DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT - MEI- JUNI-JULI 2014 JG 59 NR 3UITGAVE VAN HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING VZW V;U; JACINTA DE ROECK P/A LANGE LEEMSTRAAT 57, 2018 ANTWERPENP3A8098 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

Magazine voor vri jdenkers

BELGIË/BELGIQUE

P.B.

2099 ANTWERPEN X

8/1444Het Vrije Woord

KUNST CULTUUR

&

THOMAS VANDERVEKENWeg met de blokfluit

PAUL DUJARDINOver de dynamiek van Bozar

ARNE SIERENS De mens is geen schoon wezen

H E T V R I J E W O O R D 3H E T V R I J E W O O R D2

In het begin van de zomer stierf mijn moeder. Na drie

jaar kanker op 61-jarige leeftijd. Helemaal uitgemergeld

door die smerige ziekte die vals speelt en niet tegen haar

verlies kan. Zij sleepte zich tot in het uiterste van het lij-

den, mede omdat ze zich optrok aan haar geloof, aan

een banaal bezoek aan Scherpenheuvel of het branden

van een kaars. Niet dat ze principieel tegen euthanasie

was, zo ver ging ze niet. Alleen, het geloof bood altijd nog

een uitweg om er een extra dag bij te doen, zelfs als dat

rationeel niet meer mogelijk was. Dat werkte voor haar

en des te beter. Het was haar keuze.

Voor mij werkt dat niet. Voor mij strooit die religieuze er-

varing alleen maar mist of dwingt ze mensen tot meer

lijden, omdat er ijdele hoop is. De rationele analyse, het

afwegen van voor- en nadelen, het voorbereiden van wat

de volgende stap in de ziekte zal zijn en wat wel en niet

meer mogelijkheid zal geven: dat biedt mij troost en dat

blijft voor mij een geruststelling en houvast, ook na haar

overlijden. Dat we daarbij haar keuzes en recht op zelf-

beschikking hebben gerespecteerd, zoals onder meer

een katholieke uitvaart, geeft een extra goed gevoel.

Het pleidooi van De Ceulaer om God of religie een plaats

te geven, werkt bij mij simpelweg niet en dat is bij dezen

bewezen.

Als ik dan die ene overblijvende, ongebruikte kaars bin-

nenkort in Scherpenheuvel (of waar dan ook) zal aanste-

ken, dan zal dat niet om de religieuze ervaring, noch tra-

ditie zijn, maar simpelweg als dienst aan de herin nering

(niet de religieuze of de spirituele of persoonlijke).

MARIO VAN ESSCHE, VOORZITTER HVV

INHOUD

4CULTUUR = ZUURSTOFDoor hoofdredacteur Björn Siffer

6LEVENSNOODZAKELIJKE GRONDSTOFDominique Willaert, onze columnist voor 2014

8NIEUWE HOOP VOOR LINKSEssay over 'Het kapitaal in de 21ste eeuw'

10SOCIAAL-ARTISTIEKE SECTORNieuwe voorhoede in superdiverse samenleving?

12EEN BEDREIGDE DIERSOORTDe Zwarte Komedie, kritisch en Vrijzinnig

14PAUL DUJARDINOver de dynamiek van BOZAR

18HOGERE EN LAGERE CULTUURDe filosofie van Bentham en Mill

20KUNST ALS THERAPIEFuncties van kunst volgens De Botton en Armstrong

22WEG MET DE BLOKFLUIT!Thomas Vanderveken, cultuurminnaarén op dreef

26KUNST MET GROTE K EN GROTE MDe tweejaarlijkse Kunstvestdagen in de Mechelse Keldermansvest

27HUISKAMERCONCERTENMuziek en kunst in je buurt

28SOCIAAL-CULTUREEL WERKOnderschat in tijden van schaarste

30ACTIVITEITENKALENDER

32IN DE KIJKEREen maçonnieke rouwcantate voor koning Leopold I

33BEETHOVEN MET HART EN ZIELLe Concert Olympique, het geestes kind van Jan Caeyers

34VRIJZINNIGE VROUWENNationaal vrouwenproject: "Deze wereld wil ik erven."

36IN DE BOEKENKAST VANArne Sierens

38EXTRA GOED BEKEKENFilmbespreking 'Renoir'

39COLOFON

AUGUSTUS

Beminde ongelovigen, In ‘Gooi God niet weg’ brengt Joël De Ceulaer een plei-

dooi voor het behouden van God als betekenisgever. De

Ceulaer is atheïstisch, dat wel, maar hij is niet bereid af-

stand te doen van de God die tussen de oren zit en ons

leven betekenis geeft, en wil de ‘religieuze ervaring’ een

plaats geven in de maatschappij, zelfs al is zijn wereld-

beeld strikt materialistisch.

Ik begrijp dat niet. Waarom illusies in stand houden?

Waarom beweren dat je beter af bent door jezelf iets wijs

te maken?

Natuurlijk zie ik ook wel dat het bon ton is om evidentie,

zoals de vrijzinnigheid, kapot te relativeren om ons open

te stellen tot de anderen in een soort van zelfdestructieve

drang tot openheid, die dan snel opofferingsbereidheid

wordt. Ik vind dat wat naïef. Zeker als men dat bij wijze

van gebod, zoals bij De Ceulaer, op tafel gooit. Hij laat

de keuze niet, maar geeft een pleidooi om de vrijzinnigen

ervan te overtuigen God of de religieuze ervaring een

plaats te geven.

Als vrijzinnige interesseert het mij niet hoe anderen zich

openstellen voor religie, geloof of spiritualiteit. De ge-

dachten zijn vrij en doe vooral je zin. Zolang je een ander

die vrijheid maar laat.

Toch kan ik de afwijzing van de rationele benadering

zomaar niet laten passeren.

14

12

36

22

18

n de huidige tijden, waarin alles in het te-ken lijkt te staan van economie en renda-biliteit, heeft de cultuursector het moeilijk.

Aangejaagd door populistische bewegingen is er een afkeer ontstaan tegen nuancering en complexiteit, terwijl dat net de thema’s zijn die vooral in de kunst aan bod komen. Kunst is per definitie progressief, omdat elke kunstuiting – een gedicht, een lied, een schilderij – in staat is om het denken van de-gene die kijkt, leest, luistert of gewoon ge-niet, te veranderen. Zoals Oek de Jong zei: “Je hele persoon is in het geding wanneer je een goede roman leest.” Dat hebben starre denkers per definitie niet graag.

De Griekse filosoof Plotinus zei ooit dat schoonheid een stoffelijke versie is van goedheid. Ze verwijst naar en kan ons herinneren aan deugden als liefde, ver-trouwen, intelligentie, vriendelijkheid en rechtvaardigheid. Schoonheid is uiteraard subjectief, maar dat ontslaat de sector niet van zijn verantwoordelijkheid. Cultuur mag soms elitair zijn en vooruitlopen op haar tijd. Maar cultuur mag geen alleenrecht zijn van losgezongen elites, die elkaar ontmoe-ten in dure operahuizen of op exclusieve vernissages. Cultuur mag geen sector zijn die vanwege zijn kunstzinnige statuut geen verantwoording moet afleggen voor zijn werking en engagement. Tegenwoordig zijn we niet meer zo gek van het idee dat kunst een educatieve taak moet hebben of een ethisch doel moet dienen. Misschien is het geen gek idee om die visie te herbekij ken? In dit nummer van Het Vrije Woord gaan we dieper in op enkele voorstellen van Alain de Botton. De man schrijft weinig zinnigs, maar zijn benadering van cultuur is een welgeko-

H E T V R I J E W O O R D4

I men verademing binnen zijn zeer uitgebrei-de oeuvre. De Botton stelt: “Want moderne kunst is vandaag de dag dermate abstract tot nihilistisch dat ze grenst aan het decadente en geen bood schap meer overbrengt. Het is een instrument van het postmoder nisme ge-worden: zie zelf maar wat je erin ziet: alles is goed! Misschien moeten we opnieuw dur-ven te werken met onderschrif ten bij kunst-werken, waarin de kunstenaar uitleg geeft bij zijn bedoeling, bij zijn achterliggende gedachten, bij de keuze voor het materiaal of de kleuren…” Of nog volgens De Botton: “Kunst moet dus verbeelding opwekken, en daardoor heb ik niet zo’n hoge pet op van extreem abstracte of dadaïs tische kunst. Ze staat zo ver van de werkelijk heid dat elke identificatie door de toeschouwer vrijwel onmogelijk wordt. Waarin schuilt de kracht van de Griekse tragedie? In de identificatie van de toeschouwer met het lot en de dilem-ma’s van de personages. Waarin schuilt de kracht van Molière? In de spiegel die de hui-chelaars en de vrekken ons voorhouden. Een muziekstuk dat de melancho lie of de vreugde uitdrukt waarin de luis-teraar zich herkent, is zo veel mooier dan het abstracte werk waarin je niets herkent.”Zware besparingen op cultuur, zoals sommige politieke strekkingen voor-stellen, zijn dom. De sociaal-artistieke sector wordt bij voorbeeld te weinig naar waarde geschat. Daarom laten we in dit nummer Dominique Willaert, onze columnist van het voorbije jaar, een pleidooi houden.

Ook de toe nemende druk op de culturele sector om zijn creaties ondergeschikt te maken aan politieke doeleinden, is onbe-grijpelijk, kan contraproductief werken en vernieuwing of rebelsheid fnuiken. Maar een maatschappelijk debat over de zin en onzin van cultuur en van bepaalde hedendaagse evoluties kan nuttig zijn in het belang van de sector zelf. Dergelijk debat ontbreekt en daarom is er in Vlaanderen wel een cultuur-budgetbeleid, maar te weinig een cultuur-beleid. Cultuur is het pigment dat onze samenle-ving kleurt, omdat ze verhalen vertelt en ons hier door aanzet tot empathie. Cultuur brengt inzicht, cultuur rebelleert. Cultuur verenigt mensen en bouwt bruggen omdat ze ons denken en ons handelen verzacht. Een sa-menleving die daarop bespaart, schiet zich-zelf in de voet.

BJÖRN SIFFER, HOOFDREDACTEUR

“Cultuur is het pig - ment dat onze samen - le ving kleurt, omdat ze verhalen vertelt en ons hierdoor aanzet tot empathie.”

www.lichtpunt.beEugène Plaskylaan 144, bus 31030 Brusseltel: 02 735 91 54

T E L E V I S I E V O O R M E N S E N M E T V I S I E

CU

LT

UU

R

Cultuur = zuurstof

H E T V R I J E W O O R D6

anneer politici van de verschillende partijen enkele strak geregisseerde minuten spreektijd krijgen, pakken

ze meestal uit met economische en budget-taire voorstellen. Ze formuleren heldere ideeën over hoe de competitiviteit en productiviteit in ons verdeelde land kunnen worden verhoogd. Politici investeren massaal veel tijd in het zoeken naar hoe we een economische topregio kunnen blijven. Elke volksgemeenschap kan pas als groots

W worden beschouwd wanneer ze durft in te zetten op de culturele en artistieke ontwik-keling van haar burgers. Sinds de ont-dekking van de oudste muurschilderingen van bizons, paarden en herten in helder rood, zwart en bruin in de grotten van Las-caux, weten we immers hoe cruciaal kunst is om onze angsten te bezweren en onze vreugde en blijdschap te vieren. Aan beide zijden van onze taalgrens hebben we uit-muntende kunstenaars die zowel in het binnen- als buitenland miljoenen mensen

ontroeren in de schoonheid, poëzie en con-fronterende kracht van hun kunstwerken. De kunst- en cultuurwereld in ons land ge-niet over de grenzen heen een uitmuntende reputatie. In deze sector wordt er even hard gewerkt en gewroet als in de innovatieve en klassieke economische sectoren. Mees-t al met behoor lijk wat minder middelen en faciliteiten dan in die klassieke sectoren, in weerwil van wat er via de media vaak wordt beweerd. Symptomatisch voor de stiefmoederlijke

behandeling van ons kunst- en cultuur-landschap is de manier waarop de minister van Cultuur in onze gemeenschap wordt aangeduid. Bij de vorige regeringsvorming werd via diverse kanalen gelekt dat geen enkele politieke partij interesse vertoonde in deze ministerspost. Mobiliteit, economie, onderwijs en welzijn zijn de sterk begeerde posten. Ook in de lopende regeringsonder-handelingen werd er nog met geen woord gerept over het grote belang van een dy-namische kunst- en cultuursector. De kans is niet gering dat er op dit beleidsdomein nieuwe besparingen staan gepland. Die kunstenaars zijn immers nooit ofte nimmer tevreden, klinkt het in de wandelgangen van de politieke cenakels. Ze blinken in de eerste plaats niet uit in het schone dat ze produceren, ze excelleren vooral in hun kri-tische ingesteldheid, die kunstenaars. Ze wrikken het mens- en maatschappijbeeld onafgebroken open en ze morrelen aan de grondvesten van de gevestigde orde. Wanneer de artefacten die de kunstenaars produceren niet enkel als beleggingsobject worden beschouwd, wordt het kunst- en cultuurgebeuren telkens opnieuw in vraag gesteld. De kostprijs voor de aanleg van een nieuwe brug over een snelweg of de aanleg van een nieuwe rotonde op een van onze steenwegen is nooit ofte nimmer onderwerp van debat en discussie. Over de miljarden-subsidiëring van de grote en dikwijls verou-derde industrieën wordt zedig gezwegen. De paar honderd miljoenen euro’s die in het kunst- en cultuurgebeuren worden geïnjec-teerd monden als oprispend maagzuur keer op keer uit in bitse en sloganeske discus-sies waarin de geldverslindende cultuursec-tor onder vuur wordt genomen. Het niveau van deze discussies alleen zou de beleids-makers ernstig bezorgd moeten maken en overtuigen van de noodzaak om hun kunste-naars en cultuurwerkers in het meervoud te ondersteunen en faciliteren.In de gevangenis zit een 60-jarige geïn-terneerde vrouw te tekenen. “Voor het eerst in mijn leven heb ik ontdekt wat voor grote betekenis er via kunstzinnige activiteiten in een mensenleven kan ontstaan”, zegt ze. Na haar eenzaam verblijf in de gevange-nis slaat deze vrouw aan het dichten. Eerst schrijft ze met een pen op papier en later zet ze haar schrijfsels op haar computer zodat ze deze kan delen met vrienden en familieleden.Kinderen uit de lagere school werken sa-

men aan een muurschildering waarin ze taferelen uit de klas en de speelplaats ab-straheren om op die manier uit te drukken hoe trots ze zijn op hun school. De laatstejaarsstudenten uit de kunsthu-maniora presenteren hun geïntegreerde eindproef voor hun leerkrachten en publiek. De museumdirecteur geeft een inleidende speech waarin hij de grote kwaliteit van de gepresenteerde kunstwerken roemt. De trot se ouders genieten van de inzet van hun kinderen en de bekwame begeleiding en ondersteuning van de school. Na een bezoek aan de tentoonstelling van Michaël Borremans in Bozar wordt tijdens de terugrit met de trein onafgebroken nage-praat over de kunstwerken en de duiding die de gids errond weefde. Het geanimeerde gesprek vindt plaats tussen mannen en vrouwen die op de meeste dagen van hun leven alle moeite moeten doen om het hoofd boven water te houden. Na een lezing van Tom Lanoye in kunsten-centrum Vooruit verlaat een vrouw huilend de zaal. Aan de man door wie ze werd uit-genodigd, vraagt ze hoe ze aan het boek ‘Sprakeloos’ kan geraken. “Morgen ga ik naar de bibliotheek en zal ik het boek van Lanoye voor jou uitlenen”, zegt de man. “Ik heb nog nooit zo verlangd om een boek te lezen”, antwoordt de vrouw.Een groep jongeren met heel diverse roots kloppen aan de deur van een sociaal-artistieke organisatie. Ze willen graag een musical maken en vragen naar artistieke ondersteuning.“Wij willen graag samenwerken met kunste-naars van wie we iets kunnen leren”, spre-ken de jongeren in koor. Enkele weken later komt er vanuit verschillende scholen waar deze jongeren les volgen het signaal dat deze jongeren supergemotiveerd zijn en dit zowat alle leerkrachten is opgevallen.Op een dag klopt een Antwerpse werkloze havenarbeider op de deur van een theater-huis. Onder z’n gespierde en getatoeëerde armen draagt hij een neplederen etui waarin een stapel handgeschreven papieren zitten opgeborgen. “Ik ben al een tijdje aan het schrijven en ik wil graag eens advies van een echte artiest of dit op iets trekt”, zegt de man. Een theatermaker neemt de tek-sten door, die beklijvende verhalen blijken te omvatten. Het levensverhaal van deze ha-venarbeider zal uitmonden in het scenario van een Vlaamse langspeelfilm die de inter-nationale bioscoopzalen haalt.

COLUMN

H E T V R I J E W O O R D 7

Een jonge vrouw die in haar onderwijscar-rière op 16-jarige leeftijd reeds sneuvelde en sindsdien onafgebroken als arbeidster werkt, komt na de voorstelling ‘tauberbach’ van Alain Platel vragen hoe ze aan de mu-ziek van de voorstelling kan geraken. Ze krijgt muziek van Bach uitgeleend en enkele maanden later formuleert ze binnen de vrij-willigerswerking van een sociaal-artistieke organisatie of het mogelijk is om in groep naar een concert in de Bijloke te trekken waar er muziek van Bach staat geprogram-meerd.Kunst is meer dan wat ook een levens-noodzakelijke grondstof. Het is even belang-rijk als water en voedsel. Kunst biedt ons de mogelijkheid om te bewonderen en verwon-derd te zijn. Kunst en cultuur zijn nodig om te (over)leven!

DOMINIQUE WILLAERT, ARTISTIEK LEIDER VAN VICTORIA DELUXE

Levensnoodzakelijke grondstof

H E T V R I J E W O O R D8

Thomas Piketty Le capital au XXIe siècle Rutger Bregman De geschiede nis van de vooruitgangJonathan Holslag De kracht van het paradijs Richard Wilkinson The spirit level. Why greater equality makes societies strongerSam Harris The moral landscape

H E T V R I J E W O O R D 9

egen die achtergrond schreef de Franse professor aan de Ecole d’Economie de Paris, Thomas Piketty, zijn ‘Le capital

au XXIe siècle’. Er is nog geen Nederlands-talige vertaling voorhanden.

O N G E L I J K H E I DDe basisstelling van Piketty luidt: de hui-dige verschijningsvorm van kapitalisme (een kapitalisme dat gestuurd wordt door een neoliberale ideologie) zorgt ervoor dat private vermogens door rendement op kapi-taal sneller groeien (4-5%) dan de economie (1,5%) waarvan de vermogens opgebouwd uit arbeid een belangrijk onderdeel zijn. Hier door groeit de ongelijkheid wereldwijd,

Globaal genomen is links niet aan het

feest is in Europa. Het capituleerde op

onnadenkende wij ze voor de vrijemarkt-

economie zonder de verworvenheden

van de samen met de christende-

mocraten opgebouwde sociale markt-

economie in de verf te zetten en verder

uit te bouwen. Hierdoor veroordeelde

links zichzelf tot het continu spelen van

uitmatchen op het terrein van de neo-

liberalen. Daarnaast speelt uiteraard ook

de eeuwige paradox van links: in relatief

rijke regio’s waar te veel mensen nog

steeds te veel te verliezen hebben, is

het moeilijk om meer dan 30% te halen.

