DD DHHHUUUNNNAAA NNËË FFFAAAMMMIILLJJEEE …arqilekosta.com/pdf/dhuna_ne_familje.pdf · Arqile Kosta. 2007 DDDHHHUUUNNNAAA NNËË FFFAAAMMMIILLJJEEE DDDHHHEEE NNDDAAJJJ GGRRAAVVVEE

Arqile Kosta. 2007

DDDHHHUUUNNNAAA NNNËËË FFFAAAMMMIIILLLJJJEEE DDDHHHEEE NNNDDDAAAJJJ GGGRRRAAAVVVEEE

Arqile Kosta

Në kuptimin më të përgjithshëm dhuna në familje dhe në veçanti ajo ndaj grave është një kombinim i faktorëve psikologjike, sociale dhe familjare që krijojnë se bashku atmosferën në të cilën ndodhin abuzimet dhe ndikojnë negativisht në ndëshkimin e abuzuesve, duke manipuluar viktimat.

“Diskriminimi ndaj grave nënkupton çdo dallim, përjashtim ose kufizim të bazuar në gjini, që ka për efekt ose qëllim të komprometojë ose të asgjësojnë njohjen, gëzimin ose ushtrimin nga gratë, cilado qoftë gjendje e tyre martesore, mbi bazën e barazisë së burrit dhe të gruas, të të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore në fushat politike, ekonomike, shoqërore, kulturore e civile ose në çdo fushë tjetër.”

Neni 1 i Konventës (CEDAW).

Për të mbajtur mend: Dhuna në familje dhe dhuna ndaj grave është një çështje publike dhe jo private,

si rrjedhim ajo kërkon vëmendje të veçantë nga e gjithë shoqëria; Shkaku kryesor i dhunës është pushteti i pabarabartë që ekziston në çift; Dhuna i lëndon të gjithë, jo vetëm gratë; Gratë e përjetojnë dhunën (në familje) më tepër sesa burrat; Gratë përjetojnë forma të ndryshme dhune (shpesh disa forma në të njëjtën

kohë); Çdo person ka të drejtë të jetojë i lirë nga çdo formë dhune (dhe jo vetëm në

familje); Çdo person është përgjegjës për sjelljen e tij/saj; Dhuna është zgjedhje. Dhunuesit janë përgjegjës për dhunën e ushtruar; Dhuna nuk është asnjëherë reagim i pranueshëm i zemërimit, stresit apo

konflikteve të mundshme; Ndryshimi është i mundshëm, veçanërisht me ndihmën e komunitetit; Ndërmarrja e veprimeve kundër dhunës kërkon kurajë; Ndryshimi është një proces i gjatë. Përballë tij shfaqen një sërë pengesash dhe

vështirësish që duhen përballuar; Ekzistojnë mënyra të tjera, përveç dhunës, përmes të cilave mund të zgjidhen

konfliktet;

2 Dhuna ndaj grave në familje

Arqile Kosta. 2007

Dhuna ndaj gruas në Shqipëri është një temë mjaft e ndjeshme dhe e përhapur e kronikës së zezë në media. Megjithëse nuk ka statistika zyrtare, sipas studimeve të kryera 10 vjetët e fundit, një e treta a grave në Shqipëri i nënshtrohet dhunës në familje.

Dhuna ndaj grave duhet analizuar edhe në kontekstin kulturor e tradicional shqiptar. Studimi i kësaj dhune është mjaft i komplikuar sepse është një dukuri që ndodh pas dyerve të shtëpive dhe policia e ka të vështirë të marrë masa parandaluese, të grumbullojë të dhëna apo të veprojë me metodat e mjetet klasike të parandalimit e luftimit të dhunës që përdor zakonisht kur bëhet fjalë për dhunën në mjediset publike. Nga ana tjetër njerëzit nuk preferojnë të falsin rreth çështjeve të tilla, sepse ato konsiderohen private dhe burim fajësimi, çnderimi e turpi. Rrënjët e keqtrajtimit të grave nga burrat tek ne janë të vjetra e të thella dhe lidhen me kuptimin mbi respektin. Kjo duket sikur bie në kundërshtim me faktin që kanunet zakonore e konsiderojnë gruan si të paprekshme.

Për më tepër traditat e hershme kanunore nënkuptojnë ose kërkojnë haptazi nga burrat që të ndëshkojnë e rrahin publikisht gratë e tyre nëse ato nuk iu binden. Burrit i kërkohet t’i prese flokët gruas, ta zhveshë lakuriq dhe ta nxjerrë jashtë nga shtëpia në prani të të afërmve dhe ta godasë me kamxhik para gjithë fshatit:

Nëse burri godet e rreh gruan e tij, ai nuk bën asnjë faj... dhe të afërmit e gruas nuk mund të ankohen për këtë shkak. Nëse burri rreh gruan dhe e plagos atë duke e gjakosur dhe ajo ankohet tek të prindërit e sa,. Atëherë burri duhet të apë një shpjegim .

Po ashtu në këto tradita kulturore gjenden edhe justifikime të vrasjes së gruas nga burri në kushte të përcaktuara: Burri mund ta vrasë gruan e tij, pa u ndëshkuar për dy gjëra, për tradhti bashkëshortore ose për shkelje të rregullave të mikpritjes (shkelje të besës). Për këto dy raste të mosbesnikërisë, burri e vret gruan e tij pa kërkuar mbrojtje ose besë dhe pa pasur detyrim për shlyerjen e gjakut, qyshse të afërmit e gruas marrin çmimin e gjakut të saj (“gjaku i gruas vlen 500 grosh” thuhet në kanunin e Lek Dukagjinit), duke i dhënë dhëndrit një fishek dhe garancinë për sjelljen e saj qysh ditë e martesës. Marrëdhënia seksuale me dhunë ende konsiderohet “turp” për gruan dhe në disa raste (veçanërisht në zona rurale) passjell martesën e detyruar me përdhunuesin “për të vënë nderin në vend”.

Nga studimet e kryera, rezulton se dhuna ndaj gruas në Shqipëri, në pjesën dërrmuese të saj kryhet brenda gjirit të familjes. Numri i vogël i kallëzimeve nga viktimat e dhunës në familje tregon që dhuna në familje vazhdon të konsiderohet çështje private si nga publiku, dhe nga policia.

Diferencat dhe pabarazitë e pushtetit ne shoqëri e familje

Dallohen gjashtë burime të pushtetit që kombinohen për të krijuar dhe mbajtur një pabarazi pushteti midis burrave dhe grave në përgjithësi:

1. Pushteti normativ Tradicionalisht burri kontrollon përkufizimet gjinore dhe vetëkonsiderohet si seks i fortë: p.sh burri është i fortë fizikisht, mbizotërues dhe më inteligjent, gratë janë më të brishta, më të ndjeshme e të influencueshme, janë më pak të mençura “flokëgjata e mendje shkurtra” dhe më të paarsimuara.

2. Pushteti institucional Burrat kontrollojnë institucionet bazë të shoqërizimit dhe të kontrollit social; p.sh sistemin e edukimit – burrat përbëjnë shumicën e drejtuesve dhe të profesoriatit , po kështu mund të


Arqile Kosta. 2007

thuhet në sistemin gjyqësor, në politikë, media etj. Madje siç do të shprehej një mbrojtëse e të drejtave të grave edhe ligjet për mbrojtjen e të drejtave të grave i hartojnë dhe miratojnë burrat.

3. Pushteti për të shpërblyer Përmes pushtetit të tyre normativ dhe institucional, burrat shpërblejnë gratë që e vënë veten në rolet e tyre tradicionalë si makina seksi dhe iu mohojnë shpërblimet atyre që nuk pranojnë këtë rol. P.sh një burrë shpërblen me poste, financiarisht etj një dashnore, ndërkohë që ushtron dhunë mbi bashkëshorten që kërkon barazi brenda familjes si partnere

4. Pushteti i ekspertit Burrat janë ekspertë dhe të mirëtrainuar në shumë fusha dhe për këtë arsye ata veprojnë si “roje kështjelle” në fushat e dijes.

5. Pushteti psikologjik Kushtëzimi social i burrave i formon dhe brumos ata për të marrë dhe fituar vlerat strukturore të institucioneve të shoqërisë më mirë sesa gratë.

6. Forca brutale (fizike) Burrat ka më tepër forcë fizike dhe më tepër besim në forcën e tyre në raport me gratë.

Këto burime pushteti mund të ushtrohen dhe kombinohen në mënyrë individuale ose institucionale.

Ç ’ËSHTË DHUNA NË FAMILJE

Dhuna familjare nuk është specifike vetëm shqiptare. Ajo është e përhapur kudo dhe vetëm shkaqet e bëjnë të ndryshme. Agresiviteti në një shoqëri drejtohet gjithmonë ndaj më të dobëtëve. Barra e problemeve jashtë familjes ndikon në atmosferën brenda familjeve. Varfëria është ombrella e shumë problemeve të tjera.

