DEMOKRAS‹ VE ‹NSAN HAKLARI E⁄‹T‹M‹ 1-2mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/42/26/759120/... · DEMOKRAS‹ VE ‹NSAN HAKLARI E⁄‹T‹M‹ 1-2 64 Resim 2.11: Aile demokrasi

DDEEMMOOKKRRAASS‹‹ VVEE ‹‹NNSSAANN HHAAKKLLAARRII EE⁄⁄‹‹TT‹‹MM‹‹ 11--22

6644RReessiimm 22..1111:: AAiillee ddeemmookkrraassii bbiilliinncciinniinn kkaazzaanndd››rr››llmmaass››nnddaa vvaazzggeeççiillmmeezz bbiirr kkuurruummdduurr..

toplumu provoke eden (k›flk›rtan) çevrelerle vatandafllar› özenle birbirinden ay›rmayaçal›flmas› gerekir. Aksi durumda bütün bir toplumu istikrars›zl›k unsuru olarak görüpbask›c› yöntemlere baflvurmak demokrasinin do¤as›yla ba¤daflmayacak bir durumdur.

55.. YYöönneettiicciilleerriinn KKeennddii GGüüççlleerriinnii AArrtttt››rrmmaakk ‹‹sstteemmeelleerriiDemokratik yönetimlerde devlet erkini elinde bulunduran yöneticiler, bazen

kamudan ald›klar› güçle topluma hizmet etmek yerine kendi ç›karlar›n› ve konumlar›n›güçlendirmeye yönelebilirler. Hemflehricilik, düflünce ayr›mc›l›¤›, torpil, adamkay›rma, rüflvet gibi kanun d›fl› ve gayri ahlaki uygulamalar demokrasinin gerçekleflmesi önündeki engellerdir.

DD.. YYAAfifiAAMM BB‹‹ÇÇ‹‹MM‹‹ OOLLAARRAAKK DDEEMMOOKKRRAASS‹‹Demokrasi, salt bir yönetim biçimi ve siyasal sistem olman›n ötesinde ayn›

zamanda bir yaflam biçimidir. Hatta yaflam biçimi olarak demokrasi yönetim biçimi vesiyasal sistem olarak demokrasinin üstündedir denilebilir. Demokratik bir yaflam tarz›n›benimsememifl, günlük eylemlerinde demokrasiye uygun olmayan davran›fllarda bulunan, hoflgörüsüz bireylerden oluflan bir toplumda yönetim biçimi olarakdemokrasinin bütün kurum ve kurallar›yla gerçekleflmesi imkâns›zd›r.

Demokrasi bilinci toplumun vazgeçilmez kurumlar›ndan biri olan ailede bafllar.Aile içinde anne ve baban›n demokratik davran›fllar› çocuklara demokrasi bilincininkazand›r›lmas›nda son derece önemlidir. Anne ve baban›n aile için alacaklar› kararlar›birlikte ve çocuklarla konuflarak almalar›, ailenin gelece¤iyle ilgili kararlarda çocuklarasöz hakk› tan›nmas›, aile bireylerine kendileriyle ilgili durumlar için tercih hakk›tan›nmas›, bütün toplumlarda demokrasinin gerçeklefltirilmesi için bir bafllang›ç noktas› olmal›d›r.


6655

Kiflilerin yönetime kat›lmalar› yaln›zca seçimler, siyasi partiler ve parlamentoarac›l›¤› ile olmaz. Okulda, iflyerinde, ailede, arkadafl gruplar›nda k›saca toplumun herkesiminde kifliler kendilerini ve toplumu ilgilendiren kararlar›n al›nmas›nda söz sahibiolmal› düflüncelerini ve elefltirilerini söyleyebilmelidir. Bir yaflam biçimi olarakdemokrasinin hayata geçmesi için yönetilen de¤il yönetimde söz sahibi olanvatandafllar olmal›y›z.

Demokrasi hoflgörüyü gerektirir. Farkl› düflüncelere sahip, baflka dinlere inanan,farkl› ›rklara mensup, ayr› dilleri konuflan insanlar demokrasi kültürü içinde birbirlerinehoflgörüyle bakabilmelidir. Kendi gibi olmayanlara yaflam flans› tan›mayan insanlardanoluflan bir toplumda demokrasinin yerleflmesi kökleflmesi imkâns›zd›r. Demokrasiancak hoflgörünün bir yaflam biçimi haline getirilebilmesiyle mümkün olur.

Demokrasi baflkalar›n›n haklar›na sayg› duymay› ve kendi haklar›n› koruma bilincini gerektirir. Baflkalar›n›n haklar›n› kolayca çi¤neyebilen ya da haklar› çi¤nendi¤idurumlarda pasif kalan vatandafllardan oluflan bir toplum demokratikleflemez. Bunedenle demokratik toplumlar›n vatandafllar› baflkalar›n›n haklar›na sayg› göstermeyibir yaflam biçimi haline getirmeli, haklar› çi¤nendi¤i durumlarda gerekli demokratikmücadeleyi yürütmeyi bilmelidir.

Demokrasi kültürünün geliflmesinde sivil toplum örgütleri çok önemli bir yeresahiptir. Bireylerin görüfllerini paylaflt›¤›, güçlerini birlefltirdi¤i yerler olan sivil toplumörgütlerinin demokrasinin gelece¤i aç›s›ndan önemi büyüktür. Demokrasi bilincinesahip her vatandafl ilgi alanlar›na uygun sivil toplum örgütleri içinde aktif yer almal›d›r.Kifliler yöneticilerin yapt›klar›n› takip etmeli, bir yanl›fll›kla karfl›laflt›klar› zaman kendibafllar›na ya da sivil toplumla birlikte bir mücadele vermelidirler.

Sonuçta demokrasi bir siyasal sistem oldu¤u kadar bir yaflam tarz› ve yaflamafelsefesidir. Toplumdaki bireyler demokratik tutum ve davran›fllar kazanmal› bu tutumlar› içsellefltirmelidirler.


6666

6 ÖÖZZEETT

Eski Yunancada “demos” sözcü¤ü halk, “krasi” sözcü¤ü ise iktidar ya da egemenlik anlam›na gelmektedir. Bu do¤rultuda demokrasi sözcü¤ü “halk iktidar›”,“hak egemenli¤i” anlamlar›na gelmektedir. Demokrasinin ilk uygulamalar› Yunan sitedevletlerinde do¤rudan demokrasi fleklinde olmufltur. Daha sonra Roma ‹mparatorlu¤uile birlikte demokrasi giderek ortadan kalkm›fl ve ortaça¤ boyunca demokrasiyleyönetilen devlet olmam›flt›r.

15. yüzy›lda ortaya ç›kan Rönesansla birlikte insana verilen de¤er artm›fl veinsan›n onur ve de¤erini koruyacak devlet aray›fllar› yo¤unlaflm›flt›r. Bu aray›fllar vetoplumsal mücadeleler, insan haklar› düflüncesinin geliflmesine ve insan haklar›naulusal belgelerde yer verilmesine yol açm›flt›r. 18. yüzy›l sonlar› ile 19. yüzy›lbafllar›nda Bat›da temsilî demokrasinin ilk uygulamalar› bafllam›flt›r.

