DEĞERLER EĞİTİMİNE UYGUNLUĞU AÇISINDAN ÖĞRETİM YÖNTEM VE … Etem... · 2019-03-04 · bulunan değerler incelenmiş ve yapılan analizler sonucunda 23 değer grubu ve

121

ÖzDeğerler eğitimiyle ilgili yapılan araştırmaların ortak sonuçları, toplumların de-

ğerler konusunda sorunlar yaşadığını ortaya koymaktadır. Pek çok ülkede bu sonuçları doğrulayan gelişme yaşanmaktadır. Bu bakımdan değerler eğitimi, üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Değerler eğitimiyle ilgili yapılan çalışmaların genellikle bu konuda ilgili kişi ve birimlerin görev ve sorumlukları, öğretim programlarında değerlerin yeri ve kazanımlarla ilgili olduğu görülmektedir. Öğretim ilke ve yöntemleri üzerine yapı-lan çalışmaların ise yöntem ve tekniklerin kullanım amacı ve karşılan sorunlar, her hangi bir öğretim yöntem veya tekniğinin bir konuyu öğretmedeki başarısı ve kullanım şekli üzerinde odaklandığı anlaşılmaktadır. Derleme niteliği taşıyan bu çalışma, teorik bağ-lamda değerler eğitimine uygunluğu açısından öğretim yöntem ve tekniklerini incelemek amacıyla yapılmıştır. Bu bağlamda Türkiye’de çeşitli yazarlar tarafından yazılan veya editörlükleri yapılan “Öğretim İlke ve Yöntemleri” adlı ders kitapları incelemeye tabi tu-tulmuştur. Çalışmanın sonucunda; anlatım, gezi-gözlem, eğitsel oyun, drama, örnek olay, tartışma, problem çözme, işbirliğine dayalı öğrenme ve proje tabanlı öğrenme yöntem ve tekniklerinin teorik bağlamda değerler eğitimine uygun olduğu tespit edilmiştir. Ulaşılan sonuçlar dikkate alınarak birtakım öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Değer, Değerler Eğitimi, Öğretim Yöntemi, Öğretim Tekniği.

Investigation of Teaching Approaches, Methods and Techniques with Regards tothe Suitability of Values Education: A Review Study

Abstract When studies are evaluated in general, the studies on values education seems to be

related generally to responsibilities and duties of relevant individuals and units, the place of values in the curriculum and gains. It is understood that studies on the teaching

DEĞERLER EĞİTİMİNE UYGUNLUĞU AÇISINDANÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİNİN İNCELENMESİ:

BİR DERLEME ÇALIŞMASI

*) Doç.Dr.,AkdenizÜniversitesi,EğitimFakültesi,EğitimBilimleriBölümü,EğitimProgramlarıveÖğretimAnabilimDalı (e-posta:[email protected]).ORCIDID:https://orcid.org/0000-0002-7340-7536

Etem YEŞİLYURT (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 23 Sayı: 77 (Kış 2019)

122 / Doç. Dr. Etem YEŞİLYURT EKEV AKADEMİ DERGİSİ

methods and techniques focus on the purpose of using any teaching method or technique, the issues encountered, the usage and success of any teaching method or technique on teaching the subject. However, it could not be reached a detailed study about what teaching methods or techniques are more appropriate for the values education. This study was conducted to investigation of teaching methods and techniques in terms of suitability for values education in theoretical context. When studies are evaluated in general, the studies on values education seems to be related generally to responsibilities and duties of relevant individuals and units, the place of values in the curriculum and gains. This study was conducted in the framework of the qualitative research approach, and is used review study. In this context, “Principles and Methods of Teaching” textbooks written by or for the account of has been subjected to scrutiny. As a result of the study, it was determined that the lecture, outing-observation, educational games, drama, case study, discussion, problem-solving, collaborative learning approach and project-based learning methods / techniques / approaches were appropriate for values education in a theoretical context.

Keywords: Value, Values Education, Teaching Methods, Teaching Techniques.

1. GirişSon zamanlarda yapılan araştırmalar toplumlarda önemli ahlaki problemlerin orta-

yaçıktığınıgöstermekte (Can,2008)vebireylerinbelli ahlaki standartlaragöreyetiş-memesinden kaynaklı olarak günümüz toplumlarında ciddi bir şekilde değer erozyo-nuyaşanmaktadır (Aladağ,2012).Değerlervedeğerlereğitimiüzerineyapılanbirçokaraştırma(Coombs-Richardson&Tolson,2005;Narvaez&Lapsley,2008;Thornberg,2008;Veugelers, 2000;Willemse,Lunenberg &Korthagen,2005;Yeşilyurt&Çelik,2014;Yeşilyurt&Kurt,2012;Yiğittir&Öcal,2011)bugözlemidoğrulayıcısonuçla-rıortayakoymaktadır.NitekimUnescoeğitimcilerinindeiçerisindeyeraldığıpekçokuzmanmoderntoplumunsosyalveahlakideğerlerkonusundaciddisorunlaryaşadığınıdüşünmektedir (Delors, 1996). Sorunların boyutları biraz farklılık arz etse bile, geliş-mişlikdüzeyifarketmeksizinpekçokülkedebugözlemidoğrulayangelişmeleryaşan-maktadır.Geneldetoplumlarınveözeldeisetoplumumuzunyaşadığısorunlarınbaşında;terörolayları,uyuşturucuvemaddebağımlılığı,mültecisorunları,zengin-fakirarasın-dakimaddiuçurum,sporfanatizmi,kadıncinayetleri,teknolojikvesibersuçlarvb.yeralmaktavebusorunlardagiderekbirartışyaşanmaktadır.Konuyla ilgiliolarakKenan(2009),başlıcatoplumsalsorunları;ailekurumununzayıflaması,sivilkültürveanlayışıngüngeçtikçekötüyegitmesi,yerel/küresel,maddi-dünyevi/maneviolanunsurlararasındayaşanangerilimler,çevreninhayatıtehditedercesinekullanımı,çocuklarakarşıgittikçeartantacizlervs.şeklindesıralamaktadır.Yapıcı(2008)isetoplumlardayaşanılansorun-larınçözümündeokullarınsorumluluküstelenmediğiniveyasorumluluktankaçındığınıvurgulayarak,toplumsalhayattaenfazlakarşılaşılansorunlarıaşağıdakibaşlıklarhalindesıralamaktadır.

123DEĞERLER EĞİTİMİNE UYGUNLUĞU AÇISINDAN ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİNİN İNCELENMESİ: BİR DERLEME ÇALIŞMASI

3 Cinselsorunlar,3 Aileiçisorunlar,3 Meslekisorunlar,3 Sosyo-ekonomiksorunlar,3 Sosyalçevreileyaşanansorunlar,3 Evlenmesürecindeyaşanansorunlar,3 Yaşlanmaktankaynaklanansorunlar,3 Anne-babaolmadayaşanansorunlar,3 Çocukyetiştirmedeyaşanansorunlar,3 Bağnazlıkveşiddetkaynaklısorunlar,3 Toplumunbirüyesiolmaktankaynaklanansorunlar,3 Ölümüanlamlandıramamaktankaynaklanansorunlar,3 Etikdeğerlerdekiçatışmalardankaynaklanansorunlar,3 Farklıdüşünmekten,yaşamaktankaynaklanansorunlar.

Toplumdayaşanılansorunlarınuzunvadeliolarakçözümündeilksıradaaskeriyevepolisiye tedbirleri,yasal-hukukisüreleri işletmekdeğil,eğitimkurumları ileeğitimveöğretimsüreçleriyeralmalıvetoplumunbenimsediğideğerlerledonanıknitelikliinsanyetiştirilmesineönemverilmelidir.Bununyapılmadığıtoplumlarda,ülkelerdeveyaalan-larda,sorunpolisiyetedbirlerlekısasüreliğineçözümekavuşsada,köktençözülmediğiiçinsorununtekraryaşanmasıyüksekihtimallidir.Bubağlamda,“onyılsonrasınıdüşü-nüyorsanağaçdik,yüzyılsonrasınıdüşünüyorsainsanyetiştir”anlayışınındoğruluğutar-tışmasızbirgerçektir.Dolayısıylayukarıdabelirtilensorunlarınçözümadresleriarasındadeğerlereğitimiilksıralardayeralmaktadır.

Tarihselsüreçiçerisindemilletler,kendinimilletyapanunsurlardanbiriolandeğer-lerini, eğitim yoluyla da bireylerine kazandırmaya çalışmıştır.Bireyin davranışlarındayaşantısıyoluylakasıtlıolarakistendikdeğişmemeydanagetirmesüreciolaraktanımla-naneğitim(Ertürk,1972,9),buamacınaulaşmakiçindeğerlerdendeyararlanmaktadır.Çünküdeğerler,bireyindavranışlarınınistendikyöndeolmasınısağlayantemelunsurlararasındayeralmaktadır.Bubakımdandeğerlerinbireyekazandırılması,değerlereğitimi-niönplanaçıkarmaktadır.

Değerler eğitimi aslı itibariyleyeni bir kavramdeğildir.Ancakbilimsel olarak elealınışı, 1920’li yıllardaAmerika’da karakter eğitimi adı altında yapılan araştırmalaradayanmaktavekonuyla ilgiliyapılançalışmalar1970’liyıllarınortalarındansonraya-yımlanmayabaşlamaktadır(Demircioğlu&Tokdemir,2008).Değerlereğitimialanındagelenekseldeğervetutumların1980’liyıllardansonraliteratürdeyenidenyeredinmeyebaşladığınıgörülmektedir.Bunungerekçeleriarasındailgilidönemdehümanistpsikoloji


ekolündenbilişselvedavranışçıekolleredoğrugeçişyaşanması,postmodernizmilebir-liktemuhafazakârdeğerlerinönplanaçıkması,liberalsiyasidüşünceningüçkaybetmesiyeralmaktadır.Öteyandantoplumsalyapıileeğitimsistemindeyaşananbozulmalarınkaynaklarıarasındadeğerleralanındakigöreceliliğinolduğunadaireleştirilerdahabütün-cül,gelenekseldeğerveyöntemlerigözardıetmeyenkaraktereğitimiyaklaşımınıönpla-naçıkarmıştır(Corder,1999;Lickona,1991;Kirschenbaum,2000;Akt:Meydan,2012).

Literatürdedeğerkavramınınbirulusunsahipolduğusosyal,kültürel,ekonomikvebilimseldeğerlerinikapsayanmaddivemaneviögelerinbütünü(TDK,2013);birsosyalgrupveyatoplumunkendivarlık,birlik,işleyişvedevamınısağlamakvesürdürmekiçinüyelerininçoğunluğutarafındandoğruvegerekliolduklarıkabuledilenortakdüşünce,amaç,temelahlâkîilkeyadainançlar(Memişoğlu,2014);bireyivetoplumuanlamavetanımlamadakullanılan, davranışları yönlendiren, bireyve toplumaçısındanvarlık vedevamlılıksağlayanölçütler(Yeşil&Aydın,2007);birkültüremensupüyelerin,isteni-lenveyaistenilmeyenin,iyiveyakötünün,güzelveyaçirkininneolduğunubelirlemeyeyönelikolarakkullandıklarıstandartlar(Kıncal,2002)şeklindekitanımlarınayerveril-mektedir.