Dhuna familjare përbën një problem të mprehtë social, për arsye se cenon bazat e shoqërisë në themelin e saj më të thellë siç është familja. Ajo nuk i ka gjithmonë shkaqet në faktorët e brendshëm familjarë, moralë apo psikologjikë, por edhe në shkaqe të tjera sociale. Ka disa tipe të dhunës familjare që mund të shpjegohen vetëm me ndikimin e shoqërisë së gjerë, te zakoneve dhe stresit te shkaktuar nga fenomenet e papunësisë, drogës, prostitucionit, trafikut dhe krimit.

Në këtë lloj dhune përfshihen:

Sulmet fizike;

Përdhunimi seksual;

Dëmtimi i pronës së një personi;

Kërcënimi për dëmtim të pronës së tjetrit;

Abuzimi verbal dhe fyerjet;

poshtërimet;

Izolimi i detyruar nga pjesa tjetër e familjes ose nga miqtë;

Abuzimi financiar – fshehja, refuzimi ose kontrolli i shpenzimeve për nevoja vetjake i të hollave, ushqimit, veshjeve dhe nevojave të tjera personale të partnerit p.sh i çelave të makinës, kartave të kreditit etj; dhe

Bezdisjet dhe ngacmimet e vazhdueshme si p.sh telefonatat e vazhdueshme në punë e shtëpi apo vizita të përsëritura ngacmuese.

Dhuna familjare është një model sjellje abuzive, kërcënuese ose ndëshkuese, të cilën meshkujt e përdorin ndaj partnerëve të tyre të afërm për të vendosur ose shfaqur pushtetin dhe


Arqile Kosta. 2007

kontrollin mbi të tjerët; që mund të jenë bashkëshortja aktuale ose ish bashkëshortja, të fejuarat ose të dashurat apo partneret e rastit.

Ajo është një sjellje që mësohet për mes vëzhgimit (se si sillen më të mëdhenjtë) dhe mbështetjes (kur shoqëria e përkrah dhe e konsideron diçka të zakonshme e morale) edhe brenda familjes, edhe në shoqëri. Ajo nuk shkaktohet nga shkaqe gjenetike ose nga sëmundje psikike. Dhuna familjare përsëritet sepse vërehet që ajo funksionon për të arritur qëllimet për të cilat shtrohet. Ky model sjellje i jep mundësi përsëritësit të nënshtrojë viktimën përmes frikës e kërcënimit. Nga ana tjetër arritja e bindjes nga viktima i nxit më tepër abuzuesit të përdorin të tilla taktika kontrolli. Më e rëndësishmja është se abuzuesit e përforcojnë dhe gjejnë mbështetje për sjelljen e tyre sepse në mjaft shoqëri, nga sanksionimi moralisht i traditës historike te mentalitetit se burri ka të drejtën e kontrollit në marrëdhëniet me bashkëshorten dhe të drejtën e përdorimit të forcës për ta arritur këtë kontroll.

Keqinterpretime dhe realitete rreth dhunës në familje

Dhuna në familje dhe dhuna ndaj grave është një çështje publike dhe jo private, si rrjedhim ajo kërkon vëmendje të veçantë nga e gjithë shoqëria;

Shkaku kryesor i dhunës është pushteti i pabarabartë që ekziston në çift; Dhuna i lëndon të gjithë, jo vetëm gratë; Gratë e përjetojnë dhunën (në familje) më tepër sesa burrat; Gratë përjetojnë forma të ndryshme dhune (shpesh disa forma në të njëjtën kohë); Çdo person ka të drejtë të jetojë i lirë nga çdo formë dhune (dhe jo vetëm në familje); Çdo person është përgjegjës për sjelljen e tij/saj; Dhuna është zgjedhje. Dhunuesit janë përgjegjës për dhunën e ushtruar; Dhuna nuk është asnjëherë reagim i pranueshëm i zemërimit, stresit apo konflikteve të

mundshme; Ndryshimi është i mundshëm, veçanërisht me ndihmën e komunitetit; Ndërmarrja e veprimeve kundër dhunës kërkon kurajë; Ndryshimi është një proces i gjatë. Përballë tij shfaqen një sërë pengesash dhe

vështirësish që duhen përballuar; Ekzistojnë mënyra të tjera, përveç dhunës, përmes të cilave mund të zgjidhen konfliktet;

Theks: • Dhuna familjare përbën një problem mjaft serioz ne shoqëri • Dhuna familjare influencon te gjithsecili prej nesh dhe jo vetëm tek dy njerëzit qe grinden

apo përfshihen ne dhune. • Fëmijët janë viktimat me te shpeshta te dhunës familjare edhe kur ajo nuk shtrihet direkt

mbi ta. Gjithashtu mjaft nga prindërit qe godasin gratë e tyre rrahin edhe fëmijët • Fëmijët qe shohin apo janë dëshmitarë te grindjeve te dhunshme te prindërve te tyre, mund

ta përsërisin këtë sjellje ne marrëdhënie me shokët dhe te njohurit e tyre. Ata mund te rriten duke besuar se dhuna është pjese e dashurisë.

CIKLI I DHUNËS NE FAMILJE

Cikli i dhunës në familje u përpunua ne vitin 1970 nga socialpsikologia Lenore Walker. Duke intervistuar një numër të madh grash, ndaj të cilave qe ushtruar dhunë apo i qenë nënshtruar abuzimeve të ndryshme, ajo vuri re një model sjellje të cilin e quajti “Cikli i dhunës familjare”. Ky cikël është i dobishëm për të identifikuar nëse po ushtrohet dhunë, nëse jemi duke hyrë në faza dhune apo nëse ka mundësi për të pësuar dhunë pas një kohe të caktuar, etj. Duke qenë të


Arqile Kosta. 2007

vetëdijshëm për dobishmërinë e këtij cikli për njohjen dhe parandalimin e dhunës në familje, nuk do të thotë se ky model është i aplikueshëm doemos në të gjitha rastet kur ka marrëdhënie të dhunshme. Nga ana tjetër zgjatja në kohë e çdo faze varet shumë nga faktorët individualë të një relacioni bashkëshortor, çka do të thotë se disa çifte mund të ndodhë që ta përjetojnë tërë ciklin disa herë brenda një dite; në disa të tjerë kjo mund të zgjasë disa javë.

Duke përdorur një gjuhë tipike të marrëdhënieve bashkëshortore, modeli sjell shembuj që ilustrojnë fazat e këtij cikli dhe mënyrën sesi rrethrrotullohet ai:

1‐Faza ndërtuese (grumbullimi i problemeve)

Kjo periudhë karakterizohet nga rritja e vazhdueshme e tensionit ndërmjet çiftit. Vënie në dukje e problemeve, shqetësimeve, mosmarrëveshje, replika, mëri, qejfmbetje etj,.

2‐ Faza vepruese (kalim në veprime konkrete dhune – shpërthim i dhunës)

Bashkëshorti përdor sulmin dhe dhunën për të frikësuar dhe mbajtur nën kontroll partnerin e vet, duke e fajësuar për problemet ose për rezistencën e saj në zgjidhjen e tyre sipas sugjerimeve të burrit, për ta detyruar të bëjë atë që i kërkon i shoqi me të drejtën e burrit për të mbajtur nën kontroll gruan etj. Pas kësaj faze vjen ajo e hedhjes së fajit viktimës dhe justifikimi i dhunës së përdorur. Duket sikur dhunuesi pendohet për dhunën e ushtruar.

Faza e pendimit (justifikimi për dhunën dhe plagët e shkaktuara)

Duke u ndjerë i turpëruar për zemërimin dhe dhunën e ushtruar ndaj nënës së fëmijëve të tij dhe bashkëshortes (të cilën shpesh e ka zgjedhur dhe me të cilën ka qënë i dashuruar) dhunuesi mundohet të minimizojë agresivitetin dhe dëmet e shkaktuara duke u justifikuar para bashkëshortes, duke u paraqitur si i penduar, ose duke tentuar t’ia hedhë fajin të tjerëve, zakonit, keqkuptimit, vetë bashkëshortes apo zërave të këqij, p.sh duke i thënë se “ajo e di mirë që ai zëmërohet e nevrikoset kur i flasin he veprojnë në atë mënyrë” ose “vetëm deshi ta prekte lehtë e nuk deshi ta godiste, por i shpëtoi dora” etj. Justifikime të tilla ngjajnë me ato që bëjnë meshkujt kur duan të justifikohen para partnereve të tyre, kur këto të fundit i shohin duke u puthur me të tjera: “Shiko, nuk është ashtu siç mund ta kesh keqkuptuar ti atë që pe?!”. Gratë e dhunuara mund të qëndrojnë gjatë me një partner të tillë sepse të vepruarit ndryshe do të thoshte frikë, terror e rrezik nga partneri, për vete dhe për fëmijët. Kjo e detyron shpesh bashkëshorten që të pranojë si të vërtetë pendimin.

