DEN İZ VE KIYI EKOS İSTEM HİZMETLER İNİN PLANLAMA ...dcm.dka.gov.tr/App_Upload/ES-Planlamaya-Entegrasyonu...deniz yata ğı, su kolonu, ve yüzeydeki faaliyetlere hitap etmelidir

DENİZ VE KIYI EKOSİSTEM HİZMETLERİNİN PLANLAMA VE KARAR ALMA SÜREÇLERİNE ENTEGRASYONU

Dr Camille Bann

Sunum Özeti

� Deniz alanı planlaması

� Deniz ve kıyı ekosistem hizmetleri değerlerinin planlama ve karar almaya dahil edilmesi için yöntemler

� Senaryo analizi & sürdürebilir yönetim ekonomisi

� Deniz ve kıyı kaynaklarının sürdürebilir finansmanı

Planlamaya neden ekonomik boyut katılmalı?

Çevresel karar alma süreçlerinin sürdürebilir, etkin ve adil olabilmesi için, bir

proje/programın kısa ve uzun vadeli tüm sosyal, ekonomik ve çevresel etkileri tespit edilmeli ve hesaplanmalıdır (Daily ve ark.,

2000).

Deniz Alanı Planlaması

“Ekolojik, ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşılabilmesi için üç boyutlu deniz alanlarının belirli kullanımlara ayrılması ve analiz sürecidir.

Deniz alanı planlama süreci çoğunlukla alan için kapsamlı bir plan veya vizyonla sonuçlanır.”

UNESCO’nun Hükümetlerarası Oşinografi Komisyonu

Ekosistem Temelli Yönetim (ETY)

� ETY insanlar dahil tüm ekosistemi kaile alan bütüncül bir yönetim yaklaşımıdır.

� Hedef: İnsanlar için gerekli hizmetleri sunabilmesi için, ekosistemi sağlıklı, verimli ve dirençli vaziyette muhafaza etmektir.

� ETY tek tür, sektör, faaliyet veya konu odaklımevcut yönetim pratiklerinden farklı olarak, birçok sektörün kümülatif etkilerini dikkate alır.

Karasal ve denizel planlar

� Alan kullanımı planlaması öncelikle karasal faaliyetlerle ilgilidir. Halbuki, denizel planlama üç boyutta işlemeli ve deniz yatağı, su kolonu, ve yüzeydeki faaliyetlere hitap etmelidir.

� Alan kullanımı planlaması kara üzerinde belirli bir alanıkapsayan faaliyetleri (ör. bir bina) içerir. Deniz alanıplanlaması hem sabit yapıları hem de geçici faaliyetleri (ör. denizcilik) göz önünde tutmalıdır.

� Alan kullanımı planlaması özel mülkiyet haklarızemininde gerçekleşir halbuki denizin üç boyutu da özel mülkiyete tabi değildir. Bu yüzden denizel alana yönelik yasalar çok daha sektöreldir.

Ekosistem Hizmetleri ve Denizel Planlama

� Denizel ekosistem hizmetlerinin faydalarını(değerini) anlamak deniz alan planlarınayönelik kararları kolaylaştırabilir.

� Sürdürebilir deniz alan planları insan faaliyetleri ve ekosistem nitelik ve niceliklerindeki değişimlerin insan refahınınasıl etkileyeceğini anlamayı gerektirir.

� Aldı-verdiler nedir? Proje sonucu neler elde edilecek ve neler yitirilecek? Ekonomik olarak hangisine değer?

