Dekart u Sajber-prostoru

8/3/2019 Dekart u Sajber-prostoru

1/9

BojanaRom

i

316.7

74:14

316.7

74:004.7

3

8.

5

DEKART U SAJBER-PROSTORU

Bojana Romi

Dekartov (Descartes) metod hiperbolike sumnje poiva na injenici da sveinformacije koje moemo dobiti preko ula jesu nepouzdane i u nastojanjuda pronae uvek pouzdan izvor saznanja, dolazi do toga da jedino u ta moeuvek biti siguran jeste injenica da samim tim to misli ujedno znai i dapostoji (cogito ergo sum). Nepouzdane informacije prenete putem ula mogu predstavljati sredstvo manipulacije od strane Zlog Demona. Dekart istieneophodnost uvianja istinite informacije jasno i razgovetno ali ako bismo povukli paralelu izmeu metafore Zlog Demona i sajber-prostora, mogue

je primetiti zamagljenu granicu realnog i virtuelnog, i tekoe u denisanjunjihovog statusa. Subjekt biva multipliciran unutar virtuelnog, stvara i ponitavavirtuelne identitete, prelazi iz jednog virtuelnog tela u drugo, po potrebi menjapol i sl. Biti prisutan/a u okviru sajber-prostora, zapravo podrazumeva tele-prisustvo, odnosno prisustvo-na-daljinu. Dobar primer za to su i web kamerepostavljene po raznim gradovima u svetu, koje, po Viriliou, stvaraju panoramuvirtuelnog grada. Samo mesta koja su online (dakle prikljuena), posedujustepene relevancije na novoj geotopolokoj karti (Castells), odnosno mesta koja suoine, potpuno su irelevantna. Subjekt pluta meu svojim pseudoidentitetima,

jer samo ako je online, on postoji u virtuelnom.

Kljune rei:sajber-prostor, virtuelna realnost, metod hiperbolike sumnje,teleprisustvo, kiborg, realno, navigacija, hipertekst

U uvenoj knjizi Meditacije o prvoj lozoji, francuskog lozofa Rene Dekarta(Ren Descartes), sreemo dve osnovne lozofske ideje: prva je metoda

hiperbolike sumnje, a druga se sastoji u tvrdnji da, iako moemo sumnjati u


2/9

DEKARTUSAJBER-PROSTO

RU

250

informacije koje dobijamo putem svojih ula, ne moemo sumnjati u injenicuda postojimo.Metod hiperbolike sumnje poziva upravo na odbacivanje svih izvora saznanja

koji ga mogu obmanuti postupnim istraivanjem, dolazi se do toga da svih petula predstavljaju nepouzdane izvore saznanja1. Dekart odbacuje intelektualnonaslee drugih lozofa, kao i slojeve sopstvenih predrasuda, mnenja i verovanja.Na taj nain, doprinosi argumentima u prilog autonomiji ljudskog razuma kritinost kartezijanske metode poticala je iz primene i upotrebe sumnje, koje seuzimaju kao nuan princip svakom saznavanju, istraivanju i dokazivanju istine2.U svom istraivanju Dekart ide tako daleko kada tvrdi da ak ne moe pouzdanoznati da poseduje telo pretpostavljeni negativni princip, u knjizi nazvan zlidemon, koji bi mogao kontrolisati njegove misaone procese. Zli demon bi, dakle,mogao biti krivac za obmanjujue ideje na primer, on bi mogao poslati mommozgu informaciju da je jabuka na stolu crvena, a ne zelena, lou procenu njeneveliine, ili ak njenog postojanja uopte3. Dakle, suoavamo se sa problemomzarobljene subjektivnosti, zato to je neizvodljivo prei barijeru iz subjektivnog(ono to pouzdano znam ja, kao mislea stvar) u objektivno (ono to moja ulatvrde da je istinito, zaista jeste istinito). U tom smislu, mislim dakle postojimne podrazumeva identitet, niti postojanje tela, u ovom sluaju, ja je misleastvar ije jedino pouzdano znanje jeste svest o sopstvenom postojanju.

S druge strane, kada je ustanovljeno istinito znanje kroz tautoloki iskaz mislim dakle postojim, moemo poeti da, voeni metodom, redeniemo naeznanje.