Bir ülkenin yönetim biçiminin demokrasi olarak adland›r›labilmesi için birtak›milke ve kurumlara ihtiyaç vard›r. Bunlardan baz›lar› seçimler, temsil, siyasi partiler,ço¤ulculuk, kat›l›m ve hukukun üstünlü¤üdür.

Temsilî demokrasilerde halk, egemenlik hakk›n› seçti¤i temsilciler arac›l›¤› ilekullan›r. Seçimlerin amac›na uygun olarak yap›labilmesi için iktidar yar›fl›na kat›lanfarkl› plan ve programlar› savunan siyasi partilerin varl›¤› kaç›n›lmaz bir zorunluluktur.Bu da ancak ço¤ulcu demokrasi ile mümkün olabilir.

Türkiye’de demokratikleflme hareketleri Türkiye Cumhuriyeti’nin içinden ç›kt›¤›devlet olan Osmanl› Devleti döneminde bafllam›flt›r. Osmanl› Devleti mutlakmonarfliyle yönetilen bir devletti. 1808’de imzalanan Sened-i ‹ttifak isimli belgeOsmanl›da Padiflah›n yetkilerini s›n›rlayan ilk belgedir. Daha sonra demokratikleflmeçabalar› Tanzimat ve Islahat Fermanlar›, I. ve II. Meflrutiyetle sürdürülmüfl ancak çeflitlinedenlerle Osmanl› Devletinde demokrasiye geçilememifltir.

Türkiye Cumhuriyeti’nde demokratikleflme çabalar› Atatürk ile h›z kazanm›flt›r.TBMM’nin aç›lmas›, 1921 Anayasas›’n›n kabul edilmesi, Cumhuriyetin ilan›,saltanat›n ve halifeli¤in kald›r›lmas›, laiklik ilkesinin kabul edilmesi vb. çal›flmalarTürkiye’de demokratikleflme mücadelesinin temelini oluflturmufltur.


6677

. TTEESSTT IIII

1. Ülkemizde uygulanan seçim sistemi afla¤›dakilerden hangisidir?

a) ço¤unluk sistemi b) nispi temsil sistemic) iki turlu seçim sistemi d) karma seçim sistemi

2. Milli Egemenlik ‹lkesi ilk önce afla¤›dakilerden hangisinde yer alm›flt›r?

a) 1921 Anayasas› b) 1924 Anayasas›c) 1961 Anayasas› d) 1982 Anayasas›

3. Ülkemizde genel seçimlerde uygulanan % 10’luk ülke baraj› afla¤›dakilerden hangisini ggüüççlleeflflttiirriirr??

a) yönetimde istikrar›n sa¤lanmas›n› b) hükümetin oluflmas›n›c) temsilde adaletin sa¤lanmas›n› d) TBMM’nin çal›flmas›n›

4. Laiklik ilkesi devlet sistemimize hangi y›l girmifltir?

a) 1921 b) 1924 c) 1932 d) 1937

5. Afla¤›dakilerden hangisi hukukun üstünlü¤ünün gere¤i ddee¤¤iillddiirr??

a) temel hak ve özgürlüklerin Anayasal güvenceye kavuflturulmas›b) seçimlerde nispi temsil sisteminin uygulanmas›c) kanunlar›n anayasaya uygun olarak haz›rlanmas›d) yasalar›n yasama, yürütme ve yarg› organlar›n› ba¤lamas›


6688

6. Bir ülkede farkl› fikir ve düflüncelerin olmas›, kiflilerin kendi düflüncelerine uygun sivil toplum kurulufllar›nda örgütlenebilmeleri ve iktidar yar›fl›na farkl› fikirlere sahip siyasi partilerin kat›labilmesi en çok afla¤›dakilerden hangisiyle ilgilidir?

a) laiklik devlet ilkesi b) hukukun üstünlü¤ü c) Anayasan›n ba¤lay›c›l›¤› d) ço¤ulcu demokrasi

7. Afla¤›dakilerden hangisi demokrasinin gerçekleflmesi için bir engel ddee¤¤iillddiirr??

a) temel e¤itimin zorunlu olmas› b) bat›l inançlarc) devletin ekonomik gücünün zay›fl›¤› d) kiflilerin ç›karc› davranmas›

8. Anayasaya göre afla¤›dakilerden hangisi hiçbir zaman oy kkuullllaannaammaazz??

a) 18 yafl›n› doldurmam›fl olanlar b) kamu hizmetlerinden yasakl›larc) taksirsiz suçlardan hüküm giyenler d) silah alt›nda bulunan er ve erbafllar

9. Afla¤›dakilerden hangisi demokrasinin uygulanmas›n› kolaylaflt›ran durumlardan biri ddee¤¤iillddiirr??

a) vatandafllar›n baflkalar›n›n haklar›na sayg›l› olmalar›b) insanlara kendileri ile ilgili kararlar›n al›nmas›nda söz hakk› verilmesic) aile içinde kararlar›n aile bireylerince ortaklafla al›nmas›d) tüm yasa ve yönetmeliklerin hak oyuna sunularak kabul edilmesi

10. Afla¤›dakilerden hangisi siyasi partilerin ifllevlerinden ddee¤¤iillddiirr??

a) halk› kamplaflt›rmak b) siyasal kat›l›m› sa¤lamakc) liderler yetifltirmek d) iktidar› denetlemek

DEMOKRAS‹ VE ‹NSAN HAKLARI E⁄‹T‹M‹ 1-2

ÜN‹TE III

‹NSAN HAKLARININ KORUNMASI VE GERÇEKLEfiT‹R‹LMES‹

A. ‹NSAN HAKLARININ KORUNMASI

1. ‹nsan Haklar›n›n Uluslararas› Koruma Alt›na Al›nmas› ve Sonuçlar›

2. Uluslararas› Koruman›n Dayanaklar› ve Türleri

B. ULUSLARARASI KORUMA MEKAN‹ZMALARI VE ‹fiLEVLER‹

1. Bafll›ca Uluslararas› Koruma Organlar›

2. Koruma Mekanizmalar›n›n ‹fllevleri ve Katk›lar›

C . ULUSLARARASI KORUMADA S ‹ V ‹ L TOPLUM ÖRGÜTLER‹N‹N YER‹ V ER O L Ü

Ç. GÜNÜMÜZDE ‹NSAN HAKLARININ KORUNMASI KONUSUNDA

DEMOKRAS‹LERDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR


70

* Önceki bölümler için önerilen çal›flma yöntemlerini dikkate al›n.* Konuyla ilgili bas›n yay›n organlar›nda yer alan haberleri takip ederek notlar al›n.* Bilgilerinizi çevrenizdekilerle paylaflarak pekifltirin.* Bölüm içinde yer alan sorular› cevapland›r›n.

* ‹nsan haklar›n›n uluslararas› koruma alt›na al›nmas›n›n neden ve sonuçlar›n›n neleroldu¤unu ö¤reneceksiniz.

* Uluslararas› koruman›n dayanaklar›n› ve türlerini ö¤reneceksiniz.* ‹nsan haklar›n›n korunmas›yla ilgili bafll›ca uluslararas› organlar›n neler oldu¤unu

ve insan haklar›n›n korunmas›nda hangi katk›lar› sa¤lad›klar›n› ö¤reneceksiniz.* Uluslararas› korumada sivil toplum örgütlerinin katk›lar›n›n neler oldu¤unu

ö¤reneceksiniz.