Faza e premtimeve

Partneri abuziv dhe i dhunshëm, në këtë fazë përpiqet të bindë bashkëshorten se ai ka nevojë për të dhe se e do akoma, sepse incidenti që ndodhi ishte vetëm një rastësi dhe veprim i bërë në gjaknxehtësi apo se ishte i dehur. Nëse ai vëren që kjo taktikë nuk funksionon, atëherë ka shumë të ngjarë që t’i drejtohet sërish metodave të kërcënimit apo edhe dhunës. Kërcënimet e bëra në këtë fazë ka shumë të ngjarë të vënë seriozisht në rrezik jetën e gruas, dhe studimet tregojnë se mjaft gra që kanë vdekur apo janë vetëvrarë, e kanë humbur jetën pikërisht në këtë fazë. Kjo sepse, kur partneri abuziv nuk arrin të bindë gruan të mbyllë gojën dhe të pranojë në heshtje pajtimin, frika e ndëshkimit apo turpit e bën burrin një vrasës gjakftohtë, ndërsa gruaja mund të vetëvritet për t’i dhënë fund gjendjes së dëshpëruar ku ndodhet.


Arqile Kosta. 2007

Faza e “muajit të mjaltit”

Kur çdo gjë kalon në fazën e tretë, dhe çifti pajtohet realisht apo sa për sy e faqe, vjen një fazë qetësie me një shkallë të lartë intimiteti. Një gjendje e tillë është e ngjashme me atë që provojnë çiftet pasi kanë kaluar nëpër një rrezik divorci. Përfundimisht dhe nganjëherë mjaft shpejt cikli përsëritet, duke rifilluar nga e para, në vartësi të personave dhe të problemeve që kanë mbetur ende pa u zgjidhur.

Sipas sociologëve, dhuna ndaj grave ka pas qenë gjithmonë pjesë e strukturës sociale të shoqërive patriarkale. Ajo ka funksionuar gjithmonë si një instrument kryesor i kontrollit social ndaj grave, për t’i mbajtur të nënshtruara ndaj burrave dhe si mbajtje e rendit patriarkal të ngritur mbi pabarazinë gjinore.

Llojet e dhunës në familje (ndaj grave)

Ngacmimi seksual

Ngacmimi seksual është çdo vëmendje seksuale e padëshiruar që përjeton një grua. Ai përfshin vështrimet epsharake, shtrëngimet, prekjet e lehta, komentet e përsëritura, sugjerimet dinake me natyrë seksuale dhe presionet për takim. Ngacmimi seksual ndodh në çdo situatë kur burrat kanë pushtet mbi gratë: punonjësit e asistencës sociale me klientët, mjekët me të sëmurat, oficerët e policisë me gratë police, mësuesit me nxënëset e studentet. Në vendin e punës, ngacmuesi mund të jetë punëdhënësi, shefi, kolegu, klienti ose konsumatori.

Ngacmimi seksual mund të përshkallëzohet; gratë ndaj të cilave ushtrohet ngacmim seksual përballen me rrezikun që të keqpërdoren ose të përdhunohen fizikisht. Në shumë vende pune dhe shkolla ekziston një tabu kundër përcaktimit të ngacmimit seksual ashtu siç është, për të cilin shumë prej atyre që e përjetojmë, janë të vetëdijshme vetëm kur janë të stresuar: dhimbje


Arqile Kosta. 2007

koke, ankth apo mungesë dëshire për të shkuar në punë. Duhet njëfarë kohe që të kuptohet se këto simptoma vijnë ngaqë janë të ngacmuara seksualisht.

Keqtrajtimi

Keqtrajtimi, si dhunë në familje, ndërsa është një nga krimet më të zakonshme, është njëkohësisht nga më pak të denoncuarat. Atë e ushtrojnë bashkëshortët ose të njohurit që rrahin; djemtë e nipërit që tiranizojnë prindërit dhe gjyshërit; të afërmit meshkuj që poshtërojnë me fjalë. Keqtrajtimi merr forma të shumta dhe përfshin një numër sjelljesh kërcënuese dhe të dëmshme. Ai mund të marrë formën e keqpërdorimit emocional dhe me fjalë, ku kërcënimi për ushtrim dhune është i drejtpërdrejtë ose i fshehtë. Keqtrajtimi mund të përfshijë kontrollin e financave dhe lirinë fizike të dikujt. Ai përfshin shkatërrimin e objekteve dhe dëmin ndaj kafshëve shtëpiake. Keqtrajtimi mund të nënkuptojë rrahje të rënda e të shpeshta ose mund të ndodhë herë pas here.

Përndjekja mund të jetë pjesë e keqtrajtimit, sidomos nëse gruaja i ka prishur marrëdhëniet. Keqtrajtimi mund të përshkallëzohet deri në dhunë seksuale dhe, përfundimisht, mund të përfundojë në vrasje. Keqtrajtimi mund të ndodhë në një marrëdhënie të re gjatë fazës së takimeve dhe mund të vazhdojë deri në vitet kur arrijmë në moshë më të madhe. Me kalimin e kohës, keqtrajtimi ka prirje të shpeshtësohet dhe të ashpërsohet. Dhënia fund e dhunës në familje është veçanërisht e vështirë, sepse burrat që keqtrajtojnë janë gjithashtu partnerë me të cilët kanë qenë të afërta, kanë pasur marrëdhënie intime, apo janë baballarët e fëmijëve. Ato mund të jenë ende të lidhura me ndjenja të forta dashurie e besnikërie. Ato qëndrojmë në shtëpi jo vetëm sepse burrat i ndalojnë fizikisht të dalim nga shtëpia, por edhe sepse shpresojnë qe sjellja të ndryshojë.

Përdhunimi

Dhuna seksuale është çdo lloj veprimtarie seksuale që kryhet kundër dëshirës së gruas. Nuk ka rëndësi nëse përdhunuesi përdor forcë ose kërcënime për të përdorur forcë. Burrat përdorin lloje të ndryshme force kundër grave, duke filluar nga presionet për një puthje natën e mire, mosdhënia e mbështetjes ekonomike për bashkëshortet e deri tek përdorimi i armës. Përdhunimi është një term ligjor që çdo shtet e përkufizon në mënyra të ndryshme. Dhuna seksuale është gjithmonë traumatizuese. Kur një grua përdhunohet, instinkti i pare është mbijetesa dhe ato përpiqen te mbrojmë veten sa më mirë që të jetë e mundur. Disa gra vendosin që të kundërpërgjigjen; të tjerat nuk mendojnë se mund ta bëjnë këtë gjë.

Përdhunimi ka shumë gjasa të kryhet nga persona që njohin se nga te huajt. Ndryshe nga klishetë, shumica dërrmuese e përdhunimeve ndodhin mes anëtarëve të të njëjtit grup racor. Shumica e përdhunuesve bëjnë jetën normale, shkojnë në shkollë, në punë dhe kanë familje e miq.

Karakteristikat e dhunuesit

Përdhunimi ka shumë gjasa të kryhet nga persona që njohin se nga te huajt. Ndryshe nga klishetë, shumica dërrmuese e përdhunimeve ndodhin mes anëtarëve të të njëjtit grup racor. Shumica e përdhunuesve bëjnë jetën normale, shkojnë në shkollë, në punë dhe kanë familje e miq.

Ata mund te jene te sjellshëm ne sjelljet e tyre, mund t’i shikosh t’i hapin derën gruas se tyre, t’i dërgojnë lule apo te dalin shëtitje me te. Këta dhunues kane sjellje te ndryshme ne publik e ne shtëpi. Ata mund te tregohen mirëkuptues, mund te miratojnë atë qe thotë e kërkon punonjësi i


Arqile Kosta. 2007

policisë apo te tjerët kur mendojnë se kjo është ne interesin e tyre. Dhunuesit kane ne përgjithësi disa karakteristika te personalitetit te tyre:

Kane nivel te ulet te vetëvlerësimit dhe vetërespektit. Kjo shpesh është pasoje e abuzimeve fizike apo dhunës seksuale, te lënies pasdore apo te mosplotësimit te nevojave personale nga prindërit alkooliste apo autoritare.

Pasiguri ekstreme dhe paaftësi për te besuar te tjerët. Dhunuesit e bashkëshorteve kane vështirësi për te vendosur marrëdhënie te ngushta shoqërore. Ata kane prierje te jene kritike apo xheloze ndaj bashkëshorteve apo partnereve te tyre.

