DE SCHREEUW VAN DE VLINDER...blad in zijn hand kopte met grote gulzige letters dat een politicus in een West Berlijnse hotelkamer met een prostituee was betrapt. binnenwerk-de-schreeuw-van-de-vlinder_30-01-2013.indd

1

DE SCHREEUW VAN DE VLINDER

binnenwerk-de-schreeuw-van-de-vlinder_30-01-2013.indd 1 08-07-13 14:58

2


3

Jan Herman Brinks

de schreeuwvan de vlinder

Roman

UITGEVERIJ DE BROUWERIJ

2013uitgeverij de brouwerij

maassluis


4

© 2013 Jan Herman Brinkswww.janhermanbrinks.nl

Omslagontwerp: Linda Hirzmann | www.bravebox.nl

b r a i n b o o k swww.uitgeverijdebrouwerij.nl

isbn: 978 90 78905 04 2nur: 301

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opge-slagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.


5

Freiheit ist immer Freiheit der Andersdenkenden.

Rosa Luxemburg, 1918


6


7

deel i


8


9

1Tegenover hem zat een jonge vrouw met onvaste gelaatslijnen. Ze was almaar in de weer met het troosten van haar dreinerige zoontje, een larfachtig wezen wiens bolle, blond omlokte ge-zicht schuil ging achter een monumentale pruillip die zich uit het peuterspek had losgemaakt. De vrouw overstelpte het kind met wiegenwoordjes, streelde zijn bolletje en moest zich, naar het scheen, bedwingen om hem niet opnieuw deel van haar li-chaam te maken.

Het jongetje had hem met toegeknepen, vijandige ogen aan-gekeken terwijl hij zijn kleine wijsvinger tot aan het middelste vingerkootje in zijn neus begroef. Xavier voelde sterke aandrang om zijn tong naar de dreumes uit te steken. Deze antipathie was kennelijk wederzijds, want de smaragdgroene priemoogjes van het kind schoten als bij toverslag vuur. Xavier wierp hem een koele blik toe, waarop het jongetje zijn vinger nog dieper in zijn neus liet glijden, begon te knikkebollen en prompt in slaap dom-melde.

Naast deze moeder-kind-idylle zat een zongebruinde grijsaard de krant te lezen. Onder zijn nauwsluitende, kegelvormige muts kropen een paar vlassige haren te voorschijn. Hierdoor drong zich een zekere gelijkenis met een eendagskuiken op, dat zich zoëven aan een bovenmaats ei had ontworsteld. Het boulevard-blad in zijn hand kopte met grote gulzige letters dat een politicus in een West Berlijnse hotelkamer met een prostituee was betrapt.


10

Af en toe keek hij op, demonstratief glunderend, alsof hij zich in een tweestrijd bevond of hij zijn bevindingen moest delen met zijn tochtgenoten.

Tegenover de gebronsde bejaarde, direct naast Xavier, was een man gaan zitten wiens leeftijd nauwelijks viel te schatten. Hij had een onopvallend, tijdloos gezicht dat dromerig voor zich uitstaarde, met pretogen die zo nu en dan oplichtten, alsof hem zojuist iets komisch te binnen was geschoten.

Ineens liet de oude man zijn krant zakken en richtte het woord tot Xavier: ‘Ha! Ik ruik socialistische lucht. Echt, zelfs de lucht is hier anders dan in het Westen. Vindt u ook niet?’

De lucht was hier inderdaad anders. Ze stond stil, was zweterig en klef. Maar de verstikkende sfeer was toe te schrijven aan de reizigers die hun aanwezigheid in de kleine, niet geventileerde coupé uitwasemden terwijl zij elkaars statische blikken en aanra-kingen moeizaam probeerden te ontwijken.