Daar stemmen de kiezers conservatief

en trachten ze daar ofwel een culturele

verklaring ofwel een berg inmiddels

weerlegde neoliberale clichés overheen

te strooien om hun primaire reflex te

rechtvaardigen.

omdat de welvaart wordt geconcentreerd bij een steeds kleiner deel van de bevol-king. Dit ontwricht de samenleving. Sociale wetenschappers en economen – ik vermeld in het bijzonder Richard Wilkinson – had-den al eerder aangetoond dat samenlevin-gen die gekenmerkt worden door een grote ongelijkheid, ook de samenlevingen zijn die kampen met de hoogste graad van analfa-betisme, criminaliteit en racisme, met lagere levensverwachting enz. In zijn monumentale onderzoek – het boek beslaat 685 blz. en 97 grafieken met daarin gegevens verspreid van 22 landen verspreid over 15 jaar – levert Piketty wetenschappelijk feitenmateriaal om de vrees voor een definitieve ontwrichting

van de samenleving gegrond te verklaren. Daarmee ruilt hij het traditionele, roman-tische idealisme van links in voor hard rea-lisme. Geen dag te vroeg.

M E E R R E G U L E R I N GNochtans werd in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw even de illusie gewekt dat onze samenleving gelijker en dus beschaaf-der zou worden. Maar die periode van uit-zonderlijke groei was volgens Piketty enkel mogelijk omdat het kapitaal dat opgebouwd was voor WO II letterlijk aan flarden was ge-schoten en iedereen kon meeprofiteren van de noodzaak om alles weer op te bouwen. De werkende klasse was nuttig en mocht

meehelpen aan de wederopbouw van de geprivilegieerde fortuinen, maar enkel tot wanneer die hulp niet meer nodig was. Die demarcatie vinden we terug in de jaren 80,

toen Thatcher, Reagan en hun fellowtravel-ler Guy Verhofstadt er door het kapitaal op uitgestuurd werden om de verworvenheden van de werkende klasse opnieuw te her-leiden tot de proporties die nodig waren om hun fortuinen optimaal te maximaliseren. De resultaten zijn vandaag zichtbaar: so-ciale afbraak dankzij een door de elites ei-genhandig gecreëerde nuttige shock (zie: ‘De shockdoctrine’, Naomi Klein), die dan eufemistisch “financiële crisis” of “vast-goedzeepbel” genoemd werd. Wordt onze geschiedenis dan niet gekenmerkt door vooruitgang? We hebben toch allemaal ‘De geschiedenis van de vooruitgang’ van Rutger Bregman gelezen? Ongetwijfeld wel. Maar de vraag is verkeerd. De vraag is niet of er geen vooruitgang is, de vraag is waarom die vooruitgang afgeremd wordt en er nog zo veel mensen moeten creperen op het altaar van de foute inzichten die als een hardnekkig geloof onze politiek en haar af-geleide economie blijven benevelen. Wat is daar in godsnaam vrijzinnig en wat is daar in godsnaam humanistisch aan? Er is opnieuw meer regulering nodig, om de wet van de sterkste te corrigeren. Dat heet beschaving en dat onderscheidt ons van de meeste die-ren. Het is nuttig om dat als humanist even te onderstrepen. Regulering betekent ingrij-pen door de politiek, het betekent een terug-keer van het primaat van de politiek.

V E R M O G E N S B E L A S T I N GPiketty’s oplossing bestaat in een pro-gressieve belasting op kapitaal. Concreet: 0,5% belasting op nettovermogens vanaf 200.000 tot 1.000.000 euro en opklimmend tot 5 à 10% op vermogens boven 1 miljard euro. Want kapitaal dat niet opnieuw wordt ingezet in de reële economie en dat niet belast wordt, kan niet ingezet worden om banen te scheppen, om onderwijs te finan-cieren, om sociale voorzieningen te regelen.

Te veel kapitaal in één hand ondermijnt ook de democratie, omdat rijke elites ook in staat zijn om de media en de publieke debatten te kapen, zodat het principe ‘one man, one vote’ enkel nog op papier geldt. Deze remedie van de vermogensbelasting is een alternatief voor enerzijds een bespa-ringsbeleid, dat mensenlevens kost – zoals vandaag in Zuid-Europa – en voor ander-zijds een inflatiebeleid, dat de staatsschuld snel doet afnemen, maar tegelijk ook het geld van de gewone spaarders, terwijl de grootkapitaalbezitters de dans ontspringen omdat hun vermogen in aandelen en onroe-rend goed zit. Die oplossing is niet verras-send noch bijster origineel. Ze wordt al jaren gepropageerd door allerlei linkse, liberale en progressieve bewegingen en partijen. Maar een supranationaal en wereldomvattend fiscaal systeem dat vermogens op een eer­lijke, niet-ontwrichtende manier belast, zal pas mogelijk zijn wanneer er geen staten of negorijen meer zijn die zich desolidariseren. We weten allemaal dat internationale poli-tiek hard en cynisch is en dat het niet in de aard ligt van staten om elkaar te vertrouwen. De Europese Unie is een hoopvol project, maar zelfs die constructie kan haar man-netje niet staan op een terrein met spelers als de VS en de BRIC-landen.

H O O PIs de toestand dan hopeloos? Neen, want armoede neemt globaal af en zelfs moreel – terugvallen zijn nooit uit te sluiten - gaan we in stijgende lijn. We moeten wel goed beseffen dat ‘the powers that be’ altijd zul-len ver hinderen dat die vooruitgang sneller gaat, tenzij onomstootbaar wordt bewezen

dat zoiets ook in hun voordeel speelt. Daar-om zijn de harde cijfers die aantonen dat een groeiende ongelijkheid ook de elites be-dreigt, een sterke bron van hoop. Die cijfers beginnen te renderen, want het idee van een vermogensbelasting begint internatio-naal door te breken, net zoals het idee van een inkomstenbelasting begin 20e eeuw ook pas evident werd na decennia van cassan-drische onheilsvoorspellingen. Zowel het

“Piketty ruilt het tra-ditionele, romantische idealisme van links in voor hard realisme.”

“Te veel kapitaal in één hand ondermijnt de democratie.”

Nieuwe hoop voor links?

ESSAY

IMF als de Duitse Bundesbank roepen op om ze in te voeren, in Australië, in Spanje en in veel andere Europese landen bestaat ze al en blijkt de kapitaalvlucht zelfs best mee te vallen, nuttige idioten als Gérard Depar-dieu ten spijt (al voeg ik er eerlijkheidshalve aan toe dat de Franse rijkentaks van 75% voor iedereen die meer dan een miljoen verdient, niet echt tot voorbeeld strekt en munitie levert aan tegenstanders in andere landen). Het is de verdienste van Piketty dat hij – in de schaduw van het geklungel van zijn president Hollande – de cijfers aan-levert die de strijd voor vooruitgang uit het slop van de naïeve, idealistische romantiek haalt en de wereld van het harde realisme binnenleidt. Het is de enige taal die de elites begrijpen.Is er dus hoop voor links? Wel, het is eigen aan een stroming die op z’n tandvlees zit om elk sprankeltje hoop – dat de pragmatische elites hun overigens niet kunnen bieden - aan te grijpen om de nieuwe Messias aan te kondigen. Of de nieuwe Marx, zo u wilt. Deze voor de media en populisten aantrek-kelijke framing helpt de zaak uiteraard niet vooruit. De geschiedenis zal leren of de inzichten van Piketty en Wilkinson zoden aan de dijk brachten. Hou er echter rekening mee, enthousiaste lezer, dat de geschiede-nis wordt geschreven door de overwinnaars.

BJÖRN SIFFER

MEER LEZEN?

T

trekken bij het 'kunstmaken'. Kernwoorden in hun werking zijn: inclusief, participatief, verbindend en ‘empowerend’ (versterkend). De kansengroepen die hun weg naar deze verenigingen vinden, krijgen er meer zelf-vertrouwen en zelfrespect, waardoor ze ook sterker in de maatschappij en op de arbeids-markt staan.Van de +40 actieve sociaal-artistieke orga-nisaties op demos.be, zo leert ons de web-site www.kunstenerfgoed.be, ontvangen slechts 12 organisaties een werkingssubsi-die onder het kunstendecreet 2013-14. De hierboven vermelde Sering, Globe Aroma, De FactorY en Gigos komen overigens niet op die lijst voor. Maar dat het sociaal ar-tistiek werk nuttig is en slaagt in zijn missie, bewijzen onderstaande voorbeeldcasussen.

T U T T I F R AT E L L I "Den ene staat in het donker, den andere staat in het licht. Die in het licht ziet ge, die in het donker niet."Dit staat te lezen op de banner van de web-site van dit bonte gezelschap. De Fratelli’s kruipen letterlijk uit de donkere krochten van de samenleving waarvoor de rest van de goegemeente liever de ogen sluit, en treden, deskundig ondersteund door Reinhilde De-cleir, ongegeneerd en vol zelfvertrouwen in het volle voetlicht van de bühne. Ze spelen, zingen en dansen niet enkel in producties waarin ze hun eigen verhalen vertellen, maar ze wagen zich ook aan interpretaties

van grote dramaturgen zoals William Shake-speare, Bertold Brecht of een Griekse trage-die. De opvoeringen worden geprezen voor hun authenticiteit en artistieke kwaliteit en trekken nokvolle zalen, o.a. in De Roma en de Bourla schouwburgen. De Fratelli’s ston-den al samen op het podium met bekende Vlaamse muzikanten zoals Jan De Smet en Helmut Lotti en speelden op de Zomer van Antwerpen.In 2007 structureerde het aanvankelijk losse gezelschap zich onder de noemer Tutti Fratelli, maar hiermee sloot het zich

om even bij stil te staan….Sihame’s energieke inspanningen kregen inmiddels wijdverbreide erkenning: In 2011 werd ze Antwerpenaar van het jaar en won ze de Vlaamse cultuurprijs. Knack plaatste haar op de lijst van tien invloedrijkste al-lochtone Belgen en dit jaar ontving ze de Antwerpen Cultuurstad Award en werd ze uitgenodigd op de speech van Obama… Een straffe madam.

D E V O O R H O E D E S V A N E E N N I E U W E S A M E N L E V I N G ?Binnen het bestek van dit artikel is het jam-mer genoeg onmogelijk om de werking van nog meer verenigingen te belichten, maar op de demos.be website vindt de geïnte-resseerde HVV lezer een lijst met telkens een korte beschrijving van hun werking en de mogelijkheid om door te linken naar hun website. Constructieve samenwerkin-gen zoeken met deze geëngageerde groe-pen is alleszins een aanrader voor onze afdel ingen. Samen voor een meer humane wereld voor iedereen. Misschien zijn in de huidige maatschappelij-ke context, waarin het bezit van kennis en netwerken de meest fundamentele breuk-lijn vormt tussen kansenrijke en kansarme be volkingsgroepen, de sociaal-artistieke organisaties wel de nieuwe avant-gardes in onze superdiverse samenleving. Revo-lutionaire baanbrekende avant-garde kunst is bijna onmogelijk geworden omdat nu vrijwel alles kan en mag, maar die ge-mengd­culturele en sociaal­ gestratificeerde kunstgroe pen vormen een voorafspiegeling van hoe een toekomstige, harmonieuze maatschappij zou kunnen of moeten func-tioneren. Zij stappen af van kunstproducties met voornamelijk blanke artiesten voor een voornamelijk autochtoon publiek en produ-ceren vernieuwende mengkunstvormen die alle sociale groepen en culturele minder-heden tot hun recht doen komen.

EVA VAN TULDEN

H E T V R I J E W O O R D10

KUNST & CULTUUR

aar is kunst altijd elitair? Sommige hedendaagse kunst is misschien niet erg toegankelijk, maar die

kunst vormen zijn nodig opdat de sector zich continu zou blijven vernieuwen. Het impres-sionisme, een stroming in de schilderkunst die nu vrijwel iedereen mooi vindt, werd in haar beginjaren rond 1860 geweerd van of-ficiële kunstsalons wegens niet academisch en afzichtelijk lelijk…

E E N B L O E I E N D S O C I A A L - A R T I S T I E K L A N D S C H A PWanneer we echter een blik werpen op de lijst van gesubsidieerde en niet (meer)

Zou de crisis en de verharding van onze maatschappij er voor iets tussen zitten? De zogenaamde grond-stroom waarop een bepaalde politieke partij zich beroept beweert dat kunst elitair is, een dure, overge-subsidieerde hobby van de welstellende en hoogopgeleide burgerij. En dat het ‘gewone volk’ – wie dat ook mogen wezen – er zich niet door aangesproken voelt. Afschaffen dus, die subsidies voor de elitaire pleziertjes van de intelligentsia. De kunstensector moet meer marktgericht worden of minstens nuttig zijn in het kader van toeristische ‘city marketing’. Wie zich graag bezig houdt met kunstdisciplines waarvan het volk geen snars begrijpt, moet de reële kostprijs maar zelf ophoesten, punt aan de lijn.

gesubsidieerde artistieke verenigingen, merken we dat tal van gezelschappen en kunstorganisaties zich specifiek richten naar kansarme en kwetsbare groepen: Tutti Fratelli van Reinhilde Decleir en Sering van Mia Grijp zijn de bekendste in Antwerpse theatermiddens. Let's Go Urban van Sihame El Kaouakibi doet de danstalenten van Ant-werpse allochtone stadsjongeren open bloei en. In Gent ontwikkelt Victoria Deluxe van Dominique Willaert een verscheiden atelierwerking voor Gentse jongeren met heel diverse roots en Bij De Vieze Gas-ten, geworteld en werkzaam in de Gentse volkswijk Brugse Poort, streeft naar samen-

werking en sociale rechtvaardigheid voor iedereen. In Vlaams Brabant ontplooien Cie Tartaren en De FactorY een werking voor maatschappelijk kwetsbare groepen. In Lim-burg doet Gigos hetzelfde met kwetsbare jongeren. Globe Aroma in Brussel concen-treert zich op oude en nieuwe migranten. En dit is maar het tipje van de ijsberg: Wie er de website dēmos.be even op nakijkt, stoot op een lijst van niet minder dan 40 al dan niet erkende sociaal-artistieke verenigingen die in verschillende maatschappelijke sec-toren werkzaam zijn, met als gemene deler dat ze zich alle richten op sociaal kwets-bare groepen en hen actief trachten te be-

niet af voor de buitenwereld: Tutti Fratelli blijft een gastvrije ontmoetings-, creatie- en denkruimte voor generatiearmen en minder bedeelde bevolkingslagen. Hierbij dient op-gemerkt dat Reinhilde haar ‘klanten’ niet pampert: Met een gemakkelijke ‘dat kan ik niet’ moeten ze bij haar niet afkomen. Sinds 2011 vonden de Fratelli’s een vaste stek in de bouwvallige ruimtes van het voor-malige Raamtheater , dat ze eigenhandig en met inzet van hun gezamenlijke klustalenten opkalefaterden.Dit warme, positieve verhaal kan best geïl-lustreerd worden met het oordeel van de jury van de Honest Arts Movement (HAM vzw), dat in 2011 de Louis Paul Boonprijs toekende aan Reinhilde Decleir: ‘Ze gebruikt de vormkracht van theater om een stem te geven aan zij die doorgaans niet gehoord worden. Via de theaterkunst wordt hun zelf-beeld versterkt, hun denken verruimd en hun geloof in een betere toekomst vergroot’.

L E T ’ S G O U R B A N Deze dynamische vzw van Sihame El Kaouakibi motiveert stadsjongeren met an-dersculturele roots om iets te doen met hun latente ‘urban arts’ talenten en inspireert/coacht hen tot actief ondernemerschap. Op die manier slagen die jongeren erin de artistieke, sociale, etnische en religieuze muren te doorbreken die hen scheiden van de rest van stad en samenleving. Sihame beperkt zich echter niet tot het or-ganiseren van hippe, eigentijdse en druk bij gewoonde ‘urban dance, sports, music and choir’ workshops. Ze levert op tijd en stond ook een stevige portie denkwerk af. Eind 2013 publiceerde ze haar eerste boek, #Believe, waarin ze brandhout maakt van het vastroestende vooroordeel dat de groei-ende groep andersculturele stadsjongeren een hardnekkig probleem vormen. Met het motto ‘je bent jong en je wil’ activeert zij die zgn. ‘hangjongeren’ en doet hen goes-ting krijgen: ‘Goesting om te weten wie je bent en wat je wil. Goesting om het leven in handen te nemen en te ondernemen. Goesting om toekomst te schrijven in plaats van geschiedenis’. Ze lanceert een dubbele oproep: ener zijds -- dat is duidelijk -- naar jongeren en anderzijds ook naar volwassen-nen en beleidsmakers: ‘Rem jongeren niet af. Inspireer hen’. De veelzeggende onder-titel van het boek luidt dan ook ‘Waarom ie-dereen zegt maar niemand echt gelooft dat jongeren de toekomst zijn’. Een uitspraak

“Den ene staat in het donker, den andere staat in het licht. Die in het licht ziet ge, die in het donker niet.”

“Goesting om te weten wie je bent en wat je wil. Goesting om toe komst te schrijven in plaats van geschiedenis.”

H E T V R I J E W O O R D 11

M

Sociaal-artistieke sectorNieuwe voorhoede in superdiverse samenleving?

DE ZWARTE KOMEDIELeguit 15-17, 2000 Antwerpen03 233 56 78www.dezwartekomedie.bewww.facebook.com/dezwarte.komedie

H E T V R I J E W O O R D 13H E T V R I J E W O O R D12

HET VRIJE WOORD Hoe ben jij bij DZK terechtgekomen?KATRIEN SCHEIR Bert Verhoye nodigde mij uit voor een sollicitatiegesprek en vroeg me een decorstuk te maken. Het werd een levensgrote stoffen pop van Paus Johannes II, even in elkaar gezakt als de echte. Toen ik ermee op de tram stapte, moest ik twee tickets betalen. Tja, ik kon dat pauselijk mannetje toch niet laten zwartrijden? Bert zag mijn werk wel zitten en wilde dat ik er-mee doorging. Hij werd mijn leermeester. Ik bewerkte mijn eerste theaterstuk en leerde regisseren. Voor mij is regisseren schilderen met mensen. Zo leerde ik het vak, maar na-dien moest ik van Bert proberen los te komen om mijn eigen verhaal te vertellen en wat ik

leerde in mijn eigen uniciteit te vertalen. Dit is een constante evenwichtsoefening.

Je komt in je werken erg geëngageerd en systeemkritisch uit de hoek. Denken jullie ook na over alternatieven voor de huidige neoliberale zienswijze? Kan kunst een mentaliteitsverandering teweeg brengen in de geesten van de meerderheid van de mensen die zich gewillig laten meedrijven op de stroom van het consumentisme, en hoe dan wel?

