DEFINICJE

• Definicja – krótkie określenie czegoś (można określać przedmiot lub wyraz lub wyrażenie).

• Czyli: definicja to określenie zmierzające do jednoznacznej charakterystyki jakiegoś przedmiotu (rzeczy) lub podające sposób rozumienia danego wyrażenia (nazwy, słowa) w jakimś języku.

Definicje

Realne Nominalne

Określamy przedmioty Definiujemy nazwy

(Dom to budynek mieszkalny) (Nazwa „dom” znaczy tyle co [nazwa] „budynek mieszkalny”)

Rodzaje definicji ze względu na ich budowę.

• Definicja równościowa

Klasyczna

Nieklasyczna

• Definicja nierównościowa

np.

indukcyjne filologiczne

słownikowe

Definicja równościowa klasyczna jest najbardziej standardową definicją, posiada bowiem najprostszą postać.

człon definiowany = łącznik + człon definiujący (definiendum ) = (copula) + (definiens) A jest to B mające cechę C rodzaj najbliższy + różnica gatunkowa

NP. Kwadrat jest to prostokąt równoboczny Człowiek jest to zwierzę rozumne Dom jest to budynek mieszkalny Zrzeszenie (jest) to zbiorowość zorganizowana Bursztyn jest to żywica skamieniała

Liczba parzysta jest to liczba naturalna podzielna przez 2 Liczba naturalna jest to liczba wymierna dodatnia

Działalnością nazywamy szereg czynności związanych jednym zasadniczym celem

Nie dociągać to tyle, co funkcjonować niezupełnie zadawalająco

Uwaga! czasami skład definiens (w definicji klasycznej)

musi być (jest) rozbudowany.

Kilka uwag historycznych

Definicja klasyczna przez wieki (od Arystotelesa przez całe średniowiecze aż po nowożytność) uważana była za najbardziej właściwy sposób definiowania.

„Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam.”

(Tłum. ‘Definicja dochodzi do skutku za pośrednictwem rodzaju najbliższego i różnicy gatunkowej’)

Jednakże obecnie jest już jasne, że definicja niekoniecznie musi przybierać formę klasyczną.

Definicja równościowa nieklasyczna to taka, w której definiens wylicza zakresy nazw, których suma tworzy zakres definiendum.

A jest to B, lub C, lub D….

NP.

Do zbóż zaliczamy pszenice, żyto, jęczmień, owies, kukurydze, grykę i proso.

Funkcjonariuszem publicznym jest prokurator, sędzia, notariusz, poseł, senator, nauczyciel, lekarz itd.

(aby poznać zbiór zupełny należałoby sprawdzić odpowiednią aktualną ustawę)

Cyfry to następujące liczby: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.

A jest to B , lub C, lub D

Nazwa „równościowa” wynika stąd, że zakres definiendum jest zamienny z zakresem definiensa! zakres definiendum = zakres definiens

Zakres nazwy „człowiek” to tyle co zakres nazwy „zwierzę rozumne”.

S – definiendum P - definiens

Powiada się zatem, że definicje równościowe spełniają warunek przekładalności.

Definicje nierównościowe zakres definiendum ≠ zakresu definiens

Np..

indukcyjne

słownikowe

Definicja nierównościowa indukcyjna

• Metoda formułowania takiej definicji polega na wymienianiu i porównywaniu

różnych przypadków dla uzyskania myśli ogólnej. Indukcja = od szczegółu do ogółu Jak dojść indukcyjnie np. do definicji słowa „wielkoduszny”? Analizujemy (porównujemy) różne, konkretne przejawy wielkoduszności.

1. np. Sokratesa, Achillesa i Antygony def. Wielkoduszność to zachowanie równowagi ducha zarówno w pomyślnych, jak i

niepomyślnych okolicznościach. 2. np. Matka Teresa z Kalkuty def. Wielkoduszność to działanie bezinteresowne i hojne, lekceważące trud własny i

niebezpieczeństwa.

Uwaga Definicja indukcyjna zawsze jest narażona na błąd niepełności, tzn.

nigdy nie zdołamy wyczerpać w przeglądzie wszystkich desygnatów danego terminu ogólnego.

Dlatego definicje te nazywamy często również definicjami cząstkowymi.

• Metoda dociekania do takiej definicji zwana niekiedy metodą słowotwórczą, polega na badaniu pochodzenia danego słowa.

1. Autohemoterapia Autos – sam, haima – krew, therapia – leczenie def. Autohemoterapia to tyle, co leczenie za pomocą własnej krwi. 2. Demokracja Demos – lud, kratia – władstwo def. Demokracja to tyle, co ludowładztwo (rządy ludu) 3. Tragedia Tragos – kozioł, odia – pienie def. Tragedia to tyle, co kozie pienie

Definicja nierównościowa słownikowa

I te definicje mają najczęściej charakter definicji cząstkowych.

Poprawny wybór definicji zależy głównie od tego, co definiujemy, tzn. jakie słowo czy wyrażenie tudzież przedmiot mamy do zdefiniowania.

Zależy jednak również od tego, kto jest adresatem formułowanej przez nas definicji.

Do czego używamy definicji?