Sajber-prostor se, prema deniciji Markoa Novaka (Marcos Novak), denie kaoPotpuna prostorna vizualizacija svih informacija u globalnim informacionimprocesionim sistemima, ukljuujui i spone koje proizvode sadanje i buduekomunikacione mree, dozvoljavajui potpunu korespondenciju i interakciju

vie korisnika, input i output od i do svih ljudskih sensorijuma, dozvoljavajuisimulacije realnih i virtualnih realnosti, upravljaku kolekciju podataka i kontrolekroz teleprisustvo, totalnu navigaciju i interkomunikaciju sa punim opsegominteligentnih produkata i okruenja u realnom prostoru4.

1 Rene Dekart,Meditacije o prvoj lozoji, Beograd, Plato, 19972 Radmila ajkovi, Descartes i njegovo delo II, Filozofsko drutvo Srbije, Beograd, 1979, str. 843 http://www.iep.utm.edu/d/descarte.htm , str. 10 (razlikovanje primarnih i sekundarmih kvaliteta)4 Cyberspace is completely spatialized visualization of all information in global information processing

systems, along pathways provided by present and future communications networks, enabling fullcopresence and interaction of multiple users, allowing input and output from and to the full humansensorium, permitting simulations of real and virtual realities, remote data collection and control throughtelepresence, and total integration and intercommunication with a full range of intelligent products andenvironments in real space. (Marcos Novak Liquid Architectures in cyberspace, 1991 in Cyber_Reader,


3/9

BojanaRom

i

251

Sajber prostor se tako moe uporediti sa demonom iz Dekartovog sna: naime,poetna provokacija Dekartova jeste potreba da jasno razlikuje san od jave, bezmeanja utisaka,jasno i razgovetno. Kako u dananje vreme odrediti gde prestajesajber-prostor, a poinje ono to nazivamo realnim? Demon je zao samo iz

perspektive zarobljenog subjekta, zapravo on moe biti samodelatni princip ilipojava, perpetum mobile, korespondirajui sa subjektom moemo zamisliti ito, da poetna afektacija u graenju ovakve simbioze potie od samog subjekta,a ne obrnuto. Meutim, kada bismo pokuali da pronaemo mesto subjektaunutar sajber-prostora, naili bismo na multiplicirane pseudo-identitete. Kao toManovi (Manovich) navodi u intervjuu sa Lovinkom (Geert Lovink), lako jeizgraditi prol na Internetu poaljete tane ili izmiljene podatke, i sklapateprijateljstva, sa ljudima koje moete otkaiti (drop) u svakom trenutku5. Dobarprimer su i video igre mogue je odabrati jednog igraa (subjekta-reprezenta) odponuenih, ili u naprednijim igricama napraviti svog od ponuenih elemenata.Igre su, po Manoviu, pokazatelj kulture i politikih dispozicija zemlje koja ih jeproizvela Amerikanci, na primer, preferiraju igre koje ukljuuju navigaciju krozprostor (metafora ekspanzije kapitalizma u svom istom obliku6), dok su Japanci,oekivano, skloniji igrama gde se insistira na borbi izmeu dva subjekta7.

Redukcija sopstvenih identiteta na binarnu reprezentaciju preko ponuenihpodataka, odlika je savremenih korisnika sajber-prostora.

elela bih da istaknem jedan vaen aspekt sajber prostora, koji je primetioVirilio: sajber prostor ima naglaen palpabilan aspekt on poseduje taktilnuperspektivu8. Raniji mediji, poput televizije, nude audio-vizuelnu perspektiivu;drugim reima, nude vienje-na-daljinu, zvuk-na-daljinu, to predstavljafamilijarno iskustvo nalik onom iz realnog sveta. Meutim, bliski kontakt nadaljinu nudi potpuno novo iskustvo teleprisustva, ili kako to Virilio naziva,telekontakta. Ono to ostavljamo ovde jeste nae telo (ili Gibsonovski, meso),dok ja odlazi u svet koji je, po reima Sandy Stone, veoma blizak metafori9.

edited by Neil Spiller, London, Phaidon, 2002 )5 Lev Manovich Digital Constructivism: What is European Soware?, u: Uncanny Networks: Dialogues with

the Virtual Intelligentsia, MIT Press, Massachusetts, str. 856 Savremeni trend u proizvodnji visokobudetnih igrica jeste opcija biranja pozitivnog ili negativnog igraa

da vas reprezentuje oba napreduju u svojim oblastima: ako igrate svetog ratnika u igri Oblivion, ljudi okovas mogu osetiti vau harizmu. Ako odaberete da budete lopov, vremenom ete razviti svoju sposobnostunjanja do perfekcije i postaete popularni u lopovskim gildama. Ova igra, kao i Vice Sity, nema etikiotklon u odnosu na negativnog reprezenta. Ipak, zanimljivo je rei da u novijim igrama kojima je mestodeavanja na Kosovu , moete samo da odaberete igraa koji je Amerikanac.

