Demir Kucukaydin - Marksizmin Marksist Elestirisi - V-2 - Orj.pdf

7/29/2019 Demir Kucukaydin - Marksizmin Marksist Elestirisi - V-2 - Orj.pdf

1/496


2/496

Marksizmin Marksist Eletirisi - styap, Din ve Ulus Teorisi

495

Modern Toplumun Dini Nedir?..................................................................... 252

zel - Politik Ayrmnn Ekonomik ve Tarihsel Temeli............................... 252Politik Olan Ulusal Olanla Tanmlamann Gericilii .................................254

Programatik Sonu ........................................................................................ 255

Devrimler ve Dinler ......................................................................................256

Biyolojik ve Sosyolojiknsan Kavramlar .................................................... 257

Toplum Tanmndaki Metodolojik Hata ....................................................... 259

Sonu .............................................................................................................. 261

Marksist Din styap ve Ulus Teorisinin lk Formlasyonu.................264

Dinlere nan Demenin Anlam.....................................................................267zel (Politik Olmayan) Niin ve Nasl Vardr? ............................................. 271

Marksist Bir Din Teorisi Yokluunun Dolayltiraflar ................................ 278

Marksizmin Doutan Gnah...................................................................... 291

Marks Sonras Din Teorisi ..............................................................................299

Kvlcmlda Din Teorisi ................................................................................308

Frankfurt Okulu: Aklcln Akl Dl.................................................... 322

Burjuvazinin Dininin (Ulusuluun) ki Aamas........................................ 330

Luxemburg, Lenin, Troki: Marksizmin lm ...........................................341Din, Ulus, styaplar Teorisi ve Programatik Sonular ................................349

Din styap ve Ulus Teorisini Aklama ve GelitirmeDenemeleri.........................................................................................................368

Kediler Kendi Kuyruunu Neden Yakalayamaz?Ulusular Ulusun Ne Olduunu Neden Anlayamaz?Veya Ulusuluk, Murray Bookchin ve Abdullah calan zerine ...............368

Ekim Devrimi Sosyalist Bir Devrim miydi? ...............................................396

nsan Nedir? ...................................................................................................... 430

Dnyann Temel Sorunu: Uluslar..................................................................444

La lahe llallah .................................................................................................462

Marksizmi Savunmak ve GelitirmekBRNC KTAP


3/496

Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek - I. Kitap

492


4/496


483

Modern Toplumun Dini Nedir?.....................................................................252

zel - Politik Ayrmnn Ekonomik ve Tarihsel Temeli...............................252Politik Olan Ulusal Olanla Tanmlamann Gericilii .................................254Programatik Sonu ........................................................................................ 255Devrimler ve Dinler ......................................................................................256Biyolojik ve Sosyolojiknsan Kavramlar .................................................... 257Toplum Tanmndaki Metodolojik Hata .......................................................259Sonu .............................................................................................................. 261

Marksist Din styap ve Ulus Teorisinin lk Formlasyonu.................264

Dinlere nan Demenin Anlam.....................................................................267zel (Politik Olmayan) Niin ve Nasl Vardr? ............................................. 271Marksist Bir Din Teorisi Yokluunun Dolayltiraflar ................................278Marksizmin Doutan Gnah...................................................................... 291Marks Sonras Din Teorisi ..............................................................................299Kvlcmlda Din Teorisi ................................................................................308Frankfurt Okulu: Aklcln Akl Dl.................................................... 322Burjuvazinin Dininin (Ulusuluun) ki Aamas........................................ 330

Luxemburg, Lenin, Troki: Marksizmin lm ...........................................341Din, Ulus, styaplar Teorisi ve Programatik Sonular ................................349

Din styap ve Ulus Teorisini Aklama ve GelitirmeDenemeleri.........................................................................................................368

Kediler Kendi Kuyruunu Neden Yakalayamaz?Ulusular Ulusun Ne Olduunu Neden Anlayamaz?Veya Ulusuluk, Murray Bookchin ve Abdullah calan zerine ...............368

Ekim Devrimi Sosyalist Bir Devrim miydi? ...............................................396

nsan Nedir? ...................................................................................................... 430

Dnyann Temel Sorunu: Uluslar..................................................................444

La lahe llallah .................................................................................................462


Marksizmin Marksist Eletirisi[styap, Din ve Ulus Teorisi]


5/496


492


6/496


485


Marksizmin Marksist Eletirisi

[styap, Din ve Ulus Teorisi]

Demir Kkaydn


7/496


484

TM HAKLARI SAKLIDIR. BU KTABIN TAMAMI YA DA BR KISMI

5846 SAYILI YASANIN HKMLERNE GRE,KTABI YAYINLAYAN KKSZ YAYINLARIN VE YAZARININZN OLMAKSIZIN, ELEKTRONK, MEKANK, FOTOKOP YA DA

HER HANG BR KAYIT SSTEMLE OALTILAMAZ, YAYINLANAMAZ,DEPOLANAMAZ.

DVANYOLU CAD. NO 54EREVKHANI 102

34110 EMNNTEL/FAKS:+90.(0)212.519 56 35

[email protected]

MARKSZM SAVUNMAK VE GELTRMEKBRNC KTAP

MARKSZMN MARKSST ELETRS[STYAPI, DN VE ULUS TEORS]

BRNC BASIMVERSUS KTAP - NSAN 2007

KNC BASIMUBAT 2009

ISBN 978-605-60414-0-2

Sayfa Dzeni ve Hazrlk: Kksz YaynlarBask: Mart Matbaaclk Sanatlar Tic. ve San. LtdCeylan Sok. No 24 Nurtepe, Kathane stanbul

Tel: 0212.321 23 00

KOKSZ YAYINLAR


8/496


493

Kendilerini grmek ve tanmakansna erdiim,

her zaman rnek almaya altm,

smet Demir,

Hikmet Kvlcml

ve

Ernest Mandelin

anlarna


9/496


486


10/496


487

indekiler

kinci Baskya nsz.................................................................................1

nsz (Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk).................................... 17

Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan................................................... 137Balarken Uyar: Btn Balanglar Zordur ............................................... 137Terminoloji ..................................................................................................... 138

Birinci Blm - Mantksal ve Metodolojik Aklama ....................... 1391) Ulus ve Ulusulukta Olgu ile Olgunun Bilgisi Balantsnn zellikleri 139

A) an Hayaleti ve Hayaletin Laneti ................................................... 139B) Marksizm ile Milliyetilik ve Millet Konusu .................................... 141C) Milliyetilikte Olgu ve Bilgi Nesnesi likisinin zellii ................. 142D) Balantnn Politik Sonucu: nsanln Kaderi ve Ulus veUlusuluun Bilgisi ................................................................................. 144E) Marksizmin Evrimi ve Milliyetilik .................................................144F) Bilginin Evrimini Ele Aln Mantksal ve Tarihsel Yntemleri....... 145

G) likinin Fasit Daire Karakteri........................................................146 2) Baln Yanll Kantlandnda Dorulanmas................................. 147

A) Baln Gizli Varsaymlar................................................................ 147B) Bilgi Konusu ve Olgu likisi Varsaymlarnnn Grnm148C) Allaha nan ve Allahn Ne Olduunu Anlama likisi .................. 149D) Allaha nananlarn Allah Tanmlar Analojisi ve Milliyetilik ....... 151E) Varsaymlara likin Sonu ................................................................ 152

3) Sosyolojik ve Politik Milliyetilik Kavramlar ........................................ 153

A) Milliyetiliin ve Milletin Ne Olduunu Arat

rman

n Metodolojisi153B) Ulusuluk bir Politika veya Strateji Deildir .....................................154


11/496


488

4) Olmayana Ergi ................................................................................................ 155

A) Gerici Ulusuluun Ulusuluk Tanm.............................................. 155B) Sosyalistlerin ve Milliyetilerin ayn Tanmda AnlamasnnSorunlar .................................................................................................. 156C) Millet Nedir? ....................................................................................... 158D) Bu Metodun Temel Yanlgs.............................................................. 159E) Millet Nasl Bir Topluluktur? ............................................................. 160F) Ulus Hangi Byk Kme indedir? .................................................. 160G) Marksistlerin Temel Yanlgs ve Kavrayamad ............................. 162

H) Marksizmin En Gerici Ulusularla Ayn

Varsay

m

Paylamas

...... 163 ) Gerici Ulusuluk Tanmnn (Marksistlerin)Vard Nokta: Totoloji ............................................................................ 165

5) Gellnerin Ulusuluk Tanm .................................................................... 167A) Uluslar ve Dinsel Cemaatler............................................................... 167B) Ulus ve Din Arasndaki Fark .............................................................. 168C) Ulusuluk Tanmnn Dier Sonularla Uyumu ................................ 170D) Tanmn Baz Sonular...................................................................... 173

a) Proletarya Diktatrl ................................................................. 174

b) Devrm Kavray ve Tanm......................................................... 1746) Gellnerin Tanmnn Gizli Varsaym ve Eletirisi ................................. 176

A) Ulusal Birim ....................................................................................... 176B) Politik Birim ........................................................................................ 177C) zel ve Politik Ayrmnn Sosyolojik Olmayan Nitelii ................... 179

7) Din Teorisi ................................................................................................. 180A) Marksist bir Din Teorisinin Yokluu ................................................. 180B) Din nedir? ............................................................................................ 182

C) Modern Toplumun Dini ve Modern Toplumda Dinin Yeri ...............184D) Ulus ve Ulusuluun Marksist Tanm .............................................. 185

kinci Blm - Tarihsel Aklama ....................................................... 1891) Aydnlanmann Kalnts........................................................................... 1892) Demokratik Cumhuriyet ve Fransz Devriminin Kalnts...................... 1933) Gerici Alman Ulusuluunun Kalnts.................................................... 1944) Kalntlarn Aralarndaki elikiler ......................................................... 195

A) Demokratik Cumhuriyet ve UKKTH elikisi ................................. 195

B) Gerici Ulusuluk Aydnlanma elikisi: Enternasyonalizm ............. 197C) Proletarya Diktatrl ve Ulus elikisi .........................................200


12/496


489

nc Blm - Sonular .....................................................................203

1) Dzeydeki Tahrifat ve Kendini Yeniden retii .................................2032) Tarih ve Tarihe Baktaki sonular ..........................................................207

A) Olgular ................................................................................................207B) retim Biimleri Dinler ..................................................................209C) Dinlerin Ortaya k ve Yayllar Olarak Devrimler .................... 210D) Sosyalist Devrimlerin Sosyalist Devrimler Olmad ...................... 212E) Tm styapnn Dinin Analizi Olarak Ele Alnmas........................ 213F) Bilginin Kendisinin de Dinsel Olmas ............................................... 214

G) Programatik, Stratejik ve rgtsel Sonular ..................................... 2151) Programatk Sonu ........................................................................ 2152) Part ve Dn .................................................................................... 2163) Yen br dn olarak sosyalst devrmn sorunlar ......................... 216

a) Takiyye ..................................................................................... 216b) Dar-l Harp, Dar-l slam ve Srekli Devrim ................. 218c) Uzun Hazrlk ile Beyin ve Kalplerin Kazanlmas ................220

4) Yoksulluk temelnde etlk .......................................................... 221

Drdnc Blm - Modern Dinin ve GericilemesininMarksist Aklamas ........................................................................2231) Uygarla Geie ki Cevap ......................................................................223

A) slam ....................................................................................................225B) Aydnlanma .........................................................................................226C) Protestanlk Nedir? .............................................................................227

2) zel - Politik Ayrm ve Kapitalist Smr .............................................2283) gcnn Kullanm Deeri ve zel ........................................................2294) Gerek Teorik Zorluk ................................................................................230

A) Sermayenin Gerek Tarihsel Hareketi olarakSembiyoz (Eklemlenme) .......................................................................... 233B) Ezilenlerden Korku ............................................................................. 233C) Sanayi Devrimi ...................................................................................234D) Sosyalizm ve i Hareketinin Pay ...................................................234