Eğitiminamaçlarıdüşünüldüğünde,buamaçlardanbirincisivebelkideenönemlisitoplumundeğeryargılarınıbirsonrakinesleaktarmaktır(AkbabaAltun,2003).Bunokta-daMillîEğitimBakanlığıİlköğretimKurumlarıYönetmeliğinde(MEB,2013)ilköğretimamaçları arasında“TürkMillîEğitimininamaçve ilkeleridoğrultusundaöğrencilerin,millîveevrenseldeğerlerinitanımalarını,benimsemelerini,geliştirmelerinibudeğerleresaygıduymalarınısağlamak”şeklindeeğitiminulusalveevrenseldeğerlerigeliştirmeyeyönelik bir amaç yer almaktadır.Öte yandanTürkMilli Eğitiminin genel amaçlarınabakıldığındaisebuamaçlardanbirisifertlerini,beden,zihin,ahlak,ruhveduygubakım-larındandengelivesağlıklışekildegelişmişbirkişiliğevekaraktere,hürvebilimselbirdüşünmegücüne,genişbirdünyagörünüşünesahip, insanhaklarınasaygılı,kişilikveteşebbüsedeğerveren,toplumakarşısorumlulukduyan,yapıcı,yaratıcıveverimlikişilerolarakyetiştirmekolduğugörülmektedir(MEB,2005).Aile,okul,dinkurumlarıvemed-ya,birbütünolarakdeğerlerinkazandırılmasındaoldukçaönemliyeresahiptir(Akpınar,2011).KonuylailgiliolarakAkbaş(2004),okullarınönemligörevleriniöğrencilerede-ğerleri öğretmek,onların ahlakigelişimlerinekatkıdabulunmak,karakterinivebenlikalgısınıolumluyöndeetkilemekolaraksıralamaktadır.

Değer,insanıdeğerlikılansahipolduğuüstünniteliklerivedonanımlarıdır.Bireyinsahipolduğubudeğerleronunkişiliğini,bakışaçısını,davranışınıhattahayatınıbelirle-yenetkenlerolduğuiçinbireylerinbellibaşlıdeğerlerinfarkınavarması,kazanmasıveyenideğerlerbenimsemesivebunlarıdavranışadönüştürmesigerekmektedir.Neredeyseyaşamboyudevamedenbudeğerkazanmaveyakazandırmasürecine“değerlereğitimi”denilmektedir(Yaman,2012,18).Bireylerinhayatındaişaretlevhalarıgibiolandeğerle-rineğitimindeamaç,bireyindoğuştangetirdiğieniyitarafıortayaçıkarmak,kişiliğininheryönüylegelişmesini sağlamak, insanımükemmelleşmeyeulaştırmadayardımcıol-


mak,bireyivetoplumukötüahlaktankorumakveonlarıiyiahlakladonatmaktır(Aydın&AkyolGürler,2013,16).

Değerlerinsayısında,önemsırasında,sınıflamasındavb.birstandartlarbirliğiyoktur.Ancak,KılıçveAktan(2015)tarafındanyapılanaraştırmadailköğretimokullarıiçintavsiyeedilen100TemelEserlistesindekiyerliveyabancıyazarlıkitaplardabulunandeğerlerincelenmişveyapılananalizlersonucunda23değergrubuvebudeğergrubunuoluşturantoplamda86değertespitedilmiştir.Budeğerler:

1. Çalışkanlıkdeğeri,2. Sorumlulukdeğeri,3. Vicdanlıolmakdeğeri,4. Ümit,sabır,şükürdeğerleri,5. Kanaat,tutumlulukdeğerleri6. Kararlılık,azmetmedeğerleri,7. Fedakârlık,gazilik,şehitlikdeğerleri,8. Adilolma,hakkaniyet,eşitlikdeğerleri,9. Saygı,nezaket,kibarlık,zarafetdeğerleri,10. İyiniyet,iyikalplilik,iyihuylulukdeğerleri,11. Dostluk,arkadaşlık,barış,kardeşlikdeğerleri,12. Acıma,merhamet,şefkat,bağışlamadeğerleri,13. Yardımseverlik,dayanışma,cömertlikdeğerleri,14. Sadakat,vefa,minnettarlık,kadirşinaslıkdeğerleri,15. Tektekelealınan(estetik,yeniliklereaçıklık)değerleri,16. Cesaret,mertlik,kahramanlık,özgüven,yiğitlikdeğerleri,17. Hayâ,ailebirliğineönemverme,namusluolmakdeğerleri,18. Duyarlılık,temizlik,sağlıklıolmayaönemvermedeğerleri,19. Özgürlük,vatanseverlik,bağımsızlık,millibirlikşuurudeğerleri,20. Ağırbaşlılık,alçakgönüllülük,ölçülülük,sadelik,hoşgörüdeğerleri,21. Terbiyeliolmak,faziletliolmak,ahlaklıolmak,görgülüolmakdeğerleri,22. Sevgi,misafirperverlik,milletsevgisi,hakikatsevgisi,doğasevgisideğerleri,23. Doğruluk,güvenilirlik,dürüstlük,sözündedurmak,emanetikorumakdeğerleri

şeklindesıralanmaktadır.

Eğitim-öğretimsürecinde,uygunöğretimyöntemvetekniklerikullanılması,eğitimindiğerkonularındavealanlarındaolduğugibi,değerlereğitiminindeamacınaulaşmasıiçinbüyükönemtaşımaktadır.Öğretimyöntemi,birsorunuçözmek,birdeneyisonuçlan-


dırmak,birkonuyuöğrenmekveyaöğretmekgibiamaçlaraulaşmakiçinbilinçliolarakseçilenveizlenendüzenliyoldur(Oğuzkan,1993;Akt:Demirel,2007).Öğretimtekniğiiseöğretmeyöntemininuygulamayakoymayadasınıfiçerisindeyapılanişlemlerinbü-tünüolaraktanımlanmaktadır.Yöntemibirtasarım,tekniğiisebiruygulamaolarakgö-rebiliriz.Kısacayöntem,hedeflereulaşmakiçineğitim-öğretimsürecinidesenlemeveyaplanlama,teknikişdesenlenenveyaplanlanandüşüncelerinuygulamayaaktarılmasıdır(Demirel,2007).Öğretimyöntemleriniseçmevekullanmadaenönemlisorumluluköğ-retmenedüşmektedir.Ancakbiröğretmen,öğretimyöntemvetekniklerinibilsedahi,buyöntemvetekniklerinseçiminivekullanımınıetkileyenfaktörlervardır.FidanveErden(1998,185),Küçükahmet(2006,54-55),Ocak(2011,241)veTaşpınar’a(2012,109-113)görebufaktörleraşağıdakibaşlıklarşeklindeözetlenebilir.

a. Dersinveyakonununözelliği,b. Öğrencininhazırbulunuşukdüzeyi,c. Sınıftakiöğrencilerinsayısıveözellikleri,d. Yönteminuygulanmasıiçingerekenmaliyet,e. Dersinveyakonununamacı(hedef-kazanım),f. Dersinveyakonununişlenmesiiçinayrılanzaman,g. Kullanılanöğretimveöğrenmemodelvestratejileri,h. Öğretmeninöğretimyöntemineyatkınlığı,alışkanlığı,i. Öğretmenveyöneticilerinözellikleriveeğitmebakışaçısı,j. Okulunveyasınıfınfizikselimkânlarıvesahipolduğuaraç-gereçler.

1.1. Araştırmanın ÖnemiDeğerlereğitimi,geliştirilmesiveolgunlaştırılmasıgerekenönemlibiralanolduğu

haldegeneleğitimiçerisindegerekenyeriveönemialamamıştır(Uçar;2009).Literatürebakıldığızamanhemyurt içiçalışmaların (Albayrak,2015;Bağcı,2013;Çelik&Ye-şilyurt,2014;Emre&Yapıcı2015;Genç,Tutkun&Çoruk,2015;Gömleksiz&Cüro,2011;Gündüz&Coşkun,2012;Meydan,2014;Neslitürk&Çeliköz,2015;Özmen,Er&Gürgil,2012;Yaşar&Çengelci,2012;Yaşar,Kasa&GürdoğanBayır,2015;Yaşar,Kasa&GürdoğanBayır, 2015;Yeşilyurt&Kurt 2012;Yeşilyurt, 2013a;Yeşilyurt&Kılıç2014;Yiğittir&Öcal,2011),hemdeyurtdışıçalışmaların(Helwig,Ryerson&Prencipe,2008;Lovat&Clement,2008;Lovat,2007;Schwartzvd.2001;Telford&Masson,2005;Willemse,Lunenberg&Korthagen,2005;Yeganeh&May,2011)genelolarakdeğer-lereğitimiyleilgiliolduğutespitedilmiştir.Öteyandanöğretmenlerinöğretimyöntemvetekniklerinikullanmakonusundadaliteratürdeçalışmalarınyeraldığıgörülmektedir(Aykaç,2011;Bulut,2010;Kalkan,Bedir&Kalkan,2014;Kılıç,2010;Sansar,2010;Saracaloğlu&Karasakaloğlu,2011;Yaşar&Şeremet,2010;Yeşilyurt,2013b;Yeşilyurt,2007).


Genelolarakdeğerlendirildiğinde,değerlereğitimiüzerineyapılançalışmalarınge-nelliklebukonudailgilikişivebirimleringörevvesorumlukları,öğretimprogramlarındadeğerlerinyerivekazanımlarlailgiliolduğugörülmektedir.Öğretimilkeveyöntemleriüzerineyapılançalışmalarıniseyöntemvetekniklerinkullanımamacıvekarşılansorun-lar,herhangibiröğretimyöntemveyatekniğininbirkonuyuöğretmedekibaşarısıvekul-lanımşekliüzerindeodaklandığıanlaşılmaktadır.AncakaraştırmacıtarafındanAydınveAkyolGürler’in(2013)kitapçalışmasıdışında,hangiöğretimyöntemveyatekniklerinindeğerlereğitiminedahauygunolduğukonusundadetaylıbirçalışmayaulaşıl(a)mamıştır.Araştırmanınönemiortayakoyanbudurum,aynızamandaçalışmanınözgünlüğünüdekatkısunmaktadır.Bubakımdan,buçalışmadateorikbağlamdadeğerlereğitimineuy-gunluğuaçısındanöğretimyöntemveteknikleriincelenmeyeçalışılmışveöğretmenlerinbukonudakifarkındalıklarınınartırılacağıumulmuştur.

1.2. Araştırmanın AmacıBuçalışma,teorikbağlamdadeğerlereğitimineuygunluğuaçısındanöğretimyöntem

ve tekniklerini incelemekamacıylayapılmıştır.Çalışmanıngenelamacıdoğrultusundaaşağıdakisorularacevaparanmıştır.

a. Hangiöğretimyöntemleriveb. Hangiöğretimteknikleriteorikbağlamdadeğerlereğitiminedahauygundur?

2. YöntemNitelaraştırmayaklaşımıçerçevesindegerçekleştirilenbuçalışmabir“derleme”ni-

teliği taşımaktadır.Bu bağlamdaTürkiye’deki eğitim fakültelerinde ders kitabı olarakkullanılanDemirel(2007),Ocak(2011),SaracaloğluveBahar(2007),Sönmez(2007),Sönmez (2008), Sünbül (2011),Taşpınar (2012) veZembat (2012) tarafından yazılanveyaeditörlükleriyapılan“ÖğretimİlkeveYöntemleri”adlısekizderskitabıincelemeyetabitutulmuştur.Adıverilenkaynaklarınincelenmesininvearaştırmanınamacıdoğrultu-sundaderlemeyapılmasınınbaşlıcanedenlerini,doğrudan“ÖğretimİlkeveYöntemleri”dersineyönelikolarakyazılması,fazlatercihedilenvekullanılanderskitaplarıarasındayeralması ile2006yılındansonrayayımlanmalarıoluşturmaktadır.Kaynaklarınyayınyılının2006olaraktemelalınmasınınnedeniniise,ilköğretimdeyeralanTürkçe,HayatBilgisi,FenveTeknoloji,SosyalBilgileröğretimprogramlarının2004-2005akademikyılındapilotuygulamasınınyapılması,2005-2006akademikyılındaülkeçapındauygu-lanmayabaşlaması,sonrakiyıllardaisediğeröğretimprogramlarınınveüstkademlerdeyeralanöğretimprogramlarınıngüncellenmesidolayısıylabuaraştırmadaincelenenki-taplarınyenilenöğretimprogramlarınauygunolmasıoluşturmaktadır.YıldırımveŞimşek(2006)nitelaraştırmalardaaraştırmanıngeçerliğinisağlayanyolarındanbirinin“uzmangörüşü”,araştırmanıngüvenirliğinisağlayanyollardanbirininise“teyitincelemesi”ol-duğunubelirtmektedir.Dolayısıylaçalışmasürecinde“ÖğretimİlkeveYöntemleri”der-


sinegirenveaynızamandayukarıdaincelenenderskitaplarınınyazarıdaolanikiöğretimüyesiningörüşveönerilerindendeyararlanılmıştır.Öteyandan,biröğretimyöntemiveyatekniğinindeğerlereğitimineuygunluğunubelirleyenölçüt(ler)nedirsorusununaklagel-mesimuhtemeldir.Buçalışma,derlemeolarakyürütüldüğüiçindeğerlereğitiminingenelözellikleriileteorikolarakalanyazındayeralanöğretimyöntemvetekniklerininolumlu(faydalı,yararlı,kullanışlıvb.)yanlarınabakılarakkararverilmeye,yorumlanmayavesonucaulaşılmayaçalışılmıştır.