7 Ibid, 838 Paul Virilio, Speed and Information: Cyberspace Alarm! in Reading Digital Culture, edited by David

Trend, Oxford: Blackwell Publishing, 2001.9 Allucquere Rosanne (Sandy) Stone Will the Real Body Please Stand Up? u: Reading Digital Culture, edited

by David Trend, Oxford: Blackwell Publishing, 2001.


4/9


RU

252

Miljenje ove autorke jeste da je, u okviru socijalne ekonomije, prvo razdvajanjetela od subjekta nastalo jo u vremenu industrijske revolucije zamislimo jednogzaposlenog u fabrici iz devetnaestog veka: on (dakle telo) obavlja mehanikuradnju, i njegovog poslodavca zanima samo njegov radni uinak, njegov subjekt

je irelevantan. Viktorijansko doba nasleuje informatiko doba, i tada se odnostela i subjekta menja veza je istovremeno i pojaana i prekinuta. Taj problem jemeu prvima uoio i Don Peri Barlov (John Perry Barlow), ko-osniva ElectronicFrontier Foundation, i postavlja kljuno pitanje: gde se zapravo nalazite utrenutku dok priate telefonom? , i nudi odgovor u sajberprostoru10. Tako je i denisan Barlovski (Barlowian) sajberprostor. Telo je reprezentovano kaojavni spektakl, dok subjekt predstavlja neki tekst. Telo je mogue privatizovati.U skladu s barlovskim odreenjem, V. Sobchack denie sajber-prostor kaofenomenoloku strukturu senzualnih i psiholokih iskustava za koje se ini dapripadaju ne-telu (ne pripadaju nikome)11. Kao to primeuje Virilio, ranije je bilomogue videti-na-daljinu, uti-na-daljinu ali sada se suoavamo sa prisustvom-na-daljinu. Ono podrazumeva aktiviranje ogranienog broja angaovanih ula,bez supstituta za ona ula koja nisu aktivirana. Ovaj termin je prvi upotrebioaron Lanijer (Jaron Lanier), bivi direktor instituta VPL. Inc., California, i opisaovirtuelnu realnost (VR) kao realno ili simulirano okruenje u kome posmatradoivljava teleprisustvo. To okruenje prua realan oseaj uranja i predstavljakompjuterski-generisano vizuelno, audio i multimedijalno iskustvo. VR stimulie

oseaj prisustva u datom okruenju koje se doivljava kao teleprisustvo. T.J.Kampanela (T.J. Campanella) istie da genealogija teleprisustva poinje sajednostavnim optikim ureajima poput teleskopa, mikroskopa, camera lucidai camera obscura12. U daljem tekstu on navodi primere vebkamera postavljenihu veim gradovima sveta te kamere zajedno tvore novu panoramu virtuelnoggrada fenomen o kome je pisao Virilio u Informatikoj bombi i tekstu Treiinterval. Teleprisustvo skrauje razdaljine, omoguena zika mobilnostdoprinosi narastajuoj inerciji, retinalna perzistencija predstavlja supstitut zanedostajuu telesnu perzistenciju13.

Kampanela istie tzv. visoko teleprisustvo (high telepresence), koja moe udosledno biti sprovedena samo dobrim tehnikim pomagalima: visoka rezolucija,dobra prenosna veza i interaktivnost. Veb kamere po gradovima, doputaju samo

10 Cyberspace, cyberbodies, cyberpunk, edited by Mike Featherstone and Roger Burrows, London-ousandOaks-New Delhi: Sage Publications, 1995, 5

11 U pitanju je igra rei: Phenomenological structure of sensual and psychological experience that seems tobelong to no-body citat preuzet iz navedenog teksta S.Stone

12 omas J. Campanella Webcameras and the telepresent landscape in the e Cybercities Reader, edited byStephen Graham, New York: Routledge 2004

13 Paul Virilio e ird Interval in the e Cybercities Reader, edited by Stephen Graham, New York:Routledge 2004


5/9

BojanaRom

i

253

nie teleprisustvo (low telepresence), budui da ostavljaju posmatraa potpunopasivnim, da luta od jedne kamere do druge bez mogunosti interakcije.