Deniz alanlarının farklı kullanımları

� İşletme ve çıkarma (ör. petrol)� Konut� Endüstriyel faaliyetler� Enerji dönüşümü (ör. rüzgar gülleri)� Denizel projeler (ör. nakliye)� Ulaşım tesisleri (ör. liman)� Rekreasyon ve dinlence� Deniz etkisini azaltmak için yapılan koruma

yapıları� Kıyı doldurması� Doğa açısından önemli alanlar

Türkiye’de Deniz ve Kıyısal Planlama

� Şehir/kentsel planlama ilkelerine odaklı (İmar Kanunu, Kıyı Kanunu)

� Datça – Bozburun ÖÇKB sosyo-ekonomik prensiplerin planlama sürecine dahil edilmiş olduğu bir örnek

� Ekosistem tabanlı bir yaklaşıma geçebilecek potansiyel

� İlkeler Deniz Kıyı Koruma Alanlarında olduğu gibi diğer alanlar için de geçerli

� Kamu kurum ve kuruluşları ve farklı disiplinler çapında çalışmayı gerektiriyor

BBİİR R ÖÖZEL ZEL ÇÇEVRE KORUMA BEVRE KORUMA BÖÖLGESLGESİİ

İİLAN EDLAN EDİİLDLDİİKTEN SONRA NELER YAPILIR?KTEN SONRA NELER YAPILIR?

ARA

ARAŞŞTIRMA VE

TIRMA VE

İİ NCELEME

NCELEME ÇÇKAKAİİ

EPPUEPPU

DE

DEĞĞERLEND

ERLENDİİ RME VE

RME VE

KARAR OLU

KARAR OLUŞŞTURMA

TURMA

EPPUEPPUÇÇKAKAİİ

UYGULA

MA,

UYGULA

MA,

DENETLEME

DENETLEME

VE

VE İİZLEME

ZLEME EPPUEPPU

ÇÇKAKAİİ

BBöölgenin dolgenin doğğal kaynaklaral kaynaklarıınnıın (biyolojik n (biyolojik ççeeşşitlilik, su itlilik, su kaynaklarkaynaklarıı, toprak, vb.) tespiti i, toprak, vb.) tespiti iççin arain araşşttıırmalarrmalar

Kurum ve KuruluKurum ve Kuruluşşlarlarıın bn böölgeye ylgeye yöönelik fiziksel kararlarnelik fiziksel kararlarıınnıın n derlenmesi, sosyoderlenmesi, sosyo--ekonomik yapekonomik yapıınnıın tespitin tespiti

BBöölgeye ililgeye ilişşkin sorunlar ve taleplerin tespitikin sorunlar ve taleplerin tespiti

İİlgili paydalgili paydaşşlarla larla ““YYÖÖNETNETİİM PLANIM PLANI””nnıın hazn hazıırlanmasrlanmasıı, b, böölgeye lgeye iliilişşkin kin öönceliklerin belirlenmesinceliklerin belirlenmesi

YatYatıırrıımlarmlarıın Uygulama Sn Uygulama Süürecireci

İİzleme ve Dezleme ve Değğerlendirmeerlendirme

Mekansal korumaMekansal koruma--kullankullanıım kararlarm kararlarıınnıın belirlenmesin belirlenmesi

üüst st ööllççekli planlarekli planlarıın hazn hazıırlanmasrlanmasıı vevealt alt ööllççekli planlarekli planlarıın n öönceliklerinin belirlenmesinceliklerinin belirlenmesi

ööncelikli yatncelikli yatıırrıım alanlarm alanlarıınnıın ven veyatyatıırrıım eylem planlarm eylem planlarıınnıın hazn hazıırlanmasrlanmasıı

ööncelikli projelendirmelerin tespitincelikli projelendirmelerin tespiti

YYöönetim Modelleri Olunetim Modelleri Oluşşturulmasturulmasıı11

Biliyor musunuz?

� Yönettiğiniz alanlarda ekosistem hizmet ve ürünlerine dair ne gibi faydalar temin ediliyor? Sürdürebilir olarak yönetiliyorlar mı? Bu hizmetlerin bazılarında ekonomik kazançlarıartırabilir miyiz?

� Ne tarz kıyı yönetimi ve balıkçılık politikalarısürdürebilir balıkçılık, kıyı şeridi korunması ve rekreasyona yönelik en iyi getirileri sağlar?