3. BulgularBubölümdeçalışmanınaltamaçlarındayeralansorularayanıtaramakiçinyapılan

derlemesonucundaeldeedilenbulgularayerverilmiştir.

3.1. Anlatım YöntemiAnlatma, takrirvedüzanlatımyöntemigibi isimlerlede ifadeedilenvegeleneksel

yöntemolarakdaadlandırılananlatımyöntemininkullanımıçokeskizamanlaradayan-maktadır.Demirel(2007,80)anlatımyöntemini,öğretmenmerkezlibiröğretimyöntemiolarakgörüp,öğretmeninbilgiyiöğrencilerineaktarmasıesasınadayandırmaktadır.Buöğretimyöntemi,bilişselalanınbilgibasamağındaki,duyuşsalalanınisealmavetepki-debulunmabasamaklarındakidavranışlarınkazandırılmasındadahaetkilidir (Sönmez,2008,221).Değerlereğitimineuygunluğuaçısındananlatımyöntemininyararlarışöyleortayaçıkmaktadır.Ocak(2011,243),anlatımyöntemininbirkonuhakkındaöğrenciyebilgivermek,olaylarıvebunlararasındakiilişkiyiortayakoymakaçısındanoldukçaya-rarlıbiryöntemolduğunudilegetirmektedir.Buyönteminyararlarıarasındauygulanma-sınınvekonunundüzenlibirbiçimdesunulmasınınkolayveekonomikolması(Taşpınar,2012,119);konularvealtkonulararasındageçişyapmanınveözelliklebilgidüzeyindekidavranışlarınkazandırılmasındauygunolması(Sünbül,2011,283);temelkavramların,tanımların,teorilerin,genellemelerinvesoyutkavramlarınöğretilmesindeetkiliolması(Uşun,2007,139)dayeralmaktadır.

Bubağlamda,bilişselalanınbilgibasamağıaçısındanbakıldığında,değerlerintanı-mını,özelliklerini,faydasınıvb.bilmek,tanımak,söylemekvehatırlamakiçinanlatımyöntemininkullanılmasıuygundur.Anlatımyöntemininözelliklebilgibasamağındaya-rarlıolmasıvebilgibasamağıolmadandahembilişselalanınhemdeduyuşsalalanınüstbasamaklarındaki kazanımların kazanılamayacağı veya eksik kazanılacağından dolayı,anlatımyöntemideğerlereğitimiiçinuygunbiröğretimyöntemidir.Öteyandanduyuşsalalanın alma ve tepkide bulunma basamakları dikkate alındığında; öğrencinin değerle-rinfarkındaolması,değerlerialmayaveöğrenmeyeaçıkolması,değerlerekarşıduyarlıolması, değerlere ilgi duyması, değerlerin kendinde var olması isteğinin uyanması vedeğerleriöğrenmektenzevkalmasıvb.duyuşsalalandavranışlarınınkazandırılmasındadaetkiliolanbiryöntemdir.KonuylailgiliolarakKaratay(2011)“değertelkinetme”ve


“değeraçıklama”yöntemlerindeğerlereğitimindekullanılanöğretimyöntemiolduğunuvurgulamaktadır.Onagöre değeri telkin etmeyöntemi, öğrencilere aktarılacakdeğereilişkinörnekolayanlatmavetarihişahsiyetleriörnekgösterme,onlarınyaşamöyküle-riniörnekvererekdeğerisözlüolaraktelkinetme,öğütvermetemelinedayanmaktadır.Değeriaçıklamayöntemiise,öğrencilerinkendideğerlerininfarkınavarmasıiçinonlarayardımcıolmayı,tercihseçenekleriüzerindeaçıklamalaryapılarakdeğerseçimleriniken-dikendilerineözgüriradeleriileyapmalarınısağlamaüzerinekuruludur.DolayısıylaKa-rataytarafından“değertelkinetme”ve“değeraçıklama”olarakadlandırılanyöntemleringenelözelliklerin,anlatımyönteminingenelözellikleri,faydalarıvekullanımamaçlarıarasındayeraldığıgörülmektedir.

3.2. Gezi-Gözlem Yöntemi / TekniğiGezi-gözlem,biröğretimyöntemimiyoksaöğretimtekniğimidir?sorusunaliteratür-

defarklıcevaplarbulunmaktadır.Sünbül(2011,235)veTaşpnar(2012,183)gezi-gözlemibiröğretimyöntemiolarakkullanırken;Demirel(2007,125),Sönmez(2008,249-250)veUşun(2007,176)isegezi-gözlemibiröğretimtekniğiolarakelealmaktadır.Eğitim-öğre-timfaaliyetlerininbirparçasıolarakamaçlıveplanlanmışolarakokuldışıbirortamagi-dilerekgözlemlerdebulunulmasınagezi-gözlemyöntemidenilmektedir(Taşpınar,2012,183).Bilişselveduyuşsalalandayeralandavranışlarınkazandırılmasındauygunolangezi-gözlemyöntemibilişselalanınuygulamabasamağı,duyuşsalalanınisedeğervermeveörgütlemebasamakları içindahauygundur (Sönmez,2008,249-250).Gezi-gözlemyönteminindeğerlereğitimineuygunluğu,yinebuyöntemindeğerlereğitimiaçısındanyararlarında aranılmaktadır.Ocak’ın (2011, 259),Oğuzkan’dan (1989, 91) aktarımınagöre gözlem, öğrencilerin soyut olarak öğrendikleriyle somut durumlar arasında ilişkikurmalarındabüyükroloynamaktadır.Uşun’a(2007,178)göre,gezi-gözleminfaydalarıarasındaöğrencilerin;gerçekdünyayıtanıması,varlık,olay,olguvederskonularıylager-çekyaşamarasındabağkurması,bilgiyisomutlaştırılmasıbakımındaoldukçaetkilibirtekniktir.Bubağlamda,gezigözlem,bilişselalanınuygulamabasamağındaöğrencinindeğerlerarasındailişkikurması,zihinselolarakdeğerlerihayatageçirmesivekullanma-sı açısından uygun bir yöntemdir.Öte yandan gezi-gözlem, uyarıcıya karşı gösterdiğitepki,adanmışlık,süreklilik,kendineişedinmeaçısındanduyuşsalalanındeğervermebasamağı;kazanımlarındavranışadönüştürülmesi,kendideğerleriyletersdüşmeme,tu-tarlıolmadavranışlarıaçısındaniseduyuşsalalanınörgütlemebasamaklarınauygunbiryöntemdir.

Öğrenci, model aldığı bireylerin değer, davranış ve tutumlarını örnek almaktadır.“Öğüdünyoluuzun,örneğinyolukısavedahaetkilidir”sözügözlemindeğelereğitimin-dekiöneminiortayakoymaktadır.Değerlereğitimindeokuldakitümpaydaşların(yöneti-ci,öğretmen,hizmetlivb.)rolübulunmaktadır.Eğer,sınıfta,derste,okulunaçılışveka-panıştörenlerinde,milligünvebayramlardavb.öğütlenen,muhakemeedilen,gerekliliğivurgulanandeğerler,eğeruygulamadayerbulamazsaveişlerlikkazanamazsa,samimilik


ve kalıcılık etkisini yitirmekte ve değerler eğitimi sadece sözde kalmaktadır.Örneğinsınıfta sevgi ve hoşgörüden bahseden ve bunların toplumsal hayattaki önemine vurguyapanbiröğretmen,dışarıdakavgaediyor,dedikoduyapıyor,şiddetuyguluyorsavb.de-ğerlereğitimiamacınaulaşmayacaktır.Bunedenledeğerlereğitimindegözlem“bizzatörnekol”ilkesiniyansıtmaktadır.Bunedenleöğrencininyaşamdakarşılaştığıözellikledebirinciderecedeyaşamındayeralan;anne-baba,akraba,öğretmen,bakıcı,kantinci,servisşoförü,tvveinternetprogramlarıöğrenciye(çocuğa)değerleriyaşamasınıöğütle-mektense,tümbupaydaşlartutarlıveistikrarlıbirşekildebudeğerleriönceliklekendileriyapmalıveyaşamalıdır(Aydın&AkyolGürler,2013,86-87).

3.3. Eğitsel Oyun Yöntemi / Tekniği EğitseloyunuSünbül(2011,306)veTuğrul(2012,199)biröğretimyöntemi,Sön-

mez(2008,252)veTaşpnar(2012,240)isebiröğretimtekniğiolarakadlandırmaktadır.Oyun,bellibiramacayönelikolanveyaolmayan,kurallıveyakuralsızgerçekleştirilen,her durumdabireyin isteyerekve severekyer aldığıfiziksel, bilişsel, dil, duygusal vesosyal gelişimini etkileyen faaliyetlerdir (Zengin, 2002, 20).Eğitsel oyun ise, oyununeğitimamaçlıkullanılmasıbiçimidir.Sel(1995,9)iseeğitseloyunu,öğrencininokuldaveyaokuldışındaoyunoynarmışgibiyaptığı,kendinioyunaverdiği,bedenselvezihinselgelişimineetkiedicietkinlikolaraktanımlamaktadır.

Eğitseloyunlarınçocuklarveöğrencilerüzerindebirçokfaydasıbulunmaktadır.Taş-pınar (2012,240),eğitseloyunların,öğrencilerdesorumlulukbilincioluşturduğunuveonlarıniletişimbecerilerinigeliştirdiğinivurgulamaktadır.BununyanısıraTuğrul(2012,192-212)eğitseloyunlarınçocuklarveöğrencilerüzerindekiolumluyanlarınışöyleizahetmektedir.Oyun,çocuğunkendisinigeliştirmesinevekeşfetmesineyardımcıolur,ço-cuklarınbirbirlerindenveçevresindenyararlanmasınısağlar,çocuğunseçimleriniveka-rarlarınısomutlaştırır.Tuğrul’agöredemokrasikavramınıntemellerininatılmasınayar-dımcıolaneğitseloyun,aynızamandangenelöğretimilkelerindenolanhayatayakınlık,aktiflik,bütünlükveaçıklıkilkelerinidebünyesindetoplamaktadır.Oyununyararlarıdik-katealındığında,eğitimcilerinoyununüstüngücündenyararlanaraköğretimyöntemlerinidahaetkilikullanmakolmalıdır.