BU ÜN‹TEN‹N AMAÇLARI☞

NASIL ÇALIfiMALIYIZ? ✍


71

➠

A. ‹NSAN HAKLARININ KORUNMASI1. ‹nsan Haklar›n›n Uluslararas› Koruma Alt›na Al›nmas› ve Sonuçlar›Hat›rlayaca¤›n›z gibi insan haklar› düflüncesinin geçmifli çok eskilere gitmektedir.

17–18. yüzy›llarda sistemli bir düflünce haline dönüflen insan haklar›, do¤al hukukanlay›fl›na dayanm›flt›r. ‹nsan›n do¤ufltan baz› haklara sahip oldu¤u düflüncesi, toplum-sal mücadelelerinde sonucunda oluflan belgelerde yer almaya bafllanm›flt›r. 1689“‹ngiliz Haklar Bildirgesi”, 1776 “ Virginia Haklar Bildirgesi”, 1789 “AmerikanAnayasas›”, 1789 “Frans›z ‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirgesi” insan haklar›na yerveren ilk yaz›l› ulusal belgelerdendir. Bu belgelerin hepsi evrensel de¤er tafl›makla birlikte uygulamas› aç›s›ndan ulusal etkiye sahiptir. ‹nsan haklar› konusunda örnek olanbu belgelerinde etkisiyle daha sonra pek çok ülkenin anayasas›nda insan haklar›na yerverilmeye bafllanm›flt›r. Genellikle “yaflama hakk›”, “mülkiyet hakk›”, “düflünce h ü r r i y e t i ”, “din ve vicdan hürriyeti”, “seçme ve seçilme hakk›” gibi klasik haklar 19. yy.sonlar› ile 20. yy. bafllar›nda pek çok ülkenin ulusal hukukunda koruma alt›na al›nm›flt›r.

2 0 . y y’ › n ilk yar›s›nda yaflanan iki büyük savafl; I. Dünya Savafl› ve II. Dünya Savafl›, insan haklar›n› ulusal düzeyde koruman›n yeterli olamayaca¤›n›,insan haklar› ihlallerini ortadan kald›rmayaca¤›n› aç›kça gösterdi. II. Dünya Savafl›ndamilyonlarca insan öldü. Ölenlerin ço¤u cephe gerisindeki kad›n ve çocuklardanolufluyordu. Bu savaflta toplu katliamlar yap›ld›. ‹nsanlara, insanl›k d›fl› iflkenceler uyguland›. Bütün bunlar insan haklar›n›n uluslararas› düzeyde korunmas› gerekti¤idüflüncesini güçlendirdi.

Resim 3.1: II. Dünya Savafl› büyük çapta insan haklar› ihlallerine yol açm›flt›r.


72

‹nsan haklar›n›n evrensel düzeyde korunmas› çabalar› 1919’da kurulan C e m i y e t - iAkvam (Milletler Cemiyeti) ve ILO (International Labour Organization ) (Uluslararas›Çal›flma Örgütü) ile bafllar. Cemiyet-i Akvam, Versailles Bar›fl Antlaflmas›’yla 1919’da‹sviçre’de kuruldu. Milletler Cemiyeti’nin kurulufl sözleflmesine göre örgütün amac›,“Uluslar aras›nda iflbirli¤i gelifltirmek ve uluslararas› bar›fl› ve güvenli¤i sa¤lamak için,savafla baflvurmamak konusunda birtak›m yükümlülükler kabul etmek, gizlilikten uzak,adaletli ve onurlu uluslararas› iliflkiler sürdürmek; Hükümetlerce, bundan böyle eylem-sel davran›fl kural› kabul edilen uluslararas› hukuk kurallar›na kesinlikle uymak;Örgütlenmifl halklar›n karfl›l›kl› iliflkilerinde adaleti korumak ve antlaflmalardan do¤anbütün yükümlülüklere titizlikle sayg› göstermek...” olarak belirtilmiflti. MilletlerCemiyeti umulan fayday› sa¤lamad› ve II. Dünya Savafl› sonras›nda 1946’da kapat›ld›.

ILO’da Versailles Bar›fl Antlaflmas›yla 1919 da ‹sviçre’de kuruldu. ILO’nunkurulufl amac› çal›flma iliflkilerinin düzenlenmesi, çal›flanlar için elveriflli çal›flmakoflullar›n›n sa¤lanmas› ve ülkelerde çal›flma ile ilgili yasalarda standart sa¤lanmas› idi.Dolay›s›yla ILO insan haklar›na s›n›rl› bir aç›dan yaklafl›yordu. ILO faaliyetlerinibugünde BM Örgütünün bir uzmanl›k kuruluflu olarak sürdürmektedir. ILO, çal›flma saatlerinin azalt›lmas›, çal›flma ücretlerinin artt›r›lmas›, çal›flanlara örgütlenme haklar›n›n sa¤lanmas›, ifl güvencesi gibi alanlarda yapt›¤› çal›flmalarla insan haklar›n›ngeliflmesine büyük katk›lar sa¤lam›flt›r.

‹nsan haklar›n›n uluslararas› düzeyde korunmas› çabas› 1945’de BirleflmiflMilletler Örgütünün kurulmas› ve 10 Aral›k 1948 de ‹nsan Haklar› EvrenselBildirgesi’nin imzalanmas› ile somut sonuçlar vermeye bafllam›flt›r.

‹kinci Dünya Savafl› öncesinde, uluslararas› hukuk yaln›zca devletler aras›ndakiiliflkiyi düzenliyor “devlet-yurttafl iliflkileri” nin düzenlenmesini ise ulusal hukukab›rak›yordu. Birleflmifl Milletler öncesi dönemde, bireyler uluslararas› hukukun öznesi de¤il konusu idi. Bu anlay›fla göre, uluslararas› hukukta hak özneleri, yaln›zca“devletler” idi. Dolay›s›yla da, devletin kendi vatandafllar›na kötü davranmas› vehaklar›n› çi¤nemesi sadece bir iç hukuk sorunu olarak görülüyordu.

Birleflmifl Milletler Antlaflmas›’nda kurucu halklar, insan haklar›na, insan›nkiflili¤ine, onuruna ve de¤erine, kad›n-erkek eflitli¤ine, bütün milletlerin eflitli¤ine olaninançlar›n› belirttikten sonra, insan haklar›na sayg›y› dünyan›n her taraf›nda gerçeklefltirmeyi taahhüt etmifllerdir. ‹flte ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi bu taahhüdün ilk uluslararas› belgesi olarak ortaya ç›km›flt›r. Dolay›s›yla, insan haklar›n›nuluslararas› hukukun konusu oluflu tarihsel olarak, insan haklar› kadar eski bir olgude¤ildir.

2. Uluslararas› Koruman›n Dayanaklar› ve Türleri‹nsan haklar›n›n korunmas›na yönelik Uluslararas› belgeler genelde iki bafll›k

alt›nda de¤erlendirilebilir.

