Richardus a S. Victore

DE PRAEPARATIONE ANIMI AD CONTEMPLATIONEM

LIBER DICTUS BENJAMIN MINOR

Richardus S. Victoris

DE PRAEPARATIONE ANIMI AD CONTEMPLATIONEM

LIBER DICTUS BENJAMIN MINOR

Index Generalis

CAPUT PRIMUM. De studio sapientiae, et ejuscommendatione. Benjamin adolescentulus in mentisexcessu (Psal. LXVII).

CAPUT II. De desiderio justitiae, et ejus proprietate.

CAPUT III. De gemino totius boni fonte, ratione videlicetet affectione.

CAPUT IV. Quomodo per studium sapientiae animuslatenter saepe inducitur ad exercitia justitiae.

CAPUT V. Quomodo imaginatio subserviat rationi,sensualitas affectioni.

CAPUT VI. De vitio imaginationis et sensualitatis.

CAPUT VII. Qui sint affectus principales, et quo ordinevel modo redigantur in virtutes.

CAPUT VIII. Quomodo, vel unde oriatur ordinatus timor.

CAPUT IX. Quomodo oriatur vel ordinetur dolor.

CAPUT X. Quomodo oriatur vel ordinetur spes.

CAPUT XI. Quando oriatur vel ordinetur amor.

CAPUT XII. Quid sit proprium amoris.

CAPUT XIII. Quomodo per invisibilium amorem mensinstigetur ad invisibilium investigationem.

CAPUT XIV. Quae sit prima via omni ingredienti adinvisibilium contemplationem, videlicet perimaginationem.

CAPUT XV. Quomodo infirmorum speculationi divinaeScripturae alludant.

CAPUT XVI. Quod imaginatio alia sit bestialis, aliarationalis.

CAPUT XVII. Quod cum imaginationem, rationem,voluntatem dicimus, diversis modis id accipimus.

CAPUT XVIII. De gemina speculatione, quae surgit eximaginatione.

CAPUT XIX. De prima speculatione, et ejus proprietate.

CAPUT XX. De officio primae speculationis.

CAPUT XXI. De utilitate primae speculationis.

CAPUT XXII. De secunda speculatione, et ejusproprietate.

CAPUT XXIII. Quid sit familiare, seu etiam specialespeculationi secundae.

CAPUT XXIV. Quanta sit jucunditas speculationissecundae.

CAPUT XXV. De gemina virtutum prole quae nascitur exedomita sensualitate.

CAPUT XXVI. De rigore abstinentiae, et vigorepatientiae, et eorum proprietate.

CAPUT XXVII. Quod sensualitatis appetitus nontemperatur, si imaginationis evagatio non restringitur.

CAPUT XXVIII. Quomodo per abstinentiam etpatientiam animus roboratur ad omnem obedientiam.

CAPUT XXIX. Quomodo ex abstinentia, humana laussurgit, et quam caute ejus appetitus temperandus sit.

CAPUT XXX. Unde maxime soleat laus surgere, et quodvera laus sit de recta voluntate.

CAPUT XXXI. Quomodo virtutibus praedictis muniaturtam disciplina cordis, quam corporis.

CAPUT XXXII. Quod disciplina cogitationum non possitcustodiri sine disciplina sensuum.

CAPUT XXXIII. Quomodo in cordis custodia vicissimsibi virtutes praedictae cooperentur.

CAPUT XXXIV. Quod perfectam patientiam sempercomitatur misericordia.

CAPUT XXXV. Commendatio perfectae patientiae.

CAPUT XXXVI. Quomodo, vel quo ordine oriatur verumgaudium.

CAPUT XXXVII. Comparatio interioris et exteriorisdulcedinis.

CAPUT XXXVIII. Quid soleat impedire illud internumgaudium.

CAPUT XXXIX. Quomodo interna dulcedo soleatanimum et ad fortia roborare, et ad humilia inclinare.

CAPUT XL. Quomodo vel quo ordine oriatur in nobisodium vitiorum.

CAPUT XLI. Quam sit rarum ex vero vitiorum odio,zelum rectitudinis habere.

CAPUT XLII. Quod sit officium veri zelatoris.

CAPUT XLIII. Quod veri zelatoris sit vigilare, non solumcontra saevitiam, sed etiam contra fraudulentiam.

CAPUT XLIV. Quale sit, vel quantum habere perfectumzelum animarum.

CAPUT XLV. Quomodo, vel unde oriatur ordinatuspudor.

CAPUT XLVI. Quis, vel qualis sit ordinatus pudor.

CAPUT XLVII. Quam sit rarum habere pudorem verum.

CAPUT XLVIII. Quid sit proprium pudoris.

CAPUT XLIX. De utilitate et venustate verecundiae.

CAPUT L. Quomodo verecunda mens modestiae metastransgreditur, cum per superbiam et vanam gloriamcorrumpitur.

CAPUT LI. Quomodo verecunda mens ab intentionissuae rectitudine dejicitur.

CAPUT LII Quomodo sub uno eodemque tempore undeuna corrumpitur, inde aliae virtutes quandoquenutriuntur.

CAPUT LIII. Cum quanta instantia, vel cautelacorrigenda sit intentio depravata.

CAPUT LIV. Quomodo, vel quam caute oporteatintentionem mutare, et morum honesta non deserere.

CAPUT LV. Qua maxime consideratione debeamusintentionis depravationem castigare.

CAPUT LVI. Quod mens in omni corruptione sua debeatet patienter dolere, et de sua correctione non desperare.

CAPUT LVII. Quomodo, vel quam caute perexprobrationem peccati vel per exactionem debiti, debeatcorrupta mens flagellari.

CAPUT LVIII. Quomodo per nimiam afflictionem mensquandoque usque ad impudentiam effrenatur.

CAPUT LIX. Quod nec ordinata verecundia sit bona, nisisit et moderata.

CAPUT LX. De principalium affectuum numero, etordinandi modo compendiosa recapitulatio.

CAPUT LXI. Quod affectus ordinati veraciter sunt boni,si sunt et moderati.

CAPUT LXII. Quibus modis timor mensuram aequitatistransgreditur.

CAPUT LXIII. Ad quam impudentem evagationem nimiustimor mentem prostituit.

CAPUT LXIV. De vi, vel efficacia timoris sine quo necmala deserimus, nec bona inchoamus.

CAPUT LXV. De principalitate timoris, et aliis affectibusqui quibus principentur.

CAPUT LXVI. Quomodo virtutes in vitia vertantur nisiper discretionem moderentur.

CAPUT LXVII. Quomodo, vel quam sero oriaturdiscretio cum sit prima proles rationis.

CAPUT LXVIII. De discretionis utilitate, vel ejusproprietate.

CAPUT LXIX. Quam sit utile et item quam sit difficilediscretioni perfecte obtemperare.

CAPUT LXX. De multiplici officio verae discretionis.

CAPUT LXXI. De gemina prole rationis, gratia videlicetdiscretionis, et gratia contemplationis.

CAPUT LXXII. Quomodo per plenam cognitionem sui,sublevetur animus ad contemplationem Dei.

CAPUT LXXIII. Quam sit arduum, vel difficile gratiamcontemplationis obtinere.

CAPUT LXXIV. De illo contemplationis genere, quod estsupra rationem.

CAPUT LXXV. De supereminentia spiritualiumtheoriarum.

CAPUT LXXVI. Quam sit rarum, vel quam jucundum,spirituales theorias in usum adducere et inoblectamentum vertere.

CAPUT LXXVII. Quod frustra nitimur ad summa sinepraeveniente gratia.

CAPUT LXXVIII. Quantum valeat plena cognitio sui.

CAPUT LXXIX. Quibus modis ad scientiae altitudinempertingimus.

CAPUT LXXX. Quomodo summis conatibus nostris,divina revelatio occurrat.

CAPUT LXXXI. Quam suspecta debeat esse omnisrevelatio, quam non comitatur Scripturarum attestatio.

CAPUT LXXXII. Quam sint incomprehensibilia, quaemens per excessum videt ex revelatione divina.

CAPUT LXXXIII. Quod illa mens divinas revelationespercipit, quae in intimis stare consuevit.

CAPUT LXXXIV. Quomodo mens se ad interioracolligere debeat, quae in coelestium contemplationemanhelat.

CAPUT LXXXV. Quam sit jucundum, et dulcecontemplationis gratiam familiare habere.

CAPUT LXXXVI. De duobus generibuscontemplationum.

CAPUT LXXXVII. Quomodo contemplatio desinat inmeditationem, vel quomodo meditatio surgat incontemplationem.

1

Richardus S. Victoris

DE PRAEPARATIONE ANIMI AD CONTEMPLATIONEM

LIBER DICTUS BENJAMIN MINOR

CAPUT PRIMUM. De studio sapientiae, et ejus commendatione. Benjamin adolescentulus in mentis excessu (Psal. LXVII).

Audiant adolescentuli sermonem de adolescente, evigilent advocem Prophetae: Benjamin adolescentulus, in mentis excessu. Quissit Benjamin iste, multi noverunt, alii per scientiam, alii perexperientiam. Qui per doctrinam noverunt audiant patienter; qui perexperientiam didicerunt, audiant libenter. Qui enim eum experientiaemagisterio semel nosse potuit (fidenter loquor), sermo de eo,quamvis prolixus, illum satiare non poterit. Sed quis de eo digneloqui sufficiat? Est enim speciosus forma prae omnibus filiis Jacob,et qualem Rachel generare decuit. Nam Lia quidem, quamvis plures,pulchriores tamen liberos habere non potuit. Duas namque, ut legitis,uxores Jacob habuisse cognoscitur. Una Lia, altera Rachel dicebatur:Lia fecundior; Rachel, formosior. Lia fecunda, sed lippa; Rachel feresterilis, sed forma singularis. Sed jam, quae sint istae duae uxoresJacob, videamus, ut qui sint earum filii facilius intelligamus. Rachel,doctrina veritatis, Lia disciplina virtutis. Rachel, studium sapientiae,Lia desiderium justitiae. Sed scimus Jacob septem annis pro Rachelservisse, et tamen videbantur ei dies pauci, prae amoris magnitudine.Quid miraris? Secundum magnitudinem pulchritudinis eratmagnitudo dilectionis. Certe si in laudem sapientiae aliquid tentarevoluero, minus erit quantumcunque dixero. Quid enim sapientia

2

ardentius diligitur, dulcius possidetur? Ejus decor omnem superatpulchritudinem, ejus dulcor omnem excedit suavitatem. Est enim, utait quidam, speciosior sole, et super omnem stellarum dispositionem:Luci comparata, invenitur prior (Sap. VII). Illi enim succedit nox,sapientiam autem non vincit malitia: Attingit ergo a fine usque adfinem fortiter, et disponit omnia suaviter. Hanc amavi, inquit, etexquisivi a juventute mea, et quaesivi sponsam mihi eam assumere,et amator factus sum formae illius (Sap. VIII). Quid ergo mirum, siJacob in hujusmodi sponsae amore flagrabat, si talis ignis, si tantaedilectionis flammas temperare non poterat? O quantum amabat, oqualiter in ejus amore flagrabat, qui dixit: Super salutem et omnempulchritudinem dilexi sapientiam! (Sap. VII.) Nihil enim hac, utdiximus, sapientia, ardentius diligitur, nil dulcius possidetur. Hinc estenim quod sapientes omnes esse volunt, pauci tamen admodumsapientes esse possunt.

3

CAPUT II. De desiderio justitiae, et ejus proprietate.

Nunquid de justitia similiter dicimus. Nunquid aeque justiomnes esse volumus, sed justi forte esse non possumus. Imo omnesutique justi esse potuissent, si esse justi perfecte voluissent. Justitiamenim perfecte diligere, est jam justum esse. Sapientiam et multumamare potes, et ipsa carere potes. Omnino, et absque dubio, quantoamplius justitiam dilexeris, tanto justior eris. Sed videamus nuncquae sint instituta verae justitiae, et inveniemus cur homines tantumdetestantur connubia Liae. Quaerendum namque est, cur fere omnesconjugia Liae tantopere abhorreant, qui in amplexus Rachel tantumsuspirant? Perfecta justitia jubet inimicos diligere, parentes; propriaquaeque relinquere, illata mala patienter ferre, oblatam gloriamubique declinare. Sed ab hujus mundi amatoribus, quid stultius, quidlaboriosius esse reputatur. Hinc est quod ab eis Lia, et lippa creditur,et laboriosa vocatur. Lia namque laboriosa interpretatur. Magnusnamque labor, sed non minor error videtur eis esse, in tribulationegaudere, prospera mundi quasi pestem fugere. Sed quia copiammundi ad necessitatem non respuit, et ad voluptatem non admittit,Liam lippam, non caecam vocant, quam in rerum judicio errareputant. Si igitur per Liam desiderium justitiae, per Rachel verostudium sapientiae intelligitur, patet ratio quare vel Lia ab omnibusfere contemnitur, vel Rachel tantum diligitur.

4

CAPUT III. De gemino totius boni fonte, ratione videlicet et affectione.

Sed libet adhuc de his duabus uxoribus Jacob diligentiusinquirere, et quidquid inde animus suggerit manifestius aperire.Omni spiritui rationali gemina quaedam vis data est ab illo Patreluminum, a quo est omne datum optimum, et omne donumperfectum. Una est ratio, altera est affectio: ratio, qua discernamus,affectio, qua diligamus; ratio, ad veritatem, affectio, ad virtutem. Haesunt sorores illae duae a Domino desponsatae: Oolla et Ooliba,Hierusalem et Samaria. Hae sunt spiritus rationalis geminae uxores,ex quibus oritur generosa proles, et regni coelestis haeredes. Exratione oriuntur consilia recta; ex affectione, desideria sancta. Ex illa,spirituales sensus; ex ista, ordinati affectus. Ex ista denique, omnisvirtus; ex illa vero, veritas omnis. Sciendum itaque est quod affectiotunc veraciter incipit Lia esse, quando satagit seipsam ad normamjustitiae componere. Et ratio Rachel esse indubitanter asseritur,quando illius summae et verae sapientiae luce illustratur. Sed quisignorat quam sit illud laboriosum, quam sit istud jucundum? Utiquenon sine labore magno animi affectio ab illicitis ad licita restringitur;et recte talis uxor Lia (hoc est laboriosa) vocatur. Quid vero dulcius,quidve jucundius potest esse quam oculum mentis ad summaesapientiae contemplationem erigere? Ad hanc itaque contemplandamcum ratio dilatatur, merito Rachelis nomine honoratur. Rachel vidensprincipium vel ovis interpretatur. Ut ergo tali nomine digna sit,impleat quod scriptum invenit: Sentite de Domino in bonitate, et insimplicitate cordis quaerite illum (Sap. I). Utique qui de Dominosentit in bonitate, jam illum, qui est principium omnium, fidei oculocernit. Sed et ovis veraciter est, si in simplicitate quaerit. Videsnequemadmodum non quaelibet, sed summa sapientia simpliciterquaesita facit esse Rachel. Jam, ut arbitror, non miraris quod Racheltantum diligitur, cum ejus etiam pedissequa (sapientia mundi loquor,quae in dominae suae comparatione, stultitia reputatur), tanto, utcernimus, amore a mundi philosophis requiratur.

5

CAPUT IV. Quomodo per studium sapientiae animus latenter saepe inducitur ad exercitia justitiae.

Quemadmodum autem Lia supponitur, dum Rachel speratur,facile recognoscunt qui hoc quam saepe contingat non tam audiendoquam experiendo didicerunt. Saepe contingit ut animus antiquaeconversationis sordibus minus mundatus, et ad coelestiumcontemplationem nondum idoneus, dum se in cubiculo Rachelcollocat; dum se in ejus amplexus totum parat; dum illam jam sesetenere putat, subito et inopinate inter amplexus Liae se essedeprehendat. Quid enim Scripturam sacram, nisi Rachel cubiculumdicimus, in qua sapientiam divinam sub decenti allegoriarumvelamine latitare non dubitamus? In tali cubiculo, Rachel totiesquaeritur, quoties in lectione sacra spiritualis intelligentia indagatur.Sed quandiu adhuc ad sublimia penetranda minime sufficimus, diucupitam, diligenter quaesitam Rachel nondum invenimus. Incipimusergo gemere, suspirare, nostram caecitatem non solum plangere, sedet erubescere. Dolentibus ergo nobis et quaerentibus unde hanccaecitatem meruimus, occurrunt mala quae fecimus. Quinimo ipsadivina lectio nobis nolentibus, et aliud quiddam in ea molientibus,foeditatem nostram frequenter ingerit, et corda nostra in ejusconsideratione compungit. Quoties ergo in divina lectione, procontemplatione, compunctionem reperimus, in cubiculo Rachel, nonipsam, sed Liam, nos invenisse non dubitemus. Nam sicut Rachelisest meditari, contemplari, discernere, intelligere; sic profecto pertinetad Liam flere, gemere, dolere, suspirare. Nam Lia, ut dictum est,affectio est divina inspiratione inflammata; Rachel est ratio divinarevelatione illuminata. Lia, affectio ad normam justitiae seipsamcomponens; Rachel, ratio se in coelestis sapientiae contemplationemattollens. Sed de his hactenus. Nunc de earum ancillis videamus.

6

CAPUT V. Quomodo imaginatio subserviat rationi, sensualitas affectioni.

Accepit ergo utraque illarum ancillam suam. Affectio,sensualitatem; ratio, imaginationem. Obsequitur sensualitasaffectioni; imaginatio famulatur rationi. Intantum unaquaequeancillarum dominae suae necessaria esse cognoscitur, ut sine illistotus mundus nil eis posse conferre videretur. Nam sineimaginatione, ratio nihil sciret; sine sensualitate, affectio nil saperet.Utquid enim Lia circa labentium rerum amorem tam vehementerafficitur, nisi quia in eis, per ancillae suae (hoc est sensualitatis)obsequium, multiformiter delectatur. Item, cum scriptum sit: Quiainvisibilia Dei, a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellectaconspiciuntur (Rom I), inde manifeste colligitur quia ad invisibiliumcognitionem nunquam ratio assurgeret, nisi ei ancilla sua, imaginatiovidelicet, rerum visibilium formam repraesentaret. Per rerum enimvisibilium speciem surgit ad rerum invisibilium cognitionem, quotiesex his ad illam quamdam trahit similitudinem. Sed constat quia sineimaginatione corporalia nesciret, sine quorum cognitione adcoelestium contemplationem non ascenderet. Visibilia enim solusintuetur sensus carnis, invisibilia vero solus oculus videt cordis. Estergo sensus carnis totus extrinsecus, sensus vero cordis totusintrinsecus. Ratio foras exire non potest, sensus corporeus ad illamintrare non valet. Non enim decebat filiam delicatam, et teneram, etsingulariter formosam foris per plateas discurrere, sed nec servumconveniebat dominae suae penetralia secretoria irreverenterirrumpere. Discurrit ergo imaginatio (utpote ancilla) inter dominamet servum, inter rationem et sensum; et quidquid extrinsecus hauritper sensum carnis, intus repraesentat ad obsequium rationis. Semperergo imaginatio rationi assistit, nec ad momentum quidem ab ejusfamulatu se subtrahit. Nam sensu etiam deficiente, ipsa ministrarenon desinit. Nam in tenebris positus, nihil video, sed quaelibet illicimaginari possum, si volo. Sic semper et in omnibus imaginatiopraesto est, et ejus obsequio ubique ratio uti potest. Sed et sensualitas

7

nihilominus satagit et sollicita est circa frequens ministerium, et ipsautique semper et ubique ad dominae suae Liae parata obsequium.Haec est, quae illi solet carnalium delectationem cibos condire, etapponere, et ad earum usum ante horam invitare, et ultra mensuramprovocare. Quae enim alia est quam sensualitas, quae animiaffectionem carnalium voluptatum desiderio inflammat, et earumdelectatione inebriat. Haec est quae laboriosam illam dominam suamegredientem praecedit, et huc illucque circumducit. Nam quia Lialippa est et parum videt, illius manuductionem sequi eam non pudet.Hinc est quod Lia (animi videlicet affectio) nunc contemnendadiligit, nunc diligenda contemnit; quia, dum ejus oculus in rerumjudicio caligat, carnis appetitum sequi non erubescit. Haec suntduarum uxorum Jacob ancillae duae, quas Scriptura nominatZelpham et Balam, Balam Rachelis, et Zelpham Liae.

8

CAPUT VI. De vitio imaginationis et sensualitatis.

Vidimus de earum obsequio, sed nec de earum vitio silendumputo. Est enim Bala, garrula; Zelpha, tumulenta. Bala namqueloquacitatem nec ipsa ejus domina Rachel compescere potest; sed etZelphae quidem sitim dominae suae copia tanta omnino exstinguerenon potest. Vinum, quod Zelpha sitit, gaudium est voluptatis. De quoquanto plus bibit, tanto amplius sitit: nam ad satiandum sensualitatisappetitum, totus mundus non sufficit. Quia ergo quantumcunquebibat, semper ad bibendum inhiat, recte Zelpha, hoc est os inhians,vocatur, sitis cujus nunquam exstinguitur. Imaginatio autem cumtanta importunitate in auribus cordis perstrepit, quatenus ejusclamorem, ut diximus, ipsa Rachel vix vel omnino cohibere nonpossit. Hinc est quod saepe dum psallimus vel oramus, phantasiascogitationum vel quaslibet imagines rerum ab oculis cordis amoverevolumus, nec valemus. Quoniam ergo hujusmodi perstrepentiumcogitationum quotidie etiam inviti patimur, qualis vel quanta sitBalae garrulitas quotidiano experimento docemur. Quaeque etenimvisa, vel audita, quandoque quae ipsi gessimus vel diximus, admemoriam revocat, et quae ipsa jam enarrando explicaverit, eademiterum atque iterum replicare non cessat. Et saepe, cum nullavoluntas cordis ei audiendi assensum praebeat, ipsa nihilominus(quamvis nullo quasi audiente) narrationem suam explicat. Sic utiquedecrepiti senes, vel inveteratae anus, solent quaelibet absque omniauditore referre, et quasi aliquibus praesentibus cum eis sermonemconferre. Unde non immerito Bala (hoc est inveterata) dicitur, quaeinveteratorum morem imitatur. Sed de garrulitate Balae, et temulentiaZelphae quis nesciat, nisi forte qui seipsum ignorat?

9

CAPUT VII. Qui sint affectus principales, et quo ordine vel modo redigantur in virtutes.

Nunc de earum filiis, et prius de filiis Liae dicendum videtur:nam et ipsa prior peperisse legitur. Filii Jacob ex Lia, ut diximus,nihil aliud sunt quam ordinati affectus. Qui quidem si inordinati sunt,ejus utique filii dici non possunt. Septenaria itaque Liae proles,septem sunt virtutes. Siquidem nihil aliud est virtus quam animiaffectus ordinatus et moderatus. Ordinatus quidem, quando illud estad quod esse debet; moderatus, quando tantus est quantus esse debet.Principales ergo affectus septem sunt qui ab una animi affectionealternatim surgunt. Spes videlicet et timor, gaudium et dolor, odium,amor et pudor. Isti omnes possunt esse ordinati, modo inordinati; sed,cum fuerint ordinati, tunc tantum inter Jacob filios deputandi. Si nonesset timor inordinatus, sermo divinus minime dixisset: Illictrepidaverunt timore, ubi non erat timor (Psal. XIII). Item, si nonesset timor ordinatus, scriptum non esset: Timor Domini sanctuspermanet in saeculum saeculi (Psal. XVIII). Item, si non esset amormodo ordinatus, modo inordinatus, Scriptura sacra nec huncpraeciperet, nec illum prohiberet: Diliges, inquit, Deum tuum ex totocorde tuo, et ex tota mente tua, et ex tota virtute tua, et proximumtuum sicut teipsum (Deut. VI). Et alibi: Nolite diligere mundum, necea quae in mundo sunt (Joan. II). Similiter debemus et de aliisaffectibus intelligere, aliquando ordinatos, et idcirco bonos;aliquando inordinatos, et idcirco malos esse. De bonis autem, quos etJacob filios esse diximus, nunc quo ordine generentur videamus.

10

CAPUT VIII. Quomodo, vel unde oriatur ordinatus timor.