Çocuklar hayatla ilgili deneyimleri oyunla öğrenebilir ve oyundaki rollerine göredünyayıkendiduygularıylaanlamlandırabilir.Kişilikgelişimekatkısunaneğitseloyun,başkalarınasaygılıvedürüstolmayı,diğerinsanlarlaişbirliğiyapmayıvehayalgüçleriniçalıştırmayıöğretir(Bilgin&Selçuk,1995,147).Niteliklibiröğretmen,oyunsırasındaçocuğungerçekkişiliği ile diğer kişilik özelliklerini gözlemleyerek çocuğunkişiliğinioyunaracılığıylagüvenilirbirşekildedeğerlendirir(Aydın&AkyolGürler,2013,152).Özellikleokulöncesiveilkokulöğretimprogramlarındaevrensel,insani,etikveahlakideğerlereyerverilmelivebudeğerleriöğrencilerekazandırmadaeğitseloyunetkilibiryöntemolarakkullanılmalıdır (Yaman,2012,184).BunoktadaSönmez’e (2008,252)göre, eğitsel oyundan fayda elde edilmesi için oyunun öğrencinin yaşına, cinsiyetine,genelahlakilkelerineuygunveeğiticiyönüolmasıgerekmektedir.


Eğitseloyunungenelözelikleridikkatealındığında,bilişselalanınuygulama,analizvedeğerlendirme,duyuşsalalanınisedeğervermeveörgütlemebasamaklarındakidav-ranışlarınkazandırılmasınetkilibiryöntemolduğusöylenebilir.Bubağlamdaoynananeğitseloyununkurallarınsöylenmesi,uygulanması,aralarındakibağlantılarınsaptanması,analizedilmesi,oyununkurallarınagöreyapılıpyapılmadığındeğerlendirilmesibakımın-danbilişselalanınyukarındabelirtilenbasamaklarındakidavranışlarınkazandırılmasındaetkiliolabilir.Öteyandançocuğunoynananoyunakendiniadaması,kurallarauymadasüreklilikgöstermesi,kurallarauymayıkendineişedinmesivekararlıolunması,azdaolsakurallarıkendiiçerisindeçelişmemekşartıylagüncellemesidavranışlarınıkazanmasıiseduyuşsalalanınyukarıdabelirtilenilgilibasamaklarınözellikleriniyansıtmaktadır.

3.4. Drama Yöntemi / TekniğiDrama,Demirel(2007,87),Ocak(2011,272),Önder(2012,157)veTaşpınar(2012,

196)tarafındanbiröğretimyöntemi,Sönmez(2008,248)veSünbül(2011,308)tarafın-daniseöğretimtekniğiolarakisimlendirilmektedir.Drama,lidervekatılımcılarınatölyeortamında rol oynama, doğaçlama gibi tiyatro tekniklerini kullanarak bir olayı, anıyı,kavramı, konuyu, düşünceyi vb. canlandırması olarak tanımlanabilir (Köksal Akyol,2003).Dramasüreci,öğrencininilgiveisteklekatıldığı,başkalarınınduygu,tutumvedü-şünceleriylekendininkilerinikarşılaştırdığı,başkalarıylaolanbenzerlikvefarklılıklarınıgördüğübiryöntemdir (Demirel,2007,98).Dramayöntemindeöğrenci,canlandırdığıdurumun(kişinin,konunun,olayınvb.)kişiliğinebürünerekhemkendisinihemdecan-landırdığıdurumutanır,insanlarıveçevresiniöğrenir,konunungerektirdiğiölçüdehayalveyorumgücükullanarakduygularınıveheyecanınıhareketegeçirir(Bilen,1990,97).

Drama, öğrencilerinkendilerini başkalarınınyerinekoyarak çokyönlügelişmesiniveöğrenme-öğretmesürecindeetkinrolalmasınısağlamaktadır.Birlikteçalışma,prob-lemçözmeve iletişimbecerisinigeliştirmesi,empatikazandırması,yaşayaraköğrene-meyeağırlıkvermesi,olaylararasındaneden-sonuçbağınıkurmasıbutekniğinfaydalarıarasında yer almaktadır (Sünbül, 2011, 308-309).Dramanın diğer kazanımları arasın-da;gruplaişbirliğiiçindeçalışabilme,yaratıcıdüşünme,kendinitanıma,sözelvesözelolmayan iletişimdili kullanma,problemçözme, insanlarakarşı duyarlı olma,kendinegüvenduyma,sorumlulukduygusukazanma,içdisiplinkazanma,dayanışma,paylaşma,hoşgörülüolma, demokratikleşmeve sosyalleşmeön sıralardayer almaktadır (KöksalAkyol,2003).Öteyandaninsanlarınveçevrenintanınması,güvenduygusunungelişmesiveyeteneklerininkeşfedilmesidramayönteminindiğerolumluyanlarınıifadeetmektedir(Ocak,2011,274).Ayrıcadrama,hangidurumlardanasıldavranılmasıgerektiğiniöğren-mekiçinoldukçayararlıbiryöntemdir(Demirel,2007,94).Bunlarındışındabağımsızkararverebilme,demokratikkişilikgeliştirme,hoşgörü,estetiksezginiartması,sorundankaçınmamadramailekazanılacakdavranışlararasındadır(Taşpınar,2012,196).

DeğerlereğitimiaçısındanÖnder(2012,161),dramayönteminininsanideğerlereği-timindeönemlibir işleviolduğunuvurgulamaktadır.Onagöre, toplumdaki suçoranın


artması, uyuşturucumaddekullanımınınve sokakta yaşamın artması, ailenin çocuğunsosyalleşmesindeki rolününazalmasıvekomşuluk ilişkilerindezayıflamavb.olumsuzdurumlardeğerlerinkazandırılmasındadramayönteminiönplanaçıkarmaktadır.Değer-lerinnedenlerivesonuçlarıylakavranması,değerlereuygunolaraknasıldavranılacağıdramayöntemiyleöğrencilereetkilibirşekildeöğretilebilir.BunoktadaAydınveAkyolGürler’e(2013,111)göre,kıskançlığın,yalanın,savurganlığın,kötülüğünaçıklanmasın-da;anne,babavebüyükleresaygı,küçükleresevgi,yoksullarayardımıngüzelliğidramayöntemiylegösterilebilir.Paylaşımınveyoksullarayardımetmeninöneminin işlendiğibirderste,yoksulbiraileninhayatındanbirkesitdramatizasyonilesunulup,öğrencilermaddisıkıntıiçerisindeyaşayaninsanlarınduygularını,düşüncelerinianlamaveyaşamafırsatıeldeedebilir

Dramayönteminde,öğrencilerekazandırılacakhedefdavranışlarkavramaveuygu-lamabasamaklarındadahaişlerlikkazanmaktadır(Sönmez,2008,248).Dolayısıyladra-mayöntemindeelealınanbirdeğerinöğrenci tarafındanözümsenmesive ilgilideğerikendinemaletmesi,değerlerinkavrandığınıgöstermektedir.Öteyandandramayöntemiduyuşsalalandaisetepkidebulunma,değervermeveörgütlemebasamaklarındakidav-ranışlarınkazandırılmasındadahaetkilidir.Dramayöntemindeelealınandeğerinöğrencitarafından istekli yapılması, bu davranıştan bir doyum elde edilmesi, öğrencinin ilgilidavranışıkabullenmesivekendiniadamasıduyuşsalalandakiilgilibasamaklardadavra-nışınkazandırıldığınıgöstermektedir.

3.5. Örnek Olay YöntemiÖrnekolay,gerçekyaşamdakarşılaşılanproblemveyaolaylaöğrencilerikarşıkarşıya

getiren,buproblemveyaolayhakkındaonlarınbildiklerinivekavradıklarınıgerçekdu-rumdaaktifbirşekildeuygulamaimkânıverenveonlarayaparakveyaşayaraköğretmefırsatısununbiröğretimyöntemidir(Uşun,2007,147).Buyöntemintemelamacı,gerçekhayattabenzerolaylarlakarşılaşıldığındaöğrencilerinnasıldavranmasıgerektiğihakkın-daonlarabilgivebecerikazandırmaktır.Taşpınar(2012,179),örnekolayın,olmuşveyaolmasımuhtemelbirolay,yazılımetin,film,gazete,anıveyaçeşitlikitaplardanalınmışparçalarolabileceğinibelirtmekte,ancakörnekolayıngüncelyaşamdanolmasınınöğren-cilerinilgisinidahaçokçekebileceğinivurgulamaktadır.

Örnekolayyönteminde,davranışlarıbirörnekolay içerisindeve tartışaraköğren-cilerinkendilerininbulmalarınındahakalıcıveetkiliolduğudüşüncesiyeralmaktadır.Dersinhedeflerinegöre,hazırörnekolaykullanılacağıgibiöğrencilerinyazacaklarıör-nekolaylardakullanılabilir.Öğretmenler,örnekolay için tarih, edebiyatveyagünlükolaylardageçengerçekhayatolaylarınıtartışmayaaçaraköğrencilerdeahlakidüşünceyigeliştirebilir (Aydın&AkyolGürler, 2013, 129-130).Başkabir bakış açısıylaYaman(2012,184),model insanlarbelirlenereköğrencilerinbu insanlaraözendirilmesi, “kıs-sadanhisse” yöntemiyle öğrencilere olumludavranışların benimsetilmesi üzerine dur-maktadır.Değerlereğitimindekullanılmasıoldukçauygunyöntemlerdenbiriolanörnek


olayyöntemi,Karatay(2011)tarafından“ahlakimuhakeme”adıverilendeğeröğretimiyönteminindeözelliklerinitaşımaktadır.NitekimKaratayilgiliyöntemingenelözelliği-ni,öğrencilerehikâyelerveörnekolaylarverilerekonlarındüşünerekvetartışarakidealolandeğereulaşmalarınınsağlanmasışeklindeifadeetmektedir.

Geçekyaşamayakınolması,günlükyaşamdakipekçokproblemveyaolayınbuyön-teme uyarlanabilmesi, öğrenilen bilgilerin yaşama aktarılması, (Uşun, 2007, 147), birproblemiçözmeyi,analizedipsonucaulaşmayıöğrenmesi(Demirel,2007,85),gerçekyaşamınproblemleriyleyüzyüzegelinmesi,başkagörüşvedüşünceleresaygılıolunma-sı,(Sünbül,2011,304),gerçekolaylayüzyüzekalınmışgibidüşüncelerinilerisürülmesivesorunaçözümönerilerininsunulması(Ocak,2011,265),işbirliğiiçerisindeçalışmayasevketmeveempatibecerilerinigeliştirmesi(UyanıkBalat,2012,271)örnekolayyön-teminindeğerlereğitimindekullanılabileceketkilibiryöntemolduğunugöstermektedir.Bubağlamdaörnekolayyöntemibilişselalanınkavrama,analizvedeğerlendirmebasa-maklarında(Sünbül,2011,304),duyuşsalalanın ise tepkidebulunma,değervermeveörgütlemebasamaklarındayeralandavranışlarıöğrencilerekazandırmadaoldukçaetkilibiröğretimyöntemidir.Yukarıdayeralanöğretimyöntemvetekniklerindeilgilibasa-maklarailişkinsomutörnekvekazanımlarverildiğiiçin,tekraradüşmemeadınaburadayerverilmemiştir.Ayrıcabundansonrakibölümlerdeise,sadeceörnekverilmeyenbasa-maklardikkatealınmıştır.

3.6. Tartışma Yöntemi Bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, tam anlaşılmayan noktaları

açıklığakavuşturmakveeldeedilenbilgileripekiştirmekamacıylakullanılanbiryön-temdir(Demirel,2007,82).Tartışmayöntemi,öğrencilerinbirkonununkavranmasıama-cıylakarşılıklıgörüşvedüşünceüreterek,okonuhakkındakapsamlıvedetaylıolarakdüşünme,fikirvebilgipaylaşımındabulunmagibietkinlikyapmayıiçermektedir.Ocak(2011,253)buyöntemin,ikiveyadahafazlasayıdakişininherhangibirkonuyukarşılıklıkonuşarak,birbirinidinleyerek,eleştirerekvegerektiğindesorularsorarakincelemesinedayandığınıbelirtmektedir.