Mohim te përgjegjësisë për sjelljen e tyre. Dhunuesit familjare apo abuzuesit shpesh e mohojnë te kenë ushtruar dhune mbi gratë, mundohen te minimizojnë efektet e dhunës se ushtruar ose fajësojnë këto te fundit se janë shkaktare qe ata u sollën ne atë mënyre, madje duke pohuar se nuk donin te vepronin keq, por u detyruan nga sjellja e qëndrimet e papranueshme te bashkëshortes dhe partneres. Duke u fokusuar shpesh tek sjellja e bashkëshortes ata shtojnë se nuk kishin zgjidhje tjetër veç t’i jepnin asaj një mësim. “s’mund te beja tjetër!” “a mund te bëni me faj mua për ketë!” “ajo me mori erzin ne sytë e fëmijëve dhe te komshinjve!” janë disa nga justifikimet me te zakonshme.

Nevoja për kontroll e pushtet ne familje. Dhunuesit ne familje zgjedhin rrugën e goditjes dhe abuzimit për te nënshtruar e poshtëruar bashkëshorten apo partneren si një mësim pushteti. Ne një familje vetëm një mund te jete gjel.

Theks: • Një punonjës policie duhet t’i njohe karakteristikat e abuzuesve dhe karakterin e vetvete te

tyre për te mos hyre ne pista te gabuara gjate investigimit te një rasti te dhunës familjare. • Dhunuesit e kane si karakteristike te mohojnë ose minimizoje dhunën e përdorur duke u

përpjekur te japin te kuptohet se nuk kane bere asgjë kriminale, madje shpesh mund t;i dëgjosh t’i referohen edhe zakoneve.

• Ata përpiqen gjithnjë ta kalojnë peshën e përgjegjësisë te gratë dhe viktimat e dhunës. • Ata mund t’i thonë punonjësit te policisë se viktima e nisi e para dhe se ai e përdori dhunën

për tu vetëmbrojtur. • Ata e përdorin abuzimin ose kërcënimet si mjet për te arritur ose mbajtur mbi partnerin apo

familjen.

Karakteristikat e Viktimave të dhunës familjare

Përdhunimi shkakton një krizë personale për shkak të izolimit që ndjejnë shumë prej të mbijetuarave nga mungesa e mbështetjes ose prirjeve të disave për t’i fajësuar. Ato përjetojnë:

Vetëfajësimi dhe ndjesitë e fajit

Frika, terrori dhe ndjesia e pasigurisë

Zemërimi dhe urrejtje ndaj partnerit

Zemërimi i drejtuar brenda vetes

Brenga dhe humbja

Humbja e kontrollit, pafuqishmëria

VetIzolim nga te tjerët

Skenat prapavepruese dhe makthet

Nxitjet: stinët, kundërmimet, rrethanat

Ndryshimet e seksualizmit, intimitetit

Kriza shpirtërore

Arqile Kosta. 2007

Fajësimi i viktimës

Reagimet më të zakonshme emocionale ndaj ngacmimit seksual, keqtrajtimit dhe përdhunimit janë faji, frika, pafuqishmëria, turpi, tradhtia, zemërimi dhe mohimi. Reagimi i parë dhe më i thellë shpeshherë është ai i vetëfajësimit. Zemërimi mund të vijë vetëm më pas, sepse shpeshherë nuk e kanë idenë e të drejtës për të qenë të çliruara nga këto lloje dhune. Ato ndjehen fajtore për dhunën që ushtrohet, sepse i kanë mësuar qe e kanë për detyrë t'i bëjnë burrat të lumtur dhe, nëse ata nuk janë të tillë, janë ato ‐ jo ata ‐ që fajësohen. Shumë gra kanë dëgjuar nga prindërit, "Djemtë janë djem, kështu që vajzat duhet të hapin sytë" ‐ që do të thotë se mund ta shmangin vëmendjen e padëshiruar mashkullore vetëm nëse tregohen të kujdesshme. Nëse diçka shkon keq, faji është i tyre. Fajësimi i viktimës e çliron burrin nga përgjegjësia për atë çka ka bërë. Miqtë e fajësojnë viktimën që të ndjehen vetë të pafaj.

Në librin “Të fajësosh viktimën”, William Ryan shkruan …. “Duke qenë se ne nuk mund të pranojmë se jemi përgjegjës për situatën sociale dhe problemet sociale, ne zhvillojmë një zakon, të zhvendosjes së problemit, fajit tek viktima…

1. Sindroma e Stokholmit. Lidhja qe krijohet midis viktimës dhe dhunuesit është një lloj mekanizmi mbrojtës mbijetese e ngjashme me dinamikat që ndodhin midis pengut dhe pengmarrësit si në rastin e grabitjes se një banke ne Stokholm, Suedi ne 1973.” E aplikuar kjo ne rastet e dhunës familjare ka kuptimi qe viktimat mund ta tolerojnë psikologjikisht dhunën sepse ato e shohin veten e tyre nëpërmes bashkëshortit, nuk kane nxitje për ta lënë sepse ato nuk mund ta kuptojnë dot veten te divorcuara, pra ndjehen te përcaktuara prej tij. Ato kane frike te reagojnë, pasi reagimi do te perceptohet prej dhunuesit si mungese besnikërie dhe për këtë do te ndëshkohen edhe me pas duke u ndjere te kërcënuara për jetën.

2. Sindroma e gruas se rrahur (BWS). Dhuna e përsëritur krijon karakteristika te veçanta e specifike tek gratë. ato që vuajnë nga Sindroma e mungesës se respektit për veten, kanë ndjenja te forta të fajit personal dhe te përgjegjësisë për dështimin e martesës, vetëfajësim. Kjo sindrome ndahet ne dy nënkategori:

i) Pambrojtshmeria e mësuar. Përsëritja e dhunës dhe dështimi për ta ndërprerë një marrëdhënie te tille, zvogëlon vetëvlerësimin dhe besimin ne vetvete duke i beret e pafuqishme për te reaguar ne mbrojtje te vetes dhe fëmijëve. Mbas kësaj dhuna pranohet si diçka e zakonshme dhe pjese e jetës familjare.

ii) Stresi i çrregullimeve Post‐Traumatike (PTSD). Dhuna e vazhdueshme mund ta çojë viktimën ne shenja të stresit post‐traumatik, si: ëndrra te frikshme, nightmares, mpirje dhe hutime, çrregullime te memories, hypervigjilence, reagime te egzagjeruara alarmimi etj. Viktima mund te tentoje te mohoje dhe te zvogëlojë nivelet e dhunës se ushtruar mbi to, si mjet mbrojtës për te larguar ankthet e veta dhe si metode mbijetese te përditshme.

Pengesat që hasen:

Gratë dhe fëmijët vazhdojnë të jenë viktimat kryesore të formave të ndryshme të dhunës në familje. Mungesa e një kuptimi të plotë të spektrit të faktorëve që e lindin dhe e favorizojnë ekzistencën e saj çon në një sere problemesh dhe vështirësish në mënyrën e trajtimit të saj në media.


Arqile Kosta. 2007

Mungesa e të dhënave në nivel kombëtar për problemin e dhunës në familje përbën një tjetër vështirësi në trajtimin e këtij problemi dhe nxitjen për marrjen e masave konkrete;

Dhuna në familje vazhdon të trajtohet si çështje private dhe jo si një problem i të gjithë shoqërisë.

Stereotipat gjinore që ekzistojnë në shoqërinë shqiptare (dhe jo vetëm shqiptare), barten edhe nga përfaqësuesit e medias duke i forcuar këto stereotipi përmes shkrimeve dhe mesazheve qe japin.

Faqet e gazetave janë të mbushura me skena, të cilat përshkruajnë me hollësi ngjarjet. Mungojnë analizat e problemeve dhe rrugëve të mundshme për kapërcimin e tyre.

Përdorimi i fjalëve etiketuese, stigmatizuese dhe fjalorit ku vihet re mungesa e profesionalizmit tregojnë edhe njëherë se: Media e shkruar është kthyer ne një biznes dhe qëllimi kryesor është fitimi. Reporterë e gazetarë mundohen të sigurojnë “lajmin e ditës” që do t’u shesë atyre gazetën.

IDENTIFIKIMI I DHUNËS FAMILJARE DHE NDAJ GRAVE Dëmtimet dhe plagët e shkaktuara janë të vështira për tu paraqitur si dëmtime aksidentale edhe

pse shpesh mund të shpjegohen me të tilla shkaqe nga abuzuesi apo edhe ga vetë viktima, si rrëzime nga shkallët, nga rrëshqitja etj;

Viktima duket evazive në shpjegimet e saj, duket e vënë në siklet dhe e turpëruar për të treguar shkaqet e vërteta të plagëve;

Dëmtimet ndodhen në zona të trupi që zakonisht janë të mbuluara nga teshat;

Bashkëshorti që e shoqëron kërkon të flasë në vend të viktimës ose insiston të qëndrojë pranë saj kur do të pyetet;

Ka distanca kohore të dukshme midis kohës kur mund të ketë ndodhur dhuna dhe kohës së mjekimit apo të marrjes në pyetje;

Mund të vihen re gjeste apo përpjekje për vetëvrasje;

Viktima mund të paraqitet depresive;

Shqetësime të gjumit;

Tregime apo shpjegime për përdorime të tepruara të alkoolit apo drogës nga partneri për të justifikuar dhunën e pësuar;

Epikriza mjekësore vë në dukje se dëmtimet kanë shkaqe të dyshimta nga sa ka paraqitur viktima apo shoqëruesit e saj;

Ka një numër të konsiderueshëm shenjash, plagësh dhe hematoma në vende të ndryshme të trupit;

Viktima duket e frikësuar në prani të partnerit; dhe

Dëmtimet janë të përsëritura apo kronike.