Scriptum est: Initium sapientiae timor Domini (Psal. CX).Haec ergo est prima virtutum proles, sine qua caeteras habere nonpotes. Qui talem filium habere desiderat, mala quae fecit, non solumfrequenter, sed et diligenter attendat; hinc magnitudinem sui sceleris,illinc potentiam judicantis. Ex tali consideratione timor nascitur,scilicet filius ille qui jure Ruben, hoc est filius visionis vocatur.Quodammodo etenim caecus est, et minime videt, qui peccare nontimet, qui futura mala non praevidet, qui non erubescit pravitatemsuam, qui non expavescit potestatem divinam. Sed, si incipiat istavidere, incipiet pariter et timere, et quanto perfectius cognoverit,tanto vehementius timebit. Vides, ut arbitror, quam juste Rubenvocetur, qui ex tali visione generatur. Recte, eo nato, mater ejusexclamat: Vidit Deus humilitatem meam (Gen. XXIX), eo quod tuncveraciter incipiat videre, et videri; Deum cognoscere, et a Deocognosci; videre Deum per intuitum formidinis, videri a Deo perrespectum pietatis.

11

CAPUT IX. Quomodo oriatur vel ordinetur dolor.

Primo filio nato, et paulatim crescente, secundus nascitur,quia magnum timorem necesse est ut dolor sequatur. Quanto enimvehementius quis metuit poenam quam meruit, tanto acerbius plangitculpam quam fecit. Sed sciendum quia, quacunque hora peccatorconversus fuerit et ingemuerit, salvus erit, secundum illud: Corcontritum et humiliatum, Deus, non despicies (Psal. L). Quid tibividetur? Nonne merito talis filius Simeon, id est exauditio, vocatur.Qui enim vere poenitet, qui veraciter dolet, absque dubio et absquemora indulgentiam accipiet. Oratio quae ex corde contrito ethumiliato profertur, citius exauditur: humiliato per timorem, contritoper dolorem. Per Ruben humiliatur, per Simeonem conteritur, et infletu compungitur: sed Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur(Matth. V).

12

CAPUT X. Quomodo oriatur vel ordinetur spes.

Sed quae, quaeso, consolatio potest esse poenitentibus vere, etlugentibus amare, nisi una spes veniae? Hic est ille tertius filiorumJacob, qui idcirco Levi, hoc est additus, vel additio vocatur, quiaduobus illis prioribus prius datis hic superadditur. Non datum, sedadditum sermo divinus hunc filium nominat, ne ante timorem etcondignum poenitentiae dolorem quis de spe veniae praesumat. Quienim post perpetrata scelera sine satisfactione sibi impunitateblanditur, non tam spe erigitur, quam praesumptione eliditur. Ex taliitaque nomine voluit nos Scriptura divina certos efficere, hunc nosvidelicet filium, nec ante duos illos priores posse habere, nec postillos praecedentes hunc tertium posse deesse. Vere enim et absquedubio quanto quis frequentius, quantoque vehementius de suo reatuinterno dolore afficitur, tanto certior, tanto securior per indulgentiaeveniam efficitur: Secundum multitudinem, inquit, dolorum meorumin corde meo consolationes laetificaverunt animam meam (Psal.XCIII). Hinc namque est quod Spiritus sanctus Paracletus, hoc estConsolator dicitur, quia animam poenitentiae lacrymis afflictam tamfrequenter quam libenter consolatur. Illam namque frequenter visitat,illam libenter confortat, et ad veniae fiduciam plene reformat, quamsua scelera flendo damnare, et damnando flere considerat.

13

CAPUT XI. Quando oriatur vel ordinetur amor.

Incipit extunc quaedam familiaritas inter Deum et animamfieri, et amicitia confoederari, eo quod haec se sentiat ab illo saepiusvisitari, et ex ejus adventu non tantum jam consolari, imo aliquotiesquodam ineffabili gaudio repleri. Hanc amicitiae confoederationem(nisi fallor) Lia praesenserat, quando jam nato Levi cum magnaexsultatione proclamabat: Nunc copulabitur mihi vir meus (Gen.XXIX). Verus animae sponsus Deus est, quem tunc veraciter nobiscopulamus, quando ei per verum amorem inhaeremus. Imo vero tuncsibi nos ille connectit, quando nos quibusdam interius commerciis adsuum amorem accendit, et arctius astringit. Quod est enim cor tamdurum et tam ferreum, quod divina pietas sua praesentia nonemolliat, et sua dulcedine non alliciat? Unde fit ut quem priusconsueverat multum formidare, incipiat postmodum ardenter amare.Vides jam, ut arbitror, quod quemadmodum post crescentem quotidietimorem, necessario subortus est dolor, sic utique post spem natam,et per quotidiana incrementa proficientem nascitur amor. Hic itaqueest ille filiorum Jacob, qui quarto loco nascitur, et Judas, id estconfitens, in Scriptura nominatur. Cujus nominis, si rationemquaerimus, citius inveniemus. Scimus namque quia quisque quodapprobat, hoc amat, et quo plus amat, tanto amplius approbat. Et quidest approbare, nisi laudare? Illa, illa utique est vera laudatio, illa estpura confessio, quae ex casta dilectione surgit, quae ex laudisadmiratione procedit. Vultis nosse apertius quae sit vox exsultationiset confessionis quae novit Judas solus, vel caeteris omnibusexcellentius?

14

CAPUT XII. Quid sit proprium amoris.

Attende nunc animum aliquem nimium amantem; et nimioamore ferventem. Attende quid sentiat, quid secum loquatur de eoquem multum amat, quem valde miratur. Quid ergo dicit? Quidsecum tacitus loquitur? O, inquit, quam bonus, quam benignus, oquam suavis, quam dulcis, o quam amandus, quantum amplectendus,quam totus admirabilis, quam totus desiderabilis! O beatum quemamat! o felicem, quem suo amore dignum judicat! Me felicem, si eofrui liceat; me beatum, si eum possidere contingat! Haec, nisi fallor,est illa vox exsultationis et confessionis qui semper ex ore Judaeresonat in auribus divinae pietatis. Quid tu dicis, Lia? Quid tuproclamas pro Juda? Quid tu reddis Domino? Quid retribuis pro talipuero? Nunc, inquit, confitebor Domino: Confitebor, inquit, Dominonimis in ore meo (Psal. CVIII). Vere utique et absque dubio nonsolum frequenter, sed etiam indesinenter Domino confiteris, si tamenperfecte diligis: Benedicam, inquit, Dominum in omni tempore,semper laus ejus in ore meo (Psal. XXXIII). Semper quidem laudas,si semper amas et semper desideras. Nam non amares, si nonapprobares. Quid est enim, ut dictum est, approbare, nisi laudare? Etipsa laudatio, ipsa est confessio. Nec putes quod sufficiat Judaeconfiteri tantum corde, nisi etiam confiteatur et ore. Cupit enim Judaset aliis commendare, et ad ejus amorem accendere, quem omniumamore dignum judicat, et ab omnibus amari desiderat. Haec omniadicta sunt de confessione laudis. Sed quid dicemus de confessionecriminis. An forte Judas istam ignorat, quamvis illam tam excellenteragnoscat? Ego non sic existimo, quia et hanc et illam ad honoremDei multum pertinere cognosco. Et scio quia qui veraciter diligit,libenter facit quidquid honori Dei militare cognoverit? Multumcommendat bonitatem Dei non solum largitas sua, sed etiam iniquitasnostra, Si enim magnum est nil promerentibus gratis impenderemulta, quale quantumve erit tribuere bona promerentibus mala? Oqualis pietas, quam nulla nostra superare potest impietas! Alia suntquae misericorditer ignoscit, alia quae affluenter tribuit. Ignoscit

15

mala nostra, largitur bona sua. Semper praesto ad ignoscendum,semper paratus ad largiendum. Hic pius, illic largus; utrobiquebenignus, ubique bonus. Confiteamur ergo illi mala nostra;confiteamur illi bona nostra. Confiteamur a nobis esse mala nostra; utpie ignoscat, confiteamur ab ipso esse bona nostra, ut conservet, etaugeat. Haec Judas incessanter actitat, ne ingratus appareat, vel deindulta venia, vel de concessa gratia. Recte ergo, ut arbitror, hic filiusJudas, id est confitens, vocatur, quia verus amor semper confitetur.Denique, cum scriptum sit: Quia Deus veritas est (I Joan. V), Deumnon amare convincitur quisquis veritatem confiteri erubescit: Justus,inquit Scriptura, in initio accusator est sui (Prov. XVIII). Habet ergoquid agat, qui se credit, vel cupit esse amatorem Dei, nisi forte putetaliud esse amare Deum, quam amare justitiam Dei. Ecce jamhabemus de quatuor filiis Liae. Primus est timor poenae, secundusdolor poenitentiae, tertius spes veniae, quartus amor justitiae, etposthaec desinit parere. Sufficere enim sibi posse existimat, cum severa bona veraciter amare considerat.

16

CAPUT XIII. Quomodo per invisibilium amorem mens instigetur ad invisibilium investigationem.

Sed quid putas in corde Rachel agitur, quibus putasdesideriorum aestibus agitatur, cum videat Liam sororem suammatrem filiorum laetantem, se autem sterilem permanentem?Audiamus quid dicat, et intelligamus quid doleat. Quid ergo dicitJacob viro suo: Da mihi, inquit, liberos, alioquin moriar (Gen.XXIX). Absque dubio studium sapientiae si non proficit, citiusdeficit. Sed quaeramus diligenter quidnam esse possit, quod, natoJuda, Rachel ad amorem prolis solito amplius inardescit. Diximussuperius quia sicut ad Liam, id est animi affectionem, pertinetdiligere; sic Rachelis, id est rationis, est cognoscere. Ex illa namqueoritur quilibet affectus ordinatus, ex ista sensus seu intellectus purus.Sed quid aliud per Judam intelligimus, nisi amorem ordinatum,amorem coelestium, amorem Dei, amorem summi boni. Nato itaqueJuda, id est, bonorum invisibilium desiderio exsurgente atquefervente, incipit Rachel amore prolis aestuare, quia incipit vellecognoscere. Ubi amor, ibi oculus. Libenter aspicimus quem multumdiligimus. Nulli dubium quia qui potuit invisibilia diligere, quin velitstatim cognoscere, et per intelligentiam videre, et quanto plus crescitJudas (affectus videlicet diligendi), tanto amplius in Rachel fervetdesiderium pariendi, hoc est studium cognoscendi.

17

CAPUT XIV. Quae sit prima via omni ingredienti ad invisibilium contemplationem, videlicet per imaginationem.

Sed quis nesciat quam sit difficile, imo quam peneimpossibile mentem carnalem, et adhuc in studiis spiritualibusrudem, ad invisibilium intelligentiam assurgere, et in illiscontemplationis oculum figere? Nulla quippe novit adhuc, nisicorporalia; nil aliud adhuc cogitanti occurrit, nisi quae cogitareconsuevit sola visibilia. Quaerit invisibilia videre, et nil occurrit nisiformae rerum visibilium; desiderat intueri incorporea, et nil somniatnisi imagines rerum corporalium. Quid igitur faciat, quid agat?Nonne melius est qualicunque modo illa cogitare, quam oblivioni velnegligentiae tradere? Imo, si bene amat mens, ea non facileobliviscitur, multo tamen difficilius ad eorum contemplationemsublevatur. Facit tamen quod potest, intuetur ea quomodo potest.Cogitat per imaginationem, quia necdum videre valet perintelligentiae puritatem. Haec, ut arbitror, est causa cur Rachel priusliberos habeat de ancilla, quam generet de seipsa; quia dulce est eisaltem imaginando eorum memoriam retinere, quorum intelligentiamnondum valet ratiocinando apprehendere. Sicut enim Rachelrationem, sic per ejus ancillam intelligimus imaginationem. Suadetergo ratio commodius esse qualicunque modo vera bona cogitare, etimaginaria quadam saltem pulchritudine ad eorum desideriumanimum accendere, quam in falsis et deceptoriis bonis cogitationemfigere: et haec est ratio cur Rachel voluerit ancillam suam viro suotradere. Hanc esse primam viam omni ingredienti ad invisibiliumcontemplationem nemo ignorat, nisi forte, quem ad hanc scientiamnecdum experientia informat.

18

CAPUT XV. Quomodo infirmorum speculationi divinae Scripturae alludant.

Sed nec hoc praetereundum, quomodo Scripturae divinae huicspeculationi alludant et humanae infirmitati condescendant. Res eniminvisibiles, per rerum visibilium formas describunt, et earummemoriam per quarumdam concupiscibilium specierumpulchritudinem mentibus nostris imprimunt. Hinc est quod nuncterram lacte et melle manantem promittunt; nunc flores, nunc odoresnominant, nunc per cantus hominum, nunc per concentus aviumcoelestium gaudiorum harmoniam designant. Legite ApocalypsimJoannis et invenietis coelestis Hierusalem ornatum per aurum, etargentum, per margaritas vel alias quaslibet gemmas pretiosasmultipliciter descriptum. Et scimus quidem quia horum omnium nihilibi est, ubi tamen nihil omnino deesse potest. Talium namque nihil ibiest per speciem, ubi tamen totum est per similitudinem. In hisomnibus habet Bala unde dominae suae utiliter deserviat,quandoquidem ei horum omnium memoriam, ubi et quando volueritpro voto repraesentat. Haec enim statim cum voluerimus imaginaripossumus. Nunquam imaginatio rationi utilior esse poterit, quamcum ei in tali obsequio deservit.

19

CAPUT XVI. Quod imaginatio alia sit bestialis, alia rationalis.

Sed, ut de Balae filiis quae dicenda sunt prosequamur,sciendum est quod imaginatio alia bestialis, alia rationalis. Bestialisautem inter filios Jacob annumerari non debet, nec tamen aliquandoRachel adoptivum sibi filium facere volet. Bestialis itaque imaginatioest, quando per ea quae paulo ante vidimus, vel fecimus, sine ullautilitate, absque omni deliberatione huc illucque vaga mentediscurrimus. Haec utique bestialis est: nam et hoc bestia facerepotest. Rationalis autem est illa, quando ex his quae per sensumcorporeum novimus, aliquid imaginabiliter fingimus. Verbi gratia:Aurum vidimus, domum vidimus, auream autem domum nunquamvidimus. Auream tamen domum imaginari possumus si volumus.Hoc utique bestia facere non potest, soli rationabili creaturaepossibile. Hujusmodi imaginatione saepe utimur, cum quae sintfuturae vitae bona, vel mala diligentius rimamur. Nusquam hic solabona, nusquam hic sola mala, sed permista simul et bona et mala. Et,quamvis in utroque genere sint multa, nunquam tamen inveniuntursola. Ibi inveniri possunt et bona sine admistione malorum, et malanihilominus sine admistione bonorum. Item hic sicut nec sola, sic necsumma invenimus. Ibi, et summa et impermista bona, et mala essenon dubitamus. Quoties igitur ex multis bonis, vel malis quae in hacvita sensus corporeus experitur, quale, vel quantum esse possit illudfuturae vitae summum bonum sive malum colligitur, et ex horumimaginatione, quaedam futurorum imago figuratur, talis utiqueimaginatio rationalis esse facile convincitur, et ad Balam, et adRachel pertinere videtur. Ad Balam pertinet, in quantum imaginatioest; ad Rachel autem, in quantum rationalis est. Talis itaque proles, etimaginationis est per nativitatem, et rationis per adoptionem.Hujusmodi enim prolem una generat, sed altera educit. Ex Balanamque nascitur, sed per Rachel moderatur.

20

CAPUT XVII. Quod cum imaginationem, rationem, voluntatem dicimus, diversis modis id accipimus.

Neminem conturbet quod et matrem et prolem imaginationemappellem. Sed hoc volo esse inter matrem et filium, quod est interinstrumentum et actum, vel hoc est inter matrem et prolem ejus, quodest inter genus et speciem. Nam genus adjuncta sibi differentia ex sespeciem generat, quemadmodum copula viri feminam ad prolemfecundat. Et saepe instrumentum et ejus actionem uno nomineappellamus: nam illud quod videmus, et illud quo videmus, visumvocamus. Sic cum ratio, vel voluntas, vel intellectus nominatur,aliquando instrumentum, aliquando ejus actio intelligitur. Et scimusquidem quia instrumentum quam ejus actio semper prius est, et sineipsa esse potest. Habet ergo ab instrumento actio esse, noninstrumentum ab actione. Unde nec inconveniens est, perinstrumentum matrem, per actionem autem filium ejus intelligere.Imaginatio ergo, quando instrumentum significat, est vis illa animaequa cum voluerit quodlibet imaginari valet. Hoc instrumento cum adaliquid imaginandum mens utitur, actio procul dubio quaedamefficitur, quae similiter imaginatio nominatur. Haec volui brevitercommemorare, sed in his immorari diutius non est necesse. Sed nuncad prosecutionis ordinem revertamur.

21

CAPUT XVIII. De gemina speculatione, quae surgit ex imaginatione.

Diximus quia sola rationalis imaginatio ad Rachel pertinerevideatur, et quae rationalis non est, ejus adoptione prorsus indignajudicatur. Sed rationalis imaginatio alia est per rationem disposita,alia intelligentiae permista. Illa utimur, quando secundum visibiliumrerum cognitam speciem visibile aliud aliquid mente disponimus, nectamen ex eo invisibile aliquid cogitamus. Ista vero tunc utimur,quando per visibilium rerum speciem ad invisibilium cognitionemascendere nitimur. In illa est imaginatio non sine ratione, in istaintelligentia non absque imaginatione. Isti sunt duo filii Balae,quorum primogenitus Dan dicitur, posterior Nephtalim nominatur. AdDan itaque specialiter pertinet consideratio futurorum malorum: adNephtalim autem speculatio futurorum bonorum. Dan nihil novit nisicorporalia, sed ea tamen rimatur quae longe sunt a sensu corporeoremota. Nephtalim per rerum visibilium formam surgit ad reruminvisibilium intelligentiam. Infernalia tormenta longe a sensucorporeo remota non dubitamus, quia ubi vel qualia sint videre nonpossumus, sed tamen haec quoties volumus, per ministerium Danprae oculis cordis habemus. Nemo fidelium cum infernum, flammamgehennae, tenebras exteriores in Scripturis sanctis legit, haecfiguraliter dicta credit, sed ista veraciter et corporaliter alicubi essenon diffidit. Unde fit nimirum ut, quamvis quispiam haec ante oculoscordis per imaginationem ponat, non statim eorum significationemper spiritalem intelligentiam quaerat, quia haec non tam figuraliterquam historialiter dicta, non dubitat. Recte ergo considerationem adDan specialiter pertinere jam diximus, ubi sola imaginatione opushabemus, quamvis eam in tali negotio non sine rationis dispositionetractamus. Sed cum terram lacte et melle manantem, coelestisHierusalem muros ex lapidibus pretiosis, portas ex margaritis, plateasex auro legerit, quis sani sensus homo haec juxta litteram acciperevelit? Unde statim ad spiritualem intelligentiam recurrit, et quid ibimysticum contineatur, inquirit. Videsne quomodo haec talis

22

futurorum descriptio ad Nephtalim tantum pertinere videatur, ubi sineintelligentia, sola imaginatio sufficere non posse minime ignoratur.Recte ergo dictum est quod ad Dan specialiter pertineat consideratiofuturorum malorum, ad Nephtalim autem maxime speculatiofuturorum bonorum. Multa tamen, et quae de tormentis malorumscripta sunt, mystice accipienda sunt, et multa similiter de futuraevitae bonis (quamvis corporalia describantur) simpliciterintelligenda.

23

CAPUT XIX. De prima speculatione, et ejus proprietate.

Illud autem sciendum est, imo nec hoc ignorari potest, quiailla consideratio meditanti facilius occurrit, quae in sola imaginationeconsistit. Nam illa, quae cum sola intelligentia permiscetur, quantosubtilior, tanto difficilius invenitur. Unde est quod Dan prior,Nephtalim vero posterior nascitur. Hoc autem in hac geminaconsideratione valde notabile, quod Dan scilicet per praesentiumrerum imaginationem veram repraesentat rerum futurarumimaginationem fictam. Nephtalim vero saepe per descriptae reiimaginationem fictam surgit ad intelligentiam veram. Neque enimlicet de futuris et invisibilibus bonis per spiritualem intelligentiamaliquid falsum fingere, quamvis absque culpa sit, tormenta malorummulto aliter quam sunt per imaginationem cernere. Quis enim eaomnino prout sunt in hac vita contemplari sufficiat? Sed quisque eapro arbitrio mentis non qualia sunt, sed qualia fingere novit,figurando describit. Unde fortassis hic talis filius Dan, id estjudicium, vocatur, quia in tali repraesentatione non experientiaedocumentum, sed suae discretionis sequitur arbitrium. Nam, quoniamDan futurarum rerum repraesentationem in cujusque mente exproprio judicio format, recte quis, ut arbitror, artificem talium Dan injudicium vocat.

24

CAPUT XX. De officio primae speculationis.

Est tamen hujus nominis alia ratio, quae forte quantosubtilior, tanto etiam invenitur et utilior: sancti etenim viri quoties sesentiunt turpibus cogitationibus pulsari, et ad illicitam delectationemincitari, toties solent in ipso etiam tentationis aditu futura tormentaante mentis oculos ponere, et ex tali consideratione, quidquid mensillicitum suggerit, ante turpem delectationem exstinguere. Hoc igiturmodo in se statim, per considerationem poenae ulciscuntur, etdamnant blandimenta culpae. Quia ergo per officium Danillecebrosae cogitationes deprehendimus, arguimus, damnamus,castigamus, recte eum Dan, id est judicium, vocamus. Sed, quid hocde turpibus tantum cogitatibus loquimur, quandoquidem vanas etinutiles perfecti viri non leviter abominantur, propter illud quodscriptum invenitur: Vae qui cogitatis inutile! (Mich. I.) Et illud:Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum, et auferet se acogitationibus quae sunt sine intellectu (Sap. I). Quid ergo, quaeso,fiet de his quae sentimus non sine quodam illicito affectu, quandoSpiritus sanctus aufert se ab his etiam quae sunt sine intellectu?Saepe fit ut in oratione constituti, quasdam cogitationum phantasiascum importunitate se magna ingerentes corde toleremus. Sednunquid eas sine nostra reprehensione negligere debemus? Nonnemagis eas oportet acriter arguere, et, ut dictum est, perrepraesentationem poenae reprimere irritationem culpae etcogitationibus castigare? Unde scriptum est: Dan judicabit populumsuum sicut alia tribus in Israel (Gen. XLIX). Ad filios quippeZelphae pertinet disciplina operum, ad filios Liae dispositiovoluntatum: ad filios Rachel sententia assertionum, ad filios veroBalae moderatio cogitationum. Quaelibet ergo cogitatio quasi in suatribu judicatur, quando omne erratum per suum simile corrigitur,quando voluntas voluntate emendatur, quando opus opere castigatur,assertio assertione corrigitur. Quoties ergo falsum aliquid sentimus,quoties injustum aliquid volumus, quoties inordinatum aliquidagimus, statim nos reprehensibiles esse minime ignoramus. Sed

25

nunquid aeque omnes reprehensione dignos se esse judicant, quandoaliquid inutile vel inordinatum cogitant? Multorum est se ipsosreprehendere de perverso opere vel prava voluntate; pauci sunt quiseipsos dijudicent de inordinata cogitatione. Sed, quia perfecti virihoc faciunt, et facere eos oportet qui perfecti esse volunt, idcircoJacob praedicit vel praecipit, dicens: Dan judicabit populum suumsicut alia tribus in Israel.

26

CAPUT XXI. De utilitate primae speculationis.