TartışmayöntemiDemirel’e(2007,82)görebilişselalanınanaliz,değerlendirmevesentez,Sönmez’e(2008,226)görekavrama,analizvedeğerlendirme;duyuşsalalanınise tepkidebulunmavedeğer vermebasamaklarındaki hedef davranışların kazandırıl-masındaetkilibiryöntemdir.Tartışmayönteminde,öğrencilertartışılankonuhakkındabenzervefarklıfikirlerigörüp,değişiksavlarıkavrayabilir.Ayrıcatartışılankonuhak-kındakendigörüşleriniilerisürebilirvediğerleriningörüşlerinidinlediktensonraortayaçıkangörüşlerieleştirebilir.Birsonrakiaşamada,öğrencilergrupolaraksorununçözümüiçinortakbirkararaveyagörüşevarabilir.Bunedenleeldeedilenkazanımlardikkatealındığındatartışmayöntemi,aynızamandadeğerlereğitiminindeiçerisindeyeraldığıduyuşsalalandaöğrencilerinilgilerini,tutumlarınıvealışkanlıklarınıdeğiştirmedeetkilibiryöntemolarakkarşımızaçıkmaktadır(Sönmez,2007,251).


Öteyandantartışmayönteminindeğerlereğitimineuygunluğu,buyönteminyararlarıarasındabulunabilir.Nitekimöğrencininkonuüzerindedüşüncelerinisöylemesi,öğren-ciye analiz, sentez ve değerlendirme gücü kazandırması (Demirel, 2007, 82), iletişimbecerilerinigeliştirmesi,konunun içselleştirilmesineveözümlenmesinekatkı sunması,konunun öğrenciler tarafından nasıl kavrandığının ve algılandığının görülmesi (Sün-bül,2011,311)buyönteminolumluyanlarıarasındayeralmaktadır.Bunlara ilaveten,tartışmaortamınıngrubaaitolmavegüvenduygusunugeliştirmesi,öğrencilerindahaiyitanınması,liderliközelliklerininortayaçıkmasıvefarklıgörüşleresaygılıolunması(Taşpınar,2012,126),öğrencilerehemkendilerinihemdearkadaşlarınıdahayakındantanımafırsatısunması,öğrencilerinkendikendilerinidisiplinaltınaalmalarınısağlaması(Uşun,2007,143)buyöntemindiğerolumluözelliklerinigöstermektedir.DiğertaraftanUyanıkBalat(2012,263),birlikteçalışmayıvesorumluluğuteşviketmesi,önyargılarıor-tadankaldırılması,nesnellik,hoşgörüvedevamlılıkeğitiminisunmasınıilgiliyönteminyararları arasındagöstermektir.Bunların dışında, yorumve eleştirel düşünmebecerisikazandırması, hoşgörülüve eleştiriye açık olunması, başkalarınınfikirlerine saygı du-yulmasıgibidemokratiközelliklerikazandırması;öğrenciyi sosyalleştirmesi,disiplinlidavranılması,etkilidinlemevekonuşmabecerilerikazandırması,kavram,ilke,kuram,genelleme,sayıltıvekanunlarınkavranmasınısağlamasıtartışmayönteminindiğerolum-luözellikleriarasındayeralmaktadır(Sönmez,2007,250-251).Yukarıdabelirtilentartış-mayöntemininyararlarıveözellikleridikkatealındığında,buyöntemindeğelereğitimineoldukçauygunbiryöntemolduğusöylenebilir.

KonuylailgiliolarakKaratay(2011)değerlereğitimindekullanılanyöntemlerdenbi-rinin“değeranalizi”olduğunubelirtmektedir.Katatay’agörebuyöntemdeesasyapılanişin, değerler arası ilişkileri ortaya çıkarmayı, herhangi bir olay veya durumkarşısın-dabunlararasındakiönemsırasınagöreakılcıdüşünmeilkelerinikullanarakdavranma,hareketegeçmebecerisi edinmeleri olduğuvurgulanmaktadır.Dürüstlük, cömertlikveyardımseverlikgibideğerlerarasındakiilişkilerörnekolayvedurumlarlaanalizedilerekönceliklidoğrudavranışınhangisiolduğuöğretilir.Örneğinbirkimsenin“acilvermesigerekenbirborcuvarkenbaşkasınayardımetmedüşüncesiilecömertlikyapıpyapama-yacağı”üzerindetartışılır.Budurumdadoğrudavranışakaynakolacakdeğerinanalizi-nedayalıdeğeraktarımısağlanır.Tartışmayönteminingenelözellikleri,kullanımyerivedeğerlereğitimibakımındanyararlarıdikkatealındığında,Karataytarafından“değeranalizi”olarakifadeedilenyöntemin,tartışmayönteminingenelözelliklerinitaşıdığıgö-rülmektedir.

3.7. Problem Çözme Yöntemi / TekniğiProblemçözmealanyazındahemyöntem(Demirel,2007,86;Ocak,2011,247;Taş-

pınar,2012,169;Uşun,2007,145)hemteknik(Sönmez,2007,299;Sönmez,2008,238),hemdeyaklaşım(Sünbül,2011,184)olarakfarklışekillerdeisimlendirilmiştir.Problem,TürkDilKurumu (TDK,2015) tarafından “teoremler veyakurallar yardımıyla çözül-


mesi istenensoru,mesele,sorun”şeklinde tanımlanmaktadır.Genelanlamdaproblem,giderilmekveyaçözülmekistenilengüçlük,rahatsızedendurumdur(Karasar,1999,54).Problemçözmeyöntemi, her öğretimkademesinde kullanılacakbir yöntemolup, birproblemin çözümünde ve ilgili problemin çözümünü genellemede ve sentez yapmadaoldukçaetkilibiryöntemdir(Demirel,2007,86).

Problemçözmeyöntemininyararlarıarasındayaparakveyaşayaraköğrenme,bilimselaraştırmayapma,sorunlarıtanımaveçözümyollarıüretme,gerçekyaşamlailgiliolma(Uşun,2007,146);nesnelverileredayanarakkararverme,etkiliiletişim,farklıgörüşleresaygı,bireyinkendinifarklızaman,mekânverollerdegörme(Ocak,2011,249-250)gibideğerlereğitimineuygunluğuaçısındanbirçokolumluyanıbulunmaktadır.Bunoktadanhareketle,problemçözmeyöntemininengenelamacıöğrencilerinyeni,karmaşıkveso-runlugerçekyaşamproblemleriniçözmek içinbilimselyöntemin ilkelerinikullanarakçalışmalarıvekendiöğrenmelerinigerçekleştirmeleridir (Sünbül,2011,185).Problemçözmeninaşamalarışuşekildedir:

1. Probleminfarkınavarma,onuhissetmeveanlama,2. Problemitanımlamavesınırlandırma,3. Probleminçözümüyleilgilikaynaklarıtaramaveveritoplama,4. Probleminçözümüiçindenenceler(hipotezler)kurma,5. Denenceleritestetme,6. Çözümeulaşmavedeğerlendirmeyapma.Aşamalarının sırasıveönemidikkatealınarakuygulananproblemçözmeyöntemi,

Taşpınar’ın (2012, 171) Brown’dan (1998) aktarımına göre, öğrencilere yaşamla yüzyüzegelme,araştırmayapma,çözümüretmevedüşünmebecerilerikazandırmaktadır.Bubağlamdailgilikazanımlar,değerlereğitimisürecindikkatealındığındabireyinken-disindeveyatoplumdagördüğüdeğerlerleilgiligerçekproblemleriniçeriğinioluşturankavramları,olayları tanımasıve somutolarakkarşılaşması “yaşamlayüzyüzegelme”kazanımaişaretetmektedir.Öğrencininproblemhakkındaayrıntılıbilgiedinmesi,çözümyolarıbulmasıveönermesi,problemleilgilisoruları,düşünceleri teker tekerelealma-sı“araştırma”kazanımınavurguyapmaktadır.Öğrencilerinsorumlulukalarakaraştırmayapması,gözlemdebulunması,problemeçözümüretmesi,problemçözmeyönteminin“çözümüretme”kazanımınınkazanıldığınasomutişarettir.Probleminesasıileilgilide-ğerlendirmeleryapmasıveonunçözümününtoplum,bireyvedeğerlereğitimibağlamın-daelealınmasıise“düşünme”kazanımıiçerisindeyeralmaktadır.

Değerlereğitimintemelamacı,toplumsalhayattagerçekolarakvarolanvedeğerlerleilgiliolansorunlarıenazaindirgemekveyaortadankaldırmaktır.Bubağlamda“bilimsel, demokratik, dürüst ve hoşgörülü davranma; barışçı, görgülü, güvenilir, yardımsever ve sosyal olma; kurallara uyma; aileye ve dostluğa önem verme; doğal çevreyi, tarihi-kül-türel mirası koruma; şehit ve gaziye, bayrağa, istiklal marşına, vatan ve millet sevgisine sahip olma”değerlereğitimindeönemverilendeğerlerdenbirkaçınıoluşturmaktadır.Bu


vebenzeribirçokdeğerdeisetoplumdasorunlar,meselelerveyaproblemlerinolduğubirgerçektir.Eğitimingenelamaçlarıarasında,bireylerinyaşamdakarşılaştıklarıproblem-leriçözmebecerisikazandırmakdayeralmaktadır.Bubağlamdaeğitimsistemiveokul,öğrencilereproblemçözmebecerisikazandıracaketkinlikleryaptırmalıdır.Dolayısıylaproblemçözmeyönteminin,problemlerinçözümü,öğrencilerindeneyimkazanmasıvedeğelereğitimikonusundaoldukçaetkilibiröğretimyöntemiolduğusöylenebilir.Prob-lem çözme yöntemi, değer geliştirme/gerçekleştirme yaklaşımlarından “değer analizi”yaklaşımınauygunbiröğretimyöntemidir.Nitekimdeğeranaliziyaklaşımı,öğrencininproblemlerinedenveniçin soruları temelindekanıtlarlaanaliz etmesini amaçlamakta-dır.Öğrencilerinsorunutanımlaması,sorunhakkındaçeşitlikaynaklarıkullanarakbilgitoplaması,olasıçözümyollarınıbelirlemesigibibilimseldüşüncesüreçlerideğeranaliziyaklaşımının genel nitelikleri arasında yer almaktadır (Doğanay, 2006).Değer analiziyaklaşımı(i)Öğrencilerindeğerlerileilgilikonulardabilimselaraştırmavemantıklıdü-şünmeyikullanarakkararvermelerineyardımetmek,(ii)Öğrencilerinkendideğerlerinikavramsallaştırma,çeşitlişekillerdeilişkilendirmekiçinmantıksalanalitiksüreçlerikul-lanmalarınayardımetmekamaçlarınıtaşımaktadır(Suparka&Johnson,1975;Kupchen-ko&Parsons,1987;Akt:Meydan,2012).

3.8. İşbirliğine Dayalı Öğrenme Yaklaşımı / Yöntemi KooperatifvekubaşıköğrenmeadlarıyladaanılanişbirliğinedayalıöğrenmeyiDe-

mirel(2007,135)biröğrenmemodeliolaraknitelendirirken,Ocak(2011,289),Sönmez(2008,131),Tan(2006,140)veTaşpınar(2012,76) isebiröğrenmeyaklaşımıolarakadlandırmaktadır.İşbirliğinedayalıöğrenmeengeneltanımıyla,öğrencilerinbirkonuyuöğrenmekiçinişbirliğiiçerisindeçalışmalarınıgerektirenbiröğrenmeyaklaşımıolarakifadeedilebilir(Tan,2006,140).İşbirliğinedayalıöğrenme,grupçalışmasından,rekabetedayalıöğretimdenveyabirdenfazlaöğreneninaynıandaöğrenmesürecinedâhilolduğudiğeröğrenme-öğretimyaklaşımlarından(yöntemveyatekniklerinden)farklıdır.Slavin(1988),bufarkınenbüyükkaynağını,işbirliğinedayalıöğrenmeyaklaşımındagruptayeralanöğrencilerinherbirininhemkendisinin,hemdegruptayeralandiğerarkadaşlarınınöğrenmelerinienüstdüzeydesağlaması,gayretsarfetmesivebuyöndeöğrenmesüreciniişletmesiolduğunubelirtmektedir.