Onze werking an sich is op dit moment al een alternatief voor het huidig neolibera-lisme. We werken kleinschalig en vrijwel zonder middelen, onze decors bestaan uit recyclagemateriaal en we maken veel zelf. Minder gefortuneerden en slachtoffers van GAS-boetes betalen minder entreegeld. In onze laatste voorstelling 'Leven is carna-val' – die we dit najaar wegens groot suc-ces hernemen – komt de hebberigheid en het zelfbeklag van een manager tamelijk potsier lijk over. Kan iemand het zich nog permitteren te sakkeren over een half pro-centje minder winst, terwijl steeds meer leefloners op straat worden geschopt en nadien gespot worden aan een kartonnen doos? Theater plaatst zo’n gegeven in een

nieuw perspec tief en brengt vanzelfspre-kendheden aan het wankelen. Hier worden scherpe boutades of kleine getuigenissen op scène gebracht, de menselijke verha-len achter de harde statistieken. Die zijn herkenbaar en geven altijd aanleiding tot debat. Het publiek wordt wakker geschud. Daar kiemt een mentaliteitsverandering. Sterke kunst kan volgens mij iets triggeren, ze confronteert spontaan. Hoe ze dat doet hangt af van het tijdskader. Met slappe decoratie en vrijblijvende versiering breng je geen verandering, en die term is momenteel toch een hip woordje, niet? DZK is gekend om haar antiklerikaliteit. Tegen de schenen van God of Jezus schop-pen is niet meer ophefmakend, geen Belg wordt er nog door geshockeerd. We leven nu echter in een superdiverse samenleving met nieuwe importreligies, waarvan de Islam het moeilijkst kritiek verdraagt, denk maar aan de megarellen naar aanleiding van de Deense Mohammedcartoons. Sommige culturele organisaties doen daarom aan zelfcensuur. Hoe gaan jullie hiermee om?

Kritiek op godsdienst heeft in theater en cabaret nu vaak een andere vorm gekre-gen dan pakweg veertig jaar geleden. Het Katholicisme is minder zichtbaar. Grap-pen over nonnen en bisschoppen slaan niet meer aan, hoewel die over pedofiele bisschoppen tot voor kort nog goed in de markt lagen. Dit neemt niet weg dat de grote massa nog steeds, al is het passief, een of andere godsdienstige traditie volgt of religieuze dogma's gedoogt, terwijl het mili-tant karakter van de vrijzinnigheid afneemt. Daarom vind ik dat we tegen Gods schenen en op Jezus' lange tenen moeten blijven trappen. We moeten blijven demystificeren. Een aantal pedopriesters zijn nog altijd niet berecht. We moeten slachtoffers een forum geven, hen laten getuigen. Vrijzinnigheid is concreet, kritisch en vrij zijn, verduidelijken in plaats van verhullen. Dit is een blijvende opdracht. De Islam is een complex geval. Ten tijde van de fatwa's, Deense cartoons en het hoofd-

doekendebat maakten we een Moham-medpop die bij de Jezuspop op het aperitief mocht en hadden we een boerkakledinglijn. Nee, aan zelfcensuur doen we niet. We moeten blijven uitspreken wat de goege-meente niet durft, maar dit is niet hetzelfde als goedkoop schimpen op een andere cul-tuur die ook recht heeft op een eigen revo-lutie. We zullen de vrije meningsuiting in dit forum van de kleine vrijheid altijd verdedi-gen, we zullen blijven lachen ondanks alles, dus ook als we niet mogen van oppergouw-leiders, pausenpoppen en andere groot-moefties.Dit huis houdt zich met meer bezig dan en-kel theater. Aansluitend bij de voorgaande vraag i.v.m. onze superdiverse samenle-ving: Kan kunst volgens jou een bindende factor zijn tussen gemeenschappen? Bereiken jullie ook minderheden die, zo hoor ik toch overal bij middenveldorgani saties, heel moeilijk te bereiken zijn? Of blijft het vnl. 'preken voor de eigen kerk'?Zowel in het publiek als in onze werking ko-men we minderheden tegen. We bereiken meestal individuen of kleine groepjes. We werken bijvoorbeeld samen met Abdel Kader Zanoun, een luitspeler van Marokkaanse afkomst, en dit voorjaar stelde Sanja Zovko uit Bosnië haar pakkende schilderijen hier tentoon. Meerderheden, in bijzonderheid die tot voor kort onderdrukte bevolkingsgroep die zichzelf ‘flamingant’ noemt, komen we de laatste tijd minder tegen, zo stellen we vast. Jammer, want muzikaal kunnen we veel bijleren van hun jaarlijks etnisch feest, het Vlaams Nationaal Zangfeest. Voor sommige gemeenschappen ligt de drempel te hoog, bijvoorbeeld door het vrij-postig taalgebruik. Bepaalde cultuuruitingen zijn in die gemeenschappen nog niet inge-burgerd of staan te veraf. Of soms hebben ze gewoonweg geen tijd voor beschouwing en reflectie omdat ze te druk bezig zijn met louter overleven. Theater kan wel bruggen werpen en het voortouw nemen in het sa-menbrengen van gemeenschappen. Ontvangen jullie nog subsidies? Hoe kno-pen jullie de eindjes aan elkaar?Zopas hebben wij vernomen dat wij van de Provincie ook niets meer krijgen. Hoe we de eindjes aan elkaar knopen, kom je te weten op onze nieuwe voorstelling, waar het pu-bliek zelf een strop leert maken. We schrij-ven onze eigen teksten en voeren ze ook op. Acteurs, muzikanten en technici werken gratis of krijgen een maaltijd of, zoals ik, een

kop thee. De Zwarte Komedie is een ama-teurgezelschap geworden, maar met profes-sionele mensen en dezelfde kwaliteitseisen als vroeger, toen we nog wel gesubsidieerd werden. Dat zijn we aan ons publiek verplicht.

Wil je nog iets dringend kwijt over jullie werking aan de georganiseerde vrijzin-nigheid?We kennen de knepen van het vak om mensen uit verschillende lagen van de be-volking in aanraking te brengen met cultuur. We zijn niet vast te pinnen in een hokje. We kaarten wantoestanden aan via humor. Daarmee doorprik en relativeer je nog het meest. Ik denk dat de vrijzinnigheid iets kan opsteken van onze aanpak en dat wij elkaar veel meer moeten steunen. Wij zijn een van de weinige vrijzinnige theaters in Vlaan-deren, kortom, een diersoort die stilaan mag beschermd worden.

INTERVIEW: EVA VAN TULDEN

“Vrijzinnigheid is ook concreet, kritisch en vrij zijn, verduide lijken in plaats van verhullen.”

De Zwarte Komedie is een begrip in Antwerpen. Sinds zijn stichting in 1978 door auteur en journalist Bert Verhoye en dichter Herwig Hensen is dit kleine theatertje in het hartje van de Antwerpse rosse buurt berucht om zijn sa-tirische en maatschappijkritische opvoeringen. De schenen van religieuze of politieke gezags-dragers of de muren van heilige huisjes werden nooit ontzien – weliswaar altijd met een lach of knipoog. Het gezelschap speelt doorgaans stukken over thema’s die vrijzinnigen na aan het hart liggen. In 2007 nam de jonge artieste Katrien Scheir de fakkel van Bert Verhoye over. Katrien heeft het niet makkelijk, want de Zwarte Komedie [hierna DZK] ontvangt geen subsidies meer.

Een bedreigde diersoort

“Regisseren is schil-deren met mensen.”

KUNST & CULTUUR

De Zwarte Komedie Kritisch en Vrijzinnig

“We zijn ons ervan bewust dat we op het vlak van vendel zwaaien nog niet ver staan.”

Dat is een ander verhaal. Binnen onze vijf regeringen had Pascal Smet het grootste budget. Onderwijs kost geld, weten we, maar veel burgers beseffen dat niet meer. Wij zijn allemaal aan het klagen over onze belastingen, en dat de belastingen efficiën ter gebruikt moeten worden. Dat het efficiënter kan zijn, já, dat we belastingen moeten be-talen, já. Omdat die belastingen dienen voor

HET VRIJE WOORD Hoe beoordeelt u het cultuurbeleid van minister Schauvliege? Kunt u het vergelijken met vorige cultuur-ministers?PAUL DUJARDIN Wat een vraag! Dat is een boek! Of wie was de beste minister ooit volgens u?Zijn er goede ministers? Dat is een andere vraag. Ik denk dat elke minister van goede wil is en probeert dingen te doen. Maar de laatste jaren was er toch wel een probleem in ons land omdat er permanent verkie-zingen waren. Dus er was altijd een zekere druk. Ten tweede, de economische realiteit. De crisis heeft gemaakt dat de situatie niet altijd evident was. Groeien en duurzaam-heid waren misschien niet helemaal aan de

H E T V R I J E W O O R D 15H E T V R I J E W O O R D14

dankzij de federalisering van de Belgische staat. Brussel is de hoofdstad van Europa, de hoofdstad van het Koninkrijk België, de hoofdstad van Vlaanderen, van Wallonië, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Al die verschillende competenties maken dat Brussel een bijzonder complexe stad is. Er is ook een probleem van begrip en van his-torische contextualisering: vanwaar komen we? En er is nood aan veel empathie. We zijn een regio van Europa en van de wereld met bijzondere opportuniteiten. Ik denk dat we niet genoeg al onze opportuniteiten ge-bruiken. Onze grootste maatschappelijke asset is cultuur. Wetenschap, cultuur en onderwijs in heel brede zin. We spreken hier ook niet alleen over kunst. Er is een grote

orde. Al zegt de Vlaamse regering dat ze het wel allemaal hebben kunnen doen. Het is ook zo dat ons land, want u spreekt natuur-lijk over Vlaanderen, maar voor mij gaat cul-tuur in een land als België over het geheel. België is natuurlijk een bijzonder versnip-perd land. Vlaanderen is een rijke regio in Europa met een grote vorm van autonomie

“Binnen de liberale, de katholieke en de socialistische zuilen worden nog heel wat tradities beschermd.”

“Een T-shirt kan gebruikt worden om medicatie toe te passen op een lichaam.”

Interview met Paul Dujardin

KUNST & CULTUUR

kloof in Vlaanderen tussen de cultuursector en de socioculturele sector. De mensen die het doen vanuit de amateurkunsten, bottom up, en dan de meer elitaire, in de goeie zin van het woord, want BOZAR is in de eerste plaats een platform van de professionele kunsten. Maar het ene kan niet zonder het andere, en dat blijft in België nog altijd achter als je dat vergelijkt met de Angelsaksische landen, waar vrijwilligers en amateurs nog meer samenkomen in een gezamenlijk pro-ject. Dat zou ons allemaal zeer versterken. Maar dat wordt te weinig gedaan.

V E R Z U I L I N GIs er voldoende kunstopvoeding op school? Gaat daar voldoende geld heen?

het water dat uit een kraantje komt en we dat kunnen drinken en dat er een politieagent staat aan de scholen, om de kinderen te la-ten oversteken. Mensen zijn zich niet meer bewust van wat maatschappelijk de kost-prijs is van wat we allemaal doen. Natuur-lijk zouden we efficiënter kunnen werken als de zuilenstructuur horizontaler werkt. Men denkt altijd dat de zuilen ver dwenen zijn, maar dat is niet zo. De zuilen die de macht hebben in dit land, in de sociale ze-kerheid en het onderwijs, bestaan nog altijd. Het is niet mogelijk om een democratische neoliberale socialistische Vlaamse partij te vormen die dat probleem gaat oplossen, want die zal ook heel snel beseffen dat er binnen de liberale, de katholieke en de socialistische zuilen nog heel wat tradities beschermd worden. Men durft niet out of the box te denken. Het is een problematiek van bewustwording. Elk probleem komt terug op het probleem van onderwijs en vorming. Voor mij gaat het altijd over educatie en ver-antwoordelijkheidszin. De integratie van de kwaliteit van onze universiteiten, zeker re-search and development, is fundamenteel. We moeten competitief blijven, zowel in als buiten Europa. Ik denk dat Europa absoluut moet werken aan een politiek van migratie en dat zijn allemaal nieuwe brains. We heb-ben gedacht aan het kosmopolitische Euro-pa, dat is niet de Europese Unie. Dat is het Europa van de Raad van Europa, waarvan we dit jaar het zestigjarige bestaan vieren. De Raad van Europa in Straatsburg die de culturele diversiteit heeft geponeerd in 1954, vanuit het humanisme. De grote ten-toonstelling rond de Raad van Europa was in het Paleis voor Schone Kunsten in 1954. We dromen er een beetje van om dat met een publicatie en een colloquium opnieuw te doen. Zestig jaar geleden had België een voortrekkersrol en nu zestig jaar later zijn we juist voorzitter.

E C O N O M I S C HWat is de economische impact van cultuur? Kost cultuur geld of draagt het bij aan het BNP? Hoe druk je dat uit? Natuurlijk, cultuur draagt bij aan het BNP en op een zeer belangrijke wijze. Alles kost geld, de staatsveiligheid, het leger, de so-ciale zekerheid. Wij moeten een beter da-tabeheer hebben en communicatietools om dat duidelijk te maken aan de burger. BOZAR heeft een omzet van meer dan 40 miljoen, 450 medewerkers en 75% eigen

De dynamiek van BOZARHet Paleis voor Schone Kunsten in Brussel was in 2002 nog een verouderde structuur van afzonderlijke vzw’s zonder overkoepelend cultureel project. Toen werd Paul Dujardin algemeen directeur en het Paleis van Horta kreeg een facelift. Het werd een open huis voor de meest uiteenlopende kunstenaars, activiteiten en evenemen-ten. De bezoekersaantallen groeiden duizelingwekkend. In en buiten België is BO-ZAR nu een begrip. Wat is zijn visie op cultuurbeleid?

samen met drie, vier, vijf partners. Dat is sa-men aan tafel zitten, samen negotiëren, sa-men compromissen sluiten. Dat is het sterk-ste wat wij als Belgen hebben geleerd: de empathie en het compromis. Dat is inherent aan ons verhaal.Gerard Mortier en Jan Hoet waren cultuur-pausen. Mogen we u nu de nieuwe kunst-paus noemen?Dat mag u in elk geval. Al ben ik nog maar vijftig. Ik hoop alleen maar dat ik niet op mijn zeventigste in mijn graf zal liggen zo-als de beide heren. Ik heb ze bijzonder goed ge kend. Jan minder als vriend, Ge-rard was echt een persoonlijke vriend. Ik heb uren met hem samen gewandeld aan de Belgische kust en geluisterd naar de zee. Stilte was altijd heel belangrijk voor iemand die van opera hield. Mortier heeft mij veel geleerd. Hij was natuurlijk een andere ge-

neratie. Ik ben van 1963 hij was van 1943. Hij was grotendeels een kind van de jaren zestig. Alles kon, the sky was the limit. Ik heb die periode alleen maar daarna gekend, twintig jaar later. Dat was al een heel andere situatie. Ik heb ook nooit echt fundamenteel met hem willen samenwerken en toch heb ik veel met hem samen gedaan en heb ik hem altijd bijzonder geapprecieerd. Hij was in een van de moeilijkste disciplines van de westerse kunst: opera. Dat een kunstvorm is van het ancien régime. In hoeverre kun je zo’n kunstvorm ethisch blijven verdedigen, na de Franse Revolutie? Maar ze hebben een erfgoed gerealiseerd, zo’n prachtig, subliem narratief. Het is heel belangrijk dat we teruggrijpen naar de verhalen van Europa. Europa is een gigantische ver-zameling van verhalen, van vrijheden. En het is de samenwerking. Dat is fantastisch, die synthese. Niet alleen om in woorden een nieuw narratief Europa te schrijven, je kunt dat ook proberen met een grondwet te schrij ven, een soort conventie, maar mensen lezen geen grondwet. Het is wel

cesverhaal op politiek, economisch en cul-tureel vlak. We moesten de investeringen, het programma, de dramaturgie en even-wichten vinden zodat alles parallel verliep en we met niets te snel gingen. Zoals het Afrikaanse spreekwoord zegt: als je iets snel moet oplossen dan moet je dat direct doen, en dan moet je ook de verantwoordelijkheid nemen. Maar als je ver wilt gaan, dan moet je dat samen doen. Het gaat altijd allemaal zo duidelijk over vertrouwen en andere mensen. Hoe kun je bij mensen vertrouwen creëren om mee te gaan in een project? De competitie is ook zeer groot. Maar ondertus-sen hebben we veertienduizend activiteiten gehad vorig jaar, dat wil zeggen dertig, veer-tig per dag. Dat we nog kunnen groeien? Vast en zeker. Er zijn vandaag duizend medewerkers. Als we BOZAR samentellen met de Munt en het NOB, dan beheren we samen honderd miljoen euro. Dat is geen klein bedrijf meer. Dat is het grootste bedrijf in België in de cultuursector. U bent daarmee begonnen, met dat he-lemaal op punt te zetten.Ja, ik ben daarmee begonnen, maar het is heel veel fieldwork geweest en het legt natuur lijk ook een stukje hypotheek op je leven. Als je zo tien, vijftien jaar non-stop, zaterdag, zondag met zoiets bezig bent.HVW: Hoe ziet u uw persoonlijke toekomst? Uw opdracht voor BOZAR is nog eens voor zes jaar verlengd. PD: Ze spreken er al twee jaar over in de media, maar dit jaar is het verlengd. Ik doe graag wat ik doe en ik hoop dat te consoli-deren en vast en zeker het project te opti-maliseren, nog veel meer in een drama-turgische context te plaatsen. Niet zomaar programmeren omdat het namen zijn en dan een repertoire. Nee, het staat ook in een maatschappelijke context. Een tijd geleden zei u: ik ben nog maar net begonnen.Ja, ik voel dat het aan het pakken is, maar er is zeker nog werk aan de winkel. Je kunt dat zomaar niet stopzetten, dat is een pro-ces op lange termijn. Door het feit dat we zoveel activiteiten hebben, is er ook een moreel aspect van input-output. BOZAR heeft een kostprijs, ook van het afschrijven. Er zijn veel mensen in Vlaanderen jaloers dat we zoveel geld krijgen, maar we be-heren wel een gebouw van vierendertig-duizend vierkante meter. Dat is meer dan twee voetbalvelden. Het zijn acht niveaus. BOZAR is een coproductie, wij doen alles

evalueren. Er zijn veel studies gemaakt over de return van investment in de cultuursector. En dat gaat ver, hè. Veel te veel mensen in Vlaanderen studeren af in de creatieve in-dustriële studies zoals architectuur, design, mode, meer dan in wetenschappelijke uni-versitaire studies gericht op onderzoek, zo-

als kunst geschiedenis. We zijn het land met per vier kante meter de meeste architecten. Dat heeft natuurlijk zijn impact op de econo-mie. Daardoor hebben wij voor een heel klein land als België een enorm positieve impact in de wereld. Als men die hele groep mensen die allemaal geen job vinden, meer zou kanaliseren, coachen, beter doen in-stromen naar de KMO’s, dan zou hun omzet tot meer dan veertig procent groeien door

H E T V R I J E W O O R D 17H E T V R I J E W O O R D16

“Europa is een gi gan-tische verzameling van verhalen, van vrij-heden.”

“Als we BOZAR samentellen met de Munt en het NOB, dan beheren we sa-men honderd miljoen euro.”