Shenjat e dhunës fizike: Plagë dhe dëmtime, veçanërisht në gjoks, në bark, në organe gjenitale ose dhimbje të

pashpjegueshme;


Arqile Kosta. 2007

Përdorim të tepruar ilaçesh, ushqim i varfër, shenja të dukshme depresioni vonim ose moslejime të kontakteve me të porsalindurin;

Mavijosje të moshave të ndryshme ose dëmtime tipike;

Aborte “spontane”, “të papritura”, dështime ose lindje premature; dhe

Fraktura të hundës, etj

Kush vuan nga dhuna familjare? Gratë:

• Nuk ka dyshim se te parat jane grate dhe kjo eshte arsyeja qe trajtimi i dhunes ne familje nuk ndahet nga dhuna qe ushtrohet kunder grave edhe jashte familjes. Grate jane ato qe behen viktimat e kesaj dhune. Studimet deshmojne se grate reagojne ne menyra te ndryshme mdaj dhunes qe provojne.

• Shumica fajesojne veten per dhunen qe ushtroihet mbi to. Ato besojne gjithmone se ishin ato fajtoret qe e zemeruan bashkeshortin e tyre duke u shprehur: “nese do te kishin bere ne kohe vaktin e ushqimit, nese do te kishin ulur zerin apo nese nuk do te kishin kthyer fjale, etj, asgje nuk do te kishte ndodhur ”. Ato harrojne ose nuk duan te besojne se gjithsesi bashkeshorti i tyre i dhuneshem do te kishte gjetur nje arsye tjeter per te justifikuar dhunen. Keto gra harxhojne mjaft energji dhe kalojne momente te fortta stresi per te kontrolluar sjelljen e tyre dhe per te kenaqur bashkeshortin e tyre.

• Nje grup tjeter grash te dhunuara ndjehen te pambrojtura dhe te pafuqishme te reagojne sepse mendojne qe dhuna ne familje dhe ndaj tyre eshte pjese normale e jetes bashkeshortore. Ato e kane pare kete model sjelje edhe tek nenat e tyre dhe kane degjuar nga gjyshet se keshtu eshte veopruar edhe me to.

• Nje grup i trete, per shkak te dhunes se perseritur dhe morgjetjes se mbeshtetjes se nevojeshme, fillojne te nenvleftesojne veten dhe te mendojne se nuk jane te pelyeshme e aq te mira per bashkeshortin, ndjehen te pavlera, se nuk sherbejne me per asgje, se nuk jane te afta per asgje dhe nuk ju mbetet tjeter vecse te nenshtrohen e ta pranojne dhunen pa reaguar.

• Nje pjese jo e madhe grash gjejne rrugdalje tek ankimi per dhunen qe ushtrohet ndaj tyre tek te afermit e familjes dhe me vone kur dhuna perseritet kerkojne ndihmen e specialisteve.

• Ka gjithashtu edhe gra qe reagojne duke u larguar nga shtepiatek njerzit e vet, perkohesisht si per te zbutur gjakrat ose largohen pergjithmone duke kerkuar divorc.

• Ne cdo rast, grate e dhunuara e gjejne rrugdaljen nga sitauta, ne vartesi te nivelit te vetdijshmerise rreth problemit, te nivelit arsimor, te aftesive peronale e guximit per te luftuar ne mbrojtje te vetvetes, te ndihmes qe mund t’i japin te afermit e saj, te situates ekonomike ku ndodhen, te mbeshtetjes qe marrin nga femijet apo te informacionit qe kane se egzistojne sherbime sociale te posacme qe trajtojne grate e dhunuara.

Kur pyeten se cfare ndjene gjate dhunes qe pesuan ato japin pergjigje te ndryshme per ndjenjat e tyre. “45% ndjejne urrejtje, 32% ndjejne turp per situaten ku jane perfshire, 21% ndjene


Arqile Kosta. 2007

keqardhje per situaten qe i detyroi te provojne dhunen, 35% e rasteve te anketuara ndjehen te depresuara dhe te frikesuara, 26% ndjehen fajtore dhe 20% mendojne te vrasin veten.” Nuk eshte e veshtire te kuptohet se gra qe kane ndjenja te tilla negative nuk jane ne gjendje te reagojne e te mbrojne veten. Ato nuk jane ne gjendje te marrin vendimin e duhur ne dobi te tyre ne situaten e mbeshtetje dhe nuk mund te kujdesen per nevojat qe kane dhe behen ortake ne dhunen e vazhdueshme qe ciklon brenda familjes ne syte e femijeve.

Pasojat: • Nivele te larta stresi; • Nivele te larta ankthi, depresioni dhe semundjesh psikike; • Nje ne pese ka te ngjare te tentoje vtvrasje; • Ne menyre te vazhdueshme paraqiten per kujdes mjeksor me ankesa somatike

si dhimbjet e forta te kokes; • Zvogelim i aftesive dhe shgprehive per zgjidhjen e problemeve; • Ka shume te ngjare qe:

o Te izolohen nga shoqeria dhe miqte personale; o Te perdorin drogen dhe alkoolin; dhe o Te abuzojne me femijet e tyre apo me femije te tjere qe kane ne

kujdestari. (marre nga “Pertej mureve”, 1988)

Fëmijët:

Femijet gjithashtu ndikohen nga dhuna, po aq sa dhe nenat e tyre dhe nga njehere edhe me teper. Niveli i zhvillimit te tyre psikosocial e psikik nuk i lejon te kuptojne situatat e dhimbshme e te veshtira qe kalon familja e tyre ne rastet e dhunes. Per kete arsye ndodh shpesh qe femije qe perjetojne ngjarje te tilla te shkeputin kontaktet me shoket e tyre sepse kane frike se mos ngjarje te tilla ndodhin edhe ne pranine e tyre. Kjo i shtyn te vetizolohen dhe te mbyllen ne vetvete qe ne moshe te vogel kur kane nevoje me shume se kurre te lozin me shoket dhe keshtu rrezikojne te margjinalizohen ne shoqeri.

Femijet qe i neneshtrohen abuzimit apo qe jane te pranishem gjate dhunes vihen ne dilemen se a duhet ta duan apo ta urrejne babain e tyre qe ushtron vazhdimisht dhune mbi nenen. Keta femije qe rriten ne nje mjedis te tille familjar ka shume te ngjare, dhe statistikat e mbeshtesin kete konkluzion, te perdorin dhunen ne vetevete si model sjellje per te zgjidhur problemet. Me ne fund, por jo e fundit, keta femije nisin te kene probleme dhe veshtiresi gjate procesit te te mesuarit. Manifestojne mungese te vemenjes, humbje te deshires per te mesuar, behen pasive gjate mesimit, kane nje fjalor te kufizuar dhe vulgar, lene shkollen etj.

Pasojat 0‐5 vjec

� Ankesa fizike � Shqetesime te gjumit � Urinim ne shtrat � Ankth te tepruar per divorc � Vonesa ne rritje

6‐ 12 vjec � Sjellje ne menyra qe synojne te ulin tensionet � Perpjekje per te kontrolluar dhunen midis prinderve


Arqile Kosta. 2007

� Frike se mos mbetet vetem � Frike se mos e vrasin ose se mund te detyrohet te vrase veten � Frike nga zemerimi i vet apo nga zemerimi i te tjereve � Shqetesime te te ushqyerit � Ndjenje pasigurie dhe dyshimi ne mjedisin familjar

Një kuptim i përgjithshëm për marrjen në pyetje

Gjate trajtimit te rasteve te dhunës familjare, këndvështrimi me i përgjithshëm i një punonjësi te policisë gjate një ndërhyrje duhet te reflektoje seriozitetin e shkeljes ligjore apo te standardeve te ligjit ndërkombëtar dhe pasojat e kësaj sjellje antishoqërore edhe mbi te dyshuarin edhe mbi viktimën e tij. Për ta arritur këtë duhet:

• Ngulisë dhe t’u beje te ditur te dy palëve se dhuna familjare është krim dhe sjellje antishoqërore

• Te përdoren teknika te posaçme te marrjes ne pyetje për te arritur qe viktima te dëshmoje për dhunën qe ka pësuar

• Te hetohet rasti sikur te ishte ne themel një krim ne te cilin nuk ka te përfshirë familjarë (sikur viktima dhe dhunuesi te mos kishin lidhje familjare

• Te trajtohet situate ne mënyrë te tille qe viktima te shohë dhe te ndjeje sjelljen e punonjësit te policisë si sjellje pozitive dhe përkrahëse ndaj saj

• Të ndani palët dhe ta pyesni viktimën veç nga i dyshuari për ushtrim dhune(pa praninë e tij)

Dëgjimi it e dyshuarit për ushtrim dhune familjare

Ne momentin e vajtjes ne vendngjarje, punonjësi i policisë duhet te ndaje viktimën dhe te dyshuarin ne mënyrë sa me te sigurte dhe t’i pyesë secilin veç e veç. Viktima duhet mbajtur doemos larg nga ambientet ku i dyshuari mund ta dëgjoje dhe ta shikoje, pra duhen vendosur ne vende ku nuk mund ta shikojnë dhe ta dëgjojnë njeri tjetrin. Kjo do te ule ndjeshëm mundësinë qe viktima te trembet dhe te ndjeje kërcënime nga i dyshuari. Kjo gjithashtu rrisë mundësitë qe punonjësi i policisë te marre bashkëpunimin dhe besimin e viktimës.