Beinci Blm - Sosyalizmin Cevab ................................................... 2351) Dnya apnda: Ulusal Olan Kiisel Olmaldr ....................................... 2352) Geri lkelerde: Topraa Dayanan Demokratik Ulusuluk ......................236

3) Ulussuz Olmann Olanakszl ve Ezileni Desteklemek ........................2384) Yenilgicilik ................................................................................................ 239


13/496


490

Tarihsel Maddecilikte Yap ve zne Sorunu

Kvlcmlnn Katklar ve Eletirisi .................................................. 241Sorun veya Konu ........................................................................................... 241nsz ve Manifesto Arasndaki Farklar .......................................................242Farklarn eliik Sonular ........................................................................... 243Sorunu Kavramakin bir Analoji: Kuantum ve Rlativite Kuramlar ......244Marksta retici Gler ve Devrimci Snflikisinin Kuruluu ................245Marksn Aklamasnn Sorunlar ...............................................................246Yap ve zne Sorunuyla Modern Tarihteki Karlamalar ..........................248

Trokizm Klasik Marksizm .......................................................................249Merkez - evre ve nc Dnyaclk veya Drtl ete ........................249Yapsalclk ....................................................................................................250Post Marksizm ...............................................................................................250Teoriye lgisizlik ve Problemin Bilinlerden Kayboluu ............................. 251Kapitalizm ncesi Tarihte Yap ve zne Sorunu ......................................... 251Sorunun Kvlcml Tarafndan Konuluu .................................................... 252Kvlcmlnn Marks ve Engelsteki Dayanaklar........................................254Kendi Kaleminden Yeni retici Gler Tanm ...........................................256Kvlcmlnn abasnn Reformist Karakteri (Esir Kavram) ................... 259zne ve Yap elikisinin Varl ve Baka Yokluklarn Birlii .................260Bir Din Teorisinin Yokluuna likin Belirlemenin Yokluu ......................260Din Teorisinin Kuruluuna Kvlcmlnn Katks ......................................263Ulus Teorisinde Kopernik Devrimi ..............................................................264Marksizm ve Ulusuluk ................................................................................265Programatik Sonular ....................................................................................266

ki Farkl Ulusuluun Ayrm .....................................................................267

ki Ulusuluun Ayrmnn Politik, Programatik ve Stratejik Sonular ....268Politik Kavramnn Sosyolojik Olmayan Karakterinin Kefi ......................268zel Nedir? ....................................................................................................269zel ve Din ....................................................................................................270


14/496


491

Modern Toplumun Dini Nedir?.....................................................................270

zel - Politik Ayrmnn Ekonomik ve Tarihsel Temeli............................... 271Politik Olan Ulusal Olanla Tanmlamann Gericilii .................................273Programatik Sonu ........................................................................................ 274Devrimler ve Dinler ...................................................................................... 274Biyolojik ve Sosyolojiknsan Kavramlar .................................................... 276Toplum Tanmndaki Metodolojik Hata .......................................................277Sonu ............................................................................................................280

Marksist Din styap ve Ulus Teorisinin lk Formlasyonu ......... 281

Dinlere nan Demenin Anlam....................................................................284zel (Politik Olmayan) Niin ve Nasl Vardr? ............................................288Marksist Bir Din Teorisi Yokluunun Dolayltiraflar...............................295Marksizmin Doutan Gnah.....................................................................309Marks Sonras Din Teorisi .............................................................................317Kvlcmlda Din Teorisi ............................................................................... 326Frankfurt Okulu: Aklcln Akl Dl...................................................340Burjuvazinin Dininin (Ulusuluun) ki Aamas.......................................348

Luxemburg, Lenin, Troki: Marksizmin lm ..........................................358Din, Ulus, styaplar Teorisi ve Programatik Sonular ...............................366

Din styap ve Ulus Teorisini Aklama ve GelitirmeDenemeleri ........................................................................................385

Kediler Kendi Kuyruunu Neden Yakalayamaz?Ulusular Ulusun Ne Olduunu Neden Anlayamaz? VeyaUlusuluk, Murray Bookchin ve Abdullah calan zerine ................ 3853

Ekim Devrimi Sosyalist Bir Devrim miydi? ...................................... 413

nsan Nedir? ...........................................................................................447Dnyann Temel Sorunu: Uluslar ........................................................461

La lahe llallah ..................................................................................... 479


15/496


494


16/496


1

kinci Baskya nsz

Elinizde bulunan Marksizmin Marksist Eletirisinin birinci basksnnnsznde, bu kitabn Marksizmi Savunmak ve Gelitirmek balkl ciltlik bir kitabn birinci cildi olduu ve dier iki cildin Sosyalizmin ve

Sosyalist Hareketin Sorunlar zerine Yazlar ve Trkiyenin Aydn veSosyalistleriyle Polemikler balklarn tayaca belirtiliyordu.1

Aradan neredeyse iki yla yakn zaman gemesine ve dier iki cilt halayaynlanamam olmasna ramen, birinci cildin neden yeni bir basksnnyapld gibi bir soru hakl olarak ortaya gelir.

Bu uzun araln, dier ciltlerin yaynlanamamasnn ve birinci cildinyeniden baslmasnn, birbirinden ayrlmaz bir btn olan bu olgularn, ne-denini ksaca aklayalm.

Birinci cildin birinci basksn yapan ve aslnda bizim kitaplarmz ya-

ynlamak amacyla kurulmu olan Versus yaynevi, kitabn dier iki cildini(ve dier kitaplarmz) ald yeni ortaklarn istemedii gerekesiyle, hi-bir sorumluluk duymadan ve yaptrmsz birekilde, yaynlamayacanbildirdi.2

1 Demir Kkaydn,Marksizmin Marksist Eletirisi, Versus Kitap, Nisan 2007,Sayfa: 95.2 Normal ticari hukukta bile bir anlamay bozann, en azndan, dier tarafn bu

bozuun sonularndan doan zararlarn karlamas istenir ve hatta keyfi bozma-

lar engellemek iin ar meyyideler getirilir. Biz insanlarn szne gvenerekher hangi bir resmi anlama yapmamtk ve yapsaydk bile burjuva toplumununmahkemelerine bavurmay zl kabul eden bir gelenekten geliyorduk. Tek yapa-

bileceimiz bunu yapanlar kamuyonunun vicdanna terk etmekti.


17/496


2

Birinci cildi baka yaynevince yaynlanm bir kitabn dier ciltlerini

kimse yaynlamazd. Kald ki, kitaplarmz yaynlayacak bir yaynevi bul-mak zaten bizim iin bir sorundu ve tam da bu nedenle iki yl boyunca srfkitaplarmz yaynlayaca iin Versus yaynevinin kuruluu ve yaynlar-na maddi manevi katklarda bulunmutuk.

Sonu olarak zerine oturulmu ya da buhar olmu iki yllk maddi vemanevi katklar ve elimizde yaynlanamam kitaplarla ortada kaldk.

Kitaplar yaynlamann neredeyse hibir olana bulunmuyordu. Btnalma planmz bu yzden allak bullak olmutu. Sisyphos gibi olmadbatan demekten baka are kalmamt.

Bu arada yaynlanm birinci cilt de neredeyse tkenmiti. Elimizdekalan son yirmi otuz kitapHikmet Kvlcml Sempozyumunda ve sonra ka-tldmz bir iki toplantda bitmiti. 08 ylnn sonlarnda,Kxz sitesininveya kitabn baz okuyucularnn giriimiyle Ankara ve stanbulda kitabntantm toplantlar yapldnda, brakalm dinleyicilere kitab alabilmeleriiin sunmay, kitabn yazar ve toplantnn sunucusu olarak bizim elimizdebile kitap bulunmuyordu. Bu durumda, kitab edinmek isteyen dinleyiciler-den e-mail adreslerini istiyor ve dijital olarak kitab kendilerine yollamak-

tan baka k yolu bulamyorduk.Bu ksz grnen koullarda bir k yolu ararken, bir dost, kitab

ok nemli bulduunu ve yaynlanmas iin maddi olarak destek olabilece-ini bildirdi. Yine bir baka dost, elindeki yaynevi olanaklar, ilikileri veyaynclk bilgisini bu kitaplarn yaynlanmas iin seferber edebileceinisyleyince, bu iki destek birletirilerek, ilk elde hazr kitaplar yaynlamakzere,Kxz Yaynlarkuruldu.

ciltlik bir kitabn bu birinci cildi, uzun sren boluk nedeniyle, eldebirinci cilt kalmad veKxz Yaynlarn kitab bir btn olarak cilthalinde basmas daha doru olaca iin, henz dier ciltler yaynlanma-dan birinci cilt ikinci kez yaynlanyor.

Ayrca bu ikinci bask, ayn zamanda geniletilmi bir basmdr. KitapHikmet Kvlcml Sempozyumuna sunduumuz Tarihsel MaddecilikteYap ve zne sorunu: Kvlcmlnn Katklar ve Eletirisi balkl bildiriile geniletildi.

Bu basmda ayrca imla hatalar ve cmle dklkleri gibi biimsel veteknik dzeltmeler de yapld. Birinci baskda dipnotlar kitabn sonuna ko-

yulmutu. Bu baskda dipnotlar sayfa sonlarnda bulunuyor. Bu da kitabnokunmas ve anlalmasn kolaylatracaktr.

* * *


18/496


3

lk yayndan (Nisan 2007) bugne kadar geen neredeyse iki yllk srede

kitabn ieriine ilikin gelimelere gelince.Kitap zerine bu gne kadar yazl olarak die dokunur bir eletiriye

rastlamadk.3

Ama bu eletiri yokluunun kendisi bizzat bir eletiridir. Tabii eleti-ri silah deil, silahlarn eletirisi. Bunu somut bir rnekle gstermeyideneyelim.

23 ubat 2008 tarihindeEmek Aratrmalar Merkezi Giriimi tarafn-dan naat Mhendisleri Odasnda Manifestonun 160. ylnda MarksizminGncellii balkl bir sempozyum yapld.

Yllardr Marksizmi savunmak ve gelitirmek iin yazdklarmz birkenara koyalm, nk onlar basacak bir yaynevi bulmak mmkn olma-mtr, amaMarksizmin Marksist Eletirisi bu sempozyumdan neredeysebir yl nce yaynlanmt ve bizzat yazar tarafndan o sempozyuma kat-lan ve bir ksmn kiisel olarak da tand konumaclarn birouna eldenverilmi veya maille iletilmiti.

Haydi diyelim ki, gzden uzak olan gnlden de uzak olur, on yl hapisve 24 yllk bir srgnden sonra hatrlanmamak normaldir ve bu nedenle

Sempozyumu tertipleyenlerMarksizmin Marksist Eletirisini bilmiyor-lard.

Ne var ki Sempozyuma tartmac olarak arlmlarn nemli birblm kitaptan haberdard. Buna ramen bu katlmclardan hi birinin,Marksizmin sorunlar zerine sadece bu sorunlardile getirmekle yetinme-yen somut cevaplar ve teorik almlar da getiren kitap hakknda bir tek szbile ettikleri grlmez. Sanki byle bir kitap yoktur.

Bir lke dnn, o lkede, Marksizmin sorunlar ve gncellii ze-rine somut teorik grler gelitiren bir Marksist bir kitap yazyor. Ortadabu iddiada baka bir kitap da bulunmuyor. Ayrca ayn yazar, KomnistManifestoya yknerek, daha nce, Marks ve Engels bu gn yaasalar-d, nasl bir Manifesto yazarlard? sorusuna somut cevap olarak, edebibakmdan daManifestoyu andran Gelecei ve Gemii Kurtarmak veOrtadou in Demokrasi Manifestosu adl somut, yirmi birinci yzyliin iki gncelletirilmiManifestoyu da kaleme alm bulunuyor.

3 Kxz sitesinde arkadas2 imzasyla yaynlanan Demir Kkaydn tarihselMaddecilii Altst Ediyor balkl eletiri ise, hem Marksizmi hi bilmemenin,hem okuduunu anlamamann, hem kategorileri kartrmann, yani alfabetik d-zeyde mantk hatalar yapmann tipik bir rneini sunuyor.