De ogen van de vragensteller, wiens gezicht boven een zijden vlinderdasje uitstak, schoten onrustig heen en weer. Xavier toon-de echter geen enkele interesse om over de geur buiten of binnen of waar dan ook, van gedachten te wisselen. Onlangs nog had hij gelezen dat het niet ongebruikelijk was dat de Oost-Duitsers bepaalde mensen al in de trein bespioneerden. Auskundschaften noemden ze dat. Hij besloot de opmerking van zijn reisgenoot dan ook te negeren en keek hem aan met een schaapachtige gezichtsuitdrukking die moest beduiden dat hij niets van zijn woorden begreep. De man met het markante hoofddeksel dook weer in zijn krant en deed er verder het zwijgen toe.

De wagons kropen langs een enorm beschot, knarsend en ku-chend, zwalkten voorbij een paar grote wachttorens waarop een gezichtsloze soldateska had postgevat. Toen hielden ze halt in een soort niemandsland. Af en toe verdwenen de militairen met hun houterige facies en hun machinegeweren in de aanslag uit


11

beeld om even later als spookachtige silhouetten weer op te dui-ken. Terwijl hij dit wajangspel ademloos gadesloeg, zette iemand een keel op tegen een herdershond die de onderkant van de trein naar blinde passagiers afspeurde. Xavier keek uit het raam en zag nog net hoe het beest het talud indook en onbedaarlijk begon te blaffen. Eén van de geüniformeerden bestookte hem met luid-ruchtige commando’s.

De deur werd opengerukt en er kwamen twee grenssoldaten de coupé binnen. Ausweise bitte! vroeg de oudste doortastend, een kort dikbuikig figuur met een bol gezicht dat door twee krullerige wenkbrauwen werd opgesierd. Zijn lillende, purper-rode onderkin die op een gesteven boord rustte, trilde zachtjes voor zich uit, terwijl hij de reisdocumenten onderwierp aan een nauwkeurig onderzoek. Hierbij stiet hij zachte, nauwelijks hoor-bare smakgeluiden uit. Het was een lome, passieloze verschijning die de indruk wekte zichzelf ’s nachts voortdurend te moeten oorvijgen om zich van vermeende muggen te verlossen.

Zijn collega was een kleine, magere figuur met een hoekig en schuw gezicht waaruit scherpe jukbeenderen staken. Hij droeg steenkoolzwarte rijlaarzen met hoge, glanzende schachten waar-boven een grijze broek opbolde. Vermoedelijk, grinnikte Xavier in zichzelf, verhulde zijn uniformbroek een paar spillebenen, misschien met geschaafde knieën die het gevolg waren van een onfortuinlijke val tijdens het tuinieren. Hij herkende de distinc-tieven op hun uniformen niet, maar maakte uit de houding van de spichtige man op dat deze lager in rang moest zijn dan zijn ge-drongen metgezel. Hij bleef bedeesd, als een schildknaap, achter zijn superieur staan, terwijl hij voorzichtig over diens schouder meegluurde om een glimp van de paspoorten op te vangen.

Xavier volgde het gebarenspel tussen de soldaten en de pas-sagiers die hun reisdocumenten gedwee overhandigden. Hierbij viel hem op dat er een onmiskenbare gelijkenis bestond tussen


12

de uniformen van deze militairen en die van de Wehrmacht. De geschiedenis blijft zich maar herhalen, peinsde hij. Soms als klucht en dan weer als tragedie. Dat deze wiebelende fritsen niet meer waren dan een parodie op hun beruchte voorlopers stelde hem gerust. Het stemde hem vrolijk en hij overhandigde zijn paspoort en de uitnodigingsbrief van de Humboldt Universiteit. Er speelde een zweem van een spotlachje om zijn lippen terwijl hij dit deed. De hooggeleerden in Oost-Berlijn hadden het vast opmerkelijk gevonden, waarschijnlijk ook een beetje raar, dat een Nederlandse historicus hen wilde opzoeken om te onderzoe-ken waarom het standbeeld van Frederik de Grote weer aan de Boulevard Unter den Linden was opgesteld. Toch hadden ze hem uitgenodigd zonder hieraan voorwaarden te verbinden. Xavier leunde achterover en keek lichtelijk geamuseerd naar de andere passagiers die geïntimideerd voor zich uitstaarden.