➠

➠


73

❂

Bunlardan ilki Uluslararas› bildirgelerdir. Uluslararas› bildirgeler, bildirgeye t a r a fdevletler için ba¤lay›c› hükümler içermezler. Bildirge ile sa¤lanan haklar›n korunmas› içinherhangi bir denetim mekanizmas› ve yapt›r›m organ› öngörülmemifltir. Bildirgelerdaha çok yol gösterici ve tavsiye niteli¤indedir. Birleflmifl Milletler örgütü taraf›ndankabul edilen ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi bu tür bir korumaya örnektir.

‹kincisi ise koruma türü ise Uluslararas› antlaflmalard›r. Uluslararas› antlaflmalar onayland›klar›nda taraf devletler için ba¤lay›c› bir nitelik kazan›rlar. Taraf devletlersözleflme hükümlerini iç hukuklar›na aktararak antlaflman›n gere¤ini yapmak z o r u n d a d › r l a r. Sözleflmenin gere¤ini yapmayan devletler için çeflitli yapt›r›mlaröngörülmüfltür. Avrupa Konseyi’nce kabul edilen Avrupa Çocuk Haklar› Sözleflmesibu tür korumaya örnek gösterilebilir.

Uluslararas› koruma mekanizmas›n›n iflletilmesi için iki temel dayanak vard›r. Budayanaklardan biri hem bir uluslararas› organizasyona dâhil olan hem de bu org a n i z a s y o ntaraf›ndan haz›rlanan bir antlaflmaya taraf olan devletler için uygulanan denetimdir.Buna “sözleflme-içi” denetim ad› verilir. Di¤er denetim türü de bir antlaflmaya tarafolmayan fakat antlaflmay› haz›rlayan uluslararas› organizasyona üye olan devletler içinuygulanan denetimdir. Buna da “sözleflme-d›fl›” denetim ad› verilir.

Sözleflme-içi Denetim

Bu denetim, en güçlü ve rahat uygulanabilen bir mekanizmad›r. Çünkü denetlenmesigereken devlet “taraf devlet” statüsündedir. Yani bu devlet, sadece sözleflmeyi oluflturanuluslararas› kuruluflun bir üyesi olmakla kalmam›fl; ayn› zamanda sözleflmeye imzaatm›flt›r. Fakat baz› zamanlarda sözleflmenin ilgili devletçe onaylanm›fl olmas› yeterliolmayabilir; sözleflmeyle oluflturulmufl denetim organ›n›n yetkisinin de kabul edilmiflolmas› gerekir.

Sözleflme-d›fl› Denetim

Burada denetim, sözleflmenin onaylanmas›ndan ba¤›ms›z olarak yanidenetlenecek devletin sözleflmeyi imzalamasa da sözleflmeyi haz›rlayan uluslar aras›o rganizasyona üye olmas›na dayan›larak yap›l›r. ‹lgili devlet, uluslararas› örgütün kuruluflbelgesini (Anayasa, Antlaflma ya da Statüsünü) kabul etmiflse, art›k “üye devlet”tir. Üyedevlet insan haklar›n› ihlal ederse uluslararas› organizasyona üye di¤er devletlerinsiyasi yapt›r›mlar›yla karfl›lafl›r. Üyeli¤inin düflürülmesi ya da ask›ya al›nmas› gibiyapt›r›mlar devreye girer.

Birleflmifl MilletlerDünyada bar›fl›n sa¤lanmas› ve insan haklar› ihlallerinin önlenmesi amac›yla

26 Haziran 1945’te Birleflmifl Milletler Antlaflmas› imzalanm›fl 24 Ekim 1945’teBirleflmifl Milletler Örgütü kurulmufltur. Türkiye Cumhuriyeti de BM’nin kurucular›a r a s › n d a d › r. Birleflmifl Milletler anlaflmas›n› imzalayan devletler, insan haklar›nayap›lan sald›r›lar›n önlenmesi amac›yla tüm halk ve uluslar›n benimseyece¤i kurallar›nsaptanmas› için çaba harcam›flt›r. 1946’da BM taraf›ndan kurulan ‹nsan Haklar›Komisyonu bir bildirge haz›rlam›fl ve bu bildirge Birleflmifl Milletler Örgütü taraf›ndan10 Aral›k 1948’de ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ad›yla kabul edilmifltir. Türkiye bubildirgeyi 1949’da kabul etmifltir.

‹nsan Haklar› Evrensel Bildirge’si, insan haklar› ve temel özgürlükler aç›s›ndangenifl bir alan› kapsamaktad›r. Bu bildiri, yaln›z kiflisel ve siyasal haklar› içermeklekalmam›fl, ekonomik, sosyal ve kültürel haklara da yer vermifltir. Bildirge insan haklar›n›n uluslararas› alanda korunmas› aç›s›ndan evrensel nitelikte bir belgedir.Ancak bildirgede belirtilen hak ve özgürlükler bir ideali ifade etmekle kalm›fl, devletleri herhangi bir yükümlülük alt›na sokmam›flt›r. Buna ra¤men gerek ulusalgerekse uluslararas› alanda insan haklar›n›n geliflmesinde esin kayna¤› olmufltur.

Birleflmifl Milletler Örgütü ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nden sonra baz›önemli antlaflmalar haz›rlam›flt›r. Bunlar 16 Aral›k 1966 tarihli “Kiflisel ve SiyasalHaklar Uluslararas› Sözleflmesi” ve 3 Ocak 1976 tarihli “Ekonomik, Sosyal ve KültürelHaklar Uluslararas› Sözleflmesi”, 21 Aral›k 1965 tarihli “Her Türlü Irk Ayr›mc›l›¤›n›nÖnlenmesi Sözleflmesi” ve “‹flkence ve Di¤er Zalimce, ‹nsanl›k D›fl› veya KüçültücüDavran›fl veya Cezalara Karfl› Sözleflme”dir.

➠

➠


74

B. ULUSLARARASI KORUMA MEKAN‹ZMALARI VE ‹fiLEVLER‹

1. Bafll›ca Uluslararas› Koruma Organlar›Uluslararas› koruma organlar› evrensel ve bölgesel düzeyde faaliyet gösteren

organlar olarak iki gruba ayr›labilir. Birleflmifl Milletler Örgütü bütün dünya ülkelerininkat›l›m›na aç›k evrensel düzeyde faaliyet gösteren bir koruma organ›d›r. Av r u p aKonseyi ve Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤i Teflkilat› ve Avrupa Birli¤i ise bölgesel düzeydekoruma amaçlayan bafll›ca koruma organlar›d›r

Resim 3.2: BM Amblemi


75

‹nsan haklar›n› koruma amac›yla Birleflmifl Milletler Örgütü bünyesinde flikâyetve rapor mekanizmalar› arac›l›¤›yla denetim amaçl› flu komiteler kurulmufltur:

1. Irk Ayr›mc›l›¤›n›n Kald›r›lmas› KomitesiBu komite, Birleflmifl Milletler Örgütü’nün kurdu¤u ilk d e n e t i m o rg a n › d › r.

