12

God is een woord in de taal,” zegt Rick Benjamins, theoloog en

bijzonder hoogleraar vrijzin-nige theologie te Groningen. “Met dat woord is van alles aan de hand. Sommigen menen dat als God niet bestaat, het woord ook weg kan. Volgens mij ligt dat anders.” Het wonder zit in de creativiteit van het wereld-proces en in gebeurtenissen die het onmogelijke mogelijk maken. Het woord ‘God’ opent een kijk op de wereld, die er anders niet zou zijn.”

Benjamins sprak in de Zwol-se Oosterkerk over hoe mensen kunnen geloven na de beelden-storm van de moderne theolo-gie.

“In de kerk ontstond deining door atheïstisch predikant Klaas Hendrikse. God bestaat niet, zegt hij. Er is geen wezen waarnaar het woord verwijst. Je kunt het woord gebruiken, maar dan be-schrijf je gevoelens die anderen ook ervaren. Het maakt volgens hem niet uit of je het woord God of andere woorden gebruikt.”

“Met moderne theologen als Kuitert en Hendrikse kan ik ver meegaan,” zegt Benjamins. “Ze komen beiden uit een gerefor-meerde traditie waar men stel-de dat de vrijzinnige theologie niet deugde. Dat leidde tot een inhaalslag maar wel heel ratio-neel. Dat rationele zit ook in de vrijzinnige traditie. Maar daar was ook het besef dat er méér was dan het verstand. Dat leidde bij vrijzinnigen tot tastend en voorzichtig spreken.”

“God is een woord dat ver-schil maakt. Welk verschil? Ik ben vrij en verantwoordelijk maar ik heb nooit zelf besloten mijn leven te beginnen. Het is een geschenk. Het woord God drukt uit hoe ik me verhoud tot datgene wat groter is dan ik en wat me overstijgt. Maar niet bui-ten mij om.”

Vooral de ideeën van twee Amerikaanse theologen hebben het denken van Benjamins beïn-vloed: Gordon Kaufman en John Caputo. Hij staat eerst stil bij Kaufman (1925-2011): “Op hoge leeftijd durfde hij zijn denken radicaal te herzien. We moeten de christelijke traditie volgens

Kaufman laten aansluiten bij het moderne, gedeelde wereld-beeld van de evolutie.”

Creativiteit“Maar mensen worden niet alleen door hun instincten of hersenen aangedreven. De neuroloog Dick Swaab zegt: ‘wij zijn ons brein’. Dat is mij te kort door de bocht. Leven vanuit waarden kun je niet uitsluitend verklaren vanuit de mens als biologisch wezen. Kauf-man ziet de mens daarom als bio-historisch wezen.”

Er zit creativiteit in het we-reldproces. Dat is het ultieme mysterie van onze wereld, meent Benjamins. “Volgens het principe van Intelligent Design kan er geen orde zijn zonder plan, dus moet

er een planmaker zijn. Maar dat is niet de creativiteit waar Kauf-man op doelt. Hij vergelijkt crea-tiviteit met hoe een goed gesprek

zich ontwikkelt. De ene opmer-king lokt de andere uit. Je gaat op in zo’n gesprek. Er ontstaat een lijn, zonder dat je vooraf een plan hebt. Zo ziet Kaufman scheppen-de kracht.”

“Mensen zijn meer dan een

gril van de natuur. We zijn uit-drukking van de creativiteit in onze wereld en dragen er zelf ook aan bij. Godsdienst heeft men-

sen georiënteerd en een verhaal gegeven. De grote godsdiensten hebben de evolutie nooit in hun traditie opgenomen als thema. Daarom hebben de godsdiensten het nu zo moeilijk.”

God is een symbool van ver-

beelding maar geen illusie, bena-drukt Benjamins. “Door onze cre-ativiteit maakt Creativiteit zich bekend. Het woord God komt uit onze menselijk geest, maar die geest is groter dan onszelf.”

PoëzieNa Kaufman staat Benjamins stil bij John Caputo (1940). “God gebeurt. God is een event, zegt Caputo. Dat kennen we ook van Hendrikse. Maar Caputo zegt God kan gebeuren in wat voorvalt. Op deze manier verhindert Caputo dat God met de wereld samen-valt.”

Benjamins: “Met het woord ‘God’ kun je niks beschrijven of analyseren; het woord is evoca-tief, het roept iets op. Het valt eerder onder poëzie dan onder wetenschap. In de naam van God bid je dat er iets gebeurt in de ge-beurtenissen in de wereld. Het komt er op aan daarvoor open te staan.”

God laat zich volgens Caputo zien in ‘onmogelijke gebeurte-nissen’, meent de hoogleraar. “Waarvoor we bidden, waarop we hopen, waar we om huilen. Het evangelie vraagt het onmoge-lijke. Vergeving is de spits van het onmogelijke dat gebeurt. Caputo zegt: ‘We weten niets van God be-halve de naam. En alles aan God is belangrijk, behalve de naam’.”

Hier zit mystiek in, meent Benjamins. “Er ritselt een ge-heim dat je niet onder woorden kunt brengen. Wij moeten de ongedachte gebeurtenissen be-lichamen. Bestaat God? Caputo zegt dat God niet existeert maar insisteert. Met onze hulp kan Hij gebeuren.”

En Benjamins besluit: “Kauf-man stelt het wereldbeeld en de creatieve kracht centraal, Caputo de gebeurtenissen in ons leven. Wij worden gevraagd om zelf creativiteit te belichamen en de gebeurtenis te belichamen en te herbergen. Zo opent het woord ‘God’ een andere kijk op de we-reld en ons leven.”

Theo Brand

■ ■ ■

Rick Benjamins: “Het woord God komt uit onze mense-lijk geest, maar die geest is groter dan onszelf.” Foto Theo Brand

Zijn de ideeën van

Klaas Hendrikse alles

wat er te zeggen is

over vrijzinnigheid?

Nee, vindt Rick Benja-

mins. “Een waardevol

stuk van de vrijzinnige

traditie blijft vandaag

onbelicht.” Theo Brand

was bij een lezing van

Benjamins.

‘God is een woord dat verschil maakt’

‘Het besef dat er méér was dan het

verstand leidde bij vrijzinnigen tot

tastend en voorzichtig spreken’

Christelijk Weekblad Nieuws- en opinieblad voor gelovig Nederland 17 januari 2014

TheologieDe mystieke vrijzinnigheid van Rick Benjamins