Si enim Dan populum suum districte custodiat, si judiciumsuum diligenter exerceat, fiet ut in caeteris tribubus raro inveniaturquod jure damnari debeat. Mens enim quae statim in ipsa suggestionepraecidit illecebrosam cogitationem, non facile rapitur in pravamdelectationem, sicut et culpa quae cohibetur ante pravum consensum,nunquam transit in actum. Debet ergo Dan prae caeteris omnibusvigil et districtus in judicio esse, ut detur aliis tribubus ex majoriparte absque lite et disceptatione vivere. Semper inveniet Dan in suatribu quod examinare debeat, quod juste reprehendat, quamvis in aliispossit fieri ut aliquando aliqua earum sine culpa valeat inveniri.Aliarum namque culpa est in voluntate, hujus autem exordinatiosaepe est in necessitate. Nunquam enim malum approbo, nunquammalo consentio, nunquam malum perficio, nisi ipse voluero; malumautem per cogitationem occurrere potest etiam invito. Sed ad Danpertinet exsurgens malum statim, cum per cogitationem pulsat injudicium adducere, diligenter discutere, deprehensum damnare, etdeceptoriam cogitationem ex alia consideratione percutere, ettentantia mala ex tormentorum recordatione exstinguere. Vides jam,ut arbitror, quam recte hic filius Dan, id est judicium, vocetur, de quosolo dubitatur utrumnam populum suum judicare habeat, cum solus,si fieri posset, ne caeteri habeant quid judicent, non solum assiduesed et districte judicare debeat.

27

CAPUT XXII. De secunda speculatione, et ejus proprietate.

Sed, sicut ad officium Dan spectat per repraesentationempoenae reprimere exsurgentia vitia; sic ad Nephtalim pertinet perconsiderationem praemiorum inflammare desideria bona. Mirabiliterenim animum nostrum Nephtalim ad eorum desiderium accendit,quoties aeternorum bonorum imaginem ante mentis oculos adducit,quod tamen duobus modis facere consuevit. Utitur namque aliquandotranslatione, aliquando autem comparatione. Comparatione, quandoex praesentium bonorum multitudine vel magnitudine colligit illafuturae vitae gaudia, quot vel quanta esse possint. Verbi gratia:Inspecta saepe solis claritate (corporeo videlicet lumine) consideratquanta futura erit lux illa spiritualis, si tanta tamque mirabilis est luxista corporalis. Quanta namque putas erit lux illa quae erit nobiscommunis cum angelis, si tanta est ista quam habemus communemcum bestiis! Qualis erit lux futura beatorum, si talis est praesens luxista miserorum! Item multiplicitatem bonorum invisibilium conjicitex multitudine bonorum visibilium. Quot ergo putamus ea esse? Sedquis ea possit dinumerare? Quot sunt oblectamenta oculorum, quotoblectamenta aurium caeterorumque sensuum? Quot sunt colores,quot odores, quot sapores? Si ergo tot sunt deliciae corporum, quoterunt deliciae spirituum? Si tanta possidemus in tempore, quanta suntquae exspectamus in aeternitate? In hunc igitur modum utiturcomparatione: utitur nihilominus, ut dictum est, translatione, quandorerum visibilium descriptionem transfert ad rerum invisibiliumsignificationem. Verbi gratia: Audit in Scripturis nominari lucem,sicut de Deo scriptum est: Quia habitat lucem inaccessibilem (I Tim.VI). Quaerit ergo quae sit lux ista incorporea quam inhabitatinvisibilis et incorporea Dei natura, et invenit quia lux ista est ipsaDei sapientia, quia ipsa est lux vera. Sicut enim lux ista exteriorilluminat oculos corporum, ita illa absque dubio illuminare consuevitoculos cordium. Ecce quomodo Nephtalim per rerum visibiliumqualitatem surgit ad rerum invisibilium cognitionem. Patet ergo quamrecte secundum utramque interpretationem Nephtalim dicatur.

28

Nephtalim namque comparatio vel conversio interpretatur. Soletnamque cognitam quamlibet rerum visibilium naturam convertere adspiritalem intelligentiam. Quia ergo pene quidquid scriptum reperit,ad spiritualem intelligentiam convertit, recte conversionis nomenaccepit. Et item quia assidue, ut dictum est, comparatione utitur, rectenihilominus Nephtalim, id est comparatio, nominatur.

29

CAPUT XXIII. Quid sit familiare, seu etiam speciale speculationi secundae.

Sciendum autem quia illud contemplationis genus, quod inpura intelligentia versatur, hujusmodi speculatione, quae perNephtalim designatur, quanto subtilius, tanto nimirum excellentiusesse cognoscitur. Habet tamen hujusmodi speculatio aliquid singularevaldeque notabile. Est enim prae caeteris rudibus quidem adhucmentibus, minusque exercitatis, et ad intelligendum facilior, et adaudiendum jucundior. Siquidem haec meditanti facilius occurrit etaudientem dulcius afficit. Est plane et promptior in meditatione, etaffabilior in sermone. Unde et per Jacob de Nephtalim dicitur:Nephtalim cervus emissus, dans eloquia pulchritudinis (Gen. XLIX).Cervus namque dicitur, propter currendi facilitatem; emissus, proptercurrendi aviditatem. Cervus animal velox nimis multum currerepotest, et multum currere cupit, qui emissus est. Recte ergo, nisifallor, Nephtalim, cervus emissus dicitur, quia per contemplationisgratiam multa percurrere valet, et propter contemplationisdulcedinem, multum ei currere placet. In tanta enim velocitateNephtalim iste contemplantis animum (in hujusmodi tamen negotioaliquantulum exercitatum) nunc ad summa erigit, nunc ad imadeponit, nunc per innumera rapit, ut ipse animus, qui haec patitur,semetipsum saepe miretur felici magisterio edoctus quamconvenienter Nephtalim noster cervus emissus dicatur. Notandumsane quam recte, non avi volanti, sed cervo currenti comparatur: namavis quidem volando longe a terra suspenditur, cervus autem addandos saltus, terrae innititur, sed nec in ipsis suis saltibus, longius aterra separatur. Sic nimirum, sic Nephtalim, dum per rerumvisibilium formam, rerum invisibilium naturam quaerit, quosdamsaltus dare, non autem ad plenum volatum convalescere consuevit,quia in eo quod se ad summa erigit, rerum corporearum secumumbram trahens ima omnino non deserit.

30

CAPUT XXIV. Quanta sit jucunditas speculationis secundae.

Ecce quomodo sit cervus emissus. Sed quomodo dans eloquiapulchritudinis, fortassis hoc per exempla evidentius ostendemus,persuadebimus plenius. Vultis audire eloquia pulchritudinis, eloquiasuavitatis, plena decore, plena dulcedine, qualia Nephtalim formareconsuevit, vel qualia eum formare convenit: Osculetur me, inquit,osculo oris sui (Cant. I). Fulcite me floribus, stipate me malis, quiaamore langueo (Cant. II). Favus distillans labia tua, mel et lac sublingua tua, et odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris (Cant.IV). Quid, quaeso, dulcius hujusmodi eloquiis, quid jucundiusinvenitur? Quid talibus eloquiis libentius, quid avidius auditur? Istaverba carnale aliquid sonare videntur, et tamen spiritualia sunt quaeper ipsa describuntur. Sic novit Nephtalim carnalia cum spiritualibuspermiscere, et per corporalia incorporea describere, ut utraquehominis natura in ejus dictis inveniat unde se mirabiliter reficiat quiex corporea et incorporea natura constat. Hinc est fortasse quodhomini tam suaviter sapiunt, quod quodammodo, ut dictum est,utramque ejus naturam reficiunt. Illud autem in ejus dictis est valdemirabile dignumque admiratione quod tunc fere semper delectabiliusblanditur, quando juxta litterae sensum nihil sonare videntur quale estillud: Capilli tui sicut greges caprarum quae ascenderunt de monteGalaad. Dentes tui sicut greges tonsarum, quae ascenderunt delavacro (Cant. IV). Nasus tuus sicut turris Libani quae respicit contraDamascum, caput tuum sicut Carmelus (Cant. VII). Haec ethujusmodi alia cum audiuntur, vel leguntur, jucunda valde essevidentur, et tamen in his omnibus, si solum litterae sensum sequimur,nil in eis invenimus quod digne miremur. Sed forte in hujusmodidictis hoc est quod tam libenter amplectimur, quod ex jucundaquadam, ut ita dicam, litterae fatuitate ad spiritualem intelligentiamconfugere coarctamur. Si ergo pensamus, iste noster Nephtalim quamsit expeditus in meditatione, quam sit jucundus in sermone, citiusadvertere licet quam recte de eo Scriptura pronuntiet: Nephtalimcervus emissus dans eloquia pulchritudinis.

31

CAPUT XXV. De gemina virtutum prole quae nascitur ex edomita sensualitate.

Sed haec interim filiis Balae dicta sufficere volumus; restatnunc de filiis Zelphae aliquid loquamur. Videns itaque Lia sororemsuam Rachel de adoptiva jam prole gaudere, provocatur et ipsaancillam suam viro suo tradere, ut possit et ipsa cum sorore sua defiliorum adoptione exsultare. Si igitur, ut superius dictum est, perZelpham sensualitatem debemus accipere, quam aliam, quaeso,virtutis prolem potest ipsa gignere, nisi ut discat et in rebus prosperistemperanter vivere, et in adversis patientiam habere? Isti sunt Gad, etAser, duo filii Zelphae, rigor videlicet abstinentiae et vigorpatientiae. Gad itaque nascitur prior, Aser autem gignitur posterior,quia prius est ut temperantes simus ad bona propria; postea etiam utfortes simus ad toleranda mala aliena. Haec est gemina virtutumproles, quam Zelpha quidem parit in dolore, verumtamen ad magnambeatitudinem dominae suae. Per abstinentiam siquidem velpatientiam caro quidem affligitur, sed ad magnam inde pacem ettranquillitatem animus componitur. Hinc est quod, nato Gad, Liaexclamat, dicens: Feliciter; et iterum Aser nascendo pronuntiat,dicens: Hoc pro beatitudine mea (Gen. XXX). Mea, inquit, non sua.Unde enim sensualitas per carnem exterius atteritur, inde cordisaffectio ad puritatis integritatem reparatur.

32

CAPUT XXVI. De rigore abstinentiae, et vigore patientiae, et eorum proprietate.

Quanta enim putas pax cordis est, vel tranquillitas, nulla hujusmundi oblectamenta concupiscere, nulla ejus adversa formidare?Quorum unum per Gad adipiscitur, alterum per Aser obtinetur. Quidenim de hujus mundi oblectamentis concupiscat, qui oblatadelectamenta amore abstinentiae recusat? Vel quid de hujus mundiadversis timeat, qui virtute patientiae roboratus de illatis etiam malistriumphat? Sicut de apostolis scriptum est: Ibant apostoli gaudentes aconspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesucontumeliam pati (Act. V); et sicut per Paulum praecipitur: Intribulatione gaudentes (Rom. XII). Quid igitur illius gaudiumimminuat, qui etiam de illata contumelia vel qualibet pressuraexsultat? Ad beatitudinem ergo animi spectat, quidquid pro Deiamore caro durum tolerat. Unde enim corpus atteritur, conscientiaexhilaratur. Et quo exterius videtur infelicior, eo interius constat essebeatior. Duo enim sunt ex quibus constat gaudium beatitudinis,carere eo, scilicet quod nolis, et habere quod velis. Felicem siquidemdicimus qui nil patitur quod nolit, et illum beatum judicamus cuisuppetunt quae cupit. Qui igitur pro coelestium desiderio saeculivoluptatem odit, profecto per abstinentiam hostem suum ubiquedeclinare poterit. Recte ergo rigor abstinentiae Gad, id est felicitasdicitur, qui ubique calcat saeculi blandimenta quae detestatur. Itemqui pro amore Dei afflictionem corporis diligit, ubi, quaeso, noninveniat aliquid unde affligi possit? Si ergo jure beatus creditur, quiubique invenit quod amat, juste vigor patientiae. Aser, hoc est beatus,nominatur, cui undique obviat quod desiderat. Ecce duo amatores,unus Dei, alter saeculi. Iste propter Deum diligit temporalemafflictionem, ille desiderat temporalem bonorum plenitudinem. Illequidem ubique invenire potest quod propter Deum diligit, istenusquam apprehendere potest bonorum plenitudinem quam sitit.Quis horum beatior? Item ecce alii duo, quorum unus odit mundihujus adversitatem, alter autem detestatur mundanam voluptatem.

33

Sed ubi, quaeso, vel ille hostem suum declinare poterit, vel isteinimicum suum calcare non possit? Quis horum, quaeso, felicior?Beatus, inquit Scriptura, qui post aurum non abiit, nec speravit inpecuniae thesauris (Eccli. XXXI). Et item: Beatus vir qui sufferttentationem, quoniam, cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae(Jac. I). Isti sunt Gad et Aser, quorum prior calcat mundanamgloriam, alter propter Deum libenter patitur mundi pressuram. Valdeitaque notandum et profunde retinendum quod Scriptura sacraabstinentiae laborem non calamitatem, sed felicitatem appellarevoluit, et patientiae rigorem non miserum, sed beatum appellaredecrevit. Hoc autem breviter hic commemorare volumus, quod perGad non solam illam quae in cibo et potu est abstinentiam intelligeredebemus; imo per Gad et Aser intelligimus omnis superfluaedelectationis, aut cujuslibet corporalis afflictionis abstinentiam velpatientiam, in omnibus quae per quinque sensus carnem delectant autcruciant.

34

CAPUT XXVII. Quod sensualitatis appetitus non temperatur, si imaginationis evagatio non restringitur.

Sed quando, quaeso, Lia ancillam suam viro suo traderet, veltales filios adoptaret, nisi sororis suae exemplo provocata fuisset?Prius enim semper est ut ancilla Rachel redigatur sub viri potestatequam ancilla Liae. Si enim imaginationis evagatio quae fit perinutiles cogitationes prius non reprimitur, absque dubio sensualitatisappetitus immoderatus minime temperatur. Qui igitur vultcorporalium voluptatum desideria temperare, prius assuescat carnalesdelicias nunquam, vel saltem raro cogitare. Profecto namque quantotalia rarius cogitaveris, tanto rarius, tanto tepidius nimirum eadesiderabis. Haec, nisi fallor, est causa cur sub virili dominio priorincurvetur Bala quam Zelpha. Patet nihilominus quod de Gad et Aserabstinentia, videlicet et patientia, nunquam adoptivos filios faceret,nisi sororis suae Rachel adoptivam sobolem assidue cerneret. Quisenim unquam affectioni cordis posset persuadere mundi hujusprospera contemnere, et ejus adversa formidare, nisi suggerentibusDan et Nephtalim futurae vitae tormenta, vel praemia aeterna, nonsolum frequenter, imo pene indesinenter cogeretur aspicere? Nuncautem per assiduam considerationem futurorum malorum facile eipersuadetur contemptus praesentium bonorum. Et iterum per jugemcontemplationem aeternae felicitatis inflammatur ad voluntariamtolerantiam pressurae temporalis. Hoc est, ut arbitror, cur Dan etNephtalim prius nascantur, et cur Gad et Aser posterius generentur.

35

CAPUT XXVIII. Quomodo per abstinentiam et patientiam animus roboratur ad omnem obedientiam.

Natis itaque Gad et Aser, jam tempus instat quo Rubenmandragoras inveniat, si tamen eum foras exire non pigeat. Sed cureum velle exire dubitemus, quem jam ad exeundum, vel introeundumidoneum esse cognoscimus? Credendum est enim eum post tot natosmatris suae, post tot liberos Balae vel Zelphae, jam adultum, et posseet velle ad patris sui imperium exire et intrare. Sed, si per Ruben, utsuperius dictum est, timorem Dei accipimus, quid per ejus introitumvel exitum accipere debemus? Quid est eum vel intus esse, vel forasexire? Ruben intus est, quando in secreto cordis in conspectu Dei denostra conscientia trepidamus. Ruben tunc foras exit, quando propterDeum hominibus etiam nos ad omnem obedientiam inclinamus.Timere itaque Deum propter seipsum, homines autem propter Deumest Ruben nunc intus morari, nunc foris inveniri. Exit ergo Rubentempore messis triticeae, quando ex imperio obedientiae exercet se inoperibus justitiae. Sed, quando putas Ruben ad perfectamobedientiam convalescere, nisi eum Gad et Aser (id est amorabstinentiae et patientiae) ad contemptum voluptatis, vel adtolerantiam tribulationis animasset? Duo enim sunt quae solentimperfectionem obedientiae praepedire, id est ne cogamur vel amatadeserere, vel aspera tolerare. Sed, si semel animus amore abstinentiaevel patientiae perfecte incaluerit, protinus Ruben ad omnemobedientiam absque ulla contradictione se subdit. Qui enim tamadversa perpeti quam in prosperis non delectari apud semetipsumstatuit, quae difficultas ejus obedientiam ulterius minuere poterit? Sienim dura et aspera quaeque pro Dei amore etiam per memetipsumappeto, cur non magis haec ex adjuncta obedientia ad majoris meritigloriam tolero? Recte ergo post natum Gad et Aser Ruben exiredicitur, quia timor Domini ex voluntaria abstinentia et patientia adomnem obedientiam roboratur.

36

CAPUT XXIX. Quomodo ex abstinentia, humana laus surgit, et quam caute ejus appetitus temperandus sit.

Sed quantus qualisque bonae opinionis odor de seipsocircumquaque spargitur, qui nulla modestia, nulla inopia a studioobedientiae praepeditur? Hae sunt mandragorae quas Ruben invenit,quas ab ipso mater ejus Lia accepit. Quid enim per mandragoras quaeodorem suum solent late spargere, nisi bonae opinionis famamdebemus accipere? Quas quidem tunc Lia accipit, quando oblata lausaffectum tangit, quando in laudis suae praeconiis animus afficitur, etin aura popularis favoris perversae delectatur. Harum partem Rachelpetit, Lia concedit, ut virum accipiat, quae prolis desideria flagrat.Mentem etenim quae, suadente ratione, appetitum vanae laudis nontemperat, profecto Spiritus sanctus ad virtutis prolem minimefecundat. Unus itaque Spiritus est qui utramque sororem prolisfecunditate ditat, quia idem Spiritus et rationem ad veritatiscognitionem illuminat, et affectionem ad virtutis amorem inflammat.Suadet ergo affectioni ratio humani favoris appetitum sub unomoderamine temperare, si ad multiplicandam virtutum prolem cupitde divini Spiritus copula gaudere. Mandragorarum itaque possessiosub Rachel potestate redigitur, quando laudis appetitus sub rationisdominio moderatur.

Notandum sanc quam temperate Rachel non mandragoras,sed mandragorarum partem petat: nam nec hoc rationem latet valdeesse difficile ut animus quamvis renitens ex oblata laude nonhilareseat. Debet itaque amor humanae laudis prius temperari;postmodum, si posset fieri, debet etiam penitus abscindi. Unde estquod Rachel partem mandragorarum petiisse legitur; Lia veropostmodum ad Jacob loquens, non de sola parte gloriatur. Ad me,inquit, intrabis: mercede enim conduxi te pro mandragoris filii mei(Gen. XXX). Pro mandragoris, inquit, non pro parte mandragorarumfilii mei. Absente adhuc viro, vix Lia partem concedit, sed in ejusadventu ejus desiderio uberius accensa, nihil sibi ex eis ulterius

37

reservari voluit. Sic nimirum mens hominis dum spirituali dulcedinetangitur, quidquid prius de humana laude concupierat libenterobliviscitur. In hunc modum mandragorae utiliter de possessioneLiae, rediguntur sub Rachel potestate. Novit enim Rachel quam Liamandragoris melius uti: nam quidquid affectio cordis usurpat adlaudem sui, rectius sane ratio retorquet ad gloriam Dei. Sed quid hocdicimus esse quod prae caeteris filiis Liae, Ruben bonae opinionismandragoras potuit invenire.

38

CAPUT XXX. Unde maxime soleat laus surgere, et quod vera laus sit de recta voluntate.

Sed scimus quia virtutum opera quae caeteras virtutesnutriunt, pene semper humilitatem exstinguunt. Solent enim quae perGad et Aser fiunt hominibus miranda, abstinentiae videlicet etpatientiae opera, operantem non timidum, sed tumidum reddere; nontam humilem, quam contumacem efficere. Quid igitur ampliusmirandum? quid magis omnium laude praedicandum, quam cumunde in aliis saepe exstinguitur, divini timoris reverentia nonminuitur, sed augetur? Quia ergo solemus singulari laude efferre,quem videmus etiam post virtutum opera non solum de Dei, sed dehominum parva offensa non parum trepidare, recte Rubenmandragoras post natos Gad et Aser invenisse dicitur; quia quemlibetex operibus praeclaris ad tumorem non ad timorem profecissemiramur.

Notandum sane quod hae, de quibus locuti sumusmandragorae, nec post natos tot Liae, nec post geminos liberosBalae, sed post nativitatem filiorum Zelphae statim legunturinventae. Ad filios namque Liae voluntates, ad filios Balaecogitationes, ad filios Zelphae pertinent actiones. Voluntates itaqueseu cogitationes, quamvis rectas, quantumlibet utiles, quomodomiramur, vel quando laudabimus quas minime videmus? Et quamvisvera laus sit de recta voluntate, eam tamen non laudamus nisiappareat in opere. Per opus enim bonum bona voluntas innotescit, utjure bonae opinionis laudem, quasi quasdam late fragrantesmandragoras invenire possit. Quasi ergo post partum Zelphae, prolesLiae mandragoras invenire creditur, quando voluntas bona, perbonum opus manifesta, miris laudum praeconiis undique honoratur.

39

CAPUT XXXI. Quomodo virtutibus praedictis muniatur tam disciplina cordis, quam corporis.

Hoc autem de duarum istarum filiis ancillarum nonnegligenter praetereundum, sed jugi memoria retinendum, quod exeorum jugi vigilantia vigilique custodia, conscientiae nostrae civitasmire custoditur, multumque progreditur. Primogenitus namque Balaeeam componit intrinsecus; primogenitus vero Zelphae munit eamextrinsecus. Per Dan reprimuntur mala intus exsurgentia; per Gadrepelluntur mala exterius insurgentia. Omnes namque scimus, quiaomnis tentatio surgit, aut exterius, aut interius: interius, percogitatum; exterius, per sensum. Modo enim intus per cogitationempulsat; modo de exterioribus per sensus irrumpere parat. Soletnimirum inimicus nunc ab intus ministrare consilia erroris, nunc aforis admovere incitamenta voluptatis. Sed, quia ad Dan pertinetdisciplina cogitationum, ad Gad autem spectat disciplina sensuum,debet utique Dan evigilare ad discretionis judicium, Gad dimicarefortiter per abstinentiae exercitium. Unius est sedare civilemdiscordiam; alterius est repellere hostilem pugnam. Hic vigilat contracivium proditionem; ille contra hostium incursionem. Iste contraperfidiam, ille contra violentiam. Dan namque negligente, mensfacile decipitur; Gad segnius agente, subito ad turpem delectationemrapitur. Sed quid interest utrum civitas cordis nostri per vim an perfraudem pereat, utrum discordia civilis an manus hostilis eamsubvertat?

40

CAPUT XXXII. Quod disciplina cogitationum non possit custodiri sine disciplina sensuum.

Hoc autem nosse oportet, quia disciplina corporis, sinedisciplina cordis, absque dubio inutilis est; disciplina verocogitationum, sine disciplina sensuum, omnino observari non potest.Unde satis constat quia sine adjutorio Gad, qui contra exterioravigilare debet, Dan, in componenda civium pace, intus inaniterlaborat. Quid enim juvat, judicante Dan populum suum, assiduecausam discordiae amputare, nisi studeat Gad per portas sensuumirritamenta vitiorum (quemdam videlicet quasi hostilem exercitium)non admittere? Quamvis enim Dan assidue in throno judicii resideat,quamvis rixas altercantium cogitationum indesinenter componat,frustra utique in componenda civium discordia desudat, nisi eodemstudio Gad ad civitatem nostram per sensuum disciplinam muniat, ethostilia vitiorum agmina abstinentiae praelio acriter feriat. Undeetiam scriptum est: Gad, accinctus praeliabitur ante eum (Gen.XLIX). Tunc enim utiliter Dan contra proditorum perfidiamintrinsecus vigilat, cum Gad extrinsecus occursantes hostes excluditet oppugnat. Prius itaque Gad accingitur, ut fortiter postmodumpraelietur. Gad procul dubio tunc se accingit, quando sensuumdissolutionem per disciplinam restringit. Tunc Gad forti praeliodimicat, quando desideria carnalia per carnis mortificationemtrucidat. Magna namque hostium strages efficitur, citiusque odiosusille vitiorum exercitus in fugam convertitur, cum sensus corporis perdisciplinam ab evagatione restringitur, et appetitus carnis perabstinentiam a voluptate refrenatur. In hunc itaque modum, ut omnesexperiri possumus, Dan civitatem nostram componit intrinsecus, Gadmunit extrinsecus.