Komitenin kurulmas›n› öngören sözleflme 21 Aral›k 1965’te Birleflmifl MilletlerGenel Kurulu’nca kabul edilip 4 Ocak 1969’da yürürlü¤e girmifltir. Bununla birliktekomitenin tan›nmas›yla ilgili bildirim 3 Aral›k 1982’de yürürlü¤e girmifltir. 31 A r a l › k1995 itibariyle komiteyi kuran sözleflme 150 devletçe onaylanmas›na ra¤men,komitenin yetkisini ancak 20 devlet tan›m›flt›r. Türkiye sözleflmeyi imzalam›fl amahenüz onaylamam›flt›r.

2. Apartheid’a Karfl› Grup Apartheid Suçunun Cezaland›r›lmas› ve Kald›r›lmas› Uluslararas› Sözleflmesi,

30 Kas›m 1973’te kabul edilip 18 Temmuz 1976’da yürürlü¤e girmifltir. 31 Aral›k 1995itibariyle 89 devletin taraf oldu¤u sözleflmeyi Türkiye onaylamam›flt›r. Bu sözleflme,Güney Afrika’da y›llarca uygulanan sistemli ›rkç›l›¤› (apartheid) önlemek ve cezaland›rmak amac›yla 9 Aral›k 1948 tarihli Soyk›r›m Suçunun Cezaland›r›lmas› veÖnlenmesi Sözleflmesi’ni tamamlama amac› tafl›r. Uluslararas› cezaland›rmamahkemesi geç de olsa kurulmufltur.

3. ‹nsan Haklar› Komitesi: Seçmeli Protokol Yöntemi Kiflisel ve Siyasal Haklar Uluslararas› Sözleflmesi ve buna ek Seçmeli Protokol

16 Aral›k 1966’da kabul edilmifl ve 23 Mart 1976’da yürürlü¤e girmifltir. 31 Aral›k 1995itibariyle sözleflmeyi 132, seçmeli protokolü ise 87 devlet onaylarken, Türkiye busözleflmeyi onaylamam›flt›r.

4. Ekonomik Sosyal Ve Kültürel Haklar Komitesi Komite 1995’te yürürlü¤e giren Ekonomik Sosyal Ve Kültürel Haklar

sözleflmesine dayanarak kurulmufltur. 31 Aral›k 1995 itibariyle 133 devlet onaylam›flve Türkiye bu belgeyi onaylamam›flt›r.

5. Kad›nlara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Kald›r›lmas› Komitesi Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi Sözleflmesi (C E D AW)

18 Aral›k 1979’da kabul edilip 3 Eylül 1981’de yürürlü¤e girmifltir. 31 Aral›k 1995itibariyle 151 devlet onaylam›fl; Türkiye bu sözleflmeyi 1985’te onaylam›flt›r.

6. ‹flkenceye Karfl› Komite ‹flkenceye ve Baflka Zalimce ‹nsanl›k D›fl› ya da Onur K›r›c› Ceza ya da

Davran›fllara Karfl› Sözleflme, 10 Aral›k 1984’te kabul edilip 26 Haziran 1987’de yürürlü¤e girmifltir. 31 Aral›k 1995 itibariyle 93 devlet onaylam›fl; komitenin yetkisi1994 itibariyle 36 devletçe tan›nm›flt›r. Türkiye, bu belgeyi 10 A¤ustos 1988’de onaylam›fl ve komitenin yetkisini tan›m›flt›r.


76

7. Çocuk Haklar› Komitesi Çocuk Haklar› Sözleflmesi 20 Kas›m 1989’da kabul edilip 2 Eylül 1990’da

yürürlü¤e girmifltir. 31 Aral›k 1995 itibariyle 190 devlet onaylam›flt›r. Türkiye busözleflmeyi 23 Aral›k 1994’te onaylam›flt›r.

8. Aç›k ve Sistemli ‹hlallere Karfl› 1503 Yöntemi Birleflmifl Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi 27 May›s 1970’te 1503 say›l›

kararla bir denetim yöntemi kabul etmifltir. Bu yönteme göre denetim, devletlerinsözleflmeleri onaylamas›na ba¤l› de¤ildir. Tek dayana¤›, denetlenecek devletinBirleflmifl Milletler üyesi olmas›d›r.

Avrupa Konseyi 2. Dünya Savafl›n›n Avrupa’da yol açt›¤› toplumsal, siyasal ve ekonomik y›k›m sonu-

cu Avrupa’da bar›fl ve istikrar› sa¤layacak ortak de¤erler yaratmak amac›yla bir örg ü tkurulmas› gündeme gelmifl ve on Avrupa devletinin 5 May›s 1949’da imzalad›¤›sözleflmenin 3 A¤ustos 1949 tarihinde yürürlü¤e girmesiyle Avrupa Konseyi kurulmufltur.Türkiye Avrupa Konseyine 8 A¤ustos 1949 tarihinde kat›lm›fl, 12 Aral›k 1949’da da 5446say›l› yasayla onaylayarak konsey üyeli¤ini iç hukukunun bir parças› haline getirdi.

Resim 3.3: Avrupa Konseyi


77

➠

➠

➠ Avrupa Konseyinin kurulufl amaçlar› aras›nda yer alan ilkelerin insan haklar›aç›s›ndan en önemlisi insan haklar›n›n ve temel özgürlüklerin gelifltirilmesi ve k o r u n m a s › d › r. Konsey Sözleflmesine göre bütün üye devletler hukukun üstünlü¤ü ilkesi-ni kabul etmifltir. Avrupa Konseyinin üyeleri herkesin insan haklar›ndan ve temelözgürlüklerden yararlanma ilkesini kabul etmekte olup, insan haklar›na ve temel özgürlüklere uymayan, bunlar› ciddi flekilde çi¤neyen üye devletlerin Konseydenç›kart›lmas› yoluyla yapt›r›m öngörmüfltür.

Avrupa Konseyi; üye ülkelerin d›fliflleri bakanlar›ndan oluflan Bakanlar Komitesi,üye ülkelerin parlamenterlerinden oluflan ve dan›flma organ› niteli¤inde olanParlamenterler Meclisi ve Genel Sekreterlik olmak üzere üç organdan oluflmaktad›r.

Avrupa Konseyi kuruluflu ile birlikte insan haklar› alan›nda çal›flmaya bafllam›fl,‹nsan Haklar› Sözleflmesi 4 Kas›m 1950 tarihinde imzalanm›flt›r. Bu sözleflme 3 Eylül 1953’de yürürlü¤e girmifltir. Türkiye ise bu sözleflmeyi 18 May›s 1954’deonaylay›p iç hukukuna dâhil etmifltir. Daha sonra imzalanan protokollerle sözleflmedeyer alan haklar›n kapsam› geniflletilmifltir. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, uluslararas› bir sözleflmedir. Sözleflmeyi imzalayan devletler baz› yükümlülükler alt›nagirmifl ve kendi yetki alanlar› içinde bulunan bireylerin hak ve özgürlüklerinin,sözleflmeye uygun olarak korunmas›ndan sorumlu tutulmufltur. Bu sözleflmeylebireylere tan›nan haklar›n gerçekleflmesini sa¤lamak üzere baz› denetim organlar›oluflturulmufltur. Bunlar; Bakanlar Konseyi, Delegeler Komitesi ve Avrupa ‹nsanHaklar› Mahkemesidir.