Nadat Xavier zijn paspoort en de brief terug had gekregen wendde hij zijn blik van zijn medereizigers af, ging achterover zitten en sloot zijn ogen. Ineens begon een jeugdherinnering als een reusachtige schaduw door zijn hoofd te dansen. Vierendertig kinderen in het gelid, de handen langs de naad van de broek en de ogen strak gericht op een kleine corpulente gestalte die bij het betreden van het klaslokaal Achtung! riep. Nadat de leraar, die gevreesd was om zijn lijfstraffen, iedereen met zijn stentorstem had gesommeerd om in de houding te gaan staan, was hij op een ochtend zonder aanwijsbare reden grijnzend op Xavier afgeko-men.

Er verschenen roze en azuurblauwe ballonnen in Xaviers oog-hoeken die zich traag, als transparante cirkels, naar elkaar toe be-wogen om even later sloom en lusteloos uit elkaar te spatten. De leraar veranderde in een donkere vlek. Uit zijn vormeloze gezicht maakte zich de grijns los, een behekst lachje dat zienderogen meer op de grimas van een reptiel was gaan lijken. De gekartelde


13

grijns begon door de klas te zweven. Onberekenbaar en vijandig schoot hij van links naar rechts en weer terug, streek zigzaggend op zijn schoolbank neer, popelend van ongeduld om zich met zijn meester te verenigen die tergend langzaam voor hem oprees.

Xavier merkte dat hij steeds kleiner en smaller werd, alsof hij door een rietje werd gezogen. Het bloed suisde in zijn oren en hij werd duizelig. Het scheelde niet veel of hij had een nieuwe doodzonde begaan door zich aan de schoolbank vast te grijpen, een afgrondelijke daad van insubordinatie die hij op het laatste moment door een grote krachtinspanning nog net had weten te voorkomen. Op het moment dat hij zijn spottende en onafwend-bare noodlot kon aanraken, toen de scherpe aftershave van de leraar Xaviers neusgaten binnendrong en de tranen in zijn ogen schoten, in die seconde was er iets merkwaardigs gebeurd. Hij was niet tussen vloerbedekking en plint verdwenen. Hij verstarde tot een standbeeld waaruit alle leven scheen geweken. Of, eigen-lijk was het zo, hij bestond niet meer, de wereld was tot stilstand gekomen. Toen de man zich recht voor hem posteerde, met alle autoriteit van het hem door de almachtige God verleende gezag, rook hij voor het eerst het vijandige aroma van zijn eigen angst. Een muffe lauwe muskusgeur die sindsdien op onvoorspelbare momenten opdook en op onverklaarbare wijze verdween.

Gelukkig was het gezicht van de leraar in de warreling van de tijd vervaagd. Alleen de geur van de angst was gebleven. Xavier sloeg zijn ogen op, geïrriteerd door de herinnering. Toen keek hij uit het raam waar de ondergaande najaarszon het landschap in een vuurrode herfstgloed had ondergedompeld. In de verte bonden boeren schoven donkergele tarwe samen. Hun met zon-licht overgoten gestaltes trilden in de namiddagwarmte en ver-smolten met de kleuren van het late seizoen. Als je je ogen een beetje dichtkneep zag je de verschillende lichtschommelingen. Bij gesloten ogen verscheen een onstuitbaar vuurwerk van zon-


14

nebliksems op je netvliezen. Af en toe scheerde een mistroostig stationnetje van een beroet gehucht rakelings langs het raam. Ondanks de flonkerende oktoberzon waren ze van een haast kwaadaardige somberheid. Ze doken als slecht ontwikkelde zwart-wit foto’s uit de landelijke scenerie op en verdwenen zon-der een concrete indruk achter te laten.