41

CAPUT XXXIII. Quomodo in cordis custodia vicissim sibi virtutes praedictae cooperentur.

Assistunt autem et eis fratres sui, non segnes quidem adauxilia ferenda, Nephtalim intus cum Dan in civium pacecomponenda, Aser exterius cum Gad in violentia hostiumexpugnanda. Gad itaque et Aser vigilant contra hostes; Dan etNephtalim solliciti sunt circa cives. Hinc ergo Dan minatur; illincNephtalim blanditur. Dan terret minis, Nephtalim fovet promissis.Ille punit malos, iste remunerat bonos. Unus gehennae terrore cordaperterret, alter spe felicitatis aeternae animos demulcet. Quantumergo putas Nephtalim iste, dans eloquia pulchritudinis, fratrem suumin tali negotio adjuvat, qui animos auditorum dulcedine eloquii sui,pene absque mora, quo vult inclinat? Adjuvat et Aser exteriusnihilominus fratrem suum, muniuntque ambo civitatem contrahostium incursum. Hic latus unum protegit, ille alterum defendit.Gad certat in dextro, Aser dimicat in sinistro. Gad insidiatur, mundihujus prosperitas; Aser vero persequitur, mundana adversitas. SedAser hosti suo facile illudit, dum partem tuetur, alta patientiae rupemunitam conspicit, et idcirco de tuto stationis loco hostes suos taminaniter quam ab imo reluctantes deridet ac despicit. Unde fit ut eumhostes sui sua impugnatione non tam vexent quam ei triumphandiassidue materiam ministrent. Hinc est quod, spretis suisimpugnatoribus (mundanis videlicet adversitatibus), in fratris suipersecutores (carnales scilicet delectationes) totus effertur, et eosmagna animadversione persequitur. Tantus autem terrorimpugnatores Gad subito invadit, cum ei se Aser in praelii suicertamine adjungit, ut omnes absque mora ad fugam se convertant,cum nec ad horam quidem, vicissim sibi fratribus auxiliumferentibus, resistere audeant. Veri utique animae hostes carnales suntdelectationes. Sed quis, quaeso, locus pravae delectationi intertormenta relinquitur, quae iste noster Aser propter Deum non solumpatienter ferre, sed etiam ardenter appetere comprobatur? O quamrecte Aser, id est beatus, dicitur, secundum illam Domini sententiam:

42

Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam! (Matth. V.)

43

CAPUT XXXIV. Quod perfectam patientiam semper comitatur misericordia.

Quis illud Dominicum praeceptum: Dimittite, et dimitteturvobis (Luc. VI), tam magnifice implere potuit? Quis tam facile, quistam ex corde sibi illatas injurias ignoscere, valuit, quam qui decorporis sui cruciatibus exsultare magis quam contristari didicit?Utquid enim inimicos non diligat, cur eis libenter non indulgeat, quihoc ei inferunt quod desiderat? Magis itaque quam suo corpori, suismiseretur persecutoribus, ut sit iterum atque iterum beatus: Beatienim misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur(Matth. V). O virum gloriosum, o terque quaterque beatum! Beatus,propter justitiae esuriem; beatus, propter voluntariam passionem;beatus, propter mansuetudinem; beatus, propter misericordiaecompassionem. Sicut enim beati, qui esuriunt et sitiunt justitiam;sicut beati, qui persecutionem patiuntur propter ipsam; sicnihilominus beati mites, beati misericordes. Et hic noster Aser, ut sitveraciter multipliciterque beatus, justitiam ardenter sitiens, propteripsam libenter patitur, nesciens irasci, facile miseretur. Quamvis enimmultum esuriat panem justitiae, dedignatur tamen eum comedere, nisisit conspersus oleo misericordiae. Ex multa divitiarum etenimaffluentia quae sibi superabundant, ex spoliis hostium pro frequentivictoria, multum est delicatus effectus; nec ei jam sapit panis ullus,quantumlibet nitidus, nisi sit oleo conspersus, in tantum ut de eoScriptura manifeste denuntiet, dicens quia Aser, pinguis panis ejus(Gen. XLIX). Quis putas sic deliciis affluit ut ipse, ut veraciter possitpsallere: In via testimoniorum tuorum delectatus sum, sicut inomnibus divitiis? (Psal. CXVIII).

44

CAPUT XXXV. Commendatio perfectae patientiae.

Quantum namque putas Aser iste abundat divitiis spiritualiumconsolationum, quantumve affluit deliciis spiritualium gaudiorum,cujus divitias quaelibet adversitas non tam minuere quam augeresolet, cujus delicias quodvis tormentum nec saltem interpolare valet.Nam quanto durius premitur exterius, tanto delectabilius gloriaturinterius. Hae sunt illae deliciae, quas tantum sitiunt, quas tamgratanter accipiunt, non dico pauperes et ignobiles, sed etiam ipsireges vel principes. Mentior, si haec de ipso ipsa Scriptura nonloquitur. Aser, inquit, pinguis panis ejus, et praebebit delicias regibus.Quod enim putamus suaviter pascuntur, quam mirabiliter credimusdelectantur, non quilibet reges, sed illi utique vere reges, quibus illeRex regum et Dominus dominantium restituit imperium corporis sui,et quibus distribuit regnum Patris sui; talibus, inquam, regibus, quamputamus dulce sit, quam intime eis sapit, cum videant hominemjustitiae amore tormenta non timere, et inter ipsas persecutionespacem cordis animique tranquillitatem non amittere. Si enimgaudium est in coelo super uno peccatore poenitentiam agente (Luc.XV), quanta tunc solemnitas erit super quolibet justo, pro justitialibenter moriente? Vere Aser pinguis panis ejus, et praebebit deliciasregibus. O qualis panis, panis ejus! O quales deliciae, deliciae ejus,quae tantum sapiunt regibus, regibus talibus! Certe reges isti jam adnuptias Agni introierunt, jam ad illud aeternum convivium sederunt,jam illo angelorum pane, deliciisque aeternis vescuntur, jam torrentevoluptatis inebriantur, et adhuc hujus Aser delicias insatiabiliteresuriunt, et usque hodie esurientes, et sitientes justitiam, in tantacoelestium gaudiorum abundantia hanc suam famem vel sitim sedarenon possunt. Aser, pinguis panis ejus, et praebebit delicias regibus.Quam putas largus esse potest in necessitates pauperum, cuisuperabundat parare delicias regum? Quantum putas mirantur,quantumve gratulantur in ejus constantia, quos viventes adhuc invalle lacrymarum premit infirmitas sua, si tantum delectantur in ejusoperibus illi etiam quos jam absorbuit felicitas illa aeterna? Aser,

45

pinguis panis ejus, et praebebit delicias regibus. Et unde ei tantadivitiarum abundantia, tanta deliciarum copia, nisi, ut dictum est, dehostium spoliis in tam frequenti victoria? Constat namque quiaquanto amplius atteruntur hostes justitiae, tanto uberius cumulanturgaudia conscientiae: Gloria et divitiae in domo ejus, ait Psalmista(Psal. CXI). Et Apostolus de hujusmodi gloria et divitiis, quasiexponendo, loquitur ita: Gloria nostra haec est: testimoniumconscientiae nostrae (II Cor. I). Haec est domus, vel civitas illa,conscientia videlicet nostra, in qua spiritualium bonorum divitiaeabundant, cum eam praedictarum ancillarum filii vigili sollicitudinecustodiunt: Dan videlicet et Nephtalim satagentibus in confirmandapace civium, Gad et Aser viriliter agentibus in expugnatione hostium.Horum namque prudentia cives pacificantur, illorum constantiahostes expugnantur.

46

CAPUT XXXVI. Quomodo, vel quo ordine oriatur verum gaudium.

Hostibus itaque fugatis, civibusque pacificatis, nil jam obstat,ut arbitror, quin illa nostra civitas experiatur quae sit illa Dei paxquae exsuperat omnem sensum (Philip. IV); vel quam sit magnamultitudo dulcedinis, quam abscondit Deus diligentibus se (Psal.XXX). Abscondit, inquit. Quid ergo mirum, eam si quilibet mundiamator nescit, quam Deus diligentibus se abscondit? Qui enim inbonis falsis et deceptoriis spem figunt, quae sint vera bona invenirenon possunt; unde est quod dicunt: Quis ostendit nobis bona (Psal.IV). Est enim manna absconditum, et nisi gustantibus, omninoincognitum. Est namque hujusmodi dulcedo, cordis, non carnis; undenec eam noscere potest quilibet carnalis: Dedisti, inquit, laetitiam incorde meo (ibid). Corporales deliciae, sicut et ipsum corpus,corporeo oculo videri possunt; delicias cordis, sicut nec ipsum cor,oculi carnis videre nequeunt. Qua ergo ratione spirituales deliciascognoscat, nisi qui ad cor suum intrare, et intus habitare nondissimulat? Unde et ei dicitur: Intra in gaudium Domini tui (Matth.XXV). Hoc itaque internum gaudium, spiritualibus solis; illadulcedo, quae intus sentitur, est ille filius Liae, qui ei quinto loconascitur. Est enim gaudium, ut superius jam diximus, unus deprincipalibus affectibus. Hic autem cum ordinatus est, recte interfilios Jacob et Liae annumerari potest. Ordinatum autem et verumgaudium veraciter tunc habemus, quando de veris et internis bonisgaudemus. Ad talis prolis desiderium Apostolus nos animare voluit,cum dixit: Gaudete in Domino semper, iterum dico, gaudete (Philip.IV). Et Propheta: Laetamini in Domino, et exsultate, justi, etgloriamini, omnes recti corde (Psal. XXXI). Pro tali prole Liamandragoras libenter contempsit, ut talem filium habere possit. Mensetenim, quae in laude hominum delectatur, quod sit internumgaudium experiri non meretur. Recte autem post nativitatem Gad etAser, Lia talem filium genuit; quia, nisi per abstinentiam etpatientiam, mens humana ad verum gaudium non pertingit. Oportet

47

ergo non solum falsam delectationem, sed etiam vanamperturbationem excludere eum qui vult de veritate gaudere. Qui enimadhuc in infimis delectatur, interna utique jucunditate indignus est; etqui vano timore perturbatur, spirituali dulcedine non potest perfrui.Falsam laetitiam Veritas damnabat, cum dicebat: Vae vobis qui nuncridetis (Luc. VI). Vanam perturbationem exstirpabat, cum auditoressuos admonebat, dicens: Nolite timere eos qui occidunt corpus,animam autem non possunt occidere (Matth. X). Horum autem unumabstinendo superamus, alterum patiendo calcamus. Itaque per Gadexstirpatur falsa delectatio, per Aser vero vana perturbatio. Isti suntGad et Aser, qui excludunt gaudium falsum, et introducunt gaudiumverum. Jam, ut aestimo, nulla erit deinceps quaestio, cur hic talisfilius Issachar dicatur, si quidem Isachar merces interpretatur. Quidenim aliud tot tantisque laboribus quaerimus? quid, inquam, aliudquam verum gaudium, tam perseveranti longanimitate exspectamus?Hujus mercedis toties quasi quasdam primitias, et velut arrhamquamdam accipimus, quoties ad illud Domini nostri gaudiuminternum intramus, et ex parte aliqua gustamus.

48

CAPUT XXXVII. Comparatio interioris et exterioris dulcedinis.

Hanc autem internae dulcedinis degustationem Scripturasacra nunc gustum, nunc ebrietatem vocat, ut quam sit parva, velmagna ostendat, parva quidem ad comparationem futuraeplenitudinis, magna autem in comparatione cujuslibet mundanaejucunditatis. Praesens etenim spiritualium virorum delectatio futuraevitae gaudiis comparata, quantumlibet excrescens invenitur parva, incujus comparatione tamen omnis exteriorum delectationum suavitasest nulla. O dulcedo miranda, dulcedo tam magna, dulcedo tamparva! Quomodo non magna? quae mundanam omnem excedis.Quomodo non parva? quae de illa plenitudine vix stillam modicamdecerpis. Modicum quidem de tanto felicitatis pelago mentibusinstillas, mentem tamen quam infundis, plene inebrias. Meritotantillum de tanto, gustus quidem dicitur, merito nihilominus quaementem a seipsa alienat, ebrietas nominatur. Gustus ergo est, etebrietas jure dici potest: Gustate, inquit Propheta, et videte quoniamsuavis est Dominus (Psal. XXXIII). Et Apostolus Petrus: Si tamengustatis quoniam dulcis est Dominus (I Petr. II). Et de ebrietate idemPropheta: Visitasti terram, et inebriasti eam (Psal. LXIV). Audihominem hac ebrietate madentem, et quid circa se agatur omninoignorantem: Sive in corpore, inquit, sive extra corpus, nescio, Deusscit (I Cor. XII). Quomodo putas inebriatus erat, quomodo mundus eiin oblivionem venerat, qui seipsum nesciebat?

49

CAPUT XXXVIII. Quid soleat impedire illud internum gaudium.

Hac utique dulcedine inebriari non merentur, qui adhuccarnalium desideriorum fluctibus agitantur: Visitasti, inquit, terram,et inebriasti eam (Psal. LXIV). Quid putas est causae, quod solamterram Dominus dicitur inebriasse, cur non etiam et mare? Sedscimus quia mens, quae per varia desideria fluctuat, quam adhucsaecularium curarum procella exagitat, ad illud internum gaudiumnon admittitur, et illo torrente voluptatis non potatur, quanto minusinebriatur? Scimus quia mare semper fluctuat, terra autem inaeternum stat. Sic et caetera elementa semper in motu sunt, et solaterra stante, stare caetera nesciunt. Quid igitur per terram, nisi fixamcordis stabilitatem debemus accipere? debet igitur fluctuationemcordis restringere, et ad unius veri gaudii desiderium cogitationumaffectionumque motus colligere, qui se cupit, vel credit illo veraesobrietatis poculo inebriandum fore. Haec est illa vere beata terra,mentis videlicet stabilitas tranquilla, quando mens in seipsa totacolligitur, et in uno aeternitatis desiderio immobiliter figitur. Haec estilla terra quam Veritas promittebat, cum dicebat: Beati mites,quoniam ipsi possidebunt terram (Matth. V). Haec est illa terra dequa Psalmista promittens admonebat, et admonens promittebat:Inhabita, inquit, terram, et pasceris in divitiis ejus (Psal. XXXVI).Haec est illa terra quam iste Issachar, asinus fortis, vidit etconcupivit, et in ejus concupiscentias mirabiliter exarsit: Issachar,inquit, asinus fortis habitans inter terminos, vidit requiem quod essetbona, et terram quod esset optima, et supposuit humerum suum adportandum, et factus est tributis serviens (Gen. XLIX). Oportet ergonos transire de terra ad terram, de terra aliena ad terram propriam, deexsilio ad patriam, de gente ad gentem, et de regno ad populumalterum, de terra morientium ad terram viventium, si volumusexperiendo nosse verum et internum gaudium. Concupiscamus et nosterram illam quam Issachar iste vidit, et concupivit. Si enim nonvidisset, non cognovisset; et si non cognovisset, non concupisset.

50

CAPUT XXXIX. Quomodo interna dulcedo soleat animum et ad fortia roborare, et ad humilia inclinare.

Pro hac terra asinus factus, et fortis effectus, libentersupposuit humerum suum ad portandum, et factus est tributisserviens. Multum sibi subito viluerat, qui se asinum, animal videlicetpene prae caeteris vilius reputabat. Multum concupivit terram quamvidit, pro qua ad omnem laborem fortis perduravit. Viderat sane quodad pulchritudinem terrae illius omnes justitiae nostrae erant ut pannusmulieris menstruatae (Isa. LXIV). Viderat nihilominus quod non suntcondignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quaerevelabitur in nobis (Rom. VIII). In uno ergo sibi vilis, in altero fortiseffectus; de uno humiliatus, de altero roboratus, fortitudinis suaehumerum ad omnem laborem libenter inclinavit, et in acquirendadivina gloria non sua, vero Regi dignum tributum persolvit. Vultisautem audire, et alterum simili ratione sibi viluisse, et ad omnemnihilominus laborem convaluisse: Ut jumentum, inquit, factus apudte (Psal. LXXII). Et alibi: Propter te, inquit, mortificamur tota die(Psal. XLIII). Ecce quam vilis, ecce quam fortis: vilis ut jumentum,fortis ad se mortificandum. Issachar asinus fortis habitans interterminos, vidit requiem quod esset bona, et terram quod esset optima.Pene ergo, non plene, hanc morientium terram deseruerat; pene, nonplene, illam viventium terram apprehenderat, qui inter terminoshabitabat. Quia vilissimis, quia paucissimis hujus vitae boniscontentus erat, hujus terrae miserae extrema tenebat. Quia perfrequentes mentis excessus perennis vitae bona praegustabat, illiusbeatae terrae initia tangebat. Issachar asinus fortis, habitans interterminos, quia hujus vitae ad bona necessitatem non respuebat, hancterram penitus non deserebat, quia futurae vitae nonnisi novissimaquaedam capere poterat. Illam omnino non apprehendebat, et ideointer terminos habitabat. Istam tolerabat ad necessitatem, illamconcupierat ad jucunditatem, et idcirco inter terminos habitabat.Satagebat penitus istam deserere, nec poterat, ambiebat in illam totusintrare, nec valebat. Fecit ergo quod potuit, inter terminos habitavit.

51

Quotidie ad illam nitebatur, quotidie ad istam relabebatur, et in huncmodum inter terminos morabatur. Issachar asinus fortis, habitansinter terminos, vidit requiem quod esset bona, et terram quod essetoptima. Quid ergo mirum quod eam vidit, qui in ejus confiniohabitavit? Quid, inquam, mirum quod vidit, quod visam cognovit,quod cognitam concupivit? Et idcirco supposuit humerum suum adportandum, et factus est tributis serviens. Vidit, inquit, requiem quodesset bona. Requies ergo ibi est, et requies bona. Si enim ibi nonesset, ibi eam minime vidisset. Et si bona non esset, propter eamhumerum suum ad portandum minime supposuisset: Mansueti autem,ait Propheta, haereditabunt terram, et delectabuntur in multitudinepacis (Psal. XXXVI). Ecce qualis terra. Pax ibi est, requies ibi est.Pax plena, requies bona; pax quieta, quies pacifica. Vidit requiemquod esset bona, et terram quod esset optima. In illa labor non est,sed ad illam sine labore perveniri non potest. Propter ipsam laboratur,sed in ipsa non laboratur. Extra hanc terram non invenitur requiesvera; nullus penitus labor invenitur in hac terra. Duo sunt, terra etrequies. Duo contra duo. Duo bona contra duo mala. Duo sunt magnamala, miseria et concupiscentia, poena scilicet et culpa. Duo magnabona, tranquillitas et stabilitas. Contra miseriam mentis tranquillitas,concupiscentiam cordis stabilitas. Nullam molestiam sentire, est benerequiescere. Nullis concupiscentiae fluctibus agitari, est procul dubiojam in terra morari. In terra tali, requies talis. Mens, quae adinternum gaudium nondum tota colligitur, quae sit vera requiesminime experitur. Vae mihi misero, qui usque hodie vivo vagus, etprofugus super terram; vagus, sequendo concupiscentiam; profugus,declinando miseriam. Semper deest quod concupiscam, ubiqueinvenio quod fugiam. Concupiscentia me facit vagum, miseria meefficit profugum. Profecto terra mala, terra miseriae, talis terra in quataliter vivo: terra miseriae et tenebrarum, ubi umbra mortis est etnullus ordo. Est procul dubio terra talis non stabilitas cordis, sedduritia et insensibilitas mentis: sed, Spiritus tuus bonus, Domine,deducet me in terram rectam (Psal. CXLII). Et qualem deniqueIssachar vidit, et concupivit, eo quod esset ibi requies bona, et ipsa

52

terra optima. O felicem, qui potuit, vel ad horam, malorum omniumoblivisci, et illa interna pace vel requie (saltem ad modicum) potiri!Felicem nihilominus, cui datum est dispersiones cordis in unumcolligere, et in illo verae felicitatis fonte desiderium figere. Illudutique bonum, verumtamen hoc optimum. Juxta quod Issachar viditrequiem quod esset bona, et terram quod esset optima. Quia bonumquidem est longe esse ab omni malo, multo tamen melius, imooptimum inhaesisse summo bono. Novit hoc Issachar, et idcirco a taliterra longius discedere nolebat, sed habitans inter terminos in ejusvicinia manebat, cupiens et ambiens eam raptim quidem et furtim perraros saltem excessus tangere, sed et de illius terrae fructibusfrequentius comedere. Est enim, ut nosse potestis, fructus terrae illiussublimis, fructus mirabilis, fructus singularis. Hujus siquidem terraefructibus mens hominis saepius satiata, et aliquatenus impinguata,mirandum subito contra omnia pericula fortitudinem accipit, intantum mox ad omnium vitiorum odium convalescit, ut parum jam eisit nullum in seipso per consensum recipere, nisi studeat ea et in aliisviriliter persequi, et forti animadversione percutere.

53

CAPUT XL. Quomodo vel quo ordine oriatur in nobis odium vitiorum.

Sit ergo mox tam fortis contra omne periculum, quam feroxhostis vitiorum omnium. Hinc est quod post Issachar, Zabulonnascitur, qui habitaculum fortitudinis interpretatur. Quid enim perZabulon intelligimus, nisi odium vitiorum. Odium bonum, odiumordinatum, odium vitiorum. Hunc procul dubio in nobis affectumPropheta ordinare cupiebat cum dixit: Irascimini, et nolite peccare(Psal. IV). Quid est enim irascendo non peccare, et non peccandoirasci, nisi homines utiliter non ad oculum amando, eorum vitiisindignari? Hunc habere se filium idem Propheta significabat, cumalias dixit: Perfecto odio oderam illos (Psal. CXXXVIII). Et alibi:Omnem viam iniquam odio habui (Psal. CXVIII). Hic est egregiusille miles Dei, qui bella Domini praeliari non cessat, et quem usitatovocabulo Scriptura sacra zelum Domini vel zelum rectitudinisappellat: Zelus domus tuae, Domine, comedit me, et opprobriaexprobrantium tibi ceciderunt super me (Psal. LXVIII). Et iterum:Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt verba tua inimici mei(Psal. CXVIII). Et Elias: Zelo, inquit, zelatus sum propter Dominum(III Reg. XIX). Et Phinees bellavit zelum Domini, et accepitsacerdotium aeternum (Num. XXV). Sed unde istis putas fortitudotanta, tam mira constantia? Elias solus contra centum quinquagintaprophetas Baal insurrexit, Phinees solus contra castra Madianitarumirrumpens, adulterantes gladio transverberavit. Ecce quantum roborisaccipiunt, ecce quam fortes fiunt, qui de illius praedictae terraefructibus comedunt, qui se interna suavitate reficiunt. Recte ergo postIssachar, qui merces interpretatur, Zabulon, id est habitaculumfortitudinis nascitur, quia post degustatam aeternae retributionisdulcedinem, animus contra tentationum argumenta mirabiliterroboratur, sua subito pericula parvipendens, Domini injurias fortiterulciscitur. Hinc est quod Moyses, ille mitissimus omnium quimorabantur in terra, post quadraginta dierum jejunium, spiritualiumdeliciarum refectus satietate mirifica, in tantum subito zelum contra

54

fabricatores vel cultores idoli exarsit, ut statim adjunctis sibi quiDomini erant, per medium castrorum, de porta ad portam percutiendotransiret, et hominum praevaricatorum tria millia in mortemprosterneret (Exod. XXXII). Sic sic post Issachar Zabulon gignitur,quia per internae dulcedinis degustationem odium vitiorumgeneratur, et verae formidinis robur acquiritur. Iste est Zabulon, quiirascendo iram Dei placare consuevit, qui pie saeviendo dumhominum vitia percutit, eis quasi non parcendo melius parcit. Absquedubio nihil sic placet Deo, nihil sic placat Deum, quomodo zelusanimarum.

55

CAPUT XLI. Quam sit rarum ex vero vitiorum odio, zelum rectitudinis habere.