Informaciono doba nasleuje od industrijskog doba i stare podele koje mutiraju

u novom vremenu, odnos subjekta i tela istovremeno se i produbljuje i nestaje.14Eksperti u oblasti istraivanja virtuelne realnosti, investiraju ogromno vremeu traenju naina da subjekt prenese telo u novi habitat a samo prisustvotog novog habitata rekonstituie prethodne lingvistike podele; zato je sadatako zahtevno povui distinkciju izmeu sajberprostora i Vr-a i onog to jeprirodno, realno, stvarno.... Viktorijansko telo u informatikom dobupostaje nevidljivo prisutan je samo subjekt, voen elementom elje. U idealnomsluaju, Gibsonov Metropolis bi trebalo da bude potpuno demokratino mesto,koje negira rasu, pol, predrasude, verska opredeljenja....samo osloboeni subjektikoji plutaju Internetom. Ipak, na bilo kojoj od virtuelnih soba za askanje (chatrooms) mogue je uveriti se u potpunu suprotnost tome (referenca: Critical ArtEnsemble). Usled nauenog iskustva komuniciranja u realnom svetu, slianmodel preneen je i u virtuelni svet govorei o sajberprostoru, mi govorimo onjegovoj arhitekturi, mestima za upoznavanje, sklapanju prijateljstava ljudi seupravo tako i odnose u njemu. Razlika postoji u doivljaju lokalnog i privatnog(a svakako i izmeu globalnog i lokalnog zbog ega Virilio prelae terminglokalno). Sendi Stoun (Sandy Stone) primeuje i razliku u tretiranju privatne

korespodencije tradicionalni koverat ima ulogu da zatiti svoj sadraj od javnogpogleda dok u obinom e-mailu, adresa predstavlja deo pisma15. Takoe, imenau sajberprostoru gube svoj znaaj, i ostaju prisutna na simbolikom nivou, u vidupseudonima. Njegova funkcija je svedena na puko razlikovanje od drugog subjektau sajberprostoru. Meutim, sajberprostor ostavlja mesta za vrlo kompleksneodnose seksualnog tipa, samim tim to reprezentuje prostor elje. U tom smislu,Stoun denie termin cyberspace envy,16 koja prerdstavlja prostor enje subjektaza bestelesnim konceptualnim prostorom gde se moe upoznati potencijalniseksualni partner. Veina hakera su mukarci u dvadesetim ili ranim tridesetim

godinama. Zadovoljenje nastaje u takozvanoj konsensualnoj halucinaciji, nekojvrsti metaforine penetracije u ekran.

Ta veza subjekta i maine predstavlja mnogo vie od samog estetskog doivljaja:Majkl Hajm (Michael Heim) doslovno tvrdi da je ona vie erotska nego ulna, viespiritualna nego utilitarna17. Eros nastaje na mestu gde se estetiko zadovoljstvo

14 Allucquere Rosanne (Sandy) Stone Will the Real Body Please Stand Up? u Reading Digital Culture, editedby David Trend, Oxford: Blackwell Publishing, 2001

15 Ibid.16 Ibid.17 Michael Heim e Erotic Onthology of Cyberspace, in Reading Digital Culture, edited by David Trend,

Oxford: Blackwell Publishing, 2001


6/9


7/9

BojanaRom

i

255

Najzad, vredi postaviti pitanje da li je Internet sutinski promenio nainkomunikacije subjekta u svakodnevnom ivotu da li postoji povratna vezau odnosu subjekt-u-virtuelnom u odnosu na subjekta-u-realnom? Internet,kao prostor za sebe, veoma lii na kartezijanski (leibnizovski) samodelatni