Terwijl het gedender van de trein in zijn hoofd bonsde, liet Xavier de nerveuze dans van licht en schaduw op zich inwerken. Maar al de in de hemelgloed oplichtende tinten variërend van witgeel en siennakleurig tot pikzwart gleden van hem af op het moment dat hij de vele buizerds in de gaten kreeg. Hoe was het mogelijk dat ze hier zo talrijk waren, majesteitelijk gezeten op hun uitkijkposten. Of uit de opaalblauwe middaglucht doken om zich als een bliksemschicht op hun nietsvermoedende slachtof-fers te storten. Hier leken ze alomtegenwoordig. Thuis daarente-gen, wanneer hij fietstochtjes door het schilderachtige Groninger landschap maakte, moest hij er echt naar zoeken.

Xavier was inmiddels diep in Oost-Duitsland doorgedrongen. Helmstedt, Magdeburg en Burg lagen al achter hem. Nog even en dan maakte de trein halt in Genthin. Berlijn kwam steeds dich-terbij. Zijn oogleden werden loom, steeds zwaarder. Voor het eerst sinds lange tijd voelde hij zich helemaal op zijn gemak. Zijn opluchting uitte zich in een ontspannen, diepe zucht waarna hij in een droomloze slaap viel.


15

2Krijsend gleed de trein het schemerige station van Oost-Berlijn binnen. Xavier stapte haastig uit, wierp een vluchtige blik op de donkergrijze overkapping waaronder avondschaduwen onver-schillig heen en weer schommelden, en liet zich met de stroom grensgangers meevoeren die stapvoets op een kleine uitgang af-koerste. Het geroezemoes van stemmen vormde een weemoedige melopee waarbij de commando’s van de grenssoldaten schril af-staken. Nach rechts! snerpte een metalen mannenstem naar een mollige vrouw van middelbare leeftijd die naast Xavier was ko-men staan terwijl zij haar twijfelende blik over de mensendrom liet glijden.

In haar kielzog wentelde zich een loodzwaar, opdringerig herfstparfum dat in de verte aan rotte appels deed denken, een geur die zich genadeloos aan zijn lichaam vastklonk. Hij wendde zijn gezicht af, maar nu sloeg hem de bedompte lucht van ver-schaalde adem en lichaamsuitwasemingen tegemoet. De onple-zierige aroma’s nestelden zich in zijn neusgaten en begonnen hardnekkig tegen zijn slijmvliezen aan te schurken. Xavier wist ternauwernood een braakneiging te onderdrukken en opende met trillende vingers het bovenste knoopje van zijn overhemd. Door het gesjor trok hij de knoop eraf die ergens voor zijn voeten belandde.

De mensenslingers namen ineens de meest grillige vormen aan, alsof zij door ultrasone geluiden werden opgezweept. Ze


16

waaierden uit elkaar en vormden nieuwe slierten, als ijzervijl-sel dat door een dwingende magneet allerlei patronen vertoont terwijl het naar een onbekend punt wordt gedirigeerd. Het was onmogelijk om zich uit al deze contracties los te maken die in de richting van smalle doorgangen werden gedreven. Xavier ging in een willekeurige rij staan, sloot zijn ogen en probeerde zijn onrust met herinneringen aan prettige gebeurtenissen te verdrij-ven. Het beeld van een strandwandeling op een mooie zomer-avond wist hem echter niet te kalmeren. De fabriekachtige, in een fel neonlicht ondergedompelde omgeving had zich in zijn hoofd vastgezet. Probeer dit gewemel maar eens met ratten na te bootsen, ze vliegen elkaar aan en vreten elkaar op. Ratten le-ken op mensen. Ze waren in menig opzicht zelfs intelligenter, ze volgden de mens, als oscillerende silhouetten. En op gezette tijden beloonden deze ondergrondse kostgangers hun gastheren door hen bij bosjes te laten creperen. Een weinig geruststellende inval.