KUNST & CULTUUR

inkomsten. Het is een theater waar alle disciplines samenkomen. Het is een mu-seum, het is een cinema en zo verder. U weet dat er tweehonderd culturele centra zijn in Vlaanderen. Tweehonderd voor zes miljoen Vlamingen, wat gigantisch is. Als dat gerund kan blijven worden, na de hele cul-tuurpolicy van de ja ren zestig. De eerste zijn opengegaan in de jaren zeventig met Dil-beek en Strombeek-Bever, die fantastische instellingen zijn geworden. Strombeek- Bever en Dilbeek zijn referenties. Zij hebben dezelfde kwali teitscriteria als BOZAR. Ze hebben een zeer interessante architectuur. Dat was de Malrauxperiode. Cultuur moest toegankelijk gemaakt worden voor iedereen. Dat zijn de gesubsidieerde structuren. Die ergens een belang hebben van democrati-sering, van penetratie in de maatschappij. Dat is een dienstverlening. Wil je die geven of niet aan de middenklasse? Men voert een heel debat daarover. Mensen die voor be-talen zijn en anderen minder. Ik vind wel dat iets gratis geven, is maar gratis. Dat heeft dan ook geen morele waarde. Ik vind toch wel dat men daarin een stap verder moet

de mensen met creatieve brains. Dat is be-wezen in een aantal studies. Als mensen uit die artis tieke wereld in een privébedrijf ko-men, dan heb je die clash van ideeën.Zoals?Dat kan in de modesector zijn, want textiel en mode gaan samen. Een T-shirt kan ge-bruikt worden om medicatie toe te passen op een lichaam, door speciale stoffen die gebruikt kunnen worden voor therapeu-tische noodwendigheden. Dat geldt voor design ook. Design is niet alleen maar ont-werpen. Design kan de levenskwaliteit van de bur gers verbeteren. BOZAR was na de Eerste Wereldoorlog, onder het motto nooit meer oorlog, een project van 350 families. Het is een uniek concept in Europa. Hoe heel veel families samen een gans project gerealiseerd hebben. Een utopisch project van 350 miljoen euro, maar dat vandaag die rentabi liteit teruggeeft. Over die bijna hon-derd jaar dat het Paleis voor Schone Kun-sten bestaat.Dus 350 families hebben dat georgani-seerd, laten bouwen, alles?Ja, die hebben dat toen gefinancierd. 350 miljoen euro is eraan gespendeerd. Een miljoen per familie?Ja, en in die tijd was dat twintig keer meer. We hebben de berekening gemaakt in geac-tualiseerde euro’s wat dat geweest zou zijn.Vele kunstenaars kregen bekendheid dankzij BOZAR, zoals Jan De Cock en nu Michaël Borremans. Is het nog mogelijk om België te promoten vanuit de kunst? Absoluut. De meeste mensen in Wallonië kenden Borremans niet. Het is ook een zeer atypische figuur. Het is een wereldkun s te­naar. Hij is in de wereld bekend, maar niet bekend thuis. Dat is heel raar. Het komt door de markt. Op een bepaald moment wordt een kunstenaar wereldbekend, maar hij is niet bekend in zijn eigen land. Het is een delicate oefening tussen die twee werelden. Om het hier te realiseren en om het wereld-wijd te realiseren. Economisch zijn dat twee andere modellen.

T E A M W O R KOp welke manier hebt u veranderingen doorgevoerd bij BOZAR? Wat was uw visie om het weer aantrekkelijk te maken? Het is heel breed, het heet het Paleis voor Schone Kunsten, maar het is meer dan beeldende kunst.Het Paleis voor Schone Kunsten is het suc-cesverhaal van een team. En het is een suc-

belangrijk om al wat Europa vandaag nog is, te vertellen in symbolen. Dat is de semiotiek van het beeld, van alles wat ons omringt. De mooiste dingen die over Europa spreken zijn, de kunstwerken. Dat zijn de kunste-naars die projecten maken. De grote the-ma’s waar de burger niets meer van begrijpt, zoals de financiële crisis, de migratie, of de veroudering van de westerse maatschappij, worden het best vertaald door kunstenaars. Ik denk dat kunstdisciplines fantastische dragers zijn van wat mensen soms niet meer begrijpen. Daari n denk ik dat ik mijn verantwoordelijkheid neem ten opzichte van Jan Hoet en Gerard Mortier. Dat waren voorbeelden van mij. Ik ben een andere generatie. En ik probeer economisch, poli-tiek en cultureel een toekomst te genereren en te blijven verdedigen dat bijvoorbeeld de brug van Millau, een samenwerking tus-sen Ne derlandse ingenieurs, Franse con-structeurs, een Britse architect, een van de mooiste modellen is van design van de twin-tigste eeuw. Van wat daar gerealiseerd is in Europa. En dat we zulke dingen kunnen blij-ven voortzetten, samen. En dat is zo’n be-lang waar kunst en wetenschappen elkaar te rugvinden in een instituut als het Paleis voor Schone Kunsten. Dat zeer interdisci-plinair is en dat een zeer atypische matrix heeft. Waar ik medewer kers heb die naden-ken over disciplines, artis tiek en ook drama-turgisch. BOZAR is een prachtige instelling en ik heb een prachtig team. Het is een unie ke job. Waarin al die thema’s waarvoor u mij kwam opzoeken, behandeld worden. Ik ben altijd zo gelukkig om ’s avonds te zien dat twee-, drie-, vier-, vijfduizend mensen in BOZAR zijn geweest, die allemaal een mo-ment hebben gehad van plezier, maar ook een intellectuele ervaring hebben gehad.MAGDA HEEFFER

MICHAËL BORREMANS, MOMBAKKES

H E T V R I J E W O O R D18

Maar juist daar heeft Mill het moeilijk mee, want hij wil aan dat streven hogere waarden verbinden. Hij wil een onderscheid maken tussen hogere en lagere genoegens. Dat is morele bemoeizucht. Bij Bentham maakt iedereen zelf uit waar hij plezier in heeft. Vlaamse filosofen zoals Dirk Verhofstadt en Patrick Loobuyck verheerlijken Mill als de grondlegger van het liberalisme. In wezen is Bentham veel liberaler dan Mill. Een an-der liberaal aspect van Benthams denken is dat hij wenste dat de wet zich niet in detail

zou bezighouden met wat er in onze geest omgaat. Zolang we geen bedreiging voor anderen vormen, moeten we met rust ge-laten worden. De theorie van Bentham res-pecteert de autonomie van individuen om hun eigen leven vorm te geven op hun eigen manier. Ze schrijft niet voor op welke manier we geluk moeten opvatten.Waar Mill zich nog aan stoorde, zijn de opi nies die Bentham er over poëzie op na houdt. Bentham vond dat woorden van hun eigenlijke functie werden vervreemd wan-neer ze werden gebruikt om iets anders uit te drukken dan de exacte logische waarheid. “Alle poëzie geeft een onjuiste voorstelling van zaken, en is dus bedrog. Poëzie bestaat in hoofdzaak uit overdrijving omwille van het effect. Voor wat betreft een gelijke hoe-veelheid plezier is het tolspel net zo goed als poëzie.” Wij zijn nu niet meer zo bekend met het tolspel. Maar dat Bentham poëzie vergelijkt met een spel, maakt er ten eerste een vergelijkbare grootheid van met andere spelen. Ten tweede maakt het dan niet uit in wat voor spel mensen plezier hebben. Ten derde geeft het aan dat Bentham de poëzie als taalspel wel kon waarderen. Maar Mill kon de vergelijking niet waarderen, en gek genoeg zijn er ook vandaag nog mensen die zich daarover kunnen opwinden. Daarmee houden zij het absurde onderscheid tussen hogere en lagere cultuur in stand.

MAGDA HEEFFER

namelijk de veronderstelling ten grondslag dat mensen tot geen andere genoegens in staat zijn dan varkens. Mensen hebben ech-ter talenten die verhevener zijn dan dier lijke begeerten. Bij het bepalen van de waarde van genoegens moeten dus ook kwaliteiten in aanmerking worden genomen. Genoe-gens kunnen kwalitatief met elkaar worden vergeleken, waarbij het mogelijk is dat een kwantitatief kleiner genoegen verkozen wordt boven een kwantitatief groter genoe-gen, omdat het er kwalitatief boven ver-heven is. Mills verdediging is doorspekt met woorden als ‘hoger doel’, ‘een beter en nobeler voorwerp van begeerte’, ‘verheve-ner’, ‘een veel hogere waarde’, ‘de ver-hevenheid van geestelijk plezier’.

A S P E C T E NVolgens Mill heeft elke menselijke hande-ling drie aspecten: het morele aspect, of dat van het juiste of foute; het esthetische aspect, of dat van de schoonheid; het sym-pathieke aspect, of dat van de aantrekkelijk-heid. Het eerste richt zich op de rede en het bewust zijn, het tweede tot de verbeel ding, het derde tot het menselijk gevoel voor ka-meraadschap. Aan de hand van het eerste aspect keuren we goed of keuren we af, met het tweede aspect bewonderen we of verachten we, en met het derde hebben we lief, hebben we medelijden of voelen we afkeer. Voor Mill hangt de moraliteit van

een handeling af van de te voorziene gevol-gen. Met deze driedeling valt Mill terug op de teleologische filosofie van Aristoteles: het streven naar het ware, het goede en het schone. Dit is klassiek, maar niet ver-nieuwend. Bentham geeft daarentegen de eudemonistische ethiek van Aristoteles, het streven naar geluk, een eigen invulling: de tweedeling tussen pijn en plezier. Waarbij de deugd, de benaming voor het optimaal functioneren van de mens als mens, eruit bestaat te streven naar het vermijden van pijn en het veroorzaken van zo veel mo-gelijk plezier voor zo veel mogelijk mensen.

echter ouder dan de ethische theorieën van Bentham en Mill. In het antieke Griekenland, zoals bij Aristoteles en Epicurus, was nut verbonden aan het goede, het aangename of het streven naar geluk. Voor Bentham is plezier het enige dat op zichzelf goed is.

Dit utilitaristisch streven noemt hij “the great-est happiness principle”. Bentham is zijn theorie begonnen vanuit juridisch oogpunt. Hij wilde het recht humaniseren. Zijn sys-teem heeft als doel het geluk te construeren

aan de hand van de rede en de wet. “Syste-men die trachten dit te betwijfelen, handelen in loze klanken in plaats van verstand, in wispelturigheid in plaats van in redelijkheid, in duisternis in plaats van licht.” Hij ijverde voor burger rechten, familiaal recht, gelijke rechten voor de vrouw, mensenrechten en de rechten van het dier. Dat zijn vandaag nog steeds belang rijke humanistische the-ma’s.

V A R K E N SJames Mill, de vader van John Stuart Mill, was een medestander en goede vriend van Jeremy Bentham. Hij gaf zijn zoon echter een buitengewoon zware opvoeding. Toen John twintig was, leed hij maandenlang aan een zware depressie. Hij herstelde hier-van dankzij de poëzie van Wordsworth en keerde zich tegen zijn vader en Bentham. Zijn ervaring was dat het gedachtegoed van Bentham weliswaar een beroep deed op zijn intellectuele vermogens, maar dat zijn gevoelsleven onaangesproken was. Hij was een louter redenerende machine geworden. Hij begon dan ook aan een herziening van Benthams utilitarisme. Hij stelt dat het bouw-werk van moraal en wetgeving alleen op de zekerheid van een algemeen aanvaard eerste beginsel kan worden opgetrokken. Dat eerste beginsel is dat van utiliteit of het beginsel van het grootste geluk. Hij wil dat beginsel verduidelijken en de mogelijkheid van een rationele verdediging ervan aan-geven. Sommige critici vinden de veronder-stelling dat het leven geen hoger doel heeft dan plezier, uiterst laag en vernederend. Ze betitelen de theorie als een leer voor varkens. Mill antwoordt hierop dat de epi-curisten, altijd als ze zo werden aangeval-len, stelden dat niet zij maar hun aanklagers de menselijke natuur in een vernederend licht plaatsen. Aan de beschuldiging ligt

H E T V R I J E W O O R D 19

“Bentham wenste dat de wet zich niet in detail zou bezighouden met wat er in onze geest omgaat.”

“Voor Mill hangt de moraliteit van een handeling af van de te voorziene gevolgen.”

et nuttigheidsdenken is diep geworteld in het denken, het handelen en de taal. Ieder-een stelt zich wel eens de vraag wat het nut van iets is. Bij het nemen van beslissingen gaan we na wat nuttig is. Nutteloosheid zien we niet zitten. Deze manier van denken is

“Mensen hebben ta lenten die verheve-ner zijn dan dierlijke begeerten.”

Hogere en lagere cultuur, twee eeuwen misverstand

Engeland heeft twee filosofen voortge-bracht die met hun ethische theorieën tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw de toon aangaven: Jer-emy Bentham (1748-1832) en zijn leer-ling John Stuart Mill (1806-1873). Tot vandaag wor-den hun ideeën nog le vendig bedis-cussieerd. Dit nut-tigheidsdenken, het utilitarisme, is ont-staan uit de Verlichting en bracht veranderin-gen op economisch, juridisch, sociaal en politiek vlak. Hun ideeën over cultuur staan echter lijnrecht tegenover elkaar.

KUNST & CULTUUR

Bentham meent dat wat mensen beweegt om hun plicht te doen, de motieven waar-naar zij handelen, te herleiden zijn tot het zoeken naar ple zier en het vermijden van pijn. Zijn slogan is “Het grootst mogelijke ge-luk van het grootst mogelijk aantal mensen”.

M

B

H E T V R I J E W O O R D 21H E T V R I J E W O O R D20

Basisgedachte is dat kunst ‘religie kan ver-vangen’: ze biedt troost en zingeving waar de kerk dat vroeger deed. Schilderijen, beeldhouwwerken, architectuur,… laten reflectie toe over onze kwetsbaarheid en de complexiteit van ons bestaan. Kunst-werken vormen tevens een reservoir voor ons dagelijks leven: ze behandelen tijd-loze onder werpen als de liefde, de natuur, geld,.... Zelfs voor typische moderne kwalen - stress, verveling, onverschilligheid - kun-nen we ons wenden tot kunst. De Botton en coauteur John Armstrong benoemen maar liefst zeven functies van kunst. Daarbij pri-meren voor hen de emoties die een werk oproept. De tentoonstelling ‘Art is therapy’, waarvoor de Botton als gastcurator van het Nederlandse Rijksmuseum de handen ineensloeg met kunsthistoricus John Arm-strong, concretiseert deze visie. Met een eigen selectie aan werken illustreert het duo via ‘post-its’ wat “de werkelijke waarde” van kunst vandaag kan zijn. Hun provocatieve aanpak en kritiek op de kunstwereld levert de nodige polemiek. We spraken daarom met enkele professio nals: Inne Gheeraert, hoofd publieks werking bij Mu.ZEE - Museum voor Hedendaagse Kunst in Oostende - en Eva Wittocx, cu-rator Hedendaagse Kunst in het Leuvense Museum M.HET VRIJE WOORD Hoe controver sieel is de benadering van de Botton en Arm-strong eigenlijk?INNE GHEERAERT “De theorie van Alain de Botton is voor ons museum geen voor-beeld. Een open interpretatie van kunst-werken door museumbezoekers is en blijft prioritair, net zoals de vrije expressie dat is voor de kunstenaar. Het is belangrijk dat museumbezoekers met hun eigen ogen naar kunst kunnen kijken. Met een spon-

Mag of moet kunst een doel bieden buiten zichzelf om? Mogen vooral

professionals bepalen wat kunstwerken ‘vertellen’ of is er ruimte voor

andere – niet-technische, academische of historische - lezingen

die meer persoonlijk, alternatief en zelfs suggestief zijn? De Britse

filosoof Alain de Botton lanceerde het debat: hij noemt kunst in ‘Kunst

als therapie’ even essentieel als ademen, eten, werken en vrijen.

tane, frisse en onbevangen blik. In Mu.ZEE vermijden we daarom juist lange teksten, feiten en cijfers aan de wanden, want die kunnen de bezoeker afleiden van het kijken naar de kunstwerken. Mensen die wel graag meer duiding hebben, kunnen de bezoe-kersgids lezen. Dat vinden we iets minder opdringerig.”EVA WITTOCX “De basisgedachte ach ter de Bottons benadering, namelijk dat kunst een bijdrage aan ons leven kan geven, is uiteraard waardevol. Kunst kan je leven rij-ker en completer maken, inspireren, doen

nadenken, en geeft soms zelfs troost via schoonheid of inzichten. De uitwerking van zijn benadering, zoals ik die in het Rijks-museum in Amsterdam zag, is mijns inziens echter al te dwingend. Hij wil bezoekers niet zelf doen nadenken, maar zegt ze wat ze bij een kunstwerk moéten denken. Wat in de concrete uitwerking stoort, is dat zijn nieuwe publieksteksten de medicijnfunctie van het kunstwerk zogenaamd onthullen, waardoor de zieke bezoeker genezen kan worden. Zijn ‘je hoeft niets te weten, luister slechts naar je gevoel’, lijkt geen recht te doen aan het kunstwerk en zelfs neer te kijken op het publiek. De Volkskrant scheef (02/05/2014) over de tentoonstelling in het Rijksmuseum

…”Tweehonderd zaalteksten van de Bot-ton betekent dus drie en een half uur lezen, exclusief het kijken en exclusief het lopen van zaal naar zaal. We worden hier op geen enkele manier gestimuleerd te kijken. Laat staan zelf conclusies te trekken: een van de eigenschappen die kunst nou net onder-scheidt van pamfletten en preken.”Zijn idee lijkt me in zekere zin ook weinig educatief, aangezien hij suggereert wat de kijker zou moéten voelen.” EW “Bij mijn bezoek aan ‘Kunst als therapie’ in het Rijksmuseum in Amsterdam, herin-ner ik me volgend tekstje: “You might want to cry…”. Ik denk niét dat we iemand nodig hebben die ons vertelt hoe we ons moeten voelen in het museum. Het bijzondere aan kunst is net dat iedere persoon, met zijn/haar eigen bagage, kennis en gevoelens, onbe-vangen voor een kunstwerk kan staan en er betekenis aan kan geven. Een goed kunst-werk kan helend werken of troost geven - vaak doet ook een zekere schoonheid ons dingen in perspectief plaatsen of relativeren. Maar al deze therapeutische bijwerkingen van kunst zijn enkel mogelijk wanneer de weg ertoe vanuit de bezoeker komt.” Bieden heden daagse musea dan nog te weinig gepaste educatieve benaderingen aan? EW “Musea zijn al lang geen ivoren torens meer waarin kunst als iets vreemds getoond wordt, met een moeilijk te kraken code. In-stellingen doen best veel inspanningen. In M gebeurt dit via publieksvriendelijk taalge-bruik en omkaderende programma’s: korte teksten, audiogids, iPad, rondleidingen… tot en met workshops en achtergrondin-formatie. We linken ook naar bredere he-dendaagse thema’s. Het blijft echter zo dat kunst (in het bijzonder hedendaagse kunst) steeds een zekere inspanning verwacht.