O quam multi multas caeterarum virtutum proles ex Deigratia mente conceperunt, et de se genuerunt, qui hunc filium haberenon potuerunt! Quam multos hodie videmus spiritu pauperes, spegaudentes, charitate ferventes, multum abstinentes, admodumpatientes, ad zelum tamen animarum nimis tepidos, multumquetorpentes! Alii, quasi ob custodiam humilitatis, delinquentesincrepare non praesumunt; alii, ne charitatem fraternam perturbarevideantur, peccantes arguere metuunt. Sic et alii aliis, et aliis adhucmodis, quod zelare pro Domino nolunt, virtutis hoc esse fingunt, velvirtutum esse credunt. Econtra multi, quod absque dubio agunt inspiritu furoris, agere se arbitrantur zelo rectitudinis, et quae veraciterexsequuntur odio hominum, exercere se putant vel simulant odiovitiorum. Sed, quaeso, interrogent qui hujusmodi sunt qui Zabulonjam genuisse se credunt, seipsos; quaeso, interrogent utrum inveritate diligant (quos quasi instigante Zabulon) tam acerbecastigant? Forte adhuc quae sint illae spirituales deliciae perexperientiam scire minime potuerunt, ad quas eos quos arguunt velflagellant, suis invitare flagellis, vel etiam increpationibus viderivolunt. Illi enim pietate, potius quam crudelitate delinquentes,persequi credendi sunt, qui interna illa gaudia, ad quae eos totdoloribus invitant, per experientiam noverunt. Judam et Issachar,prius quam Zabulon, Liam peperisse legimus; et per Judamcharitatem, per Issachar spiritualium gaudiorum experientiamsignificari jam diximus. Prius Judam et Issachar nasci necesse est,quoniam mens quae charitatis et internae suavitatis adhuc expers est,rectitudinis normam in suo zelo minime servare potest. Charitas enimdocet quomodo tractare oporteat quos Zabulon castigat. Spiritualiumnotitia docet quae sit illa suavitas ad quam invitantur, vel etiamcompelluntur, quibus exterius jucunditas (carnalis videlicet voluptas)interdicitur, pro qua saepe Zabulon urgente, durius arguuntur. Judasitaque docere debet modum, Issachar autem causam correptionis, ut,

56

moderante Juda, fiat in spiritu lenitatis, et Issachar suggerente, fiatnihilominus causa utilitatis. Utilitatem eorum Zabulon quaerat, nonsuam, ut quod delinquentes ferit ad utilitatem sit, non ad vindictam.

57

CAPUT XLII. Quod sit officium veri zelatoris.

Debet autem Zabulon non solum delinquentes corripere, sedeos etiam tempore tribulationis contra persequentes defendere,alioquin verus zelus non est, nec Zabulon veraciter dici potest, siparatior est ad feriendum quam ad protegendum. Non enim frustraiste sextus idemque novissimus filiorum Liae habitaculumfortitudinis dicitur: nam Zabulon, ut superius jam dictum est,habitaculum fortitudinis interpretatur. Vide ergo quomodo domusinhabitantes quosque superius protegit, et ab omni parte cingit, ettamen nisi fortis et firmiter munita sit, habitaculum fortitudinis nonerit. Sic nimirum sic perfectus zelus, ut Zabulon jure possit dici, imoveraciter esse, debet infirmiores contra aereas potestates doctrina etoratione protegere, et contra mundana pericula undique munire, et inutroque non solum infatigabilis, sed etiam insuperabilis perseverare.Vigilare ergo oportet hinc contra insidias diaboli, illinc contrapressuras mundi. Procul dubio quisquis es in utroque fortis,habitaculum es fortitudinis, et digne Zabulon dici mereris. Debet esseZabulon promptior, imo semper paratior ad mala ferenda quam admala inferenda. Et quia habet necesse pro culpa quandoque subjectisirasci, amplius utique dolet, cum cogitur eos pro culpa percutere,quam cum cogitur pro eorum defensione punire. Libenter ergo seoccurrentibus periculis objicit, et contra saevientium tempestatumprocellas se sponte opponit. Alioquin, frustra in littore maris habitat,frustra in statione navium habitationem parat, si contra marinamundanae pressurae discrimina trepidat, nisi tempestatibus diufatigatos, et tandem littoribus ejectos blande excipiat, et benignefoveat.

58

CAPUT XLIII. Quod veri zelatoris sit vigilare, non solum contra saevitiam, sed etiam contra fraudulentiam.

Zabulon, inquit, in littore maris habitabit, et in stationenavium, pertingens usque ad Sidonem (Gen. XLIX). Quae ergo causaest, putas, cur habitet in littore, nisi ut muniat extrema terrae, etutpote habitaculum fortitudinis protegat infirmiora membraEcclesiae? Illorum ergo se periculis opponit, quos assiduispersecutionum procellis fatigari conspicit. Ut enim naufragantibussemper paratus sit ad ferendum auxilium, manet, ut de eo scriptumest, in statione navium. Diuturnis namque tentationibus oppressos, etquasi quaedam naufragia passos, et pene jam fractos scit blandaconsolatione fovere, et ad statum securitatis erigere et ad quemdamquasi tranquillitatis portum revocare. In hunc itaque modum Zabulonin littore maris habitabit in statione navium, pertingens usque adSidonem. Extendens ergo se latius per littora maris, et huc illucquediscurrens, dum undique vigilat circa suorum protectionem, dumubique se parat contra hostium incursionem, pertingit etiam usque adSidonem. Sidon venatio interpretatur, per quam recte satisdeceptionum fraudulentia intelligitur. Satagit ergo Zabulon iste nonsolum imbecilles quosque erigere contra furorem persequentium, sedquoslibet etiam simplices eripere de laqueo venantium. Ad Sidonemergo usque pertingit, quoties versuti hostis insidias detegit, quotiesfratrum falsorum fraudulenta consilia deprehendit: Qualium sermo,teste Apostolo, ut cancer serpit (II Tim. II). Hic est enim ille laqueusvenatorum, et quasi quoddam rete spirituum malignorum animassimplices venantium, lingua videlicet adulantium, linguadetrahentium, seminantium inter fratres discordias, concitantium iras,rixas. Pertingit ergo Zabulon usque ad Sidonem, quoties praevenitinsidiatorem dolosam machinationem, sive malignorum spirituum,sive perfidorum hominum. Scimus enim fieri hujusmodi venationemanimarum, aliquando per occultam suggestionem daemonum,aliquando per apertam persuasionem hominum. Verumtamen novitutramque Zabulon caute deprehendere, et in cautis detegere. Figit

59

ergo fortitudinis suae habitaculum e regione maris, in confinioSidonis, ut hinc vigilet contra saevitiam persequentium, illinc contrafraudulentiam insidiantium, et impleatur quod de eo scriptum legitur:Zabulon in littore maris habitabit, in statione navium, pertingensusque ad Sidonem.

60

CAPUT XLIV. Quale sit, vel quantum habere perfectum zelum animarum.

Cogitet qui potest qualis sit hic filius, quanta sit ejus virtus,cujus officio quisque non solum seipsum contra vitia munit, sedetiam alios a peccati laqueis eripere contendit, et quorum non potestmalitiam in melius mutare, nititur saltem resistendo reprimere.Nescio si potest homo aliquid a Deo in hac vita majus accipere;ignoro an possit hac gratia interim majorem aliquam Deus hominiconferre quam ut ejus ministerio perversi homines in meliusmutentur, ut de filiis diaboli filii Dei efficiantur. An forte cuiquammagis videbitur esse mortuos suscitare? Ergone majus erit suscitarecarnem iterum morituram, quam animam in aeternum victuram?Ergone majus erit carnem revocare ad gaudia mundi, quam animaerestituere gaudia coeli? Ergone majus erit restituere carni bonatranseuntia iterum peritura, quam animae reddere bona aeterna inaeternum mansura? O qualis dos, quanta dignitas talem gratiam aDeo accipere! Non debuit Dei sponsa a sponso suo dotem aliamaccipere, non decuit coelestem sponsum sponsae suae dotem aliamdonare, quam ut per adoptionis gratiam possit multos Deo filiosgignere, et de filiis irae filiisque gehennae, regni coelestis haeredesascribere. Merito ergo Zabulon nato exclamat mater ejus Lia: Ditavitme Deus dote bona (Gen. XXX). Videsne quale, quantumve sitzelum justitiae veraciter possidere, et vitiorum ex corde gerere, inveritate exercere? Qui talem filium genuit, cum Propheta fiducialiterpsallit: Omnem viam iniquam odio habui (Psal. CXVIII).

61

CAPUT XLV. Quomodo, vel unde oriatur ordinatus pudor.

Sed nunquid post has sex virtutum soboles, saltem dabiturcuivis sine peccato vivere, ut saltem post vitiorum odium, possit sinevitio esse? Quis hoc praesumat? Quis hoc in hac vita vel sperareaudeat cum apostolus dicat: Si dixerimus quia peccatum nonhabemus nosipsos seducimus, et veritas in nobis non est? (I Joan. I.)Quis est, ut de caeteris taceam, qui ipsa saltem peccata ignorantiaepossit in hac vita plene deserere, perfecte devitare? Nunquid vel ipsiqui aliorum culpas corripiunt se ab omni peccati contagio penitusexuunt? Imo eos saepe per quos Deus aliorum errata corrigeredisponit, ex magnae pietatis dispensatione graviter cadere permittit,ut ex propria culpa discant quam misericordes in aliorum correptioneesse debeant. Sed quantum putas erubescunt, cum quali se humilitatedeliciunt, cum se in id unde alios corripiunt, vel forte in aliquidgravius lapsos conspiciunt, qui aliis in statu rectitudinis formampraebere debuerunt? Quis putas digne pensare sufficiat quantaconfusio corda eorum transfigat, cum in sua vita videant quod jurevaleat ab ipsis etiam reprehendi, quos pro culpa eorum reminiscuntura se saepe et acerbius corripi et durius castigari? Hinc est quod postZabulon nascitur Dina, quia nimirum saepe nimium zelum,interveniente culpa, sequitur verecundia. Nihil enim aliud,intelligimus per Dinam nisi verecundiam, sed ordinatam; solumpeccatum erubescere, est bonam, est ordinatam verecundiam habere.Sed qui Zabulon nondum gignere meruit, frustra Dinam se possegignere credit.

62

CAPUT XLVI. Quis, vel qualis sit ordinatus pudor.

Disce prius peccatum odisse, et tunc illud incipies veracitererubescere. Si veraciter odis, erubescis citius illud. Ille pudor verusesse cognosciutr, quem vitiorum odium praecedit et comitatur.Alioquin, si in peccato deprehenderis et deprehensus pudoreconfunderis, non te credo erubescere culpam, sed infamiam. Nonenim verecundia talis descendit tam ab ipso peccato quam de famaedetrimento. Non est ergo unde glorieris quasi Dinam genueris.Habent utique etiam homines perversi verecundiam, sed utinambonam, utinam ordinatam! Nam utique si bonam haberent, perversiforsitan non essent. Peccatum etenim si perfecte erubescerent, nontam facile committerent. Qualis putas pudor est erubescerepaupertatem, erubescere humilitatem? Illud non pudet eos erubesceread quod docendum non puduit coelestem magistrum de coelodescendere: Discite a me, inquit, quia mitis sum, et humilis corde(Matth. XI). At isti econtra magis abominantes quam sectanteshumilitatem, multo amplius erubescunt habere sordidam vestemquam sordidam mentem. Quam multi hodie sunt, quos magis puderetin oratione fecisse barbarismum contra regulam Prisciani, quamprotulisse mendacium in suo sermone contra regulam Christi. Sedquid haec de istis loquimur qui saepe sua etiam crimina jactant,quandoquidem illi etiam qui spirituales videntur, hunc pudorem haudfacile superant? Saepe dum in praedicationis officio proximorumutilitati deserviunt, dum forte contra superbiam disputant, contingiteos saepe superbire, unde constat eos contra superbiam subtiliterdisserere. Et si forte inter loquendum (quod fieri solet) brevemaccentum producerent, magis eos fortassis puderet de vitio orationis,quam de vitio elationis. Crede mihi non est credendum hanc esseillam verecundiam quam intelligere debemus per Dinam.

63

CAPUT XLVII. Quam sit rarum habere pudorem verum.

Vultis adhuc melius nosse quam sit rarum humanamverecundiam perfecte calcasse, et hanc veram et ordinatam haberequodque est Dinam genuisse? Ecce de carnalibus omitto, cumspiritualibus tantum interim sit mihi sermo. Ecce quisquis es qui tecredis jam Dinam genuisse, si cogeris coram multitudine nudocorpore transire, nunquid posses non erubescere? Cogita ergo sitantum confunderis quando immunda cogitatione in mente sordidaris.Cur te jactes amplius Dinam genuisse et ordinatam verecundiamhabere, si minus erubescis pudenda cordis quam corporis? Si magisvereris vultum hominum quam conspectum angelorum? Siccinemagis est erubescendum quod Deus fecit bene, quam quod tu malefecisti? Certe illas etiam corporis partes (quas pudenda vocamus)Deus fecit; pudenda autem cordis nonnisi tu fecisti. Diligenter ergoconsideranti, recteque discernenti quam sit rarum, vel quam sitpaucorum humanam verecundiam plene vicisse, et solam illam quaeordinata est possidere, non erit, ut arbitror, unde amplius quisadmirari debeat talem prolem tam sero Lia concipiat, vel pariat.

64

CAPUT XLVIII. Quid sit proprium pudoris.

Sed ne de nominis ratione tacite praeteriisse videamur, Dinajudicium istud interpretatur. Hoc itaque est illud judicium quoquisque a propria conscientia convenitur, convincitur, condemnatur,et digna confusionis poena multatur. Si enim sibi conscius non esset,non esset utique unde erubescere deberet. Et confusio quidem si nullapoena esset, non esset unde eam quisquam tam detestari, vel tantumdevitare debuisset. Miro itaque modo mens cujusque de propriaconscientia convicta, et condigna confusione dejecta, uno eodemquetempore ipsa contra seipsam dictat sententiam, ipsa de seipsa sumitvindictam. Hoc itaque est illud judicium in quo unus idemque est illequi judicat, et ille qui judicatur; idem ipse qui condemnat, et idemipse qui condemnatur; unus idem qui punitur et ipse qui punit. Nonergo sine causa fuit quod hoc tale judicium Scriptura sacra non sinedemonstratione nominare voluit. Istud enim demonstrationem sempersignificat, et quid aliud haec adjectio quam animum audientis inadmirationem excitat? Verum judicium mirabile dignumqueadmiratione, digneque pronuntiandum cum demonstratione, in quoquidem judicio quanto quisque seipsum ardentius diligit, tanto inseipsum acrius saevit; et quo parci sibi vehementius cupit, tantominus ipse sibi parcit; quia quo amplius suam confusionem formidat,eo acerbius sua quemque confusio vexat. Sed hoc fortassis cuiquammirandum videtur si haec inter alias virtutes digne annumeratur, curper femineum, et non potius per virilem sexum exprimitur? Sedscimus omnes quia in feminis quam in viris, quamvis sit formapulchritudinis major, est tamen ad opera virtutum constantiafortitudinis minor. Quis nesciat verecundia quantumlibet honestacordis robur quantum emolliat, et quam saepe fortia opera praepediat,dum animus hominis ultra modum confundi devitat? Est itaque Dinanon vir sed femina, non filius sed filia.

65

CAPUT XLIX. De utilitate et venustate verecundiae.

Et forte non sine causa fuit quod, post natum Zabulon, DeusLiae non filium, sed filiam donare decrevit, quae fratris audaciamblande mitigaret, et furentis animos blanditiis deliniret. Habet enim,ut ex praedictis apparet, Zabulon impetus vastos, et ingentes geritanimos. Sed sciunt, ut omnes novimus, feminae quam viri tumentesanimos blandius alloqui, et iratis dulcius blandiri. Valde ergoopportunum videtur quod post Zabulon Dina nascitur, ut ex sororislenitate fratris ferocitas temperetur. Multum enim per omnem modumzelantis animi impetum temperat, cum in seipso invenit quis undeerubescat. Haec utique est ratio, ni fallor, cur post Zabulon Dinanascitur, ut ejus modestia fratris sui impetus moderetur. Sed quiaDina nil utile, nil magnificum molitur, tribum in populo Israel facerenon meretur. Imo etiam saepe, ut dictum est, dum plus justo confundimetuit, ad fortia et virilia non solum non convalescit, sed ea etiampraepedire consuevit. Sed quamvis pavida sit (utpote femina) adopera fortitudinis invenitur, tamen provida et circumspecta adcustodiam honestatis; et quamvis nesciat placere per fortitudinem,novit tamen placere per formae pulchritudinem. Est enim Dinaadmirandae pulchritudinis et formae singularis, et quae intuentiumoculos in sui admirationem facile trahat, et admirantium animos citosua dilectione alliciat. Quis enim ignorat quomodo modestiaverecundiae homines omnibus et commendabiles reddat, et amabilesefficiat? Unde namque est quod verecundos homines fere sempercaeteris charius amplectimur, nisi quod, in eis dum verecundiaemodestiam modestiaeque gratiam miramur, Dinae quodammodopulchritudine allicimur, et pulchritudinis suae magnitudine in ejusamorem captivamur? O quam singularis hujus Dinae pulchritudo!quam celebris hujus dilectio, cujus pulchritudinem pene nemo nonmiratur, cujus dilectione pene nemo non delectatur! Hujus rei Sichemfilius ille Emor testis sit, qui ei tam ardenti amore inhaesit, ut malletomnes mares suos absque mora circumcidere quam illam non habere.

66

CAPUT L. Quomodo verecunda mens modestiae metas transgreditur, cum per superbiam et vanam gloriam corrumpitur.

O quam multi usque hodie sunt qui, quod pro Deo facerevoluerunt, saepe pro amore Dinae efficere non differunt, etpudendorum superflua, quae pro Deo amputare debuerant, ortaconfusionis occasione, pro evitando verecundiae detrimentoamputare non tardant, et malunt in amputandis vitae suae superfluiscircumcisionis molestiam subire, quam impudentes videri, et sineverecundia esse! Sed quis est Sichem, vel quis pater ejus? Vel quidsibi volunt hujusmodi nomina Sichem, quod interpretatur humerusvel labor, et Emor quod sonat asinus? Sed si eorum facto consulimus,qui sint citius invenimus. Qui enim sunt qui solent non tam pro Deoquam pro Dina, non tam pro conscientia quam pro verecundiapudenda sua circumcidere: qui, inquam, alii erunt, quam amorpropriae excellentiae et amor vanae gloriae. Talis filius de tali patre,de amore propriae excellentiae amor vanae gloriae. Attende nuncergo hunc Emor, quam sit stultus; et invenies quam recte nuncupeturasinus. Videamus ergo unde extollitur, unde glorietur. Si de eo quodnon habet, sed habere se credit, hac, quaeso, stultitia quid stultiusexcogitari potest? Si autem habet, audiat quid ei Apostolus dicat:Quid habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriarisquasi non acceperis? (I Cor. IV.) Et quidem accepisse non accipientis,sed veraciter est gloria dantis. Quid enim habet homo proprium nisipeccatum? Et quale erit gloriari de malo proprio, sive de bonoalieno? Talis itaque gloriator, quam vere est stultus, tam recteappellatur et asinus. Sed et quod Sichem humerus vel labor dicitur,ad idem pertinere videtur. Humeris enim onera portamus, et hocagendo utique laboramus. Supponit itaque Sichem humerum suum adportandum, et libenter desudat, sed ad solum nomen sibi faciendum.Recolamus modo quod de Issachar legimus: Issachar, inquit, asinusfortis vidit requiem quod esset bona, et terram quod esset optima, etsupposuit humerum suum ad portandum (Gen. XLIX). Ibi Issachar

67

asinum se reputat, et humerum suum ad portandum inclinat. HicEmor asinus dicitur, et Sichem laboriosum humerum haberedemonstratur. Videtis quia quidquid agitur pro laetitia vera, totumexercetur pro laetitia vana. Issachar laborat pro requie quam vidit.Sichem pro laudis vanitate quam concupiscit. Recte tamen nonlaboriosus, sed labor appellatur, quia per suum laborem ad veramrequiem non perducitur. Quod autem recte labor dicatur, testaturlabor hypocritarum, qui tantum laborant pro adipiscendo vano favorehominum.

68

CAPUT LI. Quomodo verecunda mens ab intentionis suae rectitudine dejicitur.

Hic itaque est ille Sichem qui egredienti Dinae occurrit,oppressamque corrumpit. Integritatem ergo quam intus fortassisconservare potuit, egressa amittit. Nam quoniam verecundiaevenustas ab omnibus fere commendatur, laudatur, amatur, Dinamegredientem et intima sua deserentem, et quae eam humiliareconsueverat infirmitatis suae memoriam cito obliviscentem, subitohominum laudes excipiunt, et eam, dum favoribus demulcent,corrumpunt. Dum enim in oblata laude delectatur, quid aliud quamper Sichem (amorem videlicet vanae gloriae) corrumpitur?Verumtamen tunc Dina corruptionis suae damna violentia quadampotius quam voluntate patitur, cum blandienti pravae delectationiquantum potest reluctatur. Toties enim Sichem quasi nolentemopprimit, quoties mentem corruptionis suae confusionemerubescentem, et idcirco fortiter reluctantem, etiam invitam usque adturpem delectationem trahit. Sed quid putas causae accidit quae eamsua intima deserere, et ad exteriora vagari compulit, nisi quod saepedum infirma nostra nimis erubescimus, unde forte alii easdeminfirmitates in se sentiant, mirari incipimus, et videtur nobisquoddam solatii genus invenisse, si deprehendamus nos in nostrasaltem dejectione vel socios habere? Inde fit ut incipiamus aliorumstudia curiosius quaerere, nunc vultum, nunc gestum, totiusquecorporis habitum frequenter circumspicere, eorum occulta ex aliorumrelatu libenter addiscere. Dum igitur Dina in aliis animarum statumex signis exterioribus deprehendere nititur, quid aliud quam suadeserens ad videndas mulieres foras egreditur, forisque vagatur?Dum ergo Dina mulierum formas curiose circumspicit, alias multum,alias minus pulchras nimirum invenit. Et dum secum tacita saepecomparat, quam multas pulchritudinis suae magnitudine longeantecedat, quid mirum si appetitus eam vanae gloriae vehementiuspulsat? Cujus impetum dum resistendo repellere non sufficit, quidaliud quam viribus Sichem victa succumbit?

69

CAPUT LII Quomodo sub uno eodemque tempore unde una corrumpitur, inde aliae virtutes quandoque nutriuntur.

Notandum sane quod uno eodemque tempore et Dinacorrumpitur, et ejus in suis pecoribus pascendis fratres occupantur.Mens etenim quae charitate caeterisque virtutibus pollet, sicut de suismalis dolere, sic et de proximorum bonis gaudere solet. Dum igiturproximorum vitam lustrando eorum bona considerat, suaque cumillorum bonis comparat, sicut non potest suis saepe favoribus nonfavere, sic et de aliorum eam bonis congratulari erit necesse. Mensutique pia dum aliorum profectum, aliorum defectum, horuminfirmitatem, illorum perfectionem diligentius intuetur, variisnimirum, nunc his, nunc illis vicissim affectibus tangitur. Incipit ergopro aliis timere, pro aliis dolere, de his bona, de illis meliora sperare.Videt in aliis quae diligat pro quibus et gaudeat invenit, et inquibusdam quae juste abhorreat, pro quibus et juste dolere debeat. Inhunc itaque modum dum affectus boni simplicibus cogitationibusalludunt, quae ex inspecta et sibi complacita proximorum disciplinahinc inde occurrunt, quid aliud fratres Dinae, filii Liae, quam pecorasua pascunt? Videsne quomodo uno eodemque tempore aliud verusamor proximi, atque aliud operatur vanus amor sui? Verus amorproximi pascendis pecoribus fratrum pascua praestat, vanus amor suicorruptionis Dinae occasionem administrat. Quod autem res patremnon latet, etiam priusquam ad fratres sermo perveniret, quid aliudnobis insinuat, nisi quod corruptelae notitia animum prius percogitationem quam per affectum pulsat? Sed cum res diutius in cordeversatur, saepius per cogitationem replicatur, quandoque usque adintima cordis penetrat, cordisque affectum transverberat. Cum igiturrei sollicitudine animus afficitur, variisque affectibus vicissimtangitur, jam usque ad filios Liae, fratres autem Dinae sermopervenisse non dubitatur.