Vroeger deed hij geheugenspelletjes, wanneer het huiskamer-geluk weer eens door een van vaders onvoorspelbare woedeaan-vallen werd verstoord. Dan loste hij in gedachten sommen op of projecteerde landkaarten op muren. Maar deze truc werkte hier niet. De betegelde wanden waren door schimmige gestalten vrij-wel helemaal aan het zicht onttrokken. Aan het plafond bungel-den grote camera’s die als facetogen dreigend op hem neerkeken. Al bij het binnenkomen had hij zijn blik snel van deze cyclopen afgewend. Hij wilde niet opvallen.

Xavier opende zijn ogen. Nu keek hij tegen de rug van een stokoude vrouw die in beide handen een uitpuilende boodschap-pentas droeg. Ze was druk bezig haar reisdocumenten uit haar sjofele jas op te diepen en weigerde om haar bagage op de grond te zetten, vermoedelijk omdat ze bang was dat iemand haar spul-len mee zou grissen. Door haar onhandige manoeuvres brak een


17

van de hengsels waardoor de tas met een doffe plof op de beton-nen vloer terechtkwam. Daar barstte hij als een overrijpe meloen open. Een waaier van conserven, potjes en pakjes in cadeaupa-pier spreidde zich uit voor de voeten van een grenssoldaat die het schouwspel onaangedaan, met een ijzingwekkende kalmte gade-sloeg. De militair verroerde zich aanvankelijk niet. Toen leunde hij iets naar voren, kruiste zijn handen op zijn rug en bekeek haar koeltjes.

De oude vrouw slaakte een diepe, duidelijk hoorbare zucht, liet zich op haar knieën vallen en begon haastig haar droevige weelde bij elkaar te graaien. Ineens richtte ze haar hoofd op en haar ogen begonnen de stroom passanten af te tasten. Maar nie-mand maakte aanstalten haar te helpen of scheen haar smekende blikken en klagelijke gehakketak op te merken.

Net op het moment dat Xavier een stap uit de rij wilde zetten om haar te hulp te schieten, werd hij door de wachtenden achter zich met een schok in de richting van een smalle doorgang ge-duwd waar douaniers de paspoorten controleerden. Terwijl haar gejammer in het stemmengedruis onderging, begon Xavier zich over zichzelf te ergeren. Waarom was hij niet onmiddellijk naar het mensje toegelopen? Hij was te vaak niet op tijd geweest, of te vroeg, of te laat, slechts sporadisch punctueel.

Onrustig pulkte hij aan zijn revers. ‘Wilt u uw paspoort nog terug?’ snerpte een kille stem van-

achter het loket. Snel griste de man die voor Xavier stond zijn paspoort van de balie, keerde zich om en verdween. Xavier deed een stap naar voren en overhandigde zijn reisbescheiden. De douanier keek hem onderzoekend aan, bladerde door het reis-document, greep naar de telefoon achter zich en sprak een paar onverstaanbare woorden tegen iemand aan de andere kant van de lijn. Deze antwoordde met een zware baritonstem, zo hard dat Xavier het letterlijk verstond: ‘Durchlassen!’


18

Vervolgens gaf hij het paspoort terug en wenkte met een korte hoofdknik in de richting van een grote ijzeren deur die onafge-broken met een harde klap in het slot viel. Nadat Xavier de me-talen poort met zijn schouder had opengeduwd, waarbij hij zijn koffer zo goed en kwaad als het ging naar buiten wist te wringen, verwachtte hij een nieuwe controle.

In één keer maakte hij echter deel uit van een straatbeeld dat als bij toverslag uit de wonderstroom van de tijd voor hem op-dook en zich stom aan hem opdrong. Het leek wel alsof hij in een film over de Tweede Wereldoorlog terecht was gekomen. In een scène, een soort gevechtspauze, waarin iedereen, vooral burgers, zich ergens heen repte om handelingen te verrichten die geen verder uitstel duldden. Motorfietsen met zijspan kropen traag voorbij. De gevaartes die bemand werden door twee soldaten maakten rammelende geluiden die tegen de verwaarloosde hui-zen aan de overkant werden weerkaatst.