Vendimi kur dhe si do te ndahen palët nga njëra tjetra nuk duhet te për te veje ne rrezik jetën e punonjësit apo punonjësve te policisë. Kjo siguri dhe ajo e palëve te përfshira ne dhunën familjare kërkon mbajtje nen kontroll te palëve gjate marrjes ne pyetje apo gjate përpjekjeve për te ndihmuar ne sheshimin e mosmarrëveshjeve.

Shembull:

Në një rast dhune familjare, punonjësit e policisë iu përgjigjën një njoftimi me telefon nga komshinjtë për dhune te mundshme ne një familje. Kur ata shkuan ne vend dhe i ranë ziles se derës, gruaja e hapi dhe iu tha punonjësve te policisë se ishte mire, se s’kishte asnjë dhune mbi te dhe iu kërkoi te largoheshin. Punonjësit e policisë nuk i kërkuan qe ajo te dilte jashtë derës dhe as nuk i kërkuan asaj qe te hynin Brenda, por u larguan. Me vone viktima tregoi se ndërsa ajo po bisedonte me punonjësit e policisë, dhunuesi qëndronte mbas dere dhe i kishte vene një pistolete ne ije. Ky rast dëshmon për rëndësinë qe ka arritja e sigurisë gjate një ndërhyrje ne një rast dhune familjare, dhe përpjekja qe duhet bere për ta pyetur viktimën larg dhe te veçuar nga dhunuesi i saj.


Arqile Kosta. 2007

Pyetja e viktimës për informacion

Ne përgjithësi, për te marre ne pyetje një grua qe është dhunuar ne familje, duhet përdorur i njëjti informacion dhe e njëjta teknike qe përdoret gjate investigimit te një përdhunimi seksual. Por ka edhe disa strategji plotësuese qe kane rezultuar te suksesshme aty ku janë aplikuar ne raste dhune familjare.

A. Pyetjet qe duhet te bëhen

Pyetja duhet te jete e qarte, specifike, direkt dhe duhet drejtuar me ton zëri qe përcjell mbështetje e mirëkuptim:

1. A mund te tregoni se çfarë ndodhi? 2. A keni ndonjë dëmtim. Duket se dikush te ka goditur. Kush ju goditi? 3. A ju ka goditu edhe me pare ai person? 4. Me çfarë ju ka goditur? Me shpulle apo me grusht? 5. Ku ju ka goditur me tepër? 6. Sa here ju goditi? 7. A pati ne dore ndonjë mjet me te cilin ju goditi? këpucë? thike? pistolete? Doreze

telefoni? grusht? 8. A ju ka bërë kërcënime ndonjëherë tjetër? 9. A ka arme ne shtëpi?

B. Pyetjet qe nuk bëhen 1. pyetjet qe aludojnë për fajësim te viktimës ose qe kane ton zëri jomiqësor, qe mund

te frikësojnë viktimën ose qe mund te errësojnë marrjen e te dhënave te rëndësishme. Nuk duhen bere pyetje akuzuese ose jomiqësore si psh: çfarë doni apo thoni se duhet t’i bëjmë këtij qe te goditi?

2. Pyetjet qe kane përmbajte retorike ose te paqarta për atë qe kërkohet; psh: jeni mire? Mbani mend se kur pyesim një person “si jeni, a jeni mire?: ata automatikisht përgjigjen “Mirë” një person zakonisht nuk ndjehet apo është mire net e gjitha gjerat. Shpesh viktimat janë nen shok psikik dhe mund te mos jene plotësisht te vetëdijshëm për dëmtimet qe kane marre. Me qellim qe te nxirret nga kjo gjendje hutimi apo shoku, pyetjet duhet te jene te qarta e te përcaktuara mire ne objekt, për ta drejtuar vëmendjen e viktimës drejt dëmtimeve dhe përgjigjeve te qarta. Duhet mbajtur mend se arritja e besimit dhe bashkëpunimit te viktimës ka lidhje me tepër me llojin e pyetjes qe behet dhe me mënyrën se ajo bëhet.

Modeli K.B.K.D.E. i ndërhyrjes në raste të dhunës në familje

K – Kërko te jeni vetëm për vetëm me viktimën. Kjo nevojitet për tu siguruar qe e dhunuara te hapet plotësisisht nëse vendos ta beje këtë gjë. Ka shume te ngjare qe viktima te mos hapet e te mos tregoje asgjë, nëse është i pranishëm edhe bashkëshorti apo partneri qe e ka dhunuar.

B – Besoji hapjes. Nuk ka rëndësi se sa e pabesueshme dhe e çuditshme mund te duket një ngjarje e treguar, ajo duhet besuar, sepse një person i dhunuar rralle gënjen për atë qe ka provuar, veç ne befte përpjekje për te minimizuar ndonjë gjë.


Arqile Kosta. 2007

K – Kërko për burimet e ndihmës se specializuar. Njihni mire numrat e telefonit dhe adresat e agjencive dhe shërbimeve qe ofrojnë ndihme te specializuar për raste te tilla, si psh shërbimet e këshillimit ligjor për gratë, shërbimet e urgjencës spitalore, shërbimet e ndihmës për gratë e trafikuara dhe te përdhunuara, etj.

D – Dokumento ngjarjen dhe dëmtimet e konstatuara. Kjo është mjaft e rëndësishme dhe jetësore për procedimet e mëtejshme ne prokurori e ne gjykata për te mbështetur viktimat.

E – Jep dhe garanto siguri. Siguria për viktimën dhe çdo fëmije te saj qe ka përjetuar ngjarjet është gjeja me kryesore. Punonjësi i policisë qe merr kontakt me viktimën duket ta pyesë atë nëse ka frike për shëndetin dhe sigurinë e saj e te fëmijëve dhe merr masa te menjëhershme për ta garantuar një gjë te tille vetë ose me shërbimet e specializuara. Ai duhet te dije mire se ashpërsia e dhunës se mëparshme nuk është asnjëherë tregues për dhunën qe mund te ushtrohet ne te ardhmen dhe nga ana tjetër duhet të ketë te qarte se mjaft nga gratë e dhunuara e minimizojnë rrezikun qe mund tu vije. Kërkimet shkencore tregojnë qarte se dhuna ne përgjithësi përshkallëzohet qofte ne frekuence, qofte ne ashpërsi.

Referencë e shpejtë

Kur punohet me gratë që janë dhunuar

Duhet të: Nuk duhet të:

Pyetet rreth dhunës së pësuar Fajësohet ose të bëhet të ndjehet e turpëruar

Identifikohen kush ishte i pranishëm gjatë ngjarjes

Moralizohet (të jepen këshilla morale)

Merret informacion rreth dëmtimeve dhe plagëve që mund të jenë shkaktuar nga dhuna

Injorohet demaskimi i abuzuesit

Mendohet rreth asaj se ç’lloj ndihme është prioritare për viktimën dhe të njihen mirë adresat ku duhet drejtuar

Vihemi në krah të abuzuesit ose të japim të kuptojmë se mendojmë se ai kishte të drejtë

Vihet theksi se askush nuk do ta mbrojë abuzuesin

Pyetet “pse nuk divorcoheni?"

Artikuj e studime Gazeta “Shekulli”

Në legjislacionin shqiptar nuk ka përkufizim për dhunën në familje, dhe as një ligj të veçantë për këtë lloj krimi.

UNICEF: 40 % e grave shqiptare dhunohen

Rreth 90 % e fëmijëve janë të pranishëm gjatë episodeve të dhunës në familje


Arqile Kosta. 2007

Edhe pse janë shtuar zhurmat e makinave, dhe pse thuhet që Kanuni i Lekë Dukagjinit ka bërë strehë vetëm në zonat e thella të Shqipërisë; përsëri në bisedat e njerëzve dëgjohet muhabeti i vjetër: “Filani rrahu gruan…I dëgjove sa bërtisnin…?”