Avrupa ‹nsan Haklar› MahkemesiÜye devletlerden seçilen yarg›çlardan oluflur. Yarg›çlar seçildikleri ülkeden

ba¤›ms›z olarak görev yaparlar. ‹nsan Haklar› Mahkemesi, sözleflmeyi imzalayandevletlerin sözleflme hükümlerini yerine getirip getirmedi¤ini denetlemekle sorumludur.Sözleflme Hükümleri aras›nda say›lan bir hakk›n›n çi¤nendi¤ini düflünen devlet, grupya da kifliler mahkemeye baflvurarak hakk›n› arayabilir. Mahkemeye baflvurunun b e l l iflartlar› vard›r. ‹nsan Haklar› Mahkemesi, kendisine yap›lan baflvurular›n öncelikleeksiklik olup olmad›¤›n› (iç hukuk yolar›n›n tüketilmifl olmas›, iç hukuk yollar›n›ntüketilmesinden sonra 6 ayl›k sürenin geçmemesi vs.) inceler. Eksiklik bulunmamas›halinde dava süreci bafllar. Kabul edilebilirlik karar› verildikten sonra, esas hakk›ndakarar verilmeden Mahkemenin arac›l›¤› ile taraflar aras›nda dostça çözüm sürecibafllat›labilir. Dostça çözüm sürecinin kabul edilmesi ve dava sürecinin sona ermesi içintaraflar›n uzlaflmas› ve mahkemenin de uzlaflmay› kabul etmesi gerekmektedir.Mahkemenin yapt›r›m› tazminat ödenmesi fleklindedir.

➠

➠


78

Bakanlar Komitesi‹nsan Haklar› Mahkemesinin kararlar›n›n yerine getirilmesini denetleyen bir

denetim organ›d›r. Y›lda iki kez toplan›r. Siyasi yapt›r›ma sahiptir.

Delegeler KomitesiÜye devletlerin daimi temsilcilerinden oluflan bir komitedir. Mahkeme

kararlar›n›n uygulanmas›n› izlemek, rapor haz›rlamak gibi görevleri vard›r.

Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, bir baflka denetim mekanizmas› olaraksözleflmeye taraf devletlerin birbirlerini denetlemelerine olanak tan›m›flt›r. Ta r a fdevletler gerek görürlerse sözleflmeye taraf herhangi bir ülkedeki insan haklar› ihlallerini yerinde inceleyerek rapor haz›rlayabilirler. Sözleflme kurallar›, sözleflmecidevleti yaln›zca kendi vatandafllar›ndan de¤il yetki alan›nda bulunan yabanc›lardan dasorumlu tutmufltur.

Sözleflme, temel hak ve özgürlüklerin, ulusal güvenli¤in sa¤lanmas›, ülkeninekonomik ç›karlar›n›n, kamu sa¤l›¤›n›n, genel ahlak›n, baflkalar›n›n hak ve özgürlüklerininya da kamu düzeninin korunmas›, suç ifllenmesinin önlenmesi ve savafl gibi nedenlerlek›s›tlanabilece¤ini öngörmüfltür. Ancak sözleflme, hiçbir devlete, ola¤anüstü durumlardabile, kiflinin yaflama hakk›na sayg› gösterme yükümlülü¤ünden, ya da iflkence ve kölelik yasa¤›ndan veya suç ve cezalar›n hukukili¤inden kurtulma olana¤› vermemifltir.

Resim 3.4: Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi binas›

Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤i Teflkilat› (AG‹T)AG‹T’in temelleri A¤ustos 1975’te yay›nlanan “Helsinki Nihai Senedi” ile

at›lm›flt›r. Senedin amac› Avrupa’da bar›fl ve istikrar›n sa¤lanmas› ve hiçbir ayr›mgözetilmeksizin bütün insanlar›n temel hak ve özgürlüklerine sayg› gösterilmesininsa¤lanmas›d›r. Bir sözleflmeden çok niyet bildirisi olan ve hukuksal bir yapt›r›miçermeyen bildirinin istenen sonuçlar› vermemesi üzerine 1990’da kurumsal bir yap›oluflturulmas› yoluna gidilmifltir. Bu do¤rultuda baz› organlar oluflturulmufltur. Bunlar:

Konsey: Taraf devletlerin d›fliflleri bakanlar›ndan oluflan bir organd›r. AG‹Ttoplant›lar›nda al›nan kararlar›n yerine getirilmesini sa¤lar.

K›demli Memurlar Komitesi: Konseyin çal›flmalar›na yard›mc› olur.

Çat›flma Önleme Mer kezi: Ülkeler aras›nda do¤abilecek çat›flmalar›n önlenmesi için faaliyet gösterir.

Dan›flma Komitesi: Konseye yard›mc› olmak üzere kurulmufltur. ‹flbirli¤i vekoordinasyon amaçl› toplant›lar düzenler.

H ü r S e ç i m l e r B ü ro s u : Taraf devletlerde seçimlerin sa¤l›kl› bir biçimdeyap›labilmesi için çal›flmalar yapar.

Avrupa Birli¤iAvrupa Birli¤inin temeli 18 Nisan 1951’de Avrupa’da kal›c› bar›fl ve istikrar›n

sa¤lanmas›, ‹kinci Dünya Savafl›’n›n verdi¤i ac›lar›n tekrarlanmamas› için Almanya veFransa’n›n öncülü¤ünde alt› Avrupa ülkesi taraf›ndan imzalanan Avrupa Kömür veÇelik Toplulu¤u (AKÇT) ile at›lm›flt›r. Toplulu¤un ad› Avrupa Ekonomik Toplulu¤u,Avrupa Toplulu¤u ve nihayet Avrupa Birli¤i olarak de¤iflmifltir.

“ B i r l i ¤ i n ” amac› Avrupa ülkeleri aras›nda ekonomik ve siyasi bir birlik oluflturmakt›r. “Birlik” gelinen aflamada üye ülkelerin gücünü aflan uluslar üstü biryap›ya dönüflmüfltür. Birlik, üyelerinden ve Birli¤e dâhil olmak isteyen ülkelerden bellikriterleri sa¤lamas›n› istemektedir. Bu kriterlerden demokrasi ve insan haklar›yla ilgiliolan› Kophenag Kriterleridir. Kophenag kriterleri üye ve aday ülkelerden demokrasiyigelifltirmelerini, demokrasinin geliflmesi ile ilgili kurumsal düzenlemeleri yapmalar›n›istemektedir. Ayr›ca Birlik üyelerinden 1999’da Amsterdam’da imzalanan bir anlaflmagere¤i Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi’nin gereklerini yerine getirmelerini istemifltir.