� Dalış gibi faaliyetlerden elde edilen kazançlar sürdürebilir mi ve farklı bir yönetimle azalma veya artma olasılığı nedir?

Ekonomik değerlemeyi deniz ve kıyı karar alma süreçlerine dahil etmek için 5 adım:

1- Sistemin tanımı. Karşı karşıya olduğu konularıve değerlendirme için ortamı tanımla

2- Ekonomik değerlendirme için çerçeveyi belirle

3- Ekosistem hizmetlerinin değerlerini ölç

4- Değerleme sonuçlarını incele

5- Raporla ve yaygınlaştır

Adım 1b Denizel ve kıyısal çevrenin karşıkarşıya olduğu konuların saptanması

� Aşırı balıkçılık / Yasa dışı balıkçılık

� Turizm (yüksek sayıda ziyaretçi, atık yönetimi, altyapı)

� Zirai ilaçlar ve kimyasallar

� Kıyı üzerindeki kullanım baskısı – yollar, konutlar, turizm

� Katı atık ve atık su yönetimi

Adım 1c – Karar alma ortamının belirlenmesi

Karar ortamı

Muhtemel sorular

Politika ve proje analizi

En iyi proje, politika, yönetim seçeneği nedir (senaryo analizi)?Deniz ve kıyı ekosistemleri ekonomiye ne boyutta bir katkısağlıyor?Hangi sektörler deniz ve kıyı ekosistem hizmetlerine en çok bağımlı ve gelişmeden, projeden nasıl etkilenecek?Sürdürebilir olmayan turizm veya balıkçılık gibi faaliyetlerin bedelleri nedir?

Fiyatlandırmave tahsis

Uygun kullanım veya ziyaretçi bedeli nedir?Bir “Ekosistem Hizmet Ödemesi” (PES) ne düzeyde belirlenmeli?

Yasal zarartespiti

Çevresel zararların boyutu/değeri nedir?Tazminat ne ölçekte haklı sayılabilir?

Değerlendirme Çerçeveleri

� [Çevresel Etki Analizi]

� Sosyo-ekonomik Analiz

� Ekonomik Etki Analizi

� Fayda Maliyet Analizi / Senaryo Analizi

� [Düzenleyici] Etki Analizi

Sosyo-ekonomik Etki Analizi

� İlgili halkın/kitlenin sosyal profiline bakar

� Farklı deniz-kıyı yönetim seçeneklerinin potansiyel faydalanıcılarını veya maliyeti üstlenenlerini görmeyi sağlar (dağılımsal analiz)

Ekonomik Etki Analizi

� Belirli bir alanda (yerel, bölgesel veya ulusal) üretilen geliri ve yaratılan iş gücünü inceler

� Karar vericiler açısından, temel ekonomikgöstergeler, deniz ekosistem hizmetlerinin Gayri Safi Milli Hasıla, istihdam ve yerel ekonomi, sektörler ve yerel geçim kaynaklarına akış ve katkılarını ölçmek açısından önemlidir.

Fayda Maliyet Analizi / Senaryo Analizi

� Projelerin ekonomik değerlendirmesi (yatırımlar), program veya politikalar çoğunlukla Fayda Maliyet Analizi (FMA), gerektirir. Bir veya birden fazla seçeneğin parasal maliyet ve getirileri referans noktasıyla karşılaştırılır (veya “statüko” senaryosu ile).

� FMA ekonomik verimlilik, yani kıt kaynakların topluma en fazla fayda sağlacağı şekilde dağılımı ile ilgilenir.

� Alternatif denizel projeler/ politikalar/ yönetim planlarıtercihen değerlendirilmeli ve bugünkü net değeri en yüksek seçenek seçilmelidir.

� Denizel ekosistem hizmet değerleri FMA için önemli girdilerdir.