Dhuna është pjesë e ambientit shqiptar. Nga një studim i UNICEF‐it, në 11 rrethe të Shqipërisë rezulton se 40 për qind e grave në vendin tonë i nënshtrohen dhunës fizike rregullisht, ndërkohë që 64 për qind e tyre i janë nënshtruar dhunës fizike dhe psikologjike gjatë jetës së tyre. Viktimat e dhunës janë gratë dhe fëmijët, ndërkohë që dhunuesit në 95 % të rasteve janë burrat.

Sipas specialisteve të Qendrës së Këshillimit të Grave, që nga hapja e kësaj qendre në 1996, rreth 15 mijë gra të moshave dhe zonave të ndryshme kanë kërkuar ndihmën e kësaj qendre për raste abuzimi të partnerëve, brenda familjes.

Drejtuesit e qendrës thonë se marrin rreth 80 telefonata në muaj nga Tirana, ndërkohë që në qytetet e Shkodrës dhe të Pogradecit numri i tyre është shumë herë më i madh. Mosha e telefonuesve është 15‐45 vjeç.

Ka një diferencë të madhe mes grave të zonave rurale dhe atyre të zonave urbane, megjithëse dhuna aty është shumë më e gjerë se në zonat urbane.

Raporti me qytetet e mëdha është 1 me 34.

Në 60 për qind të rasteve abuzuesi është bashkëshorti ose partneri, pasuar nga abuzimi në familjen e origjinës; 10‐30 për qind të rasteve janë kryesisht babai, njerku, vëllai, nëna.

Forma më e ndeshur e abuzimit është ai emocional (90‐95 % e rasteve), pasuar nga ai fizik (40‐45% të rasteve, abuzim ekonomik dhe seksual (10‐15 % rasteve të dhunës).

Rreth 90 % e fëmijëve janë të pranishëm gjatë episodeve të dhunës dhe rreth 50 për qind e tyre dhunohen së paku emocionalisht, sipas shifrave të servirura prej qendrës. Për t’u theksuar është fakti që përqindja dërrmuese e autorëve të dhunës në vendin tonë janë partnerë me nivel të ulët arsimor.

Sipas Grupit Shqiptar të të Drejtave të Njeriut, “dhuna në familje lidhet shumë ngushtë me konceptin që ne e mendojmë si një mjet edukimi dhe përsosjeje. Pra, e trajtojmë si një element krejtësisht pozitiv. Realiteti jashtë Shqipërisë është krejt ndryshe. Problemet e dhunës janë futur në legjislacion, dhe dhuna për ta është krim. Ndryshimi duhet të bëhet nga gratë dhe në përgjithësi nga prindërit”.

Sipas prof. Zyhdi Dervishit në Shqipëri, dhuna brenda familjes ushtrohet kryesisht ndaj grave, por dhe ndaj fëmijëve nën moshën 6 vjeç. Ndaj fëmijëve të vegjël, dhunën në përgjithësi e ushtrojnë gratë, të cilat janë të angazhuara me rritjen dhe edukimin e fëmijëve. Shkakun e kësaj dhune Dervishi e shpjegon edhe me emocionet e forta brenda familjes, ku ndërthuret dashuria dhe urrejtja. Kjo bën që një mosmarrëveshje e vogël dhe e parëndësishme të sjellë shpesh konflikte të ashpra.

Opinione nga studimi eksplorues i UNICEF “Dhuna ndaj grave në familje në Shqipëri”

Duket, sikur gjithkujt i ka shpëtuar një shpullë, që i cenon ndërgjegjen. Ajo ka destinacion të ndryshëm, kryesisht brenda familjes. Dikush kujton që kur ka qenë i vogël ka rrahur vëllain e tij, dikush është zënë me shokun e klasës, dikush me motrën. Por, në përgjithësi të gjithë, dolën me dorën “paksa të gjatë.”

Gjyshet kritikojnë nuset e djemve. “Ato janë gjaknxehta dhe i rrahin shumë fëmijët”.

Po baballarët? Gratë përgjigjen që baballarët gjithnjë janë më të egër dhe më të padurueshëm. Agresivitetin e tyre e shprehin me fëmijët, por dhe me bashkëshortet e tyre.


Arqile Kosta. 2007

Një baba, 78 vjeç, tregon se ka katër fëmijë, që sot janë shumë të mbarë. Kur ato kanë qenë të vegjël, i ka rrahur dhe me litar që ato të mësonin. “Druri ka dalë nga xheneti!” Thotë ai. Prindërit janë, për t’i edukuar fëmijët dhe për t’i treguar rrugën e tyre në jetë. Punë e madhe se i kam rrahur, në rastin tim i ka shërbyer! Po gruan a e ke rrahur ndonjëherë? –Gruaja, për ne shqiptarët është porta e hekurit. Na duhet herë pas here të trokasim, por dhe t’i hedhin ndonjë shqelm, përfundon ai.

Si reagojnë gratë ndaj një shuplake? –Sigurisht që keq. Unë kam qarë me ditë të tëra, kur e kam ngrënë shpullën e parë nga im shoq. Doja ta ndaja menjëherë, thotë një grua 34 ‐vjeçare nga Tirana. Por, kisha një fëmijë të vogël dhe të them të drejtën, nuk kisha ku të shkoja. Por, jam ndjerë shumë e fyer. Dhuna asnjëherë nuk është një mjet edukimi. Ajo për mua është hapi i parë drejt distancimit, drejt urrejtjes.

Pas shpullës, ndihem, sikur e kam vrarë pak fëmijën, thotë Edlira, 26 vjeç. Por, qetësohem duke menduar që fundi i fundit dhe ne kështu jemi rritur!”

Evelina, një grua e papunë, nënë e tre fëmijëve kujton: “Njëherë ai erdhi shumë vonë në shtëpi, kur unë isha 8 muaj shtatzënë. Filloi të grindej për një çështje pa vlerë. Nuk i kisha hekurosur këmishën;. Filluam të ziheshim dhe ai më goditi me shpullë. Kjo ishte shpulla e parë, por që atëherë jeta ime ndryshoi. Ai vazhdoi ta bëjë këtë për 15 vjet rresht. Më shante dhe më ofendonte duke më tërhequr zvarrë para fëmijëve që lemeriseshin. Vjehrra ime i mbyllte në dhomë. Shumë herë isha e detyruar të dhunohesha dhe të mos nxirrja zë për hatër të tyre …”

Legjislacioni

Tani për tani në legjislacionin shqiptar nuk ka përkufizim, për dhunën në familje, dhe as një ligj të veçantë për dhunën brenda familjes.

Neni 89 i Kodit Penal shqiptar, parashikon masën nga gjoba deri në 2 vjet heqje lirie për rastet më ekstreme, kur kemi të bëjmë me plagosje të lehtë me dashje, që shkakton paaftësi të përkohshme në punë për më tepër se 9 ditë.

Gjithashtu në nenin 59 të Kodit të Procedurës penale, shprehet që e dëmtuara ka të drejtë të paraqesë kërkesën e saj në gjykatë dhe të marrë pjesë në gjykim si palë, për të vërtetuar akuzën për dëmtimet e lehta (rrahjet).

L.Ndoka, 31 Tetor 2006

Rasti i vrasjes se Esmeraldes nuk eshte as i pari dhe, fatkeqesisht, s´do te jete as i fundit. Te pakten per sa kohe mentaliteti i meshkujve shqiptare nuk do te ndryshoje. Si njerez, sociologet nuk arrijne te gjejne dot nje shkak se pse u vra Esmeralda Lahi, ndersa si profesioniste jane te mendimit se gjithcka ka te beje me posesivitetin. “Meshkujt shqiptare, qofte i dashuri, burri, vellai apo babai, e shohin femren qe kane afer si prone. Mendojne se kane te drejte te bejne c´te duan me te, sepse femra eshte e perulura”. Keshtu shprehet sociologia Eglantina Gjermeni.

Nje perfundim te tille, drejtoresha e Qendres se Gruas e nxjerr, pasi eshte marre me problemet e shume grave shqiptare, dhe me specifikisht me problemet gjinore. Por, sa eshte numri i viktimave‐femra, qofte te dhunes fizike, ashtu edhe psikologjike? “Nuk ka studime”, rrefen Gjermeni. Ajo shprehet se ne pergjithesi, ne familjen shqiptare eshte rritur krimi ne familje, por krimi dhe dhuna ndaj femres eshte dominues.

Shkaqet sipas saj jane nga me te ndryshmet. “Mentaliteti tradicional, patriarkal eshte i trasheguar brez pas brezi dhe eshte nje nga faktoret kryesor, sidomos ai i konsiderimit te grave dhe vajza si objekte, duke i shkelur rendom te drejtat e tyre”, vijon Gjermeni. Ajo permend rastin e varjes se 17‐vjecares ne Polican, si nje ngjarje te rende, tipike e mentalitetit patriarkal, qe ne fakt shpreh edhe nje lloj reagimi rezistence te kesaj vajze, per te mos u bere viktime e trafikimit.