Recht tegenover Xavier stond een oud Jugendstilhuis waar-van de krakkemikkige pui door een schijnwerper werd verlicht. Tussen het afbladderende stucwerk waren de resten van vergaan bladgoud zichtbaar. Het gebouw, een gestolde herinnering aan de teloorgegane luister van de Jahrhundertwende, stond erbij of het in een onbehaaglijke, diepe slaap was gedompeld. De breed omlijste voordeur die door een wilde kamperfoelie werd belaagd, werd geflankeerd door openstaande ramen waaruit gordijnflar-den traag in de avondwind op en neer wapperden. Op het balkon boven de entree, dat door twee smalle, groen uitgeslagen zuilen werd gedragen, kwamen twee openslaande deuren uit waarvan er één schuin in de scharnieren hing. Het front, besprenkeld met korrelige, roodbedauwde mosplekken, had een verwaarloosd aanzicht. De tijd had er duidelijk haar stempel van zwaarmoe-digheid op gedrukt. Alle muren ademden een duistere melan-cholie die naar Xavier oversloeg. Een zoete onrust maakte zich


19

van hem meester, een huivering die hem afwisselend aantrok en afstootte.

Aan de buitenkant zag het gebouw er weliswaar slecht onder-houden uit, maar het was verder ongeschonden, alsof de wereld-branden er een grote boog omheen gemaakt hadden. Hoe had dit huis overeind weten te blijven en waarom stond het er nu zo haveloos bij? Een speculatieobject kon het niet zijn want in de Duitse Democratische Republiek werd niet gespeculeerd. Wie waren haar bewoners geweest? Misschien welgestelde bourgeois, Besitzbürger zoals ze in een grijs verleden heetten, die met ach-terlating van hun altaren door de Roden naar het Westen waren verjaagd. Het was natuurlijk ook goed mogelijk dat er een joodse familie had gewoond die in het Oosten jammerlijk te gronde was gegaan.

Het kwam Xavier voor dat dit verlaten huis een eeuw op hem had staan wachten. En hij wist instinctief dat het hem niet zou laten gaan zodra hij er eenmaal een voet in had gezet. Er trok een koude rilling langs hem heen. Huizen hebben een geheugen, wist hij. Indrukken en stemmen werden in de muren opgesla-gen. Ze gingen in de houten spanten zitten, werden in de vloeren vastgetrapt. Een huis ademde niet alleen in, maar ook uit. Soms tergend langzaam en nauwelijks waarneembaar, zodat je de uit-waseming niet opmerkt. Dan weer luidruchtig, kuchend, buiten adem, alsof het erop gebrand was je nog gauw iets te vertellen voordat zijn geheimen voorgoed uitdoofden.

Het indrukwekkende huis dat zich aan hem opdrong riep hem. Het beduidde hem dat hij binnen moest komen, en wel zo nadrukkelijk dat het onwelvoeglijk leek om door te lopen. De in zichzelf gekeerde voorbijgangers die door de leikleurige façade van het huis werden verzwolgen, keurden het spookachtige de-cor dat door een roestig smeedijzeren sierhek met puntige spij-len werd omzoomd, geen blik waardig. Hun gedateerde kleding


20

was eerder smoezelig, waardoor ze leken op personages uit oude films. Alles om hem heen kwam hem vreemd en tegelijkertijd bekend voor, alsof hij dit eerder had gezien. Xavier voelde de op-waartse druk van een onduidbaar gevoel zonder beelden. Toen kreeg de emotie een helder coloriet, wilde tinten begonnen haar met leven te vullen en flarden verleden dreven ineens aan hem voorbij.