Hangi değerleme yöntemi kullanılmalı?Yöntem Değeri ölçülen ekosistem hizmeti

Piyasa fiyatları Piyasadaki ürünler – balık, yosun

Maliyete dayalıyaklaşımlar

Söz konusu ekosistem hizmeti için uygun bir pazar olup olmadığına bağlıdır. Ör, fırtınadan korunma hizmetinin ortaya çıkarılması için önleyici yapıların maliyeti; su kirliliği zararlarının ortaya çıkarılması için su arıtımı harcamaları

Üretim fonksiyonu yaklaşımları

Piyasa ürünlerine girdi sağlayan çevresel hizmetler. Ör, posidonia çayırlarının sağladığı barınağın balık verimine katkısı

Şerefiye fiyatlaması Potansiyel alıcılar tarafından takdir edilen özellikler (peyzaj, hava kalitesi vs)

Seyahat Maliyeti Rekreasyonel deneyime katkıda bulunan tüm ekosistem hizmetleri

Beyan edilen tercih yaklaşımı

Tümü

Değer transferi Tümü

Aşamalı Değerleme Yaklaşımı

Hizmet nedir?Hizmet nedir?

Ekosistemlerin hizmeti temin etmede rolü


Parasal faydaParasal fayda

İnsanların nasılfaydalandığı


Balığın piyasa fiyatı * sürdürebilir oranda avlanan miktar

Balığın piyasa fiyatı * sürdürebilir oranda avlanan miktar

Doğrudan balığın satışı ileDoğrudan balığın satışı ile

Denizel çevre balık sağlıyorDenizel çevre balık sağlıyor

Balık teminiBalık temini


What is the service?What is the service?

Monetised benefitMonetised benefit

How people benefitHow people benefit

Piyasa fiyatıPiyasa fiyatı

Orta vadede = C02e kaldırılmasıSonuç = İklim değişikliğinin azaltılmış etkisi

Orta vadede = C02e kaldırılmasıSonuç = İklim değişikliğinin azaltılmış etkisi

C02e gömme ve depolama(hektar başı/habitat)

C02e gömme ve depolama(hektar başı/habitat)

C02e salımınınsindirimi

C02e salımınınsindirimiHizmet nedir?Hizmet nedir?











The role of ecosystems inproviding the service




Önlenen maliyetÖnlenen maliyet

Azaltılan taşkın zararları (mala, araziye, yaşama)

Azaltılan taşkın zararları (mala, araziye, yaşama)

Deniz çayırları ve mercanlar doğal afetlere karşı koruma sağlıyor

Deniz çayırları ve mercanlar doğal afetlere karşı koruma sağlıyor

Doğal afetlerden korunmaDoğal afetlerden korunmaHizmet nedir?Hizmet nedir?







What is the service?What is the service?





Giriş fiyatı/ harcama * ziyaretçi sayısı(= alt sınır tahmini)

Seyahat Maliyeti Metodu / Beyan edilen tercih yaklaşımı

Giriş fiyatı/ harcama * ziyaretçi sayısı(= alt sınır tahmini)

Seyahat Maliyeti Metodu / Beyan edilen tercih yaklaşımı

Rekreasyonel haz (refah artışı)Rekreasyonel haz (refah artışı)

Deniz ve kıyı alanları turizm ve rekreasyon deneyimleri açısından

çekici habitatlar sunuyor

Deniz ve kıyı alanları turizm ve rekreasyon deneyimleri açısından

çekici habitatlar sunuyor

Turizm ve rekreasyonTurizm ve rekreasyonHizmet nedir?Hizmet nedir?






Kilit Konu

� Ekosistem Hizmetlerine sebep olan biyofiziksel mekanizmalar hakkında bilgi boşlukları

ör. Denizel alanların karbon gömme ve depolamadaki, arıtımdaki rolü

Verilerdeki eksiklikler







Biyo-ekonomik modelleme

� Biyo-ekonomik modelleme balıkçılık alanında yapıldı. Balık biyokütlesi, kıyıya getirilen biyokütle, avlanan türlerin pazar değeri sayıldı.