70

CAPUT LIII. Cum quanta instantia, vel cautela corrigenda sit intentio depravata.

Sed quomodo putas insaniunt, cum sororis suae corruptionemjam ignorare, vel saltem dissimulare ulterius non possunt? Quid enimde eis ait Scriptura, nisi quod irati sunt vade; et iterum quod essentsoevientes ob stuprum sororis suae? (Gen. XXXIV.) Docet utique noshaec fratrum ira, vel potius insania, quantum sibi debeat quisqueirasci, qualiter indignari, quomodo seipsum arguere, quam acriterincrepare, cum se agnoscit conscientiam suam inani gloriationefoedasse. Debet ergo, quicunque est, ad sanandum mentis tumoreminfirmitates suas ante oculos ponere, et culpas suas, sine quibus nemohanc vitam transigit, ad memoriam revocare, quam inhonesta saepein opere, quam indigna in ore, quam immunda versetur in cogitationediligenter attendere, ut inde manifeste colligat quam multa in suismoribus invenire queat quae jure debeant amputari, si vere vult, etnon impudenter gloriari. Cum igitur hujusmodi conditionis retractatiomente revolvitur, quid aliud quam cum filio Emor circumcisionispactum statuitur. Nam quid est aliud dicere: Morum tuorum pudendaabscinde, quam masculorum tuorum praeputia circumcide? Et quidest dicere: Alioquin non poteris non impudenter gloriari, quamalioquin non poteris Dinae copulari? Si enim Sichem gloriatio, sidigna verecundia, quid aliud erit gloriatio impudens, gloriatio sineverecundia, quam Sichem sine Dina? Recte autem inveterataeconsuetudines quae difficile superantur, per masculinum sexumdesignantur. Isti sunt mares quos fratres Dinae circumcidi voluerunt;teste tamen Scriptura hanc circumcisionis conditionem Sichem indolo proposuerunt. Ecce, ut facile advertere possimus, nullo modomarito tali sororem suam dare disponebant, et quamvis propositaeconditionis conventionem explere potuisset, nullatenus tamen eumtali matrimonio dignum judicabant. Et quidem etiam si possemusomnia inhonesta nostra de nostra penitus vita amputare, et abomnibus omnino mundari, nihilominus tamen deberemus non denostris meritis, sed tantum in Domino gloriari. Et idcirco fortassis

71

fratres Dinae dura ei proponebant, ut eum de sororis suae copulaomnino desperarent. Sed paratior est Sichem quaelibet, vel quamlibetaspera tolerare quam adamatae Dinae divortia sustinere. Et fitquidem saepe quod et superius praelocuti sumus, ut ea quae ab animoextorquere non potuimus, quando pro Deo illa facere disponebamus,eadem nobis ipsa sit facile perficere, cum pro eis timeamus incurreredetrimenta verecundiae.

72

CAPUT LIV. Quomodo, vel quam caute oporteat intentionem mutare, et morum honesta non deserere.

Quid ad ista dicemus? An forte melius erit tacite gemerequam aliquid respondere, qui ista negare non possumus? Illud sanedixerim quod digne fratribus merito displicuit, merito eos placarenon potuit circumcisio, quae non tam pro Deo quam pro Dina, nontam pro institutione divina quam pro verecundia humana fuit facta.Malum tamen in eis fuit justae severitatis modum excedere, et inulciscenda injuria aequitatis mensuram minime servasse. Merito ergoJacob inconsultam eorum audaciam redarguit, severitatemque tamindiscretam juste reprehendit. O quanto satius erat viros quamvis nontam pro Deo, quam pro Dina circumcisos ad verum Dei cultumpaulatim perducere, quam inopinata et repentina morte percutere!Hinc itaque colligat, hinc diligenter attendat quomodo quisque debeatcircumcisis suis parcere, quos tamen se meminit non propter Deumcircumcidisse. Qui sunt istiusmodi circumcisi, nisi mores non bonaintentione correcti? Nec tamen in talibus debemus morum honestadestruere, sed intentionem mutare. Errant ergo, utique errant quiabjiciunt opera bona, quamvis forte inchoata sint intentione mala.Erratuum ergo suorum ultores hujusmodi quid aliud faciunt, quamsuper circumcisos cum Simeon et Levi irruentes violenter occidunt?

73

CAPUT LV. Qua maxime consideratione debeamus intentionis depravationem castigare.

Opere pretium est illud etiam diligenter attendere quonammodo tam pauci tantam potuerunt stragem efficere. Sed nimirumadjuvit eos electa opportunitas temporis, quando ipsos circumcisos,et ab ipsis occidendos oppresserat acerbitas doloris. Ad hoc electusest circumcisionis dies ille tertius, in quo teste Scriptura, dolor soletesse gravissimus. Sed qui sunt isti dies, vel cur tantum dicuntur essetres? Si per noctem ignorantia, recte per diem intelligitur notitia.Primus itaque dies est cognitio eorum quae sunt extra nos, secundusdies, cognitio eorum quae sunt intra nos; dies tertius, cognitio eorumquae sunt supra nos. Extra nos corporalia, intra nos spiritualia, supranos divina. Eorum itaque qui se circumcidunt, verumtamen nonpropter Deum hoc faciunt, prima consideratio esse debet, vel potiusesse solet, cum diligenter attendunt quid asperitatis extrinsecuspertulerunt. Secunda consideratio esse debet quid intus acquisieruntper tot cruciatus corporis, imo quantum intus veraciter perdideruntper naevum sinistrae intentionis. Tertia consideratio erit quidretributionis de Deo exspectare debeant, quem simulatae servitutisobsequio non tam placasse quam exasperasse non dubitant. Primoitaque die considerationis primae recurrit ad memoriam amputatalicentia amatae consuetudinis, et absque dubio dolor efficitur, dolorutique gravis; quia non relinquitur sine dolore quod possidebatur cumamore. Secundo die considerationis secundae invenit se animus perdetrimenta corporis pervenisse ad damna mentis, et fit utique dolorquanto justior, tanto fortassis et gravior. Tertio die considerationistertiae deprehendit se gravia pertulisse de sententia propria, sedgraviora exspectare debere de sententia divina. Hic est ille diestertius in quo, testante Scriptura, dolor solet esse gravissimus.Quantus enim putas dolor mentem transverberat cum diligenterconsiderat malum quod pertulit, malum quod commisit, malum quodpromeruit, malum quod pertulit exterius in cruciatu corporis, malumquod contraxit intrinsecus in reatu criminis, malum quod promeruit

74

divinitus in conspectu Creatoris. Profecto non solum graviter, sedetiam gravissime doluit quisquis inutiliter circumcisorum ad hancdiem pervenire potuit.

75

CAPUT LVI. Quod mens in omni corruptione sua debeat et patienter dolere, et de sua correctione non desperare.

Debet tamen mens sui criminis conscia et de sua infirmitateconfusa, et patienter dolere, et de sua correctione non desperare.Oportet eam sane et dolere de corruptione et sperare nihilominus decorrectione, ut per moderatum dolorem afflicta, et per spei fiduciamerecta, et satisfaciat de praeterito, et provideat de futuro. Superiusautem jam diximus quomodo dolorem et spem per Simeonem, etLevi intelligere debemus. Isti sunt duo illi Dinae fratres Simeon etLevi injuriarum suarum ultores saevi, sed utinam quam fortes, tamforent et discreti! Ad Simeon pertinet satisfacere de eo quodmalefactum est, ad Levi pertinet animum erigere ad id quod inposterum providendum est. Si ergo doles de corruptione, desperesautem de correctione, est tibi Simeon, sed solus. Si negligis desatisfactione praeteriti, speres tamen de cautela futuri, est ibi Levi,sed solus. Ad tantum ergo negotium necesse est ut uterque conveniat,et uterque alteri opem ferat.

76

CAPUT LVII. Quomodo, vel quam caute per exprobrationem peccati vel per exactionem debiti, debeat corrupta mens flagellari.

Sed considerandum est iterum quod saepe in eo quod fortiteragunt, modum justi libraminis excedunt, quod facile convincimus exhoc eorum opere quod inter manus habemus. Arreptis enim gladiis,confoederatos sibi societatis pacto violenter occidunt, et pro uniuspudicitia violata, tot virorum tam subitam stragem fecerunt. GladiusSimeonis exprobratio, gladius Levi est exactio. Solet enim Simeoncorruptae menti exprobrare vehementer malum quod fecit, Levi verosolet vehementer exigere bonum quod fieri oportuit. Quid igitur aliudest eos his gladiis pugnare, quam exprobrationis et exactionisstimulis mentem flagellare? His stimulis quorumdam mensvehementer accensa, saepe inconsolabiliter plangit ea etiam quaenullo modo potest evitare. His stimulis exagitata ea etiam saepeinchoare praesumit, quae nullatenus valet consummare. Hinc illaquorumdam immoderata tristitia; hinc illa etiam indiscretaabstinentia, quae non solum vires corporis, verum etiam evacuantvirtutem mentis. Quosdam etenim, saeviente Simeone, vidimus tamirrationabili tristitia absorberi, ut nullius possent aliquatenusconsolatione relevari. Alios cognovimus per immoderatamabstinentiam tam graviter corruisse, ut nulla postmodum deliciarumcopia, nulla coquorum diligentia posset eis satisfacere. Eccebellatores isti (Simeon loquor et Levi) quomodo pugnant, qualiter sevindicant. Quid est enim aliud eos, arreptis gladiis, Dinae amatoresinterficere, quam exprobratione inevitabilium vel exactioneimpossibilium eo usque non solum vires corporis, verum etiamvigorem mentis attenuare, ut pro humana saltem verecundia nonpossit se mens a suis excessibus temperare? Unde eis recte per Jacobdicitur: Simeon, et Levi fratres vasa iniquitatis bellantia, in consiliumeorum non veniat anima mea, et in coetu eorum non sit gloria mea(Gen. XLIX). O quales bellatores, qui dum fortiter egisse viderivolunt, pacis suae socios tam crudeliter quam violenter occidunt!Vasa iniquitatis bellantia, sed in consilium eorum non veniat anima

77

mea. O viros inconsultos, qui dum hic praesumunt quod efficere nonpossunt, illud etiam amittunt quod efficere potuerunt! In consiliumergo eorum non veniat anima mea, et in coetu eorum non sit gloriamea. Non est bona gloriatio ambulare in magnis, et in mirabilibussuper se, quo possit quasi de sua gloriari virtute. Non est, inquam,hujusmodi bona gloriatio. In coetu ergo eorum non sit gloria mea:Quia, inquit, in furore suo occiderunt virum, et in voluntate suasuffoderunt murum (ibid.).

78

CAPUT LVIII. Quomodo per nimiam afflictionem mens quandoque usque ad impudentiam effrenatur.

Quid per virum nisi vigor mentis? quid per murum nisidisciplina intelligitur corporis? Vir itaque ille amator Dinae tuncveraciter occiditur, quando per afflictionem nimiam vigore mentisexhausto, usque ad apertam impudentiam animus effrenatur. Tuncamator Dinae absque dubio gladio perit, quando per afflictionisnimietatem vigor mentis eo usque deficit, ut a suis, ut dictum est,excessibus pro humana saltem verecundia se temperare non possit.Tunc murus destruitur, quando per immoderatam abstinentiam rigorprioris disciplinae penitus dissipatur. Sed hoc est in hujusmodibellatoribus prae omnibus admirabile, imo supra omnia detestabile,quod nullius unquam quamlibet prudentis viri consilio acquiescunt,imo nec propriae saltem experientiae cedunt, nec tunc quidem cumjam incipiunt et corpore deficere, et corde tabescere. Quorumpertinacia maledictionis jaculo percutitur, cum ad illos per Jacobdicitur: Maledictus furor eorum, quia pertinax, et indignatio corum,quia dura (Gen. XLIX). Mirabilis pertinacia, sed non minor insania,ab impetu cursus sui, a devio erroris sui, nonnisi solo impossibilitatisfreno posse retineri. Ecce quomodo praeliari norunt vasa iniquitatisbellantia, ecce quanta faciunt, ecce quanta fiunt pro Dina. Pro Dinamasculi circumciduntur, pro Dina circumcisi perimuntur. Totum hocfit pro Dina, totum pro humana verecundia.

79

CAPUT LIX. Quod nec ordinata verecundia sit bona, nisi sit et moderata.

Sed miraris forte cum humanam verecundiam superiusreprobaverimus, cur eam modo ad Dinam pertinere doceamus, cumper Dinam solam ordinatam verecundiam intelligere debeamus. Sedaliud est homines erubescere propter Deum, et aliud eosdemerubescere propter seipsos: Sic luceat lux vestra, dicit Scriptura, utvideant opera vestra bona, et glorificetur Pater vester qui in coelis est(Matth. V). Bonum est ergo erubescere infamiam, non tam adnostram quam ad gloriam divinam. Et hoc est forte Dinam exire,hominum infamiam propter Deum erubescere. Nam tunc proculdubio Dina intus invenitur, quando de occultis etiam suis coram Deoconscientia nostra confunditur. Homines itaque propter Deumerubescere, est bonam verecundiam habere, et qualem non dubitamusad Dinam pertinere. Verecundia itaque talis et ordinata est, et juxtaaliquid recte humana dici potest. Revera tamen hujusmodi bona est,si non sit nimia. Certe si Dina adhuc parvula esset, vel intra thalamisui secreta seipsam cohiberet, corruptionis maculam non incurrisset,et tantorum malorum causa non exstitisset.

80

CAPUT LX. De principalium affectuum numero, et ordinandi modo compendiosa recapitulatio.

Haec est Dina quae post Issachar et Zabulon nascitur, quiapost degustatum internae dulcedinis gaudium, et post verum vitiorumodium, quanto verius tanto vehementius quisque de sua infirmitateconfunditur. Per Issachar etenim intelligimus gaudium conscientiae,per Zabulon odium malitiae, per Dinam venustatem verecundiae: etsunt quidem hi novissimi tres liberorum Liae. Quos si cum quatuorsuperioribus annumeramus, septem esse absque dubio invenimus.Principales enim affectus septem esse longe superius jam diximus:quos cum in nobis ordinamus in numerum virtutum redigimus. Primoitaque ordinatur timor, deinde dolor, post hos spes et amor. Post hosquatuor ordinantur laetitia et ira; novissime autem omniumverecundia. Itaque nihil aliud est Jacob hujusmodi liberos ex Liagenuisse, quam animum affectionis suae motus ordinando dignamvirtutum sobolem de seipso procreasse. Per Ruben igiturprimogenitum Jacob intelligimus ordinatum timorem, per Simeonemordinatum dolorem, per Levi et Judam ordinatam spem et ordinatumamorem. Per Issachar autem intelligitur ordinata laetitia, per Zabulonordinata ira, per Dinam ordinata verecundia.

81

CAPUT LXI. Quod affectus ordinati veraciter sunt boni, si sunt et moderati.

Sciendum autem quod affectus isti tunc veraciter credunturboni, quando sunt non solum ordinati, sed etiam moderati. Saepenamque cum discretionis moderamen excedunt, virtutis nomenamittunt. Sed hoc fortassis melius per exemplum ostendemus, si deipso fratrum primogenito exempla sumamus. Certe si timorimmoderatus periculosus non esset, Jacob ad Ruben loquens minimedixisset: Effusus es sicut aqua; non crescas, quia ascendisti cubilepatris tui, et maculasti stratum ejus (Gen. XLIX). Si per Rubendebemus ordinatum timorem intelligere, cur, quaeso, jubet eum Jacobnon crescere, nisi quia malum est in quolibet ordinato timore modumaequitatis excedere?

82

CAPUT LXII. Quibus modis timor mensuram aequitatis transgreditur.

Duobus autem modis hic filius aequitatis mensuram saepesupergreditur, aut quia circa unum aliquid minus extenditur, aut quiaad innumera, vel etiam inutilia passim dilatatur. Quis neget Judampost proditionis scelus jure timere debuisse? Sed illud in eo quis nonvideat supra omnia exsecrabile fuisse, quod, dum in suo timoremodum servare noluit vel nescivit, semetipsum desperando malumquod corrigere potuit, detestabiliori exitu quam exordio cumulavit?Sed illa timoris nimietas quae se passim ad multiplicia rerum effunditfacilius decipit: perfectis etenim viris quandoque subrepit. Quisnamque praelatorum quamlibet perfectus dum subjectis suis vitaenecessaria providet, ita sollicitudinis suae curas temperet, ut proadversis rerum casibus nunquam plus justo formidet? Pertinet autemad Ruben tunc tantum timor hujusmodi, cum surgit quidem, et non examore mundi, sed de dilectione proximi. Sed quis enumerare sufficiatomnes ancipites incommodorum casus hinc indeque surgentium, proquibus eum trepidare cogit et si non sua, suorum saltem infirmitassubjectorum? Et quis non videat quam sit difficile, imo quam peneimpossibile justae formidinis metas nunquam excedere? Inde fitsaepe ut quanto quis prudentior, tanto inveniatur et sollicitior; etquanto quisque novit perspicacius circumstantium periculorum casusancipites prospicere, tanto cogitur timidae sollicitudinis suae habenasmultiplicius relaxare. De quo et illud convenienter intelligitur quod aRuben per Jacob dicitur: Effusus es sicut aqua, non crescas (Gen.XLIX). Solet enim per aquam quandoque carnis prudentia, sicut pervinum intelligi saepe specialis intelligentia. Haec aqua cuique tunc invinum vertitur, quando aspirante Deo, per exterioris scientiae scalamad invisibilium intelligentiam sublevatur, quando invisibilia Dei acreatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur (Rom.I). Hujusmodi cuique aqua eo amplius abundat, quo ejus animus inexteriorum scientia copiosius se dilatat. Haec utique aqua quantouberius excrescit, dum omnia caute circumspicit, tanto procul dubio

83

formidolosae sollicitudinis silvam densiorem gignit, et latiusexpandit, unde recte hic dicitur: Effusus es sicut aqua, non crescas.Cavendum itaque summopere est, cum mundanae scientiae aquaabundat, ne multiplicis sollicitudinis timor ultra mensuram excrescat.

84

CAPUT LXIII. Ad quam impudentem evagationem nimius timor mentem prostituit.

Certe cum Ruben adhuc parvulus esset, et annos puerilesageret, patris sui cubile incestare non praesumpsit, vel quia nonpotuit, vel quia minime ausus fuit. Adultus tamen in tantam, ut deipso legitur, prorupit audaciam ut patris sui corrumperet concubinam,Balam videlicet Rachelis ancillam. Sed si per Balam imaginatiointelligitur, quomodo putamus hujusmodi ancilla corrumpitur? Sedquae est Balae corruptio, nisi cogitationis, vel imaginationisinordinata et impudens evagatio? In tantum enim quandoque timorsuperfluus imaginationem, non dicam, corrumpit, sed prostituit ut intempore quidem orationis a suis se fornicationibus temperare vix, automnino non possit. Cum enim prae nimia sollicitudine inter orandumetiam saepe mundanorum negotiorum phantasias mens perimaginationem recipit, quid aliud Bala quam ad fornicationes Rubensinum suum expandit? Cogita nunc ergo quam sit ineptum, ut eotempore quo debes pro aeternis malis removendis Dominosupplicare, incipias temporalia tantum pericula prae oculis habere, etilla sola corde revolvere, illorum propter quae veneras oblivisci, illaquorum oblivisci debueras sola reminisci. Hinc est quod mens saepe,quae prius solebat per imaginationem sola sibi futurorum bona velmala omni hora anteponere, postmodum per superfluum timoremsubacta non possit vel ad modicum curarum saecularium incursus acordis secretario excludere. Quia igitur saepe imaginatio persuperfluum timorem ad tam imprudentem cogitationum evagationemdeducitur, recte ad Ruben pater suus de corruptione Balae eiimproperando loquitur. Effusus es sicut aqua, non crescas, quiaascendisti cubile patris tui, et maculasti stratum ejus.

85

CAPUT LXIV. De vi, vel efficacia timoris sine quo nec mala deserimus, nec bona inchoamus.

Sed ut de hoc affectu aliquid loquamur apertius, majoremprae caeteris sive ad bonum, sive ad malum efficaciam haberevidetur. Siquidem ab illo frequenter a suo mens rectitudinis statudejicitur, sed quolibet modo dejecta sine illo nunquam reparatur. Quisenim de quovis peccato quamlibet parvo sine timore liberatur? Sinetimore mala nostra nunquam deserimus; sine timore bona operari,nec saltem inchoamus. Nonne de eo hoc illa verba Jacob manifesteloquuntur, si recte intelligantur ubi dicitur: Ruben primogenitusmeus, tu fortitudo mea, principium doloris mei, primus in donis,major imperio (Gen. XLIX). Ubi et illud sequitur, de quo aliqua jamdiximus: Effusus es sicut aqua, non crescas. Quomodo autem isteRuben sit primogenitus, vel quomodo sit principium doloris exsuperius jam dictis satis, ut arbitror, manifestum est; quomodo autemsit ejus fortitudo, et caetera quae de eo dicuntur, facile ostendi potest:Tu, inquit, fortitudo mea. Quis enim in illo unquam praelio victorexstitit, ubi spiritus adversus carnem, caro adversus spiritumconcupiscit? Quis, inquam, tam numerosum concupiscentiarumsuarum exercitum debellavit, si sine timore pugnavit? Recte ergoprimogenitus, quia a timore Domini omne bonum inchoatur, rectefortitudo dicitur, quia per timorem Domini cor contra concupiscentiassuas roboratur, recte principium doloris sui, quia timorem Dominiutilis dolor comitatur. Ut enim animi dolor cuique suus sit, et sibiutilis existat, necesse est ut eum timor Domini praecedat.

86

CAPUT LXV. De principalitate timoris, et aliis affectibus qui quibus principentur.

Primus, inquit, in donis, major imperio. Inter omnia Dei donaquae ad salutem hominis spectare videntur primum et principaledonum bona voluntas esse cognoscitur, per quam in nobis divinaesimilitudinis imago reparatur. Quidquid homo agat, bonum esse nonpotest, nisi ex bona voluntate procedat. Quidquid ex bona voluntatefit, malum esse non poterit. Sine bona voluntate omnino salvari nonpotes, cum bona voluntate omnino perire non potes. O donummirabile! o donum singulare! Hoc est illud primum, vel principaledonum quod primogenito Ruben tribuitur, quia absque dubio pertimorem Domini voluntas mala in bonam commutatur. Cur itaqueprimus in donis non sit qui primum et principale donum accipit?Primum quia a bona voluntate bonum omne inchoatur; principale,quia bona voluntate hominibus utilius nihil datur. Primus in donis,major imperio. Quis hunc Ruben prae caeteris imperio majorem esseneget, qui caeteris omnibus fratribus suis persaepe etiam imperaresolet? Ante ejus conspectum Levi cedit, quia superveniente timorespes cadit, ad ejus imperium saepe Judas secedit. Zabulon acceditquia, cogente timore, saepe charitas refrigescit, odium exsurgit. Adnutum ipsius Issachar egreditur, et Simeon ingreditur, quiasubintrante timore, saepe et gaudium excluditur, et dolor admittitur.Vidimus quomodo Ruben quandoque fratribus suis etiam imperareconsuevit, videamus quomodo imperium suum prae caeteris latiusextendit. Certe alia sunt quae amamus, alia sunt quae odio habemus,sed pro utrisque timere solemus, dum saepe ista amittere, illaformidamus incurrere. Dividunt itaque Judas, et Zabulon inter seregnum, sed Ruben se extendit ad totum, quia verus amor ad solabona, verum odium ad sola mala, timor se effundit ad hoc, et ad illa.Zabulon in partis suae partem fratrem suum admittit Simeonem. Proadversis siquidem dolemus, sed non pro omnibus, quia non omniasustinemus. Levi quam Judas imperio est minor, multo tamen quamIssachar imperio est major. Plura enim sunt quae debemus diligere,

87

quam quae audeamus sperare. Sed constat nihilominus copiosioremesse materiam sperandi quam gaudendi, quia habita de quibusgaudemus pauca sunt ad ea quae habenda speramus. Judas itaque etZabulon imperii sui magnitudine caeteros fratres vincunt,verumtamen ad mensuram Ruben extendere se minime possunt.Omnes itaque Ruben antecedit, qui caeteros primus longe post serelinquit. Omnia enim quae constat homines amare, sperare, odisse,pro quibus dolere, vel gaudere solent, multiplicis timoris causas ex segignere valent. Saepe etenim circa unam rem quam diligimus, plurestimendi causas invenimus. Quot modis siquidem perdi potest, tottimoris occasiones dare potest. Multum itaque regnum suum Rubeniste dilatat, sed vires ei administrat, non solum multiplicitasoccultorum, sed etiam mutabilitas apparentium. De quo enim securusesse possum, qui nil habeo quod perdere non possum? Quando hic adscientiae certitudinem pertingo, qui innumerabiliter plura nescioquam scio? Quia igitur timor caeteris affectibus latius diffunditur,recte Ruben fratrum comparatione imperio major esse perhibetur. Etne crescat a patre suo prohibetur, sed eo videlicet tempore quo sicutaqua diffusus erat, quando jam patris cubile ascenderat, stratumqueejus jam maculaverat: Ruben, inquit, primogenitus meus, tu fortitudomea, principium doloris mei, primus in donis, major imperio, effususes sicut aqua, non cresces, quia ascendisti cubile patris tui, etmaculasti stratum ejus. Ecce Ruben quantum malum praesumpsit,quia ultra modum excrevit. Cito magnum periculum incurritur, sitimor noster per discretionem non moderatur.