19/496


4

Yani ortada gncelletirilmi birManifesto nerisi ve bunun teorik arka

plan olarak, tpk Alman deolojisinin Komnist manifestonun teorikarka plan olmas gibi, Marksizmin Marksist Eletirisi diye bir kitap var.

Bu lkede hemManifestonun 160. yl hem de bu vesileyle MarksizminGncellii zerine bir sempozyum yaplyor ve gerek manifestolar gerekkitap, bu sempozyumun balna uygun neredeyse tek yayn olmalarnaramen, ne yazar arlyor ne de brakalm eletirilmeyi ve tartlmay,bu kitaplar hakknda bir tek szck bile edilmiyor. Sanki hi yoktur bylebir yayn, byle bir Marksist o lkede.

Bunun bir rastlant, bilgisizlik, vb., olduu sylenemez.Marks ve Engels gibi Hikmet Kvlcml da buna Susu Kumkumas

(Susu Komplosu La Conspiration Du Silence) derdi. Bu yle de ifadeedilebilir: Eletiri silahn deil, eletirmemeyi bir silah olarak kullana-rak silahlarn eletirisini yapmak.

Bu bakmdan, Manifestonun 160. ylnda Marksizmin Gncelliisempozyumu, burada yaplan konumalar ve sunulan bildiriler, fiilen,Marksizmin Marksist Eletirisinin susula ve yok sayarak eletirisidirler.

Okuyucunun bu sempozyumun tartma ve bildirilerini bu kitap ve sz

edilen manifestolarla birlikte, kyaslayarak ve bu gzle okumasn dileriz.* * *

Marksizmin Marksist Eletirisi Trkiye ve dnyann dibe vurduu bir d-nemde basld. Bu dibe vuru onun okunma ve tartlma olanaklarna al-maz snrlar getiriyordu.

Seksenlerin sonunda Duvarn ykl, o yklan rejimlerle zde gr-nen Marksizme gen kuaklarn bir ilgi duymasn neredeyse olanakszhale getirmiti.

Ortada var olan Marksistler ise Duvarn ykl ncesinde Marksizmibenimsemi, artk yalanm, beyni kirelenmi, merak duygusunu ve -renme yeteneini yitirmi kuaklard.

Kald ki, bunlarn da yzde doksan dokuzu gerekten tam da yklanrejimlerle zdelemi bir Stalinizm veya pozitivizmi Marksizm diye bel-lemilerdi ve kitabn teorik arka plann oluturan Kvlcml, Troki, BatMarksizmi gibi gelenekleri bilmiyorlard.

Dolaysyla, gerekte kitab olaanst dar bir evre, Marksizmi kay-

naklar

ndan ve sonraki z

nd

k dip ak

nt

lar

ndan renmi veya bunlarlagnl yaknl iindeki Marksistler tartabilecek bir arka plan bilgisine


20/496


5

sahip olabilirdi. Bunlar ise koca yeryznde bile neredeyse yok olmak ze-

re bir trdler.Elbet yeni kuaklardan Marksizme ilgi duyanlar oluyordu. Ama bu ilgi,

ykselen ve canl bir hareketin etkisiyle oluup gelimedii gibi, byklde yzeysel, ikincil kaynaklara dayal ve zamann moda akmlarnnkimi yaygn ve yanl yarglaryla da dolu, kirlenmi, safln kaybetmi,suyunun suyu olmu bir Marksizme varabiliyordu.

Btn bunlara ek olarak, bir de Kitabn sadece Trke gibi sapa birdilde yazlm ve okunabilir olmas, onun okunup anlalma ve tartlmaolasln neredeyse sfra indiriyordu.

* * *

Trkiyede hala ykseliini srdren, zellikle kadnlar ve genlerde bellibir dinamizm gsteren Krt zgrlk Hareketinin ortaya kard ente-lektel ve kltrel canlanmann kitaba bir ilgi ve tartmaya eilim gste-rebilecei beklenebilirdi. Byle bir beklentiyi destekleyen ek nedenler devar grnyordu.

rnein, Trkiyenin aktel politik sorunlar sz konusu olduunda, ki-

taptaki nermelerden

kan kimi somut politik zmler ile Krt zgrlkHareketinin politik zmleri arasnda nemli yaknlklar veya paralellik-ler olduu grlyordu. En azndan bu paralellikler ve yaknlklarn dakitabn teorik tezlerinin tartmasna yol aabilecei umulabilir gibi gr-nyordu.

Ayrca bu hareketin lideri ve teorisyeni olan Abdullah calann da ki-tapta tartlan konulara benzer konular tartmasnn bir ilgi ve tartmayayol aaca da umulabilirdi.

Ama Krt zgrlk Hareketi, plebiyen de olsa bir ulusal hareketti. Bir

ulusal hareketin, uluslara kar bir mcadele arsnn teorik arka planolan bir kitaba ilgi duymas ve tartmas beklenemezdi.

Kald ki bu plebiyen damar kklerinde Stalinizmi Marksizm olarak bi-len bir damardan geliyordu. Marksizm diye Stalinizmle tartma iindey-di. Bu kitabn kaynaklar ise, btn bu Stalinist gelenein dndayd. Bugelenein zaten Marksizmle ilgisinin olmad, bu kitabn nsznn ilksatrlarnda da belirtildii gibi, dayand temel varsaymlardan biriydi.

Krt zgrlk Hareketinin ykseliinin yaratt teorik ve entelektel

bir canlanma, dnyada ideolojik gericiliin ykseldii, Marksizmin itibar-dan dp unutulduu bir ideolojik iklimde gereklemi olduu iin, kav-ramsal hibir ortaklk da bulunmuyordu.


21/496


6

Btn bu nedenlerle Krt zgrlk hareketinin ortaya kard, zel-

likle Krdistanda ve Krtler arasnda grlen kltrel ve entelektel uya-n da bu kitap karsnda ilgisiz ve ona erbetli kalmtr.

Elbette zellikle calann tartt konular ve bunlarn somut politiksonular ile bu kitapta tartlan konular ve kimi somut politik sonulararasnda bir paralellik ve bir yaknlk olduu ok aktr.

Elbette bizim gibi calan da sorunlar bir ka bin yllk mesafeden vednya apndaki bir perspektiften ele almaktadr. Tartlan konular ve or-taklklar hereyden nce bu zamansal derinlik ortaya karmaktadr. Buzellik maalesef bu gn dnyadaki Marksistlerin ounda bulunmayan veartk unutulmu bir zelliktir.4

Tabii tarihe binlerce yllk mesafeden baknca, nem kazanan konularda deimektedir. Diler, devletler, uluslar, uygarlklar, devrimler gibi tari-hin ve toplumun en temel sorunlar otomatikman gndeme gelmektedir.Bu sorunlar gndeme gelince de bunlarn hangi kavramsal aralarla en iyiaklanp anlalabilecei gibi sorunlar.

Btn bu nedenlerle bir bakma ayn konular tarttmz sylenebi-lir. Trk sosyalistlerinin (hatta dnya sosyalistlerinin) gndeminde bu tr

yaklam ve bu konular yoktur. Dolaysyla onlarla, kavramsal olarak belkidaha yakn olmamza ramen, ele aldmz konular arasnda bir yaknlkbulunmamaktadr.

Krt zgrlk Hareketi ve calan ile tek yaknlk ve paralellik sade-ce bu da deildir. Biz de onlar da Trkiyede politik mcadele veriyoruz.Bu mcadelede, bir ulusal hareket olarak onlarn ulat sonular ile birMarksist olarak bizim ulatmz sonular birbirine yakndr ve birbirinidesteklemektedir.

Yani Krt zgrlk Hareketinin plebiyen kanadnn programatik he-defleri ile bizim bir sosyalist olarak Trkiyede acil olarak ne aldmzhedefler birbiriyle byk lde uyumaktadr.

Btn bu paralellikler ve yaknlklar gibi nedenlerle birok yoksul,gen, aydn ve radikal Krt kitaba ve dier yazdklarmza ilgi ve yaknlk

4 Ayrca calann bu zelliliinin, Orta doudaki binlerce yllk Neolitik dev-rimden beri gelen gelenekler, bu geleneklerin Peygamberlerde yaam ve sr-m izlerinin yan sra, Stalinizm d Marksist zndk dip akntlarndan biri

olan Hikmet Kvlcmldan geldiini dnyorum. calan genliinde AnkaraCezaevinde yatarken, Hikmet Kvlcmly su ier gibi okuduunu bir ok kanal-dan biliyorum. Kvlcml ve calan okuyan herkes bu etkinin ok ak olduunugrmektedir.


22/496


7

gsteriyorsa da, onu bir trl anlayp tartamyorlar. Hatta kitab okuma

bir uzaklamaya bile yol ayor. nk szn ettiimiz yaknlklar ve pa-ralellikler onlarn anatomilerinin de ayn olduu gibi bir yanlsamaya yolamaktadr. Kitap okunduunda bu yanlsama yklmakta, gerekte ortadaayr dnyalar olduu ortaya kmaktadr.

Bunu doadaki konverjansa (yaknlama) benzetmek mmkndr.Birok canl tr birbirinden bamszca, benzer sorunlar benzer yntem-lerle zmeyi denemiler, ayn zmleri birbirinden bamszca bulmu-lardr. Bunun nedeni doa yasalarnn her yerde ayn olmasdr.

rnein balklardaki sudaki srtnmeyi minimuma indiren biimi,daha sonra Memeliler de (yunuslar ve balinalar) kular da (penguenler)birbirinden bamszca kefetmiler ve bu onlarn biimce birbirlerine ben-zemelerine yol amtr. Bir baka rnek olarak, dinozorlar da memeliler debcekler de birbirinden bamszca uabilmek iin kanad kefetmilerdir.Buna konverjans denilmektedir.

Ancak bu yaknlamaya ve benzerliklere ramen, anatomilerine bakl-dnda, onlarn birbirleriyle hi ilgisiz, ok farkl yaplarda, ok farkl ev-rim aamalarna ait canllar olduu grlr.

te Krt zgrlk Hareketi ve calan ile olan yaknlk ve ortaklklarbuna benzemektedir. Gerek ele alnan konular gerek bu gnk Trkiyeninpolitik sorunlarna verilen cevaplar bakmndan ortada bir yaknlk, bir or-taklk bir benzeme bulunmasna ramen, o grlerin konuyu ele allar,kavramsal aralar, sonular vs. birbirine galaksiler, ya da balklar ve me-meliler kadar da uzaktrlar.

rnein calann savunmalarnda da ifadesini bulan btn abas, birbakma, bir dile ve tarihe gre tanmlanm bir ulusa ve ulusal harekete de-mokratik ve nispeten de eitliki bir ierik vermek olarak tanmlanabilir.

Bizim bak amzdan ise uluslarn tarihi yoktur, bizzat bu tarihi yarat-ma abasnn kendisi, bu tarih ne kadar demokratik ierikle doldurulmayaallrsa allsn, gericilik olmaktan kamaz ve gericilik iinde bir ile-riciliktir.

Ya da calann devletsizlik, devletin almas olarak grd, bizimbak amzdan brokratik, militer, baskc bir devletin almas olabilirancak ama devletin deil. Devlet ancak snflarn ortadan kalkt noktadasnmeye balayabilir. Demokrasi demek devlet demektir. Devlet demok-

rasinin tesinde, zorunluluklar leminin tesindeki zgrlkler lemindeyok olabilir. calan ise Demokrasi ve devleti kar karya koyarken, asln-


23/496


8

da brokratik bir devletle demokratik bir devleti kar karya koymakta ve

demokratik bir devlete devletsizlik rtbesi vermektedir.calan da Marks iinde tayarak eletirdiini ve atn, biz de ayn

eyi yaptmz sylyoruz. Kitabn adbile bunu ifade ediyor: MarskizminMarksist Eletirisi.

Ama calan biraz okuyan onun Marksizmin en temel kavramlarnbile bilmediini ve Marksizm diye eletirdiinin Marksizm deil, belkiStalinizm veya pozitivizm olduunu grebilir.