De herinnering kwam van ver. Ja, nu kon hij zich alles weer duidelijk voor de geest halen:

de zwart-witte en gelig-grijze filmbeelden van de Deutsche Wochenschau, het door Joseph Goebbels gedirigeerde propagan-danieuws dat over Nazi-Duitsland werd uitgestort. Na de oorlog, toen de wereld voor de Duitsers en deze voor zichzelf behoed moesten worden, werden die beelden jarenlang, van een kriti-sche kanttekening voorzien, tot vervelens toe op de tv herhaald. Indertijd hadden deze programma’s een grote indruk op hem ge-maakt omdat grootvaders stem altijd veel luider en krachtiger klonk dan de commentaarstem op de achtergrond.

‘Kijk! Nu hoor je het eens van een ander. Dacht je soms dat wij Hitler voor de lol hadden gekozen? Armoede en inflatie waren aan de orde van de dag. Ik heb mijn salaris nog in een kruiwagen opgehaald. En dat verdomde Rode tuig probeerde van Duitsland een Russische provincie te maken. Het is aan ons te danken dat dat niet is gelukt. En kijk! Daar ben ik geweest. Ha! Kijk nou goed. Daar heb ik gevochten. Voor Moskou. Misschien zie je me wel lopen. Hahaha.’

Er gleed een cynisch grijnslachje langs Xaviers gezicht terwijl hij het bitterzoete gif van de herinnering door zijn lichaam voel-de stromen. Ja, grootvader was een communistenvreter geweest; zo zeer zelfs dat hij zich bij de Waffen SS had aangemeld. Ze hadden met de vijand geheuld, herinnerde hij zich ineens tante Gré’s trillende fluisterwoorden. Het waren verdoolde zielen; half


21

Duits, half Nederlands, die hun hele leven in het brakke water tussen de landsgrens heen en weer hadden gedobberd, had ze er nog vergoelijkend aan toegevoegd.

Na hun internering werden zij nergens gemist en op de las-naad van hun Duits-Nederlandse ziel gloeide de angst voor ver-gelding. Met de hete adem van de tijdsgeest in hun nek waren ze uiteindelijk aan de Duitse kant van de grens gestrand, waar zij in afwachting van betere tijden een baantje als werklui op een spoorwegstation hadden aangenomen.

Daar was Xavier opgegroeid. Het oorspronkelijk uit rode bakstenen opgetrokken gebouw

oogde afschuwwekkend. Bedekt met een dikke korst roet die daar was achtergelaten door de vele stoomtreinen die er in de loop van een turbulente eeuw waren gepasseerd, leek het op een log lichaam dat uit een andere tijd was gevallen. Een naargees-tig, bunkerachtig perceel met ramen niet groter dan schietgaten waarop zelfs het geallieerde artillerievuur geen vat had weten te krijgen. De bevrijding was er spoorloos van afgeketst, evenals van haar bewoners overigens, die hun uiterste best deden om het verleden zo gauw mogelijk achter zich op te rollen.

Soms verdwenen zijn grootouders op klaarlichte dag naar de slaapkamer en deden de deur op slot. Terwijl hun gesmoorde ge-kir in zijn hoofd aanzwol tot een hoongelach dat zijn oren deed suizen, trommelde hij met zijn vuisten tegen de slaapkamer-deur. Zo hard, dat er verscheidene keren een stukje muurkalk op grootmoeder’s kaptafel terecht was gekomen. Hij had net zolang staan krijsen totdat grootvader hem met een chagrijnige stem toeriep dat hij moest ophoepelen. Sinds die tijd waren muren hem een gruwel. Muren en gesloten deuren, ontdekte hij toen, gaven de plaats aan waar je ophield te bestaan, waar de machte-loosheid begon.


Documents

DE SCHREEUW VAN DE VLINDER...blad in zijn hand kopte met grote gulzige letters dat een politicus in een West Berlijnse hotelkamer met een prostituee was betrapt. binnenwerk-de-schreeuw-van-de-vlinder_30-01-2013.indd