88

CAPUT LXVI. Quomodo virtutes in vitia vertantur nisi per discretionem moderentur.

Sic et de aliis affectibus credere debemus, periculosos quidemesse, nisi eos intra aequitatis metas coerceamus. Certe quam malumsit dolorem et spem modum excedere ex praedicto Simeonis et Levifacto facile possumus advertere: de quibus per Jacob dicitur:Maledictus furor eorum quia pertinax, et indignatio eorum quia dura(Gen. XLIX). Caute ergo circa omnes debet custodiri, ut non solumsint ordinati, sed etiam moderati. Timor enim nimius saepe cadit indesperationem, dolor nimius in amaritudinem, spes immoderata inpraesumptionem, amor superfluus in adulationem, laetitia supervacuain dissolutionem, ira intemperata in furorem. In hunc itaque modumvirtutes in vitia vertuntur, si per discretionem minime moderentur.Videsne quemadmodum caeterae omnes virtutem discretionisrequirant, ne virtutis nomen amittant.

89

CAPUT LXVII. Quomodo, vel quam sero oriatur discretio cum sit prima proles rationis.

Hic est ille Joseph qui quidem sero nascitur, sed a patre pluscaeteris amatur. Quis enim nesciat vera bona animi sine discretionenec posse acquiri, nec posse conservari? Merito ergo illa virtussingulariter diligitur sine qua nulla conquiritur, nulla consummatur,nulla conservatur. Sed vix sero talem filium accipere meremur, quiaad discretionis perfectionem non sine magno usu, nonnisi per magnaexperimenta erudimur. Prius non oportet in singulis virtutibusexerceri, et quid in unaquaque possimus experiri, quam possimus deomnibus plenam scientiam percipere, et de singulis sufficienterjudicare. Multa quidem de discretione legendo, multa discimusaudiendo, multa ex insito nobis rationis judicio: verumtamennunquam de hac ad plenum erudimur sine experientiae magisterio.Post omnes sequi oportet qui de omnibus judicare debet. Primumergo est ut satagamus singulis virtutibus studium frequensimpendere, quod dum facimus, necesse est nos saepius cadere:oportet ergo nos saepe resurgere, et per frequentem lapsum addiscerequa vigilantia, qua cautela oporteat virtutum bona aquierere velcustodire. Sic sic dum longo usu virtutum disciplina addiscitur,quandoque mens diu exercitata ad plenam morum discretionemperducitur, et quasi de nato Joseph jure laetatur. Ante hujusnativitatem ejus fratres dum adhuc omnia sine discretione agunt,quanto ultra vires suas multa praesumunt, tanto saepe deterius, atquedeformius ruunt. Unde est, sicut jam diximus, quod post eos Dinanascitur, quia frequenter deformem lapsum pudoris confusiocomitatur. Sed post natam Dinam et quasi per confusionisignominiam fratres sui inveniunt, et per experimentum addiscunt,nihil melius esse quam consilio regi: Quia melior est vir prudens viroforti (Prov. XVI). Vir enim prudens loquitur victorias, et qui cumconsilio cuncta agit, in aeternum non poenitebit (Prov. XXI). Cumigitur consilii necessaria utilitas per experimentum cognoscitur, et perstudium attentius quaeritur et invenitur, Joseph quodammodo

90

nascitur, per quem virtus discretionis intelligitur. Patet autem ratiocur ancillarum nulla, cur nec ipsa quidem Lia, sed Rachel solapotuerit talem filium gignere, siquidem non est sensualitatis, nonimaginationis, non denique ipsius affectionis, sed solius est rationisdiscernere sicut et intelligere. Si igitur per Rachel rationemintelligimus, cur nonnisi de Rachel Joseph nasci possit citiusinvenimus, quia quod de sola ratione discretio oriatur minimedubitamus. Talis proles de tali matre. Joseph de Rachele, discretio deratione.

91

CAPUT LXVIII. De discretionis utilitate, vel ejus proprietate.

Hic est ille Joseph qui solus inter fratres tunica talari vestitur,quia sola illa actio ad consummationis talum debitique finisterminum perducitur, quae per discretionis prudentiam moderatur.Hic est ille Joseph qui a patre plus cunctis fratribus amatur, quiacunctarum virtutum virtus custos caeteris jure praefertur. Hic est illeJoseph sommiator somniorumque interpretator; quia vera discretio inipso tentationis articulo, inter ipsa suggestionum phantasmata exeorum qualitate futura pericula deprehendit, et aliis quibuslibet adcogitationum suarum confessionem imminentium malorum insidiasdetegit, et de futuris periculis cautos reddit. Hic est Joseph quemaemulantur sui, venerantur alieni, quem vendunt Hebraei, emuntAegyptii, quia citius consilio acquiescunt, faciliusque alienaeprudentiae cedunt erroris sui tenebras cognoscentes, quam de justitiasua, vel prudentia praesumentes. Hic est ille Joseph sponsus virginis,amator, non violator castitatis, quia discretio custos non corruptoresse solet internae puritatis. Hic est ille puer, et nuntius qui beato Jobin omni persecutione sua solus remanere potuit, qui ei perpetratadamna statim renuntiare studuit, quia nisi per discretionem, virtutumdamna animus nec cognoscit, nec corrigit. Nescit puer ille cumpereuntibus perire; nescit discretio per rerum detrimenta, pertentationum augmenta deficere, sed proficere. Quanto enimacrioribus tentationibus urgemur, quanto crebrioribus periculisexercemur, tanto perfectius ad discretionem erudimur, et saepealiarum virtutum damna, discretionis sunt lucra. Novit itaque Josephnon solum cum crescentibus crescere, non solum cum proficientibusproficere, verum etiam ex fratrum defectu ad profectum tendere, etex aliorum detrimentis prudentiae lucra acquirere. Merito talis filiusJoseph nuncupatur, Joseph siquidem augmentum interpretatur. Underecte de ipso per patrem ejus dicitur: Filius accrescens Joseph, filiusaccrescens, et decorus aspectu (Gen. XLIX). Recte itaqueaugmentum nominatur, recte filius accrescens dicitur qui semperaugmentatur, cujus incrementum usque in finem non finitur.

92

CAPUT LXIX. Quam sit utile et item quam sit difficile discretioni perfecte obtemperare.

Quanta autem hujus virtutis sit excellentia testantur ipsaJoseph somnia, testantur patris ejus verba, ubi legitur: Nunquid ego,et mater tua, et fratres tui adorabimus te super terram? (Gen.XXXVII.) Hunc Joseph et pater, et mater, et fratres adorant, quia autspontanea voluntate, aut coacti necessitate quandoque discretioniobtemperant. Per discretionem siquidem sol ille mundi intellectualisinterior ille oculus cordis intentio videlicet mentis dirigitur, perdiscretionem de qua oritur subtilitas rationis acuitur, per discretionemilla tota virtutum fraterna germanitas modificatur, et virtutumquaelibet quae ejus consilio non acquiescit, quae se discretioni, nonsubdit, citius virtutis nomen amittit. Ipse est qui fratrum suorumnegligentias non negligit, ipse est qui eorum excessus arguit. Ipsopraesente, non licet eis quidquam ultra vires praesumere; ipsopraesente, nihil per negligentiam praetermittere. In ejus praesentianon eis licet sive ad dexteram sive ad sinistram declinare, nilsegniter, nil praecipitanter agere, nil ante tempus praesumere, nilultra temporis opportunitatem differre. Hinc illa inter ipsum et fratresdiscordia gravis, et ita pene implacabilis, de qua Scriptura non tacet,cum manifeste pronuntiet, qui oderant eum fratres sui, nec poterant eiquidquam pacifice loqui. Monita enim Joseph videntur eis valdegravia, dura instituta, consilia importabilia. Quid enim durius, quiddifficilius, quam nil faciendum negligere, et in omni suo factonunquam modum perturbare, nunquam ordine confundere, nunquammensuram excedere? Crede mihi, nihil a se animus difficiliusextorquet, quam ut in omni affectione sua modum servet. Saepeetenim fratres Joseph magnum aliquid molientes dum eis undiqueacclamatur: Euge, euge, solent non solum ad inutilia, verum etiam adimpossibilia conatus sui manus extendere. Frequenter siquidemanimi affectus ex hujusmodi adulantium acclamatione, adimmoderatam praesumptionum audaciam effrenatur, imo etiammultoties mentis intentione depravata usque ad hypocrisis crimen

93

deducitur atque dejicitur. Hoc est illud crimen pessimum et praecaeteris abominandum quia Deo prae omnibus odiosum, de quoJoseph fratres suos apud patrem suum accusat, sicut Scriptura ipsamanifeste declarat, cum dicit: Accusavit Joseph fratres suos apudpatrem crimine pessimo (Ibid.). Vitium quod Deus singulariterdetestatur, nullum aliud quam hypocrisis rectius intelligitur.Augustino namque attestante, simulata aequitas non est aequitas, sedduplex iniquitas. Hoc vitium per Joseph detegitur, quando insidiansmalum per discretionem deprehenditur, et arguitur. Hoc vitium tuncfilios corrumpit, hoc vitium tunc pater corrigit, quando affectumtangens durius pulsat, diutius occupat, verumtamen animum usque adconsensum non inclinat.

94

CAPUT LXX. De multiplici officio verae discretionis.

Pertinet itaque ad Joseph non modo hoc vitium sed quodlibetinsidians malum, et latens adhuc provide circumspicere, cautepraevidere, callide deprehendere, citius detegere, acerbius arguere.Ad officium Joseph spectat cura, et custodia omnium fratrumsuorum, ad ipsum spectat disciplina singulorum, ad ipsum dispositiogerendorum, ad ipsum providentia futurorum. Ad ejus officiumpertinet diligenter attendere, frequenter discutere, quantum animusquotidie proficiat, vel quantum forte deficiat, quibus cogitationibusmagis incursetur, quibus affectibus frequentius tangatur. Ipse Josephdebet non solum vitia cordis, verum etiam invalitudines corporisperfecte cognoscere, et secundum quod unumquodque exigit, salutisremedia quaerere, quaesita adhibere. Ipsum nosse oportet non solumvitia sua, sed et gratiarum munera et virtutum merita, sed et ipsadiligenter distinguere, et quae sint bona naturae, vel quae donagratiae subtiliter pensare. Promptum habere debet quibus tentationummachinis malignus eum spiritus impugnet, quantis spiritualiumgaudiorum consolationibus abundet, quam frequenter divinus eumspiritus visitet, quomodo ab ipso cum sit unus non tamen uniformiter,eodemque modo semper tangitur, sed nunc spiritu sapientiae, nuncspiritu intellectus, nunc spiritu consilii, vel aliis quibuslibet ejusaffectibus repletur. Et ut totum breviter concludam, debet hic nosterJoseph totum interioris et exterioris hominis statum et habituminquantum possibile est, plene cognoscere, nec solum qualis sit,verum etiam qualis esse debeat subtiliter quaerere, diligenterinvestigare

95

CAPUT LXXI. De gemina prole rationis, gratia videlicet discretionis, et gratia contemplationis.

Per hunc itaque Joseph animus assidue eruditur, et quandoqueperducitur ad plenam cognitionem sui, sicut per uterinum fratremejus Benjamin, quandoque sublevatur ad contemplationem Dei. Sicutenim per Joseph gratiam discretionis, sic per Benjamin intelligimusgratiam contemplationis. Uterque de eadem matre nascitur quia etDei cognitio, et sui ex ratione percipitur. Longe post JosephBenjamin gignitur, quia animus qui in sui cognitione diu exercitatus,pleneque eruditus non est, ad Dei cognitionem non sustollitur?Frustra cordis oculum erigit ad videndum Deum, qui nondumidoneus est ad videndum seipsum. Prius discat homo cognoscereinvisibilia sua, quam praesumat posse apprehendere invisibiliadivina. Prius est ut cognoscas invisibilia spiritus tui, quam possisesse idoneus ad cognoscendum invisibilia Dei. Alioquin si non potescognoscere te, qua fronte praesumis apprehendere ea quae sunt suprate?

96

CAPUT LXXII. Quomodo per plenam cognitionem sui, sublevetur animus ad contemplationem Dei.

Praecipuum et principale speculum ad videndum Deum,animus rationalis, absque dubio invenit seipsum. Si enim invisibiliaDei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I), ubi,quaeso, quam in ejus imagine cognitionis vestigia expressiusimpressa, reperiuntur? Hominem secundum animam ad Deisimilitudinem factum et legimus (Gen. I), et credimus, et idcircoquandiu per fidem, et non per speciem ambulamus (II Cor. V),quandiu adhuc per speculum et in aenigmate videmus (I Cor. XIII),ad ejus, ut ita dixerim, imaginariam visionem aptius speculum, quamspiritum rationalem invenire non possumus. Tergat ergo speculumsuum, mundet spiritum suum, quisquis sitit videre Deum suum. Hocitaque speculum non desinit verus Joseph tenere, tergere,indesinenter inspicere. Tenere, ne deorsum, corruens terrae peramorem inhaereat; tergere, ne in inanium cogitationum pulveresordescat; inspicere, ne ad inania studia intentionis suae oculumreflectat. Exterso autem speculo et diu diligenter inspecto, incipit eiquaedam divini luminis claritas interlucere, et immensus quidaminsolitae visionis radius, oculis ejus apparere. Hoc lumen oculos ejusirradiaverat, qui dicebat: Signatum est super nos lumen vultus tui,Domine, dedisti laetitiam in corde meo (Psal. IV). Ex hujus igiturluminis visione quam admiratur in se, mirum in modum accendituranimus, et animatur ad videndum lumen, quod est supra se. Ex hac,inquam, visione videndi Deum flammam desiderii conspicit etfiduciam sumit. Mens itaque, quae jam visionis hujus desiderioflagrat, si jam sperat, quod desiderat, jam se Benjamin concepissecognoscat. Sperando enim concipit, desiderando parturit, et quantoamplius crescit desiderium, tanto appropinquat ad partum.

97

CAPUT LXXIII. Quam sit arduum, vel difficile gratiam contemplationis obtinere.

Sed scimus nihilominus (nam et hoc, Scriptura docente,didicimus): Quia spes quae differtur, affligit animum (Prov. XIII).Nihil enim sic afficit animum, quomodo impatiens desiderium. Quidautem hujus visionis dulcedine expetitur salubrius? quid sentitursuavius? quid animus experitur jucundius? Novit hoc Rachel, namnec rationem hoc latere potest, quia in hujus suavitatis comparationeomnis dulcedo amare est. Hinc est quod nec studium suum laxare,nec desiderium suum temperare potest. Hinc illa tanta parientisanxietas et doloris immensitas. Unde namque putas tanta dolorismagnitudo, nisi ex indesinenti studio, et impatienti desiderio? Crescitquotidie, et ex desiderio labor, et ex labore dolor. Augmentaturassidue, et ex studio desiderium et ex desiderio studium. Scit tamenRachel hoc negotium supra vires suas esse, nec tamen valet studiumsuum, vel desiderium temperare. Ad tantam namque gratiam,nunquam pertingit mens per propriam industriam. Dei est hocdonum, non hominis meritum. Sed absque dubio talem, tantamquegratiam accipit nemo, sine ingenti studio et ardenti desiderio. Novithaec Rachel, et idcirco studium multiplicat, et desiderium suumquotidianis incrementis acrius inflammat. In tanta namque quotidianiconatus anxietate, in hujusmodi doloris immensitate, et Benjaminnascitur, et Rachel moritur, quia cum mens hominis supra seipsamrapitur, omnes humanae ratiocinationis, angustias supergreditur. Adillud enim quod supra se elevata, et in extasi rapta, de divinitatislumine conspicit, omnis humana ratio succumbit. Quid est enimRachelis interitus, nisi rationis defectus?

98

CAPUT LXXIV. De illo contemplationis genere, quod est supra rationem.

Benjamin itaque nascente, Rachel moritur, quia mens adcontemplationem rapta, quantus sit humanae rationis defectusexperitur. Nonne Rachel mortua tunc erat, et omnis humanae rationissensus in Apostolo defecerat, cum dicebat: Sive in corpore, sive extracorpus, nescio, Deus scit (II Cor XII). Nemo ergo se existimet adillius divini luminis claritatem, argumentando posse penetrare; nemose credat humana illud ratiocinatione posse comprehendere. Si enimaliqua argumentatione adiri potuisset lumen illud divinum, utiqueinaccessibile non fuisset. Denique Apostolus gloriatur, ad illud se nonquidem, isse, sed absque dubio raptum fuisse: Scio, inquit, hominem,sive in corpore, sive extra corpus; nescio, Deus scit, raptumhujusmodi usque ad tertium coelum (ibid.). Sed quod est coelum hoctertium quod est inter terram et coelum, hoc est inter corpus etspiritum. Sed alia est dignitas spiritus humani, alia autem spiritusangelici, et longe alia est excellentia spiritus divini. Humanisiquidem spiritus dignitatem qui subjacet poenae et culpae longesupergreditur utriusque expers, excellentia scilicet angelicae naturae,sed incomparabiliter, utrosque praecedit spiritus ille qui fecitutrumque. Ad horum igitur coelorum quodlibet cujusvis animus, tuncveraciter exigitur, quando terrenarum cogitationum ima deserens, ineorum contemplatione defigitur. Ad primum itaque coelum pertinetcognitio sui, ad tertium autem pertinet contemplatio Dei. Ad hocitaque tertium coelum quis putas ascendit, nisi qui et descendit Filiushominis qui est in coelo, itaque et si sint qui ascendunt usque adcoelos, et descendunt usque ad abyssos, non tamen ascendunt nisiforte ad primum et secundum, non enim possunt usque ad tertium.Ad hoc utique coelum homines rapi possunt: nam ipsi ascendereomnino non possunt. Possumus tamen illa quae in hac vita haberipotest, Dei cognitionem, tribus gradibus distinguere, et secundumtriplicem graduum differentiam per tres coelos dividere. Alitersiquidem Deus videtur per fidem, aliter cognoscitur per rationem,

99

atque aliter cernitur per contemplationem. Prima ergo visio adprimum coelum, secunda ad secundum, tertia pertinet ad tertium.Prima est infra rationem, tertia supra rationem. Ad primum itaque etsecundum contemplationis coelum, homines sane ascendere possunt,sed ad illud quod est supra rationem, nisi per mentis excessum supraseipsos rapti nunquam pertingunt. Quod autem per Benjamin illudcontemplationis genus, quod supra rationem est, intelligeredebeamus, ex matris ejus morte convenienter satis conjicerepossumus.

100

CAPUT LXXV. De supereminentia spiritualium theoriarum.

Ad hujusmodi ergo contemplationis celsitudinem quaelibetcreaturarum cognitio angusta est, et in imo jacet, terrae morae incoeli respectu, et vix puncti vicem tenet. Ad cognitionem siquidemCreatoris, quantalibet cognitio creaturarum, quid aliud est quam quodterra ad coelum, quod centrum ad totius circuli ambitum? Habettamen haec terra, habet haec inferior inferiorum scientia, montes etcolles, campos et valles. Secundum differentiam creaturarum, erit etdifferentia scientiarum. Ut enim ab imo incipiamus, magna estdistantia inter corpus et corpus. Siquidem sunt corpora coelestia, suntet corpora terrestria. Major tamen est distantia cujuslibet corporis adspiritum, quam quorumlibet, et quamlibet dissimilium corporum. Sedet ipsorum spirituum alii sunt irrationales, alii sunt rationales. Oculosergo quasi in imo defixos habere videntur, qui sola adhuc corporeamirantur. Sed jam quasi ad alta ascendunt, qui se ad spiritualiuminvestigationem convertunt. Animus qui ad scientiae altitudinemnititur ascendere, primum et principale sit ei studium seipsumcognoscere. Magna altitudo scientiae seipsum perfecte cognovisse.Mons magnus et altus, plena cognitio rationalis spiritus. Omniummundanarum scientiarum cacumina mons iste transcendit, omnemphilosophiam, omnem mundi scientiam ab alto despicit. Quid taleAristoteles, quid tale Plato invenit, quid tanta philosophorum turba,tale invenire potuit? Vere, et absque dubio, si hunc montem ingeniisui acumini ascendere potuissent, si ad seipsos inveniendos, eorumeis studia sufficerent, si seipsos plene cognovissent nunquam idolacoluissent, nunquam creaturae collum inclinassent, nunquam contraCreatorem cervicem erexissent. Hic defecerunt scrutantes scrutinio.Hic, inquam, defecerunt, et hunc in montem minime ascenderepoterant. Ascendat homo ad cor altum, et exaltabitur Deus (Psal.LXIII). Disce homo cogitare, disce cogitare teipsum, et ascendisti adcor altum. Quantum quotidie in tui cognitionem proficis, tantum adaltiora super tendis. Qui ad perfectam sui cognitionem pervenit, jammontis verticem apprehendit.

101

CAPUT LXXVI. Quam sit rarum, vel quam jucundum, spirituales theorias in usum adducere et in oblectamentum vertere.

O quam rari sunt, vel quia nolunt, vel quia nequeunt quihucusque ascendunt. Rarum valde in hunc montem ascendere, sedmulto rarius in ejus vertice stare, et ibi moram facere; rarissimumautem ibi habitare et mente requiescere: Quis, inquit, ascendet inmontem Domini, aut quis stabit in loco sancto ejus? (Psal. XXIII).Prius ascendere est, postea stare. In stando quidem labor, sed inascendendo major. Multi quidem in ipsa ascensione defecerunt,propter nimium laborem ascendendi, multi ab arduo ejus verticeocius descenderunt, propter laborem standi. Hoc fortassis eisintolerabile videbatur, quoniam non solum in hunc montem, nisi permagnum laborem non ascenditur, verum etiam sine magnadifficultate ibi immorari non datur. Sed forte jam ascendisti, jam ibistare didicisti, nec hoc sufficiat tibi. Disce ibi habitare et mansionemfacere, et qualicunque mentis evagationem abstractus illuc superredire. Absque dubio per multum usum quandoque vertetur tibi inoblectamentum, intantum, ut absque ulla laboris difficultate possis ibiassiduus esse, quinimo poena potius tibi sit alibi, quam ibi moramaliquam facere. Mira jucunditas in hoc monte sine labore morariposse. Petro attestante, qui tanta et tam insolita suavitate allectus,exclamat: Bonum est nos hic esse (Matth. XVII). O felicem quipotuit in hunc montem ascendere, et mente requiescere! O quammagnum! O quam rarum! Domine quis habitavit in tabernaculo tuo?aut quis requiescet in monte sancto tuo? (Psal. XIV.) Et quidemmagnum est ascendere posse et stare; majus tamen est posseinhabitare, posse requiescere. Ascendere et stare, est virtutis;inhabitare et requiescere, est felicitatis. Utrumque utique magnum,utrumque admiratione dignum. Utrumque Propheta miratur, sed illudpro magnitudine difficultatis, istud pro magnitudine jucunditatis.Admiratio difficultatis est illa exclamatio: Quis ascendet in montemDomini, aut quis stabit in loco sancto ejus? (Psal. XXIII). Admiratiojucunditatis est illa exclamatio: Domine quis habitabit in tabernaculo

102

tuo, aut quis requiescet in monte sancto tuo? (Psal. XIV.) Ascendereet stare, o quanta, qualisque fortitudo, inhabitare, et requiescere, oquanta, qualisque beatitudo! Quis ad id opus idoneus, quis hocmunere dignus? Domine, quis ascendet; Domine, quis stabit in montesancto tuo? Emitte lucem tuam et veritatem tuam, ipsa mededuxerunt et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernaculatua (Psal. XLII).