Ama onun tam da Marksizm diye ifade ederek yapt Stalinizm ele-tirisi, devrimci demokrasiye bir dntr ayn zamanda. Yani bir bakmacalan, Marksizmi eletirip atn sylerken, Marksizmin kayna olanAydnlanmaya yaklamaktadr, onun demokratik ideallerine yaklamakta-dr. Bu anlamda, Marksizme yaklatndan bile sz edilebilir. AydnlanmaMarksizme Stalinizmden daha yakndr. Zaten calan ile, somut politiksonularda ortaya kan yaknln temelinde de bu bulunmaktadr.

calan da aydnlanmann eletirisinden sz etmektedir biz de. Amao aydnlanma derken anlad Pozitivizmdir ve Pozitivizme eletiriyiAydnlanma eletirisi olarak anlamakta ve sunmaktadr. Dolaysyla calan

Aydnlanmay veya Marks eletirip atn sylerken, kendisi hakkndakikendi znel yarglarnn aksine, nesnel olarak, Aydnlanmaya yaklamak-tadr.

Ama bizim bir Marksist olarak Marksizme eletirimiz tam da gerekaydnlanmann eletirisidir ve Marksizmi ondan kopartr.

Bu gibi anatomik uyumazlklar ve ztlklar uzatmak mmkndr.Keke vakti, enerjisi olan biri ksa da bu analizi ve kyaslamay btnalanlarda yapsa.

Ama btn bu nedenlerle, calann savunmalar, zmnen ve dolay-l olarak, Marksizmin Marksist Eletirisinin bir eletirisi olarak; ya datersinden, Marksizmin Marksist Eletirisi, calann ve Krt zgrlkHareketinin teorik arka plannn eletirisi olarak okunabilir.5

5 Elbette bu kitabn calann eline ulamas iin de birok giriimlerde bulun-duk. Birka kere avukatlarna calana iletilmesi iin verdik. Ama eline ulatnsanmyoruz. Ulasayd susula karlamaz ve muhakkak bir yanks grlrd

Grme Notlarnda. Avukatlar m vermedi yoksa dare mi vermedi bilemeyiz.Ama calann eline bu kitap ulasayd bunun ok ilgin ve nemli sonular ola-bileceini de bir olaslk olarak not edelim. calan (ve dolaysyla Krt zgrlkhareketi) boutuu birok sorunu kolayca aabilirdi.


24/496


9

Ya da daha tarihsel bir perspektiften bakldnda, bu kitaplardaki teo-

rik yaklamlar ve onlarn sonular olan programlar, Devrimci Demokrasive Sosyalizmin bugnn dnyas, Orta Dousu ve Trkiyesinin sorunlar-na, birbirine alternatif nerileri olarak grlebilir ve aslnda onlarn tarih-sel anlam tam da budur.

* * *

Bir yeni paradigma ya da bir temel teori ya da hipotez, genellikle bilinenve grnr, ama var olan teori ve paradigmalar iinde aklanamayan bazolgular aklayabilmek iin ortaya koyulur. Tutarl ve aklayc bir teori

bir kere formle edilip ortaya koyulduktan bir sre sonra, onun sadece eskiaklanamayan olaylar aklamakla kalmad, ayn zamanda bilinenleride daha baka birk altnda grp, aslnda akland sanlanlarn da pekaklanamadn anlamay salar.

yi bir teori bununla da kalmaz, o zamana kadar bilinmeyen, varl biletasavvur edilemeyen olgularn da var olabileceini ngrme ve aratrma-lar onlara doru yneltme olana salar. rnein Grecelik Kuramlar,k hznn sabitlii, Merkrn gn berisi hareketi gibi bilinen, ama eski

teorilerle a

klanamayan olgular

a

klayabilmek iin gelitirilmiti. Amateori bir kere formle edilince bununla kalmam, bildiimizi sandmzdnyay baka birk altnda grmemize de yol amt. rnein ekimkuvvetinin pekl uzay-zamann erilmesi olarak grlebilecei veya ha-reket ederken saatlerin yavalad, cisimlerin ksald gibi. Ama mant-ki sonularna gidince, bununla da kalmam, o zamana kadar varl ta-savvur bile edilemeyen, sama ve olanaksz grlen, kara delikler gibi,kurt delikleri gibi olgularn var olabileceini ngrm ve aratrmalarayn vermiti.

Benzerekilde, biz de elbette balangta ulusun ne olduu, dinin neolduu gibi, btnyle politik mcadelenin son derece acil sorunlarna bircevap ararken, dinin tmyle styap ulusun da modern toplunun dininingerici biimi olduu sonularna ulatk. in dorusu bu sonulara ulat-mzda bunun ok nemli olduunun bilincindeydik ama bu nermeninmantk sonularnn o zamana kadar bildiklerimiz ve bilmediklerimiz ze-rine nasl alt st edici sonulara yol aacann pek farknda deildik.

imdi bu mantk sonular zerine dndke, nermenin alt st edici-

lii ve i tutarl

l

kar

s

nda bizzat biz bile hayretler iinde kal

yoruz.Dinin tmyle styap olduu nermesi, ylesine devrimcidir, ylesinealt st edicidir ve ylesine mkemmel bir sistem kurmaktadr ki, ortaya


25/496


10

kan uyumlu sisteme biz bile hayranlkla bakyoruz ve hala onu tmyle

kavrayabilmi olmaktan ok uzak olduumuzu fark ediyoruz.ncelikle yaplmas gerekenlerden biri, tpk bir matematik ve geometri

problemi zerce, btn formllerin bu yeni aksiyom erevesinde yeni-den dzenlenmesidir. rnein bir genin i alar toplam 180 derece-dir aksiyomuna dayanan bir geometrinin yerine 180 dereceden byk yada kktr aksiyomuna dayanan bir geometri kurulduunda, buna balolarak btn sonularda deimeler olur. O zaman iki nokta arasndaki enksa mesafe artk bir doru deil bir eri olarak ortaya kar. Btn bunlarabal olarak da somut problemlerin btn zmleri deiir.

Benzerekilde, o gne kadar zerine dnme gerei bile grmedii-miz, artk klasiklemi her hangi bir kavram alp onun zerine bu ner-menin mantk sonularnda dndmzde ortaya o bildiimiz san-dklarmz bilmediimiz ortaya kmaktadr. rnein nsan Nedir? veyaEkim Devrimi Sosyalist Bir Devrim miydi? gibi yazlar, ya da KvlcmlSempozyumuna sunduunuz Yap ve zne ile ilgili bildiri, bu mantksonularna gtrn ilk rnek denemeleri olarak grlebilir.

Ama buna bal olarak, problemlerin zmleri ve sonular da dei-

mektedir. Bunlarn nasl alt st edici sonular olduunu sadece bir ikisinisralayarak grmek mmkndr: Devrimleri snflar deil (Analitik kav-ramlar devrim yapamaz), cemaatler (ama modern toplumun cemaat dediicemaatler deil, sosyolojik olarak cemaatler: Cemaat toplumun somut varolu biimidir.) yapar. Devrimler bir dinden dier dine geiler ise, devrim-leripartiler deil dinlervesnflar deil o dinden cemaatleryapar. Dinlertmyle styap olduundan, bir devrim yapmak tmyle bir styapekil-lendirmek olduundan, program sadecesiyasi ve ekonomik deil, farkl biruygarlkya da topluluk tanmlamak demektir.

lk elde ulalan bu gibi sonularn bile bu gnk btn sosyalist termi-noloji ve kavramlar yeni batan tanmlad ve alt st ettii hemen gr-lebilir. Herhangi bir sosyalist yayn organnda grlebilecek, snfn po-litikalarndan, parti kurmann koullarndan veya nasl kurulacandan,programn hangi politik ve ekonomik talepleri iereceinden sz edenyaygn paradigmalar ile yukardaki nermelerde ifadesini bulan paradig-malarn fark aktr. Sosyalist mcadelenin en temel kavramlar olan snf,parti ve program gibi kavramlarn hepsinin terki ya da daha dorusu yeni

birk altnda grlmesi gerekmektedir.* * *


26/496


11

Bu sadece tadmlk bir rnektir. Her alanda bunlar yaplmaldr ve her alan-

da benzerekilde alt st edici sonular kmaktadr.rnein, dinin bir inan veya styapnn bir esi deil bizzat styap

olduu nermesi doruysa, bu ayn zamanda bu nermenin bizzat kendisi-nin yeni bir dinin temel nermesi olduu anlamna gelir.

Yani, dinin bir inan olduu nermesinin aydnlanma dininin temelnermesi olmas gibi, dinin bir inan deil tmyle styap olduu ner-mesi de (dolaysyla dinin inan olduu nermesinin aydnlanma dinininbir nermesi olduu nermesinin) aydnlanmann antitezi olan dinin, sos-yalizmin bir nermesi olduu ortaya kar.

Bu, ayn zamanda Marksizmin ok unutulmu olan sistem karakterininkorunmas ve geniletilmesidir. Ya da son yllarn moda szleriyle bir b-yk anlatnn ta kendisidir, hem de btn byk anlatlar ve kendisini dekapsayan bir byk anlat.

Sistem karakteri tayan grler, bizzat kendi varolularn ve ne ol-duklarn da aklayan grlerdir. Marksizmin bu sistem karakteri oukez unutulmutur ve onun anlalmamasnn ardnda biraz da bu unutul-muluk bulunmaktadr.

rnein snfl toplumlarda politik mcadelelerin aslnda bir snf m-cadelesi olduu nermesi bir sistem karakterindedir. Sadece snf mcade-lesini aklamaz kendisinin de bir snf mcadelesi olduunu aklar.

Snf mcadelesinin olmadn sylemenin kendisi bir snf mcadele-sidir ve snf mcadelesinin varlnn fiili bir kantn oluturur. Ama snfmcadelesinin olduunu sylemek de bir snf mcadelesidir ve bu nermede ayn zamanda kendisini dorular ve kendisinin fiili kantn oluturur.

Marks, gerek devrimcidir diyordu. Gerek devrimci olduu iin vegerei aklayan toplumsal nermeler ayn zamanda politik olarak dev-rimci olduklar iin, ya da devrimci olduklar lde gerei aklamak zo-runda olduklarndan, devrimci retiler kendilerini de aklayan bir sistemkarakteri kazanrlar.

Her ikisi de snf mcadelesinin bir grnm olan, snf mcadelesininvarln inkr etmek ile kabul etmek arasnda ok temel bir fark vardr. Birigerekliin doru bir ifadesine dieri arptlmasna dayanmaktadr. Vetam da bu nedenle gereklii arptan, arptrken kendi zddn dorular.Bu nedenle sistem karakteri ayn zamanda bir teorinin doruluunun ve

devrimciliinin bir lsdr.


27/496


12

Dinin tmyle toplumun styaps olduu nermesi ile dinin bir inan

(veya styapnn bir esi) olduu nermeleri de tpk snf mcadelesininvarl ve inkrnn ilikisi gibi bir iliki iindedirler.

Dinin bir inan olduu eklindeki modern toplumun dininin nermesi,tpk snf mcadelesinin olmadn savunmak gibi, gerekliin arptl-masna dayanr.

Ama nasl snf mcadelesinin inkr bizzat snf mcadelesinin bir g-rnm ve varlnn kantysa, dinin bir inan olduu nermesi de bizzatbaka bir dindir ve dinin tmyle styap olduu nermesini dorular veonun kantn oluturur.

Ama nasl snf mcadelesinin varln sylemek gereklii, onun ya-salarn yanstrsa, dinin inan deil tmyle styap olduunu sylemekde gereklii ve onun yasalarn yanstr. Devrimcilii ve sistem karakteriayrlmaz biimde birbirine baldr. Dolaysyla toplumun yasalarn bilin-ce karp ona itaat eder. Ama tam da byle olduu iindir ki, toplumsal ya-am kr kuvvetlerin elinden alp bilinlice ekillendirme olana yaratr.