� Diğer hizmet türlerindeki uygulamalar daha az rastlanır.

� Ancak diğer uygulamalarda modeller ekosistem hizmetlerindeki değişim ve bunların ekonomik değeri arasındaki ilişkileri netleştirmek için gereklidir.

Denizel ekosistem hizmetlerinin modellenmesi

� EBM Roadmap

� MIMES – Multiscale Integrated Models of Ecosystem Services

� ARIES – Artificial Intelligence for Ecosystem Services

� InVEST – Integrated Valuation of Ecosystem Services and Tradeoffs

InVEST

� Alternatif bir ‘ekolojik üretim fonksiyonu’ yaklaşımıdır. Ekosistem yapısı, fonksiyonu ve süreçlerindeki değişimlerin ekosistem hizmetlerinde ne gibi değişimlere neden olduğu modellenir.

� Üretim fonksiyonu yaklaşımı Doğal Kapital Projesi’nin Deniz İnisyatifi tarafından bir çok deniz ekosistem hizmeti için geliştirilmekte ve uygulanmakta.

� Denizel InVEST aracı iklim, yönetim ve politika senaryolarının ekosistem süreçlerini nasıl etkilediğini nicel olarak hesaplamaktadır. Söz konusu ekosistem süreçleri de aşağıdaki sosyo-ekonomik değerlerin teminini etkilemektedir:

(a) Kıyı erozyonundan ve sellerden korunma,

(b) Balıkçılıktan elde edilen besin,

(c) Bentik veya yüzeydeki balık çiftliklerinden elde edilen besin,

(d) Dalga enerjisinin tutulması,

(e) Rekreasyon faaliyetleri (plaj kullanımı, kuş/balina vs gözlem vb).

Net Bugünkü Değer ($/ha)

Senaryo Analizi

3.6 x

3.8 x

Bozulmamış sulakalan

İntansif tarım

Sürdürebilir ormancılık

Küçük ölçekli tarım

Bozulmamışmangrov

Sürdürebilir bir şekilde yönetilen ekosistemler

Değiştirilmiş ekosistemler

Karides üretimi

Geleneksel orman kullanımı

Kereste üretimi

Sulakalan - Kanada

Tropikal Orman -Kamerun

Mangrov - Tayland Tropikal Orman -Kambodya

Zamanın önemi ….

Zaman

Statükonun avantajı

~ Dışsallaşan maliyetler, sübvansiyonlar

Net gelirler

ABD $/yıl

Sürdürebilir Ekosistem Yönetimi (SEY)

Statüko

SEY’in avantajı ~Ekosistem Hizmetleri

Ekosistem hizmetlerinin ana plan ve politikalara yerleştirilmesi

�Ekosistem hizmetlerinin teminini anlamak (ölçüm)

�İnsan refahı için ekosistem hizmetlerinden kaynaklanan faydaları anlamak (değerleme)

�Ekosistem hizmetlerinin sürdürebilir temini için özendirme ve teşvik tedbirleri yaratmak (Politika/Yönetişim)

Finansman Mekanizmaları Tipolojisi

(Kaynak: IUCN, 2006)

Dış akışlar Mali kaynak oluşturma Pazar temelli ücretler

Hükümet / Bağışyardımı

Özel fahri bağışlar

Çevresel fonlar & doğa için borçların silinmesi

Mali araçlar

Kar ve kazanç paylaşımı

Masraf paylaşımı

Yatırım, kredi & şirket fonları

Turizm ücretleri

Kaynak kullanım bedelleri

Ekosistem hizmetleri için ödemeler (PES)

Ekosistem Hizmet Ödemesi (EHÖ)

“iyi tanımlanmış bir ekosistem hizmetinin veya bu hizmeti temin edebilecek alan kullanımının en az bir alıcı ve bir tedarikçi olması koşuluyla oluşan gönüllü işlem”