103

CAPUT LXXVII. Quod frustra nitimur ad summa sine praeveniente gratia.

Videsne quod nonnisi veritas in hunc montem deducit, etadducit? Ipsa ducit, ipsa est quae perducit. Libenter sequor veritatemnon habeo suspectum talem ducem. Novit veritas ducere, nescitveritas seducere. Sed quid est veritas? Quid tu dicis, doctor bone,doctor Christe, quid est veritas? Ego sum, inquit, via, veritas et vita(Joan. XIV). Sequatur ergo veritatem, qui vult ascendere in montem.Sequere Christum, quicunque cupis ascendere in montem istum.Docente evangelista, didicimus? Quia assumpsit Jesus discipulossuos, Petrum videlicet, Jacobum et Joannem, et duxit eos in montemexcelsum seorsum (Matth. XVII). Ducuntur ergo discipuli Jesusursum et seorsum, ut possint apprehendere montem istum excelsum.Via ardua, via secreta et multis incognita, quae ducit ad montis hujusfastigia. Illi soli ut arbitror, sine errore currunt, illi soli sineimpedimento perveniunt, qui Christum sequuntur, qui a veritateducuntur. Quisquis ad alta properas, securus eas, si te praeceditveritas: nam sine ipsa frustra laboras. Tam non vult fallere, quam nonvalet veritas falli. Christum ergo sequere, si non vis errare.

104

CAPUT LXXVIII. Quantum valeat plena cognitio sui.

Sed ne te perterreat vel retrahat labor itineris, difficultasascensionis, audi et attende quis sit fructus perventionis. In hujusmontis cacumine Jesus transfiguratur; in ipso Moyses cum Eliavidetur, et sine indice uterque cognoscitur, in ipso vox Patris adFilium auditur. Quid horum non mirabile? quid horum nondesiderabile? Vis videre Christum transfiguratum? Ascende inmontem istum, disce cognoscere teipsum. Vis videre et absque ulloindice cognoscere Moysen et Eliam, vis absque doctore, sineexpositore intelligere legem et prophetiam? Ascende in montemistum, disce cognoscere teipsum. Vis paterni secreti arcanum,ascende in montem istum, disce cognoscere teipsum. De coelo enimdescendit, cum dixit: "Gnoti seauton", illud id est Nosce teipsum.Videsne adhuc quantum valeat montis hujus ascensio, quam utilis sitsuis ipsius plena cognitio?

105

CAPUT LXXIX. Quibus modis ad scientiae altitudinem pertingimus.

Sed quid hoc esse dicimus, quod sine tribus discipulis in huncmontem ascendere noluit, nec plus quam tres secum Christus duceriquaesivit? Sed forte in hoc opere docemur, quod sine triplici studioad hujus cognitionis celsitudinem non perducitur. Per studium operis,per studium meditationis, per studium orationis paulatimpromovemur, et quandoque producimur ad perfectionem cognitionis.Multa enim experimur operando, multa invenimus investigando,multa extorquemus orando. Innumera siquidem, quae nec perexperientiam operis, nec per investigationem rationis invenirevalemus, per importunitatem orationis, edocere meremur, exrevelatione divinae inspirationis. His tribus comitibus sibi adjunctis,veritas in nobis proficit, et in alta se attollit, et eousque se perquotidiana incrementa exaltat, donec praedicti montis verticemtangat. O quam multos hodie videmus, studiosos in lectione,desidiosos in opere, tepidos in oratione, praesumentes tamen montishujus cacumina posse apprehendere. Sed quando, quaeso,apprehendent, qui Christum ducem non habent? Neque enim duciteos Christus, qui ascendere non vult, nisi cum discipulis tribus.Jungat ergo studio lectionis studium operis et orationis, qui Christumquaerit habere ducem itineris, ductorem ascensionis. Absque dubiosine ingenti exercitio, sine frequenti studio, sine ardenti desiderio, adperfectam scientiae altitudinem, mens non sublevatur, qui Christivestigia perfecte non sequitur, qui viam veritatis haud recteingreditur.

106

CAPUT LXXX. Quomodo summis conatibus nostris, divina revelatio occurrat.

Sed nec hoc silendum, quod multi montis hujus jam secredunt apprehendisse suprema, cum constat eos ejus vix tetigisseextrema. Sit tibi certum signum quia montis hujus verticem minimeapprehendisti, si Christum clarificatum nondum videre meruisti. Moxut te dux tuus Christus collocaverit in summo, apparet tibi in habitualio, et te coram induitur lumine sicut vestimento, et sicut evangelistatestatur, fiunt mox vestimenta ejus alba sicut nix, et qualia non potestfullo facere super terram, quia ille divinae sapientiae splendor, qui abalto speculationis vertice prospicitur, omnino definiri non potest perhumani sensus prudentiam. Animadverte ergo quia aliam in valle, etaliam vestem Christus habet in monte. In valle sane habet vestemintegram, sed in monte tantum, habet vestem gloriosam. Nescitpenitus simplex veritas schismatum scissuras, et idcirco sive in valle,sive in monte non induit Christus nisi vestes integras. Sed multuminterest inter vestem integram et vestem gloriosam. Vultis vestiumejus differentiam nosse, et inter vestem, et vestem distinctionemapertam accipere? Si terrena, inquit, dixi vobis, et non creditis,quomodo si dixero vobis coelestia credetis? (Joan. III.) Distingueergo inter doctrinam et doctrinam, et invenies vestium differentiam.O quantum est inter doctrinam qua docentur terrena, et interdoctrinam qua docentur coelestia, et quidem non sine Christo, quiasine veritate non cognoscuntur, vel ista, vel illa! Quid enim verumscitur, ubi veritas non loquitur? Christus ergo est qui docet utraque,sed terrena in valle, coelestia in monte. Quandiu ergo adhuc in vallemoraris, quandiu ad alta non ascendis, non te docet Christus nisi derebus terrenis et infimis.

107

CAPUT LXXXI. Quam suspecta debeat esse omnis revelatio, quam non comitatur Scripturarum attestatio.

Sed si jam te existimas ascendisse ad cor altum, etapprehendisse montem illum excelsum et magnum, si jam te credisChristum videre transfiguratum, quidquid in illo videas, quidquid abillo audias non ei facile credas, nisi occurrant ei Moyses et Elias.Scimus quia in ore duorum vel trium stat omne testimonium.Suspecta est mihi omnis veritas quam non confirmat Scripturarumauctoritas nec Christum in sua clarificatione recipio, si non assistantei Moyses et Elias. Et in valle, et in montis ascensione Christumsaepe recipio sine teste, nunquam autem in montis vertice, vel in suaclarificatione. Si Christus docet me de rebus exterioribus, vel deintimis meis facile recipio, utpote in his quae comprobare possumproprio experimento, verum ubi ad alta mens ducitur, quoniam decoelestibus quaestio ventilatur, ubi de profundis rebus agitur, intantae sublimitatis vertice non recipio Christum sine teste, nec ratapoterit esse quamlibet verisimilis revelatio sine attestatione Moysis etEliae, sine Scripturarum auctoritate. Adhibeat igitur sibi Christus duotestimonia in transfiguratione sua, si vult ut non sit mihi suspectaclaritatis suae lux illa tam magna, et tam insolita. Ut ergo secundumhujus rei documentum, in ore duorum vel trium suum confirmettestimonium, ad comprobandam revelationis suae veritatem, nonsolum figurative, sed etiam apertae Scripturae exhibeat auctoritatem.Pulchrum spectaculum, valdeque jucundum, cum in revelationeveritatis, hinc procedit manifesta ratio, et ad confirmationemrevelationis illinc occurrit tam aperta, quam figurata locutio.Alioquin ab altitudine diei timebo, verens ne forte seducar adoemonio meridiano. Unde enim tot haereses, unde tot errores, nisiquia spiritus erroris transfigurat se in angelum lucis? Vides certe,quia uterque se transfigurat, Christus videlicet, et diabolus, sedChristus lucis suae veritatem confirmat in duobus testibus. Apparentitaque Moyses et Elias cum Domino in hoc monte; apparent autem inmajestate, non in obscuritate litterae, sed in claritate spiritualis

108

intelligentiae.

109

CAPUT LXXXII. Quam sint incomprehensibilia, quae mens per excessum videt ex revelatione divina.

Ecce quam magna sunt, quae in hoc monte geruntur, sedadhuc his majora sunt ea quae sequuntur. Hoc enim totum discipulistantes aspiciunt, nondum in faciem cadunt. Nondum paterna voxauditur, nondum auditor prosternitur. Nondum Rachel moritur,nondum Benjamin nascitur. Mox enim ut paterna vox intonuit,discipulos prostravit. Ad tonitruum itaque divinae vocis auditor cadit,quia ad id quod divinitus inspiratur, humani sensus capacitassuccumbit, et nisi humanae ratiocinationis angustias deserat, adcapiendum divinae inspirationis arcanum intelligentiae sinum nondilatat. Ibi itaque auditor cadit, ubi humana ratio deficit. Ibi Rachelmoritur, ut Benjamin oriatur. Idem itaque, nisi fallor, per mortemRachel, et casum discipulorum figuratur, nisi quod trium in tribusdiscipulis, sensus videlicet, memoriae et rationis defectus ostenditur.Ibi enim sensus corporeus, ibi exteriorum memoria, ibi ratio humanaintercipitur, ubi mens supra semetipsam rapta in superna elevatur.Attendamus quam comprehensibile sit quod paterna vox insonuit, etintelligemus quam recte auditor succumbit: Hic est, inquit, Filiusmeus dilectus in quo mihi complacui (Matth. XI). Aliud est dicerecomplacui, et aliud est dicere complacuit: et tamen hoc unus, illudalter evangelista posuit. Consequens est autem ut, si ibi veraciterdictum est complacui, sensus qui ab alio evangelista ponitur, possitveraciter intelligi, sed non potest converti. Vere et absquecontradictione, in ipso mihi complacuit, in quo ipse mihi complacui,sed non statim in quocunque mihi complacuit, in illo ipse mihicomplacui. Si igitur complacui ibi dictum non esset, nullo modoevangelista hoc dicere auderet: Hic est, inquit, Filius meus in quomihi complacui. Certe si Filius aliud quam Pater esset, posset Patri inFilio complacere, sed ipse sibi Pater in Filio complacere non posset.Quid est dicere complacui, nisi quomodo placui mihi, in meipso, itaplacui mihi in Filio. An forte in eo quod dicit, mihi complacui, in hocsuo beneplacito socium se habere ostendit? Quia quomodo Pater

110

complacet in Filio, sic in Filio complacet et Spiritui sancto. Vel forteidcirco dicitur complacui, ut inde detur intelligi, quia quomodo Patersibi complacet in Filio, sic sibi nimirum complacet in Spiritu sancto.Quid horum rectius dicitur? An potius totum hoc, quam unum horumaliquod singulariter intelligitur? Haec adhuc verba aliter atque aliterdistingui possent, si ad ministerii profunditatem intimandam, minusista sufficerent. Certum est autem, quia quidquid horum eligitur,unitatem substantiae in diversis personis astruit, si recte intelligatur.Nam illud quod dicitur, hic est Filius meus, personarum diversitatemostendit: unus enim atque idem sibi ipsi, et Pater et Filius esse nonposset. Sed quid sensus hoc capiat, quomodo unus ad alium sit, aliusin persona, idem in essentia? Si exemplum quaeris, nusquamcreaturarum invenis, quod tibi satisfacere valeat, si rationemconsulas, omnis humana ratio reclamat. Intantum enim est istaassertio, supra omnem humanam aestimationem et praeter omnemhumanam rationem, ut nunquam ei ratio acquiesceret, nisi ad hujusrei certitudinem fides eam sublevaret. Merito ergo in hujus mysteriirevelatione auditor cadit, sensus deficit, humana ratio succumbit.

111

CAPUT LXXXIII. Quod illa mens divinas revelationes percipit, quae in intimis stare consuevit.

Merito talis revelatio non est facta nisi in monte neque enimmysterii hujus, tam profunda sublimitas, et tam sublimis profunditasdebuit manifestari in valle. Qui enim conversatione vel cogitationeadhuc in imo sunt, hujus muneris dignatione indignos se ostendunt.Ascendat ergo homo ad cor altum ascendat in montem istum, si vultilla capere, si vult illa cognoscere, quae sunt supra sensum humanum.Ascendat per semetipsum supra semetipsum. Per cognitionem sui, adcognitionem Dei. Discat prius homo in Dei imagine, discat in ejussimilitudine quid debeat de Deo cogitare. Montis ascensio, ut dictumest, pertinet ad cognitionem sui, ea quae supra montem geruntur,provehunt ad cognitionem Dei. Illud ad Joseph, ista ad Benjaminpertinere dubium non est. Ante Benjamin Joseph nasci necesse est.Mens quae se ad sui considerationem non sublevat, quomodo ad eaquae supra ipsam sunt, penna contemplationis evolat? In huncmontem Dominus descendit, Moyses ascendit. In hoc monte, detabernaculi constructione, Dominus docuit, Moyses didicit. Quid pertabernaculum foederis, nisi status intelligitur perfectionis? Qui igiturmontem ascendit, qui diligenter attendit, qui diutius quaerit, quitandem invenit qualis sit, restat ut ex divina revelatione cognoscatqualis esse debeat, quale mentis aedificium Deo praeparare, quibusobsequiis Deum placare oporteat. Mens igitur, quae adhuc per variadesideria spargitur, quae variis cogitationibus huc illucque distrahitur,quando putas hanc gratiam accipere merebitur? Quae nondum potestseipsam in unum colligere, quae necdum novit, ad semetipsamintrare, quando poterit, ad ea quae supra seipsam sunt contemplationeascendere?

112

CAPUT LXXXIV. Quomodo mens se ad interiora colligere debeat, quae in coelestium contemplationem anhelat.

Discat ergo dispersiones Israelis congregare, studeatevagationes mentis restringere, assuescat in intimis suis immorari,exteriora omnia oblivisci, qui ad coelestium contemplationemanhelat, qui in divinorum notitiam suspirat. Faciat ecclesiam nonsolum desideriorum, verum etiam cognitionum, ut discat verumbonum, solum amare, et ipsum solum indesinenter cogitare: Inecclesiis, inquit, benedicite Deo (Psal. LXVII). In hac namquegemina ecclesia, cogitationum videlicet et desideriorum, in hacgemina unanimitate studiorum et voluntatum, Benjamin in excelsumrapitur, et mens divinitus afflata in superna elevatur: Ibi, inquit,Benjamin adolescentulus in mentis excessu (ibid.). Ubi putas nisi inecclesiis? In ecclesiis, benedicite Deo, Domino de fontibus Israel. IbiBenjamin adolescentulus in mentis excessu. Prius tamen est cuiqueut faciat de cogitationibus, vel desideriis suis Synagogam, quamEcclesiam. Nostis satis quod Synagoga congregatio, Ecclesiainterpretatur convocatio. Aliud est sine voluntate seu contravoluntatem, aliqua in unum cogere, atque aliud per seipsa ad nutumjubentis, sponte occurrere. Insensibilia, et bruta congregari possunt,convocari autem non possunt. Sed et ipsorum quoque rationaliumconcursus, spontaneo nutu fit, ut jure convocatio dici possit. Videsergo quantum sit inter convocationem et congregationem, et interEcclesiam et Synagogam. Si igitur praesenseris desideria tua circaexteriores delectationes affici, et cogitationes tuas, in eis jugiteroccupari, cum magna sollicitudine compelle intrare, ut possis saltemex eis interim Synagogam facere. Quoties enim evagationes mentis,in unum colligimus, et omnes cordis motus in uno aeternitatisdesiderio figimus, quid aliud quam de illa interna familia Synagogamfacimus? Sed cum jam illa desideriorum nostrorum, cogitationumquefrequentia, illius internae dulcedinis degustatione allecta, ad nutumrationis, sponte occurrere, et in intimis fixa stare didicerit, Ecclesiaeutique nomine, ulterius digna censeri poterit. Discamus ergo sola

113

interiora bona amare, discamus sola illa frequentius cogitare, etquales Benjamin diligere scimus, procul dubio ecclesias efficimus.

114

CAPUT LXXXV. Quam sit jucundum, et dulce contemplationis gratiam familiare habere.

In hujusmodi siquidem ecclesiis Benjamin, libenterimmoratur, mirabiliter delectatur, et cum seipsum prae gaudio jamcapere non possit, supra seipsum ducitur, et per excessum mentis insumma elevatur. Nisi enim in interiorum contemplatione, Benjaminnoster delectabiliter requiesceret, de eo procul dubio per Moysenscriptum non esset: Benjamin, ait, amantissimus Domini habitabit ineo confidenter, tota die quasi in thalamo commorabitur, et interhumeros illius requiescet (Deut. XXXIII). Quid putas causae estquod iste Benjamin tota die in thalamo moram facit, quod ibi jugiterrequiescit, intantum ut nec ad horam saltem exire velit? Illud autemscimus quod in thalamis soleant sponsus et sponsa simul morari,amoris obsequiis, in alterutrum occupari, mutuis amplexibus, etcharitate alterna confoveri. Mirandae ergo pulchritudinis, et formaesingularis, ni fallor, praerogativa pollet, quaecunque sit illa Benjaminnostri dilecta, et cujus contubernium nunquam fastidire valet, et acujus amplexibus, nec ad horam abesse volet. Sed si jam vocemhujus Benjamin, esse noscimus, quantae pulchritudinis sit ejusdilecta minime dubitamus: Dixi sapientiae, soror mea es, etprudentiam vocavi amicam meam (Prov. VII). Vultis audire quod nonpossit fastidire hujus dilectae suae pulchritudinem, quam sororem etamicam vocat, propter castam et ardentissimam dilectionem? Intransin domum meam, inquit, conquiescam cum illa. Non enim habetamaritudinem conversatio illius, nec taedium convictus ipsius, sedlaetitiam, et gaudium, et in amicitia ipsius delectatio bona (Sap.VIII). Dicat quisque quid sentiat, ego aliam causam non invenio,quae illum intrinsecus ita ligatum teneat, ut nec ad modicum quidemexire valeat. Unum autem scio, quia quisquis hujusmodi amicaedesiderio flagrat, quanto eam familiarius novit, tanto amplius amat,et quo frequentius ejus fruitur amplexibus, eo vehementius ejusdesiderio aestuat. Ejus siquidem frequens conturbernium, solet sanedesiderium, non minuere, sed augere, et amoris incendium acrius

115

inflammare. Mirum ergo non est, cur iste Benjamin, tota die quasi inthalamo commoratur, qui talis sponsae dulcedine fruitur, et interhumeros illius requiescens, ejus amore jugiter delectatur. Quam putasfrequentes mentis excessus patitur, quam saepe in extasim raptus,supra seipsum ducitur, dum pulchritudinis ejus magnitudine attonitus,in ejus admiratione suspenditur, et impletur absque dubio quod de eolegitur: Benjamin adolescentulus in mentis excessu.

Notandum sane quomodo sibi occurrant testimoniaScripturarum. Quod enim propheta per Rachelis interitum, quodevangelista designat per casum discipulorum, Psalmista exprimit inBenjamin, per mentis excessum.

116

CAPUT LXXXVI. De duobus generibus contemplationum.

Possumus tamen per mortem Rachel, et per excessumBenjamin, diversa contemplationum genera, non inconvenienterintelligere. Constat siquidem duo contemplationum genera, suprarationem esse, et utrumque ad Benjamin pertinere. Et primumquidem est supra rationem, sed non praeter rationem; secundumautem et supra rationem et praeter rationem. Illa sane supra rationem,sed praeter rationem non sunt; quae quamvis ratio patitur esse, nullatamen ratione investigari vel convinci possunt. Illa autem dicimus, etsupra rationem, et praeter rationem esse quibus videtur omnis ratiohumana contraire. Qualia sunt ea, quae de Trinitatis unitate credimus,et multa quae de corpore Christi indubitata fidei auctoritate tenemus.Quod enim in una, et simplici natura triplex persona sit, vel quodunum idemque corpus eodem in tempore, in diversis locis essepossit, nulla humana ratio patitur, et hujusmodi assertionibus omnisabsque dubio ratiocinatio reclamare videtur. Haec sunt itaque duogenera illa contemplationum, quorum unum ad mortem Rachel,alterum pertinet ad Benjamin excessum. In primo Benjamin interficitmatrem, ubi omnem supergreditur rationem; in secundo autem etiamseipsum excedit, ubi in eo, quod ex divina revelatione cognoscitur,humanae intelligentiae modum transcendit. Hoc autem non solum inBenjamin, sed et in omnibus fratribus oportet attendere, imo et ininnumeris Scripturarum locis, diligenter observare, quomodo soleatScriptura divina, circa eamdem rem, nunc significationem extendere,modo restringere, vel etiam mutare. Solet autem hos alternantiumsignificationum modos, modis multis determinare, et modo perlocum, modo per actum, vel aliis quibusque circumstantiis, sensumsuum aperire. Per locum determinatur sicut est illud, ubi Benjamin inAegyptum descendisse legitur. Per actum, sicut ibi, ubi Joseph etBenjamin, in mutuos amplexus ruunt, et alterna oscula jungunt.

117

CAPUT LXXXVII. Quomodo contemplatio desinat in meditationem, vel quomodo meditatio surgat in contemplationem.

Quid est Benjamin in Aegyptum descendere, nisi abaeternorum contemplatione, ad temporalia contemplanda, intuitummentis revocare, et ab aeternitatis luce, quasi de vertice coeli, usquead mutabilitatis tenebras, intelligentiae radios deponere, et in tantaalternantium rerum confusione, divinorum judiciorum rationemperpendere, et ex magna parte penetrare? Et quid est quod Joseph etBenjamin conveniunt, et oscula jungunt, nisi quod meditatio etcontemplatio saepe invicem sibi cum rationis attestatione occurrunt?Nam quantum ad generalem considerationem pertinet, sicut perBenjamin gratia contemplationis, sic per Joseph intelligi valet gratiameditationis. Proprie tamen et expressius per Benjamin designaturintelligentia pura, per Joseph vero prudentia vera. Per Benjamin,scilicet illud genus contemplationis, quod est de invisibilibus; perJoseph, illud genus meditationis quod est in moribus. Comprehensiosiquidem rerum invisibilium pertinet ad intelligentiam puram,circumspectio vero morum pertinet ad prudentiam veram.Intelligentiam puram dicimus, quae est sine admistioneimaginationis; prudentiam autem veram, ad differentiam ejus quaedicitur prudentia carnis. Prudentia vera est de acquirendis,multiplicandis, conservandis veris bonis; prudentia autem carnis est,de bonis transitoriis, secundum quam filii hujus saeculi dicunturprudentiores filiis lucis (Luc. XVI). Toties ergo Joseph super collumBenjamin ruit, quoties meditatie in contemplationem desinit. TuncBenjamin fratrem suum super se ruentem excipit, quando ex studiomeditationis, animus in contemplationem surgit. Tunc Benjamin etJoseph oscula jungunt, quando divina revelatio et humanaratiocinatio in una veritatis attestatione consentiunt. Videsnequomodo divina Scriptura circa unam eamdemque remsignificationis modum alternat, ubique tamen aliquid adjungit undesensum suum ex toto latere non sinat. In morte Rachel contemplatio

118

supra rationem ascendit, in introitu Benjamin in Aegyptum,contemplatio usque ad imaginationem descendit, in deosculationeBenjamin et Joseph, divinae revelatione humana ratio applaudit.