Yani dinin styapnn tm olduu nermesi, dolaysyla dinsiz toplumolamayaca nermesini, dolaysyla bizzat kendisinin de yeni bir dinin

nermesi olduunu zmnen ifade etmi olur. Ama ayn zamanda bu dinbtn teki dinlerden, dinlerin ve kendisinin ne olduunun doru gereeuygun bir tanmyla ayrlr.

Snf mcadelesini snf mcadelesini bilmeden veya inkr ederek yap-mak ile bunun bilincinde olarak yapmak arasndaki fark gibidir bu fark.

O halde, Marksizm veya diyalektik sosyoloji yle de tarif edilebilir:Marksizm dinin ne olduunu ve kendisini de din olduunu bilen bir din-dir.

imdi bu nerme, aydnlanma dininin din ve bilim kartlklarna daya-nan ve tam da buralara dayand iin kendisini bir zamanlar kendisini bi-limsel sosyalizm diye tanmlayan klasik Marksizmin nermeleriyle birarada dnldnde, dinin tmyle styap olduu nermesinin bilinenhereyde yapt alt slk daha somut olarak grlebilir.

* * *

Kendine bilimsel sosyalizm de diyen Marksizm sadece aydnlanma dini-nin din tanmn almamt, o dinin bilim tanmn da almt. Ve bu bilim

tan

m

na ve anlay

na dayanarak kendini bir bilim olarak tan

ml

yordu.Byle yaparken de henz o dinden ayr bir din olmay baaramadn, o


28/496


13

dinin iinde bir muhalif tarikattan (partiden) daha teye gidemeyeceini

de aslnda zmnen ifade etmi oluyordu.Bilmek, bilgi ve bilim de styapnn dnda olamayacandan ve de

styap da somutta her zaman bir din olduundan, dinsel kavramlardr.Dinin ve bilimin birbirine zt olduu anlay da aydnlanma dininin biramentsdr.

Sosyolojik olarak, ya da aydnlanmadan bamszlap ayr bir din ol-mu Marksizme gre, her dinin kendi bilgisi ve bilimi vardr. Ama herdinin kendisinin bir bilgisi ve bilimi olduu da bu dinin, kendisinin birnermesidir.

Dolaysyla bu din, her dinin kendi bilgisini ve bilimini onun kendimant iinde anlayabilir. Bylece bilim ve bilgi kavram da alt st olur.Bizlerin imdiye kadar din ve inanla ztlk iinde formle edilmi bilgi vebilim kavramnn da tpk din gibi modern toplumun dininin bilim ve bilgikavramlar olduu ortaya kar.

Yani dinin ve bilimin, inancn ve bilimin ayrlmas ve ztlnn bizzatkendisi de modern toplumun dininin aksiyomlar, bilim ve bilgi tanmlar-dr. Ve gereklii en azndan dinin bir inan olduunu sylerken dinin ne

olduunu arpttklar gibi arptrlar. Yani bilimin dinin dnda ona ztve ondan ayr olduunu sylemenin kendisi de modern toplumun dinininnermesidir. Ve de bu nerme tpk din bir inantr derken dinin sosyolojikbir tanmn deil, hukuki veya ideolojik bir tanmn yapt gibi, biliminancn zdddr derken de bilimin deil, bilim olabilmenin hukuki veyaideolojik bir tanmn yapm olur.

Ama gerei ifade eden bu nerme, yani bilimin de bilginin de din-sel olduu nermesi, hem kendisinin dinsel olduunu (yani belli retimilikileri zerinde ykselen toplumsal ilikilerin iinde yer aldn; btndinlerdeki bilgi ve bilimlerin de ancak o retim ilikileri balamnda anla-lacak bilimler ve bilgiler olduunu) hem de dinsel denen, mitolojik denenbilgilerin de en azndan modern toplumun bilimsel dedii bilgiler kadarbilimsel olduunu sylemi olur.

Ama o zaman btn mitolojileri, peygamberler tarihlerini, aydnlanma-nn tarihlerini, yani btn dinlerin yazdklar ve anlattklar tarihleri bakadinlerin bilim ve tarih kavramlar olarak okumak ve yeniden yorumlamakgerekmektedir. Ama bu iin kendisi de yine bizzat bir baka dinin tarihi ve

bilimi olur.Grld gibi ortaya devasa grevler kmaktadr. Ve bu grevlerin

kendisi bizzat yeni bir dinin ekillenmesinden baka birey deildir.


29/496


14

Bizim yaptmz bunun iin sadece kk bir balang oldu. Btn bu

muazzam grevlerin yaplabilmesi ise birok kuaa yaylan kolektif birabann rn olabilir.

Yaplmas gereken, biraz, antik ada Yunan dnrlerinin ki bun-lara bugnk bakmz asndan peygamberler veya hanifler demekdaha doru grnyor soyut Allaha (Tanr) dayanan bir dinin kuaklarboyu sren hazrlayclar olmalar gibidir. Thalesin suyundan, PlatonunDemiurgosuna bu din, o somut Yunan tanrlarnn dnyasnn kabuuiinde adm adm gelitirildi. (Benzerini bir bakma Hristiyanln dn-yasnda aydnlanma filozoflar da yapt.) Bu birikim olmasayd, Yahudileriinde kk bir mezhep, parti olan Hristiyanlk, evrensel bir din olarakortaya kamazd.

Bizlere den de benzer bir grev bir bakma.

* * *

Her din gelecei gemite kurar. Tarihin nasl anlatld ve anlald be-lirler gelecein ve topluluun nasl ve neye gre ekilleneceini.Son yllarda ulusuluk zerine aratrmalar, bir dile, bir dine dayanan ulus-

lar

n gelenei nas

l ina ettiklerini, tarihi nas

l yeni batan yaratt

klar

n

zengin rneklerle sundu ve sunmaya devam ediyor.Ama sadece ulus ve ulusuluk, yani modern toplumun dininin gerici

biimi deildir bunu yapan, btn dinler bunu yaparlar. Modern toplumundininin devrimci dnemi de aslnda modern toplumu kurmadan nce vekurabilmek iin kendi tarihini yazmt ve bu tarih de u gerici ulusula-rn tarihlerinden daha az deitirmiyordu tarihi. Ama ondan nce slam,Hristiyanlk, Musevilik gibi semitik dinler de Akdenizin ok tanrl din-lerinin tarihi (Mitoloji) karsnda kendi tarihlerini yazmlard. Ama mi-

tolojiler de daha nceki tarihler karsnda yeni tarih yazmlaryd. Ve bubyle gidiyordu. Ta ilk dinin ortaya kt noktaya kadar. Din demek hereyden nce bir tarih demektir. Ya da yle de formle edilebilir bu nerme:Din styap olduundan, styap olmadan bir toplum da olamayacandan,toplum tarihle birlikte domutur. Yani toplumun ortaya kndan ncebir tarih yoktur.6

6 Bu sonu biraz evrenin byk patlama ile ortaya ktnda zaman ve uzaynda onunla birlikte ortaya kt, ondan ncesinin olmadeklindeki nermeyiandrmaktadr. Bu andr muhtemelen rastlantsal da deildir.


30/496


15

Ama bu nermenin kendisi de baka bir dinin tarihi anlatdr. Ve bu

tarih henz yazlmamtr ve yazlmay bekliyor. Yani dinlerin tarihi naslanlattklarnn tarihlerini yazdmzda aslnda yeni bir dinin tarihini yaz-m, dolaysyla yeni bir dini somutlam, yeni bir topluluk tanm yapmve gelecei ve bu gn ekillendirmeye balam olacaz. Bu modern top-lumun dininin, hatta onun en gerici biiminin iinde yaayan yeni bir dininmjdecileri veya hanifleri olarak.

Dinin toplumun tmyle styaps olduu nermesini tm mantk so-nularna gtrerek tm dinleri ve tarihi yeni batan yazmadan gelecei vegelecein topluluunu ekillendirmek mmkn grlmyor.

Biz bunun yaplabilmesi iin kk bir ta koyduk, bir iki duvarc sicimiektik. Hepsi o kadar. Ne kltrel birikimimiz, ne fiziki olarak gcmzve zamanmz, ne doup bydmz an snrlamalar bundan tesinegitmeye el vermiyor. Her bakmdan almaz snrlar duruyor karmzda.

Ama bizim iin snr olanlar yeni kuaklardan nbeti devralacaklar iintkenmez olanaklar sunmaktadr.

Bu gn dnya her zamankinden daha bir tek dnya oldu. Tpk bir za-manlar kvrak ve dinamik Akdeniz ticaretinin Yunan dnrlerinde kav-

ramsal ve soyut dnceye ve yeni bir dinin temellerini atmaya olanaksalamas gibi, maddi koullar tarihin hibir dneminde olmad ldebir tek insanlk dinini (topluluunu) sadece bir olanak deil bir zorunlulukolarak ortaya karm bulunuyor.

2009 yl, dnya apnda, btn krizlerin anas en byk kriz iindebalad. Bu krizin, global bir kriz olduu ve ulusal devletlerce zlemeye-cei btn tecrbeli burjuva devlet adamlar veya ekonomistleri tarafndanbile ifade ediliyor. Kriz ayn zamanda neredeyse fiilen devletletirilmemibanka ve byk irket brakmad ve bunlar devletletirilmediinde bile,verilen kurtarma kredilerinin koulu olarak sk kontrol altna alnyor.Dokunulmaz zel mlkiyet artk dokunulur olmu bulunuyor.

Yani ulusal snrlar ve zel mlkiyet gibi modern toplumun en temeldirekleri fiilen iflasn ilan etmi bulunuyor. Yani yeni bir din iin, bir top-luluk iin, bir tek dnya ya da insanlk cemaati iin altyap hazr. Sorun,styapnn (dinin) buna uygun ve hazr olmasnda.

Tm dnya artk televizyon, internet ve seyahat ve gler araclylaaslnda artk bir tek kltr iinde yayor.

Arkeoloji, Antropoloji, Biyoloji, Linguistik gibi bilimlerin ortaya kar-d muazzam bir bilgi yn ortada ilenmeyi bekliyor.


31/496


16

En byk eksik, bu olaanst uygun koullarda hazr malzemeyi ile-

yecek ve yeni bir toplumu oluturmann temel koulu olan yeni bir tarihiyazacak, bu yntemi zmlemi insanlar.

Bu henz yok ortalkta.Gemi kuaklarn gelenei yaayanlarn zerine bir kbus gibi k-

t iin. (Marks)

Demir KkaydnHamburg

27 Ocak 2009, Sal


32/496


17

nsz(Tarihsel Maddeciliin Tarihine Katk)

Biz, Marksn teorisini tamamlanm ve dokunulmaz birey ola-rak grmyoruz; tersine biz onun, eer yaama ayak uydurmakistiyorlarsa, sosyalistlerin her dorultuda gelitirmek zorunda ol-duklar bilimin sadece bir temel tan koyduuna inanyoruz.(V. I. U. Lenin, Programmz, 1899)

Diyalektik Sosyolojiye, Marksistler Tarihsel Maddecilik7 derler. Marksizmise Tarihsel Maddeciliin kod addr.8

Elinizdeki kitapta Tarihsel Maddecilii (Marksizmi) yeniden ina ya

da daha dorusu onuAydnlanmann kalntlarndan arndrma yolunda,son iki ylda yazlm yazlarn en nemli grlenlerinden bir derlemeyer almaktadr.

7 Dr. Hikmet Kvlcml,Metafizik Sosyolojiler:

Sosyal bilim anlamna gelen gerek sosyolojiyi, yani tarihsel maddecilii bur-juva sosyolog uydurmalarndan ayrmak gerekir. Marksizm, balca alma

aygt olan diyalektik yntemden g alr. Onun iin, tarihsel maddecilie diya-lektik sosyoloji ad da verilebilir..8 Marksizmin gerek ad tarihi maddecilik ise, onun ncelikle bir tarih teorisiolmas gerekir. (Perry Anderson,Batda Sol Dnce, s. 165)


33/496


18

Bu grler eitli yaz ve makalelerde dank olarak gelitirildi ve

esas olaraknternette yaynlanabildi.9Basl olarak yaynlanabilen blmler ise, politik konularla ilgili olarak

yaynlanabilmi iki kitabn10 iinde kayboldu ve kitaplarda tartlan politiksorunlarn glgesinde kald.