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów RP

z dnia 20 czerwca 2002 r.

w sprawie zasad techniki prawodawczej

§ 146.

1. W ustawie lub innym akcie normatywnym formułuje sie definicje danego

określenia, jeżeli:

1) dane określenie jest wieloznaczne;

2) dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego

nieostrości;

3) znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe;

4) ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje potrzeba

ustalenia nowego znaczenia danego określenia.

Sprawozdawcze - zdaje sprawę z istniejącego (aktualnego bądź przeszłego) rozumienia jakiegoś wyrażenia w danym języku;

np. "mieszkam w budynku zbudowanym z betonowych segmentów - czyli w bloku" to dziś znaczy w budynku wielomieszkaniowym dawniej kamienicy;

(mogą być prawdziwe albo fałszywe)

Projektujące - definicje te nadają znaczenie (ustalają znaczenie na przyszłość);

o regulujące: licząc się z dotychczasowym rozumieniem pewnego wyrażenia

nieostrego, definicja regulująca modyfikuje je tak, aby stało się ostre

np. Dorosły człowiek – to osoba, która ukończyła 18 rok życia.

o konstrukcyjne: wprowadza nowe wyrażenie do języka, nadając mu znaczenie. (bardzo często neologizmy (np. samochód, suwnica, itd..), ale też całkowita zmiana znaczenia, przy zachowaniu „fizycznej postaci” nazwy.

Rodzaje definicji ze względu na ich zadania

A teraz to, co „najważniejsze”, czyli kilka słów o błędach, jakie „popełniamy tworząc definicje

1. ignotum per ignotum

2. idem per idem

3. definicja za szeroka

4. definicja za wąska

5. błąd przesunięcia kategorialnego

1. ignotum per ignotum –nieznane przez nieznane (błąd pozaformalny) Każda definicja musi być dostosowana do odbiorcy! Błąd ten popełniamy, kiedy tłumacząc znaczenie terminu, który jest nieznany danemu odbiorcy, używamy do tego celu wyrażeń, których znaczenia są odbiorcy również nieznane.

NP. Mechanika kwantowa (teoria kwantów) to teoria praw ruchu obiektów świata mikroskopowego. (Poszerza zakres mechaniki na odległości czasoprzestrzenne i energie, dla których przewidywania mechaniki klasycznej nie sprawdzały się.)

2. idem per idem - to samo przez to samo Inaczej błędne koło błąd ten popełnia definicja, w której wyrażenie definiowane występuje tak w definiendum, jak i w definiensie:

np.

1. Logika to nauka o prawach logicznego myślenia.

2. Potomek osobnika a jest to dziecko osobnika a lub potomek

dziecka osobnika a.

3. Student to osoba studiująca na uczelni wyższej.

3. definicja za szeroka - zakres definiens jest za szeroki względem zakresu definiendum (błąd nieadekwatności)

Np..

1. Sędzia to pracownik sądu.

(Zakres nazwy „pracownik sądu” jest za szeroki względem zakresu nazwy „sędzia”).

2. Ołówek to przyrząd służący do pisania.

3. Krzesło to przedmiot użytku codziennego.

Np.

1. Kubek to takie naczynie służące do spożywania herbaty, które wykonane jest z materiału ceramicznego o kolorze żółtym.

2. Adwokat to pracownik kancelarii adwokackiej.

3. Student to osoba ucząca się na uniwersytecie.

3. definicja za wąska - zakres definiens jest za wąski względem zakresu definiendum (błąd nieadekwatności)

5. błąd przesunięcia kategorialnego, Występujący w definicjach, w których desygnaty definiendum i definiensa należą do odmiennych kategorii ontologicznych - jak choćby gdy próbujemy definiować rzeczy jako cechy albo relacje jako rzeczy;

- Czyli w tym przypadku zakresy wykluczają się. Np. 1. Sprawiedliwość to tyle, co wszystkie uczynki sprawiedliwe (?). 2. Matematyka to zbiór relacji/stosunków między liczbami, odległościami,

figurami. 3. Biel to tyle, co rzecz biała.

Matematyka to nauka o liczbach, figurach i stosunkach przestrzennych, posługująca się metodą dedukcyjną

Zadania

1. W definicji:

„Cięciwa to odcinek łączący dwa różne punkty okręgu”

Wskaż

- definiens

- definiendum

- copula (łącznik)

- rodzaj najbliższy

- różnice gatunkową

2. Nazwij błędy popełnione przez następujące definicje realne:

a) Samochód jest to pojazd poruszany motorem znajdującym się w jego wnętrzu.

b) Samochód jest to środek lokomocji poruszany motorem benzynowym.

c) Książka jest to zbiór kartek zadrukowanych i zeszytych.

d) Naród jest to zbiór ludzi mówiących jednakowym językiem.

e) Radcą prawnym jest osoba, która działa w charakterze radcy prawnego.

4. Przykładem jakiej definicji jest następująca definicja:

„Krewny to człowiek, którego łączą z kimś związki pokrewieństwa, tzn. który należy z kimś do jednej rodziny”

a) Klasycznej

b) Regulująca

c) Indukcyjnej

d) Projektującej