2. Koruma Mekanizmalar›n›n ‹fllevleri ve Katk›lar›Uluslararas› koruma organlar›n›n yapt›klar› çal›flmalar, insan haklar› ihlallerinin

önlenmesinde büyük katk›lar sa¤lam›fllard›r. Uluslararas› koruma organlar›n›n sa¤lad›klar›en önemli katk›lardan biri taraf devletlerde demokratikleflme sürecini h›zland›rmako l m u fl t u r. Uluslararas› sözleflmeler taraf devletler için ba¤lay›c› hükümler içerdiklerindentaraf devletler sözleflmeye uygun davranmak için gerekli kurumsal ve hukuksal


79

➠

➠

➠

➠


80

düzenlemeleri yapmak zorunda kalmaktad›rlar. Bu düzenlemeler taraf devletlerde insanhaklar› ihlallerinin önlenmesinde etkili olmaktad›r. 1982 Anayasas›n›n 90. maddesinde“Usulüne göre yürürlü¤e konulmufl milletleraras› andlaflmalar kanun hükmündedir. Bunlarhakk›nda Anayasaya ayk›r›l›k iddias› ile Anayasa Mahkemesine baflvurulamaz…. Usulünegöre yürürlü¤e konulmufl temel hak ve özgürlüklere iliflkin milletleraras› andlaflmalarlakanunlar›n ayn› konuda farkl› hükümler içermesi nedeniyle ç›kabilecek uyuflmazl›klardamilletleraras› andlaflma hükümleri esas al›n›r.” ifadesine yer verilerek demokratikleflmesüreci için olumlu bir ad›m at›lm›flt›r.

Uluslararas› ‹nsan Haklar› Örgütlerinin cayd›r›c› etkisi taraf devletleri insan haklar› ihlallerinin önlenmesi konusunda dikkatli davranmaya zorlam›flt›r. Ta r a fdevletler siyasi ya da hukuki bask›lardan kurtulmak için dikkatli davranmak zorundakalmaktad›r. Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesi’nin verdi¤i tazminat cezalar› ülkeleris›k›nt›ya düflürebilmektedir.

Uluslararas› insan haklar› örgütleri sayesinde kifliler de uluslararas› hukukunöznesi durumuna gelmifllerdir. Avrupa ‹nsan Haklar› Mahkemesine kifli veya gruplar dahak aramak için baflvurabilmektedir. Böylece eskiden oldu¤u gibi bir insan haklar›ihlalleri yaln›zca ulusal hukuk taraf›ndan de¤il uluslararas› hukuk taraf›ndan da korumaya al›nm›flt›r. Kiflilerin A‹HM’ye baflvurusu sonucu insan haklar› ihlalleri gizlikalmamakta, dünya kamuoyunun dikkatini çekmektedir.

Uluslararas› koruma organlar› sayesinde insan haklar› e¤itiminin önemi ön planaç › k m › fl t › r. Birleflmifl Milletler Örgütü ve Avrupa Konseyi’nin yay›nlad›¤› çeflitli belgelerdeinsan haklar› e¤itiminin önemi vurgulanm›flt›r. BM Genel Kurulu 1994 tarihinde ald›¤›bir kararla 1995–2004 y›llar›n› “‹nsan Haklar› E¤itimi On Y›l›” olarak kabul etmifltir.

C. ULUSLARARASI KORUMADA S‹V‹L TOPLUM ÖRGÜTLER‹N‹NYER‹ VE ROLÜ

Demokrasinin geliflmesinde ve insan haklar›n›n korunup gelifltirilmesinde siviltoplum örgütleri önemli bir yere sahiptir. Demokrasi özellikle sivil toplumla var olabilen bir yönetim biçimidir. Sivil toplum örgütleri demokrasinin bask› unsurlar›olarak nitelendirilirler. Etkili bir kamuoyu, bas›n yay›n organlar› ve sivil toplum örgütleri olmasa iktidar› ellerinde bulunduranlar demokrasi d›fl› uygulamalara kolaycayönelebilirler. Sivil toplum örgütleri devleti ve siyasi iktidarlar› izleyerek demokrasinind›fl›na ç›kan uygulamalara tepki gösterir, gösteri ve yürüyüfller düzenleyerek antidemokratik uygulamalar› protesto eder, toplant›lar yaparak, seminerler düzenleyerek,bas›n yay›n organlar›n› kullanarak halk›n demokratik sapmalar konusunda bilinçliolmas›n› sa¤larlar.

Halk›n demokratik yönetimler üzerinde etkili olabilmek, yönetime daha etkin birbiçimde kat›larak sorunlar›n› çözüme kavuflturmak, kendilerine verilmifl hak ve özgürlükleri geniflletmek için kurduklar› dernekler sendikalar, kulüpler, odalar, vak›flarvb. birer sivil toplum kurulufllar›d›r.


81

Uluslararas› düzeyde örgütlenmifl olan sivil toplum örgütleri demokrasiye veinsan haklar›na iliflkin sorunlara evrensel düzeyde yaklafl›rlar. Çeflitli ülkelerdeki insanhaklar› ihlallerini ve anti demokratik uygulamalar› ortadan kald›rmaya çal›fl›rlar. Bukurulufllar herhangi bir devletin etki ve güdümünde kalmad›klar›ndan demokrasininkorunmas›nda devletler kadar etkili olabilirler. Bu kurulufllar evrensel ölçekte kamuoyuoluflturarak tüm dünyan›n halklar›n›n gözünü insan haklar› ihlallerine çevirirler.Uluslararas› sivil toplum devletler için büyük bir bask› arac›d›r. Uluslararas› siviltoplumun dünyan›n herhangi bir ülkesinde meydana gelen bir olumsuzlu¤a dünyakamuoyunun dikkatini çekmesi o devleti uluslararas› iliflkiler aç›s›ndan s›k›nt›ya sokar.

Uluslararas› sivil toplum örgütlerinin faaliyet alanlar›;* ‹nsan haklar› ihlallerinin önlenmesi,* Savafllar›n ortadan kald›r›lmas›, * Gelir adaletsizli¤inin ortadan kald›r›lmas›,* Azgeliflmifllikle mücadele,* Açl›¤›n k›tl›¤›n ve salg›n hastal›klar›n ortadan kald›r›lmas›,* Cehaletin önlenmesi,* ‹flkenceyle mücadele,* Soyk›r›mla mücadele,* Irk ayr›mc›l›¤›n›n ortadan kald›r›lmas›,* Düflünce özgürlü¤ü ihlallerinin ortadan kald›r›lmas›,* H›zl› nüfus art›fl›n önlenmesi,* Çevre kirlili¤inin önlenmesidir.

Uluslararas› ölçekteki sivil toplum kurulufllar›;Uluslararas› K›z›lhaç Komitesi: 1963’te ‹sviçre’de kurulmufltur. Bu komite,

savafl esirlerine insanca muamele edilmesi için çaba harcar. Savafllar s›ras›nda oluflacakinsan haklar› ihlallerini ortadan kald›rmaya çal›fl›r.

Uluslararas› Hukuk Komisyonu: Merkezi Cenevre’de bulunan bu komisyonDünyan›n bütün ülkelerinde hukukun üstünlü¤ünün sa¤lanmas› için çal›fl›r.

Uluslararas› Af Örgütü: 1961’de Londra’da kurulan örgüt düflünce suçlular›n›nve siyasi tutuklular›n serbest kalmas› için u¤rafl›r.

Uluslararas› PEN Kulübü: 1921’de kurulan bu kulüp özellikle düflünce, ifadeve bas›n özgürlü¤ünün sa¤lanmas› için çaba harcar

‹nsan Haklar› ‹çin Uluslararas› Birlik: 1942’de ABD’de kurulmufltur. Tümdünyada insan haklar› ihlallerinin önlenmesi için çaba sarf eder.