Bu nedenlerle, okuyucular iin bu makalelerde gelitirilen grlerin ibalantlar ve anlamlarnn kavranmas zor oluyordu. Gelitirilen grle-ri danklktan, sanal uzaya hapsolmaktan ve glgede kalmaktan kurtara-cak derli toplu bir yaynn yaplmas iin artan bir talep grlyordu.

Elinizdeki derleme bu talebe geici ve acil bir cevaptr.Bu derlemede yer alan ve para para yazlm yazlarda gelitirilen g-

rlerin, derli toplu ve sistematik bir sunumu grevi elbette ortada durmak-tadr. Ne var ki bu grevin yaplmas uzun bir zaman gerektirir. te yandanpratik ve politik sorunlarn srekli olarak daha byk bir g ve zamankendilerine ekmesi nedeniyle bu zaman iyice uzayabilir. Bu nedenle, eli-nizdeki derleme bu gecikmenin yol aaca sorunlar asgari bir dzeydetutma abas olarak grlmelidir.

Marksizmin Marksist bir eletirisi olarak da tanmlanabilecek, bu

grlerin nasl bir evrimleekillendii bu nszde ana izgileriyle zetle-necektir. Bylece bu acil ve geici zmn eksik ve zayf kalan noktala-r, bu nsz araclyla bir lde olsun tamamlanmaya allacaktr.

* * *

Marksizm yirminci yzylda, nce kinci Enternasyonalin yozlamas;sonra da Sovyetlerin ve nc Enternasyonalin brokratlamas sonucu,neredeyse btn ii hareketine ve sosyalist harekete egemen olan SosyalDemokrat ve Komnist partilerde rgtsel ifadesini bulanyaygn ve resmi

biimiyle, tm eletirel ve devrimci ruhunu yitirdi.Ana hatlaryla, devrimci kylle dayanan bir hareketin resmi gr

olduu yerlerde skolstik; brokratik devlet aygtlarna ya da ii rgtleri-ne dayand yerlerde de metafizik (pozitivist) bir karakter alp Marksizmolmaktan kt. Bugn dnyadaki Marksistler ve Marksizm diye bilinenlerbu Marksist olmayan Marksistler ve Marksizm olmayan Marksizmdir.

9 nternette nce Demirden Kaplar isimli kiisel sitemizde, sonra da Kxz sitesinde yaynlandlar.Demirden Kaplarda yaynlananlarn

bir arivi () adresinde bulunmaktadr.10 Bu iki kitap: Tersinden Kemalizm smail Beiki Eletirisi, Araf Yaynlar,Kasm 2004, Ankara; ile Byk Ortadou Projesi ve Sosyalist Strateji, ArafYaynlar, Eyll 2005, Ankara.


34/496


19

Ama bu suyun grnen yznn altnda, derin dip akntlarnda

Marksizmin devrimci ve eletirel ruhu; bu heretik (zndk) karakteri, tpkklasik alarn sapkn (Batni) mezheplerinin ku umaz kervan ge-mez sapa blgelerde, uygarln bulamad dalarda yaamalar gibi,yaamaya devam etti ve onlar gibi yaygn ve resmi Marksizmler tarafndanda bir sapknlk olarak grlp aforoz edildi.

Marksizmin bu eletirel ve devrimci ruhu, bu zndk ve sapknMarksizm, birbirinden ayr, birbirinden habersiz ayr kanalda varlnve evrimini srdrmeye devam etti.

Bunlardan birincisi, Klasik Marksizmin kavramlarn savunan ve bun-lara dayanarak ada olaylar aklayan Trokinin adna bal gelenektir.Bu damar esas olarakEkonomi vePolitika alannda eserler verdi.11

kincisi, Gramsci, Lukacs, Benjamin, Adorno, Lefebvre, SartrelarnMarksizmidir. Perry Andersonun Bat Marksizmi dedii bu gelenek,zellikle,Felsefe,Metodoloji12 ve styaplar (Sanat, Edebiyat, deoloji)alanlarnda13 younlat ve eserler verdi.

Bir ncs da, Trkiyede Hikmet Kvlcmlnn tek bana temsilettii damardr. Bu gelenek de zelikleKapitalizm ncesi Tarih veAz Ge-

limilik14zerinde younlat.* * *

11 P. Anderson,Batda Sol Dnce, s. 154:

Bu adan, Trokiye bal gelenek, birok temel noktalarda Bat Marksizmigeleneinin kutupsal kart oldu. Felsefeye deil, politika ve ekonomiye arlkverdi.

12 P. Anderson,Age., s. 84:

Bu kural tam anlamnu eserlerdeki yntem saplantsnda bulacakt:Mantkve Devrim (Marcuse),Akln Ykl(Lukacs),Bir Pozitif Bilim Olarak Mantk(Della Volpe), Yntem Sorunu ve Diyalektik Akln Eletirisi (Sartre), Olumsuz

Diyalektik(Adorno),Kapitali Okumak(Althusser).13 P. Anderson,Age., s. 118.

Sonuta, btn Bat Marksizmi yntemle ilgili sorunlardan daha hayati sorun-lara geerken, almalarnn arln styaplar zerinde toplamaya balad.(...) Yaplan aratrmalarn tipik konular devlet ya da hukuk deildi. Kltrd

bu ilginin odak noktas. () Kltr dnyas iinde de Bat Marksizminin d-

nce gcn ve yeteneini en ok ynelttii alan ncelikle sanatt.14 Kvlcmlnn balca eserlerinin isimleri bile bu Tarihte younlamay gste-rir. Tarih Devrim Sosyalizm, Osmanl Tarihinin Maddesi, lkel Sosyalizmden

Kapitalizmelk Gei, Allah Peygamber Kitap.


35/496


20

1984 ylnda hapisten ktmda bu gelenein ikisini asgari lde ol-

sun tanm saylabilirdim.Marksizmi, Kvlcml araclyla tanm, 197080 yllar arasn bir

doktorcu olarak yaam ve Kvlcmlnn zellikle Tarih veMetodolojialanndaki gr ve katklar zerinde younlamtm.15

1980lere gelirken, Faizm, Enternasyonalizm, Sovyet Devletinin SnfKarakteri gibi sorunlardan hareketle, nce bilmeden Trokist gelenein sa-vunduuna benzer sonulara ulam16 ve daha sonra da bunlarn o gelenektarafndan uzun zamandan beri ok daha mkemmel olarak savunulduu-nu grnce bu gelenee katlmtm.17

Hapiste geirdiim srede, zellikle 197478 yllar arasnda,DiyalektikMantkve Metotzerine younlam, resmi ve yaygn Marksizmle bualanda bir hesaplama yaamtm.

Hapisten ktmda, Perry AndersonunTrkiyedeBatda Sol D-nce adyla yaynlanan ve Tarihsel Maddeciliin Tarihi zerine bir de-neme olan Bat Marksizmini okuduumda hayretle unu grmtm.Yetmili yllar boyunca hapiste, diyalektikMantkveMetodu sistemli birekilde ve kaynandan renme abalarm, bir bakma Bat Marksizmi

geleneinin yaadklarn ve kat ettii yollar, bir taral otodidaktlyla,Amerikay yeniden kefederce ve bilinsizce kat etmek gibiydi.

Frankfurt Okulu ya da Eletirel Teori hele Walter Benjamin hakkn-da geri birey bilmiyordum18 ama Gramsciden Lukacsa, BatMarksizmigeleneinden Trkede km neredeyse btn kitaplar okumutum.

Perry Andersonun kitab, Bat Marksizmi gelenei iinde, bilmediimeksik halkay gstermi onun hakknda belli birfikir sahibi olmam sala-mt. Kitap dier iki gelenei anlatyor ama nc gelenei, Kvlcmly

15 Mihri Belli ve Murat Belgenin Kvlcml eletirilerine cevaplarm zellikletarih ve Metodoloji alannda younlamt. Daha sonra yazdm yazlarn balk-lar da bu younlamay gsterir: Marksist Leninist retinin Geliimi ve Hikmet

Kvlcml, Tarihin Maddeci Kavrannn Geliimiinde Kvlcmlnn Yeri16 Bu evrim 1978 ve 79 yllarnda yaynlananKvlcm dergisi ve Sosyalistgaze-tesinin son on saysndaki yazlarda adm adm izlenebilir.17 Bu gelenee katldktan sonra yazdklarmdan darya karlabilenler ise esas

olarak 80den sonra Almanyada yaynlananDer Weg Yoladl dergide kt.18 Aslnda 60l yllardaAntdergisinde kan Herbert Marcusenin CIA (OSS)ajan olduuna dair yazlar nedeniyle Frankfurt Okulunun CIA ya da emperya-lizmin bir beslemesi olduu ynnde bir nyargm vard.


36/496


21

bilmiyordu. Ama Kvlcmly bilmedii iin de doru bir tespitle, zellik-

le tarih alanndaki eksiklie deiniyordu son szlerinde.19

* * *Daha hapisteyken Troki ve Kvlcml arasnda bir uygunluk, birbirini ta-mamlama olduunu seziyordum ve onlarn bir btn iinde birletirilebile-ceini dnyordum.20

Perry Andersonun kitabn okuyunca, Bat Marksizmi geleneinin deKvlcml ve Troki ile belli bir uyum gsterdiini fark etmitim. Hem debu uyum ve birbirini tamamlama bizzat onlarnfarkl alanlarda younla-

malarnda, uyumsuzluk gibi grlende ortaya kyordu.Bu sezgi ve gzlemden de kolaylkla, gelecein Marksizminin, tpk

klasik Marksizmin Fransz Sosyalizmi, ngiliz Ekonomi Politii, AlmanFelsefesinin birikimlerinin eletirel bir sentezi olmas gibi, bu Marksizmiinde eletirel ve devrimci gelenei korumu ve belli gelimeler salam, gelenein eletirel bir sentezi olmas gerektii sonucunu karyordum.

lk bakta gze arpan, ok ak birbirini tamamlama vard. Bu dipakntsnn her biri dierlerinin zayf olduu alanlarda glyd.

Kvlcml, Tarih ve Sosyoloji alannda devasa katklar yapmt, amaPolitika sz konusu olduunda bir Stalinist olarak kalmt; Felsefe, Meto-doloji, Sanat gibi alanlarda pek birey brakmamt.


Gelgelelim, tarihi maddeciliin iinde tarihin yeri her nedense bugne kadarhibir zaman yeterince tartlmamtr. (...) Bu anlamyla Marksizmin bir ta-rih bilimi olmak iddiasn gerekli btn ciddiyetiyle ele almak zorunda olduudnlebilir.

Marksizm alannda modern politik ve ekonomik teori yazm iin elde bulu-nan ya da gerekli olan tarihi birikim zerinde pek az dnlmtr. GerekteMarksist tarih yazmndaki ilerlemelerin salad imkanlarn, Marksist teori-nin gelimesi ynnden can alc bir nem tad aktr. (...) Marksist tarihin

bulgular, Marksist politikayla ya da Marksist ekonomiyle, bugne kadar, ol-mas gerekenden ok az btnleebilmitir. (s. 168)

20 70li yllardaki Sosyalistgazetesinin son saysnda yaynlanm Bilimsel Sos-yalizmin Tarihsel Kaderi adl yaz bu ynde ilk giriim olarak grlebilir. Bu ya-zda Kvlcmlnn Antik tarihteki Barbar aknlar ile Modern tarihte devrimin

merkezinin kyl lkelere kaymasnn benzer sonulara yol amasyla Kvlcmlve Trokinin, yan Marksizmin kaderini aklyordum. Bu yaz maalesef elim-de yok. Bu yaz daha sonra Almancaya evrilmi veDer WegYoladl dergideAlmanca olarak da yaynlanmt.