Olası Denizel Ekosistem Hizmet Ödemesi (EHÖ) Anlaşmaları

Ekosistem Hizmeti Potansiyel alıcı

Plajların bakımıÖzel şirketler

Devlet

Fon kaynağı sağlayan kurumlar

STK’lar

Bireyler

Kıyı şeridinin sabitlenmesi

Denizel ve kıyısal karbon gömme ve depolama

Balık barınağı sağlayan habitatlar

Deniz türleri, habitat ve biyoçeşitliliğin korunması

Deniz türlerinin biyolojik araştırması

Kıyısal su kalitesi ve su arıtımı

Ekosistem Hizmet Ödemesi (EHÖ) Anlaşmalarında fiyatı etkileyen temel faktörler

(Forest Trends, 2010)

Alanın vermeye razı olduğu fiyat

•Restore etme bedeli•Yerine koymamaliyeti•Yatırım riski•Benzer EHÖanlaşması fiyatları•İşlem maliyetleri

Satanın talep ettiği fiyat

•Fırsat maliyeti•Yönetim giderleri•Başarısızlık riski•Rekabet•İşlem maliyetleri

$ EHÖfiyatı

Ekosistem Hizmet Değerlemesi

Son sözler…

Ekosistem hizmetleri insanlar için önemli …. (TEEB, 2010)

� Mercan kayalıkları dünyadaki kara sahanlığının %1.2’sini oluşturuyor, ancak tüm deniz balıklarının ¼’inden fazla tür dahil olmak üzere 1-3 milyon arasında tür barındırdığıtahmin ediliyor (Allsopp ve ark. 2009).

� Kıyı ve ada halklarında 30 milyon kişi besin ve gelirleri açısından tamamen mercan kaynaklarına bağımlı (Gomez ve ark. 1994, Wilkinson 2004).

Ve aynı zamanda yeni fırsatlar sunmakta … (TEEB, 2010)

� “Yeşil” ürün ve hizmetler yeni bir pazar fırsatı. � Organik besin ve içeceklerin küresel satışı yılda 5

milyar $ artmakta. 2007’de toplam 46 milyar $’lık satış (Organic Monitor 2009);

� Ekolojik sertifikalı balık ürünleri dünya pazarı2008-2009 arasında %50 büyüdü (MSC 2009);

� Ekoturizm küresel harcamada tahmin edilen yıllık %20’lik artışla turizm endüstrisinde en hızlıbüyüyen alan (TIES 2006).

Kötü yönetim = ekonomik kayıp (TEEB, 2010) …..

� Küresel çapta su ürünleri her yıl piyasa ortalamasının 50 milyar $ altında seyretmekte. Yoğun sübvansiyonlar alan endüstriyel filolardaki rekabet, yetersiz denetim ticari değere sahip balık stoklarının aşırı avlanmasına neden oldu. (Dünya Bankasıve FAO 2009).

….. ve belki de ekosistem çökebilir.

20 Şubat 2008’de, 500 - 700 ton arasında çiftlik balığı Amvrakikos, Yunanistan sularında ölübulundu. Bilim insanları bunun körfeze giren tatlısuda yaşanan azalmaya bağlı olabileceğini belirtti.

Öte yandan kıyısal göletlerdeki bazı ekosistem fonksiyonlarının restore etme maliyeti 7 milyon €civarında (Avrupa Komisyonu, DG Environment 2008)

Dolayısıyla, ekonomik dengelerin kavranmasısürdürülebilir deniz ve kıyı planlama ve yönetimi için kritiktir..

Teşekkürler!

Documents

DEN İZ VE KIYI EKOS İSTEM HİZMETLER İNİN PLANLAMA ...dcm.dka.gov.tr/App_Upload/ES-Planlamaya-Entegrasyonu...deniz yata ğı, su kolonu, ve yüzeydeki faaliyetlere hitap etmelidir