Arqile Kosta. 2007

Sipas Gjermenit, kjo lloj rezistence mund te jete si model per te rezistuar dhe per te mos pranuar trajtimin si prone apo si objekt, por ne kete rast, rruga qe vajza kishte gjetur, duke i dhene fund jetes, ishte nje menyre e pashprese. “Mund te kete kundershtuar ne familje dhe nuk ka gjetur asnje lloj perkrahjeje, asnje lloj mbeshtetjeje, as nje lloj mirekuptimi”, thote drejtoresha e Qendres se Gruas. Sipas saj, lypset nje strategji kombetare kunder dhunes ne familjet shqiptare, ndergjegjesimi i opinionit publik dhe i sistemeve gjyqesore, etj., per konsiderimin e saj si nje shkelje flagrante e te drejtave te njeriut dhe si nje krim. “Mendoj se gjithe kjo përqasje do te arrije ta minimizoje se tepermi dhunen ne familje”, shprehet Gjermeni.

Edhe sociologe te tjere jane te mendimit se shkaku kryesor se pse femrat jane viktima te dhunes dhe te ngjarjeve te renda, ka te beje me faktin se ajo konsiderohet si objekt.

Zëri i Amerikës 29.03.2006

Ideja për të raportuar diçka kaq personale tek policia, tek autoritetet, për të shkuar në gjyq është diçka që gratë e kanë të vështirë ta bëjnë në shumë vende. Ajo që na shqetëson veçanërisht në Shqipëri është ndjenja e fajit tek gruaja që rrihet dhe jo tek burri që e rreh. Dhuna kundër grave është shkelje e shumë prej të drejtave të njeriut, mes së cilave e drejta për të mos u keqtrajtuar.

Gratë vuajnë forma të ndryshme dhune, përfshirë atë psikologjike. Disa herë kjo kombinohet me dhunë fizike, ose në disa raste kërcënimi për dhunë mjafton për të frikësuar gratë aq sa të mos shkonin në punë, të mos takonin miq, të mos takonin askënd tjetër përveç bashkëshortëve të tyre. Kufizimet që u ishin vendosur grave thjesht me kërcënime dhe me sjelljen e partnerëve të tyre, ishin me të vërtetë të frikshme.

Është vërtet e vështirë për njerëzit që të arrijnë ta kuptojnë që ky është në fakt një nga mekanizmat e dhunës në familje. Në disa raste vendimet e gjykatës e pranonin që bëhej fjalë për dhunë psikologjike, por ato në fakt ishin shumë të pakta dhe mendoj se është diçka shumë e vështirë për t’u konceptuar nga njerëzit.

Është e thjeshtë që ta kuptosh se ai qe ka rrahur, apo vrarë dikë duhet të ndiqet penalisht. Neni 84 i KP ka të bëjë me rastet kur kërcënohet dikush për t’u vrarë me thikë, apo armë zjarri dhe në fakt bëhet fjalë për shumë psikologjike, kështu që edhe kuadri ligjor ekziston, vetëm se duhet zgjeruar përdorimi i tij, sepse dëmi nga dhuna psikologjike është po aq i madh. Ka raste te grave që shtrohen në pavijonet psikiatrike, pasi i janë nënshtruar me vite me radhë dhunës psikologjike.

Dhuna në familje Artikull nga Brian Padden 18‐07‐2005

M.Sh. filloi të keqtrajtohet edhe para se të martohej me të shoqin:

“Im shoq më godiste edhe para se të martoheshim. I tregova nënës por ajo më tha se duhet të martohesha me të, pasi është turp për një femër të kundërshtojë martesën.”

Kur ishin në mjedise publike, ata luanin rolin e një çifti të lumtur, por në jetën private M.Sh. vuante temperamentin e paqëndrueshëm të të shoqit nga turpi dhe frika. Ata kishin tre fëmijë dhe në vitin 1992 shkuan ne një qytet te madh. Ndoshta stresi i përshtatjes me jetën në një vend të ri, e bëri dhunën fizike të shtohej, derisa një ditë M.Sh. shkoi në punë e mbuluar me hematoma nga keqtrajtimi dhe një nga koleget komentoi mbi këtë fakt:

Me tregoi se ishte rrëzuar. Ajo më tha se nëse nuk mund ta duroja më këtë jetë, duhet të thosha diçka dhe do të gjeja ndihmë.”

Pikërisht këtë bëri M.Sh.. Ajo ngriti padi. Gjykatësi nxori një urdhër që nuk e lejonte të shoqin t’i afrohej. Gruaja dhe fëmijët e saj u strehuan në një shtëpi për gra të keqtrajtuara. Aty ajo pati rastin të flasë me psikologen dhe punonjësen sociale, te cilat shpjeguan se ky është një fenomen i përhapur: “Dhuna ndaj


Arqile Kosta. 2007

grave ndodh në të gjitha shtresat, si në familje të pasura ashtu edhe të varfra. Gratë dhe fëmijët ndikohen më rëndë. Është dhunë fizike, emocionale dhe financiare.”

Një studim Amerikan përllogarit se mbi 4 milion gra janë viktima të akteve të rënda të dhunës nga të dashurit apo bashkëshortët çdo vit. Sipas statistikave një ndër katër gra ka shanse të bjerë viktimë e dhunës në familje. Raportet e FBI‐ja theksojnë se 30 për qind e grave që vriten në SHBA janë viktima të dhunës nga të dashurit apo bashkëshortët. Gratë nuk i raportojnë këto incidente pranë autoriteteve pasi nuk i njohin mirë të drejtat e tyre.

Megjithëse ligjet në Shtetet e Bashkuara u dalin në mbrojtje viktimave të dhunës, kur bëhet fjalë për emigrantë gjendja mund të ndërlikohet. Kur M.M. u nda nga burri i saj, pasi ai e keqtrajtonte, atij iu dha mundësia të merrte fëmijët me vete: “Mu deshën 9 vjet që të arrija të ktheja fëmijët.”

M.M. shkroi edhe një libër për keqtrajtimin e grave në familje dhe sot punon për të mbrojtur të drejtat e grave të keqtrajtuara. Ajo thotë se duhet bërë më shumë brenda sistemit ligjor për të mbrojtur viktimat e dhunës dhe t’u jepet atyre ndihma e nevojshme për të rifilluar jetën normale.

“Duhet të ndryshojmë botëkuptimin e gjykatësve dhe juristëve. Është një realitet shumë shqetësues kur gjykatësi nuk të beson.”

Çfarë pushteti ka xhelozia? Solomoni e përshkuan xhelozinë ”mizore si varri”, ndërsa

Shekspiri e quan si “shëmbëllim i syrit të keq”. Të jesh xheloz do të thotë të vuash, ndërsa të jesh objekt xhelozie do të thotë të jesh i frikësuar. Dhe xhelozia ndonjëherë është fatale.

Për psikologët: Xhelozia është reagim ndaj perceptimit se sa e kërcënuar është një marrëdhënie, reagim, që jo gjithmonë bazohet në realitet”.

Zakonisht xhelozia krijohet nga perceptimi se një partner tërhiqet nga dikush tjetër” (Bunk & Bringle, 1987)

Në përgjithësi xhelozia lidhet me ndjenjat e pabarazisë dhe papërshtatshmërisë në një marrëdhënie2 . (White 1981). “Por xhelozia më e fortë dhe potencialisht më destruktive , synon të rritet kur provon kërcënimin ndaj ekskluzivitetit seksual ”(Reis 1986)

Cili është procesi nëpër të cilin kalon xhelozia?

Sipas Gregory White (1981) përvoja e xhelozisë ka katër faza kryesore.

Faza e parë: individi kupton që ekziston kërcënimi për marrëdhënien aktuale. Dhe ai që është më i pasigurt dhe i varur në marrëdhënie është më i predispozuar të ndjehet nën kërcenim.

Faza e dytë: njerëzit fillojnë të analizojnë situatën dhe të mendojnë për rrugët se si ta kapërcejnë atë.

Faza e tretë është reagimi emocional i individit. Xhelozia mund të prodhojë një numër reagimesh emocionale. Zakonisht këto ndjenja janë negative stresi, turbullimi, dyshimi, armiqësia, zemërimi), ose pozitive(eksitim, dashuri, gjallëri).

Faza e katërt, ka të bëjë me perceptimet e mendimet dhe ndjenjat e individit për xhelozinë. Këtu mund të kryhen deri në veprime destruktive.

Documents

DD DHHHUUUNNNAAA NNËË FFFAAAMMMIILLJJEEE …arqilekosta.com/pdf/dhuna_ne_familje.pdf · Arqile Kosta. 2007 DDDHHHUUUNNNAAA NNËË FFFAAAMMMIILLJJEEE DDDHHHEEE NNDDAAJJJ GGRRAAVVVEE