G reen Peace: (yeflil bar›fl) Çevre kirlenmesinin önlenmesi için bütün dünyadafaaliyet gösterir.


82

Ulusal düzeyde faaliyet gösteren sivil toplum örgütleri;

‹nsan Haklar› Derne¤i: ‹nsan Haklar› Derne¤i, 98 insan haklar› savunucusutaraf›ndan 17 Temmuz 1986 tarihinde kuruldu. ‹nsan Haklar› Derne¤i 34 flubesi veyaklafl›k 16 bin üyesi olan hükümet d›fl› bir kurulufltur.

Türkiye ‹nsan Haklar Vakf›: Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf› (T‹HV), ‹nsanHaklar› Derne¤i ve 32 insan haklar› savunucusu ayd›n taraf›ndan 1990 y›l›ndaAnkara'da kurulmufltur. Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›, Türk Medeni Kanunu'na görekurulmufl, hükümet d›fl› ve ba¤›ms›z bir kurulufltur. Türkiye ‹nsan Haklar› Vakf›çal›flmalar›n› Türkiye Cumhuriyeti hükümeti taraf›ndan imzalanm›fl olsun ya daolmas›n bütün uluslararas› sözleflmeler ›fl›¤›nda yürütmektedir.

Helsinki Yurttafllar Derne¤i: Helsinki Yurttafllar Derne¤i, temel hak ve özgürlük-l e r, bar›fl, demokrasi, ço¤ulculuk alanlar›nda çal›flmalar yapan bir sivil toplumkurulufludur.

Siyasi partiler, hükümet ve devletlerden ba¤›ms›z olarak çal›flan HelsinkiYurttafllar Derne¤i uluslararas› sözleflmelerle belirlenen bar›fl, insan haklar›, çevreyitahrip etmeyen bir ekonomi, demokrasi ve hukukun üstünlü¤ü gibi evrensel de¤erlerinhayata geçirilmesini hedeflemifltir.

Türk Demokrasi Vakf›: Türk Demokrasi Vakf›, 20 fiubat 1987'de bir grupsiyasetçi, ifladam›, akademisyen ve gazeteci taraf›ndan kurulmufltur. Vak›f, s›n›rl› veseçkin üyelere sahiptir. Amac›, demokrasiyi sistem olmas›n›n ötesinde, yurt çap›nda birkültür ve yaflam flekli haline getirmektir.

Mazlumder : ‹nsan Haklar› ve Mazlumlar ‹çin Dayan›flma Derne¤i, 28 Ocak1991 tarihinde 54 kifli taraf›ndan Ankara'da kuruldu. Daha çok MAZLUMDER k›saad›yla tan›nmaktad›r. Mazlumder, hiçbir ayr›m gözetmeksizin tüm insanlar›n insan hakve özgürlüklerinden yararlanmas›n› sa¤lamak için kurulmufltur.


83

Ç. GÜNÜMÜZDE ‹NSAN HAKLARININ KORUNMASI KONUSUNDADEMOKRAS‹LERDE KARfiILAfiILAN SORUNLAR

Bugün bütün dünyada en geliflmifl demokrasilerde bile insan haklar›n›n korunmas›konusunda çeflitli sorunlar yaflanmaktad›r. Bu sorunlar›n sebeplerinden baz›lar›flunlard›r:

1. Uluslararas› terörGünümüzde artarak devam eden terör eylemleri, insan haklar›n›n gerçeklefltirilmesinde

en büyük engellerden biridir. Geçmifl y›llarda özellikle geri kalm›fl ve geliflmekte olanülkelerde etkili olan terör olaylar›, günümüzde geliflmifl devletlere de s›çram›fl durumdad›r. Terör eylemleri ile karfl›laflan ülkeler, insan haklar›n› ortadan kald›ran,bask›c› ve antidemokratik yöntemler kullanarak terör eylemlerini ve terör eylemlerinindo¤uraca¤› zarar› ortadan kald›rmaya çal›flmaktad›r.

2. H›zl› Toplumsal De¤iflmeToplumsal de¤iflme bütün toplumlar için de¤iflmez bir gerçektir. Her toplum zaman

içinde de¤iflir. Günümüzde bilimsel ve teknolojik geliflmelere ba¤l› olarak çok h›zl› birtoplumsal de¤iflme yaflanmaktad›r. Binalar›n, ulafl›m ve iletiflim araçlar›n›n, flehirlerin,giyim kuflam›n, beslenme al›flkanl›klar›n›n her geçen gün h›zla de¤iflmesine karfl›n bunlar›n kullan›lmas›n› düzenleyen toplumsal kurallar›n, ahlak anlay›fllar›n›n, hukukkurallar›n›n bu h›zl› de¤iflime an›nda cevap verememesi çeflitli insan haklar› ihlallerined ö n ü fl e b i l m e k t e d i r. ‹nternet üzerinden ifllenen suçlar ya da fikir ve sanat eserlerinin korsan yolla ço¤alt›l›p da¤›t›lmas› bunun tipik örnekleridir.

Resim 3.5: Terör eylemlerini engelleme çabalar› insan haklar› ihlallerine dönüflebilmektedir.

4. Bölgeler Aras› Kalk›nm›fll›k Farklar›Dünyan›n geliflmifl ülkeleri aras›ndaki rekabet, dünyan›n baz› bölgelerinde

yaflayan insanlar› açl›k ve felakete sürüklemektedir. Bugün dünyan›n baz› ülkelerindeyaflayan insanlar fliflmanl›ktan flikâyet ederken, baz› bölgelerde yaflayan insanlaraçl›ktan ölmekte ya da yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu sa¤l›klar›n› kaybetmekteve en temel insan hakk› olan yaflama hakk›ndan ve sa¤l›k hakk›ndan bile yararlanama-maktad›rlar.


84

3. Bilim ve Teknoloji Alan›nda Sa¤lanan Geliflmelerin Kontrolsüz Kullan›m›Son yüzy›lda bilim ve teknolojideki geliflme bafl döndürücü bir h›z kazanm›flt›r.

Teknolojik ivmenin itici gücünü ticari rekabet oluflturmaktad›r. ‹nsanlar›n ticari h›rslaçevrenin kaynaklar›n› bilinçsizce yok ederek, geri dönüflü imkâns›z çevre felaketlerineyol açacak biçimde teknoloji üretmeleri, büyük çapta insan haklar› ihlallerine yolaçmaktad›r. Gen teknolojisi ve t›p alan›nda sa¤lanan geliflmeler kontrolden ç›kmayaaday görünmektedir. Üretilen nükleer silahlar dünyay› birkaç defa yok etmeye yetecekbüyüklüktedir. Enerji kaynaklar› h›zla tükenmektedir. Küresel ›s›nma, atmosferde, denizlerde, akarsularda meydana gelen kirlenme yak›n bir gelecekte çok büyükfelaketlere neden olabilecektir.

Resim 3.6: Nükleer silahlar tüm insanlar› birkaç sefer yok edebilecek kadar çoktur.

Documents

DEMOKRAS‹ VE ‹NSAN HAKLARI E⁄‹T‹M‹ 1-2mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/42/26/759120/... · DEMOKRAS‹ VE ‹NSAN HAKLARI E⁄‹T‹M‹ 1-2 64 Resim 2.11: Aile demokrasi