mehanizam koji je puten u rad i koji sam sebe obnavlja taj svet poseduje slabekonekcije sa ostalim svetovima, ali rekla bih da povratna veza svakako postoji.Pored toga to predstavlja novu oblast uslunih delatnosti i novo orue za novanetransakcije, on donekle redenie odnose primer za to su brojni poslovni i liniugovori sklopljeni izmeu ljudi koji se meusobno nikada nisu upoznali. Razniprogrami, poput Messengera i GmailTalka, navode na direktnu komunikacijulienu etikecije i preambula karakteristinih za pisma. Najzad, percepcijaoperatera naviklih na hipertekstualnu navigaciju (uzmi od informacije onolikokoliko ti treba) ponitava linearni tok teksta karakteristian za itanje knjige.Neki autori ak tvrde da kreatori web strana imaju razliit odnos prema svojimstranama u odnosu na njihove korisnike, to je manje izraeno u odnosu piscaknjige i njegovih italaca21. Taj fenomen lei delimino u injenici da je svaka webstrana i svaki hiperlink determinisan odnosom sa drugim stranama i linkovima.Prelazak granice strane predstavlja konstitutivan deo te strane, a time i linkovakao interkonekcija u drugde22.

Dakle, moda nam sajberprostor i nee pomoi u potrebi da oslobodimo

zarobljenog subjekta, ali work in progress se nastavlja....

Literatura:

Rene Dekart,Meditacije o prvoj lozoji, Beograd, Plato, 1997. Radmila ajkovi, Descartes i njegovo delo II, Filozofsko drutvo Srbije,

Beograd, 1979. Uncanny Networks: Dialogues with the Virtual Intelligentsia, MIT Press,

Massachusetts Reading Digital Culture, edited by David Trend, Oxford: Blackwell

Publishing, 2001 Cyberspace, Cyberbodies, Cyberpunk, edited by Mike Featherstone and Roger

Burrows, London-ousand Oaks-New Delhi: Sage Publications, 1995. e Cybercities Reader, edited by Stephen Graham, New York: Routledge

2004.

21 Rob Shields Hypertext Links e Ethics of the Index and Space-Time Eects in e World Wide Weband Contemporary Cultural eory, edited by Andrew Herman and omas Swiss, London, Routledge

22 Ibid.


8/9


RU

256

e World Wide Web and Contemporary Cultural eory, edited by AndrewHerman and omas Swiss, London, Routledge

Michael Heim Virtual Realism, New York, Oxford University Press, 1998 Michael Heim, e Metaphysics of Virtual Reality, Oxford-New York, Oxford

University Press, 1993 Pol Virilio Informatika bomba, Novi Sad, Svetovi, 2000 Paul Virilio Negative Horizon, London-New York: Continuum, 2005 Gotfrid Vilhelm LajbnicMonadologija, Vrnjaka Banja, Eidos, 1995 Sean Cubitt, Digital Aesthetics, London-ousand Oaks-New Delhi: Sage

Publications, 1998 Allucquere Rosanne (Sandy) Stone Will the Real Body Please Stand Up?

u Reading Digital Culture, edited by David Trend, Oxford: BlackwellPublishing, 2001

Platon Drava, Bigz, 1993 http://www.iep.utm.edu/d/descarte.htm


9/9

BojanaRom

i

257

Bojana Romi

DECART IN CybER SPACE

Summary

Method of hyperbolic doubt, created by Rene Descartes, is based on the fact thatall the information that we get through our senses are dubious; in order to arriveto fundamental set of principles that one can know as true without any doubt,Descartes postulates his famous cogito ergo sum statement, which meansthat the fact of being able to think leads to the denite evidence of his ownexistence. Unreliable informations gained through senses may represent themanipulative tool of so-called Evil Deamon. Descartes emphasizes the neccessityof clear and distinctive insight of information but if we compare the metaphorof Evil Deamon and cyberspace, we may notice a blurred border between whatwe call real and virtual, so as diculties in dening their status. Subject ismultiplied inside virtual space, creates and erases virtual identities, jumps fromone body to another, changes sex if necessary, and so on. Being present insidecyberspace, actually means being tele-present , in fact being present-at-distance.Good example for this are web cameras put on various places in various citiesin the world that create virtual city panorama (Virilio). Only the places thatare online (therefore connected) own various amounts of relevance at the geo-

topologic world map (Castells). Places that are oine are completely irrelevant.Bihavioural inertia of on-line user travels through retinal persistence obtainedby cinematic projection, and leads to bodily persistence. Bodily presence (ofurban dweller to use Virilios term), body parts, organs, become indeed just aprothesis for virtual self, wired terminal identity. Subject oats in between his/her pseudo identities, because only if he/she is online, he/she exists in virtualworld.

Documents

Dekart u Sajber-prostoru