En om kunst te waar deren, kun je volgens mij - anders dan wat de Botton stelt – niet om de vorm heen: hoe het werk is gemaakt, wat er te zien is, waarom op deze manier,… Dit alles leren ontdekken, draagt bij aan de betekenis. Naar kunst kijken, vergt interesse en een beetje oefening.” IG “We kunnen mensen in het museum leiden en inspi reren. Of een ontmoeting, een verrassend inzicht uitlokken. Soms voorzien we daartoe uitspraken van de kun-stenaar, of van een schrijver of filosoof ­ als deel van de presentatie of in het klein op een titelkaartje. Vaak werken we ook korte opdrachten uit - voor kinderen, jongeren en volwassenen – als aanzet om na te denken voorbij hun eerste inzichten. Met suggestie en minieme ingrepen beogen we de gren-zen van de bezoe kers te verleggen en nieu-we wegen van interpretatie te openen. De opdrachtjes verzamelen we in een boekje, op een kaartje of gewoon tussen de kunst-werken. Wij beste den ook veel aandacht aan de presentatie van de kunstwerken. Het samenhangen van enkele kunstwerken kan een verhaal suggereren. De ruimte tussen de kunstwerken kan poëzie evoceren.” Vindt u dat de Bottons therapeutische dui-ding gangbaar moet worden in musea? EW “Publieksbeleving, verhalen, cocre-atie etc. krijgen reeds meer aandacht. We leven in een tijdperk waarin verschillende invalshoeken die voor een rij kere erva-ring zorgen, gemakkelijker kunnen worden aangeboden en toegankelijker zijn. Kunst dient in elk geval een referentiekader buiten de kunstwereld aan te bieden. Het is echter iets anders dan een pamflet: het zegt niet wat we moéten zien of voelen. Wel is het zo dat in onze samenleving vandaag alles zeer snel gaat, waardoor minder plaats is voor nuance, of tijd voor duiding. Het alledaagse, banale en menselijk-herkenbare maken veeleer het nieuws. Bepaalde zaken, zoals sommige kunstwerken die wat moeilijker zijn en weerstand bieden, worden in die zin vaak al te gauw afgewezen.” En juist dit verklaart misschien het enthousi-asme waarmee de ‘zelfhulpfilosoof’ voor zijn project aan de slag ging. Hoewel duidelijk is dat hij de actuele inspanningen vanuit de culturele wereld daarbij nogal makkelijk negeert. De Botton blijft tenslotte een populist, met een sterk gevoel voor ironie.

SIEN SIMOENS

KUNST & CULTUUR

“Therapeutische bijwerkingen van kunst zijn enkel mogelijk wanneer de weg ertoe vanuit de bezoeker komt.”

HERINNEREN HOOP ERVAREN LEED ERKENNEN

TERUG IN BALANS KOMEN ZELFINZICHT OPDOEN

ZICHZELF ONTWIKKELEN WAARDERING TONEN VOOR AFKOMST,

GESCHIEDENIS EN CULTUUR

Mu.ZEE (Oostende)bezit een unieke collectie Belgische kunst van 1830 tot heden. Museum M (Leuven)is een middelgroot Vlaams museum dat naast een historische collectie tijdelijke tentoonstellingen brengt in een veelvoud van disciplines.LEES OOKKunst als therapie, Alain de Botton en John Armstrong, Terra Lannoo, Phaidon, 2013, 9789089895851

Kunst als therapie

Richard Riemerschmid, het bord ‘Blaue Rispe’

(1903-1905)

‘Mijn goede ik als bord’

DE FUNCTIES VAN KUNST VOLGENS DE BOTTON EN ARMSTRONG

H E T V R I J E W O O R D 23H E T V R I J E W O O R D22

leeuwen die heel hard gewerkt hebben om iets heel goed te kunnen en die dat komen aftoetsen aan het niveau van de wereld, voor die fantastische jury vol grote namen. Die mensen zijn gladiatoren die daar op dat moment hun carrière gemaakt of gekraakt zien. Ze hebben natuurlijk verschillende kansen, maar de Elisabethwedstrijd is een van de grotere. Ze kunnen aftoetsen of het echt wel iets voor hen is, die internationale carrière. Of dat ze toch zullen moeten gaan lesgeven. Ik heb de indruk dat deze zang-lichting niet de sterkste was die we ooit gezien hebben. Maar de winnares was formidabel. Sumi Hwang is een briljante sopraan. Wat is talent? Kun je dat aanleren? Daar is tegenwoordig redelijk wat dis-cussie over. Er is in de Angelsaksische litera tuur op dit moment de strekking… Ken je het boek ‘Talent is overrated’? Dat is wat jouw vraag betreft een van de standaard-werkjes. Daar gaan ze - volgens weten-schappelijke studie, maar er is natuurlijk altijd een beetje interpretatie bij – ervan uit dat talent niet bestaat. Dat buiten een klein beetje voordelen vanwege grootte of beweeglijkheid, wij in principe allemaal nor-

male mensen zijn en allemaal in staat tot uitzonderlijkheid. Het enige dat we moeten doen, is heel hard, heel intensief en juist, geconcentreerd studeren als we binnen vijf jaar een goede basketballer willen zijn, of een goeie pianist. Het hangt er maar van af waar we onze zinnen op zetten. De interesse en de drive ertoe?Ja, en die ontwikkelt zich natuurlijk ook vanzelf zodra je ergens goed in wordt. Dat is een leuke theorie.Is het helemaal waar? Ik geloof het niet. Want er zijn natuurlijk mensen met handi-caps en er zijn mensen die gewoon heel goed zijn in zowat alles. Daartussen ligt volgens mij wel een heel spectrum. Ik denk dat het niet zo absoluut is. Maar ik geloof wel dat als je heel hard werkt, je heel ver kunt springen.

HET VRIJE WOORD Geniet je veel van een concert?THOMAS VANDERVEKEN Als ik de Elisabethwedstrijd presenteer, word ik be-loond door de concerten. Ik word natuurlijk betaald voor mijn werk. Maar vanaf het moment dat de eerste noot klinkt, ben ik aan het genieten. Waar ik van hou, is het directe contact met de klank. Een orkest horen spelen in de zaal waarin ik zit. Ik luister thuis niet vaak naar orkestmuziek. Ik vind dat het door luidsprekers minder mooi klinkt. Ik wil de liveklank in de zaal. Daarom dat ik ook zo van opera hou. Om-dat je daar het orkest hebt en die zangers, en wat er uit hun keel komt, komt recht in je oor. Dat direct fysiek contact ontroert mij

vaak. Ik ben pas dit seizoen naar de opera Der Rosenkavalier geweest in de Vlaamse Opera. Op een gegeven moment is die so-praan een heel mooie aria aan het zingen in het laatste deel. Dat is zo geschreven dat die op een gegeven moment heel hoog zit in haar tessituur en ze doet daar nog een halve toon bij. Ze gaat nog een halve toon hoger. Dat was zo’n magisch moment. En ik kon er niets aan doen, het was fysiek, ineens rollen de tranen over mijn wangen. Dat is zó indrukwekkend. Er is zo weinig dat dat met mij kan. Ik heb dat nooit. En dan ineens in de zaal overkomt het me dat ik zit te janken en het een prettig gevoel vind. Vanwege de esthetiek, de schoonheid?Ja, dat is echt. Hoe schitterend. En hoe schitterend is het geschreven en boven-dien om het dan nog eens uitgevoerd te zien. Dat is, denk ik, waarom die muzikan-ten daar staan. Waarom er met zoveel zorg wordt gespeeld. Dat is ook wat ik zo fan-tastisch vind aan klassieke muziek. Want ik hou van alle genres, hoor. Ik ben een grote jazzliefhebber. Maar wat mij aan klassieke muziek ontzettend boeit, is de zorg waar-mee gespeeld wordt. De ontzettende fines­se, de toewijding waarmee muzikanten zeggen: “Die noten, ik ga die nu eens al-lemaal perfect proberen te polijsten. Ik ga daar nu eens stuk voor stuk diamantjes van proberen te slijpen en dan pas is het

“Censuur en totali ta-risme zijn slecht voor kunst en cultuur.”

“Eigenlijk zouden er meer mensen met spiritualiteit moeten bezig zijn.”

goed genoeg.” Die attitude, daar hou ik ontzettend van.Ik vind dat je dat mooi zegt. Voor mij is het altijd de ongelofelijke discipline van die mensen en het samenspel, de interactie, dat fascineert me.Dat is ook prachtig. Dat is zeker waar. Ja, want daar speelt ook heel veel. Als muzi-kant voel ik heel sterk wat er gebeurt tus-sen die muzikanten. Dat is heel leuk om te zien. Het vak van orkestmuzikant is een behoorlijk zwaar vak. Die mensen moeten hard werken, veel repeteren, zijn allemaal maestro’s die zich dan als collectief moeten presenteren. Dat is eigenlijk iets heel raars. Toch ben ik altijd blij als ik een orkest zie waar de vlam in de pan zit. Zie je een evolutie in kwaliteit bij de deelne-mers aan de Elisabethwedstrijd? Dat is een moeilijke vraag. Omdat ik natuur lijk niet kan terugkijken naar 1937. Ik denk dat het niveau ongeveer hetzelfde is gebleven. Namelijk topniveau van star ters. Want dat is wat ze zijn, het zijn mensen die aan het begin van hun carrière staan en op wereldniveau spelen. Het enige dat er misschien wel is, is dat er een evolutie is naar meer in de wereld staan. Wat mij altijd opvalt, is dat de mensen die meedoen wereldburgers zijn. Ze hebben wel een na-tionaliteit, maar die is eigenlijk irrelevant. Daaruit blijkt trouwens wat mij betreft ook hoe achterhaald het nationalistisch dis-cours is. Een meisje zoals Chiara Skerath, de Belgische Zwitserse zogezegd, die zes-de is geworden, dat meisje spreekt gewoon vloeiend Leuvens, vloeiend Waals-Frans, vloeiend Italiaans, woont in Zwitserland, spreekt perfect Engels. Dat zijn mensen die je niet in een vakje kunt stoppen. Op één na dit jaar waren ze allemaal in verschil-lende buitenlanden gaan studeren. Daar maken ze vrienden, doen ze ervaringen op, ze houden er Facebookcontacten aan over. Dat zijn mensen die in de wereld staan. Ik denk dat het de laatste jaren zeker nog aan het versnellen en veranderen is. Vroeger waren de pianisten die uit de Sovjet-Unie kwamen, vaak wereldvreemde aapjes die getraind waren om snel en virtuoos piano te kunnen spelen. Dat is weg, die mensen bestaan amper nog of komen toch niet naar de wedstrijd. Nu zijn het echt jongeren van vlees en bloed met een iPhone en die voor- en achteraf hun Facebookstatus ver-anderen. Voor mij gaat die wedstrijd ook niet over die traditie, maar over die jonge

KUNST & CULTUUR

Weg met de blokfluit!

Musicoloog, pianist en presentator voor radio en tv, Thomas Vanderveken is een ontzettende muzieklief-

hebber. Nee, niet alleen van piano en klas sieke muziek op Klara. Een heel toffe waaier van muziek,

soundtracks uit de jaren vijftig, jazz uit de jaren dertig, de raarste nummers. Maar als hij tijd vindt om aan

zijn vleugel te gaan zitten en zelf in de muziek kruipt, dan geniet hij het meest. Van hoe onwaarschijnlijk

ingenieus je met een paar noten een hele wereld kunt doen ontstaan.

H E T V R I J E W O O R D 25H E T V R I J E W O O R D24

stenaar kunt proberen om eronderuit te komen, maar het feit dat je jezelf moet cen-sureren, is geen rijkdom. Is er in het onderwijs meer aandacht no-dig voor cultuur of is het iets wat je zelf moet ontdekken en in je vrije tijd moet beoefenen?Wat dat betreft ben ik wel een redelijke pragmaticus. Ik vind niet dat er hoogcultuur en laagcultuur is. Het is onzin om dat te wil-len opdelen. Het grootste voorbeeld tegen hokjesdenken is de Elisabethwedstrijd. Iedereen die niets met klassieke muziek te maken heeft, vindt dat een elitaire be-doening en is daar een beetje bang voor. Terwijl die kandidaten waar het toch om draait, daar met hun iPhone in de coulis-sen rondlopen en met elkaar snapchat-ten en helemaal mee zijn met de wereld waarin we leven. Als je cultuur definieert als alles wat niet met 2014 contact houdt, dan zet je jezelf buitenspel en dan ben je irrelevant en museaal. Dat vind ik ten eerste, we moeten ophouden met cultuur te definiëren als stiff upper lip. Dat is het niet. Ten tweede, wat mij betreft is er nooit genoeg culturele beleving. Wat blijft er over van een maatschappij op lange termijn? Dat is de cultuur. Waar gaan we naar kij-ken? Naar de piramides van Egypte en de opschriften daar. Dat is de cultuur van die Egyptische beschaving. Al de rest is weg. De pottenbakkers van toen die veel potten verkochten en daar veel geld mee verdien-den, zijn weg. Hoe vind je de cultuuropvoeding op school?De lessen plastische en muzikale opvoe-ding vond ik eerlijk gezegd een beetje te-leurstellend. Maar het probleem is natuur lijk ook dat die op die manier in het curriculum zitten. Namelijk een uurtje hier een uurtje daar. En blokfluit spelen! Die fluit zou kapot moeten, het is een schande. Dat ding moet wég. Het helpt niets. Er is zóveel dat je wél kunt beleven. Maar ik kan me voorstellen dat het moeilijk is voor leerkrachten om dat in eindtermen te gieten. Net omdat het niet los te maken is van de rest van de samen-leving, is elk vak waarin je probeert cultuur apart te geven bij voorbaat verloren. Cul-tuur moet in alle vakken zitten. In het radioprogramma ‘De ongelovige Thomas’ verbaasde je je over de wonderen van de klassieke muziek. Waar geloof je in? Ik ben niet gelovig. Ik ben naar een pro-testantse lagere school geweest per toe-

Het is ook een bemoedigende theorie. Iedereen kan wel wat bereiken.Op het eerste gezicht wel. Maar eigenlijk niet. Want vroeger kon je zeggen: ik heb geen talent. Dat kun je nu niet meer zeg-gen. Je kunt het nergens meer op steken, tenzij op je luiheid. In die zin is het de ul-tieme depressietheorie. Want als je ner-gens goed in bent, en in dat tijdperk leven we ook, dan ben je een loser. Ik wil niet in dat tijdperk leven. Ik vind dat mensen het recht hebben om ergens niet goed in te zijn. Dat wordt nu wel heel moeilijk. Ontstaat cultuur uit schaarste? In Auschwitz werd muziek gemaakt tegen de verdruk-

“Ik verbaas me over het gemak waarmee iemand niet in Sinter-klaas gelooft maar wel in God.”

king in, in Oost-Europa werden onder het communistisch regime muzikan ten in de watten gelegd. In hoeverre ontwikkelt zich cultuur als er geen vrijheid is?Ik denk dat Sjostakovitsj in Rusland een goed voorbeeld is. Sjostakovitsj schrijft op een gegeven moment zijn opera Lady Macbeth en die wordt door Stalin niet ge-apprecieerd. Hij krijgt het dus zeer moeilijk. Hij zit in een zeer gevaarlijke positie. Hij schrijft daar als antwoord een symfonie op. Die symfonie wordt door Stalin en de pro-pagandamachine gezien als de ultieme So-vjetsymfonie. Fantastisch. Terwijl Sjostako-vitsj daarin heel erg lacht met het regime. Het publiek moet dat toen goed begrepen hebben. Vandaag is er nog discussie over onder musicologen. Meende hij het nu of is het een karikatuur? Is het een waardevol werk of is het gewoon een opdrachtwerk? Dat zijn moeilijke discussies. Het enige dat daar voor mij in relatie tot deze vraag uit blijkt, is dat censuur en totalitarisme slecht zijn voor kunst en cultuur. Dat je als kun-

val. Dat was dichtbij. Het was een klein en gezellig schooltje. Ik ben heel blij dat ik daar geweest ben. Ook om de culturele er-fenis die ik daar heb meegekregen. Ik ken de Bijbel beter dan zij die op een katholieke school zijn geweest. Daarna heb ik op een katholiek college gezeten. Maar ik ben zelf niet gelovig, omdat ik me verbaas over het gemak waarmee iemand niet in Sinter-klaas gelooft maar wel in God. Voor mij is dat hetzelfde, een verhaaltje. Ik snap niet hoe je dat intellectueel voor elkaar krijgt als volwassene. Daar zit zo’n grote ont-kenning van verstand in. Maar ik heb wel begrip voor het zoeken naar een geloof. Ik heb het zelf niet nodig, maar ik voel dat wij als mens blijkbaar veel nood hebben aan zingeving. Het merendeel van de wereld-bevolking duidt zichzelf aan als gelovig. Ik denk dat er in ons collectief een nood zit tot het overstijgen van het louter rationele. Het alleen rationeel willen benaderen van het leven, dat is ook een fout. Dat is ook een geloof. Dan wordt het controle en dan is er ook geen vrijheid. Vrijheid ontstaat volgens mij wanneer je durft te kijken naar je eigen zinloosheid. Dat je probeert het gekke wat het leven is in de ogen te kijken en daar dan niet per se een antwoord op te zoeken in onwaarheden, wat alle grote godsdien-sten zijn. Het streven naar een goed leven voor iedereen, een vredesboodschap, dat zit overal in, bij de ene vanuit religie en bij de andere niet-kerkelijk.In de filosofie zijn er dan verschillende strekkingen van wat dan een goed leven is. Daar kunnen filosofen heel veel over praten en dat is geweldig interessant. Maar ik wil dus van geloven geen karikaturen maken. Eigenlijk zouden er meer mensen met spiritualiteit bezig moeten zijn. Dat is iets wat we in deze maatschappij, in deze cultuur veel te weinig voeden. Contact met de natuur ook. Ik denk dat we daar nog wel te winnen hebben. Dat is ook ons sterk-ste wapen tegen godsdiensten. Goede manieren vinden om met spiritualiteit om te gaan. We hebben natuurlijk alternatieve tempels opgericht: festivals zijn tempels waar mensen hun collectiviteit beleven. Het beste voorbeeld is de evolutie van de festivals. Woodstock ging over de muziek. Tomorrowland gaat over alleen nog maar over collectiviteit, over samen dezelfde beat horen, samen dezelfde bewegingen maken en samen op dezelfde plek zijn.

BOZAR is ook een tempel, een tempel van schoonheid. De restaurants, de manier waarop wij naar eten kijken vandaag, dat is religieus. Wij vereren onze koks en het eten, en het moet biologisch zijn. Homeo-pathie is eigenlijk ook een geloof. Dus op verschillende terreinen zoeken we spiritua-

liteit. Dat is goed. Maar ik denk dat we daar bewuster mee mogen omgaan. Het enige geloof dat ik niet zo graag aanhang, en dat hangen we allemaal nogal redelijk aan, dat zijn de tempels van de kooplust, de Meir en het Waasland Shopping Center. Ik denk niet dat daar de spiritualiteit ligt. Ik zag op de universiteit eens een poster van een vrouw met een winkelwagentje en de tekst: ik koop, dus ik ben.We mogen geen consumenten zijn, maar

we zijn het. Dat discours is inmiddels achterhaald. Er is ook niets mis met kopen. Maar ik was in Peru met mijn vriendin be-gin dit jaar. Op een gegeven moment zijn we met een sjamaan een berg opgegaan. Ik geloof niet in sjamanisme, maar dat was wel heel mooi. We zijn een berg opgegaan, hebben een afgelegen plekje opgezocht, de zon ging onder en hij was daar met zijn vrouw. Zij hebben offers gebracht volgens hun rituelen. Ze hebben ons gezegend. Uit-eindelijk dan het offer in het vuur gegooid. We hebben daar samen naar gekeken met de ondergaande zon erbij. Dat was een heel mooi moment. Dat heeft echt indruk gemaakt. Ik wil dat ook weer opzoeken, zo’n directer contact met de natuur en mij-zelf klein voelen. In de stad zijn we allemaal koning van ons eigen rijk. Mensen denken altijd dat ze top van de food chain zijn. Dat klopt ter hoogte van de pizza’s in de Del-haize. Maar als je in de savanne rondloopt in Afrika, dan besef je wat je echte plaats in de wereld is. Namelijk iets wat voortdurend opgegeten kan worden. Is het niet door een leeuw, dan wel door een lintworm. Dat is onze echte plaats. Ook dat is een vorm van spiritualiteit, je daar bewust van zijn.