İşbirliğinedayalı öğrenme,değerler eğitimineoldukçauygunbir yaklaşımıdır.Ni-tekim değerler eğitiminde öğrencilere kazandırılması amaçlanan kazanımlar arasında;demokratiktutum,sosyalleşme,paylaşımcılık,sorumluluk,liderlik,birlikteişyapmaveöğrenme,güven,saygı,hoşgörü,bizduygusu,empati,arkadaşlık,dostlukvb.kavramlaryeralmaktadır.Dolayısıylaişbirliğinedayalıöğrenmeyaklaşımınıngenelözellikleriveyararları,buyaklaşımındeğelereğitimineuygunluğunuortayakoymaktadır.Bubağlam-dakonuelealındığında,Sönmez’e (2007,301)görebuyaklaşımınen temelvegenelözelliğini,bilimselyaklaşımvedemokratik tutumoluştururken,Taşpınar’a (2012,76)göre iseöğrencilerinbilişsel,duyuşsalvesosyalyönleriningelişiminisağlaması teşkil


etmektedir.Öteyandanişbirliğinedayalıöğrenmeyaklaşımındiğerbirtemelözelliğiise,bellibiramaçdoğrultusundaheterojenbiryapıdabirarayagelenöğrencilerin“birimizhepimiz,hepimizbirimiziçin”anlayışındanhareketleeğitim-öğretimsüreciniyaşamala-rındangeçmektedir.

Değerlereğitimineuygunluğuaçısındanişbirliğinedayalıöğrenmeyaklaşımındiğerfaydalıyanlarıdabulunmaktadır.Nitekimgrupçalışmalarındayetenekleri,bedenselgeli-şimleriveeğitimözgeçmişlerifarklıolanöğrencilerbiraradaçalışırkenortakbiramacayönelmekteve arkadaşlıkları daha fazlagelişmektedir (Demirel, 2007,137).Öteyan-dan,öğrencininsorumlulukalması,üyelerarasındaolumludayanışmanınolması,bütünüyelerin liderlikgörevinipaylaşması,üyelerinbirbirineyardımetmesi,destekvermesiveyolgöstermesi(Sünbül,2011,225),işbirliğinedayalıöğrenmeyaklaşımınındeğerlereğitimineolanuygunluğunusergilemektedir.Bunlarındışında,ilgiliyaklaşımınöğrenci-lerinsosyalleşmesine,duygusalyöndenbirçokdavranışlarınıngelişmesine,paylaşımcıolmasına,eleştirelbakışaçısına,etkiliiletişimbecerisine,sorumlulukbilinciningelişme-sinekatkısağlamasına,grupsinerjisininoluşumuna,herbireyinöğrenmesindensorumluolunmasınakatkısağlaması(Ocak,2011,291),değerlereğitiminedekatkıyapmasınınsomutgöstergesinioluşturmaktadır.

İşbirliğinedayalıöğrenmeyaklaşımıhembilişselhededuyuşsal alanın tümbasa-maklarındayeralandavranışlarınistendikyöndedeğişmesinekatkısağlayacaközellik-leresahipbiryaklaşımdır(Yeşilyurt,2009;Yeşilyurt,2010).Diğerbasamaklarayukarıdayer alan başlıklarda değinildiği için burada sadece bilişsel alanın sentez basamağı ileduyuşsalalanınnitelenmişlik(kişilikhalinegetirme,karakterizeetme)basamağınade-ğinilmiştir.Sentezbasamağınailişkinolarak,öğrencininyeni,orijinal,benzersiz,özgünbirürün(bütünlük)meydanagetirmesi,mevcutbilgilerdenözgünbirsentezevarması,buluş,yaratıcılıkveicatetmegibidavranışlarınönplandaolması,işbirlğinedayalıöğren-meyaklaşımınınsentezbasamağındakidavranışlarınkazandırılmasındaetkiliolduğunaişaretetmektedir.Öteyandanduyuşsalalanınnitelenmişlikbasamağındaise,öğrencininsavunduğudeğeriiçselleştirmesi,sahipolduğuinancıdeğiştirmemesi,herhangibirdeğe-redünyagörüşündeyerverirolmasıveonudavranışölçütühalinegetirmesi,duyuşsalalanınsözüedilenbasamaktakiözellikleriniyansıtmaktadır.

3.9. Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımı / Yöntemi / TekniğiProjetabanlıöğrenmeyiBaşbay(2007,67),Gürkan(2012,315),Sünbül(2011,175)

veYavuz(2006,16)öğrenmeyaklaşımı,Ocak(2011,268)veTaşpınar(2012,201)öğ-retimyöntemi,Sönmez(2008,121)iseöğretimtekniğiolaraknitelendirmektedir.Projetabanlıöğrenme,bireyselveyagrup içindesorumlulukalabilmeyeteneğinigerektiren,öğrencilerinfarklıdisiplinleriiçerengerçekdünyaproblemlerini,hazırladıklarıişbirlik-li öğrenme projeleriyle ilişkilendirdikleri, yaratıcı gücü geliştiren, öğrenciyi araştırmayapmayateşvikeden,öğrencimerkezli,sınıfiçindekivedışındakiaktiviteleriiçerenbiryaklaşımdır(Yavuz,2006,16).KonuylailgiliolarakTaşpınar(2012,201)iseprojeta-


banlı yöntemi, bir probleminbireysel veya grup halinde ele alınarak, özellikle hayatayönelik sonuçlarveyaürünlerortayakoymayı amaçlayanbiröğretimyöntemi şekildetanımlamaktavebuyöntemiokulilegerçekyaşamarasındabağkurmaaçısındanoldukçaönemligörmektedir.

Proje tabanlı öğrenme, çözülmesi gereken bir problem ile başarılması gereken birgörevüzerineodaklanmaktadır.Projekonusuhakkındakibilgilerinibirarayagetirenöğ-renci, aktiviteleriorganizeederek,araştırmayaparakproblemiçözmeyeçalışmaktadır.Bu bağlamda proje tabanlı öğrenmenin yararları arasında öğrencinin;motivasyonu veyaratıcılığınıartırması,bilgisinihayattauygulamayakoyması,okul-yaşamvedisiplinler(dersler)arasındabağkurması,sorumlulukvegüvenkazanması,sosyal,iletişimveprob-lemçözmebecerisiniartırmasıyeralmaktadır(Sünbül,2011,175-180).

Projedenildiğizamanaklailkolarakfenvesağlıkbilimlerigelsedeözelliklesonza-manlardaiçerisindeeğitimbiliminindeyeraldığısosyalbilimlerdedeönplanaçıkanbirkavramolmuştur.Hatabukonudayurtiçindeüniversitelerveulusalajans,yurtdışınday-sabaştaAvrupabirliğikaynaklıveyadestekliolupözelliklekültürelalanlıbirçokprojebirimi, türüveçeşidibulunmaktadır.Proje tabanlıöğretimyöntemindeprojekonusu,hayattakarşılaşılanveyakarşılaşmaihtimaliolansorunlarolabilir.KonuylailgiliolarakOcak(2011,270),öğrenciningerçekyaşamşartlarındagerçekleştirilenfizikselvezihin-selbiretkinlikolanprojeyöntemindeprojekonusunun,dersindekazanımlarınayönelikolaraköğrencilerinçevresindeyeralanbirproblemdenseçebileceğinidilegetirmektedir.Bubağlamdanprojetabanlıöğrenmedeprojekonusu,hayatıniçerisindeyeralanveek-sikliklerininbirproblemolarakgörüldüğütemalarolanadalet,sorumluluk,sevgi,güven,saygı, hoşgörü, temizlik, doğruluk, dürüstlük, fedakârlık, şefkat,merhamet, paylaşma,planlıvedisiplinliolma,özgüvenvegirişimcilik,sadakatvb.olabilir.

Projetabanlıöğrenmeyaklaşımıgünümüzilkokul,ortaokulveliseöğretimprogram-larının temel felsefianlayışıolan ilerlemecilik felsefesi ileöğrenenve sorunmerkezliprogramtasarımlarınadauygunbiryaklaşımdır.Buöğrenmeyaklaşımıaynızamandaöğrenmedeveproblemitespitetmedebirincikaynaklarolarakadlandırılanöğreninde-neyiminevegözleminebüyükönemvermektedir(Gürkan,2012,323-324).Projetabanlıöğrenmeyöntemi,öğrencilerinproblemçözmebecerilerinigeliştirdiğiiçindahaçokuy-gulama,analizvesentezdüzeyindekihedefleringerçekleşmesindekullanılmaktadır(De-mirel,2007,86).BubağlamdaGürkan,(2012,326)projetabanlıöğrenmeyaklaşımınınbilmektençok,uygulamaveüretmeüzerineodaklandığınıbelirtmektedir.

Projetabanlıöğrenmeyaklaşımıiçerik,etkinlikler,süreçvesonuçöğelerindenoluş-maktadır(Başbay,2007,72).İçeriköğesi,öğrencininfarklıkaynaklaraulaşmasıvesoru-nuçözmekiçinulaştığıbilgileriifadeetmektedir.İçerik,gerçekyaşamdayeryeralırmışgibivebütüncülbirbakışaçısıylaelealınır.Dolayıyladeğerlereğitimi,temeldegerçekyaşamdavarolansorunlarüzerindeodaklandığıiçin,projetabanlıöğrenmedeiçerik,top-lumsalveyabireyselhayatıolumsuzyöndeetkileyensorunlardanoluşabilir.Projetabanlıöğrenmeninetkinliköğesi, içeriköğesindebelirlenenproblemiçözmekiçinöğrencile-


rinaraştırmayapmasınıvurgulamaktadır.Birbakımaetkinler,öğrencininöğrendikleri-ni,gerçekyaşamdakarşılaştığıproblemlereuygulamabiçiminigöstermektedir.Değerlereğitimiaçısındanbelirlenenproblem,etkinlikleröğesikapsamında,öğrencilertarafındançözülmeyevebununiçinaraştırmayapılmayabaşlanılandurumuifadeetmektedir.Projetabanlı öğrenme yaklaşımın süreç boyutu, öğrencilerin işbirliği içerisinde birbirleriyleveyabireysel çalışmalarını, teknolojikve iletişimaraçlarındanyararlanılmasınıveya-şamınfarklıalanlarınıtanılamalarınıgöstermektedir.Bubağlamda,değerlereğitimiba-kımındaniçeriköğesindebelirlenenproblem,etkinlikvesüreçöğelerininbirlikteliğiylesomutlaşmaktaveçözülmektedir.Nitekimetkinliköğesininniteliğiartırmak,öğrencininelealdığıproblemiiçerisindeyeraldığısosyalvefizikselçevreninimkânvefırsatlarınadayanaraksüreciyönetmesinebağlıdır.Sonuç,projetabanlıöğrenmeyaklaşımınsonöğe-sinioluşturmaktadır.Buöğe,probleminörneklerekanıtlanmasını,entelektüelvemantıklıürünlerinoluşturulmasınıifadeetmektedir.Öğrenciden,değerlereğitimiaçısındaniçeriköğesindebelirlediği,etkinlikvesüreçboyutundaçözümüiçinelealdığıproblemi,sonuçaşamasında bir ürün olarak ortaya koyması beklenmektedir. Değer geliştirme/gerçek-leştirmeyaklaşımlarındanbiriolanveproblemçözmeyönteminideuygunolan“değeranalizi”yaklaşımıaynızamandaprojetabanlıöğrenmeyönteminedeoldukçauygunbiryaklaşımdır.Çevrenintemiztutulması,ortakgörevlerinyerinegetirilmesi,trafikkuralla-rınauyulması,okulageçkalmasorunununaşılması,sokakhayvanlarıileilgiliçözümlerüretilmesigibibirçoksorunbuyaklaşımladeğerlerleilişkilendirilebilir.Değeranalizin-de,sorunuöğrencileresunma,öğrencileraçısındansorunubelirleme,sorunuaçıklama,sorunailişkinbilgivekanıtlar toplamavekanıtlarındoğruluğunudeğerlendirme,olasıçözüm yollarını belirleme ve değerlendirme, alternatif çözüm yolları arasından seçimyapmaveseçimdoğrultusundaeylemdebulunmaaşamalarıizlenir(Meydan,2012).De-ğer analizinde izlenenbu aşamalar, aynı zamandanproje tabanlı öğrenmeyönteminingenelözellikleriyleörtüşmektedir.