37/496


22

Troki ve onun adna bal gelenek (Roman Rosdolky, Ernest Mandel)

Politika veEkonomide glyd ve nemli katklar yapmt ama Tarih,Felsefe, deoloji ve Sanat gibi alanlarda tam bir boluk vard.

Bat Marksizminin katklar,Felsefe, Metodoloji,deoloji, Sanatgibistyap alanlarnda younlayor ama Kvlcml ve Troki adna balgelenein katklarnn younlat Tarih, Ekonomi ve Politika sz konusuolduunda benzerekilde korkun bir boluk ortaya kyordu.

Bu farklar onlarn konu olarak veya bilgi alanlar olarak birbirlerinin ek-siklerini, bo braktklarn tamamladnn bir kant olarak grlebilirdi.

Buna ek olarak, bu kanal, sadece birbirlerinin eksiklerini tamamla-myorlard, aktklar alanlarda, birok benzer ya da ortak sonulara ula-yorlard, hem de birbirlerinden habersizce.

rnein Psikanaliz karsnda resmi Marksizmlerden ok farkl, birbi-rine yakn tavrlar iindeydiler. Freud ve Psikanaliz resmi Marksizmlercelanetlenirken, Troki henz erken dnemlerinde onu insan ruhunun derin-liklerini anlamak iin farkl bir yntem olarak selamlamt.21 FrankfurtOkulu ya da Eletirel Teori Freud ile Marks sentezletirme giriimlerindebulunmutu. Kendisi de bir ruh doktoru olan Kvlcml daha otuzlu yl-

larda, Psikanalizin Tenkidi Gelitirimi: Diyalektik Psikoloji22 adl kitap

21 rnein yle yazyordu Troki:

dealistler, ruhu bir dipsiz kuyuya benzetirler. Hem Freud hem de Pawlow

kuyunun dibinde fizyolojinin olduuna inanrlar. Pawlow dalg misali dahaderinlere dalar ve kuyuyu dipten yukar doru titizce tarar ve aratrr. Freudise yukarda kenarda durur ve sular delercesine bir bakla dipteki olaylar veobjeleri aratrmaya alr.

22 rnein Kvlcmlyle yazar:

Ancak insanda enkonsiyan, Freudun yapt gibi, mutlak ve bamsz bir zat,bir tek bana Entite saymak yanltr. Enkonsiyan birtabii cevherdeil, ta-rihi olaydr. Dorudan doruya tabiattan deil, toplumdan gelir. Toplumda ilkcinsel yasaklarla birlikte, kiinin kafas, uurun eremeyecei bir enkonsiyan

dnyasnn etkileri altna girer. nsann iinde uura zt ama onsuz olunmazbir enkonsiyann, insanlar arasnda kiiye zt ama onsuz olunmaz bir toplumundomalar, birer szckle: nsan RUHunun ve insan TOPLUMunun rgtleriTOTEMin rnleridir. (Dr. H. Kvlcml, Tarih Tezi)


38/496


23

hazrlam ve Psikanalizin dayand teorileri gelitirerek, bunlarHomo

Sapiensin oluum srecini aklamakta kullanmt.23Sanat ve edebiyat karsndaki yaklamlarnda da byle paralellikler ve

benzerlikler sz konusuydu. Trokinin Edebiyat ve Devrimi, LukacstanSartrea neredeyse btn bu Bat Marksistleri kuann sanat ve edebi-yat zerine eserleri; hatta bu alanda en zayf olan KvlcmlnnEdebiyatCedidenin Otopsisi adl eserindeki yaklamlar, bu yaknlklarn bir kantolarak grlebilirdi.

Hatta rnein Snf Tanmlar, Devletin Nispi zerklii gibi konularsz konusu olduunda Troki veya Kvlcmlnn birbirinden habersizcebenzer kavramlar gelitirdikleri aka grlebiliyordu.24

23 Bu aklamann ksa bir zeti:

Diyebiliriz ki, ilk toplumcul dzen: nsan insan, topluluunu toplum (cemi-yet) yapan g cinsel yasakla balad. let nasl hi bir hayvanda grlmeyensonsuz geliimli uzuv olduysa, insan bir anda btn teki uzuvlu hayvanlarnstne kardysa, tpk yle, cinsel yasak da insan hibir hayvanda grlme-yen sonsuz geliimli ruha kavuturdu. Sry toplum yapan madde letse, ruh

da cinsel yasaktr. Cinsel yasan toplum iindeki etkisi, Totem tekilt; kiiiindeki etkisi, btn toplumcul heyecanlarn gergin yay olarak pusuda yatanUUR-ALTUUR tezaddr. nsanda kiiyi haberi olmakszn iteleyen o ya-man dinamitli ve inanlmaz patlangl Alt uur (inconsieent), her hayvandakii lsnde israf edilen nevi yaran (dl yetitirme) igdsn toplum ya-rarna yneltti. Cinsel yasak yznden, Totem tekilt su szdrmaz elik birkap, alt uur o kabn iine hapsedilmi barut oldu. Bylece hem hayvan cinseligdsnden, toplumcul TEKLT ve LK sentezleri dodu. lk insanda,

bugn toplumcul psikoz sanlacak kesinlikte arca etkili bulunan TOTEM

NANLARI ancak cinsel yasakla izah edilebilir (Dr. H. Kvlcml, TarihTezi)24 Bilindii gibi Troki brokrasinin bir snf olmadn syler, klasik Marksistsnf kavramna uygun olarak, onu bir ura benzetir. Kvlcml da lmne yaknSovyetlerdeki egemen brokrasiyi Troki gibi tanmlar bir snf olmadn vur-gular. rnein yle yazar:

Onun yerine Bay Cilasn pek tedirgin olduu bir Yeni Snf mgemi? BununSnf olmas iin en nemli sosyal retim aralarn kii mlkiyetinde ve teke-linde tutmas gerek. Gdclerin ev, bahe gibi aile tketimi tesinde kii ml-

kiyetleri yoksa onlara Snf denemez. (...) Onlara, istenirse, OsmanlcadakiSnf Devlet ad verilebilir. Adn nemi yok. Olay, Devlet snflar balcasosyal retim aralar mlkiyetini kii tekellerine geirmedike orada kalr.(Dr. H. Kvlcml, Gnlk Anlar, 27.08.71 tarihli notlar.)


39/496


24

Sonu olarak bu akm, ortaklklar, stnlkleri ve zaaflar ile bir

puzzlen hemen ve kolaylkla bir araya getirilebilecek birbiriyle uyumluparalar gibi grnyorlard.

* * *

Ne var ki bu farkl younlamalar sadece birbirini tamamlayc bir zelliktamyordu. ayn zamanda aralarnda bir uyumsuzluk da vard. nkayn problematik, ayn paradigma (deerler dizisi) erevesindefarkl younlamalar deildiler. Bu farkl younlamalarn ardndafarklproblemler koyular dolaysyla baka dzeyde bir uyumsuzlukolduu da

seziliyordu.O zamanlar, bu sorunu, fizikteki Rlativite ve Kuantum teorileri arasn-

daki uyum ve uyumsuzlua benzetiyor ve ihtiyacn, fizikteki bu iki teoriksistemi bir tek kavram sisteminde birletirecek bir Evren Forml veyaBirleik Alanlar Kuram benzeri, bir teorik sentez olduunu sylyor-dum.

Bilindii gibi Genel Rlativite, byk leklerde ok etkili bir teoridir.Kuantum Teorisi de zellikle atom alt paracklar alann kavramak iin

ok etkili kavramsal aralar sunar. Sanki ayn

gerekliin iki farkl

alan

n-da ve zmni bir i blm iinde alyor gibidirler. (Hatta klasik NewtonFizii de byle bir i blm iinde gibi grnr. O da bizlerin dorudanyaadmz ve algladmz byklkler alann inceleyen birfizik gibigrlebilir.)

Ne var ki bu i blm gibi grn ayn zamanda farkl paradigma-lar ya da fiziin evreni kavray bakmndan farkl aamalar anlamnagelirler ve bu anlamda aralarnda bir uyumsuzluk vardr. Newton veEinstein Fizii, evreni birsreklilik olarak kavrarken; Kuantum Fizii,

paketler(Kuantlar) olarak kavrar; birinde dorudan sebep-sonu ilikileridierinde olaslklar geerlidir.

Ama bu ayrlklar sadece basit ayrlklar deildir, ayn zamanda ev-ren kavraynn farkl aamalarna da karlk derler. Newton kuramRlativitenin aklad olaylar aklayamaz ama Rlativite, Newtonunakladklarn da aklar. Keza, zel Rlativite, rnein E = mc2 form-lne ulaabilir ama bunun ne zaman geerli olduunu Kuantum kuramaklar, bu bakmdan Kuantum daha kapsaycdr, daha temeldir. Yani

Kapsay

c

l

k bak

m

ndan en altta en s

n

rl

ve yzeysel Newton, en stteen kapsayc ve derin Kuantum Kuramnn olduu sylenebilir.


40/496


25

Bu uyum ve uyumsuzluk sorunu, Marksizmin kayna olarak sa-

ylan Alman Felsefesi, Fransz Sosyalizmi, ngiliz Ekonomi Politii arasn-daki iliki gz nne alnarak daha kolay anlalabilir.

Bunlar ayn zamanda farkl alan olmakla ve sanki zmni bir i bl-mym gibi grnmekle birlikte, her biri ayr bir paradigmaya da dayan-yordu ve bunlarMarksizmin evriminde farkl aamalara denk dyorlar-d, kapsayclklar da farklyd.

Ekonomi Politiin alan Meta ilikileriyle birlikte ortaya kyorduve tm toplumu ve tarihi bile kapsamyordu; sosyalizm ya da sosyolojitm toplumu kapsyordu ve Felsefe onu da kapsayan, daha genel oland.Marksn evrimi bu genelden zele doru bir evrimdi. Felsefeden EkonomiPolitie doru bir yol izliyordu, dolaysyla bu kaynak ayn zamandaMarksizmin evrimi bakmndan, farkl aama ve paradigmalara karlkdyordu. Marksn hayatndaki Almanya, Fransa (Belika) ve ngilterednemleri bir bakma Marksizmin evriminin farkl aamalarna da kar-lk gelir.

Benzer bir iliki bu heretik gelenekte de grlyordu.Marksn izle-dii yolun tersine kat ediliinin farkl aamalar gibiydiler. Marksn vard

nokta, Ekonomi Politik ve Politika (ngiltere) Trokinin adna bal gele-nee, Tarihsel Maddecilii kefi ve Tarih (Fransa) Kvlcmlya ve hareketnoktas olan Felsefe de (Almanya) Bat Marksizmine karlk dyor-du.25

Marks da bu gelenei birpuzzlen paralar gibi bir araya getirme-mi, onlar eletirip aarak ok byk ve baka bir sistem iinde sentezle-miti. Yaplmas gereken benzeri bireydi: yani uyumsuzluun daha b-yk bir uyumla almas. Gelecein Marksizmi de bu kanaln eletirilipalmas ve yepyeni bir senteze ulalmasyla ortaya kabilirdi. Byle birsentez iin, Marksn kat ettii yolu, bu gelenein tersine kat ettii yolunbirikimine dayanarak, yeni batan kat etmek gerekiyordu belki de.


Bylece, Bat Marksizmi bir btn olarak, Marksn kendi gelime yolunu daeliik bir biimde tersine evirmitir. Tarihi maddeciliin kurucusu, zamanlafelsefeden uzaklaarak nce politikaya, sonra da dncesinin merkezi olarakekonomiye ynelmi, genliinde urat dank konularolgunluk dnemin-

de ikinci plana itmiti; gelenein 1920den sonra ortaya kan temsilcileri ise,olgun Marksn en ok ilgilendii sorunlar hemen hemen ayn biimde ikinciplanda brakp ekonomiye ve politikaya srt evirmiler, felsefeye ynelmiler-dir. Burada bir daire izilmi, sre balang noktasyla bulumu gibidir.