MAGDA HEEFFER

“Maar wat mij aan klassieke muziek ontzettend boeit, is de zorg waarmee gespeeld wordt.”

KUNST & CULTUUR

H E T V R I J E W O O R DH E T V R I J E W O O R D 2726

Kunstvestdagen? De zoveelste bro-canterie of amateurkunsthappening op straat? Nee hoor, je krijgt er werken

van (semi)professionele Mechelse kunste-naars uit vrijwel alle kunstdisciplines te zien. Kunst met een vrij grote K dus, gepresen-teerd in de huiselijke sfeer van een twaalftal, netjes opgeruimde woonkamers van even-zoveel huizen. En muziekoptredens, een taptent en een ijskraampje in de straat, wat kan een mens nog meer wensen? Maar wat motiveert jonge, werkende Mechelaars om twee opeenvolgende weekends van deze prachtige lentemaand op te treden als gast-curator voor enkele artiesten en hun huiska-mer, inclusief versnaperingen, open te stel-len voor het grote publiek? Want gemiddeld drieduizend bezoekers over de vloer krijgen over vier namiddagen is inderdaad niet weinig. Ann en Glenn, een koppel dertigers met twee jonge telgen, vinden het vooral leuk dat ze zoveel nieuwe mensen leren kennen. Niet alleen buren, ook bezoekers uit heel Mechelen. ANN “Kunst lokt reacties uit, soms ook negatieve, maar dat deert niet. Wat telt is dat kunst een interessante dialoog op gang kan brengen, zelfs met totaal onbekenden. Dat kunst pure luxe en overbodig zou zijn in deze tijden van crisis, is absolute onzin. Kunst zet aan tot nadenken en verruimt je blik, weg van de alledaagse sleur. Boven-

dien verbetert dit initiatief het contact met de buren. In onze straat wonen veel politici van verschillende pluimage: voornamelijk sp.a, Groen en Open VLD, maar er zit ook één NV­A’er tussen. Elke avond na afloop van de kunstnamiddag eten we met z’n allen samen en slagen we erin op een open en leuke manier met elkaar te kletsen, ondanks onze politieke veelkleurigheid. Supergezellig.”Even later loop ik binnen bij buurman Johan, die samen met Kristoff van enkele huizen

verder het hele gebeuren coördineert. Hij benadrukt dat zij er enorm veel tijd en werk in steken, maar ze hebben het er graag voor over.JOHAN “Wat we erg tof vinden, is dat we een volle week tussen de schilderijen en de kunst leven. Ons huis wordt heel even een galerie. Iedere kunstenaar mag maximaal twee keer meedoen, want we willen zo veel mogelijk kunstenaars een kans geven. Dit jaar waren het er een dertigtal.”“De randanimatie gaat altijd over een

Zondag 25 mei, een zonnige namiddag en een lonkende ‘fietsostrade’ tussen Antwerpen en Mechelen… Het juiste moment om mijn tweewieler van stal te halen en eens een kijkje te gaan nemen op de laatste dag van de tweejaarlijkse Kunstvestdagen in de Mechelse Keldermansvest.

“Wat telt, is dat kunst een interessan te dialoog op gang kan brengen.”

bepaald thema. Voor deze editie beslisten we een hommage te brengen aan wijlen dichter Dirk Verbruggen. Die zou hier de vorige Kunstvestdagen (2012) hebben ko-men optreden, maar kort tevoren werd hij ernstig ziek. Zijn verzen werden nu op ie-ders ruiten aangebracht, dus in zekere zin doet dit jaar de hele straat mee. Bovendien helpen buren die niet deelnemen aan de tentoonstelling bij het tappen. Er is dus nie-mand die zich afzijdig houdt, echt de hele straat doet wel iets. Jammer genoeg berei-ken we nauwelijks onze allochtone buurtbe-woners. Jonge kinderen zakken wel naar hier af omdat de straat verkeersvrij wordt gemaakt en ze kunnen voetballen en ravot-ten, of ook om wat chips te eten. We denken erover na hoe we hen in de toekomst meer zouden kunnen betrekken.’Volgend jaar zijn er geen Kunstvestda-gen, maar Ann, Glenn en hun buren zijn zo enthousiast dat ze overwegen iets alterna tiefs te organiseren, misschien een kunstveiling voor creatievelingen en amateurkuns tenaars. Ze denken nog vo-lop na. Zeg nu nog dat kunst mensen niet beweegt….

EVA VAN TULDEN

H

KUNST & CULTUUR

Huiskamerconcerten: artiesten ontdekken die nauwe-

lijks in het commerciële circuit roteren en je hiervoor

ontspannen neervlijen op een stoel in je buurt. Klinkt

niet mis, toch? Het Vrije Woord maakt een uitstapje naar

de Kempen, waar deze trend zich ook heeft ingezet.

(T)huiskamerconcerten

Nico Verhoeven, cultuurbeleidscoördinator stad Turnhout: “Ons ‘(T)huiskamerfestival’ is geworteld in gesprekken met leerkrachten van de kunstacademie: zij wilden graag met de school naar buiten treden. We leg-den de link met stadswijken en koppelden hun verzoek aan ons ‘Wijkt-af’-concept – dit zijn activiteiten in lokale buurten. Zoals Mooov-wijkt af (openluchtcinema) of Open doek -wijkt af, waarbij men de Turnhoutse buurten en wijken intrekt in samenwerking met vereni gingen, organisaties en stads-diensten. Deze werkwijze creëert nieuwe impulsen in het buurt- en wijkgericht vrije-tijdsaanbod in de stad.Na een eerste ‘een-malig’ concert en cd wilde men ook naar de mensen thuis trekken.” “De dynamiek rond ‘Turnhout Culturele Hoofdstad 2012’ gaf ons de kans dit con-cept te testen en er een regionaal verhaal van te maken. Zo ontstonden dus de Turn-houtse huiskamerconcerten. Men ging in de Noorderkempen op zoek naar lokale groe-pen die via muziek, dichtkunst, film, come­dy,… hun talenten wilden tonen, vanuit de opzet “talent ontmoet lokale bevolking”. In 2014 werd een tweede (T)huiskamerfesti-val georganiseerd, en intussen is het initia-tief zo’n succes dat we heel wat geïnteres-seerde artiesten moeten weigeren.”

D I V E R S P R O F I E L“Het profiel van de gastgezinnen die hun woonkamers openzetten, is heel divers: sommigen hebben nog lagereschoolkin-deren, anderen reeds tieners, en er zijn ook senioren bij. De gastheer/vrouw kan een voorkeur uitspreken qua genre of disci-pline, maar onze dienst verdeelt uiteindelijk de optredens. Het leuke is dat men veel vrijheid geniet om de sfeervolle omkader-ing zelf in te vullen: naar eigen stijl, smaak, middelen... Sommigen schenken de gasten

champagne, anderen maken het eenvoudig gezellig met chips, bier en frisdrank,…. Wel gaan wij na of de praktische en logistieke organisatie goed zit. We leveren ook promo-tiemiddelen: festivaldrankviltjes, -banners en –affiches. Gemiddeld kun je echter stel-len dat slechts een vierde van de partici-panten via ons doorstroomt. De gastlocaties zijn anoniem, omdat het niet de bedoeling is dat de nieuwsgierigheid van de mensen uitgaat naar de huizen en wie erin woont.”

K L E I N S C H A L I G E N K R A C H T I G“Voor ons betreft het een haalbaar initiatief, interessant dankzij de participatie en inzet vanwege burgers. Alles bij elkaar is dit een relatief kleinschalig maar krachtig project: 40 optredens met gemiddeld 30 deelne-mers levert toch zo'n 1200 betrokkenen op. Er is wel maatwerk mee gemoeid, en soms moesten we de organisatoren van bestaan-de overkoepelende cultuurinitiatieven ervan overtuigen dat deze piste ook kwaliteitsvol kan zijn, en dat er wel degelijk een publiek voor bestaat. Het resultaat mag er echter zijn. Belangrijk is tevens dat de dynamiek door de sleutelfiguren ­ de artiesten en de gastgezinnen - wordt bepaald. Zij tonen engagement en betrokkenheid – iets wat je steeds vaker ziet bij projecten waarbij met ‘gastlocaties’ wordt gewerkt. En er is veel enthousiasme! Na de eerste editie werd zo’n 99% van de gastgezinnen vanzelf afgelost door nieuwe geïnteresseerden.”Gastmuzikante JackoBond (Riet Muylaert,

die bij huiskamerconcerten meestal optreedt zonder bandleden) waardeert dat bij huiska-merconcerten mensen echt afkomen op de muziek, en niet omdat ze je kennen van tv, bijvoorbeeld. Ook het directe contact bevalt. Het gastgezin Van Nieuwenhuysen-Vanriel voelt zich aangesproken door het ‘totaal-project’. Aan de dochter des huizes was het wel even meegeven dat “het niet de bedoe-ling was dat er alleen maar vriendinnetjes werden uitgenodigd, want ons huis staat dan open voor iedereen”, bekent mama Leen. Wel mag het spaarvarkentje van dochterlief dienstdoen voor ontvangst van drankbijdragen. De sfeer bij het optreden blijkt heel gemoedelijk.

E N D E C E N T E N ? “In 2014 was de vraag reeds groter dan ons beschikbare budget. De stad Turnhout vergoedt de optredens van de groepen en artiesten naast kosten als SABAM en ver-zekeringen. Het project lijkt dus zeker een leemte te vullen.”Huiskamerconcerten blijken een succesver-haal waarbij (veelal lokale) cultuur en burg-ers elkaar op een alternatieve, laagdrem-pelige manier ontmoeten, met een eerder beperkte overheidstussenkomst. En zeg nu zelf: het thuisgevoel combineren met een geslaagd optreden én daarbij ook nog nieuwe mensen leren kennen - wie kan daarop tegen zijn?

SIEN SIMOENS

“De dynamiek wordt bepaald door de artiesten en de gastgezinnen.”

Voor meer informatie en sfeer-beelden: www.kunstvestdagen.be.

Livingconcert: Fonkelnieuw is het concept van een online netwerk om (t)huisconcerten te organiseren.Op het platform www.livingconcert.com kunnen artiesten en huiska-mers elkaar vinden en concreet af-spreken.

Muziek en kunst in je buurt

grote Ken grote M

Kunst met

H E T V R I J E W O O R D H E T V R I J E W O O R D

riaal enz. Centraal staat de verantwoording van het gebruik van publieke middelen, een vraag die in tijden van schaarste nog har-der klinkt. Een derde element heeft meer te maken met een langere historische evolutie. De verwevenheid tussen het verenigings-leven en de politiek is vandaag veel kleiner dan vroeger - zeker op het Vlaamse niveau moet je binnen politieke partijen op zoek gaan naar mensen die er nog bekend en vertrouwd mee zijn. Dit daagt verenigingen uit om te bekijken hoe ze deze relaties zelf kunnen uitbouwen.

C O N C U R R E N T I EDagelijks stimuleert en ondersteunt het sociaal-cultureel werk de ontwikkeling van deelnemers, vrijwilligers, groepen of ge-meenschappen. Zo werkt het aan actief burgerschap, samenlevingsopbouw en zelfs cocreatie. Toch is er enorm veel concurren-tie vanwege de vrijetijdsindustrie. Ik trek dit graag een beetje open. Mijn these is dat we een toenemende concurrentie meemaken op een vrijetijdsmarkt. Op die markt speelt niet alleen de vrijetijdsindustrie. Vanaf de jaren 50-60 van de vorige eeuw zijn er steeds meer andere actoren en dus concurrenten bij gekomen - zoals culturele centra of vormingsinstellingen. Er wordt dus al langer geknaagd aan het monopolie van de sector en het verenigingsleven als aan-bieder van een zinvolle vrijetijdsbesteding.

Naast meer gesubsidieerde, verschenen ook meer profit­actoren. Zeer belangrijk daarin is ook nog het aandeel van de media - denk maar aan het aantal uren dat mensen voor een of ander scherm zitten. Daarnaast is er het toenemende belang van toerisme. De sector ervaart dus veel concurrentie. Mijn idee is dat de sector mensen zal kun-nen aanspreken in hun vrije tijd, als zij voor

2928

HET VRIJE WOORD Wat is eigenlijk het heersende politieke discours over de sector? FRED DHONT Ik zie vandaag drie ele-menten in dit discours. Aan de ene zijde van de medaille is er nog steeds een grote waardering voor het sociaal-cultureel vol-wassenenwerk en zeker voor organisaties

In Vlaanderen en Brussel zijn ruim twee miljoen mensen actief in het sociaal-cultureel volwassenenwerk:

als lid van een vereniging, deelnemer bij een volkshogeschool of landelijke vormingsinstelling, of actie-

voerder of sympathisant bij een beweging. Het sociaal-cultureel volwassenenwerk telt 140 organisaties,

en alleen al de 57 verenigingen – waartoe HVV behoort - zijn samen goed voor meer dan 14.000 lokale

afdelingen. Het betreft een creatieve sector waarin veel sociaal kapitaal schuilt. Waarom dan de politieke

roep om legitimatie van dit bruisende middenveld? Is de sector een ‘lelijk, geldverslindend eendje’ of heeft

hij redenen om een fiere zwaan te zijn? We leggen hierover ons oor te luisteren bij Fred Dhont, directeur

van Socius – “Steunpunt en reisgezel” van de sector sociaal-cultureel volwassenenwerk.

die werken met vrijwilligers. Anderzijds gaat er een appel uit naar het sociaal-cultureel volwassenenwerk en het verenigingsleven om met een aantal maatschappelijke uit-dagingen om te gaan, zoals superdiversi-teit in de samenleving, andere, alternatieve manieren van verenigen en de plaats van het verenigingsleven in stedelijke context.

Er is dus een positief discours, maar men stuurt vanuit de overheid tegelijk ook een appel uit. Een tweede element is de op-komst van een evidencebased politiek en beleid - een vrij dominant denken over hoe men beleid moet maken en een administra-tie organiseren. Dit vertaalt zich bijvoorbeeld in vragen naar meer monitoring, cijfermate-

die mensen betekenis kan creëren. En als wat er wordt aangeboden meer betekenis-vol is dan een alternatief. Daarenboven is het een uitdaging voor alle organisaties die werken met vrijwilligers om na te gaan hoe men de binding kan versterken.

F O T O O F P I X E LWat zijn de evoluties op het vlak van de sector-identiteit? Merkt u als directeur van Socius belangrijke verschuivingen op? Je kunt eigenlijk maar moeilijk spreken van een sector-identiteit. Als je het met een foto zou vergelijken, dan moet je vaststellen dat iedereen maar een stukje van de foto kent – men kent slechts bepaalde pixels. De plaats die de sector heeft als actor binnen de niet-formele educatie en het informeel leren, staat evenwel zeker onder druk. Dit heeft natuurlijk alles te maken met de eco-nomische crisis, maar ook met een over-heidsbeleid dat steeds meer belang hecht aan een activeringsdiscours, waarin alles wat te maken heeft met leren in functie van economie en arbeidsmarkt wordt gezien; in tegenstelling tot een visie die het volwaardig belang van levensbreed leren onderschrijft. Ook wat onze identiteit als middenveldspe-ler aanbelangt – naar traditie wordt het so-ciaal-cultureel volwassenenwerk gezien als middenveldspeler – wordt druk uitgeoefend, wat in het verleden ook al het geval was. We moeten dus opnieuw uitzoeken hoe we naast de staat en de markt onze positie kun-nen vormgeven. Heel wat uitdagingen, dus.Zijn er parallellen te trekken tussen het dis-cours rond kosten en baten, efficiëntie etc. over cultuur (het nieuwe cultuurbeleid) en het volwassenenvormingswerk? “We moeten naar mijn aanvoelen voorzich-tig zijn met de ‘evidencebased policy’-ge-dachte. Eigenlijk gaat dit soort denken ervan uit dat het aantoonbaar moet zijn welk ef-fect je creëert in de samenleving, vooraleer je middelen kunt krijgen. Een gevaarlijk uitgangspunt, want dan instrumentaliseer je cultuur en de culturele sector. Ik meen dat cultuur een heel belangrijke intrinsieke waarde heeft in een samenleving. Wat niet wegneemt dat impactbepaling en effect-meting belangrijk kan zijn. Want ook wij als sector hebben er belang bij om een zicht te krijgen op de vraag: “Bereiken wij met de acties en werkingen die we ontplooien de doelstellingen die we voor ogen hebben?” Dit vraagstuk rond waardecreatie, impact-bepaling en effectmeting is voor mij echter

veel meer een agogische vraag voor profes-sionals en organisaties, met het oog op de kwaliteitsverbetering van hun werk, dan een mogelijk uitgangspunt van een overheids-beleid ten aanzien van het sociaal-cultureel volwassenenwerk.”

Z I C H T B A A R H E I DWat doet Socius als steunpunt sociaal-cultureel volwassenenwerk concreet om het negatieve beeld over de sector als ‘kosten-post’ te counteren? Soms lijkt het alsof de 130 pixels van de sector beter bekend zijn dan de foto an sich. Wij proberen daarom in te zetten op zichtbaarheid - denk maar aan een site als “Prettig Geleerd”. Door zichtbaarheids-initiatieven proberen we de meerwaarde van deelname aan het sociaal-cultureel volwassenenwerk te tonen. Zo is er onze campagne ‘Laat Mensen Schitteren’, waar-mee we het werkveld als collectiviteit een duidelijk gezicht geven ten aanzien van het brede publiek. Daarnaast staven we deze (meer)waarde nog via onderzoeken en onderzoeks projecten. Denk bijvoorbeeld aan de studie ‘De waarde van cultuur’, uitge-voerd door de Rijksuniversiteit van Gronin-gen in opdracht van de cultuursteunpunten.Het thema ‘De waarde van cultuur’ vormde ook de inhoudelijke kapstok van het vijfde publieksmoment van het Cultuurforum 2020 op woensdag 23 april ll. in Leuven – een informatie- en ontmoetingsinitiatief voor de sector.

SIEN SIMOENS

MEER WETEN OVER DE SECTOR?Op Prettig Geleerd vind je de activi teitenkalender sociaal-cultureel werk SCW: www.prettiggeleerd.beLaat Mensen Schitteren www.laatmensenschitteren.be

“Eigenlijk gaat dit soort denken ervan uit dat het aantoon-baar moet zijn welk effect je creëert in de samenleving, alvorens je middelen kan bekomen.”

“De verwevenheid tussen het vereni-gingsleven en de poli-tiek is vandaag veel kleiner dan vroeger.”

KUNST & CULTUUR

Het sociaal-cultureel werk in tijden van schaarste

H E T V R I J E W O O R D H E T V R I J E W O O R D 3130

Activiteiten KalenderVOOR MEER INFO: www.h-vv.be:

%%

S E P T E M B E R1 / 0 9HVV/GG ANTWERPENVoordracht door De Maak-bare Mens

6 / 0 9HVV/GG EEKLOHanden uit de mouwen, ont-dek de kunstenaar in jezelf.

8 / 0 9HVV/GG HASSELTUitstap naar Mechelen - Dos-sinkazerne

9 / 0 9HVV/GG WAASLANDBezoek Eugeen van Mieghem MuseumHVV TIENSE VRIJZINNIGE KRINGLezing: Waar is de uitgang? Met een filosoof op de sofa.

1 0 / 0 9HVV/GG GENTLezing over Gerard Walschap door Frank Beke

1 2 / 0 9HVV WEST-LIMBURGFilosofisch café Agora Leopoldsburg

1 5 / 0 9HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRINGOpen Lens: maandelijkse filmavond

1 6 / 0 9HVV/HV GENTZAHIR Gent - praten over de dingen des levensHVV/HV SCHOTENFilm: La Grande Bellezza

1 8 / 0 9HVV/HV GENTLezing: De Maakbare Baby. Ethische keuzes bij het begin van het leven

2 1 / 0 9HVV/OVM WESTHOEKFakkeldag Aan Zee

2 2 / 0 9HVV/GG ANTWERPENFilm: Opera Othello

2 3 / 0 9HVV HERENTALSLezing: Wat maakt het GO!-onderwijs zo uniek

2 5 / 0 9HVV DENDERLEEUWLezing: Geheugenklachten en dementie - Prof. Dr. Jan Versijp

2 6 / 0 9HVV TIELT26 - 28Jaarlijkse tentoonstelling

O K T O B E R1 1 / 1 0HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRINGTheatermonoloog: De muur der vermistenHVV/GG WAASLANDThe King of Swing

1 2 / 1 0HVV/OVM WESTHOEK'Lezing: op zondag in gesprek met...' - Dhr. Piet Van de Craen

1 3 / 1 0HVV/GG HASSELTMosselfeest

1 5 / 1 0HVV/GG GENTLezing: Strategie voor een eigentijdse moraal

1 7 / 1 0HVV LIERTheatermonoloog: 'De Muur van de Vermisten' door Bert Popelier

1 8 / 1 0HVV/OVM HOBOKENKnutselmiddag met pannen-koekenHVV/HV PAJOTTENLANDFilm: Opera @ the movies - Le Nozze di FigaroHVV/HV REGIO ANTW.- NOORDUitstap; Toneelvoorstelling: Le roi tristeHVV MECHELENBenefietavond t.v.v. LEIF

2 0 / 1 0HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRINGOpen Lens: maandelijkse filmavond

2 1 / 1 0HVV/HV GENTZAHIR Gent - praten over de dingen des levensHVV/HV SCHOTENFilmvoorstelllng - Het vonnis

2 3 / 1 0HVV/HV GENTTheatermonoloog: 'De Muur van de Vermisten' door Bert Popelier

2 4 / 1 0HVV/HV PAJOTTENLANDLezing: De werking van de spoed - door Gerlant Van Berlaer

Wilt u dat uw activiteiten opgenomen worden in het volgend nummer van Het Vrije Woord met de agenda voor december/januari/ februari? Stuur dan voor 1 novem-ber 2014 je kalender door an.avonds@h-vv.be of joppe.versweyveld@h-vv.be

N O V E M B E R0 3 / 1 1HVV/GG ANTWERPENLezing: 'Waarom vergissen wij ons zo vaak?' - J.P. Van Bendegem

0 6 / 1 1HVV MECHELENDe mens achter Louis Tobback

0 8 / 1 1HVV/HV PAJOTTENLAND8 - 10 Uitstap: Allerheiligen weekend in Gent

1 0 / 1 1HVV/GG HASSELT3 films van G. De Waele

1 2 / 1 1HVV WEST-LIMBURGCuriosity - Lezing door Gaston Moens

1 3 / 1 1HVV ATHEÏSME VLAANDERENNovemberlezingen: 'Waarom zijn mensen religieus?' door Johan Braeckman

1 4 / 1 1HVV TIELTJaarlijkse kookavond

1 5 / 1 1HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRINGConcert symfonisch orkest

1 6 / 1 1HVV/OVM WESTHOEKLezing: 'op zondag in gesprek met...' - Raymonda Verdyck

1 7 / 1 1HVV TIENSE VRIJZINNIGE KRINGOpen Lens: maandelijkse filmavond

1 8 / 1 1HVV/HV GENTZAHIR Gent - praten over de dingen des levensHVV/HV SCHOTENFilmvoorstelling - In Bloom

1 9 / 1 1HVV HERENTALSPatsy Sörensen spreekt over...HVV MECHELENTheatermonoloog door Bert Popelier

2 0 / 1 1HVV ATHEÏSME VLAAN-DERENNovemberlezingen: ‘Atheïsme als basis voor de moraal’ - Dirk Verhofstadt

2 1 / 1 1HVV/HV GENTFeest: De Nacht van de VrijdenkerHVV DE GEUZEN LOCHRISTILezing: Papara, paranormale verschijnselen

2 2 / 1 1HVV/GG EEKLOLezing: Fuga voor een oorlog

2 3 / 1 1HVV/GG WAASLANDTheater: Groeten uit Antwer-penHVV/GG GENTUitreiking Grijze Geuzen Penning

2 4 / 1 1HVV/GG ANTWERPENFilm: Opera Jevgeni Onegin

2 7 / 1 1HVV DENDERLEEUWLezing: Kunst en wiskunde door Peter RaedscheldersHVV ATHEÏSME VLAAN-DERENNovemberlezingen: 'Voorbij het cultuurrelativisme: seculiere alternatieven voor shariaraden'? - Machteld ZeeHVV/HV SCHOTENLezing: Ziek van gezondheid? Gespreksavond met Ignaas Devisch en Dirk Van Duppen

2 9 / 1 1HVV MECHELENConcert door het Symfonisch orkest van de VUB

3 0 / 1 1HVV/GG WAASLANDBalletvoorstelling: Carmen door TAS

Vrijzinnige wenskaartenWe hebben nieuwe vrijzinni-ge wenskaarten. De kaarten meten 10 x 15 cm en heb-ben een achterflap zodat ze zonder probleem rechtop kunnen staan. Kaarten wor-den met omslag geleverd.Info en bestellingen op het ­nationaal­ ­secretariaat­ bij­­Ingrid:­­03­205­73­05­ingrid.van.eyken@h-vv.be.­

N I E U W E V R I J Z I N N I G E W E N S K A A R T E N

I N O N Z E H V V S H O P

H E T V R I J E W O O R D H E T V R I J E W O O R D 3332

ACTIVITEIT IN DE KIJKER

anwaar de naam Le Concert Olympique? De naam verwijst naar Le Concert de la Société Olympique. Dat

was tussen 1782 en 1789 de belangrijkste concertorganisatie in Parijs, in het Palais Royal, de bakermat van de progressieve, prerevolutionaire en sociale beweging in Frankrijk. Die geest van vernieuwing en de ruimte voor moderniteit vormen de basisfi-losofie van het huidige orkest. Zij willen ko-men tot een eigentijdse uitvoeringsstijl die historisch gemotiveerd is. Omdat de con-certzalen vandaag veel groter zijn dan die in Beethovens tijd, kiest Le Concert Olympique bewust voor een uitvoering op moderne instrumenten, met uitzondering van de trompetten en de pauken. De vijfenveertig musici werden internationaal aangetrokken. Er zijn collega’s en vrienden bij, die Jan Caeyers leerde kennen tijdens producties in binnen- en buitenland. Bekende musici zo-als de Finse pianist Antti Siirala en de jonge Oostenrijkse meesterpianist Till Fellner werkten mee. Er is ook jong talent uit eigen

V

IN DE KIJKER

HVV heeft grote talenten onder haar leden. Jaak Gregoor, wonend in Oostende maar aangesloten bij

HVV/Vrijzinnig Antwerpen, is chef-dirigent van het Metropolis Orkest en Koor (M.O.K.), een collectief

van professionele musici dat zich toelegt op de herwaardering en uitvoering van ten onrechte vergeten

Belgische klassieke muziek. Wanneer je er Jaaks biografie en carrière op naleest, is het duidelijk dat

hij leeft voor muziek, het is zijn persoonlijke zingever. Zijn intense zoektochten naar vergeten partituren

leiden soms naar onvermoede pareltjes. Een van zijn in het oog springende projecten (een maçonnieke

rouwcantate voor koning Leopold I) wordt begin 2015 opgevoerd in het Antwerpse Zuiderpershuis.

aak Gregoor beschrijft hoe musicoloog David Vergauwen van de Onderzoeks-groep FREE (VUB) hem benaderde over

deze merkwaardige partituur. JG David vertelde me dat hij tijdens een van zijn speurtochten in de collectie van het Brusselse conservatorium plots een waarde-vol manuscript ontdekte van de hand van de Gentenaar Karel Lodewijk Hanssens (1802-1871), een van de knapste Belgische componisten uit die tijd. Het ging om een hoogst uitzonderlijke compositie: een verlo-ren gewaande maçonnieke rouwcantate ge-schreven naar aanleiding van de dood van de enige koning der Belgen die ooit vrijmetselaar is geworden: Leopold I van Saksen-Coburg. Aangezien het M.O.K. inmiddels reeds een autoriteit is op het gebied van negentiende-eeuwse Belgische muziek, en ik enige tijd ge leden nog het onbekende maar wonder-mooie ‘Requiem’ van diezelfde Hanssens dirigeerde, vroeg David mij het manuscript van deze cantate te lezen. En of ik geïnteres-seerd was in een uitvoering…? Want hij voelde zich als ontdekker van deze partituur verantwoordelijk om die muziek opnieuw te laten uitvoeren.

land zoals de Brusselse violist Lorenzo Gat-to, die in 2009 niet alleen de Tweede Prijs maar ook de Publieksprijs van de Koningin Elisabethwedstrijd behaalde.

“Een orkest dat klassieke muziek op een verfrissende manier wil aanpakken, moet ook aan zijn uitstraling werken”, stelt Jan Caeyers. “Kijk naar onze kleding. Op onze vraag bedacht de Antwerpse modeontwerp-ster Anna Heylen een speciale lijn. Ze ont-wierp voor al onze dames een uniek kle-

dingstuk met oog voor de persoonlijkheid en hun functie in het orkest.” Anna Heylen koos voor één kleur: indigo. “Indigoblauw is een bijzonder mooie, natuurlijke kleur die perfect past bij de kleur van de instrumenten, maar het brengt ook rust”, aldus de ontwerpster. Het geheel oogt harmonisch maar ook heel verrassend. Het publiek kan met alle zintui-gen genieten van het concert: horen, voelen en zien. Anna Heylen en Jan Caeyers heb-ben iets gemeen: de passie voor hun vak. Het is inderdaad een bijzondere ervaring dit orkest aan het werk te zien. Je bent dan getuige van een ongelofelijk mooi samen-spel. Het oogcontact van de dirigent met de muzikanten en het enthousiasme waarmee hij hun het mooiste spel ontlokt, zijn een plezier om te zien. Niet voor niets riepen ra-dio Klara en het Muziekcentrum Vlaanderen Jan Caeyers uit tot ‘Muziekpersoonlijkheid van het Jaar 2010’.Le Concert Olympique debuteerde op 12 oktober 2010 in deSingel in Antwerpen. Vervolgens traden ze op in Brussel, Leuven en Hasselt en ook internationaal met con-certen in Amsterdam, Rotterdam en Wenen. “Ons eerstvolgende doel is ambitieus: tegen 2020, wanneer Beethovens 250e verjaardag gevierd wordt, willen we een internationale referentie zijn. De weg ernaartoe zal lang en hard zijn”, aldus Jan Caeyers. Als musi-coloog en dirigent ontwikkelde Jan Caeyers een fundamentele visie op de muziek van Beethoven. De lijvige Beethovenbiografie is zijn magnum opus en wordt wereldwijd gezien als het referentiewerk bij uitstek. Met zijn orkest geeft hij zijn visie op de Weense klassieke muziek gestalte, met succes.

MAGDA HEEFFER

Vrijwel meteen deelden we ons enthou-siasme omtrent deze partituur en werd werk gemaakt van een ambitieus vervolg. Eerst zal de partituur gedigitaliseerd en uitge-geven worden door het Studiecentrum voor Vlaamse Muziek (SVM). Vervolgens zal er een cd-opname van dit werk gerealiseerd worden met het Metropolis Orkest, en in het voorjaar 2015 zullen er concerten georgani-seerd worden in Antwerpen en Brussel.Bij de eerste heropvoering combineren we de cantate voor koning Leopold I met maçonnieke muziek van Mozart. Op die manier zal het maçonnieke erfgoed van onze Gentse Brusselaar worden afgewogen tegen zijn Weense voorbeeld.Concertpremière op 22 februari 2015 15.00 uZuiderpershuis, Waalse Kaai Antwerpen met het Metropolis Orkest & Koor en solisten o.l.v. Jaak Gregoor.In het voorjaar van 2015 verschijnt de docto-raatsverhandeling van David Vergauwen over ‘negentiende-eeuwse maçonnieke mu ziek in Brussel’ bij Lannoo. Bij die gelegen heid zal ook de cd-opname ver spreid worden.

EVA VAN TULDEN

J

Sterven in stijl

Beethoven met hart en zielLe Concert Olympique is het geesteskind van Jan Caeyers. Het is een orkest van vijfenveertig musici, die

een paar keer per jaar samenkomen om te werken aan een exclusief project. Die exclusiviteit vermijdt

routine en garandeert een intensieve beleving voor spelers en publiek. Cruciaal is dat iedereen de

begeestering van de dirigent deelt: de liefde voor de muziek en de ambitie om de Weense klassieke

muziek op een authentieke en relevante manier live uit te voeren.

“Tegen 2020, wanneer Beethovens 250e verjaardag gevierd wordt, willen we een internationale referentie zijn.”

Jaak Gregoor (1957) begon zijn diri-gentenloopbaan op 22-jarige leeftijd als studieleider en assistent aan de Vlaamse Opera. Nadien was hij als dirigent o.m. verbonden aan de Opera Stichting Breda, Opera Tilburg, de Nederlandse Nationale Reisopera (Enschede), het Groot Omroepkoor (Hilversum) en l’Orchestre et Choeurs Philharmonique Européen (Parijs). In 1992 richtte hij het Belgisch Vocaal Collectief (Antwerpen) op, waarvan hij twintig jaar dirigent en artistiek leider was. Hij werkte in opdracht van inter-nationale productiehuizen in Brussel, Amsterdam, Luik, Luxemburg, Lille, Keulen, Parijs en Madrid. Sinds 2012 is hij muziekdirecteur en chef-dirigent van het Metropolis Orkest & Koor (Antwerpen).

LINKSwww.metropolisorkestenkoor.eu http://research.vub.ac.be/free www.svm.be

Le Concert Olympique speelt in De Singel Antwerpen 27 november 2014.Meer info:www.desingel.be of www.leconcertolympique.eu

H E T V R I J E W O O R D H E T V R I J E W O O R D

Wij zijn er voor jou!Een huisvandeMens is er voor iedereen, dus ook voor jou. Verdraagzaamheid, vrijheid, gelijkwaardigheid, verbondenheid en verantwoordelijkheid zijn onze kernwaarden. Voor ons is elke mens uniek! We helpen je graag.

Je kan bij ons terecht voor:

Informatie(over ethische en maatschappelijke thema’s)

Vrijzinnig humanistische plechtigheden(geboorte, huwelijk, samenwonen, jubilea, afscheid…)

Vrijzinnig humanistische begeleiding(een luisterend oor, een goed gesprek)

Waardig levenseinde(wilsverklaring, patiëntenrechten, palliatieve zorg…)

Vrijzinnige draaischijf(lokale vrijzinnig humanistische initiatieven en activiteiten)

Vrijwilligerswerk

PraktischJe kan gewoon binnenspringen in een huisvandeMens, maar je maakt het best even telefonisch een afspraak, dan ben je zeker dat één van onze medewerkers je onmiddellijk verder zal helpen.

Onze dienstverlening is kosteloos.

Uni

e Vr

ijzin

nige

Ver

enig

inge

n vz

w

Voor meer informatie:

www.deMens.nu

deMens.nu MagazineHet deMens.nu Magazine is hét vrijzinnig humanistischtijdschrift voor de maatschappelijk geëngageerde mens.Om de drie maanden werpt het Magazine een vrijzinnighumanistische blik op de samenleving. Het gaat hierbijover mensen. Over u, dus.

U kan een gratis proefnummer aanvragen of u gratisabonneren.

Hoe?Stuur een mailtje naar: info@deMens.nuOF schrijf naar: deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 – 1200 Sint-Lambrechts-WoluweOF telefoneer naar: 02 735 81 92Met vermelding van uw naam en adres.De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

AdhuisvandeMens_Opmaak 1 7/02/12 12:48 Pagina 1

3534

VRIJZINNIGE VROUWEN

VLAAMS-BRABANT werkt vanuit het kindperspectief. HVV/Vrijzinnige Vrouwen Tremelo-Keerbergen, HVV Noord-Brabant en HVV Leuvense Vrijzinnigen organiseren een evenement i.s.m. MUZISON vzw van Sonia Pelgrims en AMoK, een Jeugdate-lier voor Moderne en Hedendaagse Kunst in Keerbergen. Sonia gaat met een groep veelkleurige muzikale kids een aantal nieu-we songs instuderen die hun ideale wereld beschrijven. De jongeren van AMoK doen hetzelfde, maar dan op een beeldende manier. Wie dit kippenvel-evenement wil meemaken: afspraak op 26 april in het Huis van de Tolerantie in Leuven.

In WEST-VLAANDEREN ligt de mo-tor van het project in de historische Pot-temaeckershoeve in Meetkerke. Renée Lodewijckx en Linda Six, twee veelzijdige kunstenaressen van wie de werkmetho-dieken nauw aansluiten bij de doelstellingen van ons project inzake ecologie en cocre-atie, nemen de artistieke begeleiding waar. Glaskunstenares Pia Burrick doet wellicht ook mee. We werken samen met het lande-lijk expertisecentrum voor cultureel erfgoed Tapisplein. We overwegen de organisatie van enkele filocafés om de deelneemsters stof tot nadenken te geven over de waarden die ze aan hun kinderen willen doorgeven.

OOST-VLAANDEREN zet één traject op in Gent en één in Eeklo. In Gent werkt HVV Oost-Vlaanderen samen met Kunst in het Geuzenhuis vzw, een vereniging die aanstormend artistiek talent een duwtje in de rug geeft. Kunst in het Geuzenhuis on-derhandelt nog met enkele kunstenaressen om de centrale workshop over het thema ‘Die wereld wil ik erven’ te leiden. De werken die hieruit voortvloeien worden samen met het werk van de begeleidende kunstena-res geëxposeerd in het Geuzenhuis vanaf vrijdagavond 24 april 2015 (vernissage) tot zondagavond 26 april 2015. In Eeklo willen de Grijze Geuzen een samenwerking aan-gaan met het asielcentrum.

ANTWERPEN gaat in zee met ‘kun-stenares voor het volk’ Els Aerts, die zich specialiseert in het samenbrengen en acti-veren van mensen met diverse achtergron-den in en rond zelfontworpen huisjes. Els gaat voor elk van onze regio’s drie huisjes maken van waaruit de deelneemsters hun ideale wereld kunnen construeren. Nadien kunnen de huisjes hergebruikt worden voor Lentefeesten of Feesten Vrijzinnige Jeugd. Als mogelijke locaties denken we aan voor-malige militaire installaties, vanwege hun erfgoedwaarde, hun aantrekkingskracht op een breed publiek en hun waarde als sym-bool van vreedzame herbestemming.

LIMBURG besliste zijn Erfgoeddagproject in te lassen in het ‘Coming World Remem-ber Me’-project van Koen Vanmechelen (www.cwrm.be). Volwassenen en jongeren maken kleien figuurtjes voor gesneuvelden uit WO I die de volgende boodschap bren-gen: wij vertegenwoordigen de anderen en de eerderen, elke generatie is medever-antwoordelijk voor het universele streven naar vrede. Deelnemers kunnen hun visie op een betere wereld kwijt in Koens ‘Cos-mogolem’, die optreedt als communicator tussen de huidige en de te erven werelden. Er komt ook een ‘Dada Oorlog’-workshop - die iedere deelnemer een ‘no more war/vi-olence’­affiche laat ontwerpen ­ en een ver-halenwedstrijd die leerlingen NCZ uitnodigt bruggen te slaan tussen een verloren leven in de oorlog en de toekomst.

HET EDUCATIEF TEAM VAN HVV

Nationaal vrouwenproject in 5 provincies in de steigers!

In het vorige nummer van Het

Vrije Woord stelden we het HVV-

vrouwenproject ‘Die wereld wil

ik erven’ voor. Inmiddels kennen

we stilaan de contouren van de

provinciale deelprojecten tijdens

Erfgoeddag 2015. Noteer 26 april

alvast in jullie agenda’s!

H E T V R I J E W O O R D H E T V R I J E W O O R D

Ik ga eerst verzamelen. Als ik ideeën heb, ga ik daarover alles verzamelen. Een jaar lang als het moet. Artikels, strips, muziek, foto’s … er zijn periodes dat ik assisenpro-cessen volg. Voor “De Pijnders” heb ik een maandlang boeren geïnterviewd, om hen te leren kennen, om die aan te voelen. Ik vraag getuigenissen, en ze mogen zich verliezen in al wat ze willen. Dat materiaal gebruik ik niet, maar het inspireert me. En dan con-fronteer ik mijn mensen daarmee. En we gaan onmiddellijk de vloer op, om dat uit te testen. Dan zoeken we soms maandenlang, als het budget het toelaat.Maar de budgetten zijn eerder beperkt?Ja, het is heel lastig. Er is een soort elite-cultuur met hoge budgetten. Iedereen in het cultuurlandschap is verkrampt. Ook in de

perswereld is men bang om het werk te ver-liezen. De cultuur wordt herleid tot drie ster-retjes voor dit boek, vier voor dat toneelstuk. En een argumentatie is niet meer dat tien regels. Jammer. Wat niet populair is, vliegt buiten. Ook op televisie. We glijden af naar een Studio 100-cultuur. Maar waar de cul-tuur niet functioneert, wordt een fout klimaat gecreëerd. Een land dat bespaart op cultuur, betaalt daar later de prijs voor. Zonder cul-tuur valt de motivatie weg.

ERIK STRIELEMAN

woonden in een arbeiderswijk. Naast ons een Russische duikbootkapitein, die hier na de oorlog was terechtgekomen. En aan de andere kant een 80-jarige vrouw, die nog in de textielindustrie had gewerkt. In

onze straat kwam het eerste Marokkaanse gezin in Gent wonen. En dat in combinatie met mijn vader, die een echte cultuurfreak was. Die tweespalt zit in mijn hoofd, ik heb dat meegedragen. De cultuur wordt nog al-tijd grotendeels opgeëist door een bepaald soort bourgeoisie, die wil tonen hoe intel-ligent ze is, en hoe dom de rest van de mensheid wel is. Alle cultuur die ik zie is de viering van de klasse van het intellect. En al het geld gaat naar de Opera, het Ballet van Vlaanderen, al die grote barakken. Dat mag allemaal van mij, maar het staat zo gigan-tisch ver van de mensheid. Dat kwetst mij.

Je bent wel een gevierd theatermaker. Je Compagnie Cecilia is een begrip.Dat is waar, ik heb mijn fans, maar er zijn er net zo veel die me niet moeten. Omdat ik tegen die stroom in roei. Ze vinden mij een beetje plat, volks, vulgair. Dat moet je dus geen subsidies geven, want dat is niet inter-essant. Dat is geen cultuur, “keine Verdich-tung”. Ik vind dat ik intelligent theater maak. Theater dat aansluit bij de avant-garde van de twintigste eeuw. Ik weet het wel: mijn portret van de mens is niet mooi, maar ik probeer het wel authen-tiek te vertellen. De mens is geen schoon wezen, maar ik heb er wel voeling mee. Voor al de personages die ik op het toneel neerzet, hoe lelijk ook, heb ik wel sympa-thie, en ik probeer ook nuances af te dwin-gen. Want in de maatschappij zie ik te veel vooroordelen. Niet alleen bij de rijken, ook bij de middenklasse: “Dat zijn maar Ma-

3736

ARNE SIERENS: Ik ben grootgebracht in een nogal speciaal cultureel milieu. Mijn vader was bankbediende, maar hij schreef ook romans en toneelstukken. Hij had ook een heel diverse belangstelling. Hoge of lage cultuur bestond niet voor hem. Een detectiveroman was voor hem beslist niet minderwaardig. Hij was dol op poppenkast, op films van Bergman, Truffaut, maar net zo goed kon hij genieten van James Bond. Ik ben dus opgevoed met een enorm breed cultureel spectrum. En mijn boekenkast,

IN DE BOEKENKAST VAN

Arne SierensArne Sierens, veelbelezen,

een lettervreter en meer,

maar alles in het belang van

zijn beroep, zijn passie: het

theater. Fel bejubeld, maar

af en toe ook geringschat-

tend bekeken. Volks of ver-

heffend, of juist het omge-

keerde, al naargelang de

bron. Uitgepuurd en hyper-

gestileerd, fijngevoelig en

grof. Maar wie met de man

spreekt en de moeite doet

om zijn werk te zien, voelt

diepgang, metier, en vooral

gedrevenheid. Reden waar-

om we al snel uit de boeken-

kast kruipen.

daar vind je dus alles in. Ik maak, net als mijn vader, geen onderscheid tussen goede en slechte literatuur. Ik kan een stripverhaal genialer vinden dan om ’t even welk boek. Ik heb wel problemen met commerciële kunst. Boeken met een hoog Flair-gehalte zul je bij mij niet vinden. Het mag wel licht zijn en on-derhoudend, maar ik moet daarin dan wel een beeld voelen van de mens. Als ik dan toch een voorkeur moet uitspreken, is het voor de Russische en Japanse literatuur. ‘Stille sneeuwval’ van Junichiro Tanizaki is

zo’n boek dat ik geregeld opnieuw lees. Een geniale roman. Je zoekt altijd een beeld van de mens. Net als in het theater?Een beeld is zwak uitgedrukt. Theater is voor mij een getuigenis van de mens. En dat op een superactieve manier. Ik heb daar bij-na geen woord voor… het is niet realistisch, mijn theater. Het is een uitgekotst portret. Ik wil een band maken met de toeschouwer. Wel, ik ga constant in dialoog met het pu-bliek : “Snap je dat, voel je dat ook, herken je dat?”. We maken geen aquariumtheater, waar je afstandelijk naar kijkt. Ik wil theater maken dat het publiek er mee inzuigt. Ik ben permanent in voeling met de toeschouwer. Je opereert nu niet onmiddellijk in de meest aangename sociale omgeving.AS: Ik heb natuurlijk mijn achtergrond. We

rokkanen, dat zijn maar Roma, wat doen die hier?” zeggen ze dan. Maar ik ken die mensen, ik ga met die mensen spreken. En waarom ze hier zijn? Omdat ze in hun land haast sterven van de honger, omdat ze ver-volgd worden, uitgemoord! Ik ben daar ge-weest, in Macedonië. Ik was op zoek naar zigeunerorkesten, maar in Skopje beweerde men dat er geen zigeuners waren. Er is daar een wijk met zestigduizend mensen! “Dat is niet belangrijk”, zegden ze daar op het mini-sterie van Cultuur. En ze namen me mee naar een jazzclub. Ik heb daar de slechtste jazzmuziek aller tijden gehoord. Maar de fantastische zigeunerorkesten, die heb ik wel zelf gevonden. Xenofobie en nationalisme zijn ook zaken die wel eens terugkeren in je werk.Nationalisme, daar kan ik niet mee om. Dat is een reductie. Alsof je leven te herleiden is tot de plaats waar je geboren wordt. Fami-lie is cruciaal. De verhouding met je broer of met je moeder tekent je gigantisch. Of een werkomgeving, de gemeenschap van mensen in een bedrijf, die creëert ook een band. Of samen naar het voetbal gaan, of naar theater, samen iets beleven. Maar Vlaming, of Fransman zijn, dat zal mijn leven niet tekenen. Vlaams is nu toevallig de taal die ik gebruik om mij uit te drukken. Maar ik maak geen Vlaams theater. Voor mij is taal maar een middel. De zucht naar perfect Nederlands is mij ook totaal vreemd. Taal is voor mij een poging om de mens, de ziel te pakken. En als dat met een dialect beter kan, dan gebruik ik dialect. En als het nodig is, vind ik zelf een dialect uit. Als mijn acteurs tijdens improvisaties aan het zoeken zijn, komen daar soms woorden uit die niet bestaan. Soms schieten woorden tekort en heb je nieuwe woorden nodig. Andere tona-liteiten. Een mengeling van Limburgs, West-Vlaams… naarmate het mij uitkomt, gebruik ik die. Als het maar authentiek is en als ie-dereen het verstaat. Maar de belangrijkste taal komt uit het lijf! De mens is een lijf, en alles komt daaruit voort. Ik ben geobsedeerd door de lijfelijkheid. Hoe ik sta, met mijn voeten op de grond, in de realiteit, bepaalt mijn houding. Mijn houding bepaalt mijn stem, bepaalt hoe ik denk. Zie ik mensen emotioneel worden, dan bestudeer ik dat. Hun lijf, hoe hun handen bewegen, hun gezicht, hoe zij met hun schouders trekken. Dat is de taal waarmee ik omga. Je gaat daarvoor ook heel lang impro-viseren met je acteurs.

Meer informatie over Arne Sierens en de programme­ring van Compagnie Cecilia op www.arnesierens.be

“Ik kan een strip-verhaal genialer vinden dan om ’t even welk boek.”

“Theater is voor mij een getuigenis van de mens.”

“Ik ben geobsedeerd door de lijfelijkheid.”

“De mens is geen schoon wezen”

H E T V R I J E W O O R D H E T V R I J E W O O R D 3938

COLOFON

ierre–Auguste Renoir, de Franse mees-ter van het impressionisme, wordt op het eind van zijn leven gecon fronteerd

met uiterst pijnlijke gewrichtsreuma. Daaren-boven is zijn vrouw nog maar net overleden en heeft hij vernomen dat twee van zijn zonen in WO I zwaargewond zijn. Hij is dan ook in een zware depressie beland. Mate-rieel gaat het hem echter voor de wind. Hij heeft een aantal huishoudsters die hem, ook al is hij soms sikkeneurig, op alle moge lijke manieren verwennen. Mentaal wordt het opnieuw aangenamer wanneer de piepjonge en beeldmooie Andrée Heuschling voor hem als model komt poseren. De vrouw van Renoir had net voor haar dood een ander model ontslagen en dit frisse meisje opge-duikeld. Zij stelt zichzelf voor als artieste en straalt zoveel levenslust uit dat zelfs een marmeren beeld haar zou willen schilderen. De oude Renoir knapt er helemaal van op en zijn speelse muze geeft zijn werk een nieuwe impuls die tot het majestueuze ‘Les Baigneu-ses’ zal leiden. Renoir is altijd een vrouwen-liefhebber geweest en hij vindt dat je koningin of hoer op dezelfde manier moet verwennen.Als zijn zoon Jean, die aan het been verwond is, thuis komt revalideren, valt ook hij als een blok voor de adorabele Andrée, die graag met weinig textiel om het fraaie lijf door het huis en de tuin paradeert. Zij wakkert in hem de liefde voor het nieuwe medium film aan die van hem een wereldberoemd cineast zal

GOED BEKEKEN

P

RENOIRREGISSEUR GILLES BOURDOS DUUR 111 MINUTENMET MET MICHEL BOUQUET, CHRISTA THERET EN VINCENT ROTTIERSLAND FRANKRIJKGENRE DRAMAJAAR 2012

Een passionele liefdesbrief

H E T V R I J E W O O R D is een publicatie van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV). Zij wordt bezorgd aan alle leden van de vereniging. Losse verkoop aan niet-leden: 5 euro. Jaarabonnement voor 4 edities: 20 euro, rekeningnummer:BE72 0011 7775 6216BIC: GEBABEBB

VOOR MEER INFO

info@h-vv.be 03/233 70 32Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging vzw www.h-vv.be

VOORZITTER:

Mario Van Essche Lange Leemstraat 57, 2018 Antwerpen.HOOFDREDACTIE

Björn Siffer,bjorn.siffer@h-vv.beEINDREDACTIE

Erik StrielemanTEKSTCORRECTIES

Kris PanisVORMGEVING,

FOTO’S & ILLUSTRATIES

An AvondsREDACTIE

Sien Simoens, Eva Van Tulden, Magda Heeffer, VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Björn Siffer, p/a Lange Leemstraat 57, 2018 Antwerpen

De artikels vallen onder de verantwoordelijkheid van de auteur. Niets uit deze publicatie mag door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook verveelvoudigd of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

maken met haar als echtgenote en onder het pseudoniem Catherine Hessling als zijn fetisjactrice aan zijn zij.Het verhaal is gebaseerd op het boek ‘Le Tableau amoureux’ van Jacques Renoir, de kleinzoon van acteur Pierre, en regisseur Gilles Bourdos heeft er zowel een schitte-rende, onthaastende biopic als een indruk-

wekkend tableau vivant van gemaakt. Mark Ping Bing Lee, de cameraman van Hou Hsiao-Hsien en van ‘In the Mood for Love’, tovert elk beeld tot een schilderij om. Heel knap is het gebruik van impressionistische landschapsbeelden, dromerige muziek, lange, langzame en dromerige shots van de oude schilder en zijn jonge model. Knap ook om daar de schilderijen in te laten zien, het verschil te tonen tussen hoe het model eruit-ziet en wat de schilder daadwerkelijk op zijn doek zet. Indrukwekkend zijn ook de dialo-gen die daardoorheen geweven zijn, de per-fecte intonatie van de oude kraakstem die de aanwijzingen aan het wat uitdagend-speelse meisje geeft. Ook het warme licht van de zon waar hij in zijn laatste periode zo om bekend stond, wordt mooi weergegeven.

Uiteraard draait de film rond leven en werk van Pierre-Auguste Renoir, maar de vrouw Renée krijgt ook een heel belangrijke rol, want zij was uiteindelijk de muze voor twee belangrijke kunstenaars uit de twintigste eeuw. De oudere Renoir introduceert de jonge Jean ook in zijn fatalistische, voor-namelijk mediterrane ‘wereld-view’ (iets wat het handelsmerk wordt van de cineast), on-verschillig voor ambitie en moraal, het ge-voel van de onverbiddelijke stroom van het leven parallel met de grote bruine stroom die door de rivier loopt. Renoir is niet zozeer een reconstructie van historische gebeurtenissen, maar wel een heel artistieke en passionele liefdesbrief aan een bepaalde kunststroming.

ANDRÉ OYEN, PUBLICIST EN LID VAN VVF-VERENIGING VAN DE VLAAMSE FILMPERS

“Langzame en dromerige shots van de oude schil-der en zijn jonge model.”

HVV heeft steeds haar stempel heeft gedrukt op het maatschappelijke debat. Denk maar aan onze inspanningen voor het recht op abortus en euthanasie, onze standpunten over gelijkbe-rechtiging van man en vrouw, over vrijheid van meningsuiting, over de scheiding van kerk en staat, maar ook over sociale en humane kwesties, zoals solidariteit met de zwakkeren. Voor HVV is nu het moment aangebroken om haar inhoudelijke elan te actualiseren. De tijden zijn veranderd, onze samenleving zit volop in een culturele en ecologische transitie, en dus evolueert HVV mee.

Daarom heeft HVV een inhoudelijk document voorbereid, waarvan u een exemplaar kunt opvra-gen. We roepen u graag op om inhoudelijk mee te denken, om amendementen voor te stellen, om nieuwe voorstellen te doen, om nieuwe inhoud in te brengen. Elk lid van HVV krijgt die kans. Tijdens de maanden september en oktober zal er in elk van de 5 provincies een Denkavond (in Brasschaat gaat het over een denkvoormiddag) doorgaan, waarop u van harte bent uitgenodigd. Uw inbreng is namelijk belangrijk voor HVV. Leden die geïnteresseerd zijn om aan dit inhoudelijke proces mee te werken, kunnen de in-houdelijke basistekst opvragen bij Ingrid Van Eyken, via ingrid.van.eyken@h-vv.be of 03 205 73 05. Individuele leden die niet kunnen of wensen deel te nemen aan de provinciale denkavonden, kunnen eveneens hun opmerkingen/amendementen/nieuwe voorstellen bezorgen. De neerslag van de provinciale denkavonden wordt bezorgd aan Björn Siffer, Algemeen Coördi-nator van HVV, die het proces inhoudelijk begeleidt. Ook de individuele opmerkingen/amende-menten/nieuwe voorstellen van leden kunnen bezorgd worden aan Björn, via bjorn.siffer@h-vv.be. Tijdens een Buitengewone Algemene Vergadering van HVV in de maand november zullen de opmerkingen/amendementen/nieuwe voorstellen besproken en gestemd worden. Hiervoor ontvangt u later nog een uitnodiging. Na dit inhoudelijk congres zullen de leden en de afdelingen van HVV zich tijdens het voorjaar van 2015 buigen over een reeks nieuwe hoofdstukken, die inhoudelijk gevoeliger liggen en die dus extra overleg vragen. Ook hiervoor wordt u tijdig uitgenodigd.

Jouw mening is belangrijk! Kom af naar een van de vijf denkavonden en be slis mee over de inhoud van HVV voor nu en voor de toekomst. Je bent welkom om inhoude lijk mee te denken, maar ook om amendementen te formu leren.Vraag het ontwerp van de basis tekst op bij ingrid.van.eyken@h-vv.be of bel naar 03 205 73 05.

DENKAVONDEN

Denk mee en laat je horen!

VLAAMS-BRABANT 22/09 20u GC Gerard Walsschap, St-Jozefstraat 44, 1840 Londerzeel

WEST-VLAANDEREN 30/09 19u VLC Geuzetorre, Kazernelaan 1, 8400 Oostende

ANTWERPEN 04/10 9u30 PSPeerdsbos, Bredabaan 31, 2930 Brasschaat

OOST-VLAANDEREN 06/10 19u30 Geuzenhuis, Kantienberg 9, 9000 Gent

LIMBURG 09/10 19u30 VOC, Rodenbachstraat 18, 3500 Hasselt

RENOIR

“Echte vrijheid ontstaat volgens Camus wanneer je het absurde van het leven onder ogen ziet. Je moet je er wel tegen verzetten, maar nooit door het zinloze te ont-kennen. Vertrouwen hebben in iets dat ons overstijgt en een bedoeling met ons heeft, zou Camus afkeuren, denk ik. Dat is namelijk een poging zin te geven aan een zinloos geheel.” (Marjolein Van Heemstra)