4. Sonuç ve Önerilerİnsanı yetiştirmek görevi temelde eğitim sistemlerinin görevidir. Eğitim sistemleri

ise,içerisindeyaşadıklarıtoplumundeğerlerinibireylerekazandırarakhemonlarındavra-nışlarındaistendikyöndedeğişimisağlamışolacak,hemdetoplumdeğerlerlenitelenmişbiryapıyakavuşturacaktır.Budurumdadeğelereğitimi,sürecinözünüoluşturmaktadır.Ancakdeğerlerinbireylerenasılkazandırılacağı,hangiöğretimyaklaşımı,modeli,yön-temiveyatekniğikullanılarakdeğelereğitiminindahanitelikliolacağıüzerindedüşünül-mesigerekenönemlibirkonudur.Alanyazındaonlarcaöğretimyaklaşımına,modeline,stratejisine,yönteminevetekniğineyerverilmektedir.Ancakherbiröğretimyaklaşımı-nın,modelinin,stratejisinin,yöntemininvetekniğininkullanımamacı,yeriveseçiminietkileyen faktörler farklıdır. Bu çalışmada, öğretim yöntemleri ve teknikleri kuramsaltemele dayanarakdeğerler eğitimineuygunluğubakımından incelenmiştir.Çalışmanınsonucunda;


1. Anlatımyöntemi,2. Gezi-gözlemyöntemi/tekniği,3. Eğitseloyunyöntemi/tekniği,4. Dramayöntemi/tekniği,5. Örnekolayyöntemi,6. Tartışmayöntemi,7. Problemçözmeyöntemi/tekniği,8. İşbirliğinedayalıöğrenmemodeli/yaklaşımı/yöntemive9. Projetabanlıöğrenmeyaklaşımının/yöntemininteorikbağlamdadeğerlereğiti-

mineuygunolduğutespitedilmiştir.

Değerlereğitimineuygunluğuaçısındaanlatımyöntemininbilişselalanınbilgibasa-mağında,duyuşsalalanınisealmavetepkidebulunmabasamaklarındayeralandavra-nışlarınkazandırılmasındaetkilibiryöntemolduğusöylenebilir.Gezigözlemyöntemi/tekniğininbilişselalanınuygulama,duyuşsalalanınisedeğervermebasamağındade-ğerlereğitiminedahauygunolduğutespitedilmiştir.Eğitseloyununise,bilişselalanınuygulama,analizvedeğerlendirme,duyuşsalalanınisedeğervermeveörgütlemebasa-maklarındakidavranışlarınkazandırılmasındaetkilibiryöntemolduğuşeklindedeğer-lendirilebilir.Dramayönteminin/tekniğinindeğerlereğitimineuygunluğuaçısından,bi-lişselalanınkavramaveuygulamabasamaklarında,duyuşsalalanınisetepkidebulunma,değervermeveörgütlemebasamaklarındakidavranışlarınkazandırılmasındadahaetkiliolduğuortayaçıkmıştır.Değerlereğitimineuygunolanyöntemlerarasındayeralanörnekolayınbilişselalanınkavrama,analizvedeğerlendirmebasamaklarında,duyuşsalalanınisetepkidebulunma,değervermeveörgütlemebasamaklarındayeralandavranışlarıöğ-rencilerekazandırmadaoldukçaetkilibiröğretimyöntemiolduğubelirlenmiştir.Teorikolarakdeğerler eğitimineuygunolduğubelirlenen tartışmayöntemi isebilişsel alanınkavrama,analiz,değerlendirmevesentez,duyuşsalalanınisetepkidebulunmavedeğervermebasamaklarındakihedefdavranışlarınkazandırılmasındaetkilibiryöntemolduğutespit edilmiştir. Problem çözmenin ise, her öğretimkademesinde değerler eğitimindekullanılabilecek,birprobleminçözümünde,ilgiliprobleminçözümünügenellemedevesentezyapmadaoldukçaetkilibiryöntemolduğusonucuortayaçıkmıştır.Diğertaraftan,işbirliğinedayalıöğrenmemodelinin/yaklaşımınınhembilişselhemdeduyuşsalalanıntümbasamaklarındayeralandavranışlarınistendikyöndedeğişmesinekatkısağlayacaközellikleresahipvedeğerlereğitimineoldukçauygunbiryaklaşımolduğubelirlenmiştir.Teorikolarakdeğerlereğitimineuygunyaklaşım/yöntemlerindenbiriolanprojetabanlıöğrenmeninisedahaçokbilişselalanınuygulama,analizvesentezbasamaklarındayeralandavranışlarınkazandırılmasındadahaetkilibiryaklaşımolduğusöylenebilir.

Araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında, kullanılan öğretim yöntemi ve tekniğifarketmeksizin,değerlereğitimininamacınaulaşmasıiçindikkatedilmesigerekenbirta-kımönerigeliştirilmiştir.Buönerileremaddelerşeklindeaşağıdayerverilmiştir.


a. Kazandırılmakistenilendeğerlereöncelikleöğretmensahipolmalıvebudeğeriyaşantısıylasomutlaştıraraköğrencileremodelolmalıdır.

b. Kazandırılmakistenilendeğerler,uygunolaniçerikdüzenlemeyaklaşımlarıkulla-nılaraksomutlaştırılmalı,senaryolaştırılmalı,anlamlandırılmalı,sınırlarıbellivenetolmalıdır.

c. Kazandırılmakistenilendeğerleresahipolmanınbiröğrencininbireysel,sosyal,milli,evrensel,hukuksal,kültürel,töresel,inançsalvb.boyutlardakikazanımlarıilekazandırılmakistenilendeğerleresahipolunmamasınınkaybettirdikleriyaşan-mışörneklerlesomutlaştırılmalıdır.

Teşekkür Kıymetlizamanlarındanvakitayırıp,önerileriyleçalışmamakatkı sağlayandeğerli

hocalarımvemeslektaşlarımolan;a. SayınProf.Dr.MehmetTaşpınar(GaziEğitimFak.)ileb. SayınProf.Dr.AliMuratSünbül’e(AhmetKeleşoğluEğitimFak.)çokteşekkür

ederim.

KaynakçaAkbabaAltun,S.(2003).Eğitimyönetimivedeğerler,Değerler Eğitimi Dergisi,1(1),

7-17.Akbaş,O.(2004).Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim II. kade-

mede gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi,YayınlanmamışDoktoraTezi,GaziÜniv.

Akpınar,B.(2011). Eğitim programları ve öğretim, Ankara, Data Yay.Albayrak,F.(2015).İlkokul sosyal bilgiler dersinde kazandırılan değerlerle ilgili sınıf

öğretmenlerinin görüşleri,YayımlanmamışYüksekLisansTezi,AtatürkÜni-versitesi.

Aydın,M.Z.&AkyolGürler,Ş.(2013).Okulda değerler eğitimi: Yöntemler, etkinlikler, kaynaklar, Ankara,NobelYayınları.

Aykaç,N.(2011).Hayatbilgisidersiöğretimprogramındakullanılanyöntemveteknik-lerinöğretmengörüşlerinegöredeğerlendirilmesi(Sinopiliörneği),Kastamonu Eğitim Dergisi,19(1),113-126.

Bağcı,E.(2013).Çocuk edebiyatı ürünleriyle çocuklar için yazılmış eserlerin değerler eğitimi bağlamında karşılaştırılması,YayınlanmamışYüksekLisansTezi,CelalBayarÜniversitesi.

Başbay,M.(2007).Eğitimdeyeniyönelimler,ÖzcanD.(Ed.),Proje tabanlı öğrenme (ss, 67-79),Ankara,PegemAYayıncılık.

Bilen,M.(1990).Plandan uygulamaya öğretim,Ankara,SistemOfset.


Bilgin,B.&Selçuk,M.(1995).Din öğretimi özel öğretim yöntemleri,Ankara,GünYa-yıncılık.

Bulut,G.(2010).İlköğretim (6–7–8. sınıf) fen ve teknoloji öğretmenlerinin öğretim yön-tem ve tekniklerini kullanma alışkanlıkları (Hatay ili örneği),YayımlanmışYük-sekLisansTezi,FıratÜniversitesi.

Can,Ö.(2008).Dördüncü ve beşinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde de-ğerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri,YayınlanmamışYüksekLisansTezi,HacettepeÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

Coombs-Richardson,R.&TolsonH. (2005).Acomparisonofvalues rankings forse-lectedAmericanandAustralianteachers,Journal of Research in International Education,4(3),263-277.

Çelik,V.&Yeşilyurt,E.(2014).Valueseducationonthebasisofeducationadministra-tor,teacherandcurricula,Mevlana International Journal of Moral and Values Education, 1(1),1-19.

Demircioğlu, İ.H.&TokdemirM.A. (2008).Değerlerin oluşturulma sürecinde tariheğitimi:Amaç,işlevveiçerik,Değerler Eğitimi Dergisi,6(15),69-88.

Demirel,Ö.(2007).Öğretim ilke ve yöntemleri, öğretmen sanatı,Ankara,PegemAYa-yıncılık.

Delors,J.(1996).Learning: The treasure within: Report to UNESCO of the International Commission on Education for the Twenty-first Century,Paris,UnescoPublica-tions.

Doğanay,A. (2006)Değerler eğitimi,C.Öztürk (Ed.),Hayatbilgisivesosyalbilgileröğretimiyapılandırmacıbiryaklaşımiçinde(ss.256-286),Ankara,PagemAYa-yıncılık.

Emre,Y.&Yapıcı,A.(2015).KıbrısTürkCumhuriyetivatandaşlarınındeğeryönelimle-ri, Turkish Studies,10(2),329-350.

Ertük,S.(1972).Eğitimde program geliştirme,Ankara,YelkentepeYa.Fidan,N.&Erden,M.(1998).Eğitime giriş,İstanbul,AlkımYay.Genç, S. Z.,Tutkun,T.&Çoruk,A. (2015).Değer ve eğitimi sorunsalı: Sınıf öğret-

menleriningörüşlerinegöredurumtespiti,Eğitimde Kuram ve Uygulama,11(2),374-397.

Gömleksiz,M.N.&Cüro,E.(2011).Sosyalbilgilerdersiöğretimprogramındayeralandeğerlereilişkinöğrencitutumlarınındeğerlendirilmesi,Uluslararası İnsan Bi-limleri Dergisi, 8 (1),95-134.

Gündüz,Y.&Coşkun,Z.S.(2012).Öğrencialgısınagöreöğretmenetikdeğerlerölçe-ğiningeliştirilmesi:Geçerlikvegüvenirlikçalışması,Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi,13(1),111-131.

Gürkan,T.(2012).Okulöncesindeözelöğretimyöntemleri,Rengin,Z.(Editör),Proje yaklaşımı (ss.315-343),Ankara,AnıYayıncılık.


Helwig,C.C.,Ryerson,E.&Prencipe,A.(2008).Children’s,adolescents’,andadults’judgmentsandreasoningaboutdifferentmethodsofteachingvalues,Cognitive Development,23(1),119-135.

Kalkan,A.,Bedir,G.&Kalkan,Y.(2014).Okulöncesiöğretmenlerininöğretimyöntem-leriniözgünhalegetirmevekullanmadüzeylerineyönelikgörüşleri,Uluslara-rası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(30),136-147.