41/496


26

Tarihsel analojiler ve seziler, Marksizme yeniden bir canllk kazan-

drabilmek iin byle bir yol izlenmesi gerektiini gsteriyordu. Ama bunasl olacakt?

* * *Tarihsel Maddecilik ya da Diyalektik Sosyoloji, toplumun evriminin,26yani hareketinin, deiiminin, gidiinin, tarihsel srecin yasalarnn bili-mi olarak tanmlanabilir.

Ama bu gidiin yasalar hakkndaki bilginin ya da kavrayn kendisi debir gidi, bir olu, bir evrim iindedir.

Dolaysyla Tarihsel Maddeciliin Tarihi ya da Evrimi en iyi toplumsalevrime ilikin kavrayn ve aklamann evriminde izlenebilir.

Bu dip aknts ve gelenek arasndaki uyum kadar uyumsuzluu,paradigma farkn aklamak iin, bu gelenekte evrim kavramna vemekanizmalarna ilikin kavraylarn farklar kavratc olabilir. Bu aynzamanda evrim kavramnn geirdii evrimi, yani Tarihsel MaddeciliinTarihini de ana hatlar ve dorultusuyla izleme olana salayabilir.

Toplumsal evrimi de, ok farkl toplumlar da aklayan temel kavram,retici Glerin Deiimi27 ve farklldr. retici Gler Deitii iin

toplum deimektedir; retici Gler Farkl olduu iin toplumlar birbi-rinden farkldr.

Bu, evrim kavramnn evrimi ile retici gler kavramnn evrimininbirbirine dorudan bal olduunu gsterir. Evrim kavramna bal olarakretici Gler kavramnda; retici gler kavramndaki deimelere balolarak evrim kavraynda da deimeler ortaya kar.

Marksn mehur satrlarn burada bir kere daha hatrlayalm.

Gelimelerinin belli bir aamasnda, toplumun maddi retici gle-

ri, o zamana kadar iinde hareket ettikleri mevcut retim ilikilerineya da bunlarn hukuki ifadesinden baka birey olmayan mlkiyetilikilerine ters derler. retici glerin gelimesinin biimleri olanbu ilikiler, onlarn engelleri haline gelirler.(K. Marks, EkonomiPolitiin Eletirisine Katkya nsz)

26 ok sk birbirlerinin yerlerine kullanlmalarna ramen,evrim kavramnniler-

leme kavramyla kartrlmas yanltr. lerleme bir deer yargs ierir, bilimseldeil ideolojik bir kavramdr. Evrim ise, olu, gidi, sre, deiim demektir.27 Marksizm, retici glerin gelimesinin toplumsal tarihsel sreci belirledii-ni retir. (Lev Trotskiy, Sonular ve Olaslklar, s. 19)


42/496


27

Dikkat edilirse Marksn Tarihsel Maddeciliin temelini atan bu cmle-

lerinde bazgizli varsaymlarbulunmaktadr.Bir gizli varsaym, retici Glerin gelimesidir. retici glerin ge-

limesi birveridir. Bu gelimenin niin ve naslolduu,srekli olup olma-d gibi bir sorun yoktur. Srekli olarak gelien bir zdr retici gler.Toplumsal biimlerin, ekonomik ilikilerin ve styapnn evrimini reticiglerin evrimi belirlemektedir.

Bir baka gizli varsaym, retici glerin gelimesinin, daha nceki re-tim ilikilerinin tasfiyesini getirmesidir. Yani retici Glerin Geliimi ileretim likileri arasnda bir uyum vardr. Ama bu uyum otomatik olarakolumamaktadr, birikimli ve sramal bir karakteri vardr.

Bunlardan kan bir baka gizli varsaym da retici glerin gelimesi-nin sosyalizme yaklatrddr. Bu gelimenin nndeki engelleri kaldr-mak toplumu sosyalizme yaklatrmak anlamna gelmektedir.

Toplumsal evrim kavramnn evriminin tarihi, bir bakma retici gle-rin evrimine ilikin bu varsaymlarnn sorgulanmasnn tarihi gibidir.

Teorinin bu saf formlasyonundan ve dayand varsaymlardan ka-cak sonu ok aktr. Sosyalist Devrim ancak, retici glerin en ok ge-

litii yerde; kapitalist retim ilikileriyle retici glerin en byk elikiiinde olduu yerlerde, yani en gelimi lkelerde olabilir, nk:

erebildii btn retici gler gelimeden nce, bir toplumsaloluum asla yok olmaz; yeni ve daha yksek retim ilikileri, builikilerin maddi varlk koullar, eski toplumun barnda iek a-madan, asla gelip yerlerini almazlar. Onun iindir ki, insanlk kendinne, ancak zme balayabilecei sorunlar koyar. nk yakn-dan bakldnda, her zaman grlecektir ki, sorunun kendisi, ancak

onu zme balayacak olan maddi koullarn mevcut olduu yada gelimekte bulunduu yerde ortaya kar. nk Toplum ancakzmleyebilecei problemleri nne koyar ve yakndan baklncaaslnda bu problemlerin kendini zecek unsurlarla birlikte ortayakt grlr.(K. Marks, nsz)

* * *


43/496


28

Tarihsel MaddeciliinEvrim kavram ve kavray ileProgram ve Strateji

arasnda dorudan bir iliki bulunmaktadr. Program ve strateji, hem ev-rim kavrayna hem de o evrimin neresinde bulunulduuna ilikin birsaptamaya gre deiir.

Bir bakma Evrim kavram ile Program ve Stratejinin ya da daha da ka-tegorik olarak ifade etmek gerekirse metodoloji ilepolitikann ilikisi tpknszde ifade edilen retici Gler ve retim likileri ile styapnnilikisi gibidir.

Tarihsel Maddeciliin evriminde Evrim kavram veya Metodoloji top-lumsal evrimdeki retici Gler gibidir. Program ve Strateji ya da Politikaise retim likileri veya styap gibidir. Tarihsel Maddeciliin Tarihi, sondurumada, toplumunkinden hi de daha az karmak olmayan bu evrimve ilikilerin tarihidir. Bu isel balant nedeniyle Marksizmin tarihinebakldnda, tm nemli programatik ve stratejik deiikliklerin, evrimkavraynn evrimindeki nemli deiikliklere bal olarak ortaya ktya da bu tr deiikliklere yol at grlr.

Program, dolaysyla siyasi mcadele ve strateji sorunu dorudan evrimkavrayna bal olduundan, evrimin nszde aktarlan kavray er-

evesinde devrimci bir partinin, hareketin veya snfn program kategorikolarak yle ifade edilir: retici glerin gelimesine engel olan retimilikilerini ve st yapy, zellikle devletiykmakve uygun retim ilikilerive styapy kurmaktr.

Bu evrim kavray ve varsaymlar erevesinde, program veya strateji-yi belirlemek, lkede bulunulan retim ilikilerinin ne olduunu tespit et-mek ve ona gre bir program oluturmakeklinde kavranr.28 rnein, birlkede feodal veya yar feodal ilikiler egemense, retici glerin geliimi-nin nnde engel olan bu ilikiler tasfiye etmek, yani Demokratik Devrim;yok eer lke kapitalist ise ve burjuva demokrasisi varsa, Sosyalist Devrimprogram ve strateji olarak belirlenir.

28 rnein Troki, Srekli Devrim Teorisini ilk kez formle ettii Sonular veOlaslklarn ilk satrlarnda bu Marksistlerin bu ortak yaklamnyle zetler:

Marksizm, Rus Devriminin kanlmazln, kapitalist gelime ile fosille-mi mutlakyetin gleri arasndaki elikinin sonucu patlak vermek zorunda

olduunu, ok nceleri haber vermiti. Onu bir burjuva devrimi olarak nitelen-dirirken, Marksizm, devrimin dolaysz nesnelgrevlerinin bir btn olarakburjuva toplumunun gelimesi iin normal koullarn yaratlmas olduunaiaret ediyordu. (Lev Trotskiy, Sonular ve Olaslklar, Kardelen, 1990)


44/496


29

Bugn var olan btn sol gruplarn ekillendii, 1960lardaki btn

strateji tartmalar ve blnmeleri, bu tr bir evrim fikri erevesindegereklemiti. Taraflaraamalarn birbirini izledii ve st aamalarn altaamalar tasfiye ettii eklindeki ayn evrim kavrayn paylayorlard.Aralarndaki tartma yntemsel, evrimin kavranna ilikin deildi ve bubakmndan aralarnda bir ayrlk yoktu.

Ve tam bu nedenle de strateji tartmas, olgulara ve onlardan yaplankarsamalara ilikin bir tartmayd. rnein Trkiye yar feodal diyen-ler bundan demokratik devrim, kapitalist diyenler bundan sosyalist devrimsonucunu karyorlard. Veya teori politikann arac olarak kullanlpSosyalist Devrim demek iin Kapitalist; Demokratik Devrim demek iinYar Feodal veya Feodal olarak tanmlanyordu.

Ama bu tartmalarda kimsenin aklna lkenin yar feodal olduu iindevrimin sosyalist bir karakter tayabilecei veya tam da kapitalist olduuiin devrimin demokratik karakterde olabilecei gibi karsama ve olas-lklar gelmiyordu. Bunun nedeni bu tr karsamalarn ardnda yatan kar-mak evrim kavraylarna ok uzak olunmasyd.

Tartmalar evrimin ok basit bir kavrayna dayanyordu. Toplumlar

u veya bu biimde benzer aamalardan geerler: lkel Toplum, Klecitoplum, Feodal Toplum, Kapitalist Toplum. lkel ve Kleci toplumlar okgerilerde kaldna gre, program ve strateji iin sorun, lkenin ne ldefeodal veya kapitalist olduunu belirlemekte toplanyordu. Aamal ve dz-gn bir evrim kavrayyd bu.

* * *


45/496


30

Tarihsel Maddecilik (Marksizm) orijinalinde hibir zaman byle sradan ve

baya olmamakla birlikte, Sosyal Demokrat ve Komnist hareketin tarihve toplumsal gidi kavray hep bu dzeyde olmutur. Hatta daha ileri gi-den bir basitletirmeyle, Sosyal Demokrat ve Komnist partiler arasdakiesas farkn bu evrimin, Sosyal Demokrat partilerce dz, sramasz bir ev-rim sreci; Komnist partilerce sramal ve aamal bir evrim sreci olarakkavranmasnda olduu sylenebilir. Ama her iki taraf da evrimi, aamala-rn birbirini izledii ileri olann geri olan tasfiye ettii, her toplumun dabu aamalardan gemek zorunda olduu srekli bir ilerleme olarak grr.29

Tarih ve Toplum hakkndaki bilginin Yunan ve Romadan daha eskileregidemedii, bu bilginin de olduka yzeysel olduu; mekn olarak Avrupave Akdenizle snrl bulunduu bir erevede, byle bir tarih ve evrim kav-ray elbette zamanna gre byk bir ilerleme anlamna gelebilir ve bili-nen tarihi iyi kt aklayabilirdi. Sosyalist hareket Avrupa ile snrl kal-d, modern tarihin ve snf mcadelesinin baka sorunlarna younlatsrece, bu bayalatrlm bir Marksizme karlk den evrim kavray,en azndan Avrupa iin, yine de iyi kt tatmin edici saylabilecek akla-malar sunuyor saylabilirdi.

Ama dikkatli baklnca bu evrim kavray, bilinen Avrupa tarihini bileaklamakta yetersiz olurdu. Eer retici glerin gelimesi yeni retim bi-imlerinin ortaya kmasna yol ayor ve ncekini tasfiye ediyorsa, rne-

29 Lev Troki, Tek lkede Sosyalizm?, :

Snai olarak daha gelimi olan lke, daha az gelimi olann gelecekteki ha-lini gsterir yalnzca. Yntemsel kalk noktas bir btn olarak dnya ekono-misi deil, bir tip olarak tek bir kapitalist lke olan Marxn bu ifadesi, gemi

kaderlerine ve snai seviyelerine aldrmaks

Documents

Demir Kucukaydin - Marksizmin Marksist Elestirisi - V-2 - Orj.pdf