLARI

Haklı nedenlere dayanmayan ceza başka Haklı nedenlere dayanmayan ceza başka davranış sorunlarına yol açar. ( korku, davranış sorunlarına yol açar. ( korku, kaygı, saldırganlık)kaygı, saldırganlık)

Ceza olumlu iletişim kurma fırsatlarını Ceza olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller.engeller.

Ceza güçlünün haklı olduğu imajı Ceza güçlünün haklı olduğu imajı yaratabilir.yaratabilir.

Cezalandırılan çocuğun akademik Cezalandırılan çocuğun akademik çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. Bu da çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. Bu da ikinci bir başarısızlığı cezayı gerektiririkinci bir başarısızlığı cezayı gerektirir

Koşullu itici uyaranKoşullu itici uyaran, öğrenme sonunda hoşa , öğrenme sonunda hoşa gitmeyen özellik kazanan uyaran olarak gitmeyen özellik kazanan uyaran olarak tanımlanabilir. Zayıf not ve arkadaşlarının tanımlanabilir. Zayıf not ve arkadaşlarının gülmesi koşullu itici uyarana örnek olarak gülmesi koşullu itici uyarana örnek olarak verilebilir.verilebilir.

İLKELERİLKELER

Yöntem mutlaka en az üç günlük gözlem Yöntem mutlaka en az üç günlük gözlem sonucunda seçilmelidir. sonucunda seçilmelidir.

Davranıştaki tüm değişiklikler takip Davranıştaki tüm değişiklikler takip edilmelidir. edilmelidir.

Yöntem en az 1 hafta süreyle uygulanmalı, Yöntem en az 1 hafta süreyle uygulanmalı, davranış izlenmelidir.davranış izlenmelidir.

Uygulama öncesi ve sırasında sürekli veri Uygulama öncesi ve sırasında sürekli veri toplanmalıdır.toplanmalıdır.

En az sınırlayıcı yöntem kullanılmalıdır.En az sınırlayıcı yöntem kullanılmalıdır.

Alternatif davranışların Alternatif davranışların kazandırılması amaçlanmalıdır.kazandırılması amaçlanmalıdır.

Bir yönteme karar verildiği zaman Bir yönteme karar verildiği zaman dezavantajları iyi bilinerek dezavantajları iyi bilinerek başlanmalıdır. başlanmalıdır.

Daha sınırlayıcı yönteme geçmeden Daha sınırlayıcı yönteme geçmeden önce toplanan veriler ve davranıştaki önce toplanan veriler ve davranıştaki değişiklikler göz önüne alınmalıdır.değişiklikler göz önüne alınmalıdır.

Son OlarakSon Olarak

Hiç bir yöntem bütün davranışlar için uygun Hiç bir yöntem bütün davranışlar için uygun olmaz. olmaz.

Bir yöntem her çocuk için aynı sonucu Bir yöntem her çocuk için aynı sonucu sağlamaz.sağlamaz.

Çocuğun özellikleri, davranışın özellikleri ve Çocuğun özellikleri, davranışın özellikleri ve davranışın nedenleri çok iyi bilinmelidir.davranışın nedenleri çok iyi bilinmelidir.

Uygulanacak yöntem çok iyi bilinmelidir.Uygulanacak yöntem çok iyi bilinmelidir. Problem davranışta değişiklik gözlenmiyorsa, Problem davranışta değişiklik gözlenmiyorsa,

anne-baba, diğer öğretmenler ve rehber anne-baba, diğer öğretmenler ve rehber öğretmenle görüşülmeli, gözlem sonuçları öğretmenle görüşülmeli, gözlem sonuçları tekrar gözden geçirilmelidir.tekrar gözden geçirilmelidir.

ÖĞRENCİNİZE DEĞER VERİN, SINIFTA KONUŞMASI İÇİN FIRSAT ÖĞRENCİNİZE DEĞER VERİN, SINIFTA KONUŞMASI İÇİN FIRSAT VERİN, OKUL SAATLERİ DIŞINDA DA BİRLİKTE OLUN, VERİN, OKUL SAATLERİ DIŞINDA DA BİRLİKTE OLUN, DÜŞÜNÜN, ŞAKALAŞIN, SİNEMAYA, TİYATROYA GİDİN. TOP DÜŞÜNÜN, ŞAKALAŞIN, SİNEMAYA, TİYATROYA GİDİN. TOP OYNAYIN. SINIF İÇİ İLETİŞİMİN İYİ OLMASI İÇİN OYNAYIN. SINIF İÇİ İLETİŞİMİN İYİ OLMASI İÇİN ÖĞRENCİLERİNİZİ TAKIM SPORLARINA YÖNLENDİRİN. ÖĞRENCİLERİNİZİ TAKIM SPORLARINA YÖNLENDİRİN. AŞAĞILAMAYIN, ALAY ETMEYİN, HORLAMAYIN VE SAYGI AŞAĞILAMAYIN, ALAY ETMEYİN, HORLAMAYIN VE SAYGI DUYUN. KINIFTA ‘KES SESİNİ’ DEMEYİN.DUYUN. KINIFTA ‘KES SESİNİ’ DEMEYİN.

ÖĞRENCİLERİNİZİN AİLELERİYLE İLETİŞİME GEÇMEK İÇİN ÖĞRENCİLERİNİZİN AİLELERİYLE İLETİŞİME GEÇMEK İÇİN BÜTÜN FIRSATLARI DEĞERLENDİRİN.BÜTÜN FIRSATLARI DEĞERLENDİRİN.

BÜTÜN BUNLARI YAPTIKTAN SONRA SINIFINIZDA BÜTÜN BUNLARI YAPTIKTAN SONRA SINIFINIZDA DAVRANIŞ PROBLEMLERİ ÇIKIYORSADAVRANIŞ PROBLEMLERİ ÇIKIYORSA GELİN GELİN BENDEN HESAP SORUN.BENDEN HESAP SORUN.

NOT:NOT:SLAYTLAR TEK DENEKLİ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ KİTABINDAN YAYARLANILARAK SLAYTLAR TEK DENEKLİ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ KİTABINDAN YAYARLANILARAK

HAZIRLANMIŞTIR…HAZIRLANMIŞTIR…