Karasar,N.(1999).Bilimsel araştırma yöntemi,Ankara,NobelYay.Karatay,H.(2011).Karaktereğitimindeedebieserlerinkullanımı,Turkish Studies, 6(1),

1439-1454.Kenan,S.(2009).Moderneğitimdekaybolannokta:Değerlereğitimi,Kuram ve Uygula-

mada Eğitim Bilimleri,9(1),259-295.Kılıç,A.&Aktan,O. (2015). İlköğretimokulları için tavsiyeedilen100 temeleserde

vurgulanandeğerler,İlköğretim Online,14(1),243‐275.Kılıç,C.(2010).İlköğretim okullarında (devlet–özel) ve dershanelerde görev yapan fen

ve teknoloji öğretmenlerinin kullandıkları öğretim yöntem ve teknikleriyle ilgili öğrenci görüşleri,YayımlanmamışYüksekLisansTezi,GaziÜniversitesi.

Kıncal,R.Y.(2002).Vatandaşlık bilgisi,Ankara,MikroYayınları.KöksalAkyol,A.(2003).Dramavedramanınönemi,Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,1(2),

179-190.Küçükahmet,L. (2006).Öğretimde planlama ve değerlendirme,Ankara,NobelYayın

Dağıtım.Lovat,T. (2007).Values educatıon: themissing link in quality teaching and effective

learning.D.N.AspinandJ.D.Chapman(ed.),Values Educatıon and Lifelong Learning(pp.199-210).

Lovat,T.J.&Clement,N.D.(2008).Thepedagogicalimperativeofvalueseducation,Journal of Beliefs & Values, 29(3),273-285.

MEB (2013). Millî Eğitim Bakanlığı ilköğretim kurumları yönetmeliği, http://mev-zuat.meb.gov.tr/html/ilkogrkuryon1%5Cilkogrkuryon_2.html Erişim Tari-hi:12.11.2013.

MEB.(2005).İlköğretim sosyal bilgiler 4-5. sınıflar öğretim programı ve kılavuzu. An-kara.

Memişoğlu,H. (2014). İlköğretim 4 ve 5. sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersin-de değerler eğitimine ilişkin görüşleri,III.UluslararasıSosyalBilgilerEğitimiSempozyumu,Eskişehir.

Meydan,H.(2012).İlköğretim okullarında değerler ve karakter eğitimi,YayımlanmamışDoktoraTezi,SakaryaÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü.

Meydan, H. (2014). Okulda değerler eğitiminin yeri ve değerler eğitimi yaklaşımlarıüzerinebirdeğerlendirme,Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1),93-108.


Narvaez,D.&Lapsley,D.K.(2008).Teachingmoralcharacter:Twostrategiesforteach-ereducation, The Teacher Educator,43(2),156-172.

Neslitürk,S.&Çeliköz,N. (2015).Okulöncesideğerlerölçeğiaileveöğretmen for-munungeçerlikvegüvenirlikçalışması,Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (24),19-42.

Ocak,G.(2011).Öğretimilkeveyöntemleri,G.Ocak(Editör),Yöntem ve teknikler, (ss. 237-336),Ankara,PegemAYayıncılık.

Önder,A. (2012).Okul öncesinde özel öğretimyöntemleri,Rengin,Z. (Editör),Okul öncesinde eğitici drama uygulamalarının önemi ve uygulama ilkeleri(ss.155-186),Ankara,AnıYayıncılık.

Özmen,C,,Er,H.&Gürgil,F.(2012).İlköğretimbranşöğretmenlerinindeğerlereğiti-mineilişkingörüşleriüzerinebiraraştırma,M.K. Üniv. Sosyal Bil. Ens. Dergisi, (17),297-311.

Sansar,S.B.(2010).Okul öncesi öğretmenlerin fen öğretimine yönelik tutumları ile fen etkinliklerinde kullandıkları yöntemler arsındaki ilişkinin incelenmesi,Yayım-lanmamışYüksekLisansTezi,AbantİzzetBaysalÜniversitesi.

Saracaloğlu,A.S.&Bahar,H.H.(2007).Öğretim ilke ve yöntemleri,İstanbul,LisansYay.

Saracaloğlu,A.S.&Karasakaloğlu,N.(2011).Türkçeöğretmenlerininöğretimdekul-landıklarıyöntemvetekniklereilişkingörüşleri,İlköğretim Online,10(3),951-960.

Schwartz,S.H.,Melech,G.,Lehmann,A.,Burgesss,S.,Harrıs,M.&Owens,V.(2001).Extendingthecross-culturalvalidityofthetheoryofbasichumanvalueswithadıfferentmethodofmeasurement,Journal of Cross-Cultural Psychology,32(5),519-542.

Sel,R.(1995).Okulöncesi çocuklarına oyunlar-rondlar,İstanbul,Ya-PaYay.Slavin,R.E.(1988).Cooperativelearningandstudentachievement,Educational Leader-

ship,46(2),31-33.Sönmez,V.(2007).Program geliştirmede öğretmen elkitabı,Ankara,AnıYayıncılık.Sönmez,V.(2008).Öğretim ilke ve yöntemleri,Ankara,AnıYay.Sünbül,A.M.(2011).Öğretim ilke ve yöntemleri,Konya,EğitimYay.Tan,Ş.(2006).Öğretimi planlama ve değerlendirme,Ankara,PegemAYayıncılık.Taşpınar,M. (2012).Kuramdan uygulamaya öğretim yöntemleri,Ankara,ElhanKitap

YayınDağıtım.TDK (2013). Değer, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=combts &arama=kelime

&guid=TDK.GTS.521de3ecbb88d3.91244210,ErişimTarihi:28.08.2013TDK(2015).Problem, http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=

TDK.GTS.561ba5b2eae026.77688039,ErişimTarihi:12.10.2015


Telford,R.&Masson,R.(2005).Thecongruenceofqualityvaluesinhighereducation, Quality Assurance in Education, 13(2),107-119.

Thornberg,R.(2008).Thelackofprofessionalknowledgeinvalueseducation, Teaching and Teacher Education, 24(7),1791-1798.

Tuğrul,B.(2012).Okulöncesindeözelöğretimyöntemleri,Rengin,Z.(Editör),Oyun temelli öğrenme, (ss.187-220),Ankara,AnıYa.

Uçar,S.(2009).Sosyal bilgiler programındaki değerlerle ilgili kazanımlara yönelik öğ-retmen görüşlerinin değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,ÇukurovaÜnv.

Uşun,S.(2007).Öğretimilkeveyöntemleri,Asuman,S.S.&HüseyinHüsnü,B.(Edi-tör),Öğretim Yöntem ve Teknikleri,(ss.137-183),İstanbul,LisansYayıncılık.

UyanıkBalat,G.(2012).Okulöncesindeözelöğretimyöntemleri,Rengin,Z.(Editör),Okul öncesi eğitimde anlatım, tartışma, soru cevap, örnek olay, gezi, gözlem ve gösteri öğretim yöntemleri (ss.255-284),Ankara,AnıYayıncılık.

Veugelers,W.(2000).Differentwaysofteachingvalues,Educational Review,52(1),37-46.

Willemse,M.Lunenberg,M.&Korthagen,F.(2005).Valuesineducation:Achallengeforteachereducators,Teaching and Teacher Education,21(2),205-217.

Willemse,M.,Lunenberg,M.,&KorthagenF.(2005).Valuesineducation:Achallengeforteachereducators,Teaching and Teacher Education,21(2),205-217.

Yaman,E.(2012).Değerler eğitimi: Eğitimde yeni ufuklar,Ankara,AkçağYayınları.Yapıcı,M.(2008).Okulunsorumluluküstlenmediğisorunlar,Üniversite ve Toplum Der-

gisi,8(1),?-?.,http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=355,ErişimTa-rihi:19.10.2015.

Yaşar,O.&Şeremet,M.(2010).Yükseköğretimcoğrafyaeğitimindekullanılanöğretimyöntemlerivemateryallerininbazıdeğişkenleregöreincelenmesi,Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1),675-702.

Yaşar,Ş.&Çengelci,T. (2012).Sosyalbilgilerdersindedeğerlereğitimine ilişkinbirdurumçalışması,Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi,3(9)1-23.

Yaşar,Ş.,Kasa,B.&GürdoğanBayır,Ö.(2015).Sınıföğretmeniadaylarınıngörüşle-rinegöredeğerlerinulusalveevrenselolaraksınıflandırılması,Turkish Studies, 10(3),581-600.

Yaşar,Ş.,Kasa,B.&GürdoğanBayır,Ö.(2015).Sınıföğretmeniadaylarınıngörüşle-rinegöredeğerlerinulusalveevrenselolaraksınıflandırılması,Turkish Studies, 10(3),581-600.

Yavuz,S. (2006).Proje tabanlı öğrenme modelinin kimya eğitimi öğrencilerinin çevre bilgisi ile çevreye karşı tutumlarına olan etkisinin değerlendirilmesi,Yayımlan-mamışDoktoraTezi,HacettepeÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü.


Yeganeh,H.&May,D.(2011).Culturalvaluesandgendergap:Across-nationalanalysis,Gender in Management,26(2),106-121

Yeşil,R.&Aydın,D.(2007).Demokratik değerlerin eğitiminde yöntem ve zamanlama, TürkiyeSosyalAraştırmalarDergisi,11(2),65-84.

Yeşil,R.&Aydın,D.(2007).Demokratikdeğerlerineğitimindeyöntemvezamanlama,Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi,11(2),65-84.

Yeşilyurt,E.&Çelik,V.(2014).Valueseducationonthebasisofeducationadministra-tor,teacherandcurricula,Mevlana International Journal of Moral and Values Education,1(1),1-19.

Yeşilyurt,E.&Kılıç,M.(2014).Ortaokulöğrencilerininalgılarınagöreöğretmenlerinetik değerlere uyma düzeylerinin değerlendirilmesi,EKEV Akademi Dergisi, 18(60),471-486.

Yeşilyurt,E.&Kurt,İ.(2012).Değerlerikazandırmasındakietkililikaçısındanresmîveörtükprogramileokuldışıetmenlerinöğrencigörüşleridoğrultusundadeğerlen-dirilmesi,Turkish Studies,7(4),3253-3272.

Yeşilyurt,E.(2007).Yeniilköğretimprogramlarıtemelniteliklerininöğretimyöntemvetekniklerinegöredeğerlendirilmesi,Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Der-gisi,5(3)164-167.

Yeşilyurt,E.(2009).İşbirliğinedayalıöğrenmeninöğrencidavranışlarıüzerindekietki-sineilişkinöğrencigörüşleri,Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,19(2),161-178.

Yeşilyurt,E.(2010).Öğretmenadaylarıniteliklerininişbirliğinedayalıöğrenmeyönte-mineuygunluğunundeğerlendirilmesi,Dicle Ünv. Z. G. Eğitim Fak. Dergisi, (14),25-37.

Yeşilyurt,E. (2013a). İlköğretimokuluöğrencilerininbilimselepistemolojik inançları,The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 6(1),1587-1609.

Yeşilyurt,E.(2013b). Öğretmenlerinöğretimyöntemlerinikullanmaamaçlarıvekarşı-laştıklarısorunlar,Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,17(1),163-188.

Yıldırım,A.&Şimşek,H.(2006).Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri,Ankara,SeçkinYayıncılık.

Yiğittir,S.&ÖcalA.(2011).Lisetarihöğretmenlerinindeğerlervedeğerlereğitimiko-nusundakigörüşleri, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(20),117-124.

Zembat,R.(2012).Okul öncesinde özel öğretim yöntemleri,Ankara,AnıYayıncılık.Zengin,H.K.(2002).Eğitsel oyunlar ve ilköğretim DKAB dersinde kullanımı,Yayımlan-

mamışYüksekLisansTezi,AnkaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.

Documents

DEĞERLER EĞİTİMİNE UYGUNLUĞU AÇISINDAN ÖĞRETİM YÖNTEM VE … Etem... · 2019-03-04 · bulunan değerler incelenmiş ve yapılan analizler sonucunda